Бола учкур хаёл сохиби: Болалар адабиёти ва унинг бугунги кундаги ахволи

[Nigora Umarova]

Хурматли Sparc!
Эртаклар хам болалар адабиётига киради.
Шеърлар кизикарли булса болалар уни кизикиб тинглашади, хатто ёд олишади. Буни мен хаётий тажзрибамдан келиб чиккан холда айтмокдаман.

[Ulugbek Aminjonov]

Сообщение от Sparc

Ҳамма муаммо шундаки болалар адабиётини катталар ўз билганича, болаларга болалар ҳақидаги шеър ёки хикоя керак деб ўйлашади. Ман мактабгача болалигимни эсласам, радиодан бериладиган эртакларни эшитишни яхши кўрардим, болалар ҳақидаги шеърларни ўқиб беришса бир эшитардиму, бошқа эшитгим келмасди. Рангли телевизорлар чиққанидан кейин фақат мультфильм кўрардик, униям бир кунда ярим соат ёки бирсоат кўрсатарди. Мактабда ўқиб, ўзим китоб танлайдиган бўлганимдан кейин Латиф Файзиев, Худойберди Тўхтабоев, кейин Маугли, Том Сойер, эллада қаҳрамонлари ва шу кабиларни ўқирдим. Ҳозирги кунда радиони болалар эшитмайди, фақат ва фақат телевизор болаларни кунини ўтказади. Шунинг учун, юқорида келтирилган ва шунга ўхшаш шеърлар фақат шоиру ёзувчиларни ўзи учун керак. Яхши ота-она боласини мактаб ёшидан ёки ундан олдин мунтазам китоб ўқишга одатлантириши керак, кўпроқ китоб олиб бериши керак.

Bola yurishi-turishi yoshlikdan beg'ubor bo'ladi hatto ular alday ham olishmaydi! Ularni yoshlikdn adabiyotga qadam qo'yishlari ularni pok qalbini bir chashma buloq kabi yuvib turadi,asta sekin ulg'aya boshlashgandan so'ng kattalar adabiyotini o'qib hayot sirlarini yanada yahshiroq tushunishadi!!! Shunday emasmi?

[Nigora Umarova]

Shoir va yozuvchi Anvar Obidjonning bolalar uchun atalgan she'rlari
quyidagi saytda ham bor. Anvar obidjonning saytda keltirilgan she'rlaridan ayrimlarini e'tiboringizga havola qilmoqdamiz.

MAHALLIY GEOGRAFIYA
- Aholining qalini
Qaysi joyda, To'lanboy?
- U, menimcha, domlajon,
To'qqizinchi tramvay.

BEZORI
Qarg'a kirdi
Kinoga,
O'xshab
Buratinoga.
Hamma joylar
Edi band,
Borib dedi
Nopisand:
- Menga qara,
Vey Laylak,
Yeganmisan
Hech kaltak?
Qani,
Tur-chi o'rningdan.
He, o'rgildim Burningdan!

CHIVINLAR QO'SHIG'I
Tovuqlarga don shirin,
Ming'ir-ming'ir.
Chivinlarga qon shirin,
Ming'ir-ming'ir.

Biz hammaga yoqamiz,
Ming'ir-ming'ir.
Haq olmasdan chaqamiz,
Ming'ir-ming'ir.

YURAK QO'SHIG'I
Ko'kraginda turaman,
Duk-duk-duk.
Boks o'ynab yuraman,
Duk-duk-duk.

Botir uchun yurakman,
Duk-duk-duk.
Qo'rqoq uchun pufakman,
Duk...po'k-po'k...

Anvar Obidjon

[Nigora Umarova]

Maslahat

- Qancha "S" yoziladi,
"Hassa" so'zida, ajab?
Bittami, ikkitami,-
Bilolmay hayron Rajab.

- Uchta "s" yozing, aka,-
Aql o'rgatar Jo'ra.
Ortib qolgani ma'qul
Yetmay qolgandan ko'ra.

Hamza Imonberdiyev

[Nigora Umarova]

Shokoladxo'rlar

Tabiat fanidan dars
Borar 3 -"J" da.
Xolvoy xayolga cho'mgan,
Shirin "kis-kis" lunjida.

"Jahonda ko'p orollar,
Bir-biridan ziy7oda.
"Shirinlik" oroli ham
Bormikin-a, dunyoda?

Bo'lganda-ku orolning
Robinzoni bo'lardim.
Shokoladga oh, oh-oh,
Maza qilib to'yardim.

Buni qarangki, o'yi
Inobatga olindi.
Olisdan bir xushxabar
Qulog'iga chalindi:

Bolalaru, bolalar,
Eshitmadim demangiz.
Safarga jo'nayapti
"Shokoladxo'r" kemamiz.

Shirinlik oroliga
Rosa bir haftalik yo'l.
Shirinliklar orolda
istagancha mo'lu ko'l.

Ha, aytmoqchi sharti ham
Unchalik og'ir emas.
Har bir bola asaldan
Yarim chelak yesa bas.

"Paxtakor", "Oq oltin"ning
Har biridan besh kilo.
Uchta tort va atigi
Olti kilo povidlo.

Bolalaru, bolalar,
Eshitmadim demangiz.
Imtihondan o'tganga
Intizordir kemamiz...

Bu xabar shu zahoti
Yoyildi har tomonga.
Bunaqangi muruvvat
Bo'lmagan hech zamonda.

Imtinonni zumda Xol
"Besh" bahoga topshirdi.
- Bo'lsa yana bering,- deb
Kapitanni shoshirdi.

"Shokaladxo'r" birpasda
To'ldi konfetxo'rlarga.
Xol polvonga o'xshagan
Ishtahasi zo'rlarga.

... Uch kun bo'ldi, bolalar
Suzar ochiq dengizda.
Uch kun bo'ldi, shirinlik
Tushmay qo'ydi og'izga.

Yo'lovcchilar betoqat,
Lablarini yalaydi.
Nenidir orzu qilib
Bir-biriga qaraydi.

Har bir bola o'zini
Chalg'itishga urinar.
Nuqul ko'zga sherigi
Shokolad bo'p ko'rinar.

Bir payt birov to'satdan
Dodlab qoldi: "Bollar,
Kemamiz shirinlikdan
Yasalibdi, qaranglar!!!"

Bu xabarni eshitib
Ko'pni егевш hiqichoq.
Sevinchdan naqd beshtasi
Hushidan ketdi shu choq.

Bir zumda, buni qarang,
Boshlandi ur-yiqit, jang.
Lekin ko'p ham o'tmasdan
Bo'lib qoldi ahvol tang.

Avval boshda nafsning
Qurboni bo'ldi yelkan.
- Tartib, tartib saqlanglar!-
Deb yalinar kapitan.

So'ngra machta, kayuta,
Birma-bir bo'ldi gumdon.
Shturval hammasidan
Shirin chiqdi o'n chandon.

Birovi sho'ng'ib chiqib
Baqirdi dab-durustdan.
- Ko'taringlar langarni,
Yasalibdi irisdan.

Xolning jag'i tinmas hech,
Qanor qopday shishsa ham.
Chanqog'i qolmas sira
Bir bochka suv ichsa ham.

Sinfdoshi Nor bo'lsa
O'zi нуншыр o'rniga,
- Qora kunga yarar,- deb
Joylar cho'ntak, qo'yniga.

- Kimdan yuqdi bu kasal
Bolalarga, vo ajab?
Anuning harakati
Naq yulg'ich qassob Rajab.

Voy, manavi bolani,
Tiqilib o'lmasaydi.
Besh panjasin tiqishi
Kimlargadir o'xshaydi.

... Orolga sal qolganda
Kema cho'ka boshladi.
Shokoladxo'r bolalar
Suvga bo'ka boshladi.

Xolvoy ham cho'kib borar
Halqumiga kelib jon.
Bir payt dodlab yubordi:
- Qutqaringlar, oyijon!!!

... Tabiat fanidan dars
Borar 3- "J"da.
Bu dod-voydan bolalar
Qorqib ketishdi juda.

Sinfdoshlar hayron, lol:
- Nima bo'ldi, bu ne hol?
Qo'lga tshgan boladek
Qizarib o'tirar Xol.

Hamza Imonberdiyev

[Nigora Umarova]

Yozgi ta'til paytida kichik maktab yoshidagi bolajonlarning bo'sh paytlari ko'p bo'ladi. Quyidagi she'rlar bolalarni kitob bilan do'stlashishlariga rivojlantirishga ozgina bo'lsa-da hissa qo'shadi degan umiddaman.

"G'alati maktublar" turkumidan

Jevachkani chuppa chupsga yozgan xati
Bardammisan?
Bunchayam-
Uzoqtirding safarni?
Yo yoqtirib qoldingmi
G'ala-g'ovur shaharni?

Oshna,
Diydor g'animat,
Kelib turgin aylanib.
Hammamiz ham bir kuni
Ketamiz-da chaynalib.

Atalaning lag'monga yozgan xati

Kampir meni pishirdi
Erinmasdan atalab.
Qirmochimni qozondan
Bolalar yer tatalab.

Sen ham tezroq pishsang-chi,
Qisqa-qisqa uzilib.
Ishdan qochgan yalqovdek
Yotaverma cho'zilib.

Qalampirning shavlaga yozgan xati

"Achchiq shavla" deyishar,
Seni maqtab нуншырфкю
Demaydiki biron mard:
"Qalampirga ming rahmat!"

Men ketyapman arazlab,
Borarsan hali izlab,
"Ta'msiz Shavla" degan nom
Seni qilganda badnom.

Kechir gapirdim ochiq,
Haqiqat bo'lar achchiq.

Qahratonning saratonga yozgan xati

Maslahat shu:
Ikkimiz-
Kuchni birga to'plasak.
Keyin Kuz va bahorni
Oramizdan quvlasak.

O'rtachalik, iliqlik
Kimga ham darkor, qiziq!
Bo'lish kerak hayotda
Yo g'irt sovuq,
Yo issiq.

Anvar Obidjon

[Nigora Umarova]

Po'stinning ayiqchaga yozgan xati

Omonmisan, do'mbog'im?
Ehtiyot bo'l, o'zingga.
Juftakni ur,
Odamlar-
Ko'rinsayoq ko'zingga.

Taqdiringni o'ylasam,
Zirqiraydi har tolam.
Telpak bo'lib
Yonimga-
Ilinmagin, jon bolam.

Varrakning samolyotga yozgan xati


Ishlar qalay,
Qarindosh,
Bilvoldingmi uchishni?
Uchgan chog'da o'ylab yur
Yerga omon tushishni.

Eng muhimi,
Havoda-
Bir xil ushla posantgni...
Kelib mendan so'rayver
Tushunmagan narsangni.

So'rg'ichning pufakka yozgan xati


Tengdosh edik
Do'konda-
Yotar edik burishib...
Yayarayapti go'daklar
Endi meni so'rishib.

Ko'tarishsa yuqori,
Buncha quvnab
Ishasan?
Ipingdan bir tortishsa,
Yana pastga tushasan!


Eshikning darvozaga yozgan xati

Mendan o'tar ba'zilar
etigini artmasdan.
So'ng
Teparlar to'shakni
Hech xijolat tortmasdan.

Sen anqovga ishonmay
O'zim urardim sergak.
Afsuski,
Men sho'rlikda
Na qulf bor va na ilgak.

Hushyorroq bo'l,
Gohida-
ishlatib tur tambani.
Pokiza bu hovliga
Qo'yaverma hammani.



Anvar Obidjon

[Maestro]

Сообщение от Sparc

Ҳамма муаммо шундаки болалар адабиётини катталар ўз билганича, болаларга болалар ҳақидаги шеър ёки хикоя керак деб ўйлашади.

Қисман қўшилишаман.
Умуман олганда, адабиётшунос бўлмасамда, болалар адабиётининг бугунги кунги ахволи тўғрисида баъзи мулоҳазаларимни айтиб ўтмоқчийдим:

1. Дастлаб, бадиий асарларни лотин графикасида чоп этиш бирмунча жонланганлиги қайд этиб ўтиш инсофдан бўларди. Биз ўз вақтида севиб мутоала қилган кўплаб жахон ва миллий адабиёт намуналари янги графикада чоп этилган. "Беш болали йигитча"дан тортиб" "15 ёшли капитан"гача...

2. Бироқ, ҳозирги кун миллий асарлардаги энг катта муаммо - болалар ёддида қоладиган туб маънодаги "қаҳрамон"ларнинг йўқлиги (мисол учун, "Тимур ва унинг командаси" каби). ИМХО, асосий сабаб: асарлар бадиий жиҳатдан сустлиги + нисбатан оммабоп асарлар экранлаштирилмаслиги.

Бемалол бутун бошли сериал ишлаб чиқса бўладиган "Сеҳрли қалпоқча", "Ширин қовунлар мамлакатида", "Тоғда ўсган бола", "Шум боланинг набиралари", "Тубсиз осмон" каби кўплаб асарларни экранлаштиришга эса ҳеч кимда ҳоҳиш ҳам, истак ҳам, имконият ҳам йўқ... Чунки, имхо, моддий манфаат, "коммерческий эффект" йўқ...

Шунинг учун бурнини оқизиб юрган болакайдан тортиб мўйлаби сабза урган йигитчагача Гарри Потер кимлигини билади, аммо Ҳошимжон кимлигини билмайди, Киплингнинг Мауглисини билади, аммо ўзимизнинг "тоғда ўсган бола"ни билмайди...

3. Болалар адабиёти йўналишида ижод қиладиган муаллифларни ҳар томонлама қўллаб қувватлаш керак. Дейлик, ижодкор "ўлиб-тирилиб" асар яратди... Хўш кейинчи? Янги асар яратиш ниятида на ижод уммонига шўнғийдими? Бе, қаёқда... Аммасининг куёвидан тортиб боқчада тувак талашган танишларигача мурожаат қилиб, асарни китоб шаклида нашр эттириш учун ҳомий излашга мажбур... "Ўзинг учун ўл етим!". Амал-тақал қилиб 1000 нусхада чоп этади. Тамом-вассалом! Янги асарми? Ҳе, топибсан аҳмоғингни!

Шу, ўйлаб - ўйлаб бир нарсани ҳечам тушунмайман...
Бизда аҳолининг ярми бола, 13 млн бўш калла ниҳол... Мантиқан олиб қараганда, телеэкранлардаги катталар ва болаларга мўлжалланган эфир вақти ҳам 50/50 бўлиши керак ;-). Адабиётда ҳам шундай.

ИМХО, уларнинг онггини шакллантиришда, мафкурани сингдиришда, таълим соҳаси билан бир қаторда, болалар адабиёти ва болалар киноматографияси ва мультипликацияси энг асосий восита бўлиши мумкин! Бу борада тегишли дастурларни ишлаб чиқиб, аниқ вазифаларни ва молиявий манбаларни белгилаб олиш лозим!

Буларни ким қилиши керак? Албатта мутасаддилар ташкилотлар!
Қилиб бўладими ўзи? Бўлади! Яққол мисол - бутун республикани қамраб олган кўп босқичли спорт мусобақалари (пухта ўйланган ажойиб тадбир).

Фақат, мутасаддиларги юқоридан яхши тепки керак! Бўлмасам, "оч қорним - тинч қулоғим" деб, пенсиягача қолган кунларни санаб юраверишади...

Шу ўринда икки савол:
1.Ўзбек мультипликаторлари яратган бир мультфильм қайсидир халқаро танловда фахрли ўринни эгаллабди. Шу мультфильмнинг номи нима ва фарзандларим учун уни қаердан топсам бўлади? Билмайсизми? Мен ҳам билмайман! Унда ким аҳмоқ? Тўрт ёшли қизимнинг илтимоси бўйича кеча уйга "Мадагаскар" мультфильмининг дискини кўтариб борган мен аҳмоқ!

2. Радиофондда сақланаётган, йиллар давомида кунба-кун эфирда жаранглаган "Оқшом эртаклари"нинг аудиодискини қаердан олсам бўлади? Билмайсизми? Мен ҳам билмайман! Ким аҳмоқ? Интернетдан "Русские народные сказки" аудио-альбомини кўчириб олиб, дискда уйга кўтариб борган мен аҳмоқ!

Қолган ҳамма оппоқ! Шу жумладан, экранга чиқиб олиб "ёш авлод онгида ватанга, халққа, тарихга, бой маданий меросга бўлган муҳаббатни шакллантиришнинг бугунги кундаги долзарб вазифалари" масаласида соатлаб чақчақлашадиган амакилар ҳам оппоқ!

PS:
"Сен ким-у, эй дахридин.
Бийрон ўзинг, нодон ўзинг..." (с) Э. Воҳидов

[Nigora Umarova]

Бизда ишлаб чикарилган мультфильмлардан факатгина "Зумрад ва Киммат" мультфильми кишининг эсида колган. Болалигимизда "Эртаклар яхшиликка етаклар" туркумидан радиофонотека хазинасида сакланган рахматли Шукур Бурхонов, Марям Ёкубовалар ижро этган эртакларининг грампластинкаси сотувда буларди. Хозир эса йук.

Оффтоп:

Хурматли Маэстро!
Кизингиз миллий мультфильм куришини хохласангиз, факатгина душанба куни, атиги 10 дакикагина "Ёшлар" каналида соат 15-40 ва 15-50 да, жума куни хам шу вактда уртасида миллий мультфильм курсатилар экан. Шунга хам рахмат...

Болалар курсатуви масаласига келсак...
Якшанбадан ташкари хар куни 17-35 да "Эртаклар-яхшиликка етаклар" курсатуви булади. Кизик, одатда эртак миттивойларга ухлашидан олдин айтиларди. ТВ маъмурияти буни хисобга олишганмикан. Боланинг ухлаш пайти 20-30 ва 21-00 лар орасида булади. Бу пайтда болажонларимиз "Кирол Сежонг"сериалини томоша килиб ухлашлари мумкин.
ТВ дастуридан урин олган мультфильмлар "Кирол Шер", "Айикча Гами"(кизик рус тилида "Мишки Гамми" дейиларди, бизда номланиши тугри таржима килинганмикин?), "Шрек", "Вук", "Ака-ука Гримм эртаклари"дир. Мухими, улар узбек тилида жарангламокда.

Укувчилар учун куйилаётган "Уйла, изла, топ" курсатуви хам мана бир неча ойдирки экран юзини курмаяпти.

[OmoN]

Сообщение от Maestro

Бироқ, ҳозирги кун миллий асарлардаги энг катта муаммо - болалар ёддида қоладиган туб маънодаги "қаҳрамон"ларнинг йўқлиги (мисол учун, "Тимур ва унинг командаси" каби)

Гапингизга кушиламан. Бизнинг болалигимизда киноларнинг бизга йул курсатадиган, эсда коладиган кахрамони буларди. Масалан "Туткич бермас касоскорлар"да от чоптириб окларнинг адабини бераётган Яшка эмас аслида биз эдик.