"Жаҳон адабиёти" журнали
бош муҳаррир
Сообщений: 60
+ 44
113/50
– 0
0/0
|
Гулчеҳра Иброҳимбекованинг Ўзбек ойими Марям Ёқубова талқинидан улгу олгани яққол сезилади. Ҳукмфармо, ўз орзу-ҳаваслари билан беистисно барчани ҳисоблашишга мажбур этадиган ҳавоси баланд бу аёл образи асардаги энг характерли образлардан. Уни талқин этувчи актрисалар учун атроф-турмушида мисоллар бисёр. Чунки Ўзбек ойим ўз исми билан кайвони ўзбек аёлларининг умумлашма тимсоли. Г.Иброҳимбекова ана шу тимсолни мезон қилиб олади ва ўз ижро амплуаси доирасида саҳнага олиб чиқади. Унинг дублёри Сайёра Юнусова эса мавжуд стереотипдан тамомила ўзгача йўсиндаги актриса. Табиийки, унинг ижроси ҳам айнан ўзгача қиёфа ва таассурот беради. Уни якранг сифат билан баҳолашдан кўра, ўзгача талқинга интилиш, изланиш деб қўяқолган маъқулроқдек. Зеро, чуқур ўйлаб, муайян мулоҳаза билан амалга оширилган изланишни муваффақиятли чиқмаган тақдирда ҳам қўллаб-қувватламоқ мумкин. Чунки бу бир ерда депсиниб тургандан кўра маъқулроқдир.
Икки оғиз спектаклдаги бошқа персонажлар ҳақида. Инсценировка бўйича Отабекдан кейин саҳнада энг кўп пайдо бўладиган образ Рустам Каримов ижросидаги Ҳасанали образидир. Қайд этмоқ керак, мазкур образ бу актёр ижросида романдаги ташқи портрет чизгиларига анчайин яқинлашади, айни чоғда ички дунёси нуқтаи назаридан ҳам бир мунча муштараклик таассуротини беради. Бироқ актёр саҳнада талаб этилганидан кўра ўзини эркинроқ тутаётгандек, гоҳи ўз ҳожаси ўрнига даъвогардек кўринади. Ҳасанали Юсуфбек ҳожи хонадонига гарчи неча замонлар илгари келган бўлса-да,ўзи таъкидлаб турадиганидек “зархарид”, яъни тиллога сотиб олинган қул, хизматдаги киши эканини унутмаслик керак. Синиқликни ўктамлик билан, мулоҳазакорликни дадиллик билан алмаштириш образ табиатига унчалик ҳам хос эмас.
Шунга ўхшаш фикр Ҳожиакбар Комилов ижроси хусусида ҳам хаёлдан ўтади. Мирзакарим қутидор Марғилоннинг олди бойларидан, “қирқ беш-элли ёшлар чамасида қора қош, қора кўз, кўркам юз, яхшиғина кийинган бир киши”. Актёр Ҳ.Комилов бу жиҳатдан ролга жуда муносиб. Унинг образга айрича тараддуд билан ёндашаётгани ҳам сезиларли. Аммо ҳар қандай истак-интилишнинг ҳам ўлчов-мезони меъёр эканини унутмаслик лозим. Муҳим саҳна – Отабекнинг қутидор эшигидан ҳайдалиши ўша меъёр, хатти-ҳаракат меъёрининг бузилиши, мантиқан ишланмаган лавҳа таассуротини беради. Нафақат бу саҳна, умуман бошқа ўринларда ҳам актёрнинг керагидан ортиқ эҳтирос, турли жестлар ишлатиб ажралиб туришга уруниши кўзга ташланади. Бу эса спектаклда актёрлар ансамбли яралишига путур етказади.
Офтоб ойим ўз исми билан нурли сиймо. Бу образнинг ҳар икки ижрочиси – Зуҳра Ашурова, Раъно Ярашевалар ҳақида илиқ гаплар айтишга асос бор. Гарчи роман муаллифи бу образни “ўттуз беш ёшлар чамалиқ, гўзал, хушбичим бир хотин. Юзидан мулойимлик, эрига итоат, тўғрилиқ маънолари томиб турған” дея тавсифласа-да, тавсифдаги бир кўп жиҳатлар актрисаларимиз томонидан аниқ илғаб, ҳар иккиси икки хил, аммо ҳар иккиси ҳам томошабинга сингийдиган ўзига хос талқинларда саҳнага чиқяптилар. З.Ашуровада мулойимлик, итоат ифодаси равшан кўринса, Р.Ярашовада тўғрилик, кўнглидан кечган мубҳам хавотирлардан хавотирланиб, эрини ҳам, қизини ҳам огоҳ этиш истаги устиворроқ.
Романдаги каби спектаклда ҳам бўртиб кўринадиган образлардан яна бири Ҳомиддир. Актёрлар Тоҳир Саидов ҳамда Меҳриддин Раҳматовлар Ҳомид ролини ижро этганлар. Т.Саидовда ташқи белгиларга кўра Ҳомид ошкорароқ, қатъийроқ, баттолроқ кўриниб, ёзувчи тасвирларига мутаносиблик касб этса, М.Раҳматов дублёридан тамомила фарқли ҳолда урғуни образнинг ички – психологик ҳолатлар ифодасига қаратади. Бунда ёвуз тимсол мураккаброқ инсон қиёфасида жонланади. Ҳар икки ижронинг такрорсиз фарқли эканини қайд этган ҳолда, режиссёр иши билан боғлиқ нуқсонлар айнан шу персонаж иштирокидаги саҳналарда ҳам аён кўриниб қолган. Айниқса Отабек билан олишув саҳнаси умуман томошавий ечимини топмаган. Декларатив, натуралистик кўриниш тарзида истеҳзо ва ўрни билан ҳатто заиф кулгу қўзғайдиган жўн ҳаракатлар намойиши бўлиб қолган. Аксинча, Ҳомид билан боғлиқ тафсилотларда пайдо бўлувчи Жаннат (исмига тамомила зид тимсол) образини яратган Хосият Ҳусанова икки-уч лавҳада ўз қаҳрамонининг характер жиҳатларини аниқ ҳис этиб, ёдда қоларли талқин таклиф қила билган. Бу ҳам аслида Х.Ҳусанованинг ўзича мустақил, импровизацияга мойил ижодий ёндошуви самараси.
Умуман олганда, спектаклда банд актёрларнинг аксарияти ижро муваффақияти, ютуқлари билан мақтовга лойиқ бўлсалар-да, юқорида таъкидлаганимиздек, бу жиҳатлар, аввало ва асосан, уларнинг профессионал малака ва маҳоратлари ҳисобига намоён бўлаяпти. Афсуски актёрларга хос гоҳи ўринсиз “мен” дея яккахон ижрога мойиллик ва бу ҳолатларни режиссёр томонидан илғаб, бошқарилмаслиги, уйғунлик, муштаракликнинг йўқлиги ижро парокандалигини содир этяпти. Пировардида спектакл ўта нотекис, қаердадир маъқул, қаердадир номақбул, ночор саҳналар билан ижодий яхлитликни йўққа чиқариб қўяяпти. Булар жузъий камчиликлар эмас. Мазкур битикларни ҳам ҳар турлик тақризларда бўлгани каби ямаб-ясқаб, эпақага келтирса бўлади, қабилидаги “сувоқчилик” усулида якунлаш фикридан йироқмиз. Факт шуки, томошабинга спектакл таклиф этилди. Худди киши олдига таом тортилганидек... Ҳа, биз бугун Қодирий қаҳрамонларига, сўзига, фикрига, жозибасига, маданиятига, лафзу латофатига, ўгиту огоҳлантиришларига ва ҳоказо не-не фазилат-фасоҳатига зор, эҳтиёжмандмиз. Балки маънавий нажотимиз, бу тезкор, глобал дунё “ўз турмуш тарзи, маданияти” (албатта, ғайримаданияти), маишати билан ёпирилиб келаётган оммавий балою таҳдидларга қарши энг асосий қуролимиз асосан шудир. Яъни ўлмас бадиий асар мисолидаги миллий қадриятлар, ҳаётбахш анъаналар, безавол ахлоқий мезонлар, билим, маърифат, юксак маданият ва маънавий баркамоллик йўлларимизни ёритгувчи машъалдир. Шундай экан, ўша тажовузкор хавфлар борасида эмланмоғимиз учун театр, айни ўринда Ўзбек Давлат Миллий академик театри бизга ҳали у қадар қувватли бўлмаган, батамом холи этишга заифроқ бўлса-да, ўз малҳам дорусини таклиф этаётибди. Сув йўғида таяммум деганларидек, борига “баҳай” деб турмоғимиз жоиз. Бинобарин, билҳақиқат, бу келгусида яратилажак катта бадиий кашфиётлар учун энг қуйидаги пиллапоя бўлса ажаб эмас. Ахир, тараққиёт учун ҳар нарсанинг ёмони ҳам яхшиси ҳам, заифу қудратлиси ҳам воқе бўлмоғи табиат қонуни. Жамият эса табиат қонунларига амал қилганида, уни авайлаб, гоҳи тафтишлаб, керак ўрнида танқидлаб, неларнидир инкор этиб, такомил йўлини тутганида ривож топади.
|
Линейный вид
