Барометр ва ўқитиш стратегияси

[Shuhrat Ismailov]

"Сигир ва сиёсат" темасига ухшаш бу мавзуни менга малака оширишда беришди. Жуда ёқди.

Сэр Эрнест Резерфорд, Кирол Академияси президенти ва физикадан Нобел муко-фоти лауреати саволга доим ҳам ягона тўғри жавоб бериш осон эмаслигини ифодаловчи қуйидаги хикояни айтиб берган.

Бир қанча вақт олдин ҳамкасбим менга ёрдам сўраб мурожаат қилди. У ўз талаба-ларидан бирига физикадан энг паст баҳо қўймоқчи бўлган, талаба эса энг юқори баллга лойиқлигини таъкидлаган. Иккалови, ўқитувчи ва талаба учинчи шахс, даҳлсиз арбитр фикрига ишонишга келишишган; даҳлсиз арбитр сифатида мени танлаб олишган. Имтиҳон саволи қуйидаги бўлган: "Барометр ёрдамида бино баландлигини қандай ўлчаш мумкин, тушунтириб беринг?".
Талаба жавоби шундай бўлган: "Барометрни олиб бино томига чиқиш керак, узун ипда барометрни пастга тушириш керак, кейин барометрни қайта тепага кўтариб, ип узунлигини ўлчаш керак, ипнинг узунлиги бинонинг баландлигини аниқ кўрсатади".
Воқеа хақиқатан ҳам мураккаб эди, чунки жавоб мутлақо тўлиқ ва тўғри эди! Ик-кинчи томондан имтиҳон физикадан эди, жавоб эса бу соҳадаги билимларни қўллаш билан боғлиқ эмас эди.
Мен талабага яна бир бор жавоб беришга ҳаракат қилишни таклиф қилдим. Тайёр-гарликка олти минут вақт бериб, жавоб физика қонунларини билишини намоён этиши зарурлиги тўғрисида огоҳлантириб қўйдим. Беш минут ўтгандан кейин у имтиҳон варақасига ҳеч нимани ёзмади. Мен ундан таслим бўлганлигини сўрадим, лекин у муаммони бир неча ечими борлигини ва энг яхшисини танлаётганини айтди.
Қизиқиб қолиб, мен йигитни ажратилган вақт тугамаганлигига қарамасдан жавоб беришга киришишини сўрадим. Саволга янги жавоб: "Барометрни олиб бино томига чиқинг ва уни пастга ташлаб, тушиш вақтини ўлчанг. Кейин L = (a*t^2)/2 формуладан фойдаланиб бино баландлиги ҳисобланг".
Шу ерда мен ҳамкасбимдан жавобга қониққанлигини сўрадим. У жавоб қониқарли деб таслим бўлди. Лекин талаба бир нечта жавоб билишини айтган эди ва мен уларни биз-га очишини сўрадим.
"Бино баландлигини барометр ёрдамида ўлчашнинг бир неча йўли бор", деб бош-лади талаба. "Масалан, қуёш чиқиб турган кунда кўчага чиқиб, барометр баландлиги ва унинг соясини ҳамда бино сояси узунлигини ўлчаб, мураккаб бўлмаган пропорцияни ечиб, бино баландлигини аниқлаш мумкин."
"Ёмон эмас", дедим мен. "Бошқа йўллар ҳам борми?"
"Бор. Бир жуда осон йўли бор, у сизларга ёқади. Сиз барометрни қўлингизга олиб, зинадан кўтарилиб барометрни деворга қўйиб белгилар қўясиз. Белгилар сонини санаб ва барометр ўлчамига кўпайтириб, сиз бино баландлигини билиб оласиз. Бу ўзидан ўзи кўриниб турган йўл".
"Агар мураккаброқ йўлни хоҳласангиз" давом эттирди у "барометрга ип боғланг ва уни маятник сифатида тебратиб, гравитация миқдорини бинониг пастида ва тепасида аниқланг. Бу миқдорлар фарқидан келиб чиқиб, умуман олганда, бино баландлигини аниқлаш мумкин. Шу ҳолни ўзида барометрга ип боғлаб маятникингиз билан бино томига кўтарилишингиз мумкин ва уни тебратиб, прецессия даври бўйича бино баландлигини ҳисоблаш мумкин."
"Ва ниҳоят", якунлади у, "бу муаммони ечишнинг бошқа кўп усуллари ичида энг яхшиси назаримда буниси бўлади: барометрни олинг бино боқарувчисини топинг ва унга атйнинг: "Жаноб бошқрувчи, менда ажойиб барометр бор. Агар Сиз шу бино баландлигини менга айтиб берсангиз, у Сизники бўлади".

Шу ерда мен талабадан сўрадим – наҳотки у ҳақиқатан бу масаланинг умумий қабул қилинган ечимини билмас эди. Ростини айтсам билар эдим деди у, лекин ўқитувчилар фикрлашда ўзининг йўлини мажбурлаб ўтказган мактаб ва коллеждан безор бўлганман деб қўшиб қўйди у.

* * * * * * * * *
Бу талаба Дания физиги, 1922 йил Нобел мукофоти лауреати Нильс Бор (1885-1962 йй.) эди.

[Nadir Zaitov]

Классическая задача МФТИ: Как с помощью кукушки и секундомера подсчитать глубину колодца.

Сколько способов можно придумать?

[OmoN]

Сообщение от Nadir Zaitov

Как с помощью кукушки и секундомера подсчитать глубину колодца.

1) Кукушкани ўлдириб қудуққа ташлаб секундомер ёрдамида вақтни ҳисоблаймиз. h = (a*t^2)/2 ёрдамида қудуқнинг чуқурлигини ҳисоблаймиз.
2) Аввал кукушка қандай частота билан сайрашини секундомер ёрдамида билиб оламиз. Кукушка сайраётганда секундомерни қудуққа ташлаб кукушканинг сайрашини санаймиз. Кукушканинг сайрашини частотага кўпайтириб вақтни аниқлаймиз. Кейин яна h = (a*t^2)/2 ёрдамида қудуқнинг чуқурлигини ҳисоблаймиз.

Сообщение от Nadir Zaitov

Сколько способов можно придумать?

У меня пока 2.

[Shuhrat Ismailov]

Сообщение от OmoN

У меня пока 2.

еще....
Можно попросить кукушку прокуковать, какая глубина колодца в см. В знак благодарности подарить секундомер.