Адабиётдан ахволлар кале :)

[Nigora Umarova]

А.У: Журналистик фаолиятингиз қандай бошланган?
Н.Н: Журналистлик фаолиятим 1974 йил – “Саодат” журналида ишлаётган кезларимда бошланган. Унгача, Ўзбекистон илмий-оммабоп ва ҳужжатли фильмлар киностудиясида ишлаб юрган пайтимда “Саодат” журналида “Тиниқгул” деган ҳикоям эълон қилинган. Шундан сўнг, таниқли шоира Зулфия мени журналда ишлашга таклиф этди. У ерда ишлайдиган хотин-қизлар ҳамиша ҳам хизмат сафарига чиқа олмас эди. Менга эса, бундай сафарлар сувдай зарур эди. “Саодат”га ишга ўтгач, республикамиз вилоятлари, туман, қишлоқларини кезиб, очерклар, эсселар ёздим. Яқинда ўшанда ёзганларимни кўриб чиқдим. Кўпроқ қишлоқ одамларининг меҳнатини қаламга олган эканман. Шукрки, уларга сиёсат сингмаган экан, шундан қувондим. Қаҳрамонларимнинг бари оддий кишилар – тиканзорда юрганлар, саратонда ғўза чопиқ қилаётганлар, туя боқаётганлар...
А.У: Илк қиссангиз “Муқаддас балиқлар эгаси” нинг ёзилишига нима туртки берган? “Бисот”, “Исмоил тоғанинг тарозиси”, “Жазо”, “Дарахт тагидаги одам” қиссаларининг яратилиши тўғрисида гапириб берсангиз.
Н.Н: Илк қиссам “Муқаддас балиқлар эгаси” эмас, балки “Бисот”. У дастлаб ҳикоя эди. Пошхурдда Қурбон ўғри, Қурбонча дегани ўтган. Унинг ҳаётини озроқ бадиийлаштириб, ҳикоя ёздим. Ҳикояни “Ёшлик” журналига берган эдим, ёзувчи Хайриддин Султон ўқиб, бундан қиссани ҳиди келиб турибди, ривожлантириб, қисса қилиб беринг, деди. Гапи маъқул бўлди. Энди қўшимча тафсилот излай бошладим. Нимагадир қишлоғимизнинг энг сулув қизи бурнидаги холи яраланиб, саратонга айланиб вафот этганини эсладим. Ана шуни хаёлан тирилтирдим. Унга бўлган эҳтиромим сифатида бадиий образини гавдалантирдим.
“Муқаддас балиқлар эгаси” нинг ёзилишига туртки берган нарса – қадимий ховузларимизни динамит билан портлатиб, балиқ овлашганлигидан ғазабланганим... Қиссада илк севгисига гувоҳ бўлган балиқларга, ўзининг хотирасига хиёнат қилганини билмай қолган одамнинг тавбасини ифодалагим келди.
“Исмоил тоғанинг тарозиси” қиссасининг ёзилиши қийин кечган. Унда ҳужжатлилик мени чегаралаб ташлаган.
“Жазо” да ҳам ҳужжатларга асосланганман. Аммо мавжуд далилларга ижодий ёндашганман. Умуман, деярли барча асарларимда ҳужжатлиликка таянаман. Бундай сифатлар “Дарахт тагидаги одам” қиссасида ҳам мавжуд. Агар китобимни ўқиб кўрган қишлоқдаги ўқувчидан сўрасангиз, у сизга асарларимдаги қаҳрамонларимни осон топиб бера олади. Ёзганларингиз ҳужжатли асарми, бадиий асарми, деган савол туғилади. Менимча, бундай саволга ҳожат йўқ. Қаҳрамонларнинг номи ўзгарар экан, демак, бадиий асар. Асарнинг ҳужжатли ёки бадиий асар эканлиги эмас, унинг завқ-шавқ билан ўқилиши, фикрлашга ундаши аҳамиятли.
А.У: Романингиз “Баригал” деб номланади. Бу сўз хоразмликлар шевасига хос. Асарда шу машҳур қўшиқ билан боғлиқ сюжет чизиғи бор. Романингиз нега шундай номлангани кўпчиликни қизиқтиради. Шуни ўзингиз изоҳлаб берсангиз.
Н.Н: Аввало роман ҳақида икки оғиз сўз. Кўҳитанг тоғ оралиқларини кезсангиз, ботил бўлиб қолган қадимий қишлоқларнинг харобаларига кўзингиз тушади. Мозийнинг ҳиди келиб турган бу жойларда қандай мусибату кулфатлар кечганлиги, ўтган аср иккинчи ярмидаги турли воқеалар, маҳаллий халқ орасида юрадиган турли ривоятлару ҳақиқатлар мени қизиқтириб келарди. Тўплаган материалларимни саралаб кўриб, фожиа илдизи халқнинг, одамларнинг бирикмаганлигида, анъаналарнинг унутилганида эканини англадим. Тўғри, дангона деб аталган урф-расмда ҳам бирикишга уриниш бор. Аммо ҳамжиҳатликка интилишнинг заиф, мўртлиги ҳали одамларимизда имон мустаҳкам эмаслигида кўринади. Асар муҳокамасида кўпчилик, шулар қаторида Усмон Азим, Асад Дилмурод шу ном қўйилиши тузук, дейишди. “Баригал” номини танлашим – аслида қўшиқнинг мазмунига ишора эди. Чунки бери кел, деган чорлов ҳам бирлашувнинг, аҳилликнинг гўзал бир бир тимсоли эмасми! Устоз Саид Ахмад бу номнинг юки енгилдай деди. Куни кеча романни ўқиган Иброҳим Ғафуров “Баригал” деб аталиши тўғри. Унда биргина чорлов эмас, қўшиқ билан боғлиқ улкан фожеалар тафсилоти ётибди, деган маънода тасалли берди. Романни яқинда қайта ишлаб, аввалги нашрда тушиб қолган бобларни қўшдим. Гарчи ном асар кўрки саналса-да, бу чиройли ном ночор асарни бекаму кўст қилиб қўяди, дегани эмас.