To'lqin Eshbekov ijodidan namunalar

[Tulqin Eshbekov]

Бундан мағрурланган акам алжишда давом этди:
– Хўш, ана ёздинг, дейлик – бу билан кимга яхши кўринмоқчисан? Ким, балли, дейди сенга? Номинг иғвогарга чиққани қолади, вассалом. Биз ҳам журналистнинг эмас, иғвогарнинг акаси, деган ном оламиз... Қўй, обрўйингни бил, ука. Билсанг, бу замоннинг иши шу: муроса қилган – бой бўлади, йўқса, ҳоли вой... Нормат амакинг ҳам сенга ўхшаб чиранганди, ўзи калака бўлди. Хўб сур-сур қилди, натижа чиқмади. Вилоят газетасига ёзди. Ўзи расво бўлди. Иккитаси келиб текширди. Амакинг ёзган хатга тўрт-беш одам қўл қўйган экан, улар тониб қолишди. «Ҳамма нарса ўз нархида сотилаяпти, бизга аъло даражада савдо хизмати кўрсатилаяпти», деб туриб олдилар. Амакинг яккамахов бўлди-қолди. Бундай пайт мен ҳам унинг ёнига тушмайман...
– Хатга имзо чекканлар нега тонишди? – Ҳайрон бўлдим.
– Саттор ҳаммасини рози қилган-да! Шу-шу, амакингни ҳамма «ёзувчи» дейди. Энди элга қўшилолмайди бечора. Начора?..
– Ҳамқишлоқлар калтафаҳмлик қилишмаганида, Нормат амакимни қўллаганларида – ҳақиқат тантана қиларди! Эсиз, эсиз... Юлғичлар, ўғри, порахўр, қаллоблар дастидан одамлар қачон эркин нафас олишади? Замонга боқ, дейсиз. Муроса, қил, дейсиз. Ҳамма замонга боқиб, муроса қилаверса адолатли, диёнатли жамият қуриб бўладими? Шуям яшашми, ахир!
– Тилининг бир қаричлигини кўраяпсизми, эна! – Акамнинг тишлари ғижирлаб кетди.– Бу ит одам бўладиганга ўхшамайди.– Сўнг, энгашиб менга дағдаға қила кетди.– Ў, менга қарагин, унақа маърузангни Тошканга қайтганингда Зумрат келинимизга ўқигин, билдингми! Ҳе, сенга қизил ҳужжат бериб қўйганларниям...
Ака-уканинг вағир-вуғуридан энамиз бошини чангаллаб қолди...

Тушимга икки нарса киргудек бўлса қаттиқ чўчийман: ит ёки Болта акам. Болалигимда итга таланганим учун итдан, кўп калтаклагани учун акамдан юрагим безиллаб қолган. Икки хил қиёфадаги феъли бир махлуқлар тушимга кирган куни лабимга учиқ тошади...
Тушимнинг таъбири аён эди.
Тағин телефон узоқдан жиринглай бошлади. Яна ўша таниш овоз.
– Нима дейсиз менга? – Томоғимга нимадир тиқилганидан овозим хирқираб чиқди. – Тинч қўясизми-йўқми?
– Ҳов, гўшакни қўиб қўйма. Барибир қутула олмайсан!– Таҳдидли товуш эшитилди.– Керак бўлса, Тошканинг ҳам бир қадам...
– Нега фельетон ёзганимни айтайми?– Биринчи марта акамга дадил-дадил сўз қота бошладим.– Тошкентга қайтаётган куним тағин жўрангизга дуч келдим. Ишшайиб, қалайсан энди, деди. Болта аканг шохингни қайтариб қўйдими, деб ҳи-ҳилайди. Тишимни тишимга қўйиб, сизнинг ҳурматингизни қип кетаётувдим, жўрангизга худонинг ўзи кўрсатди: аввалига Жуманиёз ака билан Шомурод ул-бул харид қилди, сўнг тегишли жойдан келганлар таппа босди!.. Жуманиёз ака хириллаб: «Бултир Али ака ёзганида бекор сен итнинг ёнингга тушган эканмиз, энди ўзингдан кўр», деди. Бўлди жанжал, бўлди тўполон! Амакимга хиёнат қилишган ҳамқишлоқларнинг ҳам кўзлари мошдек очилибди, ахийри...
– Ўчир! – Таҳдидли товуш келди гўшакдан. – Ҳаммаси жойига тушди. Жуманиёз билан Шомурод кал ўша куниёқ тавба қилган, текширувчи ҳам ўрага сичқон тушди, гулдур-гуп бўлган. Ҳаммасини тинчитдик, деганда газетани варақласак... Ҳе...
– Хўш, нима қилай энди?
– Сени қутқармоқчимиз...
– Нима?! – Кўзларим тиниб кетди. – Нима дедингиз?
– Ўзим қутқараман, сени! Бошингга қанақа бало келмасин – Болта аканг кўндаланг!..
– Тушунмадим?– Бошим ғувлай бошлади.– Нимадан қутқарасиз?
– Туҳмат балосидан, билдингми!– Акамнинг товушида энди қандайдир ғолиблик нафаси сезиларди.– «Савдодаги савдолар» деган мақолангда келтирилган фактлар тасдиқланмаслиги мумкин-ку, ахир! Жуманиёз билан Шомурод кал уже сендан тона бошлади. Улар сени кўрмаган, дўконга кирмаган, вассалом.
– Ҳуқуқ посбони-чи?..
– Ўша окамиз ёзган «Далолатнома»нинг бир нусхаси сенда эмиш. Туврими? Ўшани зудлик билан опкелишинг керак...
– ...
– Қўрқма, буёғи хамирдан қил суғургандек бўлади. Сатторжон ҳам сен билан бир умрга оға-ини тутинмоқчи. Бу машмашадан сени ўзи асрайди.
– Нега энди мени қутқариши керак? Қайси ўрага тушибман, ҳали?!
– Мунча нодонлик қиласан-а, Равшанбой? Ўра керак бўлса, қанақа қип тушиб қолганингни сезмай қоласан. Жоним ачиганидан гапираяпман, ахир. Алло, нега жимиб қолдинг? Алло...
– Фикримни жамлаб, қатъий қароримни айтдим:
– Осмон қўлларида бўлса, ташлаворишсин. Мақола юзасидан албатта текширув ўтказилади. Ўргамчакка ўхшаб ўзини ҳар ён уриб юрадиган Жуманиёз ва Шомурод ҳам лўлилик қилишолмайди бу гал. Мансабини суиистеъмол қилмоқчи бўлган ўша текширувчи ўз қўли билан ёзганларидан тониб кўрсин-чи...
Гўшакдан садо чиқмай қолди. Эшитилар-эшитилмас шивирлаган товуш келар, чамаси, қиёматли жўраси акамга ўргатарди. Ҳаял ўтмай унинг ялинганнамо товуши эшитилди:
– Алло, алло... мени эшитаяпсанми? Хайрият. Менга қара, укажон, эту тирноқлигимиз эсингдан чиқмасин. Мени ўйламасанг ҳам, Биби янганг, жиянларингни ўйла. Тақдиримизни хавф остида қолдирма. Бизни жарга итарма...
– Нима?! Нималар деб алжираяпсиз? Ким сизларни жарга итарибди?..
Акам ҳиқиллашга тушди, ҳатто ўкраб юборди. Ўзини тута олмаётгани сезилиб турарди. Сўнгра бўғилиб деди:
– Мақолангни кеча эрталаб ўқувдик. Кечга яқин кичкина жиянинг йўқолиб қолди... Фахриддинжон бор-ку, келаси йил мактабга борадиган, ўша йўқ... Фақат телефонда ҳиққиллаб йиғлаганини эшитдик... Буларнинг гапига яхшиликча кўнмасак ҳаммамизни йўқотишади... Тошканда ғўддайиб юрганинг билан сенинг ҳам чивиндеккина жонинг борлигини биласанми?.. Ҳа-а, чивиндек эзиб ташламасидан...
Телефон гўшаги қўлимдан тушиб кетди...

Тўлқин ЭШБЕК

1987 йил