Жасур қалам соҳиби - Эркин Аъзам

[AbdulAziz]

JASUR QALAM SOHIBI
(Erkin A’zam ijodiga nazar)

O’tgan asrning yetmishinchi yillarida adabiyotimizga yangi avlod kirib keldi. Iste’dodli yozuvchi Erkin A’zam ana shu avlodning peshqadamlaridan biri sifatida faol ijod qilib kelmoqda.

Adib ijodi bilan tanishgan kitobxon ko‘nglidan kamida ikki savol-jumboq o‘tadi.

Birinchisi: nega yozuvchi shu paytgacha roman yozmagan?

Ikkinchisi: yozuvchi qamrovni keng olib, teranlikni boy bermaganmi?

Ma’lumki, ijodkor shaxsi, asarlari borasida fikr yuritish asnosida, adabiy portret yaratishning yo‘sinlari ko‘p. Biz Erkin A’zam ijodini yozgan asarlariga taqriz bitish yo‘lidan borib yoritishni ma’qul ko‘rdik.

davomi...

[Nigora Umarova]

Abdulaziz!
Forumimiz ahli uchun yozuvchi, dramaturg Erkin A'zam bilan suhbat uyushtirib bera olmaysizmi?

[AbdulAziz]

Erkin A'zam hikoyalari: (matn ko'rinishida)

Aralashqo'rg'on (hikoya). Erkin A'zam
Yozuvchi (hikoya). Erkin A'zam
Anoyining jaydari olmasi (hikoya). Erkin A'zam
Navoiyni o’qigan bolalar (hikoya). Erkin A’zam
Bizning tog’a (hikoya). Erkin A’zam
Ta’ziya (hikoya). Erkin A’zam

Audio-hikoya: (MP3)

Erkin A'zam - Anoyining jaydari olmasi (hikoya)

Davomiyligi: 47:07 minut
Hajmi: 21.5 Mb
Fayl tipi: mp3
Ijrochi: AbdulAziz

[AbdulAziz]

Сообщение от Nigora Umarova

Abdulaziz! Forumimiz ahli uchun yozuvchi, dramaturg Erkin A'zam bilan suhbat uyushtirib bera olmaysizmi?

Inshaalloh, harakat qilaman.

[AbdulAziz]

Erkin A'zamning qissa va daramaturgik asarlari:



Muallif: Erkin A'zam
Hajmi: 309 Kb
Fayl tipi: pdf, zip
Saqlab olish
Online o'qish



Muallif: Erkin A'zam
Hajmi: 481 Kb
Fayl tipi: pdf, zip
Saqlab olish
Online o'qish

Erkin A'zam. Jannat o'zi qaydadir (hikoya, qissa, iqralar)



Muallif: Erkin A'zam
Hajmi: 1,20 Mb
Fayl tipi: pdf, zip
Saqlab olish
Online o'qish



Muallif: Erkin A'zam
Hajmi: 171 Kb
Fayl tipi: pdf, zip
Saqlab olish
Online o'qish



Muallif: Erkin A'zam
Hajmi: 394 Kb
Fayl tipi: pdf, zip
Saqlab olish
Online o'qish



Muallif: Erkin A'zam
Hajmi: 344 Kb
Fayl tipi: pdf, zip
Saqlab olish
Online o'qish



Muallif: Erkin A'zam
Hajmi: 195 Kb
Fayl tipi: pdf, zip

Saqlab olish

[AbdulAziz]

ERKIN A'ZAM
(1948 yilda tug‘ilgan)

1950 yil 10 avgustda O'zbekistonning janubidagi togli Boysun manzilida tavallud topgan. 1972 yili Toshkent universitetini tugallagan, ixtisosi bo'yicha — jurnalist. Respublika radiosida muharrir, “Guliston” va “Yoshlik” jurnallarida bo'lim muxarriri, G'ofur G'ulom nomidagi Adabijot va san'at nashriyotida tahririyat mudiri lavozimlarida hizmat qilgan. 1992-94 yillarda O'zbekiston Milliy ahborot agentligi bosh direktorining birinchi o'rinbosari bўlib ishladi. Hozir — ijtimoiu-falsafiy yo'nalishdagi “Tafakkur” jurnalining bosh muxarriri. I-II chaqiriq O'zbekiston Oliy Majlisining deputati.

Dastlabki xikoyalar to'plami — “Chiroqlar o'chmagan kecha” 1977 yilda nashr etilgan. Asosiy nasriy kitoblari: “Otoyining tug'ilgan yili” (1981), “Olam yam-yashil” (1984), “Javob” (1986), “Bayramdan boshqa kunlar” (1988), “Mir v cvetah” (1999), “Pakananing oshiq ko'ngli” (2001), “Kechikayotgan odam” (2002).

Asarlari bir qancha horijiy tillarga tarjima kilingan. Ba'zilari asosida “Chantrimore”, “Piyoda”, “Dilxiroj” singari badiiy fil'mlar suratga olingan.

Turli mavzudagi bu asarlarni ruxan birlashtirib turadigan jixat — insoniy erk, erkinlik uchun botiniy kurash, xar kanday ko'rinishdagi zo'ravonlikka munosabat masalasidir. Yana bir diqqatga sazovor tomoni — xar satrida samimiyat balqib turgan, yumorga boy, zavq bilan o'qiladigan mazkur asarlardagi yozuvchining xayotga, jamiyat tartib-qoidalariga, kolaversa, kaxramonlariga talabchan, goxo achchik aralash murosasiz munosabatidir.

Turli yillarda adib ijodiga munosabat bildirgan olim va yozuvchilar: A. Muxtor, O. Sharafiddinov, M. Safarov, Z. Kedrina, R. Kireev, L. Zvonaryova, M. Abdullaev, R. Otaev, O. Togaev, A. Rasulov, K. Yo'ldoshev, O'. Karimov, Z. Gafforova, M. Sattor, Sh. Xolmirzaev, M. Boboev, N. Xudoyberganov, I. Gafurov, U. O'ljaboev, A. A'zam va boshqalar.

Yana "O'zbek adiblari" kitobida: Erkin A'zam

[AbdulAziz]

Эркин Аъзам

БОЙ БЎЛАЙИН ДЕСАНГИЗ...

Ўғил отадан сўрайди:
— Дадажон, айтинг-чи, бой бўлмоқ учун нима қилиш керак?
— Бой бўлмоқ учун... — дейди-ю, кутилмаган саволдан довдираб қолади ота. Нима десин? Қандай жавоб қилгани маъқул?
Ўғли шундай савол билан мурожаат этмаган америкалик балки койинар, аммо шарқлик отага бу гап малол келиши аниқ. Ўзини айбдор сезиб, ичида изтироб чекади у: демак, мен муносиб ота бўлолмабман-да? Демак, рўзғорини, бола-чақасини яйратиб қўя олмаган бир ношуд эканман-да? Во дариғ!
Бой бўлмоқ деганда ўғил нимани назарда тутяпти? «Мерседес» миниш, ҳашаматли қаср қуриш, Канар ё Багам жаннатларида ялло қилишними? Бунга эришганлар кам эмас. Бунга эришиш мумкин. Лекин яшашдан мақсад шуми? Шугинами?
Эшитгандирсиз, турмуши ночорроқлар қолиб, аксарият мулкдору бадавлат одамлар пул ишлаб келмоқ учун чет элларга ошиқаётир. Ўн минг сўмим юз минг бўлсин дейди, юз минг сўмим... Нега бундай? Таажжубланарли ҳол эмасми бу? Ахир, дунёдаги бор пулга эгалик қилиб бўлмайди-ку? Бўлганида ҳам, нариги дунёга орқалаб кетиш иложи йўқ. Қолаверса, беҳисоб мол-мулк соҳиби бўлган баъзилар мамлакатма-мамлакат бор-будини гоҳо бачкана бир кўнгилхушликларга сарфлаб-совуриб юрибди-ку? Бундан чиқди, бари беҳуда экан-да? Демак, худо берганига шукру қаноат қилибгина ўтириш лозим экан-да?
Йўқ, биз бундай демоқчи эмасмиз. Асло. Ҳалол, пешона тери билан топилган ҳар қанча бойликка яна бойлик қўшилсин, уни топган шоввоз-шеримардга шарафлар бўлсин. Қани эди, биздан ҳам заковат кучи билан миллиард-миллиардлаб сармоя йиққан машҳур дастурчи Гейтсга ўхшаганлар чиқса! Қани эди, фақат мол-мулк васвасасида эмас, савоб дардида юрган серҳимматлар бизда ҳам пайдо бўлса!
Лекин бизни бошқа нарса ташвишга солмоқда: ҳар йўл билан бўлсин, бойликка интилиш ҳисси... йўқ, ҳирси!
«Бир зумда бой бўлмоқни хоҳлайсизми?», «Фалон ўқишга кирмоқчи бўлсангиз, омадингизни синаб кўринг!» Бу каби даъвату эълонларга ишонадиган бўлсак, бир зумда бой бўлмоқ имкони бор экан, тер тўкиб меҳнат қилишдан нима фойда? Ўқишга кириш билимга эмас, омадгагина боғлиқ бўлса, бош қотириб, китоб варақламоққа на ҳожат?
Бу яккаш истеъмолчиликка асосланган кайфият, худбинлик, борингки, қиморбозлик психологияси эмасми?!
Бундай қараш, бундай ёндашувлар билан Ватанни обод, элни фаровон қилиб бўлармикан, билганлар айтсин!
Устоз Асқад Мухтор билиб айтган: «Бахт — бойликда, десангиз, ҳамма — бахтсиз. Чунки ақллига кўп нарса керак эмас, ахмоқ эса барибир тўймайди».
Биз ўғил отадан биринчи галда мана бундай деб сўрамоғи тарафдоримиз:
— Дадажон, айтинг-чи, асл одам бўлмоқ учун нима қилиш керак?

2001

[AbdulAziz]

Эркин Аъзам

ЮЗГА КИРИШ... ШАРТМИ?

Кексаларимизнинг яхши кўрган дуоси: «Умринг узоқ бўлсин, болам!» Таваллуд тантаналарида ҳам шу тилак: «Юзга киринг! Мингга киринг!»
Юзга кириш шу қадар улуғ омолми? Юзга етолмаган, бундай бахт насиб этмаган одам нима қилсин?
Айтишларича, инсон бемалол юз-юз йигирма йил умр кўриши мумкин экан. Афсоналарда бундан ҳам зиёд, ҳатто уч юз-беш юз йиллаб умр кўрган аломат зотлар ҳақида нақл қилинади. Лекин сизу биз афсона қаҳрамонлари эмасмиз. Бу ёруғ дунёда паймонамиз ўлчовли. Тарозуси Яратган эгамнинг измида.
Бу оламнинг сарвари Муҳаммад алайҳиссалом бор-йўғи олтмиш уч йил умр кўрганлар. Ул зоти шарифнинг уммати бўлмиш Яссавий ҳазратлари эса шу маррага етиб, «Қолгани ҳаром!» дея этак силкиб, ертўлани макон тутганларини биламиз. Қарангки, худонинг қудрати билан у киши, ривоятга кўра, яна шунча яшаган эканлар.
Бу ҳар икки сиймонинг ҳам даҳоси, табаррук амаллари, ҳикматлари дунё тургунча тургуси.
Хўш, узоқ яшашдан мақсад нима? Одамзод юз ёшга етганда ҳам навқирон давридагидек тетик-бардам турса, завқу шижоати сўнмаса-ку кошки эди! Аммо — табиатда толикиш, эскириш, емирилиш ҳодисаси, жамиятда эса янгиланиш, ўрин алмашув қонунлари ҳам борки, булар тирик мавжудотга хос худбинлик майлларини асло тан олмайди.
Бўлмаса, «мақсад на эдики, жаҳона келдинг...» Ажабо, ҳаёт шами липиллай-липиллай, ниҳоят, паймона тўлгач — айни сўнгги сонияда инсон ҳаётнинг асл маъносини англаб етгандек, буюк бир сирни кашф этгандек бўлармиш. Шунда умр баногоҳ, у ҳар қанча узоқ, бардавом бўлмасин, бир нафаслик фурсатдек туюлармиш. «Во дариғ! Тўрт кунлик дунё экан-да бу! Ҳатто Искандари жаҳонгир ҳам устун бўлолмаган-а унга!» дея оҳ уришлар шундан.
Балки, ҳаётнинг буюк ҳақиқати, буюк сиру жумбоғи шудир? Олий мантиқ, олий ҳақиқат ҳам шундадир?
Ёинки, исёнкор Машраб айтгандек, бу тўрт кунлик дунёнинг «кетига шатталаб ўтмоқ» лозимми? Аммо машойихлар охиратдан огоҳ этади: беш маҳал намоздан ўзга ҳамма ишнинг пушаймонлиғи бор...
Дейлик, бандаси узундан-узоқ яшаса-ю, умри поёнида қўлидан ҳеч иш келмай қолиб, ҳеч кимга кераксиз, дўстга зор, душманга хор, ҳатто бола-чақасига ҳам дардисар, ночору нотавон бир кўйга тушса... Бундай умргузаронликдан не наф?! Ҳазрат Навоий бекорга айтмагандирлар:
Юз йил киши умр тилар, бил
Ким, сабр керакдур анга юз йил...
Биз нега ёши улуғларга эҳтиром кўрсатамиз, қарияларимизни қадрлаймиз, ҳатто ҳукумат миқёсида тадбирлар қўллаймиз? Бир йил бўлса ҳам, бир кун бўлса ҳам шулар ҳаётдан рози бўлиб кетсин. Негаки, бундай қисмат кези келиб ўзимизнинг ҳам бошимизда бор. Бугун биз уларни қадрласак, эъзозласак, эртага бир кун...
Бизнингча, одамзоднинг умри унинг неча йил яшагани билангина эмас, олдига қўйган мақсадининг салмоғи, эзгуликка нечоғли хизмат қилиши ва алал-оқибат шу мақсаднинг нақадар рўёбга чиққани билан белгиланади.
Эзгу мақсадингиз ёр бўлиб юз йил, минг йил яшанг, дўсти азиз!

2002

[Nigora Umarova]

Эркин АЪЗАМ
ШОИРНИНГ ТЎЙИ
Кечаги Кундан Ривоят
Шаҳарнинг қоқ марказидаги бу кошонани бино этишда урушдан кейинги йиллар ҳарбий асирларми, аллақандай ажнабийларми қатнашган, деган гап юради. Тарих, кечаги кун — бамисоли серишва жонон, ҳар ким уни таъбига мослаб олаверади; давр шамолига қараб ўзгаравергани сайин чин ҳақиқатни аниқлаш мушкуллашиб боради.

Немислар қурганми, самурайларми, ҳарқалай, шаҳарда бундай пишиқ, мустаҳкам иморат саноқли. Машъум зилзилада унга заҳа етказолмағани бежиз эмас: немис ҳам, япон ҳам серҳафсала, қўли гул, роса ҳунарманд келади.

Бу бинонинг лойиҳасини Бессараб даштларида туғилиб, ноёб иқтидори билан «бепоён ўлкам»нинг пойтахтини забт этган, унинг қоқ юрагида «дунё йўқсилларининг доҳийси» мақбарасини ҳам чизмалаб берган бир меъмор яратган. Қолаверса, бу каби тарихий обидаларнинг тамал тошини енгилтакликни жини суймайдиган, ҳар ишда ҳайбату дабдабага ўч мўйловдор доҳийнинг шахсан ўзи қўйган. Бу жабҳага кимларни жалб қилишни ҳам билган. Асирлар — ҳарбийми, сиёсийми, жўнгина жиноийми ёхуд ўзиникими, бегонами — фарқи йўқ, айби бўлса бас. Айбдор шўрлик ўлиб-тирилиб ишлайди, шунга мажбур. Меҳнати билан гуноҳини ювмоқни ўйламаса-да, маҳкумликни, маҳрумлик уқубатларини шу йўсин енгмоқ бўлади.

Мўйловдор доҳийнинг мўлжали — бехато. Тасаввур қилиш мумкин: тиканакли симтўсиқ билан ўраб олинган бу атрофда, оёқларида ёғоччипта кавуш, яғир пахталик кийган маҳбуслар у ёқдан-бу ёққа замбилғалтак суриб юрибди. Бош кўтариш йўқ, ўзаро сўз қотиш йўқ. Иш, иш. Вазифа шундай. Зарбдор жабҳа. Қурилиш бораётган майдонни симтўсиқ орқали кузатган одамнинг кўзи тинади: бу рўйи заминда икки хилгина ранг бор экан-да — оқу қора, ола-була; йўл-йўл, йўл-йўл.

Шўрлик маҳкумлар нима гуноҳларига бу ерга келиб қолган? Нима қураётганларини ўзлари билармикан? Билишади, билишади — лойиҳашунос саркорлари ҳам ўзларига ўхшаган маҳбус. Озод Шарқда ягона театр, санъат маскани! Санъат маскани маҳбуслар қўли билан бунёд этиладими? Нима аҳамияти бор? Мақсад — аниқ, муддао — зўр, зарбдор қурилиш Октябрь байрамигача битмоғи шарт!

Битади, шак-шубҳасиз битажак. Шаҳарнинг кўркига кўрк қўшажак, обод, дилкушо манзилга айланажак. Тўғри, шаҳарда кейин ҳам, айниқса, зилзиладан сўнг кўплаб иморатлар қад кўтарди, не-не сарвқомат бинолар бўй чўзди, у «Озод Шарқнинг машъали» деб жар солинди. Бироқ сипо, пурвиқор кошонамиз олдида булари хийла номукаммал — калта-култага ўранган замонавий қақажонларни эслатади: енгилтак, осон-омонат.

Кошонани бино қилган ўша шўрманглай бинокорлар ҳозир қаерларда экан? Ватанларига омон-эсон қайтиб боришдими? Тақдир изми билан бу шаҳарда яшаб қолганлари йўқмикан? Уқубатлар ичида бино этилган бу кошонани эслашармикан, бу масканда қандай томошалар кечишидан хабарлари бормикан?..

Ким билсин! Келинг, биладиган гапларимиздан сўйлашайлик.

Улуғ шоир номи билан аталган бу даргоҳни табиатан шоир руҳига бегонадек бир санъат тури забт этган. Замонавий саналган бу санъатга маҳаллий халқнинг хуши йўқроқ. Бунинг учун халқни айблаб ҳам кўрилди. Аммо… Нима, итальянлар беқасам чопонли ҳофизларнинг «катта ашула»сини завқ билан берилиб тинглайдими? Бинобарин, бу ерда янги асар саҳнага чиқса, шинаванда асосан «шунос»лардан иборат бўлади. Томоша чоғи улардан баъзилари мизғиб-мизғиб ҳам олса керак, бошқа бирлари ўнинчи синфда ўқиганда кўнгил қўйган қизларини энтикиш билан эслаб ўтиради. Чиқиб кетиб кўринг-чи! Маданиятсиз нодон, тўпори аталмоққа кимнинг тоби бор? Нозик, ингичка санъат бу! Уни тушунмоқ, ҳис этмоқ учун нозик, ингичка дид даркор! Ким айтади бизни маданиятсиз тўпори деб?!

Кошонанинг бошқа шинавандалари ҳам бор. Бу маданий Овруподан ташриф буюрган ажнабий сайёҳлар бўлиб, Мафкурахоним шахсан тасдиқлаган дастур асосида, сафар давомида улар маданий ҳордиқ чиқармоқ, аслида эса, бир вақтлар ёввойи саналган осиёликларнинг маданият жабҳасида, хусусан, нафис санъат бобида нақадар ютуқларга эришганини кўрмоқ учун бу ерга келади. «О, да! Браво, браво!» Саккиз оққуш иштирокидаги (қолган тўрттасини олабўжи еб кетган) «Оққушлар кўли»ни Эскижўва бозори бўйлаб бугунги югур-югурдан сўнг мудроқу эринчоқлик аралаш кузатишар экан, италиялик сайёҳлар истеҳзо билан кулиб, эснаб ўтиришади.

Кошона одамга лиқ тўладиган кунлар ҳам бўлади. Катта-катта анжуманлар, атоқли шоиру олимларнинг тантанавор рўзи таваллудлари — юбилейлари шу ерда ўтади. Келажакда Чиғатойдан тўрт газ ер тамаи илинжида юрган юбилей соҳиблари тўйларини мана шу масканда нишонламоқни шарафи олий деб биладилар. Аммо бу ишни ҳаргиз ўзлари ҳал этолмайдилар. Ким қай гўрга кўмилади, кимнинг рўзи таваллуди қай масканда, қай тарзда тантана қилинади — буларни шахсан Мафкурахоним белгилаб беради. Бунда у нималарга асосланади — ёлғиз худога, йўқ-йўқ, ёлғиз Мафкурахонимнинг ўзига маълум.

Мана, бугун ҳам, чучмалзабон Ажойиб домла таъбирини истифода этганда, шеърият тоқида чақноқ юлдуз мисоли чақнаб, носоз замон даррасига дучор бўлиб бевақт сўнган Оташқалб шоирнинг таваллуд анжумани… Дарвоқе, ортиқча тафсилотлар баёнига берилиб кетиб, тантанали оқшомга кеч қолай дебмиз.

[Nigora Umarova]

Биларсиз, кузатганингиз бордир, бу каби маросимларга асосан бир хил жамоа тўпланади. Бугун, дейлик, Оташқалб шоирни хотирламоққа йиғилган айни шу сара издиҳом эртага унинг қон рақиби, рақиби не, жон кушандаси — Шоири замоннинг замон устидан қозонган улкан ғалабасини нишонламоққа ҳам ҳозиру нозир. Худди ўша жаноблар, худди ўша хонимлар. Кўпчилиги хизмат ёки бурч юзасидан келади бу ерга. Баъзилари анчайин қавмини кўрмоқ ёхуд унга кўриниш бермоқ пайида бўлади. Бундаги маросиму маърака бир баҳона, холос. Аксарият пинҳона учрашувлар, «келажаги порлоқ» танишувлар, бирон мақсадни мўлжаллаб ўзини кўз-кўз қилиштар, тантанавор руҳдан руҳланиб иш битиришлар ва бошқа-бошқа талай савдолар шу ерда кечади.
Шаккокликка берилмай, инсоф билан айтадиган бўлса, анжуман аҳлининг кунда-шунда қисмидан бўлак иайдар-пай янгиланиб турадиган бир тоифаси ҳам борки, кечаётган маросим аслида шуларники. Улар бу ерга энтикиб, орзиқиб келади. Қўлларида даста-даста гул, кўзлар тўла ёш, кўкрак тўла эҳтирос. Ҳа, балли, чинакам мухлис булар. Асосан ёшлар, замон замзамаларию қисмат қинғирликларини ҳали татиб кўрмаган, ўқиган китобларию муаллимлари айтган сўзларга чиппа-чин ишонадиган беғубор, таъсирчан талабалар. Анжуманга шакл ясаб, унга пешволик даъво этаётган казо-казолар шоирнинг лоақал бир сатрини ҳам билмагани ҳолда, бу зумрашалар унинг бутун-бутун китобларини ёд билади; ҳаётини, айниқса, ишқий саргузаштларини хаёлий-фожеий бўёқлар билан бойитиб, у ҳақда ўзларича афсоналар тўқиб олган; шеъриятга ҳавасмандлари бўлса, ҳаётда ҳам, ижодда ҳам унга ўхшамоқ орзусида юради… Ҳақиқий мухлис шундай бўлади-да!
Яна такрорлаймиз: бу масканда кўп тарихлар кечган, кўп маросиму тантаналар ўтган, табиийки, турли-туман мухлису шинавандалар келиб-кетган. Лекин, минг карра аминмизки, ҳали бу даргоҳ биз таърифига киришаётгандек мухлисни шу чоққача кўрмаган.
Улкан нақшинкор қопқа олдида одам сийраклашган. Келгани қўлидаги шапалоқдек қоғозни кўрсатиб кириб кетаётир. Анови йўғон устуннинг панасида пайт пойлаб турган ажабтовур мухлисимиз боя бир неча маротаба ўшалар сафида ўзини эшикка уриб кўрди. Бўлмади. Дарбон хотин уни кўриб, кўзининг пахтаси чиқиб кетаёзди: бу ким, қанақа махлуқ, қаёқдан пайдо бўлди, бу ерда нима қилади, ким қўйди уни бундай жойга, ҳей, бу ёққа қаранглар, одам борми?..
Бу хотин мухлисимизнинг қўлида ановинақа паттадан юз мингтаси бўлганида ҳам уни эшикка яқин йўлатмасди. Чунки… Қўлбола аравачада ўтирган бу одам ногиронликнинг жамулжам тимсоли эди. Тиззадан кесилган оёқларнинг пўнтиғига кирза этикнинг қўнжидан ясалган қоплама кийгизилган, иккала қўлининг ҳам тирсақдан пасти йўқ — исқирт, яғири чиққан қора пахталикнинг шалвираган енглари юқорига қайтарилиб, билакка чандиб қўйилган. Авжи баҳорнинг илиқ оқшоми бўлишига қарамасдан, ғаройиб мухлисими-нинг эгнида қалин пахталигу бошида эскидан эски қулоқчин; соч-соқоли ўсиб кетган, қўсқи. Ташқи қиёфасидан бу юртнинг фуқаросига ўхшамайди, узоқдан келган, жуда узоқдан — мусофир. Аммо унинг асов бароқ қошлар тагидан боқиб турган ўтли кўзларини кўрган одам бир сесканиб тушиши муқаррар! Ва уни шубҳасиз оғир бир савол ўртай бошлайди: бу қадар таниш кўзлар кимники?
Дарбоннинг жавраши баробари Мусофир мухлиснинг тепасида ҳар ерда ҳозиру нозир турадиган таниш нусха тик бўлди. Мусофир мухлис уни дарров таниди: у танимай ким танисин! Ўша-ўша важоҳат, ўша-ўша бутларини кериб, мускулдор энгаклар бир ён, ўқдек қадалиб туришлар, ўша-ўша қора чарм камзул. Лекин қарибди, ҳатто шу ҳам қарибди. Лекин ҳамон чарчамоқни билмайди.
Мусофир мухлис бу нусхага дуч келмаганига кўп замонлар бўлган эди. Ул тиним билмас Таъқибкор уни мана шу кўйга солдию тинч қўйди. Мана, тақдирда бор экан, яна учрашиб туришибди. Балки, бу охиргисидир.
Таъқибкор, табиийки, уни шахсан танимади, танимоғининг иложи ҳам йўқ эди: у биттагина, бунақанги қаланғи-қасанғи ёт унсурнинг эса уруғи беҳисоб. Қаригани важиданми, замон ўзгаргани туфайлими, ё бундай масканда, бундай айёмда бирор кори ҳол бўлмоғига асос йўқлиги учунми, қисқасй, уни одатда вокзал-покзалда тентираб юрадиган майхўр мубталолардан деб фаҳмлаб, тишлари орасидан вишиллаб амр килди:
— Шагом марш!