Нимага саводсизлашиб кетаяпмиз?

[Behzod Saidov]

Сообщение от Lutfillo Tursunov

Мен ўша "ь" белгисини олиб ташлаган газета ва журналлар ишини 100 фоиз оқлайман.

Балки юмшатиш белгисини ёзмаслик сиз айтгандек тўғридир. Лекин, қани бунга қонуний асос? Бирор ҳужжат борми кирилл ёзуви асосидаги ўзбек алифбосига ва имло қоидаларига ўзгартириш киритиш ("ь" ҳарфини олиб ташлаш) ҳақида?
Шуниси ачинарлики, имло қоидалари тўлиқ кўрсатилган актуал адабиётнинг ўзи йўқ. Кимга ишонишни ҳам билмайди одам.

[Lutfillo Tursunov]

Сообщение от Behzod Saidov

Балки юмшатиш белгисини ёзмаслик сиз айтгандек тўғридир. Лекин, қани бунга қонуний асос? Бирор ҳужжат борми кирилл ёзуви асосидаги ўзбек алифбосига ва имло қоидаларига ўзгартириш киритиш ("ь" ҳарфини олиб ташлаш) ҳақида?
Шуниси ачинарлики, имло қоидалари тўлиқ кўрсатилган актуал адабиётнинг ўзи йўқ. Кимга ишонишни ҳам билмайди одам.

Журналистиканинг асосий қоидаларидан бири - фикр уйғотиш, "ь" ҳарфини айрим газеталар олиб ташлаганининг сабабларидан бири ҳам шу. Яъни, тилшунослар эътиборини тортиш, хато ишланган қоидаларни тузатишга чорлаш. Афсуски, биз ҳалиям ўтган асрнинг ўрталарида ишланган қоида ва имлога амал қилиб юрибмиз.
Иттифоқдан ажралиб чиққан деярли ҳамма давлатларда тил қоидалари тубдан қайта кўриб чиқилди (Болтиқбўйи мамлакатларида давлат тилига қаратилган эътиборни айтмаса бўлади. Ҳатто, Яндекснинг қозоқча варианти ишга тушди), бизда эса...
Тилшунослар анжуманларида қатнашиб қолса одамнинг боши оғрийди - ҳалигача "маърўза" тўғрими ёки "доклад"ми, деб тортишиб қолишади. Шунча (18) йилдан бери шу масалаларни ҳал қилиш мумкин эдику!
Биз бўлсак, иложсизликдан ўтган асрнинг 60-70-йилларида чиққан қоидаларни асос қилиб тортишиб ўтирибмиз.

[Shomurodov Shohruh]

Сообщение от Lutfillo Tursunov

Тегишли мутасаддилар ким?

Сизлар (яъни журналистлар), тугридан-тугри булмасада, лекин асосий таргибот ишларини амалга оширингиз керак. Газетада катта килиб шунака баъзи бир жойларни "босиб" чикарсангиз, хар сонида янги-янги мисоллар, рукн учун ном хам тайёр "Нега саводсизлашиб кетаяпмиз", фикрни бепул бердим, хаётга тадбик килиш сизнинг кулингизда Албатта, бу иш осон эмас, бунака расмлар чиккандан кейин, бир-иккита, балки, ундан хам купрок телефон булар, билмадим, кийин булса керак, бу сохадан хабарим йук.

[Lutfillo Tursunov]

Сообщение от Nigora Umarova

Тўғрику-я, бироқ стол, стул, стакан сўзларини қандай талаффуз қилсак, шундай истол, истул, истакан деб ёзмаймиз-ку?

Тилшунослар эътибор қилиши керак бўлган нарса - қайси сўзнинг қайси тилдан кириб келганлигига қараб уни тилимизга тўғри ўзлаштириш.
Масалан, инглизча "komputer" русчасига "компьютер" дейилади. Энди, биз нега айнан русчасига - "ь" қўйиб ишлатишимиз керак? Бу Иттифоқ давридан қолиб кетган қоидалар.
Хорижлик, масалан, Кореядан келган меҳмонлар исмларигаям бизда "ь" белгиси қўйиб ёзишади. Нега? Ахир уларнинг исмида бу белги йўқку! Яна ўша сабаб - русча таржима қилиниб, ўзбекчадаям русчасига ёзаверамиз.

[Lutfillo Tursunov]

Сообщение от xshom

Сизлар (яъни журналистлар), тугридан-тугри булмасада, лекин асосий таргибот ишларини амалга оширингиз керак. Газетада катта килиб шунака баъзи бир жойларни "босиб" чикарсангиз, хар сонида янги-янги мисоллар, рукн учун ном хам тайёр "Нега саводсизлашиб кетаяпмиз", фикрни бепул бердим, хаётга тадбик килиш сизнинг кулингизда Албатта, бу иш осон эмас, бунака расмлар чиккандан кейин, бир-иккита, балки, ундан хам купрок телефон булар, билмадим, кийин булса керак, бу сохадан хабарим йук.

Бунда матбуотнинг ҳам айби кўп, лекин яна бир масала бор - бир-икки ёзган билан ҳеч таъсири, фойдаси бўлмаса газета ўқувчиларининг энсаси қота бошлайди. Таъсир бўлиши учун эса - юқоридаги фикрларимда айтганимдек, тил қоидаларини назорат қилувчи идора бўлиши керак. Шундай идора бўлса, журналистлар ёзиши учун қўпол қилиб айтганда "толк" бўлади. Ҳозир эса, марҳамат, борингда "Ёлки-палки" деган ресторан ёзувини танқид қилиб газетага чиқаринг. Бунга ўша муассаса раҳбарияти умуман эътибор бермасачи? Ҳеч нарса қилолмайсиз. Агар назорат органи мавжуд бўлса ва сиз ёзганларингизни тўғри деб ҳисобласа, ўша муассасани тартибга чақириб қўя олади. Ана ўшанда айтилган гаплар қоғозда қолиб кетмайди. Хуллас, шунақа томонлариям бор.

[Nigora Umarova]

Сообщение от Behzod Saidov

Ҳозиргача "стол"ни "истол", "стул"ни "истул" деб талаффуз қиладиган бирорта одамни учтарганим йўқ.

Оффтоп:

Бўғиндаги товушлар ўрни алмашиниб қолибди. :-)

"Мебель" дейсизми "мебил"? "Фильм" дейсизми ёки "филм"? Кирилл ёзувининг орфографик қонун-қоидалари ишлаб чиқилаётганда кекса авлод вакиллари шундай талаффуз қилишган худди "сентабр", "октабр" каби. Бироқ орфография қоидаларига асосан "сентябрь" ва "октябрь" деб қабул қилинганди бир пайтлар. Агар ота-бобларимиз амал қилган эшитиб-ёзиш принципига асосланадиган бўлсак, лотин ёзувида ҳам "истол", "истул"... деб ёзишимиз керак. Яна бир нарса сўзлашув тилимиз ўзгарувчан эканлигини эсдан чиқармаслик керак. Биз-ку ундай талаффуз этмасмиз, бироқ бундан 50 йиллар олдин шундай талаффуз қилишган.

[Lutfillo Tursunov]

Сообщение от Nigora Umarova

Кирилл ёзувининг орфографик қонун-қоидалари ишлаб чиқилаётганда кекса авлод вакиллари шундай талаффуз қилишган худди "сентабр", "октабр" каби. Бироқ орфография қоидаларига асосан "сентябрь" ва "октябрь" деб қабул қилинганди бир пайтлар.

Орфография қоидаларига асосланибмас, русчага яқинлаштириш учун "сентябрь" ва "октябрь" деб қабул қилишган. Битта бизда бўлмаган бундай "ислоҳотлар", ўша замон сиёсатининг таъсири бу. Энди, шуларни била туриб, ҳалиям ўша қоидаларга асосланиб юраверсак бўлмас.

Сообщение от Nigora Umarova

Яна бир нарса сўзлашув тилимиз ўзгарувчан эканлигини эсдан чиқармаслик керак.

Хўп шундай экан, тил қоидаларини ҳам вақти-вақти шунга мослаб бориш керак. Иттифоқ замонида киритилган айрим сохта қоидаларданку аллақачон воз кечиш керак эди.
Ўзи лотин ёзувига ўтишимизнинг сабабларидан бириям шу бўлса керак. Масалан, русча номларда "ы", "щ" ҳарфлари бўлсаю, бу ҳарфларсиз ёзсангиз, исм ёки ном эгаси хафа бўлади. Модомики, ўзбек кирилл алифбосида бундай ҳарфлар йўқ. Лекин биз иложини топиб, йўқ ҳарфни бор қилиб ёзамиз, хафа қилиб қўймаслик учун. Аммо ўзбекча исм русча ёзилганда "ў", "қ", "ғ"лар автомат равишда тушиб кетади.
Энди лотин алифбосида минг чиранилсаям "ы", "щ" ҳарфларни ёзиб бўлмайди, демакки, тилимизга мослаб ёзаверамиз.

[Shomurodov Shohruh]

Сообщение от Lutfillo Tursunov

Бунда матбуотнинг ҳам айби кўп, лекин яна бир масала бор - бир-икки ёзган билан ҳеч таъсири, фойдаси бўлмаса газета ўқувчиларининг энсаси қота бошлайди.

Антирекламанинг таъсири катта, мана шунака танкидий фикрлар агар оммага такдим килинса, кейинги сафар уша ресторан/кафе/барга эмас, бошка тугри ёзилганига боради одам. Ахир уз номига эътибор бермаган, клиентларига эътибор берадими?

[Nigora Umarova]

Сообщение от Lutfillo Tursunov

Энди лотин алифбосида минг чиранилсаям "ы", "щ" ҳарфларни ёзиб бўлмайди, демакки, тилимизга мослаб ёзаверамиз.

Агарда бизнинг адабий тилимизда ҳам қозоқ адабий тили сингари Ы товуши бўлганида қабул қилардик Ы товушини ҳам. Ы товуши фақатгина ыипчоы лаҳжасидаги шеваларимиздагина қўлланади.
Щ товушига келсак , талаффузда "шч" деб талаффуз қиламизу, ёзувда Ш ни ўзини ёзамиз.

[Nigora Umarova]

Сообщение от xshom

Антирекламанинг таъсири катта, мана шунака танкидий фикрлар агар оммага такдим килинса, кейинги сафар уша ресторан/кафе/барга эмас, бошка тугри ёзилганига боради одам. Ахир уз номига эътибор бермаган, клиентларига эътибор берадими?

Тўлқин Эшбек айтган ЧСБ га қизиқиб қолдим. Чунки улардан олдин бу рукн ҳақида Тўлқин Эшбек ёшлари қаторидаги бир зиёли инсон шу ҳақида гапиргандилар.
Балки газета ва журналларда шундай рукн ташкил қилиш керакдир?!..