Gap haqida gaplar

[Tulqin Eshbekov]

Kitobda bugungi davr adabiyotiga ham keng o`rin beriladi. Yuqorida ta’kidlaganimizdek, “G`aroyib saltanat” maqolasida bolalarning sevimli adibi Xudoyberdi To`xtaboev ijodi keng tadqiq qilingan bo`lsa, “Ijodiy o`zlik sari yo`l” maqolasi taniqli shoir va adib Anvar Obidjon ijodiga bag`ishlangan. Muallif bir o`rinda shunday deydi: “Yurtimizda Anvarlar ko`p, Obidlar ko`p, ammo, Anvar Obidjon yagona! U o`zbek bolalar adabiyotiga o`z ovozi bilan kirib keldi. Ochig`i, ushbu to`plamga – “Betakror o`zlik” degan nomni ham shu xokisor shoir taklif etgan”. Muallif bir o`rinda uni shunday ta’riflaydi: “Anvar Obidjon borliqqa – mavjudotu mahluqotga; oy, quyosh, yulduzlarga; uzluksiz g`imir-g`imir harakatga bolaning ma’sum ko`zi bilan boqdi. Pishiq-puxta, umri uzoq asarlar yaratdi. Bolalar adabiyoti pirlari qatoridan o`z didi, tili, uslubi bilan joy oldi”.
Muallif bolalar adabiyotiga oid fikrlarini davom ettirar ekan, “Bolalikning beg`ubor osmoni” maqolasida shoir Tursunboy Adashboev ijodiga alohida to`xtaladi. “Bolafe’l shoirgina bola holatini, beqiyos olamini anglaydi,– deb yozadi muallif.– Tursunboy Adashboev jahon bolalar adabiyotini bir butun deb biladi”. Maqolada bolalar adabiyotini yanada rivojlantirish omillari haqida jo`yali fikrlar ilgari surilgani e’tiborga molikdir.

(Давоми навбатдаги саҳифада)

[Tulqin Eshbekov]

Ulug` ustozlar haqida teran fikr yuritgan munaqqid “Tavallud topayotgan ko`ngil mujdalari” maqolasida bugungi nasrimizning iste’dodli vakillaridan biri Shoyim Bo`taev ijodini atroflicha tahlil etadi. “Abdulla Qodiriy Toshkent shahri dahalarini, Toshkent tevaragidagi qishloqlarni, Marg`ilon, Qo`qonni badiiy tasvirladi... Mirzakalon Ismoiliy Farg`ona vodiysini, Said Ahmad “Ufq”ida Andijonni, Odil Yoqubov Turkiston erlarini, Qarnoq dashtini, Sadriddin Ayniy Soktore qishlog`ini, G`ijduvon tumanini, Buxoro yurtini aks ettirgan,– deb yozadi muallif.– Shoyim Bo`taevning aksariyat asarlarida tog` etaklari – qiyaliklardagi qishloqlar tasvirlangan. Kitobxon buloqlardan chiqayotgan suvni ko`rayotganday, daraxtlar ostida xordiq chiqarayotganday, qishloq ko`chalariga xos betakror tomonlarni his etayotganday bo`ladi”. U o`zbek adabiy xaritasini yangi jug`rofiy hudud, betakror adabiy aholi evaziga boyitgani maqolada atroflicha ko`rsatib berilgan.

(Давоми навбатдаги саҳифада)

[Tulqin Eshbekov]

Adabiy davralarda munaqqidlarning ijodiga bo`lgan munosabatlar ko`pchilikda qiziqish uyg`otadi. “Betakror o`zlik”da tanqidchilik mahorati haqida ham so`z borar ekan, “Tanqid maydonida turish mashaqqati”, “Ozod Sharafiddinovni anglash”, “Munavvar siymo”, “Olimning oydin yo`li”, “Adabiy tanqid – go`zallik kashshofi” sarlavhali maqolalarida Homil Yoqubov, Ozod Sharafiddinov, Ibrohim G`afurov, Baxtiyor Nazarov, Sanjar Sodiq kabi taniqli adabiyotshunos olimlar va munaqqidlar ijodiga xolisona yondashiladi.
Taniqli adabiyotshunos olim Ibrohim G`afurovning munaqqidchilik maydonida qilgan ibratli ishlari juda ko`p. Biroq u haqida shu kungacha etarli darajada tahliliy maqola yozilmagan. Adabiyotshunoslik olamidagi shu “bo`shliq”ni muallif “Munavvar siymo” maqolasi bilan to`ldirishga harakat qiladi. Maqolada taniqli adib va tarjimon, adabiyotshunos olim Ibrohim G`afurovning siymosi yorqin bo`yoqlarda ko`rsatilgan. “Ibrohim G`afurov asarlari istiqloldan so`ng yangi bir manba bilan boyidi,– deb yozadi muallif.– Munaqqid-olim Navoiyga ulfat bo`lishni, uning yaqiniga kelib o`tirishni orzu qiladi... I.G`afurov o`n to`rt maqolada Navoiy haqidagi qarash, tushunishlarini bayon etadi. Munaqqid aqidasicha, Navoiy sobitu sayyorani, butun borliqni nurafshon etgan siymo”.

(Давоми навбатдаги саҳифада)

[Tulqin Eshbekov]

Adabiyotshunoslik olamida Baxtiyor Nazarov Izzat Sultondan keyingi yirik siymoga aylangani “Olimning oydin yo`li” maqolasida atroflicha ko`rsatilgan. Unda o`zbek munaqqidlik maktabining shakllanishi yo`lida fidoyilik ko`rsatgan adabiyotshunos olimlarning ibratli ishlari qalamga olinadi.
“Betakror o`zlik” mazmunan va mohiyatan betakror kitob bo`lganini e’tirof etish mumkin. To`plamdan o`rin olgan adabiy-tanqidiy maqolalar aniq maqsadga qaratilgan, tili ravon, faktlarga boy. Muhimi, bu faktlar shunchaki sanab o`tilmasdan ilmiy tadqiq va tahlil etiladi.
Shunday maqolalar adog`ida “asar ayrim juz’iy kamchiliklardan ham holi emas” deb qistirib o`tish taomilga aylangan. Buni qarangki, muallif ushbu kitobiga dastxat yozib berish asnosida kitobini varaqlab, o`sha “o`tib ketgan” ayrim xatolarini qalamda bittalab to`g`rilab chiqqaniga biz guvoh bo`ldik. Bu zukko olimning qalam tebratishdek zalvorli ishga qanchalik mas’uliyat bilan yondashishini ko`rsatadi. Bu ham o`ziga xos ibratdir.

(Давоми навбатдаги саҳифада)

[Tulqin Eshbekov]

Bu kitob muallifi o`zining suyukli ustozi Ozod Sharafiddinovga xos iste’dodning kuchi va miqyosi jahon adabiyotshunoslari bilan bo`ylashadigan darajada ekanini ko`rsatadi. Ayni vaqtda bugun Ozod Sharafiddinovning eng yaxshi an’analarini davom ettirayotgan Umarali Normatov, Baxtiyor Nazarov, Naim Karimov, Ibrohim G`afurov va boshqa ko`pgina iste’dodli adabiyotshunoslar ijodiga muallif mehr bilan yondashadi, o`z tahlillarida ularning qadr-qimmatini yuqori ko`taradi. Shuning hammasi “Betakror o`zlik” deb atalgan kitob iste’dodshunoslik va zakovatparvarlik ruhi bilan sug`orilganini ko`rsatib turadi.
Xalq maqolida “Oqqan daryo yana oqadi” deb bejiz aytilmagan. Ozod Sharafiddinov kabi ulkan siymoni bergan adabiyotshunoslik fani va so`z san’ati kelajakda yana ulkan talantlarni tarbiyalab etishtirishi shubhasiz. Bu fikrni tasdiqlaydigan iste’dodlardan biri – “Betakror o`zlik”dek ajoyib kitob muallifi O`zbekiston Respublikasi Fan arbobi, professor Abdug`afur Rasulov deyish mumkin.

(Давоми навбатдаги саҳифада)

[Tulqin Eshbekov]

* * *
Ustozni chin dildan qutlar ekanmiz, u kishiga atalgan dil so`zlarimiz she’riy satrlarga ulanib ketdi.

USTOZ ZIYOSI

Ziyoli ziyosin taratib yashar,
Ziyoni qiyoslab yuramiz nurga.
Tangri ziyosidan yaratgan uni
Ziyodan baxt berib Abdug`afurga!

Taqdir taqozosi – nihol kabi u,
Qarshida aylandi ulkan daraxtga.
O`n yilcha o`t kabi yongach yuragi,
Toshkentda erishdi beqiyos baxtga.

Adabiyot o`zi – insonshunoslik,
Insonsiz dunyoda bo`lmaydi ma’no.
Abdug`afur domla qalb dunyosini,
Ziyoga to`ldirdi obtobdek Ra’no!

"Ilmi g`aribani qo`msab" yurganlar,
Abdug`afur Rasul sabog`in olsin.
"Yangi zamon yangi qahramon"lari,
"Ardoqli adib"dek hayratga solsin.

Biling, "Tanqid, talqin, baholash" sirin,
"Olim va tarjimon" – misoli oftob.
O`sha "Iste’dod va e’tiqod" ramzi –
"Ozod Sharafiddin" eng mangu kitob!

Ziyodan munavvar bo`ladi bashar,
Ziyo ziynatidir inson asili.
Adab ilmin berar avlodlariga,
Abdug`afur domla – bilim Rasuli!

[Tulqin Eshbekov]

Сообщение от Nigora Umarova

Shunaqangi sinchkovlik bilan o'qiydilar-ki... Axir o'zlari "Har bir o'quvchining fikri men uchun qimmatli",-deb yozganlar xabarlarining birida.

Asar yozish jarayonida badiiy to'qima degan narsa ham bor-ku. Hamma narsani jiddiy qabul qilaverasizlar-de...
Yaxshi hamki, uchinchi shaxs bor.

Азиз Нигорахон!
Самимий фикрларингиздан вужудим титраб, юрагим алланечук бўлиб кетди. Талабалик давримда ёдлаган "Учинчи одам" деган шеър ёдимга тушди:

Инсонлар бир-бирин юрса ардоқлаб,
Ўртада восита асли зиёда.
Ҳар икки одамни тургувчи боғлаб,
Учинчи Одам бор лекин дунёда.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Қўлларим кўксимда, бетинч, бетоқат,
Таъзимлар қилурман сенга ушбу дам.
У - менми, у - сенми, ким бўлма, фақат
Сенга инсоф берсин учинчи одам!
(Абдулла Орипов)

Сиз ҳар бир сатримиз замиридаги сеҳру жозибани теран англайсиз!

[Tulqin Eshbekov]

Нигорахон!
Сизга хат ёзаётганимда бирдан "Эррор" деган нарса чиқиб қолса, денг.
Битта ҳазил шеър пайдо бўлди:

Интернетда ишлаб турсам,
Тўсиқ бўлар гоҳо "эррор".
Масъуджонга ўхшаб сен ҳам,
Гапларимни қилма террор...

Бу форумдошимизга нима бўлган ўзи, а? Самимий хатлар ёздим, дўстликка, аҳлликка чорладим, яхши гап ёзиш қўлидан келмаса, жилла қуриса, тилини тийиб туришини илтимос қилдим. Нега мунча менга ёпишади? Нечун ҳақорат қилади? Агар уни мен ҳам "Иккиюзламачи!" деб ҳақорат қилсам, у қолиб Сиз дарҳол менга аёвсиз жарима соласиз...
Масъуджонга қитмирлик қилиш, ҳақоратлаш, камситиш, ўқувчиларни истаганича чалғитиш, сувни лойқалатиш, инсоннинг ҳамиятига тегиш мумкин-у, бу эркатой форумдошга чурқ этиб жавоб қайтариш мумкин бўлмаса?! Қани мантиқ, қани ҳақиқат?!
Унда салигина муомала маданияти бўлса, одамни бургадек чақавермаса, битта-яримта хатоимизни дўстона кўрсатиб борса, бошимизга кўтармаймизми!
Ватандан йироқда юрган инсон ватандошларини озроқ соғингани билиниб, мулойимгина муомала қилиб ёзса қанийди! (Шу гапларни ёзаётиб... йиғлаб юбордим...)
Кейин, энг уччига чиққан танқидчи ҳам энг ёмон кўрган ёзувчисига ҳар замонда битта тош отиб қўяди. Масъуджон иним бўлса Оққушнинг думига маҳкам осилиб қолган қорақушдан ҳам баттар чанг соляпти-ку... Форумда кўринишим биланоқ ҳамаёқни чангитиб-тўзитиб (ўзини ақлли кўрсатиб) мени талашга тушиб кетади.
Бирорта форумдошимиз ўртага тушишга юраги бетламаётганини ҳам тушунаман. Кеп-кеп шу ичиқорага тенг бўламанми, деса керак-да.
Бироқ, форумимизни кузатиб бораётган юзлаб зиёлилар билан суҳбатлашиб қолганда бу жанжалкаш укамизнинг устидан қийқириб-қийқириб кулишяпти. Ҳатто, бечорага раҳмим келиб кетади... Нима бўлганда ҳам бир оиладек - битта форум аъзосимиз...
Ўзи ёмон болага ўхшамайди. Озроқ ичиқоралиги ва ҳасадгўйлиги унга азоб беряпти, буни сезиб турибман. Бўлмаса, тузиккина қалами бор. "Шеърингни мазза қилиб ёзиб юрмайсанми, ука,- дейман унга хаёлан.- Ўзи Англиядек давлатга нима иш билан борган эдинг-у нималар қилиб юрибсан, қадрдоним..." Майли, бу самимий гапларимни у қандоқ қабул қилади, яна юрагининг ранггига боғлиқ (кўчма маънода!)...
Ҳозирча, унинг ҳақоратомуз оҳангда бўлса-да "энди ёзмайман" деган қабилдаги гапидан яйраб кетдим. Худди, босқинчиларнинг "энди уруш қилмаймиз, зулм ўтказган номард!" деб ортига қайтиб кетгандек туюлди! Барака топинг, Масъуджон! Лоақал бирор йил тинч қўйинг. Умуман гаплашмасак ҳам мингдан-минг рози эдим. Қани эди ушбу саҳифамизга лой чапламасангиз, чанг-тўзонга қолдирмасангиз, асабимни емирмасангиз, азиз мухлисларимизнинг энсасини қотирмасангиз.
Сизнинг менга ёмонлик қилмаслигингиз - жуда катта яхшилик қилиш билан тенгдир. Шу ондан эътиборан сўзингизда туриб бошқа жавоб ёзмасангиз умрбод дуо қилардим!
Мана, азиз Нигорахон, яна қулфи дилимни очиб юбордингиз. Масъуджон инимга дилимдаги самимий хайрлашув гапларимни айтиб олишга имкон яратганингиз учун ташаккур.
Бошқа дўстларим ҳам бирор йил жим туришса яхши бўларди. Туркумнинг асосий қисмини ёритиб олайлик. Кейин бемалол баҳслашаверамиз.
Барча дўстларимнинг жимгина кузатишларини тилаб қоламан.

[Husen]

Устоз менгина исёнкор шогирдчангизни кечиринг-у, энди жим туришнинг иложи йўқ! Каминага бир йил давомида сабоқ бергансиз, афту қиёфамни эслай оласизми-йўқми, билмадим. Аммо, мен сизни яхшигина эслаб қолганман! Бир гал сариқ матбуотда завқ-шавқ билан “ёзиб” юрган курсдош қизимизни мақтаб, “Замонамизнинг Агата Кристиси” деб баҳо берган эдингиз! Бу мақташ бутун ўқув йилида давом этди. Ваҳолангки, у қизнинг ёзганлари бир тийинга қиммат, маънавиятга путур етказувчи алламбалолардан бошқа нарса эмас эди. Сўзимнинг исботи учун биттагина ҳикоясининг мазмунини айтаман: “Қиз” чимилдиқда куёвни “лох” қилиш учун ёнида пенцилин шишачада қон олиб киради! Мана сизга ўзбек қизининг ёзаётган “ижод”и!!! Кимлигини сўраманг, айтмайман! Яхшиямки, унинг ижоди гулламади, ҳозир уй бекаси бўлиб юрибди.
Муаммо шундаки, сиз 80 нафарлик аудитория қаршисида барчага уни ўрнак қилиб, мақтаган кезларда талабаларнинг сизга нисбатан ҳурматига ўзингиз билмаган тарзда дарз тушириб қўйган эдингиз! Тўғри, сиз ўша қизни руҳлантирмоқчи, ижодга даъват қилишдек олий мақсадни кўзлаганингиз аниқ! Аммо, курсда негадир назарингизга тушмаган, ҳақиқий ижод билан шуғулланаётганлар ҳам бор эди-ку ўшанда...
Хуллас, сиз ҳақингизда эндигина 2 курсда ўқиётган бошқа курсдошларим қатори “Оқни қорадан ажрата олмас эканлар” деган хулоса пайдо бўлган эди. Аммо, орадан йиллар ўтиб, форум орқали сизни кузатар эканман, тағин ушбу мулоҳазаларим ҳақ бўлиб чиқдимикан деган хавотирдаман.

[Husen]

Дунёдаги энг катта фожеа “Одам ўз-ўзини алдашидир!”
Мен шахсан ўзимга ўзим зўр ҳикоянависман деб баҳо беришим, ўзимни шунга ишонтириб умр бўйи яшашим, салгина эътироз қилганларга қарата “Мевали дарахатга тош отяпсизлар-да!” деб мағрурланишим мумкин! Аммо, бундан кимга наф? Турган-битгани ўзимга зарар эмасми?
Ҳаётда бунга жонли мисоллар кўп кўрганман. Мўъжазгина нашриётда ишлар эканман, қўлимга исми Ф билан бошланадиган самарқандлик отахон шоирнинг қўлёзмалари келиб тушди. Варақлар эканман, бир тийинга қиммат “Истиқлолим яшнасин!” “Ғаллакаорларга раҳмат!”, Юртим чаман, мен чечак!” каби болаларча ёзилган шеърлар... Нашриётдаги акаларимиз бир амаллаб шеърларни қалингина китоб қилиб чиқаришди ҳам.Уларга нима, буюртма бажарилса бўлди-да! Отахон шоирнинг ўғиллари фарзандлик бурчи деб билим китобнинг молиявий томонини зиммаларига олишди.
Гап бунда эмас, қўлёзмани варақлар эканман, айрим шеърларнинг остига қолдирилган изоҳлар кўпроқ таажжубга солар эди. Изоҳлар тахминан қуйидаги мазмунда:

“Ушбу шеърни ёзиб бўлар эканман, бирданига юрагим санчди! Кўз олдим қоронғулашди. Тепамда оилам гирён бўла бошлади. Тез ёрдам келди. Мен дунёни тарк этаман, шекилли!”

“Мадорим йўқ, силлам қуриган. Қон босимим тушиб кетибди... Шунга қарамай ушбу шеърни ёздим”

Шоирнинг салкам 2 йил давом битикларига қолдириб келган бу тарздаги изоҳларида пинҳона даъвони сезяпсизми? У “қийналса-да, касал бўлса-да, ўлим тўшагида бўлса-да, барибир ижоддан тўхтамади” деган мақтовдан умидвор!
Отахон дунёдан ўтди, охирати обод бўлсин.

Аммо, умрини совурган бетайин умиди амалга ошдими? Менимча, йўқ! Бугун уни бирон жойда эслашганини, шеърларини ўқишганини билмайман. Ҳа-я, анави атиги 500 нусхада чиққан қалингина китоб ҳам қариндош-уруғлардан ортмаган бўлса керак! Демоқчи бўлганим, ўз-ўзини алдаб у нимага эришди!

Устоз, ёзганларингиз орасида шундай гаплар бор:

Сообщение от Tulqin Eshbekov

Бироқ, форумимизни кузатиб бораётган юзлаб зиёлилар билан суҳбатлашиб қолганда бу жанжалкаш укамизнинг устидан қийқириб-қийқириб кулишяпти.

Афсуски, форум бунақа мавҳум гапларни кўтара олмайди! Техник маълумотларга кўра, ушбу мавзу очилганидан бери, атиги 2300 маротаба кириб кўрилган. Унга 177 та мулоҳаза қолдирилганини инобатга олсак, мана шу 2300 танинг камида 1000 таси ўзингизнинг улушингизга тўғри келади. Қолганлари эса бу ерда қатнашаётган саноқли дўстларимизнинг улуши! Қолаверса, темани айни пайтда кузатиб турганлар сони ҳам форум саҳифасинигн энг пастки қисмида рақамларда қуйидаги тарзда кўриниб туради:

Здесь присутствуют: 1 (пользователей: 1 , гостей: 0)

Бу ердаги рақамларнинг 100 тугул 20 га чиққанини ҳам кўрганим йўқ. Ҳеч қанақа зиёли-пиёли кириб бу ерни қўиётгани йўқ! Ўқиб кулган бўлса. у ҳолда у зиёли эмас, шунчаки оқ-қорани ажратолмайдиган кимса бўлиши мумкин. Шундай экан, сиз ҳам бизни эмас, аввало ўзингизни алдаманг!!!