Ижодни кўнгил иши деб билган ёзувчи: Ўткир Ҳошимов

[Utkir Hoshimov]

Сообщение от Lutfillo Tursunov

Ассалому алайкум, Ўткир ака!
Бугунги кун ўзбек киносида бир жиҳат одатий ҳолга айланган. Киноларимизда комедия ҳам, трагедия ҳам, драма ҳам қоришиб кетяпти. Таъсирчанликни ошираман деб бирорта қаҳрамонни "ўлдириш", йўқ ердан ишқ ўтидан ёнган икки ёш "кечинмалари"ни қўшиш, томошабин зерикмасин деб бачкана кулгуни аралаштириш киночилигимизнинг "юзи"га айланиб қоляпти. Шу даражага бориб етмоқдаги баъзан дуппа-дуруст кино ишлаб юрган ҳурматли режиссёрларимиз ҳам дилни хира қиладиган асарларни саҳнага олиб чиқишмоқда...
Сизнингча, бундай ҳолатларга чек қуйиш кўпрок кимнинг зиммасида? Бугун чораси кўрилмаса, эртага кеч бўлиб қолмайдими?

Ваалайкум ассалом!

Бугун яратилаётган фильмлар орасида яхши, истеъдодли асарлар хам, пала-партиш фильмлар хам бор. Давлат тасаруффидаги студиялар билан бирга хусусийлари хам фаолият курсатмокда. Худди бадиий адабиётда булгани каби бу сохада хам савия хар хил. Бу муаммони кай йул билан тартибга солиш масаласида аник бир нарса дейиш кийин. Таъкиклаш, яъни цензура килиш йулидан бориш конунга хилоф. Бирок маълум маънода тартибга солиш - мониторинг килиш йулга куйилмаса, бу фильмлар купайиб кетаверади.
Кино сохаси катта пул келтирадиган манба. Албатта, режиссёр дустларимиз орасида хакикий бадиий асар яратишни бош вазифа деб тушунадиган ва шунга эришаётган истеъдодлар бор. Аммо бир продюссорнинг топширигини бажариб, эртасига бошка "хомий" кидирадиганлар хам йук эмас.

[Utkir Hoshimov]

«Кахфи фано ичра алар булса гум,
Мен хам улай робиухум калбахум»

Куриниб турибдики, байтда арабий-форсий сузлар талайгина. Маъноси куйидагича: Агар улар фано(йуклик горига кириб, гойиб булган булсалар, мен хам туртинчи булиб, уларнинг итлари булиб ортларидан эргашиб кирай…
Мукаддас китоблардан бехабар одам хазрат Навоий нимага шама килаётганини тушунмайди. Бунинг учун мукаддас Куръони каримнинг «Кахф» («Гор») сурасини синчиклаб укимок керак.
Маълумки, мукаддас китобларда утмиш пайгамбарлар, авлиёлар хакида куплаб ривоятлар бор.
Куръони каримнинг «Кахф» сурасида «Асхобул Кахф "- «Гор эгалари киссаси хикоя килинади. Исо алайхиссалом замонидан сунг (тахминан эрамизнинг иккинчи асрларида) Рум давлатларидан бирида Дакёнус деган золим подшо утган. У уз фукароларини бутларга ва хар хил тошларга сигинишга мажбур килган. Хукмига буйсинмаганларни улдирган. Шунда олти нафар (баъзи манбаларда уч нафар) йигит ёлгиз Яратганни тан олиб, бут ва санамларга сигинишдан бош тортадилар. Шох айгокчилари бу хабарни етказгач, Дакёнус уларни топтириб келади ва бу йулдан кайтариш учун бир кеча мухлат беради. Агар йигитлар уз эътикодларидан воз кечмасалар, улдиражагини айтади. Йигитлар кечаси шахарни тарк этадилар. Яйловдан утиб бораётганларида бир ит уларга эргашади. Йигитлар ва ит фано (йуклик) горига кириб кетадилар. Эртасига Дакёнус одамлари уларнинг кетидан кувиб келади, аммо ичкари киришга ботинолмай, гор огзини тошлар билан беркитиб ташлайдилар. Йигитлар бир кеча ухлаб тургач, гор огзи очилади ва улардан бири егулик харид килиш учун шахарга йул олади. Бозорга келиб ёнидаги тангани узатса, сотувчи хайрон булиб, «Дакёнусдан колган бу пулни каердан топдинг, Дакёнус улиб кетганига уч юз йил булган-ку!» дейди.(«Дакёнусдан колган деган ибора шундан колган»)
Маълум булишича, Тангри йигитларни ухлатиб куйган бир кеча уч юз йилдан ортик экан. Бу пайтда мамлакатда иймон-эътикодли подшох хукмронлик килаётган экан. У уз эътикодидан кайтмаган йигитларга катта иззат-икром курсатади…
Шундай килиб Навоий хазратларининг байтида шу киссага ишора килинмокда. Аммо бундан максад нима? Дахо ижодкор фано горига нима учун кирмокчи-ю, нега айнан «туртинчи» булиб, «итлари булиб эргашиб» киришни ихтиёр килмокда? (Шарк мумтоз адабиётида ит образи вафо тимсоли сифатида куп кулланилган).
Гап шундаки, «Хамса» яратишдек улуг ва машаккатли юмушни Алишер Навоийга кадар Низомий Ганжавий , Хусрав Дехлавий ва Абдурахмон Жомийларгина уддалаганлар. Навоий узини уларнинг шогирди деб хисоблайди. Бу уринда устозларига ит каби эргашиб, шундай улугвор юмушга бел бойдаганини айтяпти…
Накадар гузал ташбех! Накадар камтарлик!

[Nigora Umarova]

Мухтарам форумдошлар!

Рухсатингиз билан хурматли ёзувчимиз саволларингиз билан мукаммал танишиб чикиб кейинги хафтада жавоб бермокчилар.

[Lutfillo Tursunov]

Сообщение от Nigora Umarova

Мухтарам форумдошлар! Рухсатингиз билан хурматли ёзувчимиз саволларингиз билан мукаммал танишиб чикиб кейинги хафтада жавоб бермокчилар. __________________

Унақада яна бир-икита саволимни қолдирсам:
1. Авваллари адабиётга бошқача бир шиддат билан кириб келадиган ёш ижодкорлар кўп бўлишган. Уларнинг кетма-кет ҳикоялари, қиссалари, кейинчалик романлари турли журналларда ва китоб ҳолида чоп этилиб нафақат ёзувчилар, балки халк орасида ҳам тезда машхур бўлиб кетишган. Бундай йўлни Сиз ҳам босиб ўтгансиз. Нега ҳозир ушбу ҳолатга гувоҳ бўлмаяпмиз? Ёки бизда ёш иқтидор эгалари чиқмай қўйишдими? Ёки чиқаётган бўлса ҳам уларга эътибор йўқми?
Мен матбуотда ишласам-да айни дамда 30 ёшга тўлмаганлар ичида адабиёт саҳнасида ном қозонган бирорта ёш ёзувчини танимайман (балки мен адабиётдан узоқдирман). Албатта, шеър битадиган ёш ижодкорлар бор. Лекин наср йўналишида келажаги порлоқ дея таърифланган бирор номни эшитганим йўқ...
Китоб сотиладиган дўконларни айланиб ҳам ёш ижодкор қаламига мансуб бирорта залворли асар топа олмадим. (Улуғбек Ҳамдамнинг романларини ҳисобга олмаганда, лекин Улуғбек акани ҳам ёшлар тоифасига қўшиб бўлмайди.) Ҳар хил "детектив" жанрида ёзилиб, пештахталарда тахлаб ташланган юзи ялтироқ асарларни ўқишга эса тўғрисини айтсам ҳафсала қилганим йўқ. Муқовасига қўлида қонга буланган пичоқ ушлаб олган ёки бўлмаса бошини чангаллаб олган қизнинг сурати туширилган китобларни қўлимга оламану... яна жойига қайтариб қўяман. Улар менга ҳозирда ишланаётган кассабоп филмларимизни эслатади. Билмадим, балки ёш ижод аҳли шу йўналишда тер тўкаётгандир?! Уларни шу ердан топиш мумкиндир. Бу йўналишдан эса ҳозирча бехабарман...

2. Бугунги кунда китоб савдоси ҳақида қандай фикрдасиз? Умуман китоб чиқариш ва уни халққа етказиш масаласининг оғриқли жиҳатлари нималардан иборат?
Менинг бу борада билганим шуки, битта китоб чиқариш учун бугунги кунда ўртача 3000 сўм харажат қилиш керак (ёзувчи ўз чўнтагидан!). Уни сотиб тарқатиш ҳам китоб муаллифи гарданида. Авваллари ёзувчиларга босмахоналар буюртма беришган ва асари учун яхшигина қалам ҳақи тўлашган. Нима учун бу тизим йўқолиб кетди? Балки яхши-яхши асарлар шу сабабдан китоб ҳолига келмасдан қолиб кетаётгандир?
Китобларни тарқатувчи махсус муассаса тузиш вақти келмадимикин?! Менимча, агар қишлоқ жойларга янги, турли жанрлардаги, ўзбек тилидаги китоблар битта машинага юклаб олиб борилса, аҳоли кўзига суртиб сотиб олади. Чунки халққа китоб етиб бормаяпти...
Хизмат сафари билан яқинда бир қишлоққа борган эдим. Бир ўрта ёшли киши "қаерда ишлайсиз", деб сўраб қолди. "Газетада", жавоб қилдим. "И-е, хозир ҳам газета чиқадими?" ажабланди у киши. Қишлоқларда "Даракчи" шаклидаги А-4 форматли газеталарни одамлар негадир газета деб ҳисоблашмас экан. "Аввалги катта вароқли газеталар ҳозир ҳам борми?" деб сўрашидан билдимки, кўп жойларга давлат нашрлари етиб бормайди. Агар кириб борса, албатта ўқишади. Китоб масаласи ҳам худди шунақа: аҳолининг катта қисми ўзбек тилидаги китоблар чиқаётганидан бехабар. Агар уларга олиб бориб кўрсатилса ва бир-икки ўқиб ширасини олишса, китоб савдоси ҳам юришиб кетиши ҳеч гап эмас...

[Nigora Umarova]

Сообщение от Lutfillo Tursunov

Авваллари адабиётга бошқача бир шиддат билан кириб келадиган ёш ижодкорлар кўп бўлишган. Уларнинг кетма-кет ҳикоялари, қиссалари, кейинчалик романлари турли журналларда ва китоб ҳолида чоп этилиб нафақат ёзувчилар, балки халк орасида ҳам тезда машхур бўлиб кетишган. Бундай йўлни Сиз ҳам босиб ўтгансиз. Нега ҳозир ушбу ҳолатга гувоҳ бўлмаяпмиз? Ёки бизда ёш иқтидор эгалари чиқмай қўйишдими? Ёки чиқаётган бўлса ҳам уларга эътибор йўқми?
Мен матбуотда ишласам-да айни дамда 30 ёшга тўлмаганлар ичида адабиёт саҳнасида ном қозонган бирорта ёш ёзувчини танимайман (балки мен адабиётдан узоқдирман). Албатта, шеър битадиган ёш ижодкорлар бор. Лекин наср йўналишида келажаги порлоқ дея таърифланган бирор номни эшитганим йўқ...
Китоб сотиладиган дўконларни айланиб ҳам ёш ижодкор қаламига мансуб бирорта залворли асар топа олмадим. (Улуғбек Ҳамдамнинг романларини ҳисобга олмаганда, лекин Улуғбек акани ҳам ёшлар тоифасига қўшиб бўлмайди.) Ҳар хил "детектив" жанрида ёзилиб, пештахталарда тахлаб ташланган юзи ялтироқ асарларни ўқишга эса тўғрисини айтсам ҳафсала қилганим йўқ. Муқовасига қўлида қонга буланган пичоқ ушлаб олган ёки бўлмаса бошини чангаллаб олган қизнинг сурати туширилган китобларни қўлимга оламану... яна жойига қайтариб қўяман. Улар менга ҳозирда ишланаётган кассабоп филмларимизни эслатади. Билмадим, балки ёш ижод аҳли шу йўналишда тер тўкаётгандир?! Уларни шу ердан топиш мумкиндир. Бу йўналишдан эса ҳозирча бехабарман...

[Utkir Hoshimov]

Сообщение от Nigora Umarova

Адабиёт куп жихатдан денгизга ухшайди. Денгиз сатхи вакти-вакти билан кутарилиб, тулкинлар киргокка мутассил урилиб тургани каби адабиётга хам вакти-вакти билан янги авлод вакиллари келиб кушилаверади. Утган асрда хам шундай булган. Хозирги ёшлар орасида истеъдодли шоир ва адиблар унчалик куп эмас. Аммо улар йук, дейиш хам тугри эмас. Шеъриятда хам, прозада хам янги овозлар эшитилиб, янги номлар куриниб турибди. Масалан, бугун хажвда Саид Анварни уз овози, уз кахрамони бор. Албатта, Саид Анварни жудаям ёш ёзувчи дейиш тугри булмас. Самаркандлик ёш каламкаш Умид Али, Жахон тиллари университетининг талабаси Фарогат Жабборованинг машкларини мамнуният билан укидим. Уларнинг хикоя ва шеърларида Инсон бор. Одамнинг кувонч ва дардлари бор.

[Nigora Umarova]

Сообщение от Lutfillo Tursunov

Бугунги кунда китоб савдоси ҳақида қандай фикрдасиз? Умуман китоб чиқариш ва уни халққа етказиш масаласининг оғриқли жиҳатлари нималардан иборат?
Менинг бу борада билганим шуки, битта китоб чиқариш учун бугунги кунда ўртача 3000 сўм харажат қилиш керак (ёзувчи ўз чўнтагидан!). Уни сотиб тарқатиш ҳам китоб муаллифи гарданида. Авваллари ёзувчиларга босмахоналар буюртма беришган ва асари учун яхшигина қалам ҳақи тўлашган. Нима учун бу тизим йўқолиб кетди? Балки яхши-яхши асарлар шу сабабдан китоб ҳолига келмасдан қолиб кетаётгандир?
Китобларни тарқатувчи махсус муассаса тузиш вақти келмадимикин?! Менимча, агар қишлоқ жойларга янги, турли жанрлардаги, ўзбек тилидаги китоблар битта машинага юклаб олиб борилса, аҳоли кўзига суртиб сотиб олади. Чунки халққа китоб етиб бормаяпти...

[Utkir Hoshimov]

Сообщение от Nigora Umarova

Китоб савдоси энг огрикли масалалардан бири. Албатта, ижодкор аввало маънавий бойлик яратади. Бирок унинг хизмати факат шу билан тугайди, десак адолатсизлик булади. Адиб ва шоирлар, хайкалтарош ва рассомлар катта моддий бойлик хам яратадилар. Модомики, каламкаш ёзган асар китобга, китоб эса товарга айланиб савдога чикдими, у энди маънавий эмас, моддий бойлик хамдир. "Муаллифлик хукуки ва турдош хукуклар тугрисида"ги Конунни яратишда фаол иштирок этганман. Муаллиф узи яратган интеллектуал мулкнинг эгаси саналади ва унинг хукуки конун йули билан химоя килиниши шарт! Хар кандай нашриёт асарни китоб холида босиб чикаришдан аввал муаллиф у билан шартнома тузиши керак. Халкаро конунчиликда "номиналдан ун фоиз" деган тушунча бор. Яъни нашриёт сизнинг китобингизни чоп этганида бошлангич нархнинг ун фоизини муаллифга ажратиши керак. Албатта, бу ракам нашриёт ва муаллиф келишувига биноан узгариши мумкин. Дейлик, нашриётнинг бундай имконияти булмаса, калам хаки бир кадар кам берилиши хам мумкин. Узбекистон Республикаси Вазирлар махкамасининг махсус Карорида хам муаллифларнинг бу хукуки тартибга солинган. Бизда чет эл стандартидан колишмайдиган даражада сифатли китоблар чоп этаётган, муаллифлар билан халол шартнома асосида ишлаётган ноширлар оз эмас. Масалан, "Шарк" нашриёт- матбаа акциядорлик компанияси, Матбуот ва ахборот агентлиги тасарруфидаги, шунингдек бир катор нодавлат нашриётлари шу тартибда ишлаяпти. Шахсан мен улардан миннатдорман.

[Shomurodov Shohruh]

Hurmatli O`tkir Hoshimov! Hazrat Navoiy satrlarining izohini keltirganiningiz uchun katta rahmat! Ikki satrni tushunish uchun shuncha ma'lumotga ega bo`lmoq kerak, bu albatta Hazrat qalamining mukamalligi va buyukligini ko`rsatadi. Bir savolim bor edi, Alisher Navoiy she'rlarining huddi siz kabi ochib berilgan mazmunlari bor biror-bir adabiyot yoki maqola bormi? Agar internetda bo`lsa nur ustiga a'lo nur bo`lar edi. Umuman, hozirgi kunda fililog bo`lmagan odamlar ichida Hazrat Navoiyga bo`lgan qiziqish so`ngan chamamda, bunga balki yuqorida ta'kidlaganlaridek Hazrat asarlarining tushunish qiyinligidir. Oddiy odamlarga yordam tariqasida, Navoiy g`azallarining talqini bo`lgan kitob yozishlarini fililoglardan o`tinib so`rar edim. Alixon To`ra Sog`uniyning "Tarixi Muhammadiy" asarlaridan keyin Islom tarixi to`grisida esdan chiqmaydigan ma'lumotga ega bo`ldim. Qani edi, o`zbek mumtoz adabiyoti to`g`risida ham huddi shunday kitoblar bo`lsa edi.

[Nigora Umarova]

Сообщение от xshom

Qani edi, o`zbek mumtoz adabiyoti to`g`risida ham huddi shunday kitoblar bo`lsa edi.

O'zbek mumtoz adabiyoti haqida professor Alibek Rustamiyning "Adiblar odobidan adablar", "So'z xususida so'z"; Nustarxo'ja jumaxo'jayevning navoiy she'rlari haqidagi talqinlar; Ibrohim Haqqulning "Abadiyat farzandlari", "Zanjirband she'r qoshida", shoir Erkin Vohidovning "Iztirob" kitoblarida sodda, jo'n adabiyotga qiziquvchan kitobxonlarga xos va mos tarzda berilgan.