Бола учкур хаёл сохиби: Болалар адабиёти ва унинг бугунги кундаги ахволи

[Asadjon Khodjaev]

Хамид Олимжоннинг асарлари жуда чиройли тил билан ёзилган. Агар болаларингизга эртак ўқиб бермоқчи бўлсангиз, менимча, ундан яхшиси йўқдир.

[Lutfillo Tursunov]

Сообщение от Asadjon Khodjaev

Хамид Олимжоннинг асарлари жуда чиройли тил билан ёзилган.

Мактаб даврида ёд олган шеърларимдан кўпи ёддан кўтарилган, лекин Ҳамид Олимжон шеърларидан, достонларидан парчалар ҳеч эсимдан чиқмайди. Бунга сабаб жуда чиройли, ёқимли тилда ёзилгани учун бўлса керак:

Водийларни яёв кезганда,
Бир ажиб ҳис бор эди менда,
Чаппар уриб гуллаган боғин,
Ўпар эдим Ватан турпоғин...

"Ойгул билан Бахтиёр" достонини эса қайта-қайта завқ билан ўқиганман:
Болалик кунларимда,
Уйқусиз тунларимда,
Кўп эртак эшитгандим,
Сўзлаб берарди бувим.
Эсимда ўша дамлар,
Ўзи учар гиламлар,
Тоҳир - Зуҳра, Ёрилтош
Ойни уялтирган қош…

Эҳ, мактаб даврларим эсимга тушиб кетди...

[Nigora Umarova]

Сообщение от Lutfillo Tursunov

Мактаб даврида ёд олган шеърларимдан кўпи ёддан кўтарилган, лекин Ҳамид Олимжон шеърларидан, достонларидан парчалар ҳеч эсимдан чиқмайди. Бунга сабаб жуда чиройли, ёқимли тилда ёзилгани учун бўлса керак:

Эҳ, мактаб даврларим эсимга тушиб кетди...

Шоирнинг болалар учун ёзилган бир шеъри бор эди. Янглишмасам, шундай эди:

Осмонларни тўлдириб,
Самалёт учиб кетди.
Унинг кучли овози
Оламни тутиб кетди.
Эй, Ватаним қурган қуш,
Тўхта, мени олиб кет,
Тўхта, бир хат беорайин,
Қанотингга солиб кет...

Болаликда бу шеърларни ўйин тарзида ҳар гал самолётни кўрганда айтардик. Шеър 2-синф Ўқиш китоби дарслигимизда бор эди. Ҳозир ушбу шеър ҳам бошланғич синф дарслигидан олиб ташланган. :-(

[Behzod Saidov]

Сообщение от Nigora Umarova

"Семурғ, Паризод ва Бунёд" эртагининг матни.

Википедияга қўшиб қўйдим: http://uz.wikipedia.org/wiki/Semurg%...izod_va_Bunyod

[Asadjon Khodjaev]

Сообщение от Lutfillo Tursunov

"Ойгул билан Бахтиёр" достонини эса қайта-қайта завқ билан ўқиганман:
Болалик кунларимда,
Уйқусиз тунларимда,
Кўп эртак эшитгандим,
Сўзлаб берарди бувим.
Эсимда ўша дамлар,
Ўзи учар гиламлар,
Тоҳир - Зуҳра, Ёрилтош
Ойни уялтирган қош…

Ўт боғлаган қанотлар,
Беқанот учган отлар,
Бахтиёр билан Ойгул,
Қиз бўлиб очилган гул,
Сўйлагувчи деворлар,
Бола бўп қолган чоллар.

Ушбу парча ҳали хам менинг эсимда бор экан. Мактабда ёд олган эдик. Эсимда ўқитувчимиз бизга ушбу достонни бўлиб берган эди - доска олдига чиқиб галма-гал ўқиб берар эдик. Афсус ёш вафот этганлар, бўлмаса жуда чиройли асарлар билан бизларни янада ҳам хурсанд қилар эди.

[Asadjon Khodjaev]

Мана шундай асарларни аудиокитоб қилиб чиқарса бирданимга бир нечта масала хал бўлар эди:
- ёшларга адабиётга бўлган муносабатини янада яхшилаш;
- ёш болажонларга эртак сифатида ўзбек болалар адабиёти билан ёшликдан таништириб бориш;
- ўзбек тилини ўрганаман деган инсонларга (чет элик ёки ўзимизнинг фуқаролар) ёрдам бериш ва хоказо.

[Lutfillo Tursunov]

Сообщение от Asadjon Khodjaev

Мана шундай асарларни аудиокитоб қилиб чиқарса бирданимга бир нечта масала хал бўлар эди:
- ёшларга адабиётга бўлган муносабатини янада яхшилаш;
- ёш болажонларга эртак сифатида ўзбек болалар адабиёти билан ёшликдан таништириб бориш;
- ўзбек тилини ўрганаман деган инсонларга (чет элик ёки ўзимизнинг фуқаролар) ёрдам бериш ва хоказо.

Ҳақиқатанам тушуниш осон бўлган тилда ёзилгани учун ҳам Ҳамид Олимжон асарларини болалар ўртасида кенг тарғиб қилиш керак. Ёшликда бадиий асарларни тўла тушиниб ўқиш қийин бўлади, лекин юқорида тилга олинган достонларни ўқиганда болалар ҳам унинг мазмунини яхши идрок эта оладилар. Шу жиҳатдан болаларни адабиётга қизиқтиришда бу достонларнинг ўрни беқиёс бўлишига шубҳам йўқ. (Ўзимнинг бошимдан ўтган.)

Форумдошларимизнинг Ҳамид Олимжон қаламига мансуб шеър ва достонларни шу ерда жойлаштиришларини умид қилиб қоламан.
Мавзу очилган пайтда билдирган фикрим амалга ошмоқда:

Сообщение от Lutfillo Tursunov

Болаликда ўқиган баъзи асарларни қайта ўқигим келиб юрувди, зора уларнинг электрон вариантини шу ердан топсам...

[Nigora Umarova]

Сообщение от Asadjon Khodjaev

Мана шундай асарларни аудиокитоб қилиб чиқарса бирданимга бир нечта масала хал бўлар эди:
- ёшларга адабиётга бўлган муносабатини янада яхшилаш;
- ёш болажонларга эртак сифатида ўзбек болалар адабиёти билан ёшликдан таништириб бориш;
- ўзбек тилини ўрганаман деган инсонларга (чет элик ёки ўзимизнинг фуқаролар) ёрдам бериш ва хоказо.

Хамид Олимжон асарлари асосида яратилган радиоинценировкаларни эшитгандим. Балким аудиокитоб чикариш Узтелерадио компанияси билан хамкорликда олиб борилса, яъни аудио китобга уша ердаги материаллардан фойдаланса буладими?

[Nigora Umarova]

Сообщение от Lutfillo Tursunov

Форумдошларимизнинг Ҳамид Олимжон қаламига мансуб шеър ва достонларни шу ерда жойлаштиришларини умид қилиб қоламан.

Хамид Олимжоннинг асарларини укиш нафакат болалар учун катталар учун марокли. Ушбу шеърлар боларнинг ёшига мос келмагани учун уни бошка мавзуга жойлаштиргандим.
http://uforum.uz/showthread.php?p=257101#post257101

[Nigora Umarova]

Ertaklar qaysi yo'lga yetaklayapti?

Bolalik kunlarimda,
Uyqusiz tunlarimda
Ko‘p ertak eshitgandim
So‘ylab berardi buvim ...
(Hamid Olimjon)

Men ham bolaligimda ko‘p ertak eshitardim. Onam meni uxlasin deb ertak aytsalar, qaytanga ertakdan ta’sirlanib, uyqum qochib ketardi. Onamni savolga tutardim: — Nega tulki qopqonga tushib qoldi? — Bu unga jazodir. U hammani aldagani uchun o‘zi ham tuzoqqa ilindi. — Ertak nega bunaqa tugadi? Chumoli qanday qilib boyib ketdi?... — Chunki u mehnatkash. Toshbaqaga o‘xshab dangasalik qilmagani uchun murod-maqsadiga yetdi.
Savollarim tugamasdi. Eshitadigan ertaklarimning aksariyati majoziy va sarguzashtlarga boy bo‘lishiga qaramay, ularga xuddi yon-atrofimda sodir bo‘ladigan voqealardek ishonardim. Hozir ham ishonaman. Chunki har qadamimizda makkora tulkilar, beg‘am toshbaqalar, ochko‘z bo‘rilar va yovuz ajdaholarni ham uchratish mumkin. Kichkinaligimda ertaklardagi voqealarga ishonganim kabi hozir ham kitob o‘qib ta’sirlanaman, voqealar mushohada qilishga majbur qiladi. “Ko‘p kitob o‘qisam, balki hayotimda xatoliklarga yo‘l qo‘ymasman”, degan gapim ko‘pchilikka erish tuyuladi, hali men tushunib yetmagan hayot kitobdagidan mutlaqo boshqacha ekanligini aytishadi.Balki, ular haqdirlar. Lekin baribir men dunyoni kitoblar orqali ko‘rishdan rohatlanaman. Bu qiziqish balki o‘sha — bolaligimda eshitgan ertaklarim ta’sirida uyg‘ongandir. Bolalar adabiyoti chindan-da go‘zal va beg‘ubor. Ulardan bahramand bo‘lish uchun ham bolalik yillarimga qaytib qolishni juda xohlardim. Yosh bolalarga havasim keladi. Ularga havas bilan qarashlarim chog‘ida ko‘p bora onalarning farzandiga ertak aytayotganining guvohi bo‘laman. Biroq ular bolaligimda onam aytgan, men eshitgan ertaklarga o‘xshamaydi.
Ko‘zi uyquga ketib qolayotgan kelinchak bolasiga ertak aytmoqda:— Xullas, (ertakning boshlanishi ajoyib!) o‘rmonda ketayotganida oldidan katta ayiq chiqib qolibdi. Keyin u orqasiga qarab qochib ketibdi.Bolakayni bilmadim-u, lekin men kimning oldidan chiqib qolgan, nega qochib ketgan — hech narsaga tushunmadim.Ertak davom etadi:— Yugurib ketaveribdi, adashib qopti, keyin nima qilishni bilmay, yig‘lab o‘tiraveribdi.— Ayiq ketidan quvlabdimi? — deydi bolakay mitti ko‘zlarini onasiga tikib.— Jim eshitsang-chi, adashib ketaman. Hm... Keyin yig‘layveribdi, uni hech kim eshitmabdi. Oldida hech kim yo‘q ekan.— Keyin nima bo‘pti?— Bo‘ldi, tamom. Endi uxla.Bunday ertaklar bolani bir zum chalg‘itish uchun aytilsa kerak. Ulardan hech qanday ma’no chiqarib bo‘lmaydi. Yosh bola nimani ham tushunardi, dersiz. Lekin tarbiyalashdagi eng muhim vosita ana shu ertaklar-ku. Nahot bolaga gapirib yoinki urushib tarbiyalash ertaklardan ko‘ra samaraliroq natija bersa?Hozirda bolalar uchun chiqarilgan ertak kitoblar juda ko‘p.
Ayniqsa, bolalarni o‘ziga tortadigan rasmli kitoblar serob. Kitob do‘konlarini aylanar ekanman, “Sariq devni minib”, “Qasoskorning oltin boshi”, “O‘n besh yoshli kapitan” kabi kitoblar turgan rasta oldidan ketolmayman. Yoshligimda shu kitoblarni qaerdandir izlab topib yoki birovlardan olib, yirtilgan varaqlarini to‘g‘rilab o‘qigandim.
Hozir o‘sha kitoblar qalin muqova, tiniq qog‘ozlarda nashr qilingan, lotin yozuvida. Ularni hayajon bilan varaqlar ekanman, yana o‘qigim keladi. Ustimdan kulishlaridan qo‘rqaman, xolos. Chunki endi bu kitoblarning egasi men emas, bolalar. Kitobni olgan joyimga qaytib qo‘yar ekanman, mening havasimni keltirayotgan bolalar qo‘liga bu kitoblar yetib borganmikin yoki ular “Pokemon”, “Papay”, “Anpanman” kabilarni afzal ko‘rishyaptimi, deb o‘ylanib qolaman. Hozirgi bolalar tomosha qilayotgan multfilmlar ham tamoman boshqacha. Ba’zi multfilmlar boshidan oxirigacha urushishdan iborat bo‘lsa, ba’zilari yosh bolalarga mo‘ljallanganmi yoki kattalarga, umuman ajratib bo‘lmaydi. Deyarli barcha bolalar og‘zida doston bo‘lgan “Shrek” bunga misol bo‘ladi. Ayniqsa, uning o‘zbek tiliga “Shiroq” nomi ostida tarjima qilingan varianti bachkanalikdan o‘zga narsa emas.Tarbiya — nozik masala. Uning qoidasi haqida bir nima deyishga har kim ham ojizlik qiladi. Ammo “Ertaklar — yaxshilikka yetaklar” naqli bejiz emas. Ertaklar doimo to‘g‘ri yo‘lga yetaklaydi, faqat uning o‘zi to‘g‘ri bo‘lsa bas.

Durdona Alimova