[Инфо] Мавлоно Жалолиддин Румий "Маснавий" асари

[Kavsar]

Мавлононинг ўзлари ҳам ўшандай қутби оламга соҳиб қалб кишиси бўлганларидан ҳозирга қадар инсоният ундан баҳра олмоқда. Ул зотнинг “Маснавийи маънавий”ларидаги пок руҳият Одам (а.с.) авлодини ҳалигача ислоҳ қилишда давом этади.

Кўнгил хилватхонадир

Дедиким, кўнгил уйи хилват эрур,

Унда бир бегона йўқ, жаннат эрур. (1)

Кўнгилга берилган энг гўзал таърифлардан бири – унинг хилватгоҳлиги. Хилват сўзи форс-тожик тилида “бегоналардан холи, бўш, сокин жой бўлиб, унда одамнинг ўзидан бўлак ҳеч ким бўлмайди” маъносида изоҳланади.

Кўнгил бир хилватнишин жойки, унга назар солган кимса осойишталик топади. У ташқи муҳит, одамларнинг гап-сўзлари, дунё ташвишлари, турли муаммолардан беркинадиган энг гўзал маскандир.

Инсон ҳаёт ташвишлари, ноҳақликлари, разилликларидан безиб кетганида ёлғизликни истайди. Хилватга чекинади. Чунки руҳ, қалб сокинликни истайди ўшал дамда. Ҳар қандай киши учун олам можароси бўлиб турган жойдан осойишта бир хароба афзалдир. Майли, у бир қулаётган хароба бўлсин, агар кимсасиз, ёмонликлардан бегона хилват жой бўлар экан, бу ўзини кўз-кўз қилаётган келинчак суратидаги дунё олдида жаннат каби ниҳоятда гўзалдир. Зеро, биҳишт – ғам-қайғудан йироқ, одам қалби таскин топгувчи Ҳақ таоло ўз оятларида аниқ белгилар билан тасвирлагани каби таъриф этишга тиллар ожизлик қилувчи боқий оламдаги энг гўзал маскандир.


___________________
1. Ж. Румий. Маснавийи маънавий. Ж. Камол тарж., 5-китоб. Т.: Ал-Ҳудо, 2004 й., 255-бет.

[Kavsar]

Кўнгил кўза кабидир

Бут – қаро сув эрса, кўнгил – кўзаси,
Нафсни билгил ул қаро сув чашмаси.

Мавлоно Румий оламига ошно қалб ўзини кўза суратида ҳам кўради. Кўзага нимаики (моддий ашё) сиғса, уни яшириб қўйишимиз мумкин бўлганидек, вужудимизда қандай ҳиссиёт жўш урмасин, биз уни дилда сақлаймиз. Тасаввур қилайлик, бир кўза сувни, бир кўза тупроқни ва бир кўза симу зарни. Улар орасида қанчалар фарқ бор. Инсон қалбдан зикр қилади. Кўнглининг зикри туфайли руҳият кишанлардан озод бўлади. Ушбу ҳолат кўза сувга тўлиб тошганда, унинг ташқариси (кўза идиши)ни ҳам сув билан поклагани ва чиройини очгани кабидир.

Ҳақ дегил,оғзинг, даҳонинг пок қил,
Зикри Ҳақ покдирки, ул келгач, тамом,
Даф бўлур ҳар неки ифлослик, ҳаром.
Зид қочур, зиддин ҳамиша, инчунин,
Тун қочур, зулмат қочур келганда кун.
Пок ном кирса оғизга, бил у дам,
Қолмагай кирлик, палидлик, дарду ғам...
Биз агар наймиз, наво Ҳақдин келур,
Биз агар тоғмиз, садо Ҳақдин келур.

Кўзани тупроққа тўлдириб қўйсак-чи... Инсондаги илму ҳикматнинг қалбдан хоксорона ўрин олишини биз қум билан тўлдирилган кўзага қиёслашимиз мумкин. Бу ҳол кўздан нақадар яширин, аммо маъноларга тўйинганлигини кўрамиз. Билишнинг ўзи ҳали илм учун кифоя қилмайди. Румий наздида илм қалбдан ўрин олгандагина яхши фазилатга айланади. Унинг эгаси Яратувчидир. Илм мисли омонатдирки, унинг ҳам вазифаларини бажармоқ керак. Бу вазифа унга амал қилиш ва бошқаларга насиба улашиш билан юзага келади. Киши камтарлик даражасига илм орқали эришади. Илмидан кибрланган инсон сийратсиз суратга ўхшаб қолади. Шу сабабли Мавлоно Румий илм моҳиятини қалбда нақшламоқ кераклигини айтганлар. Илм билан тўйинган қалб эса инсонни камтарлик даражасига олиб чиқади.

(c)

[Kavsar]

Илм агар кўнгилга сингса, ёр эрур,
Гар баданга сингса ул бекор эрур.
Илм Ҳудан келмаса бевосита,
Бир бўёқдирким, кетар билвосита.
Сен бу юкни яхшилик бирлан таши,
Юкдан ажралганда шод бўлгай киши.
Илм юкин элтма ҳавойи нафс учун,
Илм тулпорига мингайсен у кун.
Илм тулпорига сен бўлгач савор,
Қолмагай елкангда ул юкдин ғубор.

Симу зар, олтинни ўзида жамлаган кўза нафс ва ҳойи ҳаваслар исканжасида қолган кўнгилни эслатади бизга. Олтиннинг яратилиши ўзини ошкор қилиб, инсонлар орасида фитна уйғотгани каби, қалбнинг нафсга мойиллиги дилозорликка сабаб бўлади. Яъни кимнингдир нафс йўлида қилган иши ё айтган бир оғиз калимаси, қайсидир пок одамга зиён етказади, қалбини жароҳатлайди.

Нафс дўзахдир ва дўзах – аждаҳо,
Баҳру дарёйинг анга бўлмас вақо.
Етти дарёни симирса, ичса ҳам,
Чанқови қонмас, дегайким, менга кам.
Нафси дев оламни ҳам ямлаб ютар,
Наъралар тортиб, яна олам кутар.
Ломакондин Ҳақ қадам босган замон
Қолмагай андин бирор ному нишон.
Шер агар сафларни ёрмишдир, нетар,
Шер улким, нафсини мағлуб этар.

(c)

[Kavsar]

Демак, кўнгил – инсон вужудидаги кўза экан, биз унда нимани беркитмайлик, мазҳарида жилваланади. Севинч, шодлик, қайғу, ранж каби ҳисларнинг макони қалбдир. Агар дил сирларни, ғазаб ва андишаларни яшира олмаганида эди, бутун хазина (яхши ва ёмон)нинг зоҳирда очиқ қолишини тасаввур қилинг. Биз ҳаётда оқ ва қора деб белгилаган нисбий ҳодисалар, аслида бир хил рангда – оқдир. Шаклга қараб дунё ишларини турли рангларга ажратмайлик, уларнинг замирида фақат яхшилик ҳикмати яширинган бўлади. Бир яхшилик ва бир ёмонликда ҳам биз учун ибрат бордир. Баъзан тун, кун борлигини англатиш учун мавжуддай кўринади бизга. Оламда зидлик – шаклан зоҳирдир, моҳиятан улар бир бутунликда жамланади. Инсон қалбини уларни бир ерда жамловчи кўзага ўхшатдик. Дилнинг ўзига хос ушбу тилсимини биз Мавлоно Румий келтирган ҳикоятлар орқали теранроқ англаймиз. “Маснавий”даги подшоҳ ва канизак ҳикоятида канизакнинг ишқи, табибнинг мақсадини йўлга чиққан самарқандлик заргар билармиди? Табиийки, йўқ. Акс ҳолда у ҳийланинг қурбонига айланмасди. Кўнгил эса, канизакдаги исён кўтарган ишқ алангасини, табибнинг йигитни чақиртиришдан мақсадини ўзида сир тута олди ва ҳар иккисининг ниятлари ҳосил бўлди. Натижада, канизак шифо топиб, тўғри йўлни (Ҳақ ишқини) топди.Тасаввуф аҳли ушбу ҳикоятни шундай талқин этган: Ҳикоятдаги йигитдан мурод – қизнинг ўткинчи ҳаваси, нафси эди. Табиб эса пири комил сифатида қизни даволади. Унинг нафс исканжасидан халос бўлишига кўмаклашди. Канизак қиз эса – ҳақиқат йўлини излаган, аммо йўлда қийинчиликка дуч келган шогирддир. Номи оламга ёйилгану қизнинг дардига даво топа олмаган бошқа табибларни ўзини шайхман деб мақтаниб юрган сохта муршидларга қиёс этиш мумкин. Подшоҳдан мурод – рамзий маънода Ҳақ таоло дейиш мумкин.Чунки шоҳнинг амрига биноан табиблар чақиртирилиб, канизакнинг шифоси учун барча чоралар кўрилди. Бу ўринда табиб тилидан чиройли фикр баён этилади: “Агар сир-асроринг қабристони кўнглинг бўлса, яъни энг азиз розларинг яширин бўлса, ўшанда муродинг тезлик билан ҳосил бўлади”.

Сирларинг мозори гар кўнгил эрур,
Не муродинг бор, ҳосил эрур.
Дер Расулуллоҳ: “Ким сир сақлади,
Зумда ҳосил бўлди онинг матлаби”.

Ҳазрати Ҳотамун набий (с.а.в.) буюрадиларки, ким ўз матлабини сир сақласа, зумда муродига етади. (Ушбу ҳадиси шарифга ишора қилиняпти: “Ўз розу ниёзларингизни пинҳон ҳолатда сақлангиз. Ҳақиқатда, ҳар бир неъмат соҳибига ҳасад қиладилар”)
Дарҳақиқат, инсон энг азиз розларини қалбидагина асрайди.

(c)
_______
* Yuqoridagi postlarda kelgan she'rlar Usmon Nuriy To'pboshning "Bir ko'za suv" kitobidan olingan. T., Fan, 2007 yil, 197-198-sahifalar.

[Pfefferminze]

Сообщение от Kavsar

Румий наздида илм қалбдан ўрин олгандагина яхши фазилатга айланади. Унинг эгаси Яратувчидир. Илм мисли омонатдирки, унинг ҳам вазифаларини бажармоқ керак. Бу вазифа унга амал қилиш ва бошқаларга насиба улашиш билан юзага келади. Киши камтарлик даражасига илм орқали эришади. Илмидан кибрланган инсон сийратсиз суратга ўхшаб қолади. Шу сабабли Мавлоно Румий илм моҳиятини қалбда нақшламоқ кераклигини айтганлар. Илм билан тўйинган қалб эса инсонни камтарлик даражасига олиб чиқади.
(c)

Qanchalik shu haqiqat, kundalik hayotimizda judayam ko'p uchrataman ilmsiz insonlarning o'ta kibrli muomala qilishlarini..."Kerakli ilmni Allohdan har sahar bomdod namozida so'rang"'- deb aytgan ekanlar Rasul s.a.v....

R

[Alisher Asror]

Сообщение от Pfefferminze

Илм билан тўйинган қалб эса инсонни камтарлик даражасига олиб чиқади.

Ilm - qalb ko'zi, aql chirog'i. U qanchalik ravshan tortgan sari dunyo mohiyatini his qila boshlaysiz, shundanmi ko'pgina narsalarning qiymatiga o'zgacha baho berasiz...

[Muhammad Dovud]

Assalomu aleykum Kavsar. "Samoviy raqslar" haqida bilganlaringiz bilan o'rtoqlashsangiz.

[Kavsar]

Сообщение от Muhammad Dovud

Assalomu aleykum Kavsar. "Samoviy raqslar" haqida bilganlaringiz bilan o'rtoqlashsangiz.

Assalomu alaykum hurmatli Muhammad Dovud aka! Afsuski hali "Samoviy raqslar" borasida izlanganimcha yo'q, agar sizda qandaydir tushunchalar bo'lsa bu haqda, bemalol biz bilan o'rtoqlashsangiz biz xursand bo'lardik.

Lekin imkon qadar shu mavzuda ham izlanishga harakat qilib ko'raman.

[Kavsar]

Кўнгил тоғ кабидир

Бас дили чун кўҳро ангехт ў,
Мурғи зийрак бо ду по овехт ў.2

Тоғдайин қалбларни ҳам қўзғотди Ул,
Фаҳми тез қушни оёқдин осди Ул.3

Тоғ – табиатнинг энг гўзал манзараларидан бири. Қуръони каримда шундай оят бор: “Биз ерни бир тўшак, тоғларни эса қозиқлар қилиб қўймадикми?” (Наба, 6-7). Тоғ – заминни ушлаб тургувчи ва зилзилаларнинг олдини олувчи қозиқ сифатида ўрнатилгандир. Яна бир оятда: “У зот ер сизларни тебратмаслиги учун унда тоғларни барпо қилди..”(Наҳл,15) дейилади.



_____________
1. Ж. Румий. Маънавий маснавий. А. Маҳкам таржимаси, I – жилд, 1-китоб, Т.: Шарқ, 1999 й., 108-б.
2. Ж. Румий Маънавий маснавий. А. Маҳкам таржимаси, Т.: Янги аср, 2007й., 1-жилд 2-китоб, 127-б.
3. Ж. Румий Маснавийи маънавий. Ж.Камол таржимаси, Т.: Фан, 2005 й., 1-китоб, 61-б.

[Kavsar]

XIX асрнинг иккинчи ярмига келиб, Франк Преснинг ҳаммуаллифликда чиқарган “Ер” номли китобида, тоғлар чуқур илдизга эга бўлиб, у қозиққа ўхшаш деган фикр илгари сурилди. Тоғлар нафақат ички томондан, ташқи кўринишидан ҳам қозиқларга ўхшаши ва ер қобиғининг мустаҳкам туришида муҳим ўрин тутиши, зилзила жараёнларининг қийинлашишида ҳам унинг аҳамияти катталиги эътироф этилди.1 “Ва тоғларни собит қилди”(Назиат, 32). 2

Дарҳақиқат, тоғни ер юзида собит қилмаганида, Яратган уни қозиқ қилиб қўймаганида, Ер мувозанатини йўқотган ва зилзилалар юзага келган бўларди. Инсон жисмидаги юрак мисли тоғ каби собитдир. Агар у хасталанса, бошқа аъзоларга таъсир қилади. Демак, қалб жисмда қозиқлардек ўрнашган бир тоғ кабидирки, инсон усиз ҳаёт эмас.

Сангҳоу кофирон сангдил,
Андар оянд андар у зору хажел.3

Тошлару кофир жамоат – тошкўнгил,
Унга дуч келганда бўлгайлар хижил.4

Тоғ қаттиқ тош жисмларидан иборат. Кўнгил ҳам баъзан шу жисмлардек қаттиқ бўлиши мумкин. Мутасуввуф олимлар бу ҳолатга “қалбнинг қотиши” ёки “қалб қорайиши” деб таъриф берганлар. Қуйидаги оятларда ҳам қалбнинг қотиши мумкинлигига ишора берилган: “Бизнинг баломиз уларга етганда, тазарруъ қилсалар эди! Лекин қалблари қаттиқ бўлди ва шайтон уларга қилаётган ишларини зийнатлаб кўрсатди” (Анъом, 43); (Бақара, 74; Моида, 13; Зумар, 22; Ҳадид, 16)5


______________________
1. Magmatism_uz: http://ansatte.uit.no/
2. www.quran.uz/
3. R. A. Nicholson: Mowlavi (Jalaluddin Rumi) The Mathnavi. Hermes pub., 2003, p.: 64.
4. Мавлоно Жалолиддин Румий Маснавийи маънавий. Жамол Камол таржимаси, Т.:Фан, 2005 й., 1-китоб, 133-б.
5. www.quran.uz/