Нимага саводсизлашиб кетаяпмиз?

[Mahmud Jurat]

Аслини олганда саводсизлик имлода эмас. Саводсизликнинг асосий унсурларидан бири бу хато ёзиш. Электрон вариантда хато гапириш. Мумкин бўлмаган жойда шевачилик. ҳатто мактабда ўқитувчиларнинг адабий нормада гапирмаслиги. Бу ҳолат мутахассис устанинг, айтайлик дурадгорнинг рандани ишлата олмаслиги билан баробар эмасми. Давлат талаби даражасида белгиланган қонун нормаларини бажармаслик. Масалан, адабий норма сифатида О ёзиш белгилаб қўйилган жойда А ёзиш, айтайлик, ОЛМАнинг ўрнига АЛМА ва бошқалар.
Тил тўғрисида қонун қабул қилинган. Аммо унинг нормалари бажарилмаяпти. Имло тўғрисида ҳам керакли қонунлар қабул қилинган, аммо унинг нормалари ҳам бажарилмаяпти. Биз катталар ўз хоҳишимизга қараб кирилни тарк этолмаганлигимиз бу қонунбузарлик. Мамлакатнинг ҳозирги вақтда учдан икки қисмининг қонуний ҳуқуқларини паймол қилишдан иборат бўлиб қолаяпти. Биз катталар қонунни менсимасак, эртага ёшлар бизга шундай муносабатда бўлишини унутаяпмиз. Эски ҳолат "мен каттаман, сен жим ўтир"дан нарига ўтолмаяпмиз. Ўзимиз бировни ҳурмат қилмас эканмиз нимага бошқалардан бизни ҳурмат қилишни талаб қиламиз. Тилимиз, имломиз оғир ҳолатга тушиб келмоқда унга зиёлиларимизнинг, оддий, ҳақгўй ва софдил одамларимизнинг ёрдами керак. Ҳолат ёрдам талаб қилмоқда.

[Bahrom]

Сообщение от Shokir Dolimov

Маълумки, замон ила ҳамнафас яшаш учун халқаро мулоқот тилларидан бирини билиш лозим. Сиз-у, бизга яқинроқ бўлмиш рус тили, ушбу тиллардан бири, юртимиз ҳудудида эса миллатлараро мулоқот воситаси саналади. Шундай экан, бугунги ёшлар биз «чаласавод» катталар ўтиб кетганимиздан сўнг ҳам, кирилл имлосини ўрганишга мажбур бўлади.

To'g'ri, hozirgi vaqtda har bir sohalarda ona tili bilan birgalikda rus, ingliz tillarini bilish shart.
Biroq ba'zan yoshlarning haqli e'tiroziga sabab bo'ladigan holatlar uchrab turadi. Masalan rahbar, "kirill alifbosidagi yozuvni tushunaman", deb lotin alifbosidagi yozuvni qabul qilmasligi mumkinmi?
Agar yosh mutaxassis e'tiroz bildirsa, rahbar, "maktabda o'qiganmisan", degan tanbeh berishi o'rinlimi?
Hozirgi vaqtda maktab o'quvchilari chet tillaridan asosan ingliz, rus tillarini o'qishadi. Rus tilini o'qigan deb, kirill alifbosida yozishni talab qilish biroz xato emasmi?
Agar rus tilini o'rgangan deb, kirill alifbosida yozishni talab qilish haqli bo'lsa, katta yoshdagilarning lotin alifbosini o'qiy olmayman, deydiganlari ingliz tilini o'qishmagan ekanda?
Ingliz tili ham lotin alifbosiga asoslangan.
Demoqchimanki, maktabda ingliz tili o'qiganlar uchun lotin alifbosida qiyinchilik yo'q aslida.
Qachondan boshlab ingliz tili maktablarda o'qitila boshlagan bilmadim. Agar 60 yillardan boshlangan bo'lsa, 40 yoshlar atrofidagi rahbarlar uchun lotin alifbosini tushunmayman deyish ba'zan bahona xolos.

[Mahmud Jurat]

Сообщение от Bahrom

bahona xolos.

Баҳонагина бўлганда ёшлар катталарни кечирса ва бу ҳолатни шундай тушунса ҳам бўлар эди. Буни ёшлар томонидан катта ёшдагиларга нисбатан ҳурмат деб қараш мумкин эди. Аммо катталарнинг шунча йиллардан бери лотин имлосини инкор қилиб келиши, бу менимча, қонунбузарликдан бошқа нарса эмас. Қонун қабул қилдингми, уни ишга тушир, акс ҳолда бу қонун нега қабул қилинди. Ёки ёшларни қонунни бажармаса ҳам бўлади деган тушунчага ўргатишми бу. Ахир қонун ёшларга ҳам катталарга ҳам, бошлиққа ва ишчига, умуман ҳаммага бирдай кучга эга бўлган ҳолатдагина адолат юзага келади. Акс ҳолда жамиятда ким ҳақ ва ким ҳақроқ тушунчаси барҳам топмайди.
Катталарнинг ёдида бўлса керак СССРда ҳамма бирдай ҳуқуқга эга дейиларди ва шу билан бирга "по братски" бўлиш тушунчаси бўлиб катта, старший брат ўз ҳуқуқидан воз кечмас эди. Шунинг учун ҳам қайта қуришнинг асосий шиорларидан бири "давай не по братски, а по ровну" га айланган эди. Энг бўлмаганда яқин тарихимиздаги мана шу ҳолатларни унутмайлик, ахир.

[Sparc]

Сообщение от Mahmud Jurat

Баҳонагина бўлганда ёшлар катталарни кечирса ва бу ҳолатни шундай тушунса ҳам бўлар эди. Буни ёшлар томонидан катта ёшдагиларга нисбатан ҳурмат деб қараш мумкин эди. Аммо катталарнинг шунча йиллардан бери лотин имлосини инкор қилиб келиши, бу менимча, қонунбузарликдан бошқа нарса эмас. Қонун қабул қилдингми, уни ишга тушир, акс ҳолда бу қонун нега қабул қилинди. Ёки ёшларни қонунни бажармаса ҳам бўлади деган тушунчага ўргатишми бу. Ахир қонун ёшларга ҳам катталарга ҳам, бошлиққа ва ишчига, умуман ҳаммага бирдай кучга эга бўлган ҳолатдагина адолат юзага келади. Акс ҳолда жамиятда ким ҳақ ва ким ҳақроқ тушунчаси барҳам топмайди.
Катталарнинг ёдида бўлса керак СССРда ҳамма бирдай ҳуқуқга эга дейиларди ва шу билан бирга "по братски" бўлиш тушунчаси бўлиб катта, старший брат ўз ҳуқуқидан воз кечмас эди. Шунинг учун ҳам қайта қуришнинг асосий шиорларидан бири "давай не по братски, а по ровну" га айланган эди. Энг бўлмаганда яқин тарихимиздаги мана шу ҳолатларни унутмайлик, ахир.

Яқин ўтмишимизда бу тажрибалар ўтказилганди. 1929 йилдан 1940 йилгача лотин алифбосидан, 1940 йилдан кейин эса кирил алифбосидан фойдаланилган. Ҳар янги алифбога ўтилганда аҳолининг катта ёшдаги бир қисми янги алифбога ўрганолмай келган. Масалан, мени бувимлар (1910 йилда туғилган) ҳужжатларга қўл қўйганларида фамилияларини лотин алифбосида ёзардилар. Бобомнинг (1907 йилда туғилган, журналист, шоир, таржимон бўлганлар) ҳамма қўлёзмалари араб алифбосида эди. Тўғри кирил алифбосида ҳам бемалол ёза олардилар.

20 асрда бизда 3 марта алифбо ўзгарди. Ҳар сафар бунга сабаб сиёсат бўлган. Мана янги алифбога ўтганимизга 20 йил бўлди, лекин расмий ҳужжатлар ҳамон кирил алифбосида (Вазирлар Маҳкамаси, Олий Мажлис, Марказий Банк ва ҳоказо) ёзиляпти. Тўғри бу ҳужжатларнинг лотин алифбосидаги варианти ҳам мавжуд, лекин бирламчи эмас, иккиламчи сифатида. Нашр этилаётган китобларнинг кўпи кирил алифбосида.

Янги алифбога ўтамиз дейиш осон, лекин янги алифбода чоп этилган китоблар сони шу вақтгача кирил алифбосида чоп этилган китоблар сонига тенгми? Кутубхоналарда янги алифбодаги китоблар қанча-ю, кирилдаги қанча? Алифбо билан ҳадеб тажриба ўтказиб нималарга эришдик? Эришган нарсамиз - 26-30 ёшдан катталар кирил алифбосига ўрганган, ёшлар лотин алифбосига ўрганган.

Мени ўзимга ҳам кирил алифбоси қулайроқ.

Сообщение от Mahmud Jurat

Аммо катталарнинг шунча йиллардан бери лотин имлосини инкор қилиб келиши, бу менимча, қонунбузарликдан бошқа нарса эмас. Қонун қабул қилдингми, уни ишга тушир, акс ҳолда бу қонун нега қабул қилинди. Ёки ёшларни қонунни бажармаса ҳам бўлади деган тушунчага ўргатишми бу.

Бу фикрингизга келсак, мен расмий идорада ишлаб, расмий ҳужжат ёзгандагина лотин алифбосида ёзиб, қонун талабларини бажаришим лозим. Қолган пайт эса бу менинг ишим.

[Mahmud Jurat]

Сообщение от Sparc

Қолган пайт эса бу менинг ишим.

Фикрингизга қарши эмасман.

[Shokir Dolimov]

Сообщение от Sparc

Бу фикрингизга келсак, мен расмий идорада ишлаб, расмий ҳужжат ёзгандагина лотин алифбосида ёзиб, қонун талабларини бажаришим лозим.

Менинг фикримча эса юртимиз мудофааси ва хавфсизлигини таъминлаш масаласида киши қайси тил ва имлода ўзини дадил ҳис этса, ўша тил ва имлода фаолият юритиши лозим. Ундан бошқа тил-у, ўзига ёт имлони билиш талаб этиладиган бўлса, ишларнинг пачаваси чиқади. Саводи лотин имлосида чиққан ёшлар соҳага оид меъёрий-ҳуқуқий ҳужжатлар ишлаб чиқиш даражасига ҳали етганича йўқ. Етсин, марҳамат, соҳа ҳам, имло ҳам, қолгани ҳам, ўзлариники бўлади.

[Mahmud Jurat]

Фикрингизга қўшилолмайман. Сабаби, айнан мана шу соҳадагилар энг қонунга бўйсунувчилар бўлиши кераклигини унутмаслик керак. Оддий фуқаролар қонунни бузса қанчалик зарар келиши ва қонун ҳимоячилари қонунни бузса нималарга олиб келишини ўйлаб кўрганмисиз. Имло дегани тил эмас. У бор йўғи бир неча ҳарф холос. уни ўрганиб, ўзлаштириб олишга қонун ҳимоячилари қодир деб ўйлайман. Мустақиллигимизга 20 йилдан ортиқ бўлишига қарамасдан тилни ўрганмаганлар ҳиқида бирон нарса дейиш ортиқча бўлса керак. Тил эмас, энг бўлмаганда имлони ўрганиш қийин эмас ахир.

[Maestro]

[OFFTOP]

Оффтоп:

Сообщение от Mahmud Jurat

Сабаби, айнан мана шу соҳадагилар энг қонунга бўйсунувчилар бўлиши кераклигини унутмаслик керак. Оддий фуқаролар қонунни бузса қанчалик зарар келиши ва қонун ҳимоячилари қонунни бузса нималарга олиб келишини ўйлаб кўрганмисиз.

ИМХО, энг осон нарса бировга айб қўйиш... Чамамда, Шокир ака тоғдан келсалар, Сиз боғдан келибсиз ;-)

Сообщение от Mahmud Jurat

Имло дегани тил эмас. У бор йўғи бир неча ҳарф холос. уни ўрганиб, ўзлаштириб олишга қонун ҳимоячилари қодир деб ўйлайман. Мустақиллигимизга 20 йилдан ортиқ бўлишига қарамасдан тилни ўрганмаганлар ҳиқида бирон нарса дейиш ортиқча бўлса керак. Тил эмас, энг бўлмаганда имлони ўрганиш қийин эмас ахир.

Унда, қабул қилинганига 20 йил бўлган, лотинчага асосланган ўзбек алифбосида бир ёзиб ташланг, биздек нотавонлар кўриб лол қолайлик ;-)

ПС: Бошқа форумдошларнинг постларидаги яккам-дуккам грамматик хатоларни мароқ билан таъкидлаб ўтишингизни оқламасамда, айнан Сизнинг юқоридаги хабарингиздаги грамматик хатоларни кўрсатиб ўтишни ўзимга эп кўрмадим. Ким ҳам хато қилмайди дейсиз...

[Mahmud Jurat]

Rahmat, ko'zimdan cho'p oldingiz. Xato bilan xatoning farqi bor. Men hech kimga hali matningizda vergul tushib qolipti deb yozmadim, chog'i.

[Tulqin Eshbekov]

Гуллари чаман бўлиб очилаётган гулзорни ижод бўстонига қиёс этсак, ўша гулзорда пайдо бўладиган бегона ўтлар, алафлар - саводсизлик атамиш хатоликлардир. Гулзорни бегона ўтлардан, ижод майдонини ташкил этувчи матбуот, китоблар ва бошқа ёзма манбаларни имловий хатоликлардан, услубий ғализликлардан тозалаб туришимиз лозим. Бу абадул-абад давом этадиган жараён бўлса ажабмас...