Ўзбек шевалари

[Jamshid Begmatov]

Сообщение от Tulqin Eshbekov

Шева сўзлари адабий тилда мавжуд сўзларга зид келмаслиги зарур. Айтайлик, ҳозир баъзилар "айтдим" сўзини - "этдим" дейди. Этдим - қилдим, бажардим, деган маъноларни билдиради. "Янги" сўзини ҳам "енги" деб ишлатиш нотўғри. Енги - кўйлак, чопон ва ҳоказо кийимларнинг қўл чиқиб турадиган қисмини англатади.
Баъзи шеваларда ёмғирни - "ҳаво" деб аташади. Ҳаво - ҳавода!

Фикрингизга қўшилиш қийин. Хар қайси тилда омоним деган сўзлар бўлади. Айтилиши ва ёзилиши ўхшаш, маъноси бошқа-бошқа. Шевадаги сўзлар ҳам адабий тилдаги бошқа сўзлар билан омоним бўлиши мумкин, албатта.

[Tulqin Eshbekov]

Сообщение от Jamshid Begmatov

омоним

Баъзи нотўғри қўлланилаётган сўзларнинг омонимга алоқаси йўқ. Адабий тилда тайёргина турган "янги" деган сўзни - "енги", "айт"ни - "эт" дейиш асло омоним бўла олмайди! Омоним - шакл ва талаффузи бир, аммо маъноси бошқа-бошқа сўзлардир.

[Tulqin Eshbekov]

Шева экан, деб нотўғри қўлланилаётган сўзларга бепарвао қараш яхши эмас. Айтайлик, Онани - "опа" дейиш ҳам тўғрими? (Афсуски, айрим оилаларда онага нисбатан шундоқ муомала қилинмоқда...) Опанинг эри - почча бўлади. Не ҳолки, айримлар шевамиз шунақа, деб отасини - "ака" дейди-я... Аканинг хотини - янга бўлади. Оилада ҳар бир инсон ўз номи билан аталиши, айтилиши зарур.
Онанинг айрим шеваларда - Ойи, Эна, Нана, Ая, Отанинг - дада, ада деган синонимлари мавжуд. Булар адабий тил нормасига зид эмас. Бироқ, адабий тилда гўзал мазмун-моҳиятига эга бўлган - Опа деган сўз бор экан, уни "она" ўрнида қўллаш тўғри бўлмайди. Баъзи шеваларда Онани - "буви" дейишаркан... Бувининг эри - бува бўлади! Йигирма яшар ёш онанинг "буви" бўлиб туришини эшитишнинг ўзи кулгили.
Афсус, баъзилар лисонида почча аталмиш азиз инсонга нисбатан - "ака" деб мурожаат қилинаётганига ҳам бепарво қараб бўлмайди. Кимгаки ака деб мурожаат қилсак, унинг хотини - янга, тошкент шевасида келинойи, кеннойи, кеннайи бўлади.
Сўзларни тўғри ва ўз ўрнида қўллаш борасида "Ўзбек тилининг изоҳли луғати" китобига қараб қўйсак мақсадга мувофиқ бўлур эди!

[Korabahtoff]

Сообщение от Tulqin Eshbekov

Сўзларни тўғри ва ўз ўрнида қўллаш борасида "Ўзбек тилининг изоҳли луғати" китобига қараб қўйсак мақсадга мувофиқ бўлур эди!

Хоразма аншу гапла блан гала гёрманг...)))

На бўлса ям, бу сиза армиямас-ку полковникни полковник, майорни майор даб айтиша.... Дилни бойлики шунда дан.

Мисол, шахсан ман ўзимни шевам блан фахрланаман. Ава инди, луғата караб сўллаб ўтирғаним етмин дурвади....

[bekww]

Сообщение от Korabahtoff

Мисол, шахсан ман ўзимни шевам блан фахрланаман.

Ростда, тил шевалари билан тирик...

[OmoN]

Оффтоп:

Сообщение от Tulqin Eshbekov

Не ҳолки, айримлар шевамиз шунақа, деб отасини - "ака" дейди-я...

Баъзи оилаларда отаси бор йигит фарзанд кўрса унинг болалари бобонинг ҳурматидан дадасини "ака" деб чақиришган. Яъни бу оилада ОТА унвонли одам битта деган маънода.

[Tulqin Eshbekov]

Сообщение от Korabahtoff

шевам блан фахрланаман

Ҳаммамиз фахрланамиз, шева - халқнинг жонли тили! Фақат, биз зиёлилар ундаги айрим қусурларга, жумладан, адабий тил нормасига зид сўзларга эътибор билан қараб, ўз ўрнида тўғрилаб қўйсак демоқчиман. Масалан, "ж"ловчи шева вакиллари даврасида ўтирсангиз, ошнинг тагини, яъни, тавоқни "ялаб қўйинг"ни ҳам шевасида баралла айтаверади ва унга ҳеч ким эътибор бермайди. Адабий тилда мавжуд сўзга зид равишда ишлатилаётган бу каби сўзларга беэътибор бўлиш мумкинми?

Сообщение от bekww

оталарни - ада (дада), боболарни - дода деб чақирамиз

Мана бу - ҳақиқий шева! Унинг адабий тилга зарари йўқ, билъакс, бойитишга хизмат қилмоқда! Аммо, ота - "ака", "тоға" ё "почча" эмас! Адабий тилимизда уларнинг ўз ўрни, маъно-моҳияти бор!

[kanishka]

Оффтоп:

Эҳ дўстлар, ҳали шеваларга уруш эълон қилинг... Шева спонтан равишда ривожланади, унинг тўғри-нотўғрилигини баҳслашиш тўғримикан?

Битта нарсани эслатиб ўтмоқчи эдим: қадимги туркий тилда айнан апа сўзи она маъносини англатган, ада сўзи дада маъносини англатгандай. Бу хатоликлар эмас, ноёб архаизмлар, уларни асраш керак уларга қарши курашгандан кўра, ИМХО.

[kanishka]

Бир савол: адабий тил қаердан пайдо бўлган?

[Alisher Asror]

DUDMAL - adabiy tilda bor - yo`qligini bilmadimu, lekin qo`qon tamonlarda ishlatiladi, ma`nosi : dud - tutun, mal esa moil, momand so`zining o`zgargan shakli