Нимага саводсизлашиб кетаяпмиз?

[Lutfillo Tursunov]

Сообщение от Nigora Umarova

Агарда бизнинг адабий тилимизда ҳам қозоқ адабий тили сингари Ы товуши бўлганида қабул қилардик Ы товушини ҳам.

Мен бу ҳарфларни қабул қилиш керак деган фикрдамасман. Шунчаки, ғалати қоидаларимиз борлигини айтиб ўтгандим. Масалан, "Тыртышникова" фамилиясини "Тиртишникова" деб ёзсангиз эгаси хафа бўлади. Лекин "ы" ҳарфи алифбомизда йўқку. Хўш, нима қилиш керак? Одатда бундай бўлади:

Сообщение от Lutfillo Tursunov

русча номларда "ы", "щ" ҳарфлари бўлсаю, бу ҳарфларсиз ёзсангиз, исм ёки ном эгаси хафа бўлади. Модомики, ўзбек кирилл алифбосида бундай ҳарфлар йўқ. Лекин биз иложини топиб, йўқ ҳарфни бор қилиб ёзамиз, хафа қилиб қўймаслик учун.

Лотин алифбосида ушбу муаммодан аниқ қутиламиз.

[Behzod Saidov]

Сообщение от Nigora Umarova

"Мебель" дейсизми "мебил"? "Фильм" дейсизми ёки "филм"? Кирилл ёзувининг орфографик қонун-қоидалари ишлаб чиқилаётганда кекса авлод вакиллари шундай талаффуз қилишган худди "сентабр", "октабр" каби. Бироқ орфография қоидаларига асосан "сентябрь" ва "октябрь" деб қабул қилинганди бир пайтлар. Агар ота-бобларимиз амал қилган эшитиб-ёзиш принципига асосланадиган бўлсак, лотин ёзувида ҳам "истол", "истул"... деб ёзишимиз керак. Яна бир нарса сўзлашув тилимиз ўзгарувчан эканлигини эсдан чиқармаслик керак. Биз-ку ундай талаффуз этмасмиз, бироқ бундан 50 йиллар олдин шундай талаффуз қилишган.

"ь" ҳарфини ишлатмасликка қарши эмасман. Ҳақиқатдан ҳам бу ҳарф ёзилса ҳам ёзилмаса ҳам сўзлар ўзбек тилида бир хилда талаффуз қилинади. Лекин, буни қонун қоидаларда белгилаб қўйиш керакку? Агар ўқувчингиз шундай ёзилишига асос сўраса нима дейсиз? Чет эллик ўзбек тилини ўрганаётганларнинг ҳайрон қолишини эса айтмаса ҳам бўлади. Алифбода бор, лекин ишлатилмайдиган ҳарф...

Юқоридаги фикрингизга келсак, аниқ жавоб берингчи, сизнингча сентябрнинг "sentabr" деб ёзилиши тўғрими? Агар тўғри бўлса, нега "istol", "istul" деб ёзмаяпмиз?

[Masud Mahsudov]

Hurmatli Lutfillo aka, Nigora opa...

Menimcha, hamma narsaning o'zligicha qolgani maqsadga muvofiqdir. Aytmoqchimanki, kiril alifbosida biz yumshatish belgili so'zlarni ham, yoki rus tilidan kirib kelgan so'larni ham o'z holicha qoldirganimiz, va Lotin alifbosiga asoslangan yozuvda ushbu xatolarni qilmaslikka harakat qilishimiz kerak. Aks holda, necha yillardan beri shakllangan, ma'lum qoidalarga asoslangan o'zbek yozuvimiz, qolaversa bizdan katta ajdodlarga hurmatni ham saqlab qolgan bo'lamiz. Zero "Фильм" so'zini bugun "филм" deb o'qib, yoshi kattalar o'zini savodsizdek xis qilmasin. Shuningdek, lotin yozuviga asoslangan o'zbek tilimiz ham xatolardan holi emas va unga ham tuzatishlar kiritilishi joizligini ham esdan chiqarmaylik. (Masalan "oktyabr, sentyabr" so'zlarini "oktabr, sentabr" ko'rinishida yozish yoki "18 ноябрь" sanasini "18-noyabr" qabilida yozish kabilar)

[Lutfillo Tursunov]

Сообщение от Masud Mahsudov

Menimcha, hamma narsaning o'zligicha qolgani maqsadga muvofiqdir. Aytmoqchimanki, kiril alifbosida biz yumshatish belgili so'zlarni ham, yoki rus tilidan kirib kelgan so'larni ham o'z holicha qoldirganimiz, va Lotin alifbosiga asoslangan yozuvda ushbu xatolarni qilmaslikka harakat qilishimiz kerak.

Асосий масала келгусида аввал қилинган хатоларни такрорламаслик. Кейин аввалги айрим қоидалар хато эканлигини тан олиш ва улардан воз кечиш.
Агар:

Сообщение от Masud Mahsudov

"18 ноябрь" sanasini "18-noyabr" qabilida yozish kabilar

лотин ёзувидагиси хато, кирилдагиси тўғри эди, дейилса эски хатога ўралашиб қолган бўламиз. Чунки, "18 ноябрь" тартибида ёзилиши нафақат "ь" белгиси борлиги учун хато, балки "-", яъни "чи" қўшимчаси тушириб қолингани учун ҳам хатодир. Сананинг шу тартибда ёзилиши ҳам рус тилидан кўр-кўрона қабул қилинган, яъни русча ўқилганда "18 ноябрь"да "-" керак эмас.
Энди, айрим матбуотларда бундан 10-15 йил муқаддам "ь" белгисининг олиб ташланиши шу хатоликларни тузатишга чорлов, туртки эди. Агар 2005 йилдаёқ лотин алифбосига ўтиб кетганимизда бу муаммоларнинг кўпидан қутилган бўлардик, аммо...

[Husen]

Шахсан мен Ц ҳарфи учун лотин алифбосида алоҳида харф жорий этилишини жуда истайман. Кимлар учундир аҳмоқона туюлиши мумкин, аммо шу циркни sirk дейиш ҳечам ёқмайди-да!

[Behzod Saidov]

Сообщение от Husen Tangriyev

Шахсан мен Ц ҳарфи учун лотин алифбосида алоҳида харф жорий этилишини жуда истайман. Кимлар учундир аҳмоқона туюлиши мумкин, аммо шу циркни sirk дейиш ҳечам ёқмайди-да!

"Цех"нинг ёзилишичи?

[Masud Mahsudov]

Сообщение от Lutfillo Tursunov

"18 ноябрь" sanasini "18-noyabr" qabilida yozish kabilar

лотин ёзувидагиси хато, кирилдагиси тўғри эди, дейилса эски хатога ўралашиб қолган бўламиз. Чунки, "18 ноябрь" тартибида ёзилиши нафақат "ь" белгиси борлиги учун хато, балки "-", яъни "чи" қўшимчаси тушириб қолингани учун ҳам хатодир. Сананинг шу тартибда ёзилиши ҳам рус тилидан кўр-кўрона қабул қилинган, яъни русча ўқилганда "18 ноябрь"да "-" керак эмас.

18 noyabr to'grisidagi fikringizga qo'shimcha: Bunday shaklda yozilishi nafaqat rus, balki boshqa tillarda ham shunday qabul qilingan. O'zim bilganlarim - arab, turk, va qator yevropa tillarida -inchi qo'shimchasini bildiruvchi chiziqcha aynan sanani ifodalash uchun qo'yilmaydi. Bu eski xato ems, balki umumiy tan olingan imlo qoidalariga ko'ra qilingan edi. Afsuski, Lotin yozuviga asoslangan o'zbek tilimizga asos solgan akalarimiz bu haqda ma'lumotga ega emas ko'rinadilar.

[Lutfillo Tursunov]

Сообщение от Masud Mahsudov

18 noyabr to'grisidagi fikringizga qo'shimcha: Bunday shaklda yozilishi nafaqat rus, balki boshqa tillarda ham shunday qabul qilingan. O'zim bilganlarim - arab, turk, va qator yevropa tillarida -inchi qo'shimchasini bildiruvchi chiziqcha aynan sanani ifodalash uchun qo'yilmaydi. Bu eski xato ems, balki umumiy tan olingan imlo qoidalariga ko'ra qilingan edi. Afsuski, Lotin yozuviga asoslangan o'zbek tilimizga asos solgan akalarimiz bu haqda ma'lumotga ega emas ko'rinadilar.

Бошқа тилларда қанақалиги билан қизиқмаганман, лекин шахсан мен "инчи" ишлатилиши, яъни 18-noyabr тартибида ёзилиши тарафдориман. Чунки, биринчидан, шундай талаффуз қилинади, иккинчидан бошқа ҳолатларда, масалан: "8-синф", "8-гуруҳ", "9-рота" кабиларда ишлатилади. Санада ишлатилса, бунинг нимаси ёмон, қайтанга қулайроқ.

[Lutfillo Tursunov]

Оффтоп:

Сообщение от Behzod Saidov

"Цех"нинг ёзилишичи?

Бунинг олдида "ь"ча муаммоси конкрет ҳолва

[Tulqin Eshbekov]

Икки алифбо уртасидаги айрим жузъий тушунмовчиликларга шу тарика бархам берсак яхши буларди. Масалан, баъзи катта ёшдагилар криллдаги "октябрь" сўзи лотинда нега "oktabr" шаклида ёзилишини унчалик тушунмаяпдилар...
Бехзоджон Саидовдек зукко ёшларнинг бу борадаги фикрини билгим келади.