Ma'naviyat u nima o'zi?

[Umida Shodiyeva]

Moddiyat va ma’naviyat ikki eshik orasidagi yo’l
Nihol ekamiz ,undan kurtak ochadi uning gulini esa arilar changlatadi , undan so’ng esa meva tugadi ,biz insonlar u mevani iste’mol qilamiz. Nihol qanchalik baland bo’y taratib ko’karsa ,mevasi ham shunchalik shirin bo’ladi , ha-ya unga yana quyosh nuri ham zarur axir , Quyosh nurisiz kurrai-olam yashay olmaydi. Shu kabi mukammal ilm olgan insonning ma’naviy dunyosi boy bo’lsa, demakki. u insonning moddiy boyligi ham bor deganidir ,chunki ma’naviy jihatdan yuksak bo’lgan inson,moddiy taraflama boylikni zo’r ishtiyoq bilan o’ylamaydi balki, o’zining tafakkur olamini, ma’naviy dunyosi bilan bog’lagan holda bir maromda ushlay oladi. Ilmni quyoshga ,niholni insonning yoshligiga ,niholnining meva tugishiga sabab bo’lgan arilarni esa ilmning ta’siri, muvafaqqiyatiga qiyosladim. Ya’niki nolish mumkin bo’lmaydigan darajada sharoit mavjud , bizning unib o’sib gurkirab barg yozishimizga imkon bor ,zero inson tafakkur olami yer yuzining kattaligidan ham bir necha marotaba ulkaroq, kengroqdir.
Ushbu ta’riflardan xulosa chiqaradigan bo’lsak.Yer yuzida necha milliard insonlar yashasa ularning qarashlari ,o’y-hayollari ham turlicha bo’ladi,birini fikrini biri boshqacha yo’sinda ta’riflaydi, to’g’riroq qilib aytadigan bo’lsak insonni ,insonga o’xshatish ( ya’ni uning ichki dunyosini na’zarda tutayapman) juda murakkab va ro’y berishi qiyin bo’lgan holatdir. Endi esa shu gaplarimizni taxlil qilish uchun misol keltiramizda so’ng yana mavzuimizni davom ettiramiz. Ikki inson bir davrada o’tirib “bir dunyo muammo haqida “ bosh qotirishayapti, birini mol dunyo xirsi bezovda qilayapti va “boy bo’lish baxti” ga muyassar bo’la olmagan ,birini esa yolg’izlik-u, do’stga zorlik armoni qiynar,mol –dunyosi ko’p-u ammo,yolg’izlikdan moddiy taraflama hech bir ehtiyoji yo’q ,ekan. “ Boy bo’lish baxti “ iborasini qo’shtirnoq ichiga olganimning sababini anglay oldingiz degan umiddaman. Xo’sh ularning qay birlarini ma’naviyatli inson deb bilasiz ,albatta sizning javobingiz jo’n bo’lishi tabiiy ,chunki u ikki insonni siz va biz tanimaymizda . Insondan biror xulosa chiqishi uchun (chiqarayotgan xulosasininng boshi va oxirini belgilab olmog’i ya’ni) ozmi- ko’pmi “u” haqida ma’lumoti bo’lishi lozim . Ana shundagina bizning xulosai- bayonimiz munosib bo’lgay. Endi esa mavzuimizni kelgan joyidan davom ettirsak. Вu dunyoda o’z halol mehnati bilan bir burda barakali nonini topib kun kechirayotganlar –u va ana shu bir misqolchalik ham umrini tejamaydigan, sarxisob qilmaydiganlar qancha ekan, axir bu hayot, lekin o’tkinchi hayot ekan deb barcha –barchasini o’z bo’larchilikka tashlab qo’yish adolat peshvolarimizning to’g’ri , adolatli fikrlaridan bo’lmas edi ,ayni damda . Ne uchunki ,bunday holatlardan ko’z yumishning, quloqni berkitishning,sezgi organlarining ishdan chiqarishning iloji yo’q, garchi tomora globallashuv jarayonlarining domiga kirib borayotgan voqea ,hodisalar yuz bergan va berayotgan asrda, hayot kechirayotgan bo’lsak ham, ba’zi hodisalarning ishtirokchisiga aylanib qolmaslik hamda ba’zi hodisalarning doimiy ishtorikchisiga aylanib qolmoqlik uchun ,bor kuch va irodamizni o’z vaqti-soati bilan boshqarishimizga to’g’ri kelib qolmayaptimikan?!.
Ha- ya ,yana bir gap biz moddiyat va ma’naviyat orasidagi eshikning o’lchamlarini , uning orasidagi yo’lga kimlar sig’ishi-yu, kimlar o’ta olmasligi haqida gaplashmadik. Ammo har birmiz shuni yodda saqlamog’imiz lozimki, biz Imom Al-Buxoriydey zotlar tug’ulgan o’lkaning ,shu tuproqning farzanlarimiz ,shunday ekan ,xalqimizning o’chmas yulduzi, fidoyi adiblarimizdan , ulug’ shoirlarmizdan G’afur G’ulomning sakkiz misralik baytlariga to’xtalsak-da mavzuimizga yakun yasash uchun taraddud ko’rsak:
G’uncha ochilguncha o’tgan fursatni
Kapalak umriga qiyos etgulik,
Ba’zida bir nafas olg’ulik muddat
Ming yulduz so’nishi uchun yetgulik.
Yashash soatining oltin kapgiri,
Har borib kelishi bir olam zamon.
Koinot shu damda o’z kurrasidan,
Yasab chiqa olur yangidan jahon.
Yarim soat ichida tug’ilib ,o’sib
Yashab ,umr ko’rib,o’tguchilar bor.
Ko’z ochib –yumguncha o’tgan dam qimmat,