PDA

Просмотр полной версии : Одамийлик мулки: ёзувчи Тохир Малик билан учрашув


Страницы : [1] 2

Nigora Umarova
12.08.2008, 15:08
Бугун мамлакатимизда Тохир Малик китоблари кириб бормаган хонадон йук хисоби. "Шайтанат", "Алвидо болалик", "Сунгги ук", "Талваса"...
Адиб асарларида тугри йулдан адашган бандаларнинг фожиаси, айникса, ёшлар, усмирларнинг жирканч жиноятчилик турига тушиб колганликларини тахлил килади.
Форумимизнинг навбатдаги мехмони адиб Тохир Малик буладилар.
Мулокотимизни сентябрь ойига утказишни режалаштирганмиз.
Мухтарам адибимизга саволларингизни колдиришингиз мумкин.

https://img.uforum.uz/images/4986483.jpg

Nigora Umarova
12.08.2008, 15:17
Бу галдаги мулокотимизни ноанъанавий тарзда ташкил этамиз. Мавзуда ёзувчи хакида энг куп ва кизикарли маълумот колдирган форумдошимиз адиб дастхати ёзилган китоб билан такдирланади.
Демак, мукофатланувчи номинациялар:
1. Энг кизикарли савол муаллифи.
2. Адиб ва унинг асарлари хакида энг куп маълумотга эга булган форум иштирокчиси.

Барчангизни фаол иштирок этишингизни сураймиз ва албатта келтирилган номинациялардан бирининг сохиби булишингизни тилаб коламиз.

Umid A’lamov
12.08.2008, 15:50
Талвасада, ушбу форум аксариятининг касблари билан боғлиқ бўлган бир ютуқнинг муаммоли тарафи ёритилган. Яъни интернет-кафеларнинг сони ошиши билан, уларнинг ёшларга кўрсатаётган салбий томони ҳақида алоҳида ёзилган. Тохир ака, янги асарларнингизда, техник тараққиётнинг ёритилиши, ва асарларнинг мазмун жихатидан улар билан бойитилиши учун сизга алоҳида рахмат :)

Nigora Umarova
12.08.2008, 16:17
Талвасада, ушбу форум аксариятининг касблари билан боғлиқ бўлган бир ютуқнинг муаммоли тарафи ёритилган. Яъни интернет-кафеларнинг сони ошиши билан, уларнинг ёшларга кўрсатаётган салбий томони ҳақида алоҳида ёзилган. Тохир ака, янги асарларнингизда, техник тараққиётнинг ёритилиши, ва асарларнинг мазмун жихатидан улар билан бойитилиши учун сизга алоҳида рахмат :)

"Талваса" романини укиб чикиб, мен бу китоб "Алвидо болалик" киссасининг тулдирилган, кайта ишланган шакли деган хулосага келдим. Бу ерда нафакат интернет кафелар, балки дискотекалар хакида хам гап боради хамда бола калбининг мажрух булиб колишида ота-онанинг ахамияти тугрисидаги фикр баён этилган.

Nigora Umarova
13.08.2008, 09:25
Ким Тохир Маликнинг кандай асарини укиган?

Behzod Saidov
13.08.2008, 11:19
Ким Тохир Маликнинг кандай асарини укиган?
"Shaytanat", "Soʻngi oʻq"

Nigora Umarova
13.08.2008, 11:40
Узбек адабиётида Тохир Малик узининг “Фалак”, “Сомон йули элчилари”, “Тириклик суви”, “Захарли губор” (“Васваса” номи билан кайта ишланган), “Чоррахада колган одамлар” (“Девона” номи билан кайта ишланган) ва бошка фантастик, “Чархпалак”, “Калдиргоч” (“Савохил” номи билан кайта ишланган), “Бир куча, бир кеча”, “Сўнгги ўк”, “Шайтанат”, “Ов”, “Мурдалар гапирмайдилар”, “Иблис девори”, “Мехмон туйгулар”, “Жиноятнинг узун йули”, “Одамийлик мулки” сингари детектив ва маърифий асарлари билан танилган ва китобхонларнинг севимли адибига айланган ижодкордир.
Тохир Малик 1946 йилнинг 27 декабрь куни Тошкентда зиёли оиласида дунёга келди. Барча тенгдошлари сингари у хам урушдан кейинги турмуш кийинчиликларини бошидан кечирди. Оиладаги беш фарзанднинг кенжаси булган Тохир макабга бормай турибок, дарс тайёрлаб ўтирган акалари ва опалари ёнида саводини чикарди. Укасининг китобга булган ихлосини сезган акаси унга хозирга кадар эъзозлаб саклаётгани - “Мард йигит” эртаклар тупламини совга килди.
Таникли узбек адиби ва таржимон Мирзакалон Исмоилий Тохир Маликнинг тогаси булиб, уни 1949 йилда “халк душмани” деган тухмат билан камокка олишади.
“Кечаси уйгониб кетиб карасам, аям рахматли кора чирок нурида дуппи тикиб утирибдилар. Кўллари ишда-ю, кузларида ёш. “Нега йиглаяпсиз?” деб сурадим. Жавоб бермадилар. Сабабини орадан йиллар утиб билдим. Тогамнинг “халк душмани” эмаслиги маълум бўлиб, “окланиб” чикканларида иккинчи синфда ўкирдим. Дастлабки машкларим ушанда бошланган. Аммо ёзганларимни талабчан тогамга курсатишга чучир эдим”,-деб эслайди адиб.
Дастлабки хикояси 1960 йилда “Гулхан” журналида чоп этилади. 1963 йилда Тохир Малик Тошкент Давлат универитетининг кечки журналистика булимига укишга кириб, кундузи курилишда дурадгор, гишт терувчи булиб ишлай бошлайди. У ижодга доир машкларни давом эттирар экан, устоз-тоганинг икки угити – “Узинг яхши билмаган нарсани ёзма”, “Бошкалар юрган йулдан юрма, уз йулингни топ”га хамиша амал килди. Болаларга атаб ёзилган хикоялари билан бадиий адабиёт сирларини урганган Тохир Малик кейинчалик узбек адабиётида кам эътибор берилган фантастика жанрига кул урди ва бир катор асарлари билан китобхонлар эътиборини козонди. Унинг талабалик йилларида ёзилган “Хикмат афандининг улими” асари узбек адабиётининг фантастика йуналишида яратилган биринчи кисса хисобланади. Ёзувчининг бир катор асарлари рус ва бошка тилларга таржима килинди. “Сўнгги ўк” асари асосида етти кисмли, “Шайтанат” асари асосида йигирма кисмли бадиий фильмлар суратга олиниб, намойиш этилди.
Тохир Малик ўнга якин радиопьесалар, хужжатли фильм сценарийлари, бадиалар муаллифи. Бадиий таржима сохасида хам хизмат қилган.
Тохир Малик 1966 йилдан эътиборан матбуот сохасида ишлайди. “Ленин учкуни” (хозир “Тонг юлдузи” деб номланади), Узбекистон радиосида, Гафур Гулом номидаги ва “Чулпон” нашриётларида, “Шарк юлдузи”, “Ёшлик” журналларида ишлади. У ижодий фаолияти давомида хаётни, инсонлар табиатини атрофлича урганди. Ёзувчи асарларини укир экансиз, уларда тасвирланган энг ёмон одамлардан хам баъзан нафратланмайсиз, аксинча уларнинг кисматига ачинасиз. Нега шундай? Чунки ёзувчи инсонларни, уларнинг ички кечинмаларини, рухиятларини синчилаб урганади ва китобхонни хам мана шу рухият оламига олиб киради. Уни шу холга солган сабабларни тахлил килишга ва хулоса чикаришга йуналтиради.
“Алвидо, болалик” асари Тохир Малик ижодида алохида урин тутади. Асардаги асосий мавзу – хеч ким жиноятчи булиб тугилмайди, болани атроф-мухит, жамиятдаги турли иллатлар жиноятчига айлантиради. Бу хакда адибнинг узи шундай дейди: “Мен усмирлар ва ёшларнинг жиноят кучасига кириб колаётганига бефарк караб туролмайман. Болалар ахлок тузатиш колонияларига хар борганимда юрагим эзилади. Озод, эркин яшаб, укиб, хунар урганадиган ёшдаги болалар бу ерга кандай тушиб колдилар?! Нахот жиноят олами уларга жозибали куринса?! Мен жиноят оламини “Шайтанат”, яъни шайтонлар етовидаги зулмкорлар мамлакати деб атаб, “Эхтиёт булинг, жигарларим, бу кучага якин йуламанг. Боши берк бу кучанинг адогида факатгина азобли, хорли улим топасиз”-, демок ниятида ёздим. Ёзганларимни огохлантириш деб кабул килишларини истардим”. Мазкур асар сахналаштириб Тошкентда ва Андижонда ёшлар театрларида намойиш этилди.
Ёзувчининг ижодий фаолияти хукумат мукофотлари ва турли адабий мукофотлар билан такдирланган. 2000 йилда Узбекистон Республикаси Президенти фармонига кура “Узбекистон халк ёзувчиси” унвони берилган.
Тохир Малик хозирги замон узбек адабиётининг ёркин намояндаларидан бири. У узининг катор асарлари билан узбек фантастик адабиёти тараккиётига сезиларли таъсир курсатди. Хар бир асари адабиётда вокеа сифатида кутиб олинди. «Захарли губор», «Сомон йули элчилари», «Чоррахадаги одамлар», «Фалак» ва бошка фантастик асарлари узбек китобхонларининг севимли китобларига айланган. Тохир Малик уз асарларида саргузашт унсурларидан бадииятнинг ажралмас кисми сифатида фойдаланади. Саргузашт унсурлари купроқ инсон рухиятининг турли-туман товланишларини, кирраларини тасвирлаш учун хизмат килади. У узининг дастлабки хикоялариданок инсон оламининг мураккабликларини синчковлик билан урганишга интилади.
Тохир Малик Тошкент Давлат Университети журналистика факультетининг кечки булимида тахсил олар экан, кундузлари узининг булажак кахрамонлари билан курилишда оддий курувчи булиб ишлади, кейинчалик мактабда укитувчилик килди. Ёзувчи газета-журнал тахририятларида мухбирлик киладими, мухаррир булиб ишлайдими, каерда булмасин, кишиларнинг рухий олами билан хатти-харакати уртасидаги мантикий богликликни топишга харакат килди. Китобхонлар унинг хар бир асарини интиклик билан кута бошладилар.
Герберт Уэллс, Жюль Верн, Алексей Толстой, Александр Беляев каби фантастик ёзувчиларнинг асарлари кишиларнинг маънавиятини шакллантиришда, жамиятнинг тараккиётини тезлатишда мухим ахамиятга моликлигидан ташкари илмий фикрларнинг ривожланишига хам таъсир курсатгани маълум.
Одатда, фантастика жанридаги асарларда адиб илмнинг сунгги ютукларига таянган холда унинг кейинги тараккиёти натижаларини тасаввур кучи билан курсатишга харакат килади. Лекин бундай асарларда хам образлар тасвирида уларнинг хаётий ва таъсирчан тасвирланиши мухим ахамият касб этади.
Тохир Маликнинг «Фалак» фантастик киссасида профессор Жахонгир Алиев яратган элаллома ускунаси - уликларнинг хотирасини тиклай оладиган электрон машина ёрдамида замондошларимизнинг бундан беш асрлар олдин утган аждодлар маънавиятига килган сафари акс эттирилади. Мирзо Улугбек, Абдулвахоб, Камариддин, муфти, Жамшид сингари мураккаб такдирли шахсларнинг рухий дунёси, Шамсибек ва Махфуза каби покиза инсонларнинг хаёти акс эттирилган. Аслида, улар улик бўлса-да, маънавий оламининг бегуборлиги туфайли купчилик тирикларга караганда хам китобхонлар калбида жой олади. Шахсий манфаат ва худбинлик кон-конига сингиб кетган кимсалар билан эл-юрт манфаати учун куйиб-пишган олижаноб инсонлар уртасидаги зиддият жонли лавхаларда уз ифодасини топган. Асардаги фантастик унсурлар укувчини дадил фаразлар сари етаклайди.
Адибнинг «Чархпалак», «Алвидо, болалик», «Сунгги ук» асарлари адабиётимизда муайян уринни эгаллади. «Сунгги ук» киссаси асосида суратга олинган етти кисмли видеофильм купчиликда кизикиш уйготди. Асарда тасвирланган якин кечмишимиздаги мураккаб ва мушкул вокеалар, огир манзаралар тасвири китобхон калбини ларзага солмай куймайди. Тухмат ва нохаклик курбонла-рининг аянчли кисмати «Ов» киссаси ва «Эркин» хикоясида хам мантикан давом этади. «Халк душмани» дея тухмат килинган отасининг хаклигини ўн етти яшар Эркин яхши англайди. Камокхонанинг темир эшиклари ортида у мураккаб уйлар исканжасида кечалари тулганиб чикади. Ва нихоят «чарм курткали одам»нинг бир охангдаги бетиним саволларига, ашаддий кийнокларига унинг асаблари дош беролмай колади... «Акл-хушини йукотган Эркин билагини шартта-шартта тишлаб ташлади. Томиридан отилган илик кон юзига тегиб, кўнгли бехузур бўлди. Кўз олдидаги дарёда кон мавж урди. Мавжлар устида камокхона, камокхона ичида Эркин чайкалди. Чайкала-чайкала хушидан кетди».
Эркин жонидан кечиб булса-да, отасининг хотирасини пок саклади, рухини эъзозлади.
«Шайтанат» киссасидаги такдири бири-бирига ухшамаган, киёфаси-ю феълу атвори, дунёкарашлари бири-биридан тубдан фарк килувчи «Шайтанат» оламининг вакиллари гох ошкора, гох пинхона узаро кураш олиб борадилар.
Хатто аламзадалик туфайли бешафкатлик кучасига кирган Асадбек вакти-вакти билан энг оддий инсон, айникса, хасталикка чалинганида эса ожиз банда сифатида намоён булади. Ёзувчи хар бир образнинг энг нозик кирраларини топа билади. Шу боисдан хам 4 китобдан иборат «Шайтанат» киссаси якин утмишдаги вокелигимиз сифатида китобхонга кучли таъсир этади, канча-канча кишиларни турмушнинг «ункир-чункирлари»дан саклашда сергаклантиради.
Кисса Тохир Малик истеъдодининг серкирра йуналишларини ифода этувчи чинакам бадиий асар сифатида адабиётимиздан муносиб урин эгаллади.
Тохир Малик хайрли ишга кул урган. У утмиш хаётимизнинг кат-катларини вараклаб, хакикат илдизларини топишга интилаётган ёзувчи. «Халк узининг асл фарзандларини юракдан юлиб ташлашларига йул куймайди. Кодирийни, Чулпонни, Фитратни душман деб ишонтиришга харакат килдилар. Халк ишонмади бу тухматга. Бу фарзандларига булган мехр, ишонч авлоддан авлодга утди... Уларга ачиниш эмас, улар билан ФАХРЛАНИШИМИЗ зарур. Факат ночор одамларгагина ачинадилар. Бечора, яъни чораси йук, чорасиз дейдилар. Улар бечора эмас, улар БУЮК эдилар. Биз уларнинг камалганлари, отилганлари учунгина эъзоз этмаймиз. Камалганлар, отилганлар куп. Биз Чулпон, Кодирий, Фитрат, Усмон Носир, Элбек, Гози Юнусларни буюк истеъдод эгалари булганлари учун бошимизга кутарамиз. Ана шу буюк истеъдодларни халкка, айникса, ёшларга билдириш, тушунтириш бизнинг бурчимиз», — деб ёзади адиб «Кундаликдан сахифалар»ида.
Чиндан хам, Тохир Малик замондошлар калбига йўл топиб, уларнинг теран оламини забт этаётган ижодкордир.

www.tohirmalik.uz

Nigora Umarova
13.08.2008, 11:50
O’zbekiston xalq yozuvchisi Tohir Malikning 15 yil davomida yozgani- to’rtta kitobga jo bo’lgan “Shaytanat” asarida 200 dan ziyod obraz ishtirok etadi. Bu qahramonlarning hech biri asarda tasodifiy o’rin tutmaydi. Ular hatto beixtiyor bo’lsa-da, Shaytanat olamiga dohil. Ularning qismati – ko’zgu. Qaraysiz va … va asar qahramonlaridan biri anglagan haqiqatni shivirlaysiz: “Xudo hamma narsani ko’rib, bilib turibdi…” Yozuvchi ayni haqiqatni shu qadar ustalik bilan, mantiqan asoslab beradiki, beixtiyor buning uchun unga nechog’li katta kuch kerak bo’lgani haqida o’ylab qolasiz. Tohir Malikni mana shu qiyin mehnat ortida ancha qattiqqo’l qiyofada tasavvur etarsiz, balki. Lekin jur’at topib tanishganingizda, uning og’ir-vazmin, xotirjam ekanligidan hayratlanasiz.
Bundan ikki yil avval o'quvchilarimga muloqat uyushtirish uchun taklif etishga borganimda shunday holatga tushgandim.

Tohir Malik:
-“Dadam juda mo’min odam edilar. Urushning paytida dadamning rotasida xizmat qilganlardan: Addumalik aka harbiy bo’lishlariga qaramasdan urush paytida birovga baqirmasdilar”, deb eshitgan edim. Urush paytida askarlarga baqirmaydigan ofitserning borligining o’zi tushunish qiyin bo’lgan holat-da. Dadam tabiatan og’ir- vazmin, kamgap odam edilar4. bitta voqeani aytib beray… urushdan keyingi yillar, dadam harbiydan iste’foga chiqqan. Toshkentda yashayotgan bo’lsalar-da, ijara uy, ro’zg’or tashvishlari u kishining bir zum ham xayollaridan chiqmaydi. Shunda amaldor oshnalaridan biri dadamga yordam bermoqchi bo’lib u kishini bozorga boshliq qilib tayinlagan. Harna bozorda daromad bor, tirikchilik qilish oson, deb o’ylagan bo’lsa kerak-da! Kunlardan bir kuni ayam katta akamni bozorga yuborib, “Otangga ayt go’sht olib bersin”,- deydilar. Dadam akamdan bu darakni eshitib sen o’tirib tur, deb chiqib ketganlaricha ancha payt qaytavermabdilar. Shunda akam tashqariga chiqib qarasalar, dadam-bozorboshi qassobning do’koni oldida navbatda turgan ekanlar. Dadamning mana shu fazilatlari bizga ham o’tgan bo’lsa kerak-da, har qalay tijorat ishi qo’limizdan kelmaydi (kuladi).Lekin xotirjamlik ba’zan illat ko’rinishida ham bo’ladi. Chunki ayrim holatlarda ma’lum narsalarga xotirjam qarab qo’yish fazilat sanalmaydi. Agar mendan qanday kamchiliklaringiz bor, deb so’rashsa, aytaman,katta kamchiligim – men kurashchan odam emasman.
O’zim uchun kurashishga to’g’ri kelib qolgan holatlarda talashib-tortishib o’tirmasdan indamay qo’ya qolaman. Ammo bundan doim ham o’rnak olib bo’lmaydi, hayotda kurashadigan vaziyatlar bor.
Agar kimdandir norozi bo’ladigan bo’lsam, baribir, uning ko’nglini og’ritishdan ehtiyot bo’laman. O’zim biroz xafa bo’lishim mumkin, lekin keyin tahlil qilib ko’raman. Arzimaydigan bo’lsa, unutishga harakat qilaman, agar jiddiyroq masala bo’lsa, uni yo biror asarga voqea sifatida olib kiraman yoki fikrlar yozib yuradigan daftarim bor, o’shanga tushirib qo’yaman, ular ko’pincha kerak bo’lib qoladi-da…”

Nigora Umarova
13.08.2008, 11:51
Kamina:
Chigal qismatlar, keskin vaziyatlar, fojialar girdobi… Tohir Malik qahramonlarini ulardan ayro tutish mumkin emas. Boshqalar fojiasidan inson nimani topadi, tushunadi?...
Tohir Malik:
Adabiyotda nima uchun inson fojiasi ko’rsatiladi? Bu faqat o’quvchini qayg’uga solish uchun emas. Adabiyot – bu ibrat. Kishi badiiy asardan:”Sen mana shu odamning fojiasinitushungin, sen ham shunga o’xshab qolishing mumkin”, degan fikrni uqishi lozim. Masalan, yana “Shaytanat”ga qaytsak… Bilasiz, Asadbekning qizi giyohvand bo’lib qoladi. Ba’zi uchrashuvlarimizda:”Qahringiz qattiq ekan, Zaynabni yomon ahvolga solib qo’ydingiz” deyishadi. Mening qahrim qattiq emas, hayotning o’zi shunaqa, ayovsiz. Ehtiyot bo’ling, Asadbekday odamning qizini shunday ahvolga solib qo’ygan jinoyat olami istagan oilaga bostirib kirishi mumkin. Buni odamning o’zi bilmay qoladi. Insonlar yoki jamiyatning fojiasi odamlarga ibrat bo’lishi kerak…

Nigora Umarova
13.08.2008, 11:54
Kamina:
Sabab tushunilmas ekan, oqibat bilan kurashish behuda”. Tohir Malik bu qonuniyatni o’z asarlarida asoslay oladi…


Tohir Malik:
Avval adabiyotda odamlar salbiy va ijobiy qahramonlarga ajratilardi. Lekin qahramon salbiy bo’lishi mumkin emas, chunki uning o’zi yaxshi inson degani. Bu personajni qahramon deb talqin qilinganidan, O’shandagi asarlarga e’tibor qiladigan bo’lsak, salbiy presonajlarga qora chaplanaveradi, ularning ichki ruhiyati ochilmaydi. Yaxshi odamning esa o’tmishini ham, hozirgi holatini ham havas bilan tasvirlashadi. Lekin salbiy personaj mavhum bo’lib qolaveradi.
Kishi hayron bo’ladi: u nimaga yomon? Yozuvchi ayni shu savolga javob berishi kerak-da! Bu bilan odamlarni yomon yo’ldan qaytarishi kerak. Bir rus yozuvchisi aytgandi: “Biz asarimizdagi salbiy obrazlarning ichki dunyosiga kirishdan o’zimiz ham hazar qilamiz”. Holbuki, unday bo’lmasligi kerak. Ana shunda yozuvchi asardagi hamma odamlarga adolat qilgan bo’ladi. Masalan, bir oilada 5-6 ta farzand bo’lsa albatta hammasi har xil: biri odobli, biri sal sho’xroq…
Lekin ota-ona barcha bolalariga adolat qilishi kerak, bu-ularning vazifasi. Yozuvchi ham shu-da! Aslida u qahramonning ruhiga singib ketishi kerak. Kutilmagan holatlar ko’p bo’ladi. Bir kuni metroda ketayotganimda, men chiqqan vagonning bir tomoni deyarli bo’sh edi. Bunga e’tibor bermabman. Keyin balsam, ro’paramda telbaroq ayol o’tirgan ekan. Uning egnida iflos emas-u, lekin eski ust-bosh. Menga ham noqulay bo’ldi, ammo o’tiraverdim. Bir payt ayol rus tilida gapirib qoldi :”Biz uchta edik: Gulya, Valya va men”. Bir pas jim qolib, keyin:”O’g’irlash kerakmasdi”,- dedi. Ko’zlarini bir nuqtaga tikib olgandi. Uning gapi qiziq tuyuldi, kuzatib ketaverdim. Vaqti-vaqti bilan o’sha gapni qaytarardi, boshqa narsa demasdi. Nima bo’larkin, deb metroning so’nggi bekatigacha bordim. Ayol oxiriga kelganini bilib, xaltasini ko’tarib, vagondan tushdi..agar jinni bo’lsa, buni tushunmasdi. Nazarimda uning esi joyida-yu, miyasi chayqalgan edi. Keyin boshqa yo’nalishdagi vagonga chiqib o’tirib oldi. Bu menga juda ham qattiq ta’sir qildi. O’sha paytda “Murdalar gapirmaydilar”ni yozayotgandim, keyin bu ayolni obraz sifatida olib kirdim. Ya’ni u orqali Toshkentga o’qishga kelib, nobop dugonalariga qo’shilib qolib, ig’vo-bo’hton bilan qamalib ketgan qizning taqdiri, unga o’z oilasi – ota-onasi, akalarining munosabati, umuman, uyidagi fojialarini ochib berdim.

Nigora Umarova
13.08.2008, 11:56
Kamina:
Tohir aka, mashhur yozuvchisiz, muxlislaringiz ko’p. ular nazari bilan qaraganda, dunyodagi eng baxtli odamsiz. Sizni qiynashi mumkin bo’lgan bironta muammo yo’qday tuyuladi. Aslida-chi? Aslida ham shundaymi?

Tohir Malik:
Men muammosi yo’q odamni tasavvur qila olmayman. Har bir kishining muammosi o’ziga xos bo’ladi. Meni qiynayotgan muammo sizga bachkana yoki kulgili tuyulishi mumkin. Aksincha, men e’tibor bermayotgan narsa sizni hayratlantirish ehtimoli bor. Kamina Yaratganning barcha ne’matlari uchun shukr qilaman. Biron massalada kamchilik uchrasa, qanoat qilishga urinaman. Sabr-qanoatni odam uchun eng oily liboslardan deb bilaman. Ojiz bandamiz, ba’zan bu liboslarni yechib qo’yishga to’g’ri kelsa, avvalo, odamlardan uyalaman, so’ng tavba qila boshlayman. saqich… kiradi? Shaxsiy muammolarim kunda, haftada, oyda yoki yilda o’zgarib turishi mumkin, ularni o’zimcha hal qilishga tirishaman. Hal bo’lmay qolayotgan muammolar ham uchraydi, na iloj! Meni jamiyatdagi yechilmay qolayotgan muammolar ko’proq tashvishga soladi. Kamina ijtimoiy-siyosiy jarayonlarga faol aralashuvchanlardan emasman. Siyosat bobida uquvsizman. Muammolarni aqlim yetgan darajada yozgan asarlarim orqali hal qilishga harakat qilaman. Masalan, ko’p gapiradiganimiz kitobxonlik muammosi. Ko’pchilik gapni aylantirib kelib kitobning narxi qimmat, degan xulosaga bog’laydi. Bitta xonadonga yilda o’nta yangi kitob kirsa, taxminan 20-30 ming sarflanadi. Endi ayting: shu xonadonga oyida necha ming so’mlik araq kiradi, sigaret kiradi, boringki, qurut-pista, necha o’n, hatto yuz ming so’mlab pullarni keraksiz ziyofatlarga sarflaymiz.
To’ylardagi raqqosalarga qistiriladigan pullarchi! Xo’p kitob qimmat, degan fikrga qo’shildik, deylik. Ammo kutubxonadagi tekin kitoblar ham o’qilmaydi-ku? Talabalar eng faol kitobxon bo’lishlari kerak, biroq ular ham kitob sotib olmaydilar-ku? Holbuki, mutlaqo zarurati bo’lmagan yon telefonlariga qirq-ellik ming so’mdan to’lashga pul topishadi-ku!
Televizorda yozuvchi birodarimiz g’alati bir gap aytdi: ya’nikim, ilm-fan - bosh, aql uchun, adabiyot esa yurak uchun ekan. Bu gapda mantiq ko’rmadim. Nazarimda birodarimiz fikrlarini to’g’ri bayon qilib berolmadilar shekilli. Balki u kishi bunday demoqchi bo’lgandirlar: “ilm-fanga doir ishlar, kashfiyotlar asosan aql mahsuli. Aniq fan bilan shug’ullanish uchun yurakdagi tuyg’ular, his-hayajonlar shart emas. Aytaylik, quyosh fizikasi bilan shug’ullanuvchi olimdan oftobning ertalabki latofatiga mast bo’lish talab etilmaydi. Uning uchun quyosh nurlarining ufqda tovlanishi muhim emas, balki ulug’ yoritgichning xususiyatlarini o’rganish zarurroq. Badiiy asar esa, avval yurakda tug’ilib, so’ng aql vositasida boyitilib, qog’ozga tushiriladi”. Aniq fanlar bilan badiiy adabiyotni ayri-ayri ko’rish qalam sohiblari uchun yangilik emas. Bu xato fikrni tez-tez eshitib turamiz. Bunday birodarlarimiz faqatgina o’z tumshuqlari ostidagi narsalarni ko’radilar. Orqaga qaramaydilar, ro’parada nimalar borligi bilan qiziqmaydilar. Moziyga qarasalar edi, allomalarimizning badiiy adabiyot bilan shug’ullanganlarini bilar edilar. Yana sir emaski, fandagi ko’p kashfiyotlarga badiiy adabiyotda aks ettirilgan ilmiy taxminlar asos bo’lgan. Lazer nuri bunga misol.
Shu ko’rsatuvda birodarimiz kitoblarni kompyuterlashtirish, ya’ni kitob sahifasini kompyuter ekraniga chiqarish masalasiga salbiy munosabat bildirdilar. “Kitobni mazza qilib o’qish kerak”, dedilar. Ular bir narsaga tushunmadilar shekilli: kompyuterda tamosha qilinmaydi, unda ham o’qiladi. Biz istaymizmi-yo’qmi, qog’oz masalasi jahon miqiyosida jiddiy muammo sifatida kun tartibiga qo’yilgach, matbuot ham, kitob nashri ham asta-sekin kompyuterlashadi. Hozirning o’zida ayrim ilmiy adabiyotlar, lug’atlar, qomusiy lug’atlar kompyuterlashtirildi. Bu jarayon rivojlanib boraveradi. Lekin shunda boshqa bir muhimroq muammo ko’ndalang bo’lishi mumkin: kompyuterdan taraluvchi nur oqimining inson salomatligiga zarari odamlarni o’qishdan cheklab qo’yish ehtimoli tug’iladi…
Kitobxonlik masalasi faqat yozuvchilarning tashvishi emas, jamiyat tashvishi bo’lishi kerak. Chunki ma’naviy olam faqat va faqat kitob bilan boyiydi. Ma’naviy qashshoq jamiyat olam aro yuksala olmaydi.
Savolingizda “baxt” ham tilga olindi. Chindan ham baxtliman. Olloh menga, avval aytganimday, ulug’ ne’matlar berdi. Suhbatimiz so’ngida o’quvchilarga, ularning oila a’zolariga Ollohdan ikki dunyo saodatini tilayman.

Nigora Umarova
13.08.2008, 12:35
Yuqorida keltirib o'tilgan suhbat 2007-yil fevral oyida bo'lib o'tgan edi.

AbuMuslim
15.08.2008, 15:29
Бир вактлар тохир аканинг шахсий сайтини килиб берган эдик... сайт билан бирга ўзбек адабиётига оид кучли форум хам бор эди... аммо бу иш колиб кетди... : (

Nigora Umarova
15.08.2008, 15:36
Бир вактлар тохир аканинг шахсий сайтини килиб берган эдик... сайт билан бирга ўзбек адабиётига оид кучли форум хам бор эди... аммо бу иш колиб кетди... : (

Сайтга хам, форумга хам кириб кургандим. Тохир ака билан гаплашганимда хам бу хакида маълумот бергандилар. Сайт ишини яна давом эттиришнинг(янги маълумотларни куйишнинг) иложи борми?

AbuMuslim
15.08.2008, 16:17
иложи бор, факат сайтига ва форумига админ йук эди... Агар сиз админ бўламан десангиз мен сайтини килиб бераман... Тохир аканинг деярли барча китобларининг э-версияси менда бор... Кейин ўзбек адабиётига аталган алохида форум бўлса ёмон бўлмасди...

P.S

Тохир ака ажойиб инсонде... роса сухбатларида бўлганмиз... у билан сухбатдаги одам роса мазза килади... анча маънавий озука хам олади...

Nigora Umarova
15.08.2008, 16:24
P.S

Тохир ака ажойиб инсонде... роса сухбатларида бўлганмиз... у билан сухбатдаги одам роса мазза килади... анча маънавий озука хам олади...

Шунинг учун хам бу мулокотни ташкил этдик-да!..
Бирок хурматли ёзувчимизга саволлар хамда асарлари хакида китобхонларнинг киммматли фикрлари (фикр колдирганлар бундан мустасно) куринмаяпти мавзуда.

AbuMuslim
15.08.2008, 16:34
Сабаби бу мавзуни яхшилаб "раскрутка" килиш керак... : )

Менинг юкоридаги постимнинг биринчи кисмига жавоб бермабсиз... : )

Nigora Umarova
15.08.2008, 16:59
Сабаби бу мавзуни яхшилаб "раскрутка" килиш керак... : )

Менинг юкоридаги постимнинг биринчи кисмига жавоб бермабсиз... : )

Тохир Малик ёки адабиётда утиладиган барча адибларнинг ижодини деярли барчасини мукаммал хам илмий, хам бадиий тарафдан урганишга харакат килганман.
Укитиш учун уч баробар куп билимга эга булиш керак дейишади-ку...
"Раскрутка" килишга савиям етади.

Постингизнинг биринчи кисмига "шахсий хабар"ингизга жавоб ёзиб юбораман.

Nozima Tashpulatova
16.08.2008, 13:37
NIgora avvalo sizga Minnatdorchilik bildirmoqchiman! Anchadan bery ish safarlari va ayrim tadbirlar tashkiloti bilan band bo'lib forumga kira olmagandim. "Ijod haqida so'z" bo'limiga kirib ko'rdimu, ko'p narsadan bebaxra qolib ketganimni xis qildim. Juda hayrli ishni tashkil qilibsiz. Zamondoshlarimiz orasida qanchadan qancha qahramonlar boru biz ularning shaxsini tuzukroq bilmaymiz ham. Tohir Malikni nafaqat asarlari uchun balki inson sifatidagi xususiyatlari uchun ham qahramon deya olishimiz mumkin. Meni bir narsa doim qiziqtirgan. Yaqin-yaqingacha adibimizni Toshkentning jamoat transportlarida uchratardim. Ushanda "Shaytanat" kitobi juda mashhur bo'lgan paytlari edi. Tinchlik mahallasida domla tushib qolar ekanlar doim suhbatlashgim kelardi. Shunchalik mashhur bo'lishlariga qaramay oddiiylik, samimiylik, va umuman insoniylikning ulardan ketmaganiga doim hayratlanardim. Ba'zida shunday odamlarni uchratamizki, biron narsaga erishmay turib havoilanib, "oyoqlari yerdan uzilib" qoladi. Umuman o'zimiz bilmay ham kibr qurboniga aylanib qolamiz. Tohir akaga savolim inson o'zining ana shu oddiyligi va samimiyligini qanday qilib saqlab qolishi mumkin? Adabiyot orqali inson shaxsini tarbiya qilinishini bilamiz, adibimiznng o'zlari ijodni boshlagunlaricha kimlarning asarlari orqali tafakkur darajalarini kengaytirganlar?

Nigora Umarova
17.08.2008, 00:50
NIgora avvalo sizga Minnatdorchilik bildirmoqchiman! Anchadan bery ish safarlari va ayrim tadbirlar tashkiloti bilan band bo'lib forumga kira olmagandim. "Ijod haqida so'z" bo'limiga kirib ko'rdimu, ko'p narsadan bebaxra qolib ketganimni xis qildim. Juda hayrli ishni tashkil qilibsiz.

Tashakkur Nozimaxon!
Bundan keyin bo'limimizga va undagi mavzularga tashrif buyurib, unda o'zingizning qimmatli fikr-mulohazalaringizni qoldirasiz degan umiddaman.


Zamondoshlarimiz orasida qanchadan qancha qahramonlar boru biz ularning shaxsini tuzukroq bilmaymiz ham. Tohir Malikni nafaqat asarlari uchun balki inson sifatidagi xususiyatlari uchun ham qahramon deya olishimiz mumkin. Meni bir narsa doim qiziqtirgan. Yaqin-yaqingacha adibimizni Toshkentning jamoat transportlarida uchratardim. Ushanda "Shaytanat" kitobi juda mashhur bo'lgan paytlari edi. Tinchlik mahallasida domla tushib qolar ekanlar doim suhbatlashgim kelardi. Shunchalik mashhur bo'lishlariga qaramay oddiiylik, samimiylik, va umuman insoniylikning ulardan ketmaganiga doim hayratlanardim. Ba'zida shunday odamlarni uchratamizki, biron narsaga erishmay turib havoilanib, "oyoqlari yerdan uzilib" qoladi. Umuman o'zimiz bilmay ham kibr qurboniga aylanib qolamiz.

Yozuvchi Tohir Malikning bunday yuksak insoniy fazilatlarga erishishlarida oilaviy muhit hamda tog'alarining pand-nasihatlari sabab bo'lgan bo'lsa kerak. "Boshi ko'kda-yu, oyog'i yewrdan uzilmagan inson"larni komil inson deb bilaman. Haqiqiy buyuklar mana shunday bo'lishadi. Bekorga o'zbek adabiy muhitida ardoqli yozuvchimizga "o'zbeklarning graf Lev Tolstoyi" deb ta'rif berishmagan.


Inson o'zining oddiyligi va samimiyligini qanday qilib saqlab qolishi mumkin? Adabiyot orqali inson shaxsini tarbiya qilinishini bilamiz, adibimiznng o'zlari ijodni boshlagunlaricha kimlarning asarlari orqali tafakkur darajalarini kengaytirganlar?

Mazmunli savolingizni albatta, yetkazurman.

Lutfillo Tursunov
18.08.2008, 18:49
Бирок хурматли ёзувчимизга саволлар хамда асарлари хакида китобхонларнинг киммматли фикрлари (фикр колдирганлар бундан мустасно) куринмаяпти мавзуда.
Сухбат якинлашавериши билан саволлар хам кўпайиши турган гап. Менимча, юфорумда "Шайтанат"ни ўкимаган, хеч бўлмаганда сериалини кўрмаган киши бўлмаса керак. Шахсан ўзимнинг Тохир акага бир нечта саволларим бор...

Nigora Umarova
19.08.2008, 09:10
Хурматли форумдошлар!
Ардокли адибимиз Тохир Маликка саволларингизни 23 август, шанба куни етказишни режалаштирдим. Шу сабабли илтимос, саволларингизни 22 август , жума соат 16-00 гача колдирсангиз.

Lutfillo Tursunov
19.08.2008, 20:15
Хурматли форумдошлар! Ардокли адибимиз Тохир Маликка саволларингизни 23 август, шанба куни етказишни режалаштирдим. Шу сабабли илтимос, саволларингизни 22 август , жума соат 16-00 гача колдирсангиз.

Авваламбор Тохир акага биз билан мулокот килишга вакт ажратганликлари учун миннатдорчилик билдираман. Саволларим эса куйидагилардан иборат:
1. Катта ижод сахнасига фантастик жанрдаги асарларингиз билан кадам кўйдингиз. Бунга ким ёки нима туртки берган? Умуман, ўзбек адабиётида фантастика жанрининг ўрни ва ахамияти кандай?
Мен адабиётнинг бош унсурларидан бири сифатида фантастикани тушунаман. Албатта, бу менинг шахсий фикрим. Антик давр адабиётини ўкиганимда хам, ўрта аср мумтоз адабиётимизни ўкиганимда хам фантастик вокеаларга дуч келаман. Бу айникса, Хазрат Навоийнинг "Хамса"сида кўп учрайди. Хатто айрим мисраларини ўкиганимда хозирги замон технологиялари хакида таъриф берилгандек туюлади, менга. Демак, бу жанр бизга унчалик хам бегона эмас. Факатгина унинг гарбча кўриниши 20 аср ўзбек адабиётига янгиликдир?!

2. Менинг назаримда бугунги кунда ёшлар ижоди билан энг якин таниш бўлган адибимизсиз. Чунки кўплаб хикоя ва киссалар "Бекажон" газетаси сахифаларида чоп этилишидан аввал сизнинг кўлингиздан ўтади. Бугунги ёшлар ижодига бахонгиз канака? Кимларни ажратиб кўрсатган бўлардингиз? Сизнинг наздингизда мустакиллик йилларида ёзилган энг яхши адабиёт намуналари кайсилар?

3. Албатта, "Шайтанат"га оид савол бермай иложим йук. Чунки бу асар ўзининг сирлилиги ( мен учун албатта - Л.Т) билан ажралиб туради. Сирлилигининг сабаби, унинг кахрамонлари шунчалик жонлики, уша асарни ўкиган пайтларим, у ёк бу ёкда дуч келган инсонларни "Шайтанат"даги фалончи шу киши эмасмикан, деган хаёл ўтарди. Кино филмини кўргандан кейин тасаввурим бироз ўзгарди, албатта. Чунки китобдаги кахрамонларни бошкачарок чехрада тасаввур килардим... Асарда жонлиликни юзага келтирадиган асосий унсур нима? Кузатувчанликми, махоратми ёки...

4. "Шайтанат" хакида гап кетганда яна бир савол тугилди: асар асосида филм ишланганда биринчи бўлими жуда муваффакиятли чиканди. Хатто эшитишимча, ўша йиллари ушбу картина Россия телеканалларининг бирига 200 минг АКШ долларига сотилган экан. Кейингилари сериялари эса экран юзини кўрмасданок, "кўлга" чикиб кетди. Кино ижодкорларининг сарфлаган катта сармояси ўз-ўзидан зарарга айланди. Бунака холатни бошка филмлар ишланиши жараёнида кузатмаганман (яъни кинонинг "кўлбола" варианти таркатиб юборганлигини). Нима учун айнан "Шайтанат"да бу хол рўй берди?

Nigora Umarova
21.08.2008, 13:36
Telemuxbir yo‘lovchilarni to‘xtatib, savol beryapti:
— Siz nimani yo‘qotishdan qo‘rqasiz?
Bu savolga odamlar turlicha javob berishyapti. Biri «Ota-onamni yo‘qotishdan qo‘rqaman», deydi. Bilmaydiki, qo‘rqsa-qo‘rqmasa, o‘zining dunyoga kelishiga sababchi bo‘lgan eng aziz kishilarini ertami-kechmi baribir yo‘qotadi. Boshqa bir odam «Tinchlikni», yana biri «Oila baxtini...» dedi.
Hamma javoblar to‘g‘ri.
Lekin...
Biron bir kishi «Vijdonni yo‘qotishdan qo‘rqaman», demadi, «Iymonimni yo‘qotishdan qo‘rqaman», demadi. «E’tiqodni, diyonatni, Vatanga sadoqatni yo‘qotishdan qo‘rqaman», demadi-ya!
Mantiqan olib qaralsa, ota-onani yo‘qotishdan xoh qo‘rqing, xoh qo‘rqmang, bir kunmas bir kun ular foniy dunyoni tashlab ketishgach, armon bilan bo‘lsa-da, yashayveradi kishi. Xudo ko‘rsatmasin-u, ammo tinchlikni yo‘qotib urushga duch kelsa ham, azob bilan bo‘lsa-da, yashayveradi inson. Oila baxtini hech kim yo‘qotmasin, ammo bu hol yuz bersa yangi baxt umidi bilan hayot kechiraveradi odam.
Ammo...
Iymonni yo‘qotsa...
Vijdonni yo‘qotsa...
Yo‘qotsa e’tiqod, diyonatni ham
Vatanga sadoqatdan ayrilib qolsa...
Iymonsiz, vijdonsiz, e’tiqod-diyonatsiz, sadoqatsiz ham yashayapman, deguvchi odam yolg‘on so‘zlabdi. U o‘zini tirik deb o‘ylaydi, aslida u tirik murdadir.
Yana haqiqat shuki, birovlar ota-onalarini jisman emas, ruhan yo‘qotadilar. Bular ham tinchlikni, oila baxtini yo‘qotganlar ham bilmoqlari joizki, ular hammadan avval vijdon bilan diyonatni yo‘qotgan bo‘ladilar. Qolganlari keyin o‘zi kelaveradi...

Tohir Malik "Mehmon tuyg'ular"dan

Maestro
21.08.2008, 18:32
Шу сабабли илтимос, саволларингизни 22 август , жума соат 16-00 гача колдирсангиз.

Ижозат бўлса, мухтарам адибимизга савол:

"1. Айнан шу адабий тахаллусни олишингизнинг сабаби нимада? Илк асарингиздан бошлаб шу тахаллусни қўллаганмисиз ёки нисбатан кейинроқми?

2. Оддий китобхон сифатида "Шайтанат" асари экранлаштирилганида жуда кўп нарса йўқотилган деб ҳисоблайман (албатта, бу табиий ҳол). Айтингчи, асарнинг экранлаштирилган талқинидан кўнглингиз тўлганми?"

Жавоблар учун аввалдан ташаккур.

То Nigora Umarova.
Анъанавий саволимга жавобни олдим шекилли:
Biron bir kishi «Vijdonni yo‘qotishdan qo‘rqaman», demadi, «Iymonimni yo‘qotishdan qo‘rqaman», demadi. «E’tiqodni, diyonatni, Vatanga sadoqatni yo‘qotishdan qo‘rqaman», demadi-ya!
Tohir Malik "Mehmon tuyg'ular"dan

Nigora Umarova
22.08.2008, 11:59
Негадир икки форумдошимиздан узга бошка форумдошлар ёзувчига савол беришмаяпти...
Саволларингизни кутиб коламан.

Sparc
22.08.2008, 19:23
Савол.
Турли хил жиноятчи гурухлар рахбарлари, бу гурухлар ҳаёти хақида ёзилган асарлар ёки ишланган фильмлар кўп ҳолларда кенг ахоли ўртасида оммалашиб кетади. Америкада "Godfather" (Чўқинтирган ота), Россияда "Бригада", Ўзбекистонда "Шайтанат" асарларини бунга мисол қилиш мумкин, уларда жамиятда мавжуд иллатларнинг жирканч қиёфаси очиб берилган. Лекин шу билан бирга,шу каби асарлар танқидга олиниб, жиноятчиларни қуршаб турган "ширин ҳаёт", "чексиз имкониятлар" омманинг бир қисми ва ёшлар ўртасида бундай хаётга ҳавас уйғотиши, жиноятчилик "романтика" сига мойиллигини келтириб чиқариши мумкин дейилади.

Сиз бундай фикрларга қандай қарайсиз, сизнинг асарингизга нисбатан ҳам шундай гаплар бўлганми ?

Замонамизнинг "ижобий қаҳрамони" ким бўлиши мумкин?

2. Маълумки охирги 20 йил ичида жамиятимизда катта ўзгаришлар бўлди. Совет даврида туғилганидан то қариганича давлат қарамоғида яшашга ўрганган бир неча авлод янги бозор иқтисодиёти шароитига кўникишига тўғри келди. Бундай шароитда ҳаётда ўз ўрнини топа олмаётган "ортиқча одам" лар кўпайди. Илгарилари "ортиқчалик" нинг илдизи тўқ одамнинг ҳаётдан зерикишида деб қаралар эди. Сиз ёзувчи сифатида бу ҳолатга қандай қарайсиз, одамларнинг динга берилишининг сабаби шунда эмасми ? Умуман, давлат ва дин ўртасидаги муносабат қандай бўлиши керак? Шариат талабларининг (масалан, ҳижоб) ҳаётимизга кириб келиши даражасига қандай қарайсиз ?

Abduhakim Abduraimov
23.08.2008, 14:06
Мана кутилган кун хам келди. Халк адибларидан булган, езувчи Тохир Малик билан учрашувимиз бошланди. Учрашувга Тохир Малик ижодининг мухлислари хам, езучини узига Устоз
деб билган иштирокчилар хам ташриф буюришди.

Адибимиз UZINFOCOM Марказининг фаолиятига кизикиб бу ерга ташриф буюрдилар.

Учрашув давомида жуда кизик сухбат курилди ва унинг натижасида купгина ажойиб вокеаларни тинглашга муяссар булдик, хамда айрим форумдошларимиз хакидаги биз билмаган баъзи бир "кизикарли" маълумотлар юзага чикди, аммо бу хакда сал кейинрок...


https://img.uforum.uz/thumbs/7515114.jpg (https://img.uforum.uz/images/7515114.jpg)

Ардокли езувчимиз Марказ хакида узларига кизик булган маълумотларни сураб суриштирдилар ва синчковлик билан Марказни куздан кечирдилар.



https://img.uforum.uz/thumbs/209053.jpg (https://img.uforum.uz/images/209053.jpg)

Сунг форумда тушган саволларга жавоб беришга ва иштирокчилар билан сухбатлашгани киришдилар. :clapping:



https://img.uforum.uz/thumbs/8316220.jpg (https://img.uforum.uz/images/8316220.jpg)

Сухбат жараенида юкорида айтганимдек, севимли ижодкоримиз хаетларида дуч келган жуда куп кизикарли вокеаларни гапириб бердилар.

Саволларни укиб турганларида.... форумчиларимиздан булмиш AbuMuslim :187: иштирокчимизани расмдан таниб колдила- ю :dash2: ....

Хуллас вокеани хаммасини гаприб бериш учун жуда куп вакт керак будади, хамда уртада козилик килишдан, аввалам бор, худони узи асрасин аммо эшитимча уртада яхши иш булмагани аник. Нима балган булса хам, лекин ман AbuMuslimни хамма бошлаган ишини охирига еткизадиган одамга ухшатдим, ва Тохир Маликдек адибимизни хафа килиб колмаслигингизга ишонаман ва ишончимизани оклайсиз деган умитдаман.



https://img.uforum.uz/thumbs/459101.jpg (https://img.uforum.uz/images/459101.jpg)

Хуллас учрашувимиз тугаб бораетиб есталик учун бир жуфт расимга тушиб олдик, хар куни хам "Шайтанат"нинг муаллифи билан учрашавермаймизку.

Лекин адибимизнинг сузларига кура, уларга шахар транспортида юриш жудаям екар екан, ва купинча бир жойга бориш учун айнан шахримиз жамоат транспортидан фойдаланар эканлар.



https://img.uforum.uz/thumbs/7824653.jpg (https://img.uforum.uz/images/7824653.jpg)

Учрашувимиз охирида Тохир Малик еш ижодкорлар: Азиза Абдунабиева ва Маъсуд Махсудовларга ижод хакида маслахатларни доимо аямасликларини билдирдилар.

Aziza Abdunabiyeva
25.08.2008, 14:10
Sevimli adibimizning savollaringizga bergan javoblarini kiritishga ruxsat bersangiz.
1. Катта ижод сахнасига фантастик жанрдаги асарларингиз билан кадам кўйдингиз. Бунга ким ёки нима туртки берган? Умуман, ўзбек адабиётида фантастика жанрининг ўрни ва ахамияти кандай?
Мен адабиётнинг бош унсурларидан бири сифатида фантастикани тушунаман. Албатта, бу менинг шахсий фикрим. Антик давр адабиётини ўкиганимда хам, ўрта аср мумтоз адабиётимизни ўкиганимда хам фантастик вокеаларга дуч келаман. Бу айникса, Хазрат Навоийнинг "Хамса"сида кўп учрайди. Хатто айрим мисраларини ўкиганимда хозирги замон технологиялари хакида таъриф берилгандек туюлади, менга. Демак, бу жанр бизга унчалик хам бегона эмас. Факатгина унинг гарбча кўриниши 20 аср ўзбек адабиётига янгиликдир?!
Chunki, ular tog'alarining "birov yurgan yo'ldan yurma" degan nasihatlariga amal qilib, adabiyotga kirgan ekanlar. O'sha vaqtda hech kim fantastika yo'nalishida ijod qilmaganligi sababli, bunga qo'l urgan ekanlar. Birinchi fantastik qissalari "Ko'rinmas odam"ning o'zbekcha, fizik xatolardan holi variantini yozib, armiyaga ketishdan oldin nashrga ariza tashlab ketganlar, va armiyadan qaytib, unga ruxsat olgan ekanlar.
Fantastika haqidagi fikrlariga kelsak, ularning fikrlaricha, fantastika eng qiyin janrlardan biri. U ilm bilan adabiyotni mukammal bilgan odamninggina qo'lidan keladi. Hazrat Navoiy haqidagi fikringizga qo'shildilar.


2. Менинг назаримда бугунги кунда ёшлар ижоди билан энг якин таниш бўлган адибимизсиз. Чунки кўплаб хикоя ва киссалар "Бекажон" газетаси сахифаларида чоп этилишидан аввал сизнинг кўлингиздан ўтади. Бугунги ёшлар ижодига бахонгиз канака? Кимларни ажратиб кўрсатган бўлардингиз? Сизнинг наздингизда мустакиллик йилларида ёзилган энг яхши адабиёт намуналари кайсилар?
"Bekajon gazetasi tahrir hay'ati raisi qilib qo'yishgan, lekin baribir menga quloq solishmaydi",- dedilar. Yoshlar ijodiga ijobiy baho berdilar deb ayta olmayman. To'g'ri, besh qo'l barobar emas, lekin birgina "hozir bir qimorvoz o'zbek qizi haqida gazeta seriali ketyapti, uni yozayotgan yigit hato bir marta qo'liga karta olmagan. Faqat quruq gapni yozadi..." degan gaplaridan munosabatlarini bilib olish mumkin.
3. Албатта, "Шайтанат"га оид савол бермай иложим йук. Чунки бу асар ўзининг сирлилиги ( мен учун албатта - Л.Т) билан ажралиб туради. Сирлилигининг сабаби, унинг кахрамонлари шунчалик жонлики, уша асарни ўкиган пайтларим, у ёк бу ёкда дуч келган инсонларни "Шайтанат"даги фалончи шу киши эмасмикан, деган хаёл ўтарди. Кино филмини кўргандан кейин тасаввурим бироз ўзгарди, албатта. Чунки китобдаги кахрамонларни бошкачарок чехрада тасаввур килардим... Асарда жонлиликни юзага келтирадиган асосий унсур нима? Кузатувчанликми, махоратми ёки...
ham kuzatuvchanlik, ham mahorat, lekin bu savolga uzoq to'xtalmadilar.

4. "Шайтанат" хакида гап кетганда яна бир савол тугилди: асар асосида филм ишланганда биринчи бўлими жуда муваффакиятли чиканди. Хатто эшитишимча, ўша йиллари ушбу картина Россия телеканалларининг бирига 200 минг АКШ долларига сотилган экан. Кейингилари сериялари эса экран юзини кўрмасданок, "кўлга" чикиб кетди. Кино ижодкорларининг сарфлаган катта сармояси ўз-ўзидан зарарга айланди. Бунака холатни бошка филмлар ишланиши жараёнида кузатмаганман (яъни кинонинг "кўлбола" варианти таркатиб юборганлигини). Нима учун айнан "Шайтанат"да бу хол рўй берди?

Bunga sabab uning yaxshi ishlanganligida deb aytdilar. Bu film byudjeti bor-yo'g'i 10.000.000 so'm bo'lgan ekan. Chunki ayrim aktyorlar gonorar olishdan, film suratga olingan xonadon egalari esa evaziga pul olishdan voz kechishgan ekan.

Хатто эшитишимча, ўша йиллари ушбу картина Россия телеканалларининг бирига 200 минг АКШ долларига сотилган экан.
"Shunday bo'lsa, ko'cha tilida aytganda "gapiga отвечать qilib" manga o'sha pulni topib bersin",-deb beg'ubor hazil bilan javob berdilar.

Aziza Abdunabiyeva
25.08.2008, 14:29
"1. Айнан шу адабий тахаллусни олишингизнинг сабаби нимада? Илк асарингиздан бошлаб шу тахаллусни қўллаганмисиз ёки нисбатан кейинроқми?
Asl ismlari Tohir Xobilov Malikovich. Otalarining ismlarini taxallus sifatida olganlar. Lekin, nimagadir,(negaligini shu kungacha hatto o'zlari ham bilmas ekanlar) birinchi asarlarini Tohir Malik taxallusi bilan nashrdan chiqishiga ruxsat berilmagan ekan. Shu sabab, ilk kitoblari Tohir Qodirov imzosi ostida chiqqan ekan.
Shu sabab bir necha bor shu bilan bog'liq qiziq voqealar bo'lgan ekan. Qaysidir yozuvchi o'z maqolasida " Fantastika yo'nalishida Tohir Xobilov hamda Tokir Malik samarali ijod qilishmoqda" deb yozgan.

2. Оддий китобхон сифатида "Шайтанат" асари экранлаштирилганида жуда кўп нарса йўқотилган деб ҳисоблайман (албатта, бу табиий ҳол). Айтингчи, асарнинг экранлаштирилган талқинидан кўнглингиз тўлганми?"
Hatto Mario Pyuze ham ""Cho'qintirgan ota" asariga ishlangan filmdan ko'nglingiz to'ldimi ?" deb so'raganlarida "Ko'rsa bo'ladi..." deb javob bergan ekan. Vaholanki, bu film detektiv janrida Oskar mukofotiga sazovor bo'lgan ilk kinodir.

Aziza Abdunabiyeva
25.08.2008, 14:33
Ayrim savollarga javob berishni istamaganlari hamda ba'zi bir javoblarini yozishimizni istamaganlari uchun ayrim forumchilarimiz hafa bo'lishmasin.

JUS
25.08.2008, 14:37
Asl ismlari Tohir Qodirov Malikovich. Otalarining ismlarini taxallus sifatida olganlar.

Uzr, Tohir Xobilov Malikovich emasmidi? Chunki Qobul va Xobul hikoyasini misol keltirib gapirib o'tgandilar.

Aziza Abdunabiyeva
25.08.2008, 14:38
Саволларни укиб турганларида.... форумчиларимиздан булмиш AbuMuslim иштирокчимизани расмдан таниб колдила- ю ....:naughty:
"Otilmaydigan miltiq ko'tarib olib, sizni qidirib yurgan ekanlar deb aytib qo'yinglar",- dedilar.
Ayrim haqiqatlarni eshitib, hammamizni og'zimiz ochilib qoldi...

Aziza Abdunabiyeva
25.08.2008, 14:40
Uzr, Tohir Xobilov Malikovich emasmidi?
To'g'ri, shunaqa edi...
Uzr

Nigora Umarova
25.08.2008, 14:44
Suhbatda:-
"Duo qildilar:
Boshing toshdan bo'lsin!"- deb.
Qalbing tosh bo'lmasa bas"- degan hikmatlari yodimda qoldi.

Nigora Umarova
25.08.2008, 14:47
Suhbatdagi barcha gaplarni yaqin orada forumda berishga harakat qilaman va muloqat qilganimizdan tashqari tog'alari Mirzakalon Ismoiliy haqidagi qimmatli fikrlari ham ibrat olsa arzigulik.

Aziza Abdunabiyeva
25.08.2008, 14:49
Mening ham, bundan tashqari "Shaytanat" romanidagi Anvar obrazi adibimizning do'stlari, ajoyib inson, shoir Asqar Qosimga bag'ishlanganligini ham aytib o'tmoqchi edim.

Nigora Umarova
25.08.2008, 14:53
Yana bir ajoyib yangilik: Yaqin kunlarda Tohir Malikning to'plamlarinin yettinchi kitobi - "Odamiylik mulki" kitobining birinchi va ikkinchi qismlari nashrdan sotuvga chiqar ekan.

Nigora Umarova
25.08.2008, 14:56
Yangi uchlik tarzidagi fikrlari hali biror bir kitoblarida chop etilmagan va suhbatdayettinchi kitoblariga so'zboshi tarzida yozganlarini aytdilar:
"Dunyo sevgisiga joy bersa yurak,
Cho'kib ketajakmiz dunyoga
Va qalblarni bosar po'panak".

Nigora Umarova
25.08.2008, 15:30
Muhimi "Maktabda majburiy formani joriy qilish kerakmi?"- degan forumning so'rovnomasida qatnashdilar va "Ha, men majburiy forma bo'lishini qo'llab-quvvatlayman" degan javob variantini tanladilar va o'zlariga xos va mos tarzda javob qaytardilar. Buni ham suhbatda berib borishga harakat qilaman.

AbuMuslim
27.08.2008, 01:33
Нигора хоним, ва бошка ходимлар, сизларга катта рахмат... анча нарсаларни ташкиллаштирдингизлар...

биз Тохир акадек инсонлар борлигидан фахрлансак арзийди... Унинг асарлари чукур маънога эгадир... Ўзбек адабиёт бўстонини гуллатган нодир боғбонлардан бўлади...

Тохир ака билан менинг шахсий муносабатларим яхши, орамизда ёмон нарса бўлиб ўтмаган...
Бир икки ишларни режа килганмиз... аммо баъзи техник ва бошка сабабларга кўра, ўзимга юклатилган баъзи нарсалар "музлаган" холатда турган эди...


"Otilmaydigan miltiq ko'tarib olib, sizni qidirib yurgan ekanlar deb aytib qo'yinglar"

Кайсидир рус ёзувчиси: "...агар асар бошида милтик тасвирланса у охирида отилиши керак", деган эди... :biggrin:

отилмайдиган милтик бошида бўлса демак охирида хам отилмайди... :biggrin:

Nigora Umarova
27.08.2008, 10:36
Нигора хоним, ва бошка ходимлар, сизларга катта рахмат... анча нарсаларни ташкиллаштирдингизлар...

биз Тохир акадек инсонлар борлигидан фахрлансак арзийди... Унинг асарлари чукур маънога эгадир... Ўзбек адабиёт бўстонини гуллатган нодир боғбонлардан бўлади...

Тохир ака билан менинг шахсий муносабатларим яхши, орамизда ёмон нарса бўлиб ўтмаган...
Бир икки ишларни режа килганмиз... аммо баъзи техник ва бошка сабабларга кўра, ўзимга юклатилган баъзи нарсалар "музлаган" холатда турган эди...


"Otilmaydigan miltiq ko'tarib olib, sizni qidirib yurgan ekanlar deb aytib qo'yinglar"

Кайсидир рус ёзувчиси: "...агар асар бошида милтик тасвирланса у охирида отилиши керак", деган эди... :biggrin:

отилмайдиган милтик бошида бўлса демак охирида хам отилмайди... :biggrin:

Arzimaydi, afsuslarkim kontaktlaringiz yo'qligi bois Sizga ma'lum qilmoqlikning iloji bo'lmadi. Kontaktlaringizni berib qo'ysangiz yomon bo'lmasdi. :-(

Veb sahifaning "muzlik davri" qachon tugaydi? :-)
Muhtaram yozuvchimiz o'quvchilari oldida o'zlarini subutsizdek his etayotganlarini, savollarga javob bera olmayotganlari uchun noqulay ahvolda ekanliklarini bayon etdilar.

Gap miltiqning otilish otilmasligida emas. Nahotki so'z o'qlari yetmasa?!..

Boshlagan xayrlik ishingizni oxiriga yetkazib qo'yishingizni juda-juda xohlardik.

Samimiy hurmat ila...

Tohir Malik
27.08.2008, 11:17
Анъанавий саволимга жавобни олдим шекилли:
Biron bir kishi «Vijdonni yo‘qotishdan qo‘rqaman», demadi, «Iymonimni yo‘qotishdan qo‘rqaman», demadi. «E’tiqodni, diyonatni, Vatanga sadoqatni yo‘qotishdan qo‘rqaman», demadi-ya!
Tohir Malik "Mehmon tuyg'ular"dan



Анъанавий саволлари кандай экан?

Maestro
27.08.2008, 11:48
Анъанавий саволлари кандай экан?

Ассалому алайкум!
Аввало, имкон топиб китобсевар формучилар билан вертуал учрашувда иштирок этганлигингиз, қолаверса, буни ўзингизга эп кўрганлигингиз учун учун самимий ташаккур!
Яна кўп йиллар ижод қилиб, китобхонларни янгидан-янги асарлар билан хушнуд қилишингизни тилаб қоламан!

"Анъанавий савол" га ойдинлик киритиш мақсадида, шу форумда адиб Пиримқул Қодиров билан бўлиб ўтган учрашувдан бир парчани келтириб ўтишга ижозат берсангиз:

Сообщение от Maestro:

Ижозат бўлса, муҳтарам адибимизга савол:
"Ҳаётда нимадан қўрқасиз?".
Жавоб учун аввалдан ташаккур.


Сообщение от Nigora Umarova:

Маэстро, узр!
Сиз берган саволни мухтарам адибимизга бера олмадим. Андиша килдим.


Сообщение от Maestro:

Узр сўрашга ҳожат йўқ. Агар кўнглингиз чопмаган бўлса - тўғри қилибсиз. Ҳар ҳолда, улар билан биз эмас, айнан Сиз юзма-юз суҳбатлашгансиз. Шундай адибнинг салобати ҳам босади.

Саволга келсак... Мен бу саволни имкон бўлганида кўп машҳур инсонларга бериб чиққанман (спортчи, санъаткор, актер, адиблар ва бошқ). Бир қарашда тўмтоқ туюлган мазкур саволда мен учун туб маъно бор ;-). Ҳар ҳолда, жавоб "олабўжидан қўрқаман" бўлмаган;-). Жавоблар кўп ҳолларда инсоннинг ички туйғуларини ўзида акс этирарди: "бевақт айрилиқдан", "туҳматдан", "ёлғизликдан", "мухлисларимни йўқотиб қўйишдан", "ишончни оқлолмасликдан", "ожиз бўлиб қолишдан", "ижоддан тўхтаб қолишдан", "баландликдан", "ёлғондан" ва хоказо. Усмон Азимнинг ҳам жавобларини олишга муяссар бўлдим.

Чамамда, Нигора Умарова мазкур анъанавий саволни беришимни олдиндан сезиб, сизнинг асарингиздан юқоридаги парчани келтириб ўтишни лозим топганлар. Назаримда, мен бу саволга жавобни олгандек бўлдим.
Агар жавобни яна ҳам кенгроқ очиб беришни лозим топсангиз, бошим кўкка етарди. Раҳмат!

Tohir Malik
27.08.2008, 12:00
Ассалому алайкум!
Аввало, имкон топиб китобсевар формучилар билан вертуал учрашувда иштирок этганлигингиз, қолаверса, буни ўзингизга эп кўрганлигингиз учун учун самимий ташаккур!
Яна кўп йиллар ижод қилиб, китобхонларни янгидан-янги асарлар билан хушнуд қилишингизни тилаб қоламан!


Ассалому алайкум!
Биз ёзувчилар хам Сиз каби Оллохнинг бандасимиз. Фаркимиз биз Оллох дилимизга солганини когозга туширамиз.
Иншоллох, бунга харакат киламиз.

Саволга келсак... Мен бу саволни имкон бўлганида кўп машҳур инсонларга бериб чиққанман (спортчи, санъаткор, актер, адиблар ва бошқ). Бир қарашда тўмтоқ туюлган мазкур саволда мен учун туб маъно бор ;-). Ҳар ҳолда, жавоб "олабўжидан қўрқаман" бўлмаган;-). Жавоблар кўп ҳолларда инсоннинг ички туйғуларини ўзида акс этирарди: "бевақт айрилиқдан", "туҳматдан", "ёлғизликдан", "мухлисларимни йўқотиб қўйишдан", "ишончни оқлолмасликдан", "ожиз бўлиб қолишдан", "ижоддан тўхтаб қолишдан", "баландликдан", "ёлғондан" ва хоказо. Усмон Азимнинг ҳам жавобларини олишга муяссар бўлдим.


Чамамда, Нигора Умарова мазкур анъанавий саволни беришимни олдиндан сезиб, сизнинг асарингиздан юқоридаги парчани келтириб ўтишни лозим топганлар. Назаримда, мен бу саволга жавобни олгандек бўлдим.
Агар жавобни яна ҳам кенгроқ очиб беришни лозим топсангиз, бошим кўкка етарди. Раҳмат!

Узини иймонли, виждонли, диёнатли деб билган ва кибрга берилмаган хар бир банда авваламбор Худодан куркади. Бу бандани гунох ишлар килишдан саклайди. Бу нарса "Одамийлик мулки" китобида баён этилган.

Sparc
27.08.2008, 12:13
Ҳурматли устоз, лозим топсангиз менинг саволимга (http://www.uforum.uz/showthread.php?p=132014#post132014) ҳам жавоб берсангиз.

AbuMuslim
27.08.2008, 18:41
Veb sahifaning "muzlik davri" qachon tugaydi? :-)
Muhtaram yozuvchimiz o'quvchilari oldida o'zlarini subutsizdek his etayotganlarini, savollarga javob bera olmayotganlari uchun noqulay ahvolda ekanliklarini bayon etdilar.

Gap miltiqning otilish otilmasligida emas. Nahotki so'z o'qlari yetmasa?!..

Boshlagan xayrlik ishingizni oxiriga yetkazib qo'yishingizni juda-juda xohlardik.

Samimiy hurmat ila...

Бугун Тохир ака билан гаплашдим... хаммаси яхши,
Бошлаган ишимизни давом этадиган бўлдик... : )

Abduhakim Abduraimov
28.08.2008, 10:06
отилмайдиган милтик бошида бўлса демак охирида хам отилмайди...

Милтик сахнада куринган булса албатта отади.
Аммо ниятим милтик одмга емас, осмонга феерверклар билан отсин. Сиз хам шундай ниятдасиз деган умиддаман.

Nigora Umarova
28.08.2008, 10:58
Masud Mahsudov
«Мехмон туйгулар» китобингизнинг биринчи нашригага кирган «Шудринг томчилари» кейинги нашрга нимагадир киритилмабди…

Tohir Malik
28.08.2008, 10:59
Мен уни кичкинагина бир китобча шаклида чикармокчи эдим. Танланган асарларнинг олтинчи китобида «Одамийлик мулки»нинг I ва II китоби кушиб берилди. Учликларнинг баъзи бирлари байрок сифатида кетди:
Дуо килдилар:
«Бошинг тошдан булсин» деб.
Калбинг тош булмаса бас!

Nigora Umarova
28.08.2008, 11:00
«Одамийлик мулки» китобингизнинг иккинчи кисми алохида китоб шаклида чикмаган-а?

Tohir Malik
28.08.2008, 11:01
Йук Уни тупламнинг еттинчи китобида биринчи ва иккинчи кисмларини тулик берганман

Nigora Umarova
28.08.2008, 11:03
Masud Mahsudov
Учликларингизнинг бирида «Киярмиди Ўзбек ойим эгнига кора?
Гар фарзандлар бир-бирларин захарламасалар» деган сатрлар хам бор. Кузатишим буйича аёлларда Узбек деган исмни карийб учратмаймиз-ку?!.. Абдулла Кодирий бу билан «Уткан кунлар» асарида бирор бир нарсага ишора килганмилар?

Tohir Malik
28.08.2008, 11:08
Masud Mahsudov
Учликларингизнинг бирида «Киярмиди Ўзбек ойим эгнига кора?
Гар фарзандлар бир-бирларин захарламасалар» деган сатрлар хам бор. Кузатишим буйича аёлларда Узбек деган исмни карийб учратмаймиз-ку?!.. Абдулла Кодирий бу билан «Уткан кунлар» асарида бирор бир нарсага ишора килганмилар?


Тугри пайкабсиз. Угил болаларга Козокбой, Киргизбой деган исм куйишган. Аёлларда узбек деган исмни карийб учратмаймиз. Шахсан мен эшитмаганман. Назаримда ёзувчи асарнинг сунгги жумласи учун хам «Узбек ойим» деб ном куйганга ухшайдилар.
… Узбек ойим кора кийди… Юрт хавфдан огох этувчи чакирикка эътибор бермади, хидоятдан чекинди ва окибатда кора кийди, аза очди. Коронгу тунларга кириб келди.
Юртнинг кора кийишига сабаб нима? Худоёрхоннинг харбий жихатдан колоклигими? Йук! Халк орасида тотувлик йуклиги асосий сабаб булди.Ёзувчи тарихни тугри англаб, тугри тахлил килиб, уз хулосаларини дам очик тарзда, дам рамзлар оркали ифода килганлар.
Фикри ожизимча, «Уткан кунлар»нинг биринчи ва охирги жумласи ассарнинг асл мохиятини белгилайди.:
«1269-инчи хижрия, далв ойининг 17-инчиси, кишки кунларнинг бири, куёш боткон, теваракдан шом азони эшитиладур…»
«…Узбек ойим кора кийиб, таъзия очди».
Шу жумлаларни куп уйлайман. Нима учун киш куни? Бахор ёки ёз эмас? Нима учун атрофда шом азони(бамдод эмас!) эшитилади? Айтмогингиз мумкинким, савдо ахли кундузи иш Билан машгул, карвонсаройга шу пайтда кайтади. Отабекнинг хузурига келувчи мехмонлар шуни назарда тутганлар. Шундай десангиз сизга Яна бир саволим бор: улар бамдодда хам келувлари мумкин эдими? Ёки, Маргилон катта шахар эмас, Отабекни биронта растада кундузи учратмокликлари хам эхтимолдан холи эмасдир.
«… Теваракда шом азони эшитиладир…» Балки бунинг рамзий маъноси бордир. Балки ёзувчи айнан шом азонини таъкид этганида факат намозга чакирикни эмас, бошка нарсани хам назарда тутгандир? Хар холда менга шундай туюлади. Шом- коронгулик босиб келишидан бир дарак. Далвда кечалар узун, ёруглик камрок булади. Шом азони юрт бошига ёпирилиб келаётган коронгилик, зулматдан огох этувчи дарак эмасмикан? Донишманд адиб «Хой муъминлар, кузларингизни очингиз, остонангизда ганим турибди. Иттифок булмас экансиз, ёруг кунларингиз узун тун кечаларга айлангусидир», демокчи булганмикинлар? Бу азон чакиригига эътибор берилмади. Ёзувчи азон чакиригини тилга олгач, унинг изидан «намоз укилди» демаганлар. Факат чакирикни баён килганлар. Хужрадагилар эса уз ишлари билан машгуллар. Бу хам ноиттифокликка ишорамикин? Асарда азон чакирилиши бир неча маротаба зикр этилади. Аммо бирон марта хам намоз тасвири берилмайди. Ажаб хол: азон чакирилгану хамма дуне ташвиши билан банд. Адиб «кора кунларнинг бостириб киришига диёнатсизлик сабаб» демокчи булганмилар?
«Менимча уриснинг биздан юкоридалиги унинг иттифокида булса керак,- деди Отабек,- аммо бизнинг кундан кунга оркага кетишимизга узаро низоъимиз сабаб булмокда, деб уйлайман… Орамизда бу куркунч холатни бахакки тушунадирган яхши одамлар йук, билъакс, бузгучи ва низочи унсурлар томир ёйиб, хар замон сода халкни халокат чукурига караб тортадирлар…»
Диккат килайлик: бу гапларни йигирма турт ёшлик йигит – Отабек айтяпти. Мазкур сатрлар ёзилаётганда адиб хам тахминан шу ёшда булганлар. Тахминан дейишимизга сабаб шуки, асар ёзиш гояси Абдулла Кодирийда эхтимол шу ёшларида тугилгандир. Хар холда роман эълон килинганида у зот уттиз ёшда булганлар. Отабек ва Кумушга якин булганликлари учун хам уларнинг дарду аламларини баён этишда бирга ёниб, бирга куйгандирлар. Шунинг учун хам асарда ёлгон дард йукдир?
Отабек (нима учун «Ота» «бек», буни хам мулохаза килмогимиз лозим) –юртнинг келажаги. Лекин Отабек юртнинг келажагини ёругликда куролмайди.
«.. Мозористонда «хайя ала-фалах» хитобини ким хам эшитарди…»
«… Уз гарази йулида истибдод оркали Эл устига хукмрон булгувчилар йукотилмас эканлар, бизга нажот йукдур…»
Юрт мозористонга айланаёзган. Шундай жойда «нажотга келинглар», деб минг бакиринг, Ким урнидан туради. Уликлар кандай нажотга келиши мумкин?
Ёзувчи бунда жисман мурдаларни эмас, рухи, миллий гурури улганларни назарда тутмадилармикин?
Ёзувчи асар бошланишида биз хозир «ижтимоий муаммо» деб айтаётган мухим масалага эътиборни каратадилар. Кора тунлар каердан бошланишини курсатадилар. Сунг бу муаммо гуё унутилгандай туюлиб, ишкий можароларга берилгандай буладилар. Ишкий можаро хал этилгандай туюлгач эса Яна уша ижтимоий муаммога энди Юсуфбек хожи иштирокида кайтадилар. Кипчок киргинини, ундан Отабекнинг кандай ларзага тушганини тахлил этмай турайлик. Асосий эътиборни Юсуфбек хожи сузларига каратайлик. Ёзувчи энди дардларини Юсуфбек хожи тилидан когозга тукадилар:
«… Биродарлар! Урус ичимиздан чикадиргон фитна-фасодни кутиб, дарбозамиз тегида кур тукиб ётибдур. Шундай махшар каби бир кунда биз чин ёвга берадургон кучимизни уз кулимиз билан улдирсак, сен фалонсан, деб кирилишсак холимиз не буладир…
Сиз уз кипчогингиз учун кабр казиган фурсатда, сизга иккинчилар тобут чопадилар. Биз кипчокка килич кутарганда, урис бизга туп уклайдур…»
- Юкоридаги фикрларингиздан келиб чиккан холда «Ёзувчи Кумуш тимсолида факат гузал малакни курганмикинлар?» - деган андиша пайдо булади беихтиёр киши калбида…
- Мен узимча ёзувчи Кумуш тимсолида гузал Ватанни курганлар, деб уйлайман. Кумушга булган севгилари Ватанга булган севгилари эди, деб хаёл киламан. Кумушни биз дастлаб курганимизда у хаста эди. Отабекнинг мухаббати Кумушга далда берди, шифо берди. Агар юрт углонлари Ватанга шундай мухаббатда булганларида эди, Ватан хасталикдан бош кутарармиди…
«..кул узатиб сувдан олди ва юзини ювди. Унинг юзини упиб тушкан сув томчилари билан арик харакатга келиб чайкалди, гуёки сув ичида бир фитна юз берган эди… иккинчи, учинчи кайталаб юз ювишида бу фитна таги кучайди…»
кумушнинг юз ювиши баёнида хам яширин маъно бормикин? Балки ёзувчи гузал Ватан атрофидаги фитналарни айтмокчи булгандирлар? Бу фитна факат кумуш замонасига хос эмас, ундан кейин хам давом этди. Ватанга эгалик килиш учун бир неча мамлакат уринди.
Агар Кумуш тимсолида Ватанни назарда тутган булсалар, у холда Кумушнинг улимидан изтиробга тушганлари, йиглаганларининг сабаби ойдин булар? Ёзувчи бир гузал малакнинг улимидан эмас, Ватан келажагининг захарланганидан кайгуга берилмадиларми экан? Кумуш улди. Аммо унинг угли тирик. Демак, Ватан келажагига умид бор. Ёзувчининг сунгги сузидан маълумки, Ёдгорбекнинг бир угли шуролар замонида, иккинчиси уша дамда «босмачи» дейилганлар томонида экан. Бунда хам рамз бордек куринади. Уша йиллари юрт углонлари хам иккига булинган. Бир кисми большевиклар гапига ишониб, улар томонга утишган. Бошка бир кисми эса Карши булган. Замон акани укага ганим килиб куйган.

Nigora Umarova
28.08.2008, 11:13
Masud Mahsudov

Ўзбек Ойимга...
"Киярмиди Ўзбек ойим эгнига кора?
Гар фарзандлар бир-бирларин захарламасалар"
ТохирМалик
Нечун хомуш тортасан бугун?
Кипригингда икки томчи ёш?
Хаёлинг хам паришон, забун,
Бунда нега балкмагай куёш?
Эгнингга сен кийибсан кора,
Кимга яна мотам тутасан?
Фарзандингни ўйлаб сен зор-а,
Качонгача уни кутасан?
Отабегинг кайдадир ёниб,
Хакикатни излаб юрибди,
Тошкентга лек ўтмагай кўниб,
Чунки Кумуш кабри турибди.
Гарчи Сенга ботса-да огир,
Айтиш менинг бурчи халолим,
Ўглингни сен кўрмайсан йиллар,
Кўрингунча кўкда хилолим.
"Зайнаббегим" хар кун кошингда,
Телбалигин килади кўз-кўз.
Шартми, ахир, Сенинг ёшингда,
Душманингга гапирмок бир сўз.
Кора кийиб, азадор бўлиб,
Доглармидинг шу улуг дилни?!
Фарзандларинг бир- бирларига,
Бермаганда захри котилни??!!!
2003

Nigora Umarova
28.08.2008, 11:18
Masud Mahsudov

Яна Ўзбек ойимга...

Кишан кийма бўйин эгма,
Ки сен хам хур тугулгонсен...
Чўлпон

Бахтиёр кўрмокни истадим сени,
Кутиб яшаяпман неча замонлар.
Шукрки дунёда тирикдир инсон,
Борлиги туфайли сендек аёллар.
Сен борки - умидлар сира ўлмайди,
Сен сабаб - гамларни ичга ютамиз.
Сен хаёт - сабабсиз кон тўкилмайди,
Куёш чараклашин дилдан кутамиз.
Кутамиз юртимга келишин бахор,
Бодом гулларига кўнгиллар интик.
Кутамиз зулматда келишин сахар,
Кутмасак - не бордир яшашдан мантик?
Мантик излагувчинг - фарзандларингмиз,
"Излаган топади" - бу кўхна оят.
Биз, билсанг, кўзларда ёркин нурингмиз,
Коронгу хисларга этди нихоят...

Tohir Malik
28.08.2008, 11:23
Юкоридаги шеърни куриб бир нарса эсга тушди. Якинда радиода Рауф Парфини ижодидан намуналар деб эълон килишди-да, Рауф Парфининг Чулпоннинг "Кунгил" шеърини укиб берганини куйиб беришди. Тугри, Рауф Парфи "Кунгил" шеърига манзума тарзида шеър ёзганлар, бирок уларнинг шеърлари билан Чулпоннинг шеърларини фарклай билиш керак-да.
Шеърни биринчи марта эшитаётган одам "Ха, бу Рауф Парфининг шеъри экан" деб адашиши мумкин. Бу ёгини бопладинглар деб утирдим.

Nigora Umarova
28.08.2008, 11:25
Абдулла Кодирий асарларини шимолий уммондаги бахайбат муз тоги- айсбергга ухшатаман. Айсбергнинг уттиздан бир кисмигина сув юзида куриниб туради. Колган кисми сув остида жойлашган булади. «Уткан кунлар» романини хар гал укиганда инсон ажиб бир маъно топади: бир гал тарихчи, бир гал тилшунос, бир гал адабиётшунос, этнограф, психолог сифатида факатгина узбек менталитетига хос ва мос бирор янгиликни кашф этиш мумкин.
Масалан, мактаб давримда «Уткан кунлар»ни укиганимда мени бир муаммо кийнарди. Отабек Тошкентдек шахри азимдан келиб, оддий кутидорнинг кизини севиб колади. Кимсан тошкентлик машхур Юсуфбек хожининг угли. «Кутидорлик» касбини оддий сандик ясовчи устачилик деб тушунганман уша даврларда. Якин орада шу нарсани билдимки, XIX асрда кутидорлик бу бугунги кундаги банкирлик фаолияти экан. Яъни савдогарлар кутидорга мурожаат этишади ва борадиган шахарларининг номини айтиб, узларига керакли булган пул микдорини алмаштириш учун шу шахарнинг пулини беришади. Кутидор бошка шахарнинг кутидорига Васика когози ёзиб беради. Шу тарзда савдогарлар пулларини алмаштирадилар.
Бунда савдо-сотик алокалари кай тарзда йулга куйилганлигини куриш мумкин. Демокчиманки, хар бир жумланинг уз хизмати бор.
Бир пайтлар фаолият олиб борган Абдуллав Кодирий жамгармасининг раиси сифатида ёзувчининг асарларини куп ва хуп билган шахс сифатида асар тилидаги жумлалардан бирор бирини узингиз учун «кашф килганмисиз»?

Tohir Malik
28.08.2008, 11:27
Абдулла Кодирий адабиёт оламида уз мактабларини яратганлар. Мен шу мактабнинг бошлангич синфидаман. Фикрларим хам шу даражада. Маъзур тутгайсиз.
Дархакикат, устоз адиб асарларидаги хар бир жумла бежиз келмайди. «Уткан кунлар» асарининг «Инкилоб» бобидаги бир жумлага эътиборингизни тортай: Азизбек халкка узрини айтганида узри кабул булмайди. Унга карши айтилган гаплар орасида шундай жумла бор: «Ханжарингни хайф куриб махаллаларга чаён солиги солган, огаларимизни чаён захари билан улдирган ким эди?» Мен неча марта укисам, шунча марта бу жумлага етарли эътибор бермабман. Аммо биродаримиз Рустам Тожибоев бу жумлага эътиборни каратиб, кичик илмий тадкикотни амалга оширибдилар. Тарихий асарларни урганиб, Тошкент хоким Азизбекнинг бугунги кун тили билан айтганда «садист» булганлигини, агар бирор бир махалладан угри ёки жиноятчи чикса, уша махалланинг ахолисига чаён солиги солганлигини, одамлар пахса деворларни бузиб чаён кидиришга мажбур булганликларини ва махбуслар устига чаён ташлаб кийнаб улдирганликларини аниклабдилар. Каранг, биргина жумла факат Азизбекнинг ярамас киликларини баён эта колмай, балки тарихий хакикатни хам узига сингдирган.

Nigora Umarova
28.08.2008, 12:32
Савол.
Турли хил жиноятчи гурухлар рахбарлари, бу гурухлар ҳаёти хақида ёзилган асарлар ёки ишланган фильмлар кўп ҳолларда кенг ахоли ўртасида оммалашиб кетади. Америкада "Godfather" (Чўқинтирган ота), Россияда "Бригада", Ўзбекистонда "Шайтанат" асарларини бунга мисол қилиш мумкин, уларда жамиятда мавжуд иллатларнинг жирканч қиёфаси очиб берилган. Лекин шу билан бирга,шу каби асарлар танқидга олиниб, жиноятчиларни қуршаб турган "ширин ҳаёт", "чексиз имкониятлар" омманинг бир қисми ва ёшлар ўртасида бундай хаётга ҳавас уйғотиши, жиноятчилик "романтика" сига мойиллигини келтириб чиқариши мумкин дейилади.

Сиз бундай фикрларга қандай қарайсиз, сизнинг асарингизга нисбатан ҳам шундай гаплар бўлганми ?

Замонамизнинг "ижобий қаҳрамони" ким бўлиши мумкин?

Tohir Malik
28.08.2008, 12:58
Албатта булган.
"Шайтанат" асарини ёзишдан асосий максадим аслида бошка томонда. Мен жамиятнинг жиноятчиларсиз равнак топишини орзу киламан. Хеч кимнинг боласи жиноятчи булиб тугилмайди. Хеч кайси ота-она фарзанди тугилганида "углим ёки кизим угри булсин", деб орзу килмайди, лекин афсуски, маълум ёшга етганда айримлар жиноят кучасига бурилиб, шайтанат оламига кириб кетганларини узлари хам билмай коладилар.Бир саволни мен тез-тез такрорлайман:"Нима учун болалар жиноят оламига кириб коладилар? Адашибми? Нима учун, биз, катталар улар адашгунларича караб турамиз?
"
"Шайтанат"ни ёзишда мен узимни кийнаган муаммоларга жавоб топишга харакат килганман. Ёзувчининг вазифаси нимадан иборат? Жамиятни кузатиш, тахлил этиш, юзага чикаётган муаммоларни хал этишда катнашиш эмасми? Утмиш жамиятнинг огрик нукталаридан бири - жиноят олами эди. Мен уша хасталикнинг бир заррасинигина каламга олганман. Жиноят олами, яъни шайтонлар етовидаги оламнинг накадар кабих эканини одамлар уз кузлари билан куриб ёки эшитиб юрган эдилар. Мен шулардан айримларини жамлаб, когозга туширдим, холос. Бу вокеаларни ёзишдан асосий максадим- одамларни огохлантириш эди:"Одамлар, куриб куйинглар, бефарк юрманглар, сиз билан бизнинг ёнимизда кузга куринмас, аммо вахший бир олам борки, ундан узингиз хам эхтиёт булинг! Айникса, фарзандларингизни асранг, токи бу оламга банди булиб колишмасин. Бу оламнинг биттагина эшиги бор. Кирдингми, тамом,уз оёгинг билан чикишинг махол, кафансиз кетишинг аникрок..." демокчи булганман.

Nigora Umarova
28.08.2008, 13:04
"Шайтанат" ёшларга салбий таъсир этмайдими?
Sparc
Бугунги куннинг кахрамони...

Tohir Malik
28.08.2008, 13:12
"Шайтанат" ёшларга салбий таъсир этмайдими?
Sparc
Бугунги куннинг кахрамони...
Агар шундай булганида бу асарни ёзмаган булардим. Мен ёшларнинг ок-корани ажратиб олишларига ишонаман. Назаримда ёшларнинг биронтаси Хосилбойвачча ёки Кесакполвонга ухшаб яшаб, улар каби азобли улим топишни истамасалар керак. Ниятим- жиноят оламига кизикиб. махлиё булиб юрганларни бу йулдан кайтаришга хизмат килиш. Умуман у ёки бу китобни укиш натижасида жиноят оламига кириб колган одамни хали учратганим йук. Лекин "Шайтанат"ни укиш натижасида бу разил оламдан чикиб кетганлар билан учрашганим рост.

Tohir Malik
28.08.2008, 13:16
Бугунги куннинг кахрамони...
Хар холда Асадбекдай шахслар булишини хохламасдим. У канчалик мард булмасин, канчалик жабрдийда булмасин, жамиятимизнинг бундайлардан холи булишини истардим.
Бугунги куннинг кахрамони сузи ва иши, тили ва дили бир булган, иймонли, инсофли шахслар булишини хохлардим.

Nigora Umarova
28.08.2008, 13:18
Маълумки охирги 20 йил ичида жамиятимизда катта ўзгаришлар бўлди. Совет даврида туғилганидан то қариганича давлат қарамоғида яшашга ўрганган бир неча авлод янги бозор иқтисодиёти шароитига кўникишига тўғри келди. Бундай шароитда ҳаётда ўз ўрнини топа олмаётган "ортиқча одам" лар кўпайди. Илгарилари "ортиқчалик" нинг илдизи тўқ одамнинг ҳаётдан зерикишида деб қаралар эди. Сиз ёзувчи сифатида бу ҳолатга қандай қарайсиз, одамларнинг динга берилишининг сабаби шунда эмасми ? Умуман, давлат ва дин ўртасидаги муносабат қандай бўлиши керак? Шариат талабларининг (масалан, ҳижоб) ҳаётимизга кириб келиши даражасига қандай қарайсиз ?

Tohir Malik
28.08.2008, 13:32
Маълумки охирги 20 йил ичида жамиятимизда катта ўзгаришлар бўлди. Совет даврида туғилганидан то қариганича давлат қарамоғида яшашга ўрганган бир неча авлод янги бозор иқтисодиёти шароитига кўникишига тўғри келди. Бундай шароитда ҳаётда ўз ўрнини топа олмаётган "ортиқча одам" лар кўпайди. Илгарилари "ортиқчалик" нинг илдизи тўқ одамнинг ҳаётдан зерикишида деб қаралар эди. Сиз ёзувчи сифатида бу ҳолатга қандай қарайсиз, одамларнинг динга берилишининг сабаби шунда эмасми ? Умуман, давлат ва дин ўртасидаги муносабат қандай бўлиши керак? Шариат талабларининг (масалан, ҳижоб) ҳаётимизга кириб келиши даражасига қандай қарайсиз ?

Жамиятда хеч бир инсон ортикча булмайди. Хар бир инсоннинг жамиятда уз урни бор. Суз ислом ва иймон хакида борар экан, айтмок жоизки хаётда хар доим иймонлилар ва иймонсизлар кураши мавжуд. Хаётда чин мусулмон булиш, мустахкам иймон эгаси булиш жуда огир. Намоз укигани билан дарров иймонли булиб колмайди одам. Адабиётда курсатилган шахслар хомидлар, азизбеклар хам узларини мусулмон санашган, намозларини укишган, бирок иймондан узокда булишган. Балки уттиз еттинчи йилда дустларининг кулларига кишан уриб берганлар хам узларини мусулмон санашгандир. Балки кейинрок гунохларини англаб, тавбалар килишгандир...
"Бобурнома"да шундай байт бор:
Чанд боши зи мазакаш,
Тавба хам бемаза нест ба чаш

(Маъноси: Качонгача гунох ишлардан завк оласан, тавба хам бемаза эмас, ундан хам тотиб кур.)

Хижоб масаласига келсак, у хакида Куръони каримда баён этиб куйилган. куръони каримни хеч ким инкор эта олмайди.

Nigora Umarova
28.08.2008, 13:35
Мухтарам форумдошлар!

Колган саволларга жавоб эртага баён этилади.

Lutfillo Tursunov
28.08.2008, 18:08
"Шайтанат" асарини ёзишдан асосий максадим аслида бошка томонда. Мен жамиятнинг жиноятчиларсиз равнак топишини орзу киламан. Хеч кимнинг боласи жиноятчи булиб тугилмайди. Хеч кайси ота-она фарзанди тугилганида "углим ёки кизим угри булсин", деб орзу килмайди, лекин афсуски, маълум ёшга етганда айримлар жиноят кучасига бурилиб, шайтанат оламига кириб кетганларини узлари хам билмай коладилар.Бир саволни мен тез-тез такрорлайман:"Нима учун болалар жиноят оламига кириб коладилар? Адашибми? Нима учун, биз, катталар улар адашгунларича караб турамиз? " "Шайтанат"ни ёзишда мен узимни кийнаган муаммоларга жавоб топишга харакат килганман. Ёзувчининг вазифаси нимадан иборат? Жамиятни кузатиш, тахлил этиш, юзага чикаётган муаммоларни хал этишда катнашиш эмасми? Утмиш жамиятнинг огрик нукталаридан бири - жиноят олами эди. Мен уша хасталикнинг бир заррасинигина каламга олганман. Жиноят олами, яъни шайтонлар етовидаги оламнинг накадар кабих эканини одамлар уз кузлари билан куриб ёки эшитиб юрган эдилар. Мен шулардан айримларини жамлаб, когозга туширдим, холос. Бу вокеаларни ёзишдан асосий максадим- одамларни огохлантириш эди:"Одамлар, куриб куйинглар, бефарк юрманглар, сиз билан бизнинг ёнимизда кузга куринмас, аммо вахший бир олам борки, ундан узингиз хам эхтиёт булинг! Айникса, фарзандларингизни асранг, токи бу оламга банди булиб колишмасин. Бу оламнинг биттагина эшиги бор. Кирдингми, тамом,уз оёгинг билан чикишинг махол, кафансиз кетишинг аникрок..." демокчи булганман.

Афсуски, "Шайтанат олами" бутун дунёда тобора куч олиб, эркинликка эга бўлмокда. Аникрок айтганда янгича макомга эга бўлмокда. Уларнинг имкониятлари маълум худуд доирасида чегараланиб колгани йук. Тўгри бу олам аввал хам мавжуд булган. Лекин хозирги пайтда у ўзгача тарзда янада шиддат ва куч билан харакатланаётганга ухшайди. Аввал улар "галливуд тили" билан айтганда "гангстер", "мафия"лардан иборат бўлган бўлса, хозир "шайтанат олами"нинг даражаси деймизми ёки харакат доираси деймизми, анча кенгайган. Бу олам аввал оддий ахолидан ажралиб турган бўлса, хозир у халк орасида. Йўталдан роса кийналиб, кейинчалик кўникиб колган бемордек, одамлар хам "шайтанат олами"га кўниккандек. Хатто якин кишиларининг бу олам малайларига айланиши баъзиларда "фахр" туйгусини оширмокда...
"Шайтанат" каби асарлар кўпрок ёзилиши ва шу олам махбусига айланганларнинг кирдикорлари очиб ташланиши хамда бундай хаёт - жамият учун нихоятда хавфли эканлиги кенг ошкор этилиши, хакикат юзага чикарилмоги керак.


Масалан, Дэн Брауннинг "Да Винчи сири" асарида шундай кирдикорлар бутунлай очиб ташланган. Муаллиф Ватиканнинг каттик каршилигига учрашини билса-да, хакикатни очикчасига баён этди. Менимча хар кандай вазиятда хакикатни баён этиш - ёзувчининг энг катта муваффакиятидир. Шунинг учун хам бугун Навоий, Кодирий, Чўлпон-у Усмон Носирларни эъзозлаймиз, фахр билан тилга оламиз, асарларини кайта-кайта ўкиймиз...

Nigora Umarova
29.08.2008, 12:33
3. Албатта, "Шайтанат"га оид савол бермай иложим йук. Чунки бу асар ўзининг сирлилиги ( мен учун албатта - Л.Т) билан ажралиб туради. Сирлилигининг сабаби, унинг кахрамонлари шунчалик жонлики, уша асарни ўкиган пайтларим, у ёк бу ёкда дуч келган инсонларни "Шайтанат"даги фалончи шу киши эмасмикан, деган хаёл ўтарди. Кино филмини кўргандан кейин тасаввурим бироз ўзгарди, албатта. Чунки китобдаги кахрамонларни бошкачарок чехрада тасаввур килардим... Асарда жонлиликни юзага келтирадиган асосий унсур нима? Кузатувчанликми, махоратми ёки...

Tohir Malik
29.08.2008, 12:49
3. Албатта, "Шайтанат"га оид савол бермай иложим йук. Чунки бу асар ўзининг сирлилиги ( мен учун албатта - Л.Т) билан ажралиб туради. Сирлилигининг сабаби, унинг кахрамонлари шунчалик жонлики, уша асарни ўкиган пайтларим, у ёк бу ёкда дуч келган инсонларни "Шайтанат"даги фалончи шу киши эмасмикан, деган хаёл ўтарди. Кино филмини кўргандан кейин тасаввурим бироз ўзгарди, албатта. Чунки китобдаги кахрамонларни бошкачарок чехрада тасаввур килардим... Асарда жонлиликни юзага келтирадиган асосий унсур нима? Кузатувчанликми, махоратми ёки...



Купчилик билан учрашганимда менга шунга ухшаш савол беришадию
Биринчи китобни эслашга тугри клади.:"Асарни охиригача укий олсангиз, бунга сабрингиз ва вактингиз етса, бир канча одамлар билан танишасиз. Улар балки кушнингизга, балки дустингизга, балки кариндошингизга ухшаб кетар. Шу хол юз берса, "Фалончини ёзибди", деб юрманг. Бу шунчаки тасодифий ухшашликдан бошка нарса эмас", дейилган. Шунга кура айтиш мумкинки, айрим миш-мишлар элакдан утказилиб, айрим вокеалар умумлаштирилиб, баъзилари бурттирилиб ёки аксинча, камайтирилиб хаёл махсулига кушилган. Чингиз Айтматов айтмокчи, хаёл махсулини ишонарли тарзда баён килиш ёзувчининг бурчи хисобланади.. Биз "хаёл махсули" деймиз. уйлаб курайлик: хаёл махсули сув ичадиган булок каерда экан? Асарда баён килинган гап-сузлар хам хаётнинг узидан эмасми? Шунча гапларни тукиб чикаришга битти одамнинг куч-куввати етмаса керак?

Nigora Umarova
29.08.2008, 12:51
Юкорида Лутфилло Турсунов таъкидлаб утганларидек, китоб билан фильм уртасида узгаришлар бор. Буни кандай изохлайсиз?

Tohir Malik
29.08.2008, 13:05
Юкорида Лутфилло Турсунов таъкидлаб утганларидек, китоб билан фильм уртасида узгаришлар бор. Буни кандай изохлайсиз?
Хазил тарикасида айтадиган булсам, бунга сабр ва чидам билан карайман. Гап шундаки, кино санъати билан бадиий адабиёт уртасида кескин фарклар бор. Талаблар хам фаркланади. Шунга кура, ёзувчилар киночи биродарларининг инжикликларига чидашга мажбурлар. чидаш кийин булгани учун хам куп ёзувчилар узларини киночилардан нари олиб юрадилар. айримлар китобнинг узгаришлар билан олинишидан норози булишади. "Шайтанат" фильми учун мен санъаткорларимизга рахмат айтаман. Лекин бир изохим хам бор: фильмдаги Асадбек билан кинодаги Асадбек орасида фарк мавжуд. Китобда Асадбекнинг ёмонликлари,бу ёмонликларни тугдирган омиллар баёни батафсил берилган. Кинода эса асосан унинг яхши томонлари бурттириб курсатилган. Шу сабабли "Асадбек ижобий кахрамонми ёки салбийми?" деган саволлар юзага чикди. Китобни синчиклаб укиган кишида бундай савол уйгонмаса керак, деб уйлайман. Фильмда асадбекнинг Абдусамад курсатилади.Фильмнинг йигирманчи кисмида Абдусамад вафот этади. Асарда эса Абдулхамид вафот этиб, бешинчи китобда Абдусамад хаётига оид лавхалар мавжуд.

Nigora Umarova
29.08.2008, 13:08
Барча китобхонларни кизиктирган савол: Сизнингча, Асадбек салбий кахрамонми ёки ижобий?

Tohir Malik
29.08.2008, 13:27
Барча китобхонларни кизиктирган савол: Сизнингча, Асадбек салбий кахрамонми ёки ижобий?

Асадбек, шубхасиз, салбий образ. Тугри, унинг айрим мардликлари хам бор. Лекин одам улдирган ёки улдиришга хукм этувчини яхши киши дея оламизми? Баъзиларга Асадбек яхши куринаётгандай туюлиши мумкиндир. Лекин бу, менингса, алдамчи туйгудир. Диккат килайлик: аслида биз Асадбекни яхши курмаймиз, бошига кулфатлар ёгилаётганлиги учун ачинаяпмиз. бошига нима учун кулфат дуллари ёгилаяпти? Бунга Жалилнинг гапи жавоб булади: "Худодан кайтибди!" хали Зайнаб тугилмасидан олдин кизи хурланган муштипар оналар каргаган эди, эслайсизми? "Дунё шайтоннинг дукони, ундан бир нарса олдингми, шайтон хакини ундириб олмагунича тинчимайди". Асадбек шайтоннинг дуконидан куп нарса олган эди, йиллар утиб, кизининг номуси ва бир углининг жони билан хак тулади. дунёда хеч бир зулм жазосиз колмайди.
Авваллари ижобий кахрамон фаришта каби тасвирланарди. Холбуки, хаётда бутунлай яхши одам хам, бутунлай ёмон одам хам йук. Яхшининг оз булса-да, ёмон хулклари, ёмоннинг оз булса-да, яхши ишлари булиши табиий. Асадбек ва унинг атрофидагилар, юкорида айтганимдай, жиноятчи, зулмкор булиб тугилмаган эдилар. уларни утмиш жамиятнинг адолатсизлиги шу холга солди. Асардаги асосий гоялардан бири хам шу. Асадбек гурухини "аламзадалар тудаси" десак булади.

Nigora Umarova
29.08.2008, 13:33
"Шайтанат" асарингизни ёзишга нима туртки булган?

Tohir Malik
29.08.2008, 13:41
"Шайтанат" асарингизни ёзишга нима туртки булган?
Бу савол деярли хар бир учрашувда, хар мактубда такрорланади.Учрашувларда бу саволни эшитишим билан хазил охангида "шайтонлар тутки булган", деб жавоб берардим. гарчи жавоб хазилга йуйилса-да, унинг замирида хакикат хам бор. Умуман, мен нима учун детектив, яъни жиноятлар жараёни баён этилган асар ёзишга харакат киламан?! "Алвидо, болалик!", "Сунгги ук", "Мурдалар гапирмайдилар", "Чархпалак", "Ов" ва нихоят "Талваса"

Maestro
29.08.2008, 13:44
унга Жалилнинг гапи жавоб булади: "Худодан кайтибди!" хали Зайнаб тугилмасидан олдин кизи хурланган муштипар оналар каргаган эди, эслайсизми?
"Асар экранлаштирилганида жуда кўп нарса йўқотилган деб ҳисоблайман" деган фикр билдирган эдим. Бунда мен асардаги кўп воқеалар ва образлар экранлаштирилган талқинда "йўқолиб" қолгани билан бир қаторда, образларнинг айнан ички туйғулари ёритилмай қолганлигини хам назарда тутгандим.
Айнан Сиз келтириб ўтган мисолда, дўстининг шу гапидан кейин Асадбекнинг жунбушга келган туйғулари жуда ажойиб баён қилинган... Экранлаштирилган талқинда айнан шу эпизод қандай тасвирланишини жуда кутгандим... Минг афсуски, деярли ёритилмай қолган (оддийгина дўқ уриб қўйилган холос).
Тўғрисини айтсам, асардаги айнан шу жойни кульминацион нуқталардан бири деб биламан. Ўзи бўладими, кимсан Асадбек умрида биринчи марта шундай гапни эшитса...

Nigora Umarova
29.08.2008, 13:46
Одамлар шу мавзуга купрок кизикканлари учунгина ёзилганми ё бошка сабаб хам борми?

Tohir Malik
29.08.2008, 14:04
Бор.
Утган асрнинг саксонинчи йиллари бошларида менинг тогам, машхур ёзувчи Мирзакалон Исмоилий, кайсар усмирнинг жиноятчига айланиб колиши мумкунлиги хакида асар ёзмокчи эканликларини айтдилар. У дамларда тогамнинг сихатлари унчалик яхши эмасди. Шунга карамасдан, ёшларга бир ибратли гап айтгилари бор эди. Ички ишлар вазирлигининг одамлари билан маслахатлашиб, ёзувчини усмир жиноятчилар сакланадиган "Ахлок тузатиш мехнат колонияси" деб аталмиш камокхонага юбордик. Тогам кун буйи уша ердаги болалар билан танишиб кайтдилар. Мен тогамни кутиб олиб: "Болаларни курдингизми?" дейишим билан кузларида ёш куринди. Йигидан узларини тутолмай "Уша болалар камокда утирадиган болаларми? Укийдиган, уйнаб-куладиган вактларида-я?"-дедилар. Турт йил урушда вахшийлигу дахшатларни куриб йигламаган, тухмат билан камалиб ётганида хам кузларида ёш курсатмаган одам усмир жиноятчиларни курганларида чидай олмадилар. огир хасталикларига карамасдан "Узингдан кур" деб номланган ахлокий кисса ёздилар.Бу ёзувчининг сунгги асари- васияти булиб колди.
Балки, детектив жанрига кул уришимга шу вокеа сабабчи булгандир, билмадим. Нима булганда хам инсон жиноятчи булиб тугилмаслигини, унинг бу йулга киришига атрофидаги одамлар, жамият таъсир этишини курсатишни максад килиб куйганман.

Nigora Umarova
29.08.2008, 14:13
"Шайтанат" сузи нимани англатади? Нима учун асарни айнан шундай атагансиз?

Tohir Malik
29.08.2008, 14:28
"Шайтанат" сузи нимани англатади? Нима учун асарни айнан шундай атагансиз?

Бу сузни мен кашф этмаганман. Дастлаб Хазрат Навоийнинг асарларида, сунг устоз Абдулла Кодирий романларида учратганман. Сузнинг лугавий маъносидан "шайтонлик", шайтон етови таъсирида йулдан оздиришликни тушунса булади. Бошкачарок айтса, шайтонлар бошкарадиган жиноят олами назарда тутилган. Хазрат Навоийнинг "Хазойинул маоний" достонларидаги бир байт:
"Риёий шайхдурким шайтанатдин тавки ланъатдек,
Солур уз буйнига тасбехни хар лахза ул малъун"
-диккатимни тортиб, "Шайтанат" номи билан эълон килдим.

Nigora Umarova
30.08.2008, 17:27
Aсар номининг лугавий маъносини ойдинлаштирганингиз учун рахмат.
"Шайтанат" сузи "Салтанат" сузидан келиб чиккан (яъни иблис салтанати) деб юрардим.

Nigora Umarova
03.09.2008, 13:38
«Шайтанат» асарида кора буёклар куюк. Айникса аёллар образини бошка асарларда хам купрок кора буёкларда бергансиз.

Tohir Malik
03.09.2008, 13:40
«Шайтанат» асарида кора буёклар куюк. Айникса аёллар образини бошка асарларда хам купрок кора буёкларда бергансиз.

Бу тасодиф эмас. Аввал-бошдан ниятим шундай эди.. агар эсласангиз, биринчи китобга ёзилган сузбошида «Замон берган эркинликдан фойдаланиб, турмушимизнинг кора кучаларига киришга жазм этдим. Ёзганларимни укиб, «чор-атроф зимистон экан-ку!» деб вахимага берилманг. Ёруг кунда барча нарсаларни куриб турамиз. Коронгуда эса курмаймиз. Урилиб, сурилиб, кокилиб юрамиз. Алкисса, ёруг куннинг кадрига етмок учун коронгуликни хам куриш лозим эмасми?» деганман. Асардаги буёклар кимгадир куюк, кимгадир эса хира туюлиши мумкин. Бу уринда у ёки бу одамнинг хаётни кай даражада англаши, вокеаларга муносабати хам мухим. Масалан, Зайнабнинг такдири бировни хаяжонга солса, бошка бир китобхон, «бунака гиёхванд аёлларни узим хам курганман», деб бефарк караши мумкин. Дунёда агар олти миллиард одам яшаса, шуларнинг бармок излари бир-бирига ухшамайди. Демак, олти миллиард бармок излари мавжуд. Шунга кура айтиш мумкинки, одамларнинг феъл-атворлари, хис-туйгулари, дунёни англамак зехнлари хам бир-бирига ухшамайди.
«Шайтанат»да, бошка асарларда хам хавас килишга арзигулик аёллар кам тасвирланганининг сабаби бор. Камина, такрор айтаман, шайтонлар бошкарадиган оламни кора буёкларда тилга олганман. Бу оламда яхши аёлларнинг куп булиши мумкинми? Очиги, мен ёмонларни тасвирлаганимда юрагимда огрик турарди. Буларни ёзмасликни истардим. Лекин, на илож? Ибрат маъносида хам ёзиш керак эди.

Nigora Umarova
03.09.2008, 13:42
Асарингизни укиган одам Сизни кахри каттик инсон деб уйлайди. Бирок хаётда буни аксини куриб турибмиз…

Tohir Malik
03.09.2008, 13:44
Асарингизни укиган одам Сизни кахри каттик инсон деб уйлайди. Бирок хаётда буни аксини куриб турибмиз…

Хаётда кахри каттик, бешафкат эмасман. Хаётнинг узи бешафкат. Менинг вазифам уша бешафкатликнинг баёнини когозга кучириш холос. Асадбек кизини шармандали холда кургач, «узингни осиб улдира кол», деган маънода аркон ташлаб кетган сатрларни ёзаётганимда калб огригидан кийналганман. Бир неча хафта кулимга калам ололмай юрганман. Купчиликни Асадбекнинг улиш ёки улмаслиги кизиктиради. Ёки Жамшид билан Зайнабнинг муносабатлари уйлантиради. Аксар китобхонлар Асадбекнинг тирик колишини хохладилар. Андижондаги учрашувда бир муаллима синглимиз: «Мен Асадбекни яхши куриб колганман, илтимос, уни улдирманг», дедилар. Мен хазиллашиб: «Яхши куришингизни турмуш уртогингиз биладиларми?» деб сурадим. Синглимиз: «Ха, биладилар. Асадбекни у киши хам яхши курадилар», дедилар. Бу масалада айтишим мумкинки, Асадбек одам сифатида китобда тирик колиши мумкиндир. Аммо жиноят оламининг сардорларидан бири сифатида хаётимизда колиши мумкинми? Бу масалада рамзий маъно излашимизга тугри келди. Туртинчи китобнинг сунгги сатрларига шу маънолар жамланмокчи булинди. Ёки Зайнабнинг такдирини олайлик: агар у айтайлик, Глория ёки Наташа булганида мажрух эрини ташлаб, суйгини билан ковушмоги мумкин эди. Лекин кимнинг кизи булишидан катъий назар, у узбек аёли! Узбек аёллари эса камдан-кам холларда эрларидан юз угирадилар. Эрга кунгиллари булмаса хам уларни огир ахволда ташлаб куймайдилар. Агар мен Зайнабни китобхонлар истаги билан ковуштириб куйсам, узбек аёлларининг бекиёс фазилатларига хиёнат килган булардим.

Nigora Umarova
03.09.2008, 13:46
Романда диний мавзуларда хам фикр юритгансиз. Бу сохада махсус билим олганмисиз?

Tohir Malik
03.09.2008, 13:51
Романда диний мавзуларда хам фикр юритгансиз. Бу сохада махсус билим олганмисиз?

Афсуски, йук. Ёшлигимизда бундай илм олиш имконияти булмаган. Бу сохада мен устоз курмаган шогирд макомидаман. Диний масалаларга доир нашр этилган китобларни куп укиш, уламо сухбатидан бахраманд булиш натижасида китобга айрим фикрларни киритишга уриниб курдим, холос.

Nigora Umarova
03.09.2008, 14:05
"Шайтанат"
Хаёт - гулзор, дея кездим, тиконлари чикди йулдан,
На-да тиконлари, турфа илонлари чикди йулдан.

Тилинди калб, шилинди тил, балои нафс булди голиб,
Киморга бой берилди ор, пушмонлари чикди йулдан.

Кунгил бердим ёра ногох, ахтариб мен тасаллолар,
Захарханда килди агёр, ёмонлари чикди йулдан.

Замон Хакка тегишли, деб неча фурсат килдим сабр,
Чектириб ох, неча сохибзамонлари чикди йулдан.

Бу бир кисмат, дедим, балки пешонамга ёзилгани,
Худо урган шайтанатнинг шайтонлари чикди йулдан.

Борми бирор хайрихохим ва ё хамдард? Мухаббатнинг
Тохир Малик, Шукурдайин курбонлари чикди йулдан.

Шукур Курбон

Nozima Tashpulatova
03.09.2008, 17:34
Яқинда бир маълумотга дуч келдим. Машхур Ёзувчи Коельо Пауло асарлари борасида Лотин Америкасида можаролар юзага келибди. Уларга кўра ёзувчини асарлари бир одам қаламига мансуб эмас бўлиб, улар устида пулга ёлланган ижодкорлар гуруҳи ишлар экан. Мутахассислар бунга важ қилиб бир йилда 5 та китоб ёзиб нашрга тайёрлаш мумкин эмас деган далилни келтиришаётган экан. Бунга сиз қандай муносабат билдирасиз?

Nigora Umarova
04.09.2008, 13:56
Мухтарам форумдошлар!
АбуМуслим ваъдаларига вафо килиб ардокли ёзувчимиз Тохир Маликнинг веб сахифаларини кайта тикладилар.
Бу хакида форумимизнинг Www.tohirmalik.com - Tohir Malik sayti (http://uforum.uz/showthread.php?p=135315#post135315) мавзуси оркали танишишингиз мумкин.

Tohir Malik
07.09.2008, 17:28
Яқинда бир маълумотга дуч келдим. Машхур Ёзувчи Коельо Пауло асарлари борасида Лотин Америкасида можаролар юзага келибди. Уларга кўра ёзувчини асарлари бир одам қаламига мансуб эмас бўлиб, улар устида пулга ёлланган ижодкорлар гуруҳи ишлар экан. Мутахассислар бунга важ қилиб бир йилда 5 та китоб ёзиб нашрга тайёрлаш мумкин эмас деган далилни келтиришаётган экан. Бунга сиз қандай муносабат билдирасиз?

Adabiyotda "Mardikor ishlatish" uslubi Yevropada azaldan mavjud. Shuning uchun ham Vil'yam Shekspir, Aleksandr Dyuma kabi yozuvchilarni to hozirga qadar ko'chirmachilikda ayblashadi. Xatto bu aybni Jyul Vernga nisbatan ham ishlatinb turishadi. Bu kabi yozuvchilar ba'zan asar voqeasini kimdandir "sotib olgan" yoki 4-5 ta yosh yozuvchini yollab, ularga voqeani bayon qilib yozilishini o'zlari kuzatib turishgan. Ba'zi yozuvchilar bu ishini ham qilmay adabiy kotib yollashgan. Bunaqa "hashar" asarni bir bobini bir yozuvchi, ikkinchisini boshqa yozuvchi yozib turgan. Adabiy kotibning vazifasi ana shu boblarni "ulashdan" iborat bo'lgan. Rus yozuvchilari orasida mashhur Yulian Semyonov ana shunday "ijod qilgan". Uning asosoiy vazifasi KGB yoki boshqa tashkilotlar arxividan kerakli ma'lumotlarni olib yozuvchilarni ta'minlashdan iborat bo'lgan. Yozilgan asar uning nomidan e'lon qilingan.

Nigora Umarova
10.09.2008, 15:42
Тохир ака бугунги кунда негадир одамлар назарида устозларнинг макеи тушиб кетаётгандек...

Tohir Malik
10.09.2008, 15:46
Тохир ака бугунги кунда негадир одамлар назарида устозларнинг макеи тушиб кетаётгандек...

Ҳақ йўлида ким сенга бир ҳарф ўқутмиш ранж ила,
Айламак бўлмас адо онинг ҳақин юз ганж ила.
Устозлар ҳақида гап кетганда ҳазрат Алишер Навоийнинг бу байтларидан ошириб бир сўз айтмоқ мумкинмикин?
Дунёда исбот талаб этилмайдиган ҳақиқатлар кўп, буни илм тилида “аксиома” деймиз. Устоз ҳазрати олийларининг улуғлиги ана шундай аксиомалардан бири. Ҳозир ўқувчилар, талабалар ўқитувчиларни “устоз” деб шарафлашади. Биз ўқиган пайтда ундай эмасди. Шу боис илм даргоҳларида бу одоб мени кўп хушнуд этади.
Мен оиламизни “муаллимлар оиласи” деб ҳамиша фахрланиб юраман. Раҳматли дадам ва аям ўқитувчи бўлганлар. Опаларим ҳам ўқитувчилик қилишди, акаларим институтда устозлик қилдилар. Аҳли аёлим қирқ йилдан бери мактабда ўқитувчилар, қудаларим ҳам ўқитувчи, қизларим ўқитувчи, ва ниҳоят камина ҳам ўқитувчи...Набираларим ҳам шу касбни танлашса ажаб эмас. Демоқчиманки, ўқитувчилик заҳмати ва шарафи бизга бегона эмас.
Баъзан менга нотаниш йигит-қизлар тўйга таклиф қилиб келишади. “Булар кимлар?” деб сўрайман аҳли аёлимдан. “Ўқувчиларим”, дейди у фахр билан. Мактабни битирганларига беш-олти йил бўлса-да, устозларини эслаб, тўйга таклиф қилиб келишларида мен икки ҳил саодат кўраман: биринчиси, устознинг шодлиги – демак, унинг меҳнати самарасиз кетмабди, иккинчиси – шогирднинг одоби, гўзал фазилати – демак, устознинг ҳақини унутмабди. Мана шу фазилат уни ҳаётда камолотга етказувчи бир қанотдир.
Киши ҳаёти давомида кўп одамлар билан учрашади, танишади, вақт ўтиши билан эса айримларининг ўзини ҳам, исмини ҳам унутади. Лекин боғчадаги мураббиянинг, илм даргоҳидаги устознинг исмини ҳеч ким унутмаса керак. Афсус шундаки, исмини унутмаслик баробарида “у мени дарсда қийнарди, ҳеч яхши баҳо қўймас эди”, деб таъна билан эслайди. Арзимаган кичик бир хизмат билан кўнглини олишни ўйламайди. Устознинг талабчанлиги ўқувчилик кезлари ҳаммага “қийнаш” бўлиб туюлади. Ҳолбуки, ўша “қийнаш” оқибатда ширин мева беради. Камина мактабда ўқиб юрган кезларим ҳикояларим матбуотда босилиб турарди. Аммо адабиёт фанидан устозим раҳматли Саъдулла ака Исматов кўпинча “уч” баҳо қўярдилар. Дадамнинг шу мактабда директор ўринбосари, яна устоз билан улфат эканликларига қарамай “аъло” баҳо олмаслигим менга ҳам ортиқча қийнаш бўлиб кўринарди. Бу хулосанинг хато эканини Университетга имтиҳон топшириб “аъло” баҳо олганимда англаган эдим.
Мени ёки аҳли аёлимни шогирдлар иззат қилиб йўқлаб келишса ёки тўйга таклиф этишса “мен устозларимни иззат қила олдимми?” деб ўзимни ўзим сўроққа тутаман. Ҳа, ҳазрат Навоий айтмоқчи, кичик бир қийинчилик ила ҳарф ўргатган устознинг ҳақини дунё бойлиги билан адо этиб бўлмайди. Зотан устоз биздан дунёнинг жавҳару олтинларини талаб этмайди. Уларни бир салом билан йўқлаб қўйсак ҳам бошлари осмонга етади. Қайсидир йили устозларимдан бирининг туғилган кунларида радио орқали синфдошлар номидан табриклаб, мусиқали салом йўллаганимда уйларига тўпланган меҳмонларига “мен дунёдаги энг бахтли одамман” деган эканлар. Ҳолбуки, радиода ишлаганим сабабли шу хизмат учун икки-уч дақиқа вақт сарф қилган эдим. Қаранг: устоз шогирд учун соатлар эмас, ойлар ҳатто йилларни сарф этадилар, аммо миннат қилмайдилар. Шу меҳнатлари туфайли шогирднинг икки ёки уч дақиқали хизмати учун эса ўзларини дунёдаги энг бахтли одам ҳисоблайдилар.
Бир куни дадам раҳматли “Вақтинг бўлса Ҳайитбой акани кўриб келайлик, тоби йўқ экан”, дедилар. Ҳайитбой ака – мактабимиз директори эдилар. Бу вақтда дадам ҳам Ҳайитбой ака ҳам ишламас эдилар. Лекин хизмат чоғидаги қадрдонликлари узилмаганди. Бордик. “Тоҳирни олиб келиб яхши қилибсиз, соғинган эдим”, дедилар. Орадан бир ҳафта ўтиб, жанозаларига бордик... Устознинг менга меҳр билан тикилиб қараганлари ҳали-ҳали кўз олдимдан кетмайди. Энди бу қараш менга “даданг бошлаб келмаганларида ўзингча келармидинг?” деб савол бераётгандай туюлади. Бошқа устозларникига ҳам дадамнинг даъватлари билан борган эдим. Дадам ўзлари ҳам боришлари мумкин эди, мени бошлаб бориш билан зиммамдаги вазифани эслатмоқчи бўлган эканлар.
Устозларини йўқлаётган, тўйларига таклиф этаётган шогирдларга ҳавасим келади ва айни дамда армон билан ўкинаман. Чунки менинг йўқлайдиган, тўйга таклиф этадиган устозларим бу фоний дунёни тарк этганлар. Уларнинг руҳларига дуо йўллашдан ўзга хизматим йўқ. Ҳаётда топган савобларимдан ул зотларнинг аъмол номаларига ёзиб қўйишни Аллоҳдан тилайман ҳамиша.
Бугун устозлар ва мураббийлар байрами арафасида ўтган устозларни яна дуо қиламиз. Ёшлар орасида баъзи-баъзида бўлса-да, устозлар қадрига етмаётганлар учраб тургани учун шу айём баҳонасида айрим гапларни айтиб ўтишни лозим деб топдим.
Саййидимиз Муҳаммад алайҳиссалом устозлар хусусида: “Ким бировга бир нарса ўргатса, ундан ўрганиб, амал қилган одам савобича савоб олади”, деб марҳамат қилганлар. Яна таъкид этганларким: “Инсонларга яхшиликни ўргатиб, ўзини унутган киши инсонларга ёруғлик таратиб, ўзини эритган мум кабидир”.
Киши икки турлуг киши отанур
Бири ўгратигли, бири ўгранур.
Икидин нару борча йилқи сони,
Тиласа муни тут, тиласа они.
“Қутадғу билиг”да таъкид этиляпти: инсонлар бири ўргатувчи яна бири ўрганувчи деб икки турли бўлур. Бу иккисидин қолганини йилқи санаб, истасанг бу йўлни, истасанг у йўлни тут. Бу фикрнинг баъзи биродарларимизга қўпол туюлиши эҳтимоли бор. Лекин холис ўйлаб кўрайлик, киши бир нарсани бошқаларга ўргатмаса, ўзи ўзгалардан ўрганмаса, унинг ҳайвондан нима фарқи қолади? Инсоннинг бошқа жонзотлардан фарқи айнан шунда эмасми?
Бола туғилиб, беш-олти кунлик бўлганида оналари уни бешикка соладилар. Кеча ва кундуз тинмасдан ҳаракат қилиб, кўкрак сутлари ила тарбия қиладилар. Қачонки болалар олти-етти ёшга етсалар, мактабга берадилар. Мактабда муаллимлар юрак меҳрлари билан тарбия қиладилар. Шу боис мактабни “илм бешиги”, деб ҳам атайдилар. Бу бешикда илм ва одоб ўрганиб, ақл ва фикрларини ўстирадилар. Бола учун тан саломатилиги қанча зарур бўлса, ақли ва фикрининг саломатлиги ҳам муҳимдир. Чунки ақл ва фикрсиз тандан на ўзи учун, на бошқлар учун фойда бор. Шунга кўра, биринчи бешикка қараганда иккинчиси афзал кўринади. Биринчи бешикда сут ва таом бериб боққан она ва ота қанчалик азиз бўлса, иккинчисида илм ва одоб ўргатиб тарбия берган муаллим ундан ортиқ азиздир.
Тарихга шон-шараф берган буюк давлат арбоблари улуғ устозлар парваришида етишган эдилар. Бу устозлар ўз тарбиясидагилар қалбига масъулият ва марҳамат туйғулари жойлаштирганлар. Инсоният тарихида ўтган шоҳу султонларнинг сон-саноғи йўқ. Лекин уларнинг оз қисмигина кишилик хотирасида қолган. Тарих зарварақларида номлари нақш этилган шахслар ҳаётига разм солсак, уларнинг доно устозлардан сабоқ олганларига гувоҳ бўламиз. Доно устоздан сабоқ олмоқ бир масала, бу сабоққа амал қилмоқ янада муҳимроқ масала. Амир Темур, Мирзо Улуғбек, Мирзо Бобур... ҳазратларининг устозларга кўргазган меҳр-илтифотлари бизга маълум. Мирзо Улуғбек ёшлик чоқларида, гарчи шаҳзодаларга ҳос одат бўлмаса-да, устозлари Қозизодаи Румий ҳазратларининг тўнлари этагини ўпган эканлар. Мирзо Бобур Самарқандга лашкар тортиб келганларида Хўжа Аҳрор валий ҳазратларининг беҳуда қон тўкмаслик хусусидаги ўгитларига амал қилиб, жанг қилмай изларига қайтганлар. Туркиядаги Усмонли давлатининг асосчиси Усмон Ғозийга оталари Эртурғул Ғозий шундай васият қилган эканлар:
“Эй ўғил!
*Шайх Адабалини асло хафа қилма.
*У бизнинг қавмимимзнинг машъалидир. Тарозуси бир дирҳамга ҳам адашмайди.
*Менга қарши келсанг ҳам унга қарши келма!
*Менга қарши чиқсанг – хафа бўламан. Унга қарши келсанг – кўзларим сенга боқмайдиган, боқса ҳам сени кўрмайдиган бўлади.
*Бу сўзларим шайх Адабали учун эмас, сен учундир.
*Бу гапларимни васиятим ўрнида кўр”.
Бу гапларни ўқиб ўйланиб қолдим: оталаридан сўнг тахтга ўтириб, саройдаги илм аҳлининг, хусусан устозларнинг қадрига етмай, хорлаганлар ва оқибатда ўзлари хорланганларга шундай васият қилинмаганмикин? Қилингандир. Устозларининг қадрига етган подшоҳ уларнинг келажагини ўйлаши табиий ҳолдир. Кўзлари хазинадаги олтин жилосидан кўр бўлган тахт ворислари бу васиятни назар-писанд қилмаганлар. Натижада, тириклик чоқлари элнинг қарғишига қолдилар, ўлгач, номлари қора билан ёзилди...
Искандар Румийнинг (Александр Македонский) Арасту (Аристотель) исмли устози бор эди. У билан бемаслаҳат иш қилмасди. Устози саройга кириб келса, ўрнидан туриб, иззат билан кутиб оларди. Ҳатто уни ўз отасидан ҳам ортиқроқ кўрарди. Бир куни Искандар Румийдан: “Нечун Арастуни отангиздан ортиқ иззат қиласиз?” деб сўрадилар. Ул дедики: “Отам гўёки мени осмондан ерга туширди. Аммо устозим Арасту мени ердан осмонга кўтарди. Яъни, отам мени дунёга келмоғимга сабаб бўлди. Устозим илм ва одоб ўргатиб, мартаба ва иззатимнинг ортмоғига сабаб бўлди”.
Ислом қўшинлари Истамбулни фатҳ этгач, Фотиҳ Султон Меҳметхон оппоқ отга миниб қўшин бошида Тўпқопи дарвозасидан ҳашамат билан кириб борарди. Бизанс (Византия) халқи ғолибларни олқишлар билан қаршиларди. Қизлар қўлларида гулдаста билан подшоҳни олқишлаш учун пешвоз чиқиб, “Истамбулни забт этган саркарда ким?” деб сўрашарди. Иттифоқо улар оппоқ соқолли, виқорли ва салобатли Оқшамсуддин Ҳазратларини кўриб қолдилар-у уни подшоҳ гумон қилиб гулларни узатдилар. Подшоҳнинг устози бўлмиш Ҳазрат бу қутловдан ҳижолат бўлиб, отларини четга сурдилар-да:
-Янги санани очган ҳукмдор Султон Меҳметхон ана удир, гулларни унга беринг,-дедилар.
Фотиҳ Султон Меҳметхон эса гул тутаётган қизларга Оқшамсуддин Ҳазратларини кўрсатиб деди:
-Боринг-да, бу гулларни оппоқ соқолли муҳтарам ул зотга беринг, бу ҳурмат ул зотнинг ҳақидир. Филҳақиқат, ул менинг устозимдир. Бу эъзозга у зот лойиқдир. Чунки бу фазилатларни, бу жаҳонгирликни, бу қаҳрамонликни мен муҳтарам устозимдан ўргандим. Унинг илми ва фазилати соясида Истамбулни фатҳ этиш шарафига эришдим.
Яна ҳукмдорлардан бири Султон Салим Мисрни забт этиб, Истамбулга қайтаётган эди. У қўшин олдида устозлари, мулозимлари, шайхул-исломлар қуршовида эди. Зафар машқлари чалинганда ибн Камолнинг оти ҳуркиб, сакради-ю Султоннинг сут каби оппоқ либосига лой сачради. Буни кўрган ибн Камол қўрқиб кетди. Бошқалар ҳам подшоҳнинг ғазабланишини кутдилар. Аммо Султон Салим дедики:
-Бу либосимни олиб, сақлаб қўйинг. Бу либос шундайлигича, лойи билан сақлансин!
Вазирлар бу буйруқ ҳикматини, сабабини сўраганларида Султон Салим шундай жавоб берди:
-Муҳтарам зот отининг оёғидан сачраган лой бизнинг шарафимиздир, у охиратда васиқаи баротимиз бўладир. Либосимизга теккан лойни кўриб, авлодимиз ҳам ибрат олсинлар, устоз отининг оёғидан сачраган лой бизнинг назаримизда қанчалик қадрли эканлигини дунё тургунча авлодимиз хотирласин.
Не афсуски, устозлар ҳақини адо этишни ўйламайдиганлар ҳам бор. Мактабларда устозларни ранжитувчи ўқувчиларни учратиб турамиз. Айрим ота-оналар фарзандлари олдида устозларни ҳақорат қилишдан ҳам тоймайдилар. Устозига меҳр ва ҳурмат кўрсатишни билмайдиган ва ўрганишни истамайдиган бахтсиз талаба бир умр фақат ўзигагина меҳрибон ва фақат ўзинигина ҳурмат қилувчи худбин бўлиб қолади. Саҳро тиконини экиб, гул оламан, деган одам ақлли одам эмасдир. Ўзига илм-ирфон ўргатувчи устозининг қадрини билмаган одам Ватан, миллат учун фойдали бир одам бўла олмайди. Ислом дини нуқтаи назаридан қаралса, адо этиб, тугатиб бўлмайдиган ҳақлар орасида устоз ҳузуридаги қарздорлик ҳам бордир.
Шу ҳикоятлар баҳонасида икки мазмун англатувчи бир мақолга изоҳ бермоқ зарурати туғилди. Устозларнинг мавқеи ҳақида гап кетганда айримлар бу мақолни “Устоз отангдан улуғ”, тарзида, бошқалар эса “Устоз отангдек улуғ” шаклида баён қиладилар. Бунга сиз нима дейсиз? Қайси бири тўғри? Фарзанд учун одамлар орасида отанинг мавқеидан баланд зот йўқ. Лекин ота ўрнида кўриб ҳурмат қилинадиганлар бор. Демак, устоз отадек улуғ экан. Лекин масаланинг бошқа томони ҳам бор: ота фарзандини боқишга, тарбия қилишга мажбур. Лекин устоз айнан шу фарзандга илм беришга мажбур эмас. Агар “бу болани ўқитмайман”, деса айбли саналмайди. Шу боис ҳам унинг отага нисбатан улуғлиги мавжуд. Ҳазрат Али (р.а.) “Менга бир ҳарф ўргатган кишининг хизматкори бўлишга тайёрман”, деганлар.
Ҳамонки устоз отадан улуғ экан, “Ота рози – Худо рози”, деган мақолни “Устоз рози – Худо рози” деган маънода ҳам англашимиз ва шунга яраша ҳаракат қилишимиз шарт экан. Кимки, устозининг розилигига етишибди, демак, у бахтиёрдир!

Nigora Umarova
10.09.2008, 15:52
Адиблар уз асарларида ишк-мухаббат хакида куп ёзишади, бу уларнинг хаётнинг кузатувчанлигидан келиб чикади.
Бугунги кунда ёшларимиз уртасидаги мухаббат, бу шунчаки хавасга айланиб колаётгандек...

Tohir Malik
10.09.2008, 15:54
Адиблар уз асарларида ишк-мухаббат хакида куп ёзишади, бу уларнинг хаётнинг кузатувчанлигидан келиб чикади.
Бугунги кунда ёшларимиз уртасидаги мухаббат, бу шунчаки хавасга айланиб колаётгандек...

Ҳа, айнан шундай: “ишқ бошқа, ҳавас бошқа – бу йўлда хато қилма”, деб огоҳлантирадилар. Яна бир мақол бор: “Билмайин босдим тиканни – тортадирман жабрини. Билсам эрдим, босмас эрдим – тортмас эрдим ул тиканнинг жабрини”.
Дунёда ишқ-муҳаббатдан бегона одам йўқ. Буни “дард” ҳам дейдилар. Ҳар бир инсон маълум ёшда бу дардга чалинади. Тарихдан, мумтоз адабиётимиздан маълумки, айримлар бу дард туфайли ҳалок ҳам бўладилар. Ким муҳаббат дардига мубтало бўлибди – унга табиблар шифо бера олмайдилар. Унинг бирдан бир шифоси – висол.
“Ишқ” дейилганда аввало Аллоҳга бўлган муҳаббат тушунилади. Сўнгра ота-онага, Ватанга муҳаббат, оилага, дўстларга муҳаббат ҳам мавжуд. Буларнинг бири иккинчисини инкор этмайди, балки бир-бирига қувват беради. Ҳар бири ўз ўрнида ардоқли фазилатдир. Бирини деб иккинчисидан воз кечилмайди. Биз айни дамда булар ҳақида эмас, оқибати никоҳ иплари билан боғланувчи икки дил муҳаббат ҳақида сўз юритмоқчимиз.
Бугунги кунда айтилаётган қўшиқларнинг сўзларига эътибор берилса, ярмида муҳаббат изҳор этилса, қолган ярмида бевафонинг ташлаб кетганидан нолалар қилинади. Ажабланарлиси шуки, муҳаббат изҳоридан иборат қўшиқларнинг кўпини қизлар ижро этишади. Ҳолбуки, иболи, ҳаёли қиз ҳеч қачон йигитга ўз муҳаббатини очиқ изҳор этмайди. Бу бизнинг талабимиз эмас, табиат шундай яралган. Ҳатто қушларнинг ҳам фақат эркаги сайрайди. Ҳамонки, қиз йигитнинг таърифу тавсифини келтириб “мен сени севаман”, деб овоза қилган экан, демак у ҳеч қачон йигит томонидан қадрланмайди. Демак, унинг ташлаб кетилишига йигит эмас, ўз одобсизлиги, янада аниқроқ айтсак: нафси сабаб.
Шаҳар кўчаларида куппа-кундуз куни ҳам бир-бирига суйкалишиб юрган, ҳатто қучоқлашиб, ўпишаётган йигит-қизларни учратиб қоламиз. Дискотека каби жойларни-ку, айтмаса ҳам бўлади. Буни ўша йигит-қизлар ўзларича “муҳаббат” деб ўйлашар? Йўқ, бу муҳаббат эмас! Муҳаббат - покиза туйғудир. Бу пок туйғу кўча-кўйда булғанмайди. Ўз майлини йигитга топшириб қўйган қизни муҳаббат оташи эмас, шайтоннинг ўтли нафаси бошқаради, бошқачароқ айтсак: нафси бошқаради.
Шу ўринда оқила қизларимиздан сўраймиз: айтинг-чи, йигитга суйкалишдан уялмаётган қиз ҳақида йигит нималарни ўйлаши мумкин? “Менинг раъйимга қаршилик билдирмаяпти, эҳтимол мендан аввал ҳам бошқа йигит билан шу қилиқларини қилгандир, ҳозир мен билан хайрлашиб бошқасини учратса-чи?” демайдими? Айнан шу фикрда бўлиши аниқ. Демак, у учун қиз муҳаббат олиҳаси эмас, балки бир оз ўйнаб, кўнгил талаби қонганидан сўнг ташлаб юбориладиган бир матоҳ. Ўйлаб кўринг: йигитнинг ўйлари қиз учун ҳақорат эмасми? Қўполроқ бўлса ҳам айтайлик: йигит қизни бир фоҳиша ўрнида қабул қилмаяптими? Бу қиз учун ҳақорат эмасми? Албатта ҳақорат, ўлим билан тенг ҳақорат! Ҳатто ўлимдан ҳам аянчлироқ ҳақорат. Чунки ўлимдан сўнг тупроқ тортилади, кўп нарсалар унутилади. Бундай ҳақорат юзига эса тупроқ тортиб бўлмайди. Унутиш ҳам мумкин эмас. Ким шундай ҳақоратга дуч келибди, бу дунёда неча йил яшаса ҳам, то ўлгунига қадар шу юрак қийноғида юради.
Кўчада йигит билан юрган барча қизларга ҳам бир ҳил кўзда қарамаймиз. Ҳаммасини бир ҳилда айбламаймиз. Кўплари тўғри кўнгилда дўстдирлар, ўқишдан бирга қайтаётгандирлар. Ёки йигитнинг пинжига кириб кетай деяётган қиз уни чиндан ҳам яхши кўрар. Уни ҳам енгилтакликда айбламай турайлик. Дейлик, улар шу ҳолатда турмуш ҳам қуришди. Шубҳа йўқки, айнан шу оилада рашк ўти бошқаларникидан баландроқ ёнади. Эр хотиннинг, хотин эса эрнинг ҳар бир қадамида бевафолик учқунини кўргандек бўлаверади.
Биласиз, ёзувчилар кузатувчан бўлишади. Бу одат менда ҳам озми-кўпми бор. Ана шу кузатувларим асосида айтишим мумкинки, кўча-кўйда суйкалишиб юрганларнинг кўпчилиги оқибатда оила қурмайди, қурган тақдирда ҳам бахтли ҳаёт кечира олишмайди. Аммо бу тўхтамни барчага нисбатан деб тушунмаслик керак. Бир-бирларига кўнгил қўйиб, муҳаббатларини пок ҳолда асраб турмуш қурган, бахтли ҳаёт кечирган оилалар ҳам бор. Мен бахтли бўла олмайди, деганда муҳаббатини пок ҳолда асрай олмаган, муҳаббат туйғусига гард туширган йигит-қизларни назарда тутяпман.
Яна шундай қизлар борки, улар муҳаббат туйғусини мутлақо қадрламайдилар. Улар учун энг муҳими – йигит билан вақтихушлик қилиш. Агар йигит бойваччалардан бўлса бундайлар учун янада яхши. Халқда бундай қизларни “енгилтак” ёки “суюқоёқ” дейдилар ва нафратланадилар. Бундай қизларнинг оқибатда фоҳишаликни касб қилишдан ўзга чоралари қолмайди.
“Ҳадеб қизларни ёмонлаяпсиз, йигитлар-чи?” деб таъна ҳам қилишингиз мумкин. Таъна ўринли. Гапни қизлардан бошлашимизга бир сабаб бор: қиз болани нозик чиннига қиёслашади. Унинг шаънига озгина доғ тушса ҳам, ҳар қанча ювишга уринмасин, кетиши қийин бўлади. Бизнинг одатимиз шу-да: агар қизни бир йигит билан кўриб ота-онасига айтишса, оила исноддан бўғилади. Агар “ўғлингиз бир қиз билан кетаётган экан”, дейилса “ҳа, йигитчилик-да”, деб қўя қолишади. Ҳатто эрдан чиққан жувон билан хотиндан ажрашган эрнинг мавқелари ҳам тенг эмас. Минг йиллардан бери давом этиб келаётган бу одат ҳали бери бекор қилинмайди. Шунинг учун ҳам қизларни ёмон оқибатлардан эҳтиёт қилиш мақсадида гапни улардан бошладим.
Йигитлар масаласига келсак, ҳаё ва вафо борасида қизларга қанчалик талаблар қўйилса уларга нисбатан ҳам шу даражада талаб мавжуд. Улар орасида ҳам нафс бандалари бор, эҳтимол, қизларга нисбатан кўпроқдир, буни ҳеч ким санаб кўрмаган. Аммо йигитлар орасида алдамчилари кўпроқ бўлса керак. Бир вақтнинг ўзида бир неча йигитга севги изҳор қилувчи қизларга нисбатан, бир неча қизнинг бошини айлантириб юрувчи йигитлар кўпроқдир, деган ўйдаман. Албатта менинг бу фикримни қизлар қувонч билан тасдиқлашади, бироқ йигитлар инкор этишади. Лекин йигитлар шошилмай турганлари ва бу ҳақиқатни тан олганлари маъқул. Йигитлар орасида қизларни фақатгина нафсни қондириш манбаи деб қаровчилар оз эмас. Демоқ жоизки, бундай йигитларнинг келажагида ҳам бахт маёғи порламайди. Ҳақиқий эр йигит қадимдан ҳам ўз ор-номусини, ҳам севгилиси шаънини қадрлаб келган. Ор-номус учун жангга кирган, ҳатто жон берган. Европада бундайларни “рицар” дейишади. Бизда эса “жувонмард”.
Қизми ёки йигитми бир нарсани аниқ англаб олишлари шарт: бошланиш, яъни ибтидо -муҳаббат, оқибат, яъни интиҳо - оиладир. Оқ дастурхонлар солинган покиза уйга ҳеч қачон ифлос оёқ билан кирилмайди.
Яқинда бир оила можаросига гувоҳ бўлдим. Оила қурганига бир йил ҳам тўлмаган эр хотинидан ажрашмоқчи. Сабаб: хотинида гумони бор. Кўп гап-сўзлардан кейин келин бошқа йигитда кўнгли борлигини, уни тўйдан олдин ҳам севганини, тўйдан кейин ҳам учрашиб турганини очиқ айтди ва буни иснод деб қабул қилмади, балки “чин муҳаббат”, деб таърифлади. Чиндан ҳам шундаймикин? Йўқ, асло! Нима учун кескин равишда шундай хулосага келяпмиз? Сиз ҳам ўйланг-чи: агар қиз тўйдан аввал юрган йигитини чиндан ҳам севса нима учун бу йигит билан турмуш қурди? Адашдими? Ота-онаси мажбур қилдими? Агар қизнинг севгиси ҳақиқий бўлганда эди, у муҳаббатини ҳимоя қилишга озгина бўлса-да уриниб кўрарди. Ўша можарода қизнинг ота-онаси фарзандининг бу туйғусидан мутлақ бехабар эканликларини айтишди. Онаси ҳатто “Вой қизим-ей, шунақа дардинг бор экан, айтмайсанми, суйганингга берардим”, деб ўкинди.
Энди яна бир нарсани айтиб ўтмасак бўлмас: ҳозир ҳориждан кўп бемаъни қилиқлар билан бирга “эркин муҳаббат” деган аҳмақона “ғоя” ҳам кириб келяпти. Ёшлар бу ҳақдаги бузуқ фильмларни кўриб ётишибди. Эҳтимол улар орасида ҳам шу “ғоя” тарафдорлари пайдо бўлаётгандир. Агар шундай бўлса, биз уларга деймизки: “эсингизни йиғиб олинг. Бу “ғоя” бузуқликнинг ўзгинаси. Бу “эркин муҳаббат” эмас, бу “ҳайвоний муҳаббат”. Ҳатто унга “муҳаббат” деган покиза тушунчани қўллашнинг ўзи ҳам бемаъниликдир.” Бу ҳайвоний туйғунинг нимадан иборат эканини билмаганларга тушунтириб ўтамиз: эр ва хотин гўё бир оила қурадилар аммо эр қачон кимни хоҳласа ўша билан бўлади, хотин эса кўнглига ёққан эркак билан маишат қилаверади. Улар бир-бирларини бузуқликда айбламайдилар. Уларнинг эркинликлари мана шундан иборат. Бу бемаъниликни балки Европа кўтарар, аммо бизда хотинини бировга рашк қилмаганларни “даюс” деб атайдилар ва эр учун бундан ўзга даҳшатлироқ ҳақорат йўқ.
Сиз бу “эркинлик”ни нима деб атайсиз?
Мазкур баёнда фикрларимизни балки кескинроқ билдиргандирмиз. Бу кескинлик кимнингдир иззат-нафсига ҳам теккандир. Начора, “дўст ачитиб гапирар”, дейдилар-ку? Эҳтимол кексайиш ёшига бораётганим учун фикрларимда ҳам эски қарашлар мавжуддир, балки ёшларнинг ҳаётга, муҳаббатга қарашлари энди бўлакчадир? Марҳамат, шу ҳақда очиқчасига фикрлашайлик. Лозим бўлса, баҳслашайлик. Мана шу фикрлашувимиз, баҳслашувимиз тўғри йўлни белгилашда қийналаётган қайси бир ёш йигит ёки қизга ёрдам бериб қолар?

Nigora Umarova
10.09.2008, 16:20
Сўз санъати ва сўз қадри ҳақидаги фикрларингиз ...

Tohir Malik
10.09.2008, 16:26
Сўз санъати ва сўз қадри ҳақидаги фикрларингиз ...

Сўз мулки, сўз санъати, сўз қадри ҳақида улуғларимиз, пирларимиз, устозларимиз биздан кўра кўп ва хўб айтиб кетганлар. “Сўз оби ҳаёт бўлиб ўликни тирилтириши ёки ханжар бўлиб тирикнинг жонини олиши мумкин”, дейилувининг ўзиёқ фикримни тасдиқ этса керак. Камина улардан дурустроқ фикр айтмоққа ожизман. Шу боис саволингизга ҳазрат Алишер Навоий таърифлари билан жавоб қайтарай. Ҳазратнинг маснавийдаги фикрларини бугунги суҳбат тилига кўчирсак бу маъноларни ўқиймиз: “Сўз ўз аҳамияти билан фалакдан ҳам юқори мақомдадир, фалакдангина эмас,инсон идрок қилган ҳамма нарсадан юқоридир. Сўз дури шундай юксакликка сочилганки, унинг пойтахти Сурайё юлдузининг ўрнидадир. Сўз ўз борлиғи билан оламнинг ҳамма бурчагига етиб борувчи, ўз шарафи билан эса, одамни энг юксак мартабаларга кўтарувчидир. Агар маъноли сўзи бўлмаса, ичида гавҳари йўқ садаф сингари, инсоннинг ҳеч қандай обрў ва эътибори йўқдир. Садафнинг ичида гавҳар пинҳон турган пайтда унинг хазинаси баҳри уммон бўлгани ҳолда, ичидан гавҳари олингач, садафнинг қуруқ тошбақа суягидан фарқи қолмайди. Сўз – жаҳон-жаҳон дилоролиққа эга, гўзаллик ва латофат уни кўзга кўринмас қилиб қўйган...”
Бу ақл маъноларига яна нима деб қўшимча қила олардик? Ҳар бир ёзувчи асарининг умри айнан шу маъноларга қанчалик амал қилганлиги билан, бошқачароқ айтсак, сўз санъатини қай даражада эгаллагани билан ўлчанади. Сўз санъаткори мартабасига етган ёзувчиларнинг асарлари асрлар чегарасини билмайди. Тарих сабоғи, устозлар сабоғи бизга шундан далолат бериб турибди. Афсус шуки, биз сўз сеҳрига баъзан етарли аҳамият бермаймиз. Сўз жилвасини унутамиз, сўзнинг асл маъносини тўғри фаҳм этмаймиз ёки эътиборсизлик қиламиз. Бундай камчилик каминада ҳам бор. Мисол учун, “Шайтанат”нинг бир ерида “басир кўзлар очиларми?” деган жумлани ёзибман. Ҳолбуки, “басир” – кўзи очиқ одамдир. “Сўқир” демоқ ўрнига, хаёлим чалғибми, шундай ёзибман. Муҳаррир ҳам бунга эътибор қилмабди. Албатта, бу хатоликни кейинги нашрда тузатдим. Аммо ўзини ёзувчи деб билгувчи одам бундай хато қилишга ҳақсиздир. Суҳбатимиз баҳонасида мен китобнинг биринчи нашрини ўқиган муҳлислардан узр сўрайман.
Тоғам Мирзакалон Исмоилий сўз қадрига ғоят эътиборли устоз эдилар. Сўзнинг мағзини чақа олувчи сўз сеҳргарларидан эдилар. Машқларимни кўрсатганимда асосан нотўғри ишлатилган сўзлар учун танбеҳ эшитардим. Бир куни оддийгина қилиб: “Қуёш нур сочарди”, дейиш ўрнига “Шамсиянинг ўткир тиғлари”, деб ўзимча “зўр”, “шоирона” жумла ёзибман.
-“Шамсия” нима, биласанми?-деб сўрадилар тоғам.
-Биламан, қуёш,-дедим.
-Қуёш – шамс, “шамсия” эса русчасига “зонтик” дегани...
Тоғам бадиий асарда “ва” боғловчисини ишлатишга қарши эдилар. “Ва” арабларда ишлатилади. Ўзбек тилида, айниқса жонли сўзлашув тилида ҳеч ким “ва”ни қўлламайди”, дердилар. Тоғам Чўлпонни устоз деб билардилар. Асарларида Чўлпонга ҳос латифлик билан сўз гавҳарларини терардилар. Ҳатто таржима асарларида ҳам сўзга жиддий эътибор берардилар. Маънони қуруқ кўчирмай, жумланинг, иборанинг ёки мақолнинг ўзбекча шаклини топардилар. “Анна Каренина” ни, айниқса “Чолиқуши”ни ўқиганда таржима асарлиги билинмайди.

Nigora Umarova
10.09.2008, 16:27
Ёзувчи асарларига бўлиб ўтган воқеаларни асос қилиб оладими?

Tohir Malik
10.09.2008, 16:28
Ёзувчи асарларига бўлиб ўтган воқеаларни асос қилиб оладими?
Ҳар қандай асарнинг пойдевори бўлиб ўтган воқеалардир. Ёзувчининг вазифаси бу воқеаларни саралайди, умумлаштиради. Керак жойга ўзининг хаёли маҳсулидан қўшади. Лозим бўлмаганларидан эса воз кечади. Адабиётшунос олимларимиз буни “бадиий тўқима” деб атайдилар. Бироқ буни “йўқ гаплар тўқиб чиқарилар экан”, деб тушунмаслик керак. Ҳар қандай бадиий тўқиманинг асосида ҳаётий воқеалар бўлмас экан, асар оқсоқланиб қолади. Ўқувчини ишонтириши қийин бўлади.

Nigora Umarova
10.09.2008, 16:31
Детектив жанрига ўтганингиз фантастикани бутунлай тарк этганингизни англатадими?

Tohir Malik
10.09.2008, 16:32
Детектив жанрига ўтганингиз фантастикани бутунлай тарк этганингизни англатадими?
Бадиий адабиётга бўлган муҳаббатим фантастика булоғи сувидан баҳра олган. Мен бу муҳаббатдан бутунлай воз кеча олмайман. Фантастика унсурларидан фойдаланиб ўқувчилар хаёлини маълум бир муаммоларга тортишга интиламан. Эътибор берган бўлсангиз, “Шайтанат”нинг Анвар ҳаётига доир тасвирларида шундай қилганман. Очиғини айтсам, бир умидим бор: фантастика билан детективни бирлаштириб ёзсам. Бу асарни йигирма йил аввал бошлаб қўйган эдим. Ўша пайтда кучим етмаган эди. Балки энди уриниб кўрарман. Кўпчилик фантастика ва детектив тарзини менсимайди. Буни очиқ айтади ҳам. Агар адабиёт бир чинор бўлса, фантастика ва детектив тарзи унинг икки шохидир. Тўғри, номи фантастика ёки детектив бўлган, аммо бадиий асар талабига жавоб беролмайдиган хом-хатала асарлар кўп. Лекин юз йиллардан бери севиб ўқилаётган романлар ҳам бор-ку? Наҳот уларни ҳам инкор этиш мумкин бўлса?

Tohir Malik
10.09.2008, 16:35
Насрни “фантастика”, “детектив” ёки “реалистика” каби йўналишларга адабиётшунослар ажратишган бўлишса керак. Тарихда “танқидий реализм”, “социалистик реализм” каби йўналишлар ҳам мавжуд эди. Ажабки, ёзувчиларнинг ҳеч бирлари асарларининг номи остига ҳеч қачон “социалистик реализм”, деб ёзиб қўймаганлар. Нечундир фантастика ва детективга шу одат хос бўлиб қолди. Ҳар бир бадиий асарда озми-кўпми фантастика ва детектив унсурлари бўлади. Тарихий асарларнинг асоси хаёл маҳсулими? “Ўтган кунлар”да Отабекнинг қотиллигида детективга ҳос баёнларни учратмаймизми? Ҳар бир асарда саргузаштларга дуч келмаймизми?
Тўғри, камина дастлаб илмий фантастика йўналишида бир оз машқ қилиб кўрдим. Асардаги илмий ғоялар мен учун асосий бир гапни айтиш учун баҳона эди. Буни хапдорига ўхшатаман: беморни қийнамаслик учун дорининг қобиғи ширин бўлади. Лекин бу қобиқнинг шифо бериш хусусияти йўқ. Шифо – шу қобиқ ичидаги аччиқ дорида. “Фантастика”, “детектив” деган гаплар ҳам шу қобиққа ўхшайди. Мақсад- ўқувчининг эътиборини тортиш. Ҳамкасбларим мендан ранжишмасин, уларни камситмоқчи эмасман, аммо айрим асарларнинг ўқувчилари ғоят кам. Ҳолбуки, асар зўр маҳорат билан ёзилган, ундаги гаплар ҳам беназир. Бундай асарларнинг муаллифлари “Мен тушунган одамлар учун ёзаман, ҳамма ўқиши шарт эмас”, дейишлари мумкин. Ҳамма ўқиши шарт бўлмаган асарлар тарихда ҳам бор эди, ҳозир ҳам Жаҳон адабиётида кўп учрайди. Лекин мен ёзилган асарни иложи борича кўпроқ одам ўқиши тарафдориман. Гап бу ерда кўп одам ўқигани туфайли ижодкорнинг кўпга танилишида эмас. Гап хизматингиздан кўпроқ одамнинг баҳраманд бўлишида. Ёзувчи қўлга қалам олиб бирон воқеа баёнини берганида ўқувчисини маълум бир ҳаёт фалсафасидан огоҳ этишни ният қилади. Ана шу фалсафани кўпроқ одам ўқиши, шу фалсафа ҳақида кўпроқ одам фикрлаши яхши эмасми? Агар тор доирадаги ўқувчиларимизнигина ўйласак, адабиётнинг таъсир доирасини чеклаб қўйган бўлмаймизми?
Айрим дўстларимизда “фантастика ёки детектив савияси паст ўқувчиларга мўлжалланган”, деган фикр ҳам борким, бундан воз кечишларини истардим. Ўқувчини савияси паст, деб айбласак ўзимиз учун уят. “Савияси паст асар ёзилибди”, десак тўғри бўлади. Баъзилар “фантастика”ни тушунмайман”, дейишади. Нимасига тушунмайди? Бадиий адабиётга хос бўлган барча талаблар бу йўналишга ҳам ҳос. Олимларнинг илмга доир суҳбатлари ҳам осмондан олинган эмас. Олий математикадан маъруза ўқилмайди. Фақат бизда адабиётдаги бу икки йўналишга менсимасдан қараш одати бор. Ўқимасдан туриб баҳо беришга ўрганиб қолганмиз. Яқинда икки ёзувчининг баҳсига гувоҳ бўлдим. Бири қайсидир асарни мукофотга арзийди, деб ишонтирмоқчи бўлади, иккинчиси лойиқ эмас, деб рад этади. Шунда биринчиси: “Шу асарни тузукроқ ўқидингизми?”- деб сўровди, иккинчиси ўқимаганини айтди-да, “ўқиб нима қиламан, барибир у одам зўр асар ёзолмайди”, деб изоҳ берди. Бизнинг ишларимиз шунақа. Мен Фёдор Достоевскийнинг “Жиноят ва жазо” асарини детектив асарнинг энг аъло намунаси деб биламан. Марио Пьюзонинг “Падре” (“Чўқинтирган ота”) асари ҳам шу йўналишда ХХ асрда яратилган гўзал асар эканини жаҳон тан олган. Хўш, буларни ҳам савияси паст ўқувчиларга аталган, деймизми? “Шерлок Холмс”ни неча замондан бери неча миллионлаб (эҳтимол миллиардлабдир?) одамлар ўқиётганини инобатга олсак, дунёни савияси пастлар босиб кетмайдими?
Саволингизга жавоб беришда чалғиганим йўқ. Бу масалаларга ҳам эътиборимизни қаратишимиз керак. Ҳозир бемаъни саёз қўшиқлар кўпайгани сингари номи “детектив” бўлган аммо бадиий адабиётнинг энг кичик талабларига ҳам жавоб бера олмайдиган асарлар кўпайяптики, бу ҳолатга йўл қўймаслик чораларини ўйлаб кўришимиз керак. Фақат рад этиш билан иш битмайди.
Энди фантастикадан детективга ўтишимнинг сабабига келсак, мен доимий равишда бир ҳил иш билан банд бўлишни ёқтирмайман. Фантастикада қўлимдан келганича машқ қилиб кўрдим. Детективда ҳам ўзимни синаб кўришга эҳтиёж сезилди. Кейинги пайтда маърифий йўналишга диққатимни қаратдим. Келажакда кўп йиллик орзуйим – тарих мавзуига мурожаат этишни ният қилганман. Қайси йўналишга кирмайин мақсадим бир – ўқувчи билан ҳаёт муаммолари ҳақида ғойибона суҳбат қуриш. Зулмнинг илдизини қуритиб, саодатли умрга етишиш йўлларини излаш. “Шайтанат”ни ёзишдан мақсад ҳам шу эди. Сохта камтарлик қиляпти, деб ўйламанг, лекин бу асар ғоятда ҳайратланарли даражада эмас. Ҳамкасб дўстларимдан менинг ортиқ жойим йўқ. Камчиликларим бор, буни ўзим ҳам биламан. Ўзим сезмаётган камчиликларимни холисаниллоҳ айтиб туришса миннатдор бўламан. Асарнинг маълум маънода шуҳрат топишига сабаблардан бири – бу мавзу ўқувчилар учун янгироқ эди. Иккинчи сабаби – кейинги йилларда ҳамкасбларимиз китобхонларни янги асарлар билан тез-тез қувонтириб туриш анъанасига содиқ қолмаяптилар. Китоб пештахталарида анчагина бўш ўринлар борлигига гувоҳ бўляпмизким, бу биз учун ачинарлидир. Ўрни келганда айтай: кам асар ёзилишини иқтисодий аҳвол билан боғламаслик керак. “Ўтган кунлар”, “Кеча ва кундуз”, “Навоий” каби асарлар ёзилаётганда устозларимизнинг иқтисодий аҳволлари ҳозиргиларникидан ночорроқ бўлгани аниқ-ку? Устига устак мафкуравий тазийқ-чи?

Nigora Umarova
10.09.2008, 16:36
Сўнгги пайтларда диний маърифий мавзуда бир қанча рисолалар ёздингиз. “Меҳмон туйғулар”, “Иймонлашиш умиди”, “Одамийлик мулки” каби асарларингиз мухлислар томонидан илиқ кутиб олинди. Айтинг-чи, диндорликнинг асл моҳияти, вазифаси нимада? Пайғамбар алайҳиссалом машҳур ҳадисларида яхши хулқларни энг мукаммал даражага етказмоқ учун юборилганларини айтадилар. Бинобарин, диндан кўзланган мақсад Аллоҳ таолонинг розилигига эришиш, инсоннинг комил ахлоқ соҳиби мақомига кўтарилиши эмасми? Шундай бўлса, муқаддас динимизни ҳам манфаат учун кураш воситасига айлантираётганлар қилмишини қандай баҳолаш мумкин?

Tohir Malik
10.09.2008, 16:37
Сўнгги пайтларда диний маърифий мавзуда бир қанча рисолалар ёздингиз. “Меҳмон туйғулар”, “Иймонлашиш умиди”, “Одамийлик мулки” каби асарларингиз мухлислар томонидан илиқ кутиб олинди. Айтинг-чи, диндорликнинг асл моҳияти, вазифаси нимада? Пайғамбар алайҳиссалом машҳур ҳадисларида яхши хулқларни энг мукаммал даражага етказмоқ учун юборилганларини айтадилар. Бинобарин, диндан кўзланган мақсад Аллоҳ таолонинг розилигига эришиш, инсоннинг комил ахлоқ соҳиби мақомига кўтарилиши эмасми? Шундай бўлса, муқаддас динимизни ҳам манфаат учун кураш воситасига айлантираётганлар қилмишини қандай баҳолаш мумкин?

Мен ахлоқ мазуида, яъни маърифий йўналишда икки китоб ёзишни узоқ йиллар орзу қилдим ва бу ишга тайёрланиб юрдим. Бундан мақсад тоғам Мирзакалон Исмоилий бошлаган ишларини давом эттириш эди. “Меҳмон туйғулар” ни яхлит асар дейиш мумкин эмас. Ўз номи билан айтганда, кутилмаган онда меҳмон бўлиб келган туйғуларнинг баёни. Китобларда ўқиганим доно фикрларни, хаёлимда туғилган баъзи гапларни дафтарга ёзиб юрардим. “Шайтанат”ни ёзиб бўлгач, дафтарни оққа кўчирдим-у, китобхонлар диққатига ҳавола этишга журъат қилдим. Бир оз фурсат ўтгач, уни тўлдириб, “Иймонлашиш умиди” билан қайта нашр эттирдим. Бу икки китобга режадан ташқари тартиб берилди, десам ҳам бўлади. Ниятдаги китобларнинг биринчисини – “Жиноятнинг узун йўли” деб номладим. Мен бир неча йиллар давомида ўсмирлар орасида учрайдиган жиноятчилик сабабларини ўргандим. Бу ўрганишнинг натижаси ўлароқ “Алвидо, болалик” қиссаси дунёга келди. Ўсмирлар орасидаги жиноятчилик ҳар қандай жамиятни ташвишга соладиган ҳолат. Шу боис бу муаммони илмий томондан ҳам таҳлил эҳтиёжи туғилди. “Жиноятнинг узун йўли” – “Алвидо, болалик”ка ёзилган илмий шарҳ десак ҳам бўлади. Ниятимдаги иккинчи китоб , ахлоқ китоби, уни “Одамийлик мулки”, деб номладим. Бу ахлоқ китоби уч жилддан иборат бўлиши керак. Дастлабкиси мухлислар қўлига бориб тегди. Бу китобни ёзиш учун салкам етмишта дафтар тутганман. Унга юзга яқин хулқ ҳақидаги доноларнинг фикрларини, ривоятлар, ҳикоятларни тўплаганман. Шу кейинги китобда сиз ўртага қўйган муаммога жавоб беришга уриниб кўрдим. Биз “Ибодат қиляпмиз, Аллоҳни таниймиз”, деб юрамизу аслида Аллоҳни таниш нимадан иборат эканини яхши тушунмаймиз. Дин – беш вақт намоз ўқиш ёки рўза тутишдангина иборат эмас. Аллоҳни таниш илм билан бўлади. Илмсизлик жаҳолатни туғдиради. Диндаги жаҳолат ғоят хатарлидир. Чунки у мутаассибликни туғдиради. Мутаассиблик мавжуд ерда адашишлар бошланади. “Илм” калимаси Қуръони каримнинг 752 жойида зикр этилган. Ҳадиси қудсийда Аллоҳ марҳамат қиладики: “Эй Одам боласи, билгилки, саломатлик – бирликда, ихлос – тақвода, художўйлик – тавбада, ибодат – илмда ва бойлик қаноатдадир”. Демак, илм ҳам ибодат экан. Намоз бола балоғат ёшига етгач фарз саналади. Илм олиш эса бешикдан фарз қилинган. “Қутадғу билиг”да шундай байтлар бор:
Билиг ўгран ашну топуғқа ўкуш,
Билигсиз топуғ осғи булмоз улуш.
(Ибодатдан бурун илм ўрган. Билмасдан ибодат қилган билан савоб тегмас.)
Билигсиз топуғ қилмишиндан кўрў,
Билиглиг уюмиш муёни ўрў.
(Илмсизлик билан ибодат қилгандан кўра илм билан ухлаганнинг савоби кўпроқ.)
Бу мисолларни келтиришдан муддао шуки, дин мавҳум нарса эмас. У аниқ мақсадлар билан юзага келтирилган. Қуръони каримни биз жанозаларда ўқиладиган калом деб одатланиб қолганмиз. Ҳолбуки, Аллоҳнинг каломи тириклар учун. Аниқроқ айтсак, тирикларни тўғри тарбиялаш йўлларини ўргатувчи восита. Ҳеч қайси динда, Яратган нозил этган ҳеч қайси китобда инсон зулмга даъват қилинмайди. Аксинча, зулмдан қайтарилади. Дин инсонларнинг барчалари бир ота, бир онадан тарқалганини уқтиради, аҳиллик, иттифоқликка ундайди. Одамлар динни дуруст англамаганлари учун бир-бирлари билан ёвлашадилар. Ислом, насаро, яҳудо, будда каби динларга бўлиниб олганлари ҳам майли-я, яна ўз динларида ўнлаб оқимларга, гуруҳларга, фирқаларга бўлиниб олишлари-чи? Динни яхши тушунган одам низоли йўлни танлармикин?
Қадим-қадимдан айрим одамлар диндан ўз манфаатлари учун фойдаланиб келганлар, ҳозир ҳам бу ёмон анъана давом этиб келяпти. Диндан манфаатдорлик энг кичик кўринишдан йирик сиёсий мақсадларга қадар учрайди. Кичик кўринишларига ҳаётимизда деярли ҳар куни дуч келамиз. Одамларга динни тўғри ўргатиб, тўғри йўлга бошлаши шарт бўлган масжид имомлари орасида худойидаги тутундан, тугун учига тугилган пулдан бошқасини ўйламайдиганлари ҳам йўқ эмас, бор. Бундайлар учун бидъат ва хурофотнинг динга зарари ҳақида сўз очиш бефойда. Агар хурофот йўлидаги бирон имомни танқид қилсангиз, “бу динга тош отяпти!” деб айюҳаннос соладилар. АҚШнинг Ироқда икки мазҳаб ихтилофидан сиёсий мақсадаларида фойдаланишига қарши биз бирон чора кўролмаймиз. Аммо динни тўғри англашга, бандаларнинг аҳил-иноқ яшашларига ўз ҳиссамизни қўшишимиз мумкинми? Ҳозир юртимизда бир неча диний оқимлар мавжуд. Булар орасида ўзига яраша зиддият бор. Бу ихтилофлар алҳол зарарсиз кўрингани билан ташқи нопок кучлар аралашувида жиддий тўқнашувларга айланиб кетиши мумкин эмасми? Диндан ўз манфаати учун фойдаланиш ҳақида гап кетганда шундай оқибатларни ҳам назарда тутиш ва бундай оқибатларга йўл қўймаслик чораларини кўриш керак.

Nigora Umarova
10.09.2008, 16:39
Мумтоз адабиётимизга меҳрингиз баланд экани, мутафаккир боболаримиз асарларини мунтазам мутолаа қилишингиз асарларингиз моҳиятидан сезилиб туради. “Одамийлик мулки”да “Лисон ут-тайр”даги шайх Санъон ҳикоятини ўзингизга хос талқин этгансиз. Бундай талқиннинг дунёга келиши қайси омиллар билан боғлиқ?

Tohir Malik
10.09.2008, 16:41
Мумтоз адабиётимизга меҳрингиз баланд экани, мутафаккир боболаримиз асарларини мунтазам мутолаа қилишингиз асарларингиз моҳиятидан сезилиб туради. “Одамийлик мулки”да “Лисон ут-тайр”даги шайх Санъон ҳикоятини ўзингизга хос талқин этгансиз. Бундай талқиннинг дунёга келиши қайси омиллар билан боғлиқ?
-Мумтоз адабиётимизга меҳрим борлиги тўғри. Аммо армоним ҳам бор: бу адабиётни вақтида мукаммал ўргана олмаганман. Мен кечки журналистика факультетида ўқиган эдим. Мумтоз адабиётни жуда оз вақт ўргатишган. Камина ҳам ёшлик қилиб, шу етарли бўлса керак, деб юраверибман. Орадан йиллар ўтиб маълум бўлдики, университетда бу соҳада ҳеч нима ўрганмаган эканман. Қаранг, “Хамса” икки йил мобайнида ёзилган. Лекин уни атрофлича ўрганиш, тушуниб етиш учун одамнинг умри камлик қилади. Университетда эса бу мавзуни уч-тўрт соатда ўтиб бўлишади. Эллик икки минг мисранинг ҳар бирини англаш учун шу соатлар етарлимикин? Бу армонни айтишдан мақсад, ҳозир ҳам аҳвол шунга яқин. Филология факультетларида ҳали ҳам мумтоз адабиёт дарси юзаки ўтилади. Нофилологик фаультетларда эса умуман ўтилмайди. Бир неча йил муқаддам Андижондаги Педагогика институтида учрашув бўлди. Шунда камина: “Институтларингиз Мирзо Бобурнинг муборак номлари билан аталади. Қани, бирортангиз туриб шоирнинг ғазалидан ўқиб беринг-чи?” дедим. Бир неча юз талабадан садо чиқмади. “Навоий бобом!” ёки “Бобур бобом!” деб лоф урганимиз билан уларнинг ижодидан бебаҳра бўлсак уят эмасми? Фахрланиш қуруқ гап билан бўлмайди. Бу борада ҳам амал керак.
Энди шайх Санъон ҳикоятига келсак, ривоятми, ҳикоятми ё афсонами ҳар замонда турлича талқин қилиниши мумкин. Мен нафс нуқтаи назаридан таҳлил қилишга уриндим. Чунки, назаримда, биз яшаётган замон - нафс замони. (Бутун дунёда аҳвол шу.) Одамлар ҳар бир нарсага нафс кўзи билан қарайдиган бўлиб қоляптилар. Шайх Санъон фожиасида ҳам нафс бор. Айрим биродарларимиз масжидга чиқиб беш вақт намоз ўқийдилар-да, “бўлди, камолга етдим”, деган хулосага келиб, ўзлари учун жаннатдан жой ҳозирлаб қўйгандай бошқаларга сўз бермай, керилиб юраверадилар. Нафс тақво эгаларининг ҳам бошини эгиб қўйишга қодир экан, нимамизга кериламиз. Аҳмад Яссавий ҳазратлари “Шайтон ғолиб, жон чиқарда шошдим мано”, деб бекорга нола чекмагандирлар. Ҳар бир инсон то жони чиққунига қадар шайтонга қарши, унинг асосий қуролларидан бири - нафсга қарши курашиши керак. Шундагина Аллоҳнинг ризолигига етиша олиши мумкин. Аллоҳ ризолигига етишиш учун бу дунёда яхшилик қилиб, аввал одамлар розилигини олиш керак. Нафсини енга олмаган одам бошқаларга яхшиликни соғина олмайди.

Nigora Umarova
10.09.2008, 16:49
“Шайтанат” асарингизда кўнглимга яқин образни учратдим: Анвар. Курашувчан, ҳақиқатга топинадиган бу йигит негадир ожизлик қилиб, ўз жонига қасд қилади. Ахир бундай ўлимни ижобий баҳолаб бўлмайди-ку, тўғрими?
Анвар образини шоир Аскар Косимнинг прототипи деб билдим.
Айникса,
Бошгинамна аганаган, катта
тоглар алвидо!
Мен кетарман хасратланиб,
рухи соглар алвидо!
Бу дунёнинг шуришига
навнихолллар тебранинг,
Еслирок богбони йук,
колди боглар, алвидо!
кишининг ёдида колди.

Tohir Malik
10.09.2008, 16:54
“Шайтанат” асарингизда кўнглимга яқин образни учратдим: Анвар. Курашувчан, ҳақиқатга топинадиган бу йигит негадир ожизлик қилиб, ўз жонига қасд қилади. Ахир бундай ўлимни ижобий баҳолаб бўлмайди-ку, тўғрими?
Анвар образини шоир Аскар Косимнинг прототипи деб билдим.
Айникса,
Бошгинамна аганаган, катта
тоглар алвидо!
Мен кетарман хасратланиб,
рухи соглар алвидо!
Бу дунёнинг шуришига
навнихолллар тебранинг,
Еслирок богбони йук,
колди боглар, алвидо!
кишининг ёдида колди.

Тугри англабсиз. Анвар образи хакикатан хам Аскар Косимнинг прототипи. Аскар билан биз болалигимизда бирга усган эдик. Аскар хам Анвар сингари узини узи улдирган эди. Кейинчалик Анвар хакида "Бир расм тарихи" номли макола ёзиш ниятим бор.
Албатта. Ўз жонига қасд қилиш – тўнғиз қавмида кетиш дегани. Мен асарда унинг ўлимини ижобий баҳолаганим ҳам йўқ. Мен унинг ожизлигини тасвир этдим. Сиз уни курашувчан, деяпсиз. Аслида у айтарлик даражадаги курашувчан эмас. Агар чин маънодаги курашувчан бўлса, жонига қасд қилмаган бўларди. Мен ўтмиш жамият маънавий оламининг чиркинлигини, ҳур фикрни қандай бўғиб ўлдирганларини шу образ орқали беришга ҳаракат қилганман.
Бу хакида кейинчалик

Nigora Umarova
10.09.2008, 16:55
Истеъдод ҳақидаги фикрингизни билмоқчи эдим. У нимани тарғиб қилиши мумкин?

Tohir Malik
10.09.2008, 16:57
Истеъдод ҳақидаги фикрингизни билмоқчи эдим. У нимани тарғиб қилиши мумкин?
Истеъдод Аллоҳ берган неъмат. У фақат ва фақат яхшиликни тарғиб қилиши шарт (сиз “мумкин” деб сўраяпсиз, мен “шарт” деб таъкидлайман). Агар адабиёт яхшиликка тарғиб қилмаса унинг кимга кераги бор? Тўғри, ҳозир ғарбда бузуқликни тарғиб қилувчи асарлар пайдо бўлган. Лекин уни истеъдод меваси деб баҳолаш мумкин эмас. Улар ёвуз истеъдодсизликнинг кўриниши.

Nigora Umarova
10.09.2008, 17:14
Анонс: Ёзувчимиз Тохир Маликнинг танланган асарларининг еттинчи китоби нашрдан чикди. Унга "Энг кичик жиноят" киссаси, "Дунёкараш" рукни остида маърифий сухбатлар, маколалари киритилган.

Nigora Umarova
11.09.2008, 12:07
Менга "Энг кичик жиноят" китобида келтирилган эпиграфлар жуда ёкди.
Бисмиллаҳир Роҳманир Роҳийм.
Билингларки,бу ҳаёти дунё бир нафаслик ўйин-кулги,
зеби-зийнат, ўрталарингиздаги ўзаро мақтаниш ва
мол-дунё ҳамда фарзандларни кўпайтиришдир халос.
(Ҳадид сурасидаги 20-оятнинг маъноси)

“Эй Одам фарзанди!
Агар сенга ажратиб қўйилган ризққа қаноат қилсанг, ризқнинг ўзи келади
ва Мендан ҳам мақтов оласан. Борди-ю бу тақсимга қаноат қилмасанг,
дунёни сенинг устингдан султон ва сени унга хизматкор қилиб қўяман.
Дунё учун чўлдаги ваҳший ҳайвонлар каби югурасан, аммо сенга
тақсимлаб қўйган ризқимдан ортиғи келмайди ва ўзинг ҳам
Менинг олдимда уялиб қоласан.
(Ҳадиси Қудсийдан)

Ажаб маккорадир дунёйи фоний,
Минг алвон жилва бирла алдар они.
Ўшал маккораким, солса қўйниға,
Севингандин кирар шайтон ўйунға.
(Сўфий Оллоҳёрдан)



Фикримча, жиноятнинг катта-кичиги булмайди. Жиноят уз номи билан Жин Оятдир.

Nigora Umarova
11.09.2008, 12:13
Асар сунгида ёзувчининг куйидаги фикрлари бор:


Муаллифдан

Аллоҳимга шукр!
Ният қилинган баён Раббимнинг марҳамати туфайли охирига етказилди. Ожиз бандаман, хато-камчиликларга йўл қўйган бўлсам, Тангри таоло ҳузурида тавба қиламан, сиз, азизлардан эса узр сўрайман.
Кўнглим сезиб турибди: Суҳробнинг қисмати шундай тугаши керак эди, дегувчилар оз эмасдир. Аммо Зарина билан Жўранинг тақдири бўйича баҳс юритувчилар топилса керак. “Четга чиқиб ризқини топиб юрганлар кўп-ку, ана, фалончи қариндошимиз Россияга бориб минг доллар ишлаб келди”, дегувчиларга биз нима ҳам дея олардик? Дунё ҳаммага бир ҳилда кулиб боқавермайди. Ҳақиқат шуки, четга чиқувчиларнинг барчаси бойиб қайтаётгани йўқ. Маълум миқдорда маблағ топяптилар. Аммо узоқларда бир сент ёки бир копейка топмоқ учун меҳрга ташна юраклари юрт ва қариндошлар соғинчи билан қанчалар азоб чекаётганини уларнинг ўзлари биладилар.
Яқинда Россия телевидениесида кўрдим: “Газел” микроавтобуси ҳалокатга учраб, тирик жон қолмабди. Йўловчиларнинг барчаси қурилишда ёлланиб ишлаётган юртдошларимиз экан...
Бир йигит отасининг норозилигига қарамай Кореяга бахт излаб кетибди. Қуруқ чўнтак, аммо оғир хасталик билан уйига қайтибди. Отасининг топган пули уни шифолашга сарфланаётган экан...
Кўнгилни поралаб ташловчи яна бир воқеа: андижонлик бир жувон олти ойлик қизчасини сотмоқчи бўлаётганида ҳибсга олинибди. Россиянинг Екатеринбург шаҳрига бахт излаб борган бу аёл мазкур жинояти учун камида ўн йил умрини қамоқда ўтказади. Бошқа бир жувон эса ўзи туққан боласидан қутилиш учун чақалоғини совуқ ўрмонда қолдирибди... Бунақа воқеалар кам учраётган бўлса-да, ҳар бири ҳақида маълумот эшитганимизда юракларимиз зириллайди. Бошқаларни билмайман, бироқ мен бу каби хабарларни эшитганимдан иснод гулханида куяман.
Яна баъзи биродарларимиз асарни ёзишдан мақсад – ҳорижни, хусусан Американи ёмонлашдир, деб эътироз билдиришлари мумкин. Қўлга қалам олишда каминада бундай ният бўлмаган. Чунки ўзга мамлакатни ёмонлаш учун менда асос ҳам, ҳуқуқ ҳам йўқ. Кимгадир қайсидир жой ёқар экан, унинг кўнгил истагига қарши бориш бизнинг вазифамиз эмас. Яна бир ҳақиқат борки, Америка америкаликлар учун, Олмония немислар учун, Россия россияликлар учун суюмли ва қадрлидир. Яна ажабки, биздаги айрим одамлар Россияга ризқ излаб бораётган дамда, россиялик ўз бахтини Америкада қидиряпти. Америкадан Оврупога келаётганлар ҳам бор... Дунё шунақа ажабтовур бўлиб қолди. Ризқ ва бахт излаб дунё кезиб юрганлар айрим-айрим одамлардир. Уларга қараб миллатга баҳо бериб бўлмайди. Ҳозир Оврупонинг кўпгина мамлакатларида ризқ излаб келаётганларга қарши миллатчилик ҳаракатлари ҳам мавжуд. Бу ҳаракатларга қараб ҳам ўша миллатга баҳо бериш хатоликдир.
Айримларга бахт макони бўлиб туюлувчи Америка Қўшма Штатлари ҳақида кейинги юз йил ичида турли қарама-қарши фикрлар баён қилинган. Рус ёзувчиси Максим Горкий бу мамлакатни “Сариқ иблис шаҳри” деб атагандан бери қарийб юз йил вақт ўтди. Бу вақт давомида Америка иқтисодий жиҳатдан янада бойиди, аммо маънавий жиҳатдан иблисга янада батарроқ қул бўлганини майли, биз айтмайлик. Шу юрт адиби Ролф Эмерсоннинг фикрига қулоқ тутайлик: “Биз мансуб бўлган миллат оломонга айланиб қолди. Биз ҳанузгача комил инсонни кўра олганимиз йўқ. Унинг маънавий-руҳий ҳолатини ҳам ҳали тўғри тасаввур этолмаймиз. Комил шахсни фақат орзу қиламиз. Лекин у ҳақидаги хабардан нари ўтолмаймиз. Унга хос бўлган қувват ва сеҳрли қобилият биз учун мубҳам ва номаълумдир”.
Рус ёзувчиларидан бири яқинда АҚШга борганида Кубадан қочиб ўтган муҳожирлар билан гаплашибди. Уларнинг биттагина гапини баён этсак кифоя қилар: “Биз Кубада қашшоқ яшасак-да, бахтли эдик. Бу ерда ҳам қашшоқмиз, ҳам бебахтмиз”.
Мазкур сатрлар ёзилаётган онда кимдир узоқ ҳорижда бахт излашни хаёл қилиб ўтиргандир. Биз уларнинг аввал ўйлаб, сўнг бу йўлга қадам қўйишларини истардик... “Ҳар ерни қилма орзу, ҳар жойда бор тошу турозу”, деган мақолни унутмасак ёмон бўлмас.
Асарни ўқиб бўлганингиздан сўнг “шу воқеалар ростдан бўлганми ё ёзувчи тўқиб чиқарганми?” деб ўйлашингиз табиий. Ҳар ҳолда китобхонлар билан учрашувларда шундай саволларни кўп эшитаман. Шу боис, саволларнинг олдини олиб, айтиб қўя қолай: воқеалар тўқилмаган.
Фақат... Заринанинг тақдирини ўзгартириб ёзишга қарор қилдим. Аслида... Зарина Америкадаги полис турмасида вафот этган, мурдаси куйдирилиб, қутичадаги кули ҳамшаҳрига берилган эди. Қариндошининг кулини олиб келиб, ғойиб жаноза ўқиттирган, сўнг эса Моҳина кампирнинг ёнига кўмдирган одам бу аянчли воқеани менга ҳикоя қилиб берган эди. Мен у одамнинг асл исмини яшириб, асарда “Ҳамробек” деб қўйдим.
Шундай оқибатсиз одамларнинг мусофирликда ҳамроҳ бўлишидан Аллоҳ асрасин!
Асардаги сўнгги сатрларни ўқиётганингизда қандай руҳий ҳолатга тушганингиз каминага қоронғу.
Мен эсам... кўнглимни эзган бир туйғу билан сўнгги нуқтани қўйдим.
Хитобим шуки: фоний дунёда энг кичик жиноят учун кичик жазо кутмоқлик нодонликдир. Гуноҳлар “катта” (гуноҳи кабира) ва “кичик” (гуноҳи сағира) деган турга бўлинади. Юракка ханжар санчилгандаги ҳам, кичик игна санчилгандаги ҳам оқибат маълум.
Каттами кичикми гуноҳ қилиб қўйишдан сақланган одам саодат эгасидир. Аллоҳим барчаларимизга шу саодатни насиб этсин! Омийн!
Ҳамиша сиз - азизларнинг ҳақларига дуода бўлувчи биродарингиз Тоҳир Малик, деб билгайсизлар.



Мухтарам форумдошлар!
Асар билан танишиб чикканигиздан сунг фикр алмашамиз деган умиддаман. :-)

Nigora Umarova
11.09.2008, 12:23
Архив материалларимдан ёзувчи Тохир Малик билан утказилган куйидаги сухбатни топиб олдим. Сухбат «Тил ва адабиёт» журналида 1996 йил чоп этилган . Ушбу сухбатни эътиборингизга хавола этмокдаман.



МЕН ТАНЛАГАН ЙЎЛ
«Тил ва адабиёт» журнали, 1996 йил.

-Фантастика соҳасидаги биринчи йирик асарингиз «Ҳикмат афандининг ўлими» қиссаси эди. Бу асарнинг яратилишига нима сабаб бўлган?
-Менинг табиатимда янги нарса яратишга қизиқиш кучли. Ҳамма қилиб юрган ишни такрорлашни ёқтирмайман. Герберт Уэлснинг “Кўринмас одам” қиссасини ўқиб, ёзувчининг физика фанидаги нур синиш қоидаларига оид масалаларда йўл қўйган хатоларни сезиб қолдим-да, хаёлимни кўринмас одамни янгича усулда яратиш фикри қамраб олди. “Ҳикмат афандининг ўлими” революция туфайли ватанидан айрилган ўзбек олимининг фожиали тақдири ҳақидаги асардир. Ўша пайтда Ватандан жудо бўлганларнинг тақдирини яхши билмасдим, лекин қизиғи шундаки, “Чорраҳада қолган одамлар”дан буён ёзган ҳамма асарларимда бу мавзу тилга олинадиган бўлиб қолди. Бу асарни талабалик чоғимда ёзганман, у вақтда адабиётимизда фантастика тарзи деярли йўқ эди. ФАқат Ҳижиакбарнинг болалар учун ёзган ҳикоялари чиқиб турарди. Қўлёзмамни ўқигач, дўстларимдан бири “Бекор овора бўлиб ёзибсан”, деди. Тушкунликка тушмадим-у ҳарбий хизматга жўнашдан аввал қўлёзмани нашриётга топширдим. Хизматдан қайтсам, нашрга тайёрлаб қўйишибди. Айни чоқда “Шарқ юлдузи” журнали таҳририятида ҳам талабчан устозлар нигоҳидан ўтиб, маъқулланибди. Лекин китоб аввалроқ чиққани учун, журналда берилмади. Мен фантастикада бошқаларникига ўхшамайдиган ўзимнинг аниқ йўлимни белгилаб олдим: миллий фантастикани яратиш ва асосан Ер муаммолари билан шуғулланиш ижоддаги асосий мақсадим бўлиб қолди. Шу сабабли ҳатто космос ҳақида ёзганимда ҳам асосий диққат марказини замин муаммоларига қаратганман. “Фалак” шу мақсад йўлидаги биринчи уринишнинг меваси бўлди. Унда илмий фантастикани, ҳусусан келажак баёнини кўҳна тарих билан боғлашга ҳаракат қилдим. Асосий ниятим замонавий фантастикага миллий руҳни олиб кириш эди, назаримда куч етган қадарли бунга эришдим. Шунинг учун ҳам рус ва бошқа тилларга тез таржима қилинди.
-7-синф адабиёт дарслигига киритилган “Фалак” қиссангизни ўқувчилар ҳаяжон билан ўқишади. Шу асарнинг яратилиш тарихи ҳақида ҳам сўзлаб берсангиз.
-“Фалак” мен учун машқ даражасидаги асар ҳисобланади, чунки биз бу соҳада устоз кўрмаган шогирд эдик, “ҳар мақомга йўрғалардик”. Айниқса, мен танлаган йўл, яъни миллий фантастикани яратишга интилиш, мен каби ҳали тажрибасиз ёзувчи учун осон иш эмасди. Шунинг учун ҳам аслида икки қисмга мўлжалланган асарнинг фақат биринчи қисми ёзилди, халос. Бу асарни ёзилишига ўзбек оилаларидаги ҳар бир келинчакнинг уйи тўридаги деворга осиладиган, жонли тилда “палак” деб аталувчи, аслида номи “фалак” бўлган матодаги тасвир туртки бўлган. Тилларанг ипакдаги тикилган бу тасвир менга осмон (фалак) тасвири, харитаси бўлиб туюлди. Шунда мени фалакиёт (астрономия) илмининг илдизи бизнинг аждодларимизга келиб тақалиши ҳақидаги фикр чулғаб олди. Аммо ўша пайтда “илгари ўзбекларнинг саксон фоизи саводсиз эди”, деган “ғоя” ҳукмронлик қиларди. Мен эса бу “ғоя”га қарши ўлароқ, қадим-қадимдан ўзбьек аёллари ҳатто осмон илмларидан ҳам хабардор бўлганлар, деган фикрни илагри сурдим. Совет фани тарихчилари гелиоцентрик назариянинг асосчиси Коперник ва Галилей деб ишонтирарди. Фалакнинг ўртасидаги доира қуёш ва ундан сочилаётган нурни, атрофдаги безаклар эса юлдузларни ифода этар экан, демак, бу осмон харитасини яратган ўзбек аёли гелиоцентрик назарияни коперниклардан 300-400 йил муқаддам билганлигини исобт этиб турибди.
-“Фалак” қиссасида Чилстун, Чинний қаср, Кўҳак, Булоқбоши каби жой номлари учрайди. Уларни қандай изоҳлайсиз? Расадхона деворларидаги суратлар, жанг майдони, Боязиднинг тасвири тарихий ҳақиқатми ёки бадиий тўқимами?
-Бу жой номлари тўқима эмас. Булоқбоши Андижонда, Кўҳак қишлоғи Самарқанд яқинида жойлашган. Чинний қаср Самарқанддаги саройлардан бири. Бу гўзал иморат ҳақида тарихий манбаларда баён этилган. Расадхона уч қаватли бўлган. Бу беназир иншоотларнинг қай вақтларда бузилиб кетгани ҳақида аниқ маълумот йўқ. Ҳар ҳолда ҳазрат Навоий бу иморатлар ҳақидаги ҳайратларини назмда баён этганлар. Каминанинг фикрича, зукко меъморлар бунёд этган бу беназир иншоотларни зилзила эмас, замбарак ўқлари яксон қилган бўлса керак.
Расадхона деворларидаги манзаралар, хусусан, жанг майдони, Боязиднинг тасвири – бадиий тўқима. Тарихий асарда ҳамиша бадиий тўқима устун туради. Агар бадиий тўқима мантиқий таҳлилга асосланса, кейинчалик ҳақиқатга ҳам айланиб кетади. Бу асарни ёзганимда Булоқбоши деган қишлоқни эшитгандим, аммо бориб кўрмаган эдим. Кейинроқ маълум бўлишича, асар ёзилаётган пайтда ўша қишлоқдаги қабристон чиндан ҳам бузилган экан. Шу сабабли асардаги қабристоннинг бузилиши, ундан тоштобутни топилишини андижонлик китобхонлар бадиий тўқима эмас, ҳақиқат деб қабул қилишган.
-Қиссадаги “пурдил, дорулшафақа, ошира, нависанда, тарҳ, сабоқдош, дилназир, волидаи жаҳон, волид, ножинс, шаҳриёр, шаҳидлар ва мажруҳлар, пойдор” каби тарихий ва эскирган арабча, форсча сўзлардан ҳозирги ўзбек тилида ҳам фойдалансак тил равнақига ҳисса қўшган бўламизми ёки бу сўзлар тарихий асарлардагина қўлланилгани маъқулми?
-Бу сўзларнинг кўпини биз бекорга истеъмолдан чиқарганмиз. Масалан, мен “касалхона” сўзи ўрнига “дорулшифо” деб ишлатишни истардим. Чунки “касалхона” русча “больница” сўзининг айни таржимасидир. Яъни, “касалхона” – касаллар жойлашган хона маъносини англатади. “Касаллар ётадиган хона” дейиш яхшими ёки “касаллар шифо топадиган уй” деган афзалми? Чунки бу хонада беморлар шифо топиш умидида ётишади Шунинг учун “дорулшифо” сўзида умидбахш яхши маъно яширинган. Умуман, тилда янги сўзлар ясашга уринмай, эскирганларидан фойдаланиш афзалроқ. Бунинг учун кўпроқ мумтоз адабиётимизни ўқишимиз керак.
-Ўқувчиларимизга мустақил ўқиш учун қайси асарларингизни тавсия этган бўлардингиз?
-7-синф дарслигига “Фалак” киритилган экан. Албатта, бу ёзувчи учун қувонарли ҳол. Лекин мазкур асар бу ёшдаги ўқувчиларга мўлжалланмаган, атрофлича тушуниш бироз оғирлик қилар. Менингча ўсмир ёшидаги мактаб ўқувчиларига “Алвидо, болалик”ни тавсия этиш маъқул. Чунки бу асарнинг тарбиявий аҳамияти катта. Болаларга ўқиш учун китоб танлаганда кўпроқ тарбиявий томонини ҳисобга олиш мақсадга мувофиқ. Жиноятчиликнинг олдини олиш – бугунги куннинг муҳим вазифаси. Келажаги буюк давлатда жиноятчилик бўлмаслиги керак. Асардаги Қамариддин ва унинг дўстлари ўсмирлик чоғидаёқ жиноят кўчасига кирганлари туфайли уларнинг тақдирлари фожиали якунланади. Бу қисса ўқувчиларни ҳушёрликка чақириб, жиноятдан қайтаради.
-“Сўнгги ўқ” видеофилмидан кўнглингиз тўлдими?
-Энг муҳими – одамларга маъқул бўлиши. Албатта, видеофильмда асарни тўлалигича қамраб олиб бўлмайди. Томошабинлар етти қисмли фильни кўриш жараёнида асарнинг мағзини чақа олишган бўлса, яхши. Мени қувонтирган нарса шуки, режиссер Ҳайбатулла Алиев ҳам, актёрлар ҳам жиддий ишлашди. Тезроқ бўла қолсин, деб шошилишмади.
-Ижодий режаларингиз қандай?
-“Шайтанат”дан сўнг бу мавзуни давом эттирмоқчиман. Мавзу бир бўлгани учун “Шайтанат” умумий туркумнинг номи бўлиб қолади. Ана шу туркумдаги дастлабки асар “Мурдалар гапирмайдилар” деб номланади. Яна битиришим лозим бўлган чала ишларим ҳам бор. Бир неча йил бурун Мўъмин мирзонинг фожиасини акс эттирувчи тарихий қиссани қоралаб қўйган эдим. Худо насиб қилса, шуни ниҳоясига етказаман.

Nigora Umarova
11.09.2008, 12:26
Тохир Малик
7-синф дарслигига “Фалак” киритилган экан. Албатта, бу ёзувчи учун қувонарли ҳол. Лекин мазкур асар бу ёшдаги ўқувчиларга мўлжалланмаган, атрофлича тушуниш бироз оғирлик қилар. Менингча ўсмир ёшидаги мактаб ўқувчиларига “Алвидо, болалик”ни тавсия этиш маъқул.


:-(
Бугунги кунда афсуским Тохир Маликнинг асарлари адабиёт дарслигига умуман киритилмаган. Колледжларда эса факат "Алвидо, болалик" киссаси кисман утилади.

Tohir Malik
11.09.2008, 12:48
Meni bir narsa doim qiziqtirgan. Yaqin-yaqingacha adibimizni Toshkentning jamoat transportlarida uchratardim. Ushanda "Shaytanat" kitobi juda mashhur bo'lgan paytlari edi. Tinchlik mahallasida domla tushib qolar ekanlar doim suhbatlashgim kelardi.


Тугри авваллари доим жамоат транспортида юрардим. Хозир соглигим тугри келмаганлиги учун шахсий автомобилимда юришга мажбурман.
Асарларимнинг куп кахрамонларини хатти-характларини одамлар орасида, транспортда юрганимда кузатишларим оркали олганман. Кутилмаган ҳолатлар кўп бўлади. Бир куни метрода кетаётганимда, мен чиққан вагоннинг бир томон деярли бўш эди. бунга эътибор бермабман. Кейин билсам, рўпарамда телбароқ аёл ўтирган экан. Унинг эгнида ифлос эмасу, лекин эски уст – бош. Менга ҳам ноқулай бўлди, аммо ўтиравердим. Бир пайт аёл рус тилида гапириб қолди: “Биз учта эдик: наманганлик Гуля, Валя ва мен”. Бир пас жим қолиб, кейин: “Ўғирлаш керакмасиди”, деди. Кўзларини бир нуқтага тикиб олганди. Унинг гапи қизиқ туюлди, кузатиб кетавердим. Вақти – вақти билан ўша гапни қайтарарди, бошқа нарса демасди. Нима бўларкан, деб метронинг сўнгги бектигача бордим. Аёл охирига келганини билиб, халтасини кўтариб, вагондан тушди. Агар жинни бўлса, буни тушунмасди. Назаримда, унинг эси жойидаю, лекин мияси чайқалган эди. Кейин бошқа йўналишдаги вагонга чиқиб ўтириб олди. Бу менга жуда ҳам қаттиқ таъсир қилди. Ўша пайтда “Мурдалар гапирмади”ни ёзаётгандим, кейин бу аёлни образ сифатида олиб кирдим. Яъни, у орқали Тошкентга ўқишга келиб, нобоп дугоналарига қўшилиб қолиб, иғво – бўҳтон билан қамалиб кетган қизнинг тақдири, унга ўз оиласи – ота-онаси, акаларининг муносабати, умуман, уйидаги фожиаларини очиб бердим.

Tohir Malik
11.09.2008, 13:03
Shunchalik mashhur bo'lishlariga qaramay oddiiylik, samimiylik, va umuman insoniylikning ulardan ketmaganiga doim hayratlanardim. Ba'zida shunday odamlarni uchratamizki, biron narsaga erishmay turib havoilanib, "oyoqlari yerdan uzilib" qoladi. Umuman o'zimiz bilmay ham kibr qurboniga aylanib qolamiz. Tohir akaga savolim inson o'zining ana shu oddiyligi va samimiyligini qanday qilib saqlab qolishi mumkin? Adabiyot orqali inson shaxsini tarbiya qilinishini bilamiz, adibimiznng o'zlari ijodni boshlagunlaricha kimlarning asarlari orqali tafakkur darajalarini kengaytirganlar?
Ёзувчилар хам хамма инсонлар катори Тангрининг яратган бандаси эканликларини асло унутмаслик керак. Биргина мисол, кушнимизнинг угли касал булиб колиб реанимацияда ётганида, шифокорлар каминани куришса яхширок карайди деган фикрга боришдими, касалхонага бориб шифокорлар билан гаплашишни илтимос килишди. Касалхонага бориб шифокордан хол-ахвол сурагач, Мени танияпсизми?"- деб сурадим. У -"Ха, танияпман, Бирок бизга касалнинг фарки йук"- деб колди. Узим мулзам булдим. Шунга кура инсон машхур буладими йукми, хамма инсонлар катори бир хил дард чекади, азобланади. Шунга кура хамма катори эканлигини унутмаслиги керак.
Андижондан келган кариндошларимиз айтиб колишди. Йулда келаётганда йуловчилар орасида мен хакимда сухбат булганда, кариндошимиз борлигидан бехабар йуловчилар "Тохир Малик билан бир сухбатлашсам дегандим" деса, иккинчиси, "Ахмокмисан?!.. Уни телехлари якинига йулатмайди" деб жавоб кайтарибди. Куриб турганингиздек, хеч кандай шахсий тансокчим хам йук. Ёки "Шайтанат" учун "бойвачча"лар менга МЕРС хам совга килишгани йук.
Тугри, мен миллионер адибман. Мухлисларим миллиондан ошади. :-)

Nigora Umarova
11.09.2008, 14:58
Маълумингизким, мусулмон дунёсида ойларнинг султони булмиш-мохи Рамазон кезмокда. Шу боис ушбу макола хам сизга армугон килинмокда.



ЎН БИР ОЙНИНГ СУЛТОНИ
Бисмиллаҳир Роҳманир Роҳийм.
Бизларни инсон қилиб яратган ва иймон гавҳарига мушарраф этган, оламларни тарбият қилувчи меҳрибон Аллоҳ ва таолога беҳад ҳамду санолар бўлсин! Оламларга раҳмат бўлиб келган севимли, мушфиқ пайғамбаримиз, саййидимиз ҳазрат Муҳаммад алайҳиссаломга ва У кишининг аҳли хонадонига ва асҳобларига ва У кишига сидқидилдан тобеъ бўлган барча издошларига салоту саломлар бўлсин!
Ассалому алайкум ва раҳмаутлиллоҳи ва барокатуҳу, азиз ва муҳтарам биродарлар!
Бизларни бу муборак ойнинг муборак кунларига еткизган Аллоҳга шукрлар бўлсин! Қариндошларимиз, қўшниларимиз, ҳамкасбларимиз, дўстларимиз орасида бу кунга етиб келолмаганлар бор, уларнинг барчасини Аллоҳ мағфират этсин. Аллоҳ бу қутлуғ ойдаги амалларимиздан ҳосил бўлган савоблардан марҳум ва марҳумаларимизнинг руҳларини баҳраманд этсин.
Биз бу гўзал, ҳайру баракотли, файзу карамли ойни ўн бир ой орзиқиб кутамиз. Ўтган йили “алвидо, эй Моҳи Раҳмат!” деб кўзларда ёш билан кузатган эдик. Алҳамдулиллаҳким, “Ассалом, марҳабо, Моҳи Муборак!” деб кўзлардаги қувонч ва шукр ёшлари билан кутиб олдик.
Мусулмонларнинг бу Муборак Ойни интиқ кутишлари бежиз эмас. Мазкур ойнинг ҳикматлари ҳақида сиз, азизлар, муҳтарам уламоларимизнинг суҳбатларида кўп эшитгансиз. Шундай бўлса-да, биз байрам кунлари бу ҳикматларни сиз билан биргаликда озми-кўпми ёдлаб ўтишни лозим кўрдик.
Рамазони Шарифдаги рўза Исломиййатнинг беш рукни ичида дастлабкиларидан ҳамда Исломийлик аломатларининг улуғларидан ҳисобланади. Қуръони каримда: “Сизларга ҳам саноқли кунларда рўза тутиш фарз қилинди”, “Сизлардан ким бу ойга ҳозир бўлса, рўза тутсин”, деб буюрилган. Ҳадиси қудсийда эса “Рўза мен учундир ва унинг мукофотини мен бераман”, деб марҳамат қилинган. Диннинг устуни – намоз, жамиятники – закот, руҳники эса рўзадир. Рўза – руҳ шифосидир.
Рамазони Шарифдаги рўзанинг ҳикматлари кўп: ҳам Жаноби Ҳақнинг рубубиййатига, ҳам инсоннинг ҳаёти ижтимоиййасига, ғам нафснинг тарбиясига, ҳам Илоҳий неъматларнинг шукрига қараган ҳикматлари бор. Рамазон – раҳмат ва мағфират ойи, ойларнинг султони ва энг улуғидир. Нима учун шундай деб қадрлаймиз? Чунки Қуръони каримнинг нозил бўлиши шу ойда бошланган. Яъни Азал-Абад султони, ўн саккиз минг оламнинг Подшоҳи Зулжалоли ул ўн саккиз минг оламга қаратилган, юз кўрсатган Фармони Олишони бўлмиш Қуръони Ҳакиймнининг дастлабки оятларини Рамазони Шарифда нозил этган. Пайғамбаримиз алайҳиссалом Ислом динига даъватни шу ойда бошлаганлар. Шу ойдан эътиборан Ислом дини зафарга, куч-қувватга, нурга тўлаверди. Рамазон ойи ва рамазон рўзасининг бутун уммат тарафидан буюк бир муҳаббат ва айрича ҳурмат билан эъзозланиши шундандир.
Рамазони Шарифдаги яхши ишларга бериладиган савобларнинг адади кўпдир, яъни бирга - мингдир. Ҳадиснинг очиқ хабарига кўра, Қуръони Ҳакиймнинг ҳар бир ҳарфи ўн савобга эга, ўн ҳасана ҳисобланади, ўн меваи жаннат келтиради. Рамазони Шарифда эса, ҳар бир ҳарфнинг ўн эмас, минг ва Оятул Курсий каби оятларнинг ҳар бир ҳарфининг минглаб савоби бор. Рамазони Шарифдаги жумъаларда бу савоблар унданда зиёдадир. Ва Лайлатул Қадрда (Қадр Кечаси) ўттиз минг ҳасана ҳисобланади. Ҳа, ҳар бир ҳарфи ўттиз минг боқий мевалар берган Қуръони Ҳакийм шундай бир нуроний шажараи Тубо ҳукмига ўтадики, милёнлаб ул боқий меваларни Рамазони Шариф мўъминларга тақдим этади. Биргина Рамазон саксон йиллик умр самараларини қозонтира олади. Лайлатул Қадр эса, Қуръоннинг очиқ далолатига кўра, минг ойдан хайрли экани бу сирга бир қатъий ҳужжатдир.
Яхши биламизки, Қурбон байрамида қурбонлик сўйилади. Бу вожиб амал. Аммо Рамазон ойида ҳам қурбонлик сўйишнинг ҳам савоби, ҳикмати бор. Бу ойда қурбонлик сўйганга етти юз савоб берилади. Рамазон – байрам экан, қурбонлик сўйдингизми, уйга файз-баракот ёғилади. Меҳр-муҳаббат янада ортади. Меҳмон-мусофирларнинг ҳурматини жойига қўйиш янада осонроқ бўлади. Илтифот бекаму кўст бўлади. Пайғамбаримиз алайҳиссалом ҳар бири етти юз савобга эга бўлган тўрт нарсани санаганлар. Шулардан бири – кишининг ўз оиласига қилган ҳаражатлари. Ислом оила муҳаббатига юксак аҳамият беради. Одам аҳли аёлим, болаларим есин-ичсин, деб тўрва-халтасини тўлдириб келади. Болаларининг қорни тўяди. Қўшнисининг дарахтидаги олмага қўл чўзмайди. Бировнинг қўлидагига суқланиб қарамайди. Уйда ҳамма нарса бор бўлгани сабабли кўзлари тўқ. Уйга қилинган ҳаражатлар учун етти юз савоб берилишинниг ҳикмати шунда. Пайғамбаримиз алайҳиссалом “Рамазон келиши билан мўъминнинг ризқи ортади, дастурхон файзу баракага тўлади”, деганлар. Ҳақиқатан ҳам шундай. Сиз ўтган ўн бир ой билан Рамазони шарифдаги дастурхонингизни таққослаб кўрсангиз бу ҳадиси шарифнинг ҳикматига гувоҳ бўласиз.
Пайғамбаримиз алайҳиссалом: “Агар бир киши Рамазон ойида Аллоҳга яқинлигини мустаҳкамламоқчи бўлиб, бирор ибодат ёки хайрли амални бажарса, гўё Рамазондан бошқа ойда бир фарзни бажаргандек бўлади. Ва кимки, Рамазонда бир фарзни адо қилса, гўё Рамазондан бошқа ойдаги етмишда фарзни адо қилгандек савобга эга бўлади”, деб марҳамат қилганлар. Масалан, закотни Рамазондагина бериш шарт деган мажбурият йўқ. Аммо ўша фарз, яъни закот Рамазонда адо этилса, Рамазондан бошқа ойда адо этилганга нисабатан етмишта фарз амалнинг савобига тенг бўлади. Рамазон ойидаги умра ибодатининг фазилати ҳам шундай.
Рамазони Шариф рўзасини шунчаки субҳдан шомга қадар таом емай юришдан иборат деб билмаслик керак. Афсуским, биз кўпроқ шунга эътиборни қаратамиз. Саҳарда ошқозонни ош билан тўлдирамиз. Шомгача очликка, ташналикка, чекувчилар сигарет хуморига чидаймизда шом намозига азон чақирилиши билан дастурхонга ҳужум бошлаймиз. Ошқозон бир оз ором олгач эса лабимизга сигарет қистирамиз. Азон чақириғи “дастурхон узра олға!” деган хитоб эмас, балки ибодатга даъват эканини ўйламаймиз.
Рамазони Шариф худди бир охират тижорати учун ғоят фойдали бир кўргазма, бир бозор ва ухровий ҳосилот учун ғоят ҳосилдор бир заминдир. Ва нашву намои аъмол учун кўклам ёмғиридир. Рамазон – тенгсиз ва улуғ байрамдир. Модомики шундай экан, инсонларни тубанликлардан, бузуқликлардан тортиш учун рўзага буюрилади. Рўзанинг энг комили – худди меъда сингари барча туйғуларни: кўзи, қулоғи, қалби, хаёли, фикри каби инсоний жиҳозларига ҳам рўза туттирмоқликдадир. Яъни ҳаром этилганлардан, бекорчи ишлардан тортиш ва уларни ўзларига хос ибодатга йўллашдир. Масалан: тилини ёлғондан, ғийбатдан, ғализ таъбирлардан, сўкишлардан ажратиш орқали унга рўза туттириш. Ва ўз тилини Қуръон тиловати ва зикр ва тасбиҳ ва салавот ва истиғфор каби фойдали юмушлар билан шуғуллантириш. Кўзини номаҳрамга қарашдан ва қулоғини ёмон гап-сўзларни эшитишдан манъ этиб, кўзини ибратга ва қулоғини Ҳақ сўз ва Қуръон эшитишга сарф қилганидек, бошқа аъзоларга ҳам бир навъ рўза туттиришдир.
Айрим намозхон биродарларимиз, ҳатто ҳожи оғаларимиз вақтларини асосан чойхоналарда ўтказадилар. Уззу-кун нарди, қарта, шахматдан бош кўтармайдилар. Афсус шуки, Рамазони Шарифда ҳам рўза тутганлари ҳолда бу ўйинларини канда қилмайдилар.
“Рамазон – сабр ойидир”. Демак, бу ойда озми-кўпми сабр имтиҳонини топширамиз. Тонгдан шомга қадар ҳар жиҳатдан сабр қила олсак қандай бахт! Сабр қиламиз: сув ичмаймиз, овқат емаймиз, аммо бу ўринда “сабр” дейилганда жаҳл ва ғазабдан тийилишга ҳам урғу бериш керак бўлади. Болаларингиз, хотинингиз ва қўшни ёки дўстингизга қизишмайсиз, юмшоқ муомалада бўласиз, ҳалим ва салим бўласиз. Ҳар қандай зулмдан сақланасиз. Ажибким, ака уйида ифторлик беради, укани чорламайди. Беш йил ёки ўн йилдан бери қариндошлик риштаси узилган. Бу қандай мусулмонлик бўлди? Ёки қўшни билан юзкўрмас ҳолда яшашади. Мўъминнинг арази уч кун деб белгиланганини билсалар ҳам қайсарликларидан воз кечмайдилар. Бу қусурларидан шу муборак ойда қутулсалар қандай яхши!
Жаноби Ҳақ замин юзини бир неъмат дастурхони суратида яратгани ва барча анвои неъматини ул дастурхонда бир тарзда тизгани жиҳати билан камоли рубубиййатини ва раҳмониййатини ва роҳиймиййатини ифода этади. Биз – инсонлар, баъзан ғафлат пардаси остида ёки бошқа сабаблар доирасида ўралашиб, бу вазият ифода этган ҳақиқатни ўз вақтида ва тўлиқ кўролмай қоламиз. Баъзан эса, афсусларким, унутиб ҳам қўямиз.
Рамазони Шариф бизларни бу қусурлардан муҳофаза этади. Бу ойдаги рўза ҳақиқий ва холис, улуғ ва умумий бир шукрнинг калитидир. Чунки бошқа вақтларда мажбурият остида бўлмаган инсонларнинг кўпчилиги ҳақиқий очликни танларида ҳис этмаганликлари учун кўп неъматларнинг қийматини дуруст идрок эта олмайдилар. Бир тўғрам қотган ноннинг неъматлик даражаси тўқ одамлар, айниқса улар бойроқ бўлсалар, тушунмайдилар. Ҳолбуки ифтор вақтида у қотган нон бир мўъминнинг назарида кўп қийматли бир неъмати Илоҳиййа бўлишига қувваи зоиқаси шаҳодат этади. Энг бойдан то энг камбағалгача ҳар ким Рамазони Шарифда ул неъматларнинг қийматларини англаш орқали бир шукри маънавиййага сазовор бўлади.Бу ой шаҳрул мувосодир. Яъни бошқаларга моддий жиҳатдан ёрдамлашиш, едириш-ичириш ойидир. Бироқ, айрим ҳолларда тўкин ифторлар қилишга маҳлиё бўлиб қоламиз, дастурхонимиз атрофида асосан ўзига тўқлар тўпланишади. Муҳтожларни эса унутамиз.
Инсонлар маишат жиҳатидан турли-туман ҳолда яратилгандирлар. Жаноби Ҳақ бу турлиликка биноан бойларни камбағалларга ёрдам беришга даъват этади. Чунки бойлар камбағалларнинг ачинарли аччиқ ҳолларини ва очликларини рўзадаги очлик туфайли тўлиқ ҳис қила оладилар. Агар рўза бўлмаса эди, нафспараст кўп бойлар пайдо бўлардики, очлик ва камбағаллик нақадар аламли ва шафқатга нақадар муҳтож бўлишини идрок эта олмасдилар. Бу жиҳатдан инсониййатдаги ҳамжинсига шафқат ҳисси – шукри ҳақиқийнинг бир асосидир. Қайси кимса бўлмасин, ўзидан бир жиҳатда янада камбағалини топа олади. Унга нисбатан шафқатли бўлишга мукаллафдир. Агар нафсига очлик тортдириш мажбурияти бўлмаса эди, шафқат воситаси орқали муованатга мукаллаф бўлган эҳсонни ва ёрдамни қила олмас эди. Қилса ҳам тўлиқ бўла олмасди.
Рамазони Шарифдаги рўза нафснинг тарбиясига қарагани жиҳатидан кўп ҳикматларга эга. Нафс ўзининг ҳур ва эркин бўлишини истайди ва ўзини шундай ҳис этади. Рамазони Шарифда энг бойдан энг камбағалга қадар ҳар одамнинг нафси англайдики, ўзи молик эмас, мамлукдир. Буйруқ берилмаган бўлса, энг оддий ва энг роҳат ишни ҳам ўзи қила олмас. Қўлини ҳатто сувга ҳам чўза олмас. Бу муборак ойнинг рўзаси нафснинг ахлоқини тузатиши ва саркашона муомалаларини ўнглаши жиҳати билан ҳам кўп ҳикматларга эга. Инсон нафси ғафлатда қолганида ўзини унутади. Моҳиятидаги қусурларни кўрмайди, кўргиси ҳам келмайди. Ғоятда заифлигини тан олмоқни истамайди. Мусибатларга нишон эканини ўйламайди. Арзимаган ҳолатда тез бузиладиган ва парчаланадиган эт ва суякдан иборат эканини фаҳм этмайди. Назарида танаси пўлат каби, ўзи ўлмайди, абадий яшайди. Шу хаёлига ўзи ҳам ишониб дунёга очкўзлик билан ташланади. Оқибатда ўзини мукаммал бир шафқат билан тарбиялайдиган Холиқни унутади, ҳам натижаи ҳаётини ва ҳаёти ухровиййасини ўйламай, ёмон ахлоқ ичида булғанади.
Рамазони Шариф ана шундай ғофилларга ва қайсарларга зифликларини, ожизликларини ва фақирликларини ҳис эттиради. Кундузги очлик туфайли одам вужудининг нақадар ожизлигини эслайди. Нақадар марҳаматга ва шафқатга муҳтож эканини идрок қилади.
Пайғамбаримиз алайҳиссалом Рамазон ойининг фазилатларини мадҳ этиб: “Бу шундай ойки, унинг боши раҳматдир”, деганлар. Яъни инсон бу ойда Худонинг раҳматига дохил бўлади. Аллоҳ бу хайрли ойда бандалари устига раҳмат-мағфиратини ёяди, хайрга ўрайди. Кейин раҳмат тушади Уйлар, кўнгиллар, ўлкалар, шаҳарлар ва масжидларга раҳмат ёғилади. Инша Аллоҳ, бизлар бу ойда Аллоҳнинг раҳматига сазовор бўлиб турибмиз, алҳамду лиллаҳ!
Рамазоннинг “ўртасида эса, қулнинг гуноҳлари маҳфират этилади”, деб марҳамат қиладилар Расулуллоҳ (с.а.в.). Гуноҳкормиз, айбдормиз, юзимиз қора, кечмишимиз қоронғу... Қусуримиз кўп бўлса-да, Рамазоннинг ярмига етганимизда тутган рўзаларимиз эвазига Аллоҳ гуноҳларимизни кечиради. Кечаю кундуз, ҳам ифтор пайтида, ҳам сахар вақтида кечиради. Ёлворган ҳар бир бандани мағфират қилади. Бу ойда кўплаб инсонлар мағфиратга эришади, гуноҳлари кечирилади.
Пайғамбаримиз алайҳиссалом дейдиларким: “Рамазоннинг охири эса бу ойни рўза тутиб ўтказган қуллари учун жаҳаннамдан озод бўлишдир”. “Эй қулим, сен рўза тутдинг, мен эса сени авф қилдим, мағфират айладим, жаҳаннам азобидан озодсан!” дея марҳамат қилади Аллоҳ таоло. Аллоҳ бизларни ҳам жаҳаннамдан озод бўлган ўша бахтиёр қулардан қилсин!
Аллоҳ бу ойда дуоларни қабул қилади. Дуо – Аллоҳдан сўраш дегани. Аллоҳ сўраганни беради. Аммо Аллоҳдан нималарни сўрашни ҳам билиш керак.
Муборак Рамазон ойига етиб келганимизга шукрлар қилганимиз ҳолда Аллоҳдан бу ой ибодатларини комил суратда адо этмоқликни насиб қилмоғини сўраймиз. Аллоҳ барчамизни рўза ибодатини мукаммал ва ихлос билан адо этадиган тақводор ва солиҳ бандаларидан айласин. Барчаларимизни раҳмату мағфиратига ноил айласин! Неча-неча рамазонларга соғ-саломат қовушмоқликни насиб этсин. Дунё ва охиратнинг биз билган-билмаган ҳар турли хайрларига – Рамазон ойининг ҳурмати учун, Қадр Кечаси ҳурмати учун, муборак Ийд байрами ҳурмати учун эриштирсин! Дунёвий ва ухровий биз билган-билмаган ҳар турли ёмонликлардан бизларни доим ҳифзу ҳимоясида асрасин! Имони комил ила охиратга кўчиб, ҳузури иззатига Ўзи севган ва рози бўлган бир банда ўлароқ боришни барчамизга насиб айласин! Омийн! Валҳамду лиллаҳи роббил оламийн.
“Даракчи” газетаси, 2006, сеньтябрь
Тохир Малик

Nigora Umarova
11.09.2008, 16:52
Tohir Malik
Умуман, тилда янги сўзлар ясашга уринмай, эскирганларидан фойдаланиш афзалроқ. Бунинг учун кўпроқ мумтоз адабиётимизни ўқишимиз керак.


Якинда укувчилар билан Ойбекнинг Навоий романини укита туриб, узбек тилидаги эскирган сузлар лугати устида иш олиб бордик ва укувчилар "Робита"-сузининг маъноси -алока эканлигини, бу суз туркий cузлар лугатида XIV асрда кулланганлигини билиб олишди.
Укувчилар UZDUNROBITA сузини европадан узлашган сузлардан келиб чиккан деб юрарканлар...

Nigora Umarova
25.09.2008, 15:24
Маълумки, “меҳр” тушунчаси ниҳоятда кенг. Фақат одамлар орасидаги меҳр-мурувват, меҳр-оқибат каби фазилатлар билан чекланмайди.Бугун шу ҳақда суҳбатлашсак.

Tohir Malik
25.09.2008, 15:26
Яхши таклиф. Мен сизнинг фикрингизни давом эттирай. Энг аввал меҳр-муҳаббат Яратганга нисбатан бўлади. Сўнг ота-онага, кейин Ватанга, кейин дўстга, қариндошларга. Яна киши ўз касбига ҳам меҳр қўйиши шарт бўлади. Агар заргарнинг ўз ишига меҳри бўлмаса у ноёб буюмлар ясай олмайди. Дурадгор бемеҳрлик билан иш бошласа у ер-бу ерини кесиб олади, энг камида қўлига зирапча киради. Меҳр билан ишга киришган одамга Аллоҳ барака беради. Бу соҳаларнинг ҳаммаси алоҳида бир мавзу.

Nigora Umarova
25.09.2008, 15:28
Суҳбатимизда ҳозир тилга олганингиз Ватанга меҳр мавзусида гаплашсак..

Tohir Malik
25.09.2008, 15:35
Суҳбатимизда ҳозир тилга олганингиз Ватанга меҳр мавзусида гаплашсак..
Маъқул. Мен ҳам мавзуни шу томонга бурмоқчи бўлиб турувдим. Бир дўстимизникига боргандик. Ҳовлисига ертўладан қазилган тупроқни уюб қўйган экан. Ҳамроҳимиз, Швецарияда яшайдиган ватандошимиз доктор Усмон Жондонга қараб ҳазиллашдим:
-Усмон ака, бунинг тозалигини қаранг, бунақа созтупроқ Швецарияда бўлмайди.
Шунда доктор Усмон тупроқ уюмига бир оз қараб турдилар-да, кейин жавоб бердилар:
-Сиз ҳазил оҳангида гапирдингиз, мен жиддий жавоб беражакман. Сиз дедингизки: “бунақаси Швецарияда йўқ”. Мен дейманки: “Бу тупроқ дунёнинг ҳеч ерида йўқ. Чунки бу Ватан тупроғи. Биз мустақиллик кунига етишмай туриб Ватанга келиш бахтидан бебаҳра эдик ва унинг бир кафт тупроғига зор эдик. Ким илож қилиб Ватанга бориш бахтига эришса биз ундан қимматбаҳо совға-салом олиб қайтишини сўрамасдик, бир ҳовуч тупроқ олиб келишини илтимос қилардик сўнг бу тупроқни кўзларимизга суртардик, ўпардик, тўйиб-тўйиб ҳидлардик...
Усмон аканинг бу сўзлари барчамизни бир ажиб туйғуга чулғади.

Nigora Umarova
25.09.2008, 15:37
Бу воқеа “Ватанни севмоқ – иймондандир” ҳадиси шарифини ёдга солади.

Tohir Malik
25.09.2008, 15:39
Бу воқеа “Ватанни севмоқ – иймондандир” ҳадиси шарифини ёдга солади.

Айни тўғри таъкид. Ватанга меҳр иймондан, иймонсиз одам ватанини сева олмайди. Ўрни келганда сиз тилга олган ҳадиси шарифга эътиборни қаратсак: уламоларимизнинг айрим шарҳларида дейиладики, Одам Ато ва Момо Ҳаввонинг яралмиш жойлари – жаннат. Демак, одамзотнинг асл Ватани – жаннат ва оқибатда унга қайтилгусидир. Яъни, дейилмоқчиким, унга фақат иймон эгалари қайтурлар. Демак, жаннатни севмоқликнинг маъноси бу дунёда тўғри, ҳалол яшаб, унга қайтмоқликнинг тадоригини кўришдир. Яъниким, мукаммал иймонга етишмоқликдир. Иймон деганда фақат намоз ўқишни тушунмаслик керак. Иймон талаблари оз эмас. Шулардан бири Ватанга меҳр-муҳаббат қўйиш. Ҳаж ибодатига бориш шартларида бўлажак ҳожининг саломатлиги яхши бўлиши, моддий таъминлангани... кабилар қаторида ватанининг озод бўлмоғи зарур эканлигининг зикр этилиши бежиз эмас. Яъни мусулмон аввал ватани озодлиги учун хизмат қилиши керак.
Меҳр тушунчасининг кенглигини гапирдик. Ҳаққа, ота-онага, Ватанга... Буларнинг барчалари ажралмас ҳалқалардир. Бир ҳалқа узилиб йўқ бўлса, қолганлари ҳам йўқ бўлади. Бир дарахтни тасаввур этайлик: ўқ илдиз, тана ва шохлар. Ўқ илдизни ёки шохларни кесиб ташланг-чи, дарахт яшармикан? Ўз ота-онаси ёки дўстига меҳри йўқ одам “Ватанни севаман!” деб ҳайқирса ҳам ишонмаслик керак. Ўз ота-онасига меҳрсиз одам бегоналарни ҳурмат қилмайди. Ҳақни севмаган одам Ватанга хиёнат қилишдан уялмайди. Жаҳон ардоқлаган машҳур шоир Байроннинг “Ўз юртига меҳри бўлмаган одам бошқа ҳеч нимани сева олмайди”, деган гапида беназир ҳикмат мавжуд. Бизга ота-она, қариндошлар... барчалари қимматли ва аржуманд. Шунинг баробаринда меҳр-муҳаббат ҳақидаги тасаввуримиз занжири ҳалқалари Ватан тушунчасига мужассамланган. Ватан учун нафи теккудек бўлса, қайси виждонли одам унинг учун жон бермоқ талаб этилганида иккиланар экан?

Nigora Umarova
25.09.2008, 15:42
Бу ватанпарварлик туйғусининг нечоғлик қувватга эга эканига боғлиқ бўлса керак.Кишида шу туйғуни тарбия этмоқлик жамиятнинг зарурий вазифaларига киради, шундайми?

Tohir Malik
25.09.2008, 15:44
Бу ватанпарварлик туйғусининг нечоғлик қувватга эга эканига боғлиқ бўлса керак.Кишида шу туйғуни тарбия этмоқлик жамиятнинг зарурий вазифaларига киради, шундайми?

Шубҳасиз. Ватанга муҳаббат тушунчасини икки равишда ўрганиш мумкин. Биринчиси – жисмоний тарзда. Яъни: туғилган жой. Бу ҳол барча жониворларга хос. Чумолидан тортиб, филгача ўзи туғилган, емиш ейдиган жойини авайлайди, лозим бўлганида жон-жаҳди билан ҳимоя қилади. Қани, чўп олиб арининг уясини бузишга уриниб кўринг-чи? Иккинчи тушунча – фақат юксак онг эгаси – инсонга ҳос, руҳий, янада аниқроқ айтсак, илоҳий ҳолатдир. Бу ҳолат кўпроқ қалбга, онгга, туйғуга боғлиқ.
Биз ватанни тинмай мадҳ этишни ватанпарварлик деб ўйлаймиз. Тўғри, мадҳ этмоқ ҳам лозим, аммо бу бир заррадир халос. Уммонга томизилган биргина томчидир. Донолар айтадиларки: “Ватанпарварлик – номусли ва назокатли туйғудир. Муқаддас сўзларни эҳтиёт қил, шамолга совурма.Ватанга муҳаббат хусусида дуч келган ерда оғиз кўпиртирма, яхшиси унинг фаровонлиги ва қудрати йўлида индамайгина меҳнат қил”. Баъзи биродарларга ҳайрон қоламан: кундузи бирон минбарга чиқиб олгудай бўлса баландпарвоз гапларни қалаштириб ташлайди, оқшомда эса чойхонага чиқса ношукурчилик дарвозаларини ланг очиб, майда гапларни кавлаштириб ўтиришдан уялмайди. Донолар таъкидлаган номусли ва назокатли туйғудан бебаҳра бундай кишиларнинг минбардаги гаплари шунинг учун тингловчилар қалбига етиб бормайди, шунинг учун ҳам ҳиссиз ва тузсиз бўлади.

Tohir Malik
25.09.2008, 15:45
Ватанга меҳр-муҳаббатли бўлиш – ғоят чидам, ғоят юксак онг талаб этувчи ўзига ҳос илм ва буни эгаллаш ҳам бешикдан бошланмоғи ва оқибат сўнгги нафасга қадар давом этмоғи жоиз. Ватанпарварлик – Ватанни севмоқликни англатса, бу илмни эгаллаган киши Ватанга жонини атаган комил инсон мартабасига етган бўлади. Файласуф Гегел айтганидай “Маърифатли халқларнинг ҳақиқий жасорати Ватан йўлида қурбон бўлишга тайёр эканликларида акс этади”. Мана шу нуқтадаги фарққа диққатни жалб этайлик: Ватанни севаман, деб юрувчилар кўп. Аммо ҳамма ҳам Ватанга жонини фидо қилишга тайёр турмайди. Баъзан божхона хабарларини эшитиб ажабланаман: мамлакат учун, халқ учун зарур бўлган бойликларни четга чиқариб сотишга уринаётганларда жонни фидо қилиш деган юксак туйғуни қўя турайлик, оддийгина “Ватанга меҳр” деган тушунча бормикин? Виктор Гюгонинг “Ватанга доғ тушириш – уни сотиш демак”, деган гапи нақадар тўғри! Шоир тили билан айтганда: “Кимда ўз юртига бўлмаса меҳр, у қалбан шикаста, у қалбан мажруҳ”.

Nigora Umarova
25.09.2008, 15:47
Суҳбатингиздан англашиляптики, Ватанга меҳр ва муҳаббат мавҳум тушунча эмас, балки реал руҳий қудратдир. Яъни, ватанпарварлик – Ватанга меҳр қўйишдангина иборат эмас, балки Ватан билан ўзни бир бутунликда кўришдир. Унинг яхши ёмон кунларида асқотишдир.

Tohir Malik
25.09.2008, 15:50
Яхши айтдингиз. Биз Ватандан ниманидир талаб қиламиз, оламиз ҳам. Аммо буни юз ҳисса, балки унданда кўп қилиб қайтармоқликни ўйламас эканмиз, бу бизнинг ақлимиз заифлигига, диёнатимиз ожизлигига далолат бўлади. Ватандан олганимиз - қарздир, қарзни эса қайтармоқлик фарздир.
Биз - ҳар биримиз Ватанни севамиз, чунки Ватан - биз нафас олаётган ҳаводир. Дунёда «Ватанни севмак» деган тушунчадан ташқари «Ватан билан ғурурланмак, фахрланмак» деган тушунча ҳам мавжуд. Зеро, бу икки тушунча бир-бирисиз яшай олмайди. «Киши ўзининг етти пуштини (яъни ўтган етти аждодини) билиши жоиз», дейишади. Хоссатан шундай. Омматан эса киши ўз Ватанининг тарихи, улуғлари билан яхши таниш бўлиши, кимларнинг вориси эканини билиши керак. Советлар тузуми даврида тил учида миллий тенглик, амалда эса камситишлар бўлганини унутмагандирмиз? Бизларни саводсиз ўтмишнинг авлодлари, деб қарашларини-чи? Советлар тузуми даврида ҳарбий хизматда бўлганлар бу каби камситишлардан нечоғли руҳий азобда бўлганларини ёддан чиқармаган бўлсалар керак. Ойбек домланинг «Навоий» романлари билан Одил Ёқубовнинг «Улуғбек хазинаси» асарларига қадар бўлган узоқ йиллар мобайнида тарихга мурожаат этиш миллий маҳдудлик, ўтмишни идеаллаштириш тамғаси остида қораланиб, бу мавзуда ижод қилишга йўл берилмади. Кейинчалик ҳам бу сиёсат давом эттирилгани, Пиримқул Қодировнинг «Юлдузли тунлар» романини нашр этишга кўп вақт ижозат берилмагани ҳам тарихий ҳақиқатдир.

Tohir Malik
25.09.2008, 15:52
Бундан муддао нима эди? Жавоб оддий - уларнинг миллий сиёсатига кўра халқ ўзининг кимлигини билмай яшамоғи даркор эди. Улуғ шоирларимиздан Ғафур Ғуломнинг 1949 йилда «бизларни «қабила» деб атаган» инглиз лордига жавоб тарзида ёзган ажиб шеъри бор:

Қадим ўзбек халқисан, асл Одам авлоди,
Миср эµромларидан тарихинг қарироқдир.
Хоразмнинг µар ғиштида - боболарнинг ижоди,
Англо-саксонлардан анча юқорироқдир.
Бизда логарифманинг мушкул муаммолари,
Қўлдаги бармоқлардай оддий қилинганда µал,
«Олий ирқ» даъвогари, Черчилнинг боболари
Ҳатто санай олмасди ўн бармоқни мукаммал...

Ўзбекистоннинг фазилатларини бўрттириш шарт эмас. Бу халқ рўйи заминнинг тарихини бойитишга, маънавий оламининг ривожига беқиёс даражада улуғ ҳиссасини қўшиб келган ва бундан сўнг ҳам шундай бўлажак. Оталарнинг бугунги кундаги вазифаларидан бири - улуғларни таниб, улар билан фахрланиш ҳиссини фарзандлар қонига сингдирмоқликдир. Шу ўринда яна бир вазифани ҳал қилишимиз керак бўлади: ўтмиш билан фақат фахрланибгина қолмай, Ватан равнақи учун улуғлар анъанасини давом эттиришга масъул эканимизни унутмай, шунга яраша ҳаракат қилишимиз шарт. Ўзбекистон, яъни Ватан ҳар биримизсиз кунини кўравериши мумкин. Беш-олти ёки неча юз, ҳатто минг кишисиз ҳам яшайди, келажаги пойдеворини қураверади. Аммо биз - биронтамиз Ўзбекистонсиз яшай олмаймиз. Ким Ватансиз яшаш мумкинлигига ишонса - у диёнатсиздир. У ҳору-зордир. Ўз юртидан юз ўгирганлар энг аввало ўз виждонларидан юз ўгирган бўладилар. Ўз юртини севмаган, сева олмаган одам ҳатто ўзини ҳам сева олмайди, оқибатда эса ўзидан ўзи нафратланади.
Тилимизда оҳангдош, аммо маъно жиҳатдан зид сўзлар кўп. Шулардан бири - «Диёнат», яна бири эса - «хиёнат». Қаранг, фарқи биттагина ҳарфда. Масофа жиҳатидан ҳам яқинлиги бор. Диёнатсиз одам бир қадамгина қўйса хиёнат оламига кириб қолганини ўзи ҳам сезмай қолади.
Ҳазрат Навоий айтмоқчи:

Барча хиёнатни диёнат этиб,
Барча диёнатни хиёнат этиб...

Шунисидан Худо асрасин!
Она фарзандларининг ёшига қарамай, уларнинг ташрифини интиқ кутганидай, Ватан ҳар биримиздан доимий равишда фидойи хизматимизни кутади. Ватан тузини оқламаклик инсоний бурчимиз эканини бир нафас ҳам унутмасак бас. Дилимиздаги диёнат бизларни шунга даъват этади

Sparc
25.09.2008, 17:04
Алихонтўра Соғуний асарларини ўқиганмисиз, улар хақида фикрингиз қандай ?

Tohir Malik
02.10.2008, 15:27
Алихонтўра Соғуний асарларини ўқиганмисиз, улар хақида фикрингиз қандай ?

Авваламбор барча мумин-мусулмон биродарларимни Ийди Рамазон билан муборакбод этаман. Аллох барчамизга калб саломатлигини насиби руз айласин!

Алихонтура Согуний хазратлари халкимизнинг фахри. Ул мухтарам зот билан куришмаган булсам-да, замондош булганим билан фахрланаман.Юзма-юз холда сухбатларидан бахраманд булолмаган булсам-да, асарлари билан танишганим учун узимни бахтли деб биламан ва ул зотни устозлар каторида ардоклайман.
Мен талабалик йилларимда "Гулистон" журналида "Темур тузуклари"ни Алихонтура хазратлари таржимасида укиган, таржима санъатига койил колган эдим.
Орадан чорак аср утиб, "Ёшлик" журналида бош мухаррир булиб ишлаётганимда бир одам келиб, узини "Алихонтура Согунийнинг углиман"-, деб таништирди. Хазратнинг узларини кургандай кувондим. Кутлугхон (хазратнинг угиллари0 билан тенгдош эканмиз. У хазратнинг кулёзмаларини кирилл харфига кучирганини, аммо нашр килдириш кийин булаётганлигини айтди. Кулёзмани олиб колиб укидим: "Туркистон кайгуси"...
Гоят гузал тарзда ёзилган. Кайта-кайта укиб рохатландим ва бетухтов равишда журналда эълон кила бошладик. афсуски, мен бошка ишга утгач, нашр этишни тухтатишди.
Бир куни шогирдим Баходир Муродали "Алихонтура Согуний домла табобат билан хам шугулланган эканлар, шу мавзуда рисолалари хам бор экан, шуни олиб "Шарк юлдузи"га берсак",- деди.Кутлугхон билан богланиб, кулёзмани олдик. Журналда босилди. Куп утмай китобча холида хам чикди. Унга сузбоши ёзиш менга насиб этди. Кейинрок Кутлугхон ва бошка фарзанду набиралар харакати билан "Тарихи Мухаммадиййа" китоби нашр этилди. Бу асар хам менда катта таассурот колдирдигина эмас, ундан куп нарсани ургандим.
"Туркистон кайгуси"дан урганганларимдан "Шайтанат"да хам фойдаланганман. Масалан: "Узбеклар палов-ош атрофида бирлашгандай бирлашганларида эди, дунёни олар эдилар". Бу хикматдаги охирги жумла цензурага ёкмагани учун сал узгартиришга мажбур булган эдим.
Алихонтурамнинг деярли барча фарзандлари билан яхши танишман. Туй-хашамларда таклиф этиб туришади. Бунинг учун улардан миннатдорман.
Алихонтурам мерос колдирган асарлари туфайли хамиша калбим туридан жой олганлар.
ZiyoNet форумининг катнашчилари Алихонтура Согуний асарларидан бахраманд булинг! Шунда маънавий оламингиз янада бойийди, деб даъват этаман.

Shomurodov Shohruh
05.10.2008, 14:31
Masud Mahsudov
Учликларингизнинг бирида «Киярмиди Ўзбек ойим эгнига кора?
Гар фарзандлар бир-бирларин захарламасалар» деган сатрлар хам бор. Кузатишим буйича аёлларда Узбек деган исмни карийб учратмаймиз-ку?!.. Абдулла Кодирий бу билан «Уткан кунлар» асарида бирор бир нарсага ишора килганмилар?


Тугри пайкабсиз. Угил болаларга Козокбой, Киргизбой деган исм куйишган. Аёлларда узбек деган исмни карийб учратмаймиз. Шахсан мен эшитмаганман. Назаримда ёзувчи асарнинг сунгги жумласи учун хам «Узбек ойим» деб ном куйганга ухшайдилар.
… Узбек ойим кора кийди… Юрт хавфдан огох этувчи чакирикка эътибор бермади, хидоятдан чекинди ва окибатда кора кийди, аза очди. Коронгу тунларга кириб келди.
Юртнинг кора кийишига сабаб нима? Худоёрхоннинг харбий жихатдан колоклигими? Йук! Халк орасида тотувлик йуклиги асосий сабаб булди.Ёзувчи тарихни тугри англаб, тугри тахлил килиб, уз хулосаларини дам очик тарзда, дам рамзлар оркали ифода килганлар.
Фикри ожизимча, «Уткан кунлар»нинг биринчи ва охирги жумласи ассарнинг асл мохиятини белгилайди.:
«1269-инчи хижрия, далв ойининг 17-инчиси, кишки кунларнинг бири, куёш боткон, теваракдан шом азони эшитиладур…»
«…Узбек ойим кора кийиб, таъзия очди».
Шу жумлаларни куп уйлайман. Нима учун киш куни? Бахор ёки ёз эмас? Нима учун атрофда шом азони(бамдод эмас!) эшитилади? Айтмогингиз мумкинким, савдо ахли кундузи иш Билан машгул, карвонсаройга шу пайтда кайтади. Отабекнинг хузурига келувчи мехмонлар шуни назарда тутганлар. Шундай десангиз сизга Яна бир саволим бор: улар бамдодда хам келувлари мумкин эдими? Ёки, Маргилон катта шахар эмас, Отабекни биронта растада кундузи учратмокликлари хам эхтимолдан холи эмасдир.
«… Теваракда шом азони эшитиладир…» Балки бунинг рамзий маъноси бордир. Балки ёзувчи айнан шом азонини таъкид этганида факат намозга чакирикни эмас, бошка нарсани хам назарда тутгандир? Хар холда менга шундай туюлади. Шом- коронгулик босиб келишидан бир дарак. Далвда кечалар узун, ёруглик камрок булади. Шом азони юрт бошига ёпирилиб келаётган коронгилик, зулматдан огох этувчи дарак эмасмикан? Донишманд адиб «Хой муъминлар, кузларингизни очингиз, остонангизда ганим турибди. Иттифок булмас экансиз, ёруг кунларингиз узун тун кечаларга айлангусидир», демокчи булганмикинлар? Бу азон чакиригига эътибор берилмади. Ёзувчи азон чакиригини тилга олгач, унинг изидан «намоз укилди» демаганлар. Факат чакирикни баён килганлар. Хужрадагилар эса уз ишлари билан машгуллар. Бу хам ноиттифокликка ишорамикин? Асарда азон чакирилиши бир неча маротаба зикр этилади. Аммо бирон марта хам намоз тасвири берилмайди. Ажаб хол: азон чакирилгану хамма дуне ташвиши билан банд. Адиб «кора кунларнинг бостириб киришига диёнатсизлик сабаб» демокчи булганмилар?
«Менимча уриснинг биздан юкоридалиги унинг иттифокида булса керак,- деди Отабек,- аммо бизнинг кундан кунга оркага кетишимизга узаро низоъимиз сабаб булмокда, деб уйлайман… Орамизда бу куркунч холатни бахакки тушунадирган яхши одамлар йук, билъакс, бузгучи ва низочи унсурлар томир ёйиб, хар замон сода халкни халокат чукурига караб тортадирлар…»
Диккат килайлик: бу гапларни йигирма турт ёшлик йигит – Отабек айтяпти. Мазкур сатрлар ёзилаётганда адиб хам тахминан шу ёшда булганлар. Тахминан дейишимизга сабаб шуки, асар ёзиш гояси Абдулла Кодирийда эхтимол шу ёшларида тугилгандир. Хар холда роман эълон килинганида у зот уттиз ёшда булганлар. Отабек ва Кумушга якин булганликлари учун хам уларнинг дарду аламларини баён этишда бирга ёниб, бирга куйгандирлар. Шунинг учун хам асарда ёлгон дард йукдир?
Отабек (нима учун «Ота» «бек», буни хам мулохаза килмогимиз лозим) –юртнинг келажаги. Лекин Отабек юртнинг келажагини ёругликда куролмайди.
«.. Мозористонда «хайя ала-фалах» хитобини ким хам эшитарди…»
«… Уз гарази йулида истибдод оркали Эл устига хукмрон булгувчилар йукотилмас эканлар, бизга нажот йукдур…»
Юрт мозористонга айланаёзган. Шундай жойда «нажотга келинглар», деб минг бакиринг, Ким урнидан туради. Уликлар кандай нажотга келиши мумкин?
Ёзувчи бунда жисман мурдаларни эмас, рухи, миллий гурури улганларни назарда тутмадилармикин?
Ёзувчи асар бошланишида биз хозир «ижтимоий муаммо» деб айтаётган мухим масалага эътиборни каратадилар. Кора тунлар каердан бошланишини курсатадилар. Сунг бу муаммо гуё унутилгандай туюлиб, ишкий можароларга берилгандай буладилар. Ишкий можаро хал этилгандай туюлгач эса Яна уша ижтимоий муаммога энди Юсуфбек хожи иштирокида кайтадилар. Кипчок киргинини, ундан Отабекнинг кандай ларзага тушганини тахлил этмай турайлик. Асосий эътиборни Юсуфбек хожи сузларига каратайлик. Ёзувчи энди дардларини Юсуфбек хожи тилидан когозга тукадилар:
«… Биродарлар! Урус ичимиздан чикадиргон фитна-фасодни кутиб, дарбозамиз тегида кур тукиб ётибдур. Шундай махшар каби бир кунда биз чин ёвга берадургон кучимизни уз кулимиз билан улдирсак, сен фалонсан, деб кирилишсак холимиз не буладир…
Сиз уз кипчогингиз учун кабр казиган фурсатда, сизга иккинчилар тобут чопадилар. Биз кипчокка килич кутарганда, урис бизга туп уклайдур…»
- Юкоридаги фикрларингиздан келиб чиккан холда «Ёзувчи Кумуш тимсолида факат гузал малакни курганмикинлар?» - деган андиша пайдо булади беихтиёр киши калбида…
- Мен узимча ёзувчи Кумуш тимсолида гузал Ватанни курганлар, деб уйлайман. Кумушга булган севгилари Ватанга булган севгилари эди, деб хаёл киламан. Кумушни биз дастлаб курганимизда у хаста эди. Отабекнинг мухаббати Кумушга далда берди, шифо берди. Агар юрт углонлари Ватанга шундай мухаббатда булганларида эди, Ватан хасталикдан бош кутарармиди…
«..кул узатиб сувдан олди ва юзини ювди. Унинг юзини упиб тушкан сув томчилари билан арик харакатга келиб чайкалди, гуёки сув ичида бир фитна юз берган эди… иккинчи, учинчи кайталаб юз ювишида бу фитна таги кучайди…»
кумушнинг юз ювиши баёнида хам яширин маъно бормикин? Балки ёзувчи гузал Ватан атрофидаги фитналарни айтмокчи булгандирлар? Бу фитна факат кумуш замонасига хос эмас, ундан кейин хам давом этди. Ватанга эгалик килиш учун бир неча мамлакат уринди.
Агар Кумуш тимсолида Ватанни назарда тутган булсалар, у холда Кумушнинг улимидан изтиробга тушганлари, йиглаганларининг сабаби ойдин булар? Ёзувчи бир гузал малакнинг улимидан эмас, Ватан келажагининг захарланганидан кайгуга берилмадиларми экан? Кумуш улди. Аммо унинг угли тирик. Демак, Ватан келажагига умид бор. Ёзувчининг сунгги сузидан маълумки, Ёдгорбекнинг бир угли шуролар замонида, иккинчиси уша дамда «босмачи» дейилганлар томонида экан. Бунда хам рамз бордек куринади. Уша йиллари юрт углонлари хам иккига булинган. Бир кисми большевиклар гапига ишониб, улар томонга утишган. Бошка бир кисми эса Карши булган. Замон акани укага ганим килиб куйган.

Авваламбор уз сухбатингиз билан дилимизни шод этганингиз учун катта рахмат! Адибларимизнинг уз укувчилари билан форумда сухбатлашишларини куриб кувонмай иложи йук, шунинг учун шу сухбат ташкилотчиларига хам миннатдорчилигимни билдирмокчи эдим.
Юкоридаги фикрларингизни "Шайтанатда" хам укиган эдим, айникса Асадбекнинг келинларидан бирининг (кайси бирилиги хозир эсимда йук, узр) Зайнабга китобнинг тулик эмаслиги тугрисидаги эътирози, хамда уша йукотилган сахифаларни кайта келтирилиши диккатимни тортган эди. "Уткан кунлар"ни мактабларда хам утилади, лекин асар утилишида баъзан сиз айтган асосий томонлар четлаб утилмайдими? Эсимда, мактабда "Уткан кунлар" асари тугрисида иншо ёзганимизда, асосан вафо, мехр, мухаббат асосий эътиборда эди. Миллий бирдамликка этувчи гоялар, ака-ука элатларнинг бир-бирини кириши эса мухока этилмас эди. Балки, мактаб укувчиларнинг бунга акли етмас деб уйганлар? Фикримча, ватанга мухаббатни кур-курона шеър ёдлатиб, шиорларни бакиртир айтирмасдан, киши онгига таъсир курсатиб тугдириш керак. Ёдланган нарса факат кишининг хотирасида булади, бирор кун келиб эсдан чикади, лекин укиб (uqib, o`qib emas) олинган билим, менимча, хеч качон эсдан чикмайди. Аввало ватанга мухаббат нимага ифодаланишини ёш авлодга тушинтириш керак. Тушинтирганда хам, ортикча лаганбардорликсиз, курук гап суз билан эмас, балки аник ва мантикий фикрлар билан, бугунги кундаги ахволни инобатга олган холда етказмок зарур деб биламан. Хурматли устоз , ватанга мухаббат хозирги кунда нимада ифодаланади, шу мухаббатни кандай хаётга келтириш мумкин, йукорида ибтидо - мухаббат, интихо - оила деб ёзибсиз, хозирги холатда ибтидо - мухаббат, интихо - ?

П.С. Кескинрок ёзган булсам хаммадан узр сураб коламан.

Nigora Umarova
05.10.2008, 15:27
Muhtaram xshom !

131 hamda 132- postlarda qadrli adibimiz Vatanga muhabbat haqidagi fikrlarini yozib qoldirganlar. Undan tashqari Tohir malikning yaqin kunlarda chiqqan "Ozod inson haqida qo'shiq" nomli asarlarini o'qib chiqsangiz savolingizga javob topasiz.

Shomurodov Shohruh
05.10.2008, 16:07
Muhtaram xshom !

131 hamda 132- postlarda qadrli adibimiz Vatanga muhabbat haqidagi fikrlarini yozib qoldirganlar. Undan tashqari Tohir malikning yaqin kunlarda chiqqan "Ozod inson haqida qo'shiq" nomli asarlarini o'qib chiqsangiz savolingizga javob topasiz.
Нигора опа, мен ватанга мухаббат мавзуини янада конкретлаштирмокчи эдим, хозирги кундаги жамиятдаги ижтимоий холат, албатта, хатто 10 йил олдингидагидан фарк килади. Албатта, ният бир, бу мухаббат, лекин ушанга етишчи?
Мухтарам адибимиз хали хам форумга кириб турадиларми?

Nigora Umarova
05.10.2008, 16:27
Нигора опа, мен ватанга мухаббат мавзуини янада конкретлаштирмокчи эдим, хозирги кундаги жамиятдаги ижтимоий холат, албатта, хатто 10 йил олдингидагидан фарк килади. Албатта, ният бир, бу мухаббат, лекин ушанга етишчи?
Мухтарам адибимиз хали хам форумга кириб турадиларми?

Албатта, кириб турадилар. Агар керак булса улар буни ёзиб исботлашлари мумкин.

Хурматли xshom!
Фикримча, Ватан хакида баландпарвоз сузлар айтгандан кура унга мухаббатни амал билан хамма уз ишидан келиб чиккан холда намоён этади.
Мухтарам ёзувчимизнинг асарлари Ватанга мухаббатнинг исботи эмасми?!..
Асарлардаги кахрамонларнинг такдири, уларнинг босиб утган йуллари, хатолари...
Буларнинг барчаси Ватанни севишга, ардоклашга ургатувчи йулчи юлдуз булиб хизмат килмайдими?..

Nigora Umarova
17.11.2008, 18:36
Тохир аканинг яна бир хислатларини билиб колдим. У киши Ички ишлар Академиясида дарс берар эканлар. Ёзувчиларнинг дарс беришларини курмаганим учун Тохир акадан дарсларини кузатиб дарс услубларини урганиш учун ижозат сурадим. Хуллас... Хуллас у киши агар имкони булса менинг укувчиларимга дарс утиб беришлари мумкинлигини айтдилар. Бу хушхабарни эшитиб бошим кукка етди. Айнан утилиши керак булган мавзу Тохир Малик "Савохил" асарида тасвирлаб берган Абдулла Авлонийнинг хаёти ва ижоди хакида эди. Бугун ушбу дарс булиб утди. Укувиларнинг мамнуниятини курсангиз эди...

Nigora Umarova
17.11.2008, 18:48
https://img.uforum.uz/images/6917760.jpg

Алишер:Бугунги дарсга жиддий тайёрланмасам булмайди. Тохир Маликдек инсон утилган мавзудан савол бериб колсалар, мулзам булмай..

https://img.uforum.uz/images/6411027.jpg

"Демак, бугунги мавзуимиз маърифатпарвар адиб Абдулла Авлонийнинг хаёти ва ижодига багишланган экан..."

https://img.uforum.uz/images/1221961.jpg

"Хар бир миллатнинг миллат эканлигини курсатургон оинаи жахони унинг тили ва адабиётидур..",-деб ёзган эди Абдулла Авлоний узининг "Туркий гулистон ёхуд ахлок" китобида"...

https://img.uforum.uz/images/4678653.jpg

"Утилган мавзу юзасидан кимда кандай саволлар бор?"

https://img.uforum.uz/images/5410174.jpg

Дарс сунгида укувчиларнинг бахоланиши.

https://img.uforum.uz/images/9315709.jpg

Эсдалик учун сурат.

Nigora Umarova
17.11.2008, 18:54
Дарс мавзуси адабиёт фани йуналидагина булмай, тарих, тилшунослик, этнография, топономия, этика, эстетика, жамиятшунослик фанлари билан узвий холда богланиб утилди.

Behzod Saidov
17.11.2008, 19:04
Тохир Малик "Савохил" асарида тасвирлаб берган Абдулла Авлонийнинг хаёти ва ижоди хакида эди. Бугун ушбу дарс булиб утди. Укувиларнинг мамнуниятини курсангиз эди...

Дарс қандай ўтганлиги ҳақида батафсил ёзсангиз... Олдиндан рахмат. :)
Мени дарснинг умумий вақти ва қайси маълумотларни беришга тахминан қанча вақт сарфланганлиги қизиқтираяпти.

Nigora Umarova
17.11.2008, 19:16
Дарс қандай ўтганлиги ҳақида батафсил ёзсангиз... Олдиндан рахмат. :)
Мени дарснинг умумий вақти ва қайси маълумотларни беришга тахминан қанча вақт сарфланганлиги қизиқтираяпти.

Дарсни утишдан олдин сабок берадиган III боскич талабаларимга олдиндан бир канча адабиётлар руйхатини- Абдулла Кодирийнинг "Уткан кунлар", "Мехробдан чаён", Чулпоннинг "Кеча ва кундуз", Абдулла авлонийнинг "Туркий гулистон ёхуд ахлок" хамда Тохир Маликнинг "Савохил" киссаларидан бирини укиб чикишга икки хафта мухлат бердим. Агар кайси гурух укувчилари берилган китоблар руйхати асосидаги адабиётларни икки хафта давомида укиб чикишса, дарсни мен эмас, балким ёзувчи Тохир Малик утишларини таъкидладим.
Куриб турганингиздек топширикни муддатидан олдин бажарган гурух бу дарсни тинглашга мушарраф булди.

Nigora Umarova
17.11.2008, 19:21
Дарснинг бориш жараёнига келсак, дарс иккинчи сменада булгани учун 13-30 да бошланиб, соат 16-00 да тугади.
Бугун ушбу гурухни лицей маъмуриятидан рухсат сураган холда бошка дарслардан озод килдим ва "Адабиёт куни" деб эълон килдим.
Мухтарам ёзувчимиз дарс утишларидан аввал укувчиларнинг билимларини аниклаш максадида Абдулла Авлонийнинг хаёти ва ижоди хакида бир канча саволлар бердилар. Укувчиларнинг жавобларини тинглагач, Абдулла авлонийнинг хаёти ва ижоди хакидаги маълумотларни тулдирдилар. Абдулла авлонийни жадидчилик, сиёсат, маориф, театр сохасида юритган фаолияти хакида маълумот бериб, киссани ёзиш жараёнида туплаган хужжатлари билан укувчиларни таништирдилар.

Nigora Umarova
17.11.2008, 19:25
Мухтарам адибимиз дарсликлар билан хам танишиб чикиб, уларда Авлоний хакида келтирилган айрим камчиликларни хам курсатдилар.
Тошкент шахрининг Пиёнбозор, Миробод, Шайхонтохур каби жойлари тарихи хакида айтиб утдилар....

Behzod Saidov
17.11.2008, 19:30
дарс иккинчи сменада булгани учун 13-30 да бошланиб, соат 16-00 да тугади.

Бундан чиқди, дарс икки ярим соат давом этдими? Танаффуссиз-а? ;)

Nigora Umarova
17.11.2008, 19:31
Абдулла Авлонийнинг Афгонистонга совет хукуматининг биринчи элчиси булганини билардим-ку, бирок кандай фаолият олиб органлиги хакида маълумотга эга эмас эдим. "Савохил" асарида тасвирланган вокеаларнинг кайси бири хакикат-у, кайси бири бадиий тукима эканлигини аникладим.

Nigora Umarova
17.11.2008, 19:39
дарс иккинчи сменада булгани учун 13-30 да бошланиб, соат 16-00 да тугади.

Бундан чиқди, дарс икки ярим соат давом этдими? Танаффуссиз-а? ;)

Вакт утганини сезмай колдик. Укувчиларга колса учинчи парада хам ёзувчини олиб утириб дарсда катнашишса эди...

Nigora Umarova
27.11.2008, 15:15
Тохир ака!
Авваламбор, кимматли вактингизни аямай укувчиларим номидан, колаверса узимнинг номимдан улкан миннатдорчилик билдираман. Бу дарс барчамизнинг хотирамизда умрбод мухрланиб колса керак.
Устоз муаллим, дарс беришдан аввал укувчилар психологиясини яхши билиши керак. Дарс бериш жараёнингизда курдимки, Сиз усмирларнинг психологиясини дарсхонага кирганингиздаёк тез ва осон англадингиз. Усмирлар хаётини кандай килиб яхши ургангансиз?

Tohir Malik
27.11.2008, 15:22
Тохир ака!
Авваламбор, кимматли вактингизни аямай укувчиларим номидан, колаверса узимнинг номимдан улкан миннатдорчилик билдираман. Бу дарс барчамизнинг хотирамизда умрбод мухрланиб колса керак.
Устоз муаллим, дарс беришдан аввал укувчилар психологиясини яхши билиши керак. Дарс бериш жараёнингизда курдимки, Сиз усмирларнинг психологиясини дарсхонага кирганингиздаёк тез ва осон англадингиз. Усмирлар хаётини кандай килиб яхши ургангансиз?
Аввало, хар бир ёзувчи хаётда бўладиган вокеа-ходисаларни бошка одамларга нисбатан кўпрок кузатади ва шу хакида ўйлайди. Мисол учун бир киши «икки йигитча ёши катта одамни уриб кетди», деб гапириб кўяди. Шу билан бу вокеа юзасидан тасаввури тугайди ва сал ўтмай, бу вокеа унинг хотирасидан ўчади. Ёзувчининг айнан шу вокеага бўлган муносабати бошкачарок. Яъни, ёзувчи шу нохуш вокеадан таъсирланади ва кейин ўйлайдики, хўш бу нарса нимадан келиб чикди? Хозир шунинг олдини олмаса, эртага бундан баттари бўлмайдими? Бу хар бир ёзувчига хос жихат. Агар ёзувчи ўзи ёзаётган нарсасидан таъсирланса, демак ўша асар хам таъсирли чикади. Ўсмирлар масаласига келадиган бўлсак, мен кечки журналистикада ўкиб, кундузи курилишда ишлардим. Дастлабки хикояларим “Тонг юлдузи” (аввалги “Ленин учкуни”) газетасида чиккан. Бу ерда неча йил ишлаган бўлсам, ёзаётган вокеаларимнинг аксарият кисми мактаблар билан боглик эди. Шу туфайли мактабларга кўп борардим. Ўкувчиларни кузатардим ва ёзганларимнинг аксарияти тарбияси огир ўсмирлар хаётига багишланганди. “Жиноятнинг узун йўли” бу бир йиллик иш эмас. Бу узок йиллар давомидаги кузатишлар натижасида хосил бўлган тажрибага асосланувчи хулосалардир. Хозир хам мактаблардаги учрашувларга таклиф килиб туришади. Мен учун асосийси, учрашув эмас, болаларни кўриш, уларни кузатиш.
Болаларнинг дунёкарашини, уйларини уларнинг кузларига караб билиб олиш мумкин. Укув даргохингиздаги укувчиларнинг кузларида хам билим олишга чанкокликни сездим.

Nigora Umarova
27.11.2008, 15:25
Хадиси шарифларда яхши тарбия ота-онанинг фарзандига берадиган энг катта совгасидир, дейилади. Сиз бу фикрни кандай давом эттирган бўлардингиз?

Tohir Malik
27.11.2008, 15:32
Хадиси шарифларда яхши тарбия ота-онанинг фарзандига берадиган энг катта совгасидир, дейилади. Сиз бу фикрни кандай давом эттирган бўлардингиз?
Хадисни дин билан боглайдиган бўлсак, дин бу мавхум нарса эмас. Дин биров ўлганда факат Куръон ўкиб кўйишдан иборат эмас. Куръон ўликлар учун нозил килинмаган. Куръон ва шарафли хадислар тирикларга насихат, яъни тарбия воситасидир. Хадиси Кудсийдаги бир хитобни кўп кайтараман, яна таъкидласам айбситманг: “Эй, одам фарзандлари, мен ўзимга зулмни харом килдим, бас, сизлар хам бир-бирларингизга зулм килманглар”. Биз «роббимиз Аллох!» деймиз. «Роббим» сўзининг лугавий маъноси – Тарбиячи дегани. Яъни, Аллох – тарбиячидир. Демак, ота-она хам бош тарбиячининг кўрсатмалари асосида фарзандини тарбиялаши керак. Масалан, бир ота-она кизига зирак ёки узук олиб берди. Лекин булар ўткинчи нарсалар, чунки улар емирилиши, киймати йўколиши мумкин. Лекин, тарбия йўколмайди. “Отасига рахмат, тилла соат олиб берибди”, демаймиз. “Отасига рахмат, яхши тарбия берибди”, деймиз. Агар ота-она фарзандига тилла узук олиб берса, у факат боланинг кўнглини кўтариши мумкин, бошкага хеч кандай фойда бермайди. Агар ота-она фарзандига яхши тарбия берса, у жамиятга, атрофидагиларга наф беради. Ота-она фарзандини яхши тарбияласа, унга куёш хадя килгандек бўлади. Куёш эса хаммага нур сочади.

Nigora Umarova
27.11.2008, 15:35
Оилада ота билан ўгил, киз билан она ўртасидаги муносабат кандай бўлиши керак деб ўйлайсиз?

Tohir Malik
27.11.2008, 15:40
Оилада ота билан ўгил, киз билан она ўртасидаги муносабат кандай бўлиши керак деб ўйлайсиз?

Пайгамбаримиз (с.а.в.) айтганларки, болангизга 5 ёшгача подшохдек, 15 ёшга етгунча кулдек, ундан кейин эса ўз дўстингиздек муносабатда бўлинг. Бизнинг ўзбек оилаларимизда дўстлик муносабати яхши йўлга кўйилмаган, кисман она киз билан дўст бўлиши мумкин. Ота билан ўгил ўртасидаги муносабат эса, жуда узок. У дўстликка бормайди. Ота доимо подшохлик тахтида туришни хохлайди, пастга тушишни истамайди. Холбуки, болалар ўсмир ёшига етганда, унга дўст жуда зарур. Чунки ота йўл кўрсатувчи. Ота билан ўгил дўстлиги “мактабга бордингми, дарсингни килдингми?” тарзидаги савол-жавоблардан нарига ўтмайди. Биз болаларимизга бир куннинг ўзида икки хил даъво киламиз. Бирор нарса хакида ўзининг фикрини айтса “жим, аклинг етмаган нарсага аралашма”, деб унинг гапини бўгамиз. Иккинчиси эса, бола арзимаган иш килиб кўйганда, “Качон аклинг киради, кап-катта бўлиб колдинг-ку”, деймиз. Фарзандига нисбатан кўпол муомалада бўладиган ота-оналаримиз кўп. Шу сабабли ота-она ва фарзанд ўртасида дўстлик бўлса, ака-укалар ўртасида хам дўстлик бўлади. Агар аксинча бўлса, ота-она ўтиб кетгач, ака-укалар бир-биридан ажралиб кетади. Демак, ота-дўстлик пойдеворини хаётлик вактида кўйиб кетиши керак.

Nigora Umarova
27.11.2008, 15:42
Нима учун фарзандлар она билан якинрок бўлишади?

Tohir Malik
27.11.2008, 15:47
Нима учун фарзандлар она билан якинрок бўлишади?

Чунки оиладаги асосий тарбия она зиммасига юклатилади. Ота эса кун бўйи ишда бўлади. Ишдан эса кеч кайтади, хатто боласи билан бир марта кўришади. Шунинг учун хам она билан болалар ўртасида шундай якинлик бор. Кўпчилик оталарда маъсулият йўк. Тарбиянинг мана шу нукталарига бизнинг оилаларимизда унчалик ахамият берилмайди. Абдурауф Фитратнинг “Оила” номли рисоласида шундай гаплар бор: “биз мусулмонлар, хусусан туркистонликлар, ўз фарзандларимизга тарбия беряпмизми ё йўкми? Саволнинг охиридаги сўз бунга жавоб бўла олади, яъни “йўк!” Мен буни шундай исбот киламан: биз туркистонликлар болаларимиздан кўра молларимизга яхширок караймиз”. Донишманд устозимиз бу ўринда болаларга нисбатан молларни яхши кўришни айтаётганлари йўк. Аксинча, болаларни жонимиздан ортик яхши севишимизни таъкидлаб, молларга эътиборни кўпрок каратишмизни мисол сифатида келтиряптилар. Бу озгина кўполрок ўхшатиш бўлса хам, лекин барибир хакикат. Молларга карашга соатлаб вакт сарфлаймиз, чунки бу иш кундалик тирикчилик учун зарур. Бирок, фарзандларимиз билан ярим соат бирга дарс тайёрлашга ёки сухбатлашишга токат кила олмаймиз. Холбуки, бу келажак хаётимиз учун зарур. Худо ота-онага фарзанддек азиз неъмат бердими, уни авайлаб асраш керак. Хам жисмонан, хам маънавий жихатдан.

Nigora Umarova
27.11.2008, 15:50
Хар бир миллат вакиллари боласига ўз менталитетидан келиб чикиб тарбия беради. Сизнингча ўзбек оиласида тарбияланаётган фарзанд кандай бўлиши керак?

Tohir Malik
27.11.2008, 15:56
Хар бир миллат вакиллари боласига ўз менталитетидан келиб чикиб тарбия беради. Сизнингча ўзбек оиласида тарбияланаётган фарзанд кандай бўлиши керак?
Тарбия бераётган одам маънавий хукукка эга бўлиши керак. Маънавий хукукка эга бўлмаган одам тарбияга умуман якинлашмасин. Мен сизга бир хикоят айтиб берсам. Бир ота донишманд олдига келиб, ўглимга насихат килиб кўйинг, кўп хурмо ейди, дебди. Шунда донишманд, бир ойдан кейин келинглар, деб уларни кайтариб юборибди. Орадан бир ой ўтиб, ота-бола яна донишманд хузурига келишибди. Шунда донишманд, ўгилга караб, кўп хурмо емагин, зарари бор, дебди. Шунда ота шу гапингизни бир ой олдин айтсангиз бўлмасмиди, деганда донишманд: “Мен хам хурмони кўп ердим, бир ой ичида кам ейдиган бўлдим. Ана энди шундай насихат килишга хакким бор”, дея жавоб кайтарган экан.
Мактабдаги энг катта муаммолардан бири – бу болаларнинг чекишидир. Бу аввалдан бор нарса, илгари факат сигарет билан чекланиб колинган бўлса, хозир бу холат гиёхвандликнинг илк дебочасига айланиб колмокда. Хайрият, бизнинг ўзбек мактабларимизда аёллар сигарет чекишмайди. Аммо рус мактабларида чекадиган ўкитувчи аёллар кўп. Бир куни Педагогика университетига учрашувга борганимда, рус гурухида ўкийдиган толиба кизларнинг чекиб туришганини кўрдим. Улар эртага мактабга бориб, ўкитувчи бўладиган кизлар. Хўш, улар келажакда кандай тарбия берадилар? Умуман уларни тарбияга кўйиш мумкинми? Биринчи навбатда тарбиячининг ўзини тарбиялаш лозим.

Nigora Umarova
27.11.2008, 16:00
Балогат даври ўсмирлар хаётидаги энг мураккаб давр хисобланади. Оиласида яхши тарбия олган бола хам ташки таъсир туфайли ўзгариши мумкин...

Tohir Malik
27.11.2008, 16:04
Балогат даври ўсмирлар хаётидаги энг мураккаб давр хисобланади. Оиласида яхши тарбия олган бола хам ташки таъсир туфайли ўзгариши мумкин...
“Мумкин” эмас. Бу аник нарса. Чунки ташки таъсир жуда кучли бўлади. Мен ёзган асарларимда кўпрок шу нарсаларга эътибор бераман. Масалан, “Шайтанат”даги Асадбекни оладиган бўлсак, у ташки таъсир туфайли киморга кириб кетди. Ёки унинг атрофидаги Кесакполвон, Чувринди, Хосил бойваччаларнинг болалик даврини бекорга батафсил тасвирламаганман. Улар болаликларида ёмонлар таъсирига тушиб колишган. Аслида хеч ким жиноятчи бўлиб тугилмайди. Баъзи болалар камокхоналарда тугилади. Агар онасининг жинояти огир бўлиб, у узок муддатга камалган бўлса, бола уч ёшга тўлгач, онасидан ажратиб олиниб, мехрибонлик уйига топширилади. Энди у боланинг ким бўлиши кўпрок атроф-мухитга боглик бўлиб колади. Шунинг учун халкда “Бир болага етти махалла ота-она”, деган гап бежизга айтилмаган.

Nigora Umarova
27.11.2008, 16:10
“Шайтанат” хакида тўхталдингиз. Шу асарингизда шундай гап ўкигандим:
“Киёмат кунида ўтган хар бир дакикамиз учун жавоб берамиз”. Шу маънодан келиб чикиб савол кўядиган бўлсак: Вакт болани кандай тарбиялаши мумкин?

Tohir Malik
27.11.2008, 16:24
“Шайтанат” хакида тўхталдингиз. Шу асарингизда шундай гап ўкигандим:
“Киёмат кунида ўтган хар бир дакикамиз учун жавоб берамиз”. Шу маънодан келиб чикиб савол кўядиган бўлсак: Вакт болани кандай тарбиялаши мумкин?

Биз тарбияни тор тушунамиз ва вакт тарбиясига беэътибор караймиз. Катталарнинг ўзи вактини совуриб юради. Чойхоналарда соатлаб ўтиришади. Шу чойхонада 4-5 соатлаб ўтириш мумкин, лекин ўглига ўн дакика ажратмайди. Ноннинг исрофи кандай бўлса, вактнинг исрофи хам шундай. Нима учун “Оллох умрингга барака берсин” деб, дуо килинади. Худо умримизга барака бериши учун вактнинг кадрига етишимиз керак. Унинг кадрини хеч нарса билан ўлчаб бўлмайди. Ноннинг нархи бор, лекин вактнинг нархи йўк.

Nigora Umarova
27.11.2008, 16:27
Оилада ота-она билан фарзанд ўртасидаги муносабат хакида гаплашдик. Келинг энди, бобо-бувиларнинг набиралар тарбиясидаги ўрни хакида хам тўхталсак.

Tohir Malik
27.11.2008, 16:30
Оилада ота-она билан фарзанд ўртасидаги муносабат хакида гаплашдик. Келинг энди, бобо-бувиларнинг набиралар тарбиясидаги ўрни хакида хам тўхталсак.
Агар ўша хонадонда бобо-бувилар бўлса, бу яхши. Чунки уларда вакт ва тажриба бор. Иккинчи томони хам борки, улар болани ўзлари билмаган холда нотўгри тарбиялаб кўйишлари мумкин. Бобо-буви кичкина болани ота-онага нисбатан кўпрок яхши кўради ва эркалайди. Ота-онадан танбех эшитадиган бола, биринчи бўлиб, бобо-буви химоясига боради. Ва албатта, улар болани химоя килишади. Ана шу химоя чогида болада хаётга нисбатан нотўгри тушунчалар пайдо бўлиши мумкин. Айтайлик, ота-она ва бобо-бувилар ўртасида набира туфайли келишмовчиликлар юзага келади. Лекин, бобо-буви бор хонадонда барибир тарбия яхши бўлади. Чунки набиралар уларнинг назорати остида бўладилар.

Nigora Umarova
27.11.2008, 16:32
Олдинги ва хозирги ёшларни бир-бирига кандай таккослайсиз?

Tohir Malik
27.11.2008, 16:35
Олдинги ва хозирги ёшларни бир-бирига кандай таккослайсиз?
Замон ўзгариб туради. Фиръавн эхромларининг кираверишидаги деворга шундай ёзувлар ёзилган экан: “Хозирги ёшлар бузилиб кетаяпти”. Демак, уч минг йил олдин яшаган одамлар назарида хам ёшлар тарбияси бузилгандай бўлган. Хозир хам шундай. Албатта биз ёшларни айблашимиз мумкин: биров у дейди, биров бу дейди. Шунда мен айтаман, тўхтанг, бу ёшлар кимнинг боласи, бизнинг боламизми? Ёмонликларни уларнинг ўзлари ўрганаётгани йўк-ку. Шундай тугилгани йўк-ку, улар! Агар уларнинг тарбияси ёмон бўлса, демак, биз ёмонмиз. Демак, тўгри тарбия бера олмаяпмиз. Нима учун айбни ўзимиздан кидирмаймиз? Ота-оналарнинг вазифаси фарзандини факат дунёга келтириш эмас, келтирган дунёсига мос килиб, тарбиялаб бориши лозим.

Nigora Umarova
27.11.2008, 16:38
Тарбия беришда ота-она каерда адашиши мумкин?

Tohir Malik
27.11.2008, 16:42
Тарбия беришда ота-она каерда адашиши мумкин?
Аник бир нуктасини айтиб бўлмайди. “Жиноятнинг узун йўли” асарининг “Бурилиш нуктаси” бобида “Ота-она боладаги ўзгаришлар бошланган нуктани пайкамай колиши мумкин”, деган гапни айтганман. Мисол учун, боланинг чекаётганини билиш кийин эмас, ота-оналарга маслахатим: битта стаканни сувга чайиб, боласига “кух” дегин дейди. Агар бола чекаётган бўлса, хиди стаканга ўрнашиб колади. Шундан кейин тарбиявий воситаларни ишга солиш керак. Ота 6-7 яшар боласига пул бериб, “Бор, сигарет олиб кел” деса, кейин уни кандай килиб тўхтатсин. Шу боис, янглишадиган нукталар кўп, деяпман. Бунда ота-оналар жуда эхтиёт бўлишлари керак. Тасаввур килинг, хаёт шундай бир майдонки, унинг хар томонига чўг ташланган. Ота-она шу ердан боласини олиб, яланг оёк чикиб кетиши керак. Яъни, бу чўгни ўзи хам, боласи хам босиб олмасин. Хаётнинг тарбия нукталари ана шу чўглардир.

Nigora Umarova
27.11.2008, 16:57
ОВРУПОДАН НИМАЛАРНИ ОЛИШ МУМКИН?

Масаланинг бу тарзда қўйилиши балки Сизни ажаблантиргандир. Балки хаёлингизга хориждан сотиб олиниши лозим бўлган ажабтовур буюмлар келгандир. Гапни айлантирмай, мақсадимни айтиб қўя қолай: мен маданий ва маънавий бойликларимиз ҳақидаги шахсий мулоҳазаларимни баён қилмоқчиман. Ҳа, бу шунчаки шахсий мулоҳазалар, бирон бир йўланма ёки қўлланма ҳуқуқини даъво қилмайди.
Туркистон рус подшолиги томонидан забт этилганидан сўнг нафақат моддий, балки маданий, маънавий бойликларимизга ҳам таъсир ўтказа бошлади. Бир подшоликнинг иккинчи салтанат томонидан минг-минглаб қурбонлар эвазига забт этилишидан мақсад – моддий бойликларни ташиб кетиш, шунингдек, ўз маданияти ва маънавиятини тобе халққа сингдириш бўлган. Туркистонга қилич тортган барча истилочилар шу мақсадни кўзда тутган, деб ўйлайман.
Ўтган асрда рус подшолигининг марҳамати билан рус ва руслар орқали Оврупо маданияти, айрим урф-одатлари Шарқ хонадонига кириб кела бошлади. Бу янгиликлар осонлик билан кирмади, жуда кучли қаршиликларга дуч келди. Оврупо таомлари (картишка, помидўр) макруҳ деб, кийимларини кийиш шаккоклик белгиси деб билинди. Шунга қарамай, аҳоли орасида Оврупо маданиятига интилувчи одамлар кўпая борди. Халқни уйғотиш, маданиятини юксак даражага олиб чиқишнинг бирдан бир йўли деб билиб Оврупога суяна бошладилар. Ўрус маорифига тақлидан янги мактаблар очилди, янгича томоша усули – театру ташкил топди. Чакмон, салла, ҳатто соқол-мўйлаб ўзгарди. Жадидлар бу йўлда жуда кўп меҳнат қилдилар. Бу ҳаракат Ўктабир инқилобидан кейин анча кучайди. Халқнинг маданият ва маънавият хазиналари асралувчи қўрғон деворлари бузиб ташланди. Тарихимизда «маданий инқилоб» деб ном олган ҳодиса аслида маданий ва маънавий таназзул жарлиги томон бошлади. Мен имлонинг ўзгариши, ўтмиш одатларига ёмон кўз билан қараш, айрим зиёли ва раҳбарлар орасида овруполик аёлга уйланишнинг расм бўлиши каби ҳодисаларни айтиб ўтирмай. Сандал (танча) эскилик сарқити деб эълон қилинди. Уни бадиий асарларда ҳажв қилиш маълум йилларда одат тусига кирди. Эллигинчи йилларда мактаб саҳнасида сандал ва печка «кураши» оқибатида печканинг ғолиб келишини кўрсатиш анъанага айланган эди. Маълум йилларда, ҳатто кетмон ҳам феодализм сарқити сифатида қораланди. Бешикка қарши ҳам маънавий, ҳам амалий ҳужумлар бўлганини бир эсланг. «Эскилик тарғиботчилари» деб бешиксозларнинг таъқиб этилганликларини ҳам ёдга олинг. Уйида устол-устули бўлмаган зиёлиларни қолоқ деб танқид остига олинганларини унутиб бўладими? Ҳозир сандал деярли қолмади. Устол-устул расм бўлди. Бешикдан юз ўгирувчи ёш оилалар ҳам бор. Ҳозир ҳамманинг инон-ихтиёри ўзида. Хоҳлаганча ўтиради, хоҳлаганча болани парваришлайди. Лекин бу масалаларда табобатнинг ўз гапи бор: сандалнинг бел оғриғи (бод), оёқ оғриғига давоси (айниқса, ўрик дарахтининг ўтинидан тушган чўғда), доимо очиқ, тоза ҳавода ўтиришнинг саломатликка давоси барчага маълум. Устол-устулда ўтиришнинг баданда эркин қон айланишига салбий таъсири-чи? Бешикда ётган боланинг озодалиги, суяклари тўғри ўсиши-чи? Мен бу сатрларни ташвиқот мақсадида ёзаётганим йўқ. Мақсадим бошқа – яқин ўтмишда дўппига қўшиб бошини ҳам олганимизни эслатиш, холос.
Аср бошларида Туркистонга «ресторан» деган бир бало кириб келди. Дин аҳлининг қаршилигига қарамасдан, бойваччалар аввал беркитиқча, сўнг очиқ-ойдин ресторан, фоҳишахоналарга бора бошладилар. Минг йиллар мобайнида авайлаб-асралган ҳам руҳий, ҳам жисмоний покизалик шу тарзда булғана бошлади. Бу булғаниш, бу баднафслик, бу бадахоқлик ҳозир, асрнинг сўнгги чорагида авжига чиқди.
Мен бундан уч-тўрт йил илгари ароқхўрликка қарши кураш эълон қилинганда хурсанд бўлган эдим. Бу кураш бошқаларга ёқмаганда ҳам, ўзбеклар жон-диллари билан қўллашлари лозим эди. Ҳукуматнинг шу қароридан фойдаланиб, майпарастликни бутунлай суриб чиқариши шарт эди. Мен «Ўзбекистонда май ичиш қатъиян таъқиқланади, Ўзбекистонга ароқ, вино, коняк олиб киришга уринганлар беш йил муддат билан қамалади, муттасил ичувчилар ва май ишлаб чиқарувчилар жумҳуриятдан бадарға қилинади», деган қонун чиқишини жуда-жуда истаган эдим. Бу сатрларни ўқиб, айримлар истеҳзо билан кулиб қўядилар, биламан. Лекин, азизларим, жон жигарларим, чуқурроқ ўйланг: ахир бу балолар миллатимизни барбод қилишга олиб келади-ку?! Ҳозир миллий уйғониш ҳақида гап кетяпти. Бадмастлик уйғонишга йўл қўйяптимикин? Кечагина Фарғона фожиаларини шу ароқхўрликка боғлашди. Агар биз майпарастликка барҳам берганимизда, шу тавқи лаънат тамғаси босилармиди? Ахир, асл сабабни яшириш учун қўл келди-ку бу баҳона.
Ароқхўрлик Овруподан кириб келди. Бу тўғри. Лекин бугунги ароқхўрлигимиз учун ўзимизни айблайлик. Оврупонинг барча мамлакатларида ичишади, лекин бизчалик бўкиб ичишмайди. Бизнинг бир ўтиришда оладиганимизни улар ойлаб ичишади. Биз жигар хасталиклари ҳақида гапириб, кимёвий дориларни айблаймиз. Буни инкор этмайман. Аммо майхўрлигимиз-чи? Майхўрлик оқибатида неча-неча алп йигитларимизнинг жигари қуриди. Бу хасталик наслдан-наслга ўтмайди, дейсизми? Ҳам жисмоний, ҳам ақлий ногирон бўлиб туғилаётган болаларнинг гуноҳи кимнинг бўйнида?
Олтмишинчи йилларда биз тўйларимизга ҳам ўзгариш кирита бошладик. «Комсомол тўйи» деган гаплар чиқди. Шу баҳонада азалий ажойиб одатларимизга қарши кураш бошланди. «Эскича» тўй қилган комсомолларнинг ахлоқи мажлисларда муҳокама қилинди. «Янгича» тўй қилганлар газетларда мақталди. Оқибат нима бўлди: тўйхона тўйиб ароқ ичиш масканига айланди. Тўйга асосан ароқхўрлик учун бориладиган бўлди. Агар ҳозир ароқ қуйилмаса, тўй бир соатга қолмай тарқайди. Чунки тўйга келган одам нима қилишини билмайди. Ёр-ёрлар, гулхан ёқишлар, тортишмачоқлар, чимилдиқлар… деярли унут бўлиб кетди. Минг йиллар яшаган одатларимиз, анъаналаримиз жуда тез фурсатда ботқоққа ботирилди. Бугунги келин-куёв орадан 20-30 йил ўтиб, тўйини эслаганда нималар кўз олдига келади? Маст-аласт башараларми? Ёки мастликда алжиб айтилган маза-бемаза табрикларми?
Булар-ку никоҳ тўйларидаги гаплар. Суннат тўйлари-чи? Аввало Исломда «Суннат тўйи» деган гап йўқ. Бу – бидъат, бойликдан келиб чиққан, динга алоқаси йўқ одат. Бошқа мусулмон мамлакатларда хатна муносабати билан тўй қилинмайди. Ҳамонки, шундай тўйларимиз бор экан, унга дин ниқоби кийдирилган экан хўш, ҳеч бўлмаса, шу тўй ароқхўрликсиз бўлиши керак-ку? Дин майпарастликка йўл бермайди-ку! Оврупонинг ёмон одати бу маросимга қандай суқулиб кириб олди?
Бизда қадимдан гап-гаштаклар мавжуд эди. Бу асосан қиш чоғларида, далада иш тугаган маҳалларда бўларди. Гап-гаштакларда ғазалхонлик, достонхонлик бўларди, деб эшитганман. Ҳозир «гап» ўйнаш йил бўйи давом этади. Ғазал, достон деган гаплар унутилиб кетган. Бунинг ўрнига «сайратгучи дорилар» бор. Ошна-оғайниларни бирлаштирувчи бу гап-гаштаклар майхўрлик оқибатида дўстни дўстдан ажратади.
Менга эриш туюладиган бир нарса – гап-гаштакми ё бошқа муносабат билан берилаётган зиёфатдами, бу – «тўст айтиш» одати: Оврупонинг бу одатини бизда «қадаҳ сўзи» деб ҳам ишлатишади. Мен бу ўринда топилган бу атаманинг бемаънилигини эмас, одатнинг мантиқсизлигини айтай. Сиз «қадаҳ сўзи» айтяпсиз: «Фалончига фалон, фалон нарсалар тилайман» дедингиз. Хўш, кимдан тилайсиз? Мантиқан қаралса, Яратгандан тиланади. Овруполиклар дини ичкиликка рухсат беради. Лекин ислом ман этади-ку? Демак, ичаётганингиз учун тилагингиз қабул этилмайди-ку? Ижобат бўлмайдиган тилакни айтиш бемаънилик эмасми?!
Тўй, зиёфатларимизга юққан майпарастлик хасталиги ҳақида бошқа ёпишмаган одатларга кўчсак. Ҳозир янги оила қураётган ёшлар ҳам янгича, ҳам эскича никоҳдан ўтишади. Биз эскича никоҳни йиллар давомида қоралаб келдик. Энди чуқурроқ бир мулоҳаза қилайлик, ҳар икки никоҳни таққослаб кўрайлик: янгича никоҳ жуда юзаки, расмий жараён. Ёз ойлари, айниқса, шаҳарларда никоҳхона ходимларининг қўли қулига тегмайди. Ёшлар билан бафуржа суҳбатлашиш у ёқда турсин, табриклашга улгуришмайди. Бир ой илгари берилган аризага мувофиқ, никоҳ қоғозини тўлдириб қўйишади, келин-куёвга имзо чектиришади, тамом-вассалом. Узоғи билан беш дақиқада иш битади. Оила муқаддаслиги, эрнинг масъулияти, хотиннинг масъулияти, вафо, номус, иффат.. деган гаплар тилга ҳам олинмайди. Эскича никоҳда-чи? Куёвдан ёки келиндан никоҳга розилик олишдан аввал талай шартлар қўйилади, келин бўлмишнинг маҳрига тушган уй-жойлар айтилади, яъни ҳам маънавий, ҳам моддий таъминот масаласи ҳал этилади. Янгича никоҳдан ўтказувчилар келин-куёвни ҳам, гувоҳларни ҳам, уларнинг ота-оналарини ҳам танишмайди. Эскича никоҳ ўқувчи эса, аксинча, танийди. Мана шу танишлик ҳам ёшларга алоҳида масъулият юклайди. Бу билан янгича никоҳни мутлақ рад этмоқчи эмасман. Биз бу никоҳни ўзбек урф-одатига мослай олмадик, ҳаётдан ажратиб қўйдик. Айни пайтда эскича никоҳни ҳам расмий одатга айлантира бошладик. Ёшлар янгича никоҳдан ўтиб, масжидга кириб юзаки никоҳ ўқитиб кетадиган бўлишди.
Агар оиланинг пойдевори никоҳ бўлса, ана шу пойдеворни мустаҳкам қўйишга эътиборни қаратиш керак. Никоҳ маросимига муқаддас бир руҳни қайтаришимиз шарт. Янгича тўйлар, янгича никоҳлар, янгича либослар, янгича одатларни ҳам яратади. Яқин-яқинларгача никоҳдан чиқиб ресторанда зиёфат қилиш, сўнг куёвнинг уйида зиёфат бериш одат эди. Зиёфатлар оқибатида фожиалар юз бергач, бу одат барҳам топди (лекин, афсус, бу одат ҳали ҳам айрим туманларда бор). Мен никоҳларни, тўйларни кузатиб, либосларни кўрганимда, очиғи, ғижинаман. Куёв бола эгнида тўн, бошида жиғали сала. Келинпошша эгнида этаги ер супурадиган узун оқ кўйлак, бошида шляпа! Шу кўриниш менга эриш туюлади. Тўғри, оқ либос покизалик белгисидир. Лекин атлас кўйлак-лозим, ироқи дўппи кийиб, бошига оқ ҳарир рўмол ўраган гўзал келинчакларни кўрганмиз.
Мен тўй, зиёфатларимизга кириб келган Оврупонинг ёмон одатларини танқид қилиш билан бирга, уларнинг яхши одатини ҳам айтишим керак: овруполиклардан биз тўй-зиёфатларни ихчам, дабдабасиз, исрофгарчиликсиз ўтказишни ўрганишимиз керак. Ортиқча дабдабага кетадиган маблағни оила қурган ёшларга бериш фойдалироқ, деб ўйлайман. Овруполиклардан биз вақтни тежашни ҳам ўрганайлик. Биз тўйма-тўй, зиёфатма-зиёфат юриб, умримизни ҳам қўшиб еб-ичиб юборяпмиз. Олимларимиз, ёзувчиларимизнинг имкон даражасидан кам ишлашларига шу ҳам сабаб эмасмикин? Овруполиклардан китоб ўқишни ўрганишимиз керак. Миллатимизни юксакликка олиб чиқишнинг бирдан-бир йўли билим эгаллаш эканини англаб етишимиз зарур.
Фарзандларимизни гул экиб, гул сотишга, эртаю кеч далада ишлашга мажбур қилмай, китоб ўқишга, билим олишга мажбур қилайлик, ўргатайлик. Болаларимизни билимдан айириб ишлашга мажбур этар эканмиз, бу билан келажагимиз илдизига болта ураётганимизни унутмайлик. Билимсиз бола – билимсиз келажак дегани. Билимсиз келажак – тубанлик, жаҳолат, тобеликдан бошқа нарса эмас.
Бизнинг фарзандларимиз китоб ўқиш бўйича мамлакатда сўнгги ўринларда туришади. Биз болаларимиз учун кам китоб чиқарамиз, борларини ҳам кам олиб ўқитамиз. Овруполиклар бўш вақтини фарзандига ажратади. Кичкинтойларига китоблар ўқиб беради, боласи билан театруларга боради. Боғларда сайр қилади. Оромгоҳларда вақтини бирга ўтказади. Биз бозорга тушганимизда боламиз учун қурут, писта олишни унутмаймиз, лекин китоб дўконига кириш хаёлимизга келмайди. Боласига китоб ўқиб берган, театруга олиб тушадиган оналар, айниқса, оталар кам. Бола билан дам олишнинг нақадар мароқли эканини ўйламаймиз. Жомадонни тўлдирамизу жўнаворамиз. Бир ой татил улфатчиликдан бўшамаймиз. Бизнинг ажойиб баҳонамиз бор: вақт йўқ! Ўз фарзандимиз учун вақт ажрата олмаймиз. Фарзандимиз ўн йил мактабда ўқиганда «вақт йўқ» деб юраверамиз. Институтга кирадиган пайтда эса югуриб қоламиз. Йиғиб-терганимизни сочамиз. Мактабда билим олмагани билан ишимиз йўқ, институтни чала мулла бўлиб битириши билан ҳам, оқибатда бўш мутахассис бўлиши билан ҳам ишимиз йўқ. «Ота-онанинг вазифаси - болани ўқитиш» деб кўкракка муштлаймиз, холос.
Тўғри, оилаларимиз кўп болали. Ҳаммасига бирдай қараш қийин. Овруполикларда бир-икки бола бўлади. Улар фарзандларини ҳар томонлама камол топишини ўйлайдилар. Мусиқа илми билан, хорижий тиллар билан таништирадилар… Лекин кўп болалик ҳар томонлама камолга етиш йўлида тўғаноқ бўлмаслиги керак. Ота-онада истак бўлса бас, фарзандлари нечта бўлса-да, камолот сари бошлай олишлари мумкин. Майли, алоҳида муаллим ёллашга қурбилари етмасин. Бироқ ўз ҳатти-ҳаракатлари биан болаларда илмга, маданиятга рағбат уйғота олишлари мумкин-ку?! «Қуш уясида кўрганини қилади», дейдилар. Ота тўй-зиёфатларда ичиб юрса, ёки ишдан қайтган заҳоти телевизорга қадалиб олса, боладан нима кутиш мумкин? Ота (ёки она) ишдан янги китоб олиб қайтса, ўзи ўқиса, фарзандига гапириб берса, қизиқтирса ёки янги куй, қўшиқ ёзилган пластинка олиб келиб фарзандлари билан бирга эшитса, маъносини тушунтириб берса, ёки телевизордаги кинони кўриб бўлгач, яхши-ёмон томонларини айтса… Шу ишларга қанча вақт керак? Нари борса, икки соат. Наҳот биз келажагимизни ўйлаб, икки соат вақтимизни қурбон қила олмасак?
Биз фарзандларимиз учун бугун қайғурмас эканмиз, миллат равнақи, миллат келажаги ҳақида эртаю кеч ваъз ўқишимизнинг сариқ чақачалик фойдаси йўқ.
Ҳозир жумҳуриятимизнинг сиёсий ва иқтисодий мустақиллиги ҳақида фикр юритяпмиз. Мен бунга маънавий мустақилликни ҳам қўшишни истар эдим. Бунинг учун биз энг аввало Овруподан нималарни олиш керак, деган саволга тўғри жавоб топишимиз зарур.

Тохир Малик,«Муштум» журнали,1991, октябрь.

Nigora Umarova
28.11.2008, 17:59
Утган якин кунларда бир гурух юртдошларимиз мукаддас Хаж сафарига жунаб кетишди. Мухтарам ёзувчимиз Тохир Маликнинг навбатдаги маколалари ана шу хакидадир.


Лаббайка...

Бисмилла?ир Ро?манир Ро?ийм.
Алло?га шукрларким, Ўзбекистонимизда исти?омат ?илувчи а?ли муслим учун ?ам ?аж ибодатини тўла-тўкис адо этиш имконияти исти?лол туфайли яратилди. Бу кунларга етгунга ?адар ?анча-?анча ташна кўнгиллар Зам-зам сувининг бир томчисига ?ам етиша олмай армон билан кетдилар. Салкам йигирма йилдан бери ?урбон ?айити арафасида мингларча ?ожиларимизнинг эгниларга э?ром кийиб, лаббайкани айтиб йўлга чи?ишлари одатий ?олга айланиб ?олди. Бугунги кунда минг-минглаб биродарларимиз муборак сафарни ният ?илиб тадорик кўряптиларким, биз уларга о? йўл тилаймиз. ?аж амалларини комил равишда адо этиб, оилалари ба?рига эсон-омонлик билан ?айтиб келишларини тилаймиз. Илинжимиз шулким, Каъбатулло?да эканларида юртда хайрли ниятлар билан кузатиб ?олганлар ?а?ига дуолар ?илсалар, Масжидул набавияда Пай?амбаримиз алай?иссаломга бизларнинг со?инч саломларимизни етказсалар.
Фарз амалларидан ?исобланмиш ?аж ибодатининг ўзига ?ос масъулияти борким, ал?ол шу ?а?да фикрлашиб олсак савобдан ?оли бўлмас, валло?и аълам.
Дейдиларки, мабла?и етарли, саломатлиги дуруст одамгина ?аж ибодатига бора олади. Бизнингча, Алло? мар?амати билан ча?ирилган бандагина ?аж фарзини адо этиш бахтига етишади. Шу боис “лаббайка”ни айтиб йўлга отланилади. Мабла?и кўп бойлар, саломатлигидан шикоят ?илмайдиганлар кўп. Аммо ?аммаларига ?ам бу саодат насиб ?илавермайди. Яна дейдиларки, ?аж ибодатига борганларнинг гуно?лари тўкилади. Эътирозимиз йў?, аммо Каъбутолло?ни оппо? покиза дастурхон десаг-у гуно?ларни ортмо?лаб борсак... Маккаи мукаррама ?аммом эмаски, кирларни тўккандек, гуно?ларни тўкиб ?айтсак. Э?тимол мукаммал ибодатларимиз билан гуно?ларимизни ўз уйимизда тўкиб, сўнг Алло?нинг уйига борганимиз маъ?улдир?
?аж ибодатига бутун ?албимиз билан интиламиз, тайёргарлик кўрамиз. ?айтганимиздан кейин-чи?
Кейинги йиларда айрим биродаларимиз орасида “?ожилар оши(гапи)” расм бўлган. Бирга ?ажга бориб келган биродарлар ойда бир ё икки марта жамланиб, зиёфат уюштиришади. Баъзи давраларга илмлиро? киши ?ам чорланади. У киши ўн-ўн беш да?и?а мавъиза ?илиб берадилар ёки бирон китобдан икки ё уч са?ифа ў?иб берадилар. Шу билан бу зиёфат гўё шаръий ўтиришга, ўзларининг тиллари билан айтилса “илмий мажлис”га айланади. ?аранг, тўрт-беш соат давомида тўрт-беш ?ил таом ейилиб, бозордаги картошка ба?осидан тортиб то Америка Президентининг ўйнашлари ?а?ида гапирилади-ю “илмий мажлис”даги диний су?батга кўпи билан ярим соатгина ва?т ажратилади. Шунда ?ам ?уру? тингланади, айтилган масалалар ?авога учади, чунки амал ?илишга интилиш йў?. ?орин тўрт-беш кило таомни ўзига си?диради, онг (агар таъбир жоиз бўлса) бир неча грамм илмни ?азм ?ила олмайди. Бу жа?олат эмасми? Бундай биродарларимизнинг мазкур ишлари са?рода де??ончиликни ?илиб, йилда бир марта икки томчи сув билан экинни су?ориб, мўл ?осил кутаётган кишининг телбалигига ўхшамайдими?
Бу каби ?ожи биродарларимизга бир эслатмамиз бор: валилардан бири шайх Самадоний Боязид Бистомий ?аж нияти билан йўлга чи?иб, ўн икки йил деганда Каъбага етиб бордилар. ?ар ?адамларига икки ракаат намоз ў?ир эдилар. Етиб келган йиллари Каъбага кирмадилар. Лойи? эмасман, деган ?ижолатда одоб са?ладилар ва изларига ?айтдилар. Биз, бугунги ?ожилар-чи?! Бу фарзни бажаришда ?андай за?мат чекяпмиз-ки, кейинги умримизни зиёфатлар билан ўтказсак? Боязид ?азратлари ?ар гал масжид эшигига келганларида бир муддат тўхтаб, йи?лар эдилар. Сабабини сўрашганларида дейдиларки: “ўзимни ?айз кўрган хотиндек санаб, Байтулло?га кирмо??а лойи? кўрмайман, шунинг учун йи?лайдурман”.
Биз-чи? Чойхонадаги нарди, карта, шахматни омонат равишда бир неча да?и?ага суриб ?ўйиб, намозга отланганимизда Байтулло?га бораётганимизни ?ис ?иламизми?
Покистонлик буюк шоир ва мутафаккир Му?аммад И?бол ?ожиларни зиёрат ?ила туриб, улардан сўрадилар:
-Сиз Мадинаи мунавварани зиёрат ?илиб ?айтдингиз. Мадинанинг ило?ий кўчаларидан кўнглингизга ?андай ?адялар олдингиз? Сиз у ердан келтирган моддий ?адялар, яъни тасбе?лар, ?алпо?лар, жойнамозлар бир оз муддатдан кейин эскириб ?олади. Лекин асло ўлмайдиган ру?ий ?адялар ?ам олиб келдингизми? ?адяларингиз ичида ?азрати Абу Бакрнинг садо?ати ва таслимияти, ?азрати Умарнинг адолати, ?азрати Усмоннинг иймони, ?аёси ва жўмардлиги, ?азрати Алининг ?аяжони ва жи?оди борми? Бугун минг бир изтироб ичида инграётган ислом дунёсига кўнглингиздан бир саодат асри бера оласизми?
?ар ?ожи ?ар куни ўзини ўзи шу саволлар билан имти?он этса ва бу синовдан яхши ўта олса, икки дунё саодатига етишган бўлармиди?..
Кейинги йилларда “?ожи оши” деган маросим ?ам ?анот ёйяпти. Фарзандлар ?ожи оталари ёки ?ожи оналарининг муборак сафардан ?айтишларига икки юз, уч юз ёинки унданда кўп ме?монлар учун э?сон дастурхонини шай ?илиб турадиларки, барака топишсин, деймиз. Аммо бизни ўйлантираётган нарса бу маросим ?удди фарз амал каби сингиб боряпти, дабдабага айланяпти, кибр аломатлари кўриняпти. Тавозе эса чекиняпти. “Банданинг ?ажга бориб келганини энг аввал ?ўшнилари сезишлари керак”, деган гап бор. Яъни, сафардан ?айтган ?ожининг хул?у одобида, ?атти-?аракатида, муомаласида ўзгариш сезилиш керак. ?ажга кетишдан олдин ?андай ?ўпол, серзарда бўлса-ю ?айтгач ?ам шундайлигича ?олса... охират ?андай бўларкин?
Адолат со?ибларидан бўлган Хорун ар-Рашид ?аж ибодатларини бажариб ?айтар эди. Уни Ба?додда асъасаю дабдаба билан кутиб олишаётган пайтда донишманд Ба?лул унга ?араб: “Эй мўминларнинг амири!” деб хитоб ?илди. Хорун унга ?араб: “Нима гапинг бор, айтавер”, деб ижозат берди.
-Эй ?укмдор, сен Байтулло? зиёратидан ?айтмо?дасан,-деди Ба?лул.-Шундай муборак сафардан келяпсану бу кибр, бу ?урур нимаси? Агар тавозе ?илсанг, ўзинг учун янада хайрли бўлмайдими?
Бу танбе?ни эшитиб ?алифа Хорун йи?лаб юборди-да:
-Эй Ба?лул, давом эт, яна наси?ат ?ил менга,-деди.
-Эй Хорун, барча ерлар сеники, барча инсонлар сенга тобе бўлган та?дирда ?ам борадиган жойинг тупро?дир…
?ар бир инсон фарзанди учун ?оят зарур бўлган ?икматдир бу! Муборак ?аж ибодатидан ?айтаётган бахтиёр биродарларимизнинг ?албларида бир Ба?лул бўлиб, яхшилика даъват этиб туриши керакка ўхшайди. “?ожи оши”дан мурод э?тимол шукроналикдир, э?тимол “билиб ?ўйинглар, энди камина ?ожи эрурлар”, деган писандадир. ?аётда шукронанинг бош?а гўзал турлари бор. “Мен ?ожиман” деб эълон ?илиш дастурхонга ош тортиш билан эмас, эзгу ишлар, чиройли амаллар билан бўлади. Жамаратда шайтонга тош отган мусулмон уйига ?айтгач, ўз вужудига ?укмронлик ?илишга уринаётган шайтон билан олишувини кучайтириши шарт. Агар таъбир жоиз бўлса, муслимнинг “Алло?у акбар!” деб тошларни отиши шайтонга ?арши уруш эълон ?илганидир. ?андай жойда а?д ?иляпти? ?анча гуво?лар ?узурида онт ичяпти? Уйига ?айтгач, арзимас бидъатларга ўралашиб, бу урушда ма?луб бўлишдан Алло? са?ласин.
Яна бир эслатма: ?азрати шайх ?асан Басрий (?оддасалло?у сирра?ул азиз) “Ухлаган кўнглимизни уй?отгил”, деган жамоатга хитобан дедилар: “Ухлаган кўнгилни уй?отмо? ?улайдир. Аммо сизнинг кўнглингиз ўлгандир. Зеро, ?еч ?аракат этмас”. Алло?им, ўлик кўнгиллардан ўзинг асра!
Бир муслим ?аж йўлида пирга йўли?ибди.
-Эй йўловчи, ?аерга кетаяпсан? ?урбат борли?ини ?аё??а олиб боряпсан?-деб сўрабди пир.
-?ажга кетяпман, икки юз дир?ам пулим бор,-дебди йўловчи.
-Эй йўловчи, пулларингнинг бир ?исмини Алло? йўлидаги му?тожларга, ?арибларга, бечораларга бўлиб бер. Уларнинг кўнгилларини ол, ру?ларининг уф?и очилсин! Шу йўл билан илк дафъа кўнглингга ?аж ?илдирган бўлурсан. Шундан кейин тоза кўнгил билан ?аж сафарингни давом эт. Агар сенинг ?алб кўзинг очи? бўлса, кўнгил Каъбасини тавоф ?ил. Сен тупро?дан деб ўйлаган Каъбанинг асл маъноси кўнгилдир. Жаноби ?а? кўзга кўринадиган сурат Каъбасини тавоф ?илишни кўнгил Каъбасини кирлардан тозалаш учун фарз ?илгандир. Шуни яхши билки, агар Алло?нинг назарго?и бўлган бир кўнгилни инжитсанг, кейин Каъбага пиёда борсанг ?ам, ундан олган савобинг ранжида бўлган кўнгил гуно?ини юва олмайди... Алло?нинг ?узурига олтин тўла мингларча коса олиб борсанг ?ам Жаноби ?а? “Бизга бирор нарса келтирмо?чи бўлсанг, рози ?илинган кўнгил келтир. Чунки олтин ва кумуш биз учун маъносиз нарсадир. Агар бизни ва розилигимизни истасанг, буни кўнгилларни иш?ол ?илиш билан амалга ошишини унутма!
Бу ривоятни ?ар эслаганимизда ўзимизга ўзимиз “бу ?икматни ?албинг тўрига му?рлаб ол ва ?амиша амал ?илиш пайида бўл!” деб хитоб ?илсак ?анчалар яхши!
Бир биродаримиз де??ончиликдан яхши даромад олиб, уч марта ?аж ибодатини адо этибдилар. Тўртинчи марта сафарга отланганларида кўнгиллари ёришиб “мен-ку, фарзни адо этдим. Де??ончилигимга ?арашаётган икки биродарим мабла?и етишмаслиги туфайли бора олмаяпти. Ахир менинг бойишимда биродарларимнинг ?иссалари бор-ку?!” деб уларнинг сафар ?аражатларини ?оплабдиларким, барака топсинлар! Биродаримизнинг бу хайрли ишлари яна бир ривоятни ёдга солади. Ровийлар дерларким, ?аж ибодатини ният ?илган бир ямо?чининг хотини ?омиладор эди. ?ўшнисининг уйидан ўтда пиширилаётган эт ?иди келиб, егиси келди. Ямо?чи ?ўшнисиникига чи?иб илтимос яилди. ?ўшни хотин рад этиб деди-ки: “Бу гўшт сизлар учун ?аромдир. Менинг болаларим бир неча кундан бери оч. Бугун йўлда ўлиб ётган жонивор гўштини олиб келиб пиширдим...” ?ўшнисининг ночор а?волидан хабар топган ямо?чи йи?лаб юборибди ва сафарга аталган пулларининг ?аммасини унга берибди. Гарчи, ямо?чи ?аж ибодатига бора олмаган бўлса ?ам, мана шу э?сони туфайли Алло? унга ?ожилик мартабасини берибди. Ямо?чининг мана шу ?айрли иши туфайли ўша йили барча ?ожиларнинг ибодатлари Алло? ?узурида ?абул ва ма?бул бўлган экан. ?аж амалини аввалги йилларда бажарган, бу йил сафарга отланган ёки кейинги йилларда боришни ният ?илаётган биродарларимиз кўнгил ибодати ва ибодатдаги масъулият ?а?ида ўйлаб юрсалар ва улу?лардан ибрат олсалар нур аланнур бўлур эди.
Алло? барчаларимизга ибодатда комиллик берсин.

Тохир Малик “Бекажон” газетаси, 2007, ноябр.

Akbarova Mehribonu
29.11.2008, 09:23
mMenda bir savol bor edi nimaga oldingi zamon farzandlari bilan hozirgi zamon farzandlarining tarbiyasida juda ham katta farqlar bor. Farzandlar onalari bilan yaqin bo'lishiadi dedingiz lekin bugungi kunda ba'zi onalar erkaklardan farqi qolmagan erta ketib yarim kechasi uyga qaytishadi. Farzandlar kimga yaqinroq bo'lshlari kerak. To'g'ri onalar ham farzandim hech kimdan kam bo'lmasin, ko'ngli o'ksimasin deb harakat qilishadi. lekin farzand tarbiyasichi? Unga kim mas'ul bo'lishi kerak?

Aziza Abdunabiyeva
29.11.2008, 12:43
Farzandlar onalari bilan yaqin bo'lishiadi dedingiz lekin bugungi kunda ba'zi onalar erkaklardan farqi qolmagan erta ketib yarim kechasi uyga qaytishadi.

Menimcha bunga oilasini moddiy ta'minlashni uddalolmaydigan, "erkaklar" aybdor bo'lsa kerak...
Lekin oilasini boqolmaydigan erkak loyiq emas bu nomga!

OmoN
29.11.2008, 22:48
Lekin oilasini boqolmaydigan erkak loyiq emas bu nomga!
Бу гапингизга мен хам кушиламан. Лекин...
Menimcha bunga oilasini moddiy ta'minlashni uddalolmaydigan, "erkaklar" aybdor bo'lsa kerak...
ЖООООН СИНГИЛЖОН. ИЛТИМОС ШУ ГАПИНГИЗНИ КАЙТАРИБ ОЛИНГ...
Тирикчиликни утказиш учун мажбур булиб ишлаётган аёлларнинг эрларини окламокчи эмасман.

Оилани бокиш ва оиланинг эхтиёжларини кондириш орасида менимча катта фарк бор. Инсон эхтиёжлари эса чексиз деёлмайман лекин шунга якинрок. Масалан кимгадир усти бут, корни тук, бошида томи булса булди. Шунга шукур килиб яшайди. Бошкалар эса кизининг сепига фалон бир мамлакатда ишлаб чикарилган (баъзан номини айтишга тил хам келишмайди) мебели кушиб берган дугонасига тенглашолмагани учун узини дунёдаги энг бахтикаро аёл деб хисоблайди. Ёки буйнидаги тилла такинчоги дугонсиникидан 2 граммга енгилрок булгани учун узини тахкирлаган хисоблайди. Шу уринда менда битта савол тугилди. Нега аёллар ишлашади? Шуни уйлаб курдингизми? Аёллар асосан биз эркаклар билан тенг хукукли булиш учун, хар томонлама биздан кам эмасликларини курсатиб куйиш учун, энг асосийси уйда зерикиб утирмаслик учун ишлашади. Аёли ишлаётган эркакларни оилани боколмаётганликда айблаб булмайди. Мана меникида хам ишламокчи булганлардан биттаси 3 та дипломига термилиииб утирибди. Еганимиз олдимизда, емаганимиз ортимизда булгани учун эмас албатта. Бунинг учун мени феодалликда айбламассиз деган умиддаман. Укишни битириб турмушга чикканингиздан кейин бу гапларимни тушунсангиз керак :)

Aziza Abdunabiyeva
05.12.2008, 14:58
ЖООООН СИНГИЛЖОН. ИЛТИМОС ШУ ГАПИНГИЗНИ КАЙТАРИБ ОЛИНГ...
Bu gapimni qaytarib ololmayman, baribir.

Тирикчиликни утказиш учун мажбур булиб ишлаётган аёлларнинг эрларини окламокчи эмасман.
Ularni oqlashni iloji ham yo'qda...

Оилани бокиш ва оиланинг эхтиёжларини кондириш орасида менимча катта фарк бор. Инсон эхтиёжлари эса чексиз деёлмайман лекин шунга якинрок. Масалан кимгадир усти бут, корни тук, бошида томи булса булди. Шунга шукур килиб яшайди. Бошкалар эса кизининг сепига фалон бир мамлакатда ишлаб чикарилган (баъзан номини айтишга тил хам келишмайди) мебели кушиб берган дугонасига тенглашолмагани учун узини дунёдаги энг бахтикаро аёл деб хисоблайди. Ёки буйнидаги тилла такинчоги дугонсиникидан 2 граммга енгилрок булгани учун узини тахкирлаган хисоблайди. Шу уринда менда битта савол тугилди. Нега аёллар ишлашади? Шуни уйлаб курдингизми? Аёллар асосан биз эркаклар билан тенг хукукли булиш учун, хар томонлама биздан кам эмасликларини курсатиб куйиш учун, энг асосийси уйда зерикиб утирмаслик учун ишлашади. Аёли ишлаётган эркакларни оилани боколмаётганликда айблаб булмайди.
Укишни битириб турмушга чикканингиздан кейин бу гапларимни тушунсангиз керак :)
Men ham yosh bola emasman, uncha muncha narsani ko'rishimga to'g'ri kelgan. To'g'ri hali yoshman, lekin aynan siz aytayotgan gaplarni tushunaman. Men siz o'zingiz ham yuqorida ta'kidlagan erkaklar haqida gapirgan edim.

Husen
27.12.2008, 16:28
"Алвидо, болалик" дея болалик "Одамийлик мулки"нинг энг гўзал жамланмаси эканлигини англатган, китобхонни "Иблис девори" ортидаги "Шайтанат" олами билан яқиндан таништириб, "Сўнгги ўқ" қаршисидаги "Талваса"нинг кучини кўрсатолган, "Жиноятннинг узун йўли"да "Чоррахада қолган одамлар"нинг "Мехмон туйғулар"идан баҳам қилган, "Фалак" да чарх ураётган "Қалдирғоч"нинг "Заҳарли ғуборлар"дан чеккан озорини сўз билан ифодалай олган, севимли ёзувчимиз Тоҳир Малик бугун табаррук 62 ёшни қаршиламоқдалар.

Тавваллуд кунингиз муборак бўлсин! Ўзбек адабиётида ўрнингиз ёшингиз янглиғ улуғлик касб этаверсин!

Чексиз ҳурмат ва эҳтиром билан...

Umida Shodiyeva
16.01.2009, 12:20
Ким Тохир Маликнинг кандай асарини укиган?
Men Tohir Malikning 'Shaytanat' asarlarini o'qiganman

Tohir Malik
16.02.2009, 19:21
ЁЗУВЧИНИНГ БАХТИ ВА БАХТСИЗЛИГИ
Орадан йиллар ўтяпти. Одамзот хар кандай айрилик, хар кандай хижронга чидайди. Кунлар ўтгани билан хотиралар хира тортмай, аксинча, тиниклашиб, юракни кон какшатиб бир ўксик уйготади. Суянган тогингиз, ишонган одамингиз, доно маслахатгўйингизнинг бу дунёни ташлаб кетганига ишонгингиз келмайди. Сўнгги сухбатлар кулок остида кайта-кайта жаранглаб, сўнгги дийдор кўришувлар ва нихоят, энг охирги учрашув кўз олдингиздан кетмас экан.
Мирзакалон Исмоилий... Бу одамнинг истарали сиймоси, кулиб турувчи кўзлари уни кўрган, билганлар хотирасидан хали ўчмади. Бу одамнинг номи адабиётга кўнгил кўйганлар тилидан тушганича йўк. Мирзакалон Исмоилий менга хам тога, хам устоз эдилар. Шу сабабли мен учун улуг бир зотга айланган одамнинг бу дунёдан кетганига ишонгим келмайди.
Маъзур тутинг, кўлга калам олмокликдан максадим бўлак эди. Муддао хасрат эшигини очиш эмас, балки умрини факат эзгуликка багишлаган одам хакида бир-икки сўз айтиш. Халкимиз Мирзакалон Исмоилийнинг ёзган асарларинигина билади. У мухтарам зотнинг шахсий хаёти, асарларининг дунёга келиши тарихи кўпчилик учун сир. Шунинг учун ёзувчининг асарларига кайта тартиб бериш чогида ана шу сирни ошкор этишга журъат этдим.
Мирзакалон Исмоилийнинг номини элга машхур килган асар - «Фаргона тонг отгунча» романи. Адибнинг мўлжалича, асар уч китобдан иборат - трилогия бўлиши керак эди. Романнинг икки китоби ёзилди. Учинчиси когозга кўчмади. Ёзувчи хаёт чогида «Роман кандай ёзилди, учинчи китоб качон битади?» деган саволлар жавобсиз коларди. Радиода ишлаб юрган давримда, бир куни «Одамлар романнинг ёзилиш тарихи билан кизикишяпти», деганимда, тогам маъюсгина жилмайиб: «Кандай жавоб бераман, китобни камокдалигимда ёзганимни айтганим билан эълон килинмайди-ку?» деган эдилар.
Ха, «Фаргона тонг отгунча» романининг биринчи китоби камокда ёзилган. Эллигинчи йилнинг ёзида адиб отасини тупрокка кўйди. Ўша йили, ўттиз биринчи декабр куни одатдагидек хизматга йўл олди. Уни ишлаб ўтирган еридан олиб кетишди. Шу бўйи уйига тўрт йилу тўрт ойдан кейин кайтди. Кайтди-ю, фарзандлари орасида суюкли кизи Ойзухрани кўрмади... Ёзувчи нима гунох килганини ўзи хам билмай тўрт йилу тўрт ой озодлик илинжида, хакикатнинг карор топиши илинжида яшади. Урушнинг бошидан охиригача ўлим билан юзма-юз турган, Сталинграддан Берлингача борган, сўнг яна бир неча муддат Берлинда хизматда колган одам, озодлик учун жонини беришга тайёр инсон бир малъуннинг бўхтони билан умрининг тўрт йилу тўрт ойини Караганданинг кўмир шахталарида ўтказди.
Ёзувчи 1936 йилда хам совет тузумига карши харакатлари учун камалган эди. Унда хам ўз дўстлари томонидан игво уюштирилганди. 1936 йили СССР конституцияси кабул килингач, ундаги «Иттифокчи республикалар ўз истаклари билан иттифокдан чикишлари мумкин», деган банд ёшлар калбида умид уйготган экан. Ёзувчининг дўстларидан бири таклифи билан «АКД» - «Асосий Конун дўстлари» номида жамият тузилади. Жамиятнинг максади Асосий конундаги ўша бандни амалга оширишга интилиш, Ўзбекистонни озодлик йўлига бошлашдан иборат бўлган. Уч-тўрт кишидан иборат давра тогамнинг уйларида йигилган. Иккинчи йигинни ўтказишга хатто улгуришмаган. Жамият тузиш ташаббускори бўлган «дўст» эртасига тогамникига тўппонча кўтариб келиб, «Мирза, шу сенинг уйингда тура турсин», деб ўчок остига кўмиб кетган. У чикиши билан НКВД - Ички ишлар халк комиссарлиги вакиллари киришиб,тинтув килишган ва... ўчок остига кўмилган тўппончани топишган. Кўриниб турибди-ки, бу уюштирилган игво бўлган. Якинда Тошкентнинг Бодомзор мавзеидан ўтаётганимда бир кўчанинг номи диккатимни тортди. Не ажабки, кўчага ўша игвони уюштириб, тогамни каматган «дўст»нинг номи берилибди. У фосикнинг исмини ани? ёзмаганимнинг сабаби - тогам у киши то оламдан ўтгунича хам дўстлик занжирини узмаган эдилар. Мен у кишини танирдим, аммо у пайтда бундай кирдикорларидан бехабар эдим. Камок хужжатларидаги хакикатни ўкигач, лолу хайрон колдим. Биринчи камалишда маърифатпарвар олим Вадуд Махмуд билан бир камерада ўтиришган экан. Домла Вадуд елкаларига тушаётган айбловни айта туриб «Ахир ўзим тожик бўлсам, мен кандайин ўзбек миллатчиси бўлдим?» деб ажабланар эканлар. Тожик олими билан ўзбекнинг ёш ёзувчиси то умрларининг охирларигача дўст бўлиб колдилар. «Фаргона тонг отгунча» ёзилгач, тогамнинг мухтарам олимга йўллаган мактублари маълум.
Иккинчи камалишда хам «дўстлар»нинг иштироки бўлган. Энг ажабланарлиси, бу «дўстлар» билан уруш оловларини бирга кечишган. Ундан хам ажабланарлиси, камокдан чикканларидан кейин «сенлар менга тухмат килдиларинг», деб юзкўрмас бўлиб кетмаганлар. Тогам у холатни тушунмовчилик сифатида кабул килганларми, ё ўртада узрхохлик бўлганми - бу менга номаълум, хар холда уларни кадрдон дўст каторидан чикармаганлар. Мен хам уларни тогамнинг фидойи дўстлари, деб билардим. Тогам улар хакда менга сира гапирмаганлар. Вафотларидан икки-уч ой олдин уйларига борсам, «дўст»лардан бири билан гаплашиб ўтирган эканлар. «Дўст» чикиб кетгач, «Яхши одам-ку, лекин роса кўркок-да. Камалганимда кўзимга бакрайиб туриб ёлгон гувохлик берган», деб кулиб кўйган эдилар. Ўша даврда бўлган асосий гапларни камокхона хужжатларидан ўкиб билдим. Айрим айбловларни ўкиб хайрон коласан киши. Урушдан кайтган зиёлилар улфат бўлишиб чойхонада «тўкма» яъни пул тўплаб ошхўрлик килишган экан. Азалдан маълумки, ошхўрликка келувчилар осон топилади аммо пул тўлашга келганда айримлар бахона излаб колишади. Шундай бўлмасин учун улфатлар «Мирза ака, сизнинг ёшингиз каттарок, пул ундириш сизнинг зиммангизда», дейишиб хазил тарикасида «Ундирком» деб ном беришади. Терговчи мана шу сўзни ушлаб олиб «Совет хукуматига карши кандай комитет тузгансанлар?» деб анча кийнайди. Чойхона, ошхўрлик, улфат деган тушунчалардан нари рус терговчисига «Бу бир хазил эди, «ундирком» - ошга пул ундирадиган комитет» маъносида айтилган», деб тушунтириб бўлмаган. «Дўстлар» «Мирзакалон Берлинда эканимизда кочиб кетган фашистларнинг хотини билан дон олишарди», деб гувохлик беришган. Бу даъвони рад этиб «Мен бориб юрадиган хотин оддий немис ишчисининг беваси эди», деган сатрларни ўкиб, «Ўша пайтда ўйнашлар хам синфий бўлган экан-да» деб кўйган эдим...
Бу айбловларни асосий деб кабул килмасак хам бўлади. КГБ (Давлат Хавфсизлиги комитети) хам анойилардан бўлмаган. Бир марта миллатчилик йўлида камалган одамни улар сира назардан кочирмаганлар. Асосий айбловлардан бири – улуг ёзувчи Абдулхамид Чўлпон билан якинликлари бўлган. Тогам бу улуг инсон билан Самаркандда танишганлар. Аникроги котиблик килганлар. Ўша пайтда Чўлпон араблар хаётидан олиб ёзилган “Расулий” номли романни ўзбекчага таржима килган эканлар. Тогам шу асарни окка кўчириб берган эканлар. Хотираларидан ўкиймиз:
“Шундай килиб мен Чўлпоннинг котиби бўлиб колдим. Энди биз тез-тез учрашар, ишга оид, шунингдек, хориж масалалари хакида хам гаплашар эдик. Чўлпон, янги ёзган шеърларини ўкиб туриб, йиглаб юборарди. Мен авваллари бу йигиларнинг сабабини тушунмай юрсам хам, кейинча бу кўзёшларининг асл маъносини фахм киладиган бўлдим. Кўчирувчилик вазифам кун сайин кариб борди Чўлпон хам мен билан анча эркин гаплашадиган бўлди. Кунлардан бир кун Чўлпон одатдагича йиглаб туриб, менга шу сўзларни айтди:
-Миллат хароб бўлди. Унинг энг мукаддас нарсалари: Хурлиги, шаъни-шарафи кўлдан кетди! Хар кадамда юрагимиз куш хадиги билан уради. Энди бизнинг вазифамиз, келажак авлоднинг вазифаси – миллатнинг шармандаларча кулликдан, хакорат ва хўрликдан кутказиш бўлиши керак....”
Чўлпон билан тогам ораларидаги муносабат устоз-шогирд доирасидан чикиб, дўстлик мартабасига етган эди, десак хам бўлади. “Кеча ва кундуз” романининг биринчи китоби Ёзувчилар уюшмасида мухокама этилганда тогам иштирок этмаган эканлар. Бир куни Чўлпон тогамни кўчада учратиб колиб, мухокама хакидаги фикрларини сўраганларида тогам хижолат бўлиб бу издихомда катнаша олмаганларини билдирибдилар. Шунда улуг устоз шогирдни уйга бошлаб, романни ўкиб бериб, фикр-мулохазаларини сўраган эканлар.
“Чўлпон – ёруг юлдуз, шеърият оламида хамиша чараклаб турадиган куёш!-деб ёзадилар хотираларида.-Чўлпон Навоий, Фузулий, Фирдавсий, Низомий каби ўлмас, абадий хаёт шоирлар ичида бизга яна хам якин, биз учун яна хам ширин, кадрдон, жонажон шоирдир! Чунки у бизнинг куллик кунларимизни буюк хасрат, зўр фарёд билан хар дам ёдимизга солиб турган, озодлик йўлида азиз жонини аямай курашга чорловчи созини кўймаган улуг инсондир!”
“Фаргона тонг отгунча” романи навбатдаги кайта нашрга тайёрланаётган кунларда тогам мендан “Аскар Косимов деган йигитни танийсанми?” деб сўраб колдилар. Аскар билан якин дўст эканимни айтгач, кувониб: “Ажойиб йигит экан, Чўлпонни ёддан билар экан!” деб хитоб килдилар. Ўша кунлари романнинг мухаррирлиги топширилгани учун Аскар асарни синчиклаб ўкиб чикибди-да, тогамга Чўлпон услубида ёзилганини айтибди. У пайтларда мен “Кеча ва кундуз”ни ўкимаган эдим. Аскар лотин харфларидаги нашрини каердандир топиб ўкиган экан. Шеърларини хам ёд олган экан. Аскарнинг рухиятида хам, шеърларида хам Чўлпон нафаси сезилиб турарди. Шу туфайли хам тогам уни ёктириб колган эдилар.
Юкоридаги хотирада зикр этилган сатрлар айни камокда ўтирган кунлари ёзилганини инобатга олсак, устозга бўлган мухаббатнинг квватини хис килишимиз мумкин.
Иккинчи айблов сиёсий томондан эди. Урушдан аввал хам, хатто уруш йиллари хам Туркистон озодлиги орзусида яшаган ёшлар мехр кўйган бир инсон бор эди: Вали Кайюмхон номининг ўзиёк бундай ёшларда умид уйготарди. Вали Кайюмхоннинг хориждаги якин сафдошлари Булокбоши ва Абдулла Тўлаган четга ўтиб кетишларидан аввал тогам билан якин дўст бўлганлар. Бу холат КГБ назаридан четда колган дейсизми? Урушдан кейин Берлин шахридаги ресторанлардан бирида ўтиришганда немис аёли якинлашиб: “Каерликсиз?” деб сўрайди. “Тошкентликмиз”, деб жавоб килишади. “Туркистонликмисиз? Менинг эрим хам туркистонлик эди”, дейди немис аёли. Кейин сумкачасидан сурат чикариб кўрсатади. Урушдан аввалги журналист дўстлари Абдулла Тўлаганни таниб ажабланадилар. Маълум бўлишича, Абдулла Тўлаган Туркистон комитети нашр этган газетага “Абдул Завкий” тахаллуси билан мухаррирлик килган экан. Отини “Рут” деб таништирган хоним ўзбекистонликларни уйига мехмонга таклиф килади. (Бу учрашув тасодифий эдими ёки КГБ томонидан уюштирилганмиди, буниси номаълум.Хар холда аёлнинг биринчи бўлиб якинлашиши ажабланарли...) Хуллас унинг уйига боришади. Суратларни томоша килишади. Вали Кайюмхон билан Абдулла Тўлаган бирга тушган суратни то?ам сўраб оладилар. Бу иш хатарли бўлса хам суратни ташлаб юбормайдилар. Тошкентга ола кайтадилар. Камокка олинган кунлари ўтказилган тинтув вактида бу сурат хам чикади. “Ёт-унсур, миллатчи, ашадий душман”лар билан якинлигига шундай далил турганда ошхўрликдаги “ундирком” нима деган гап экан?! Хуллас, тогамнинг хаётларига кайси томондан назар солинса хам “миллатчи”ларга богликлик кўринарди: Ўшдаги етимхонада турк афандилар тарбиясини олган, Тошкентда Ўлка эрлар билим юртидаги устозлари хам “миллатчи” сифатида хибсга олинган. Хатто урушдан кейин кўнгил кўйган аёллари хам “миллатчи-унсур”нинг кизи экан...
“Миллатчи” деган атамага нисбатан тогамнинг ўз фикрлари бор эди.
-“Миллатчи”ни биз нотўгри ишлатамиз,-деган эдилар менга.- “Миллатчи” салбий эмас, балки ижобий маънони англатади. Ўз миллатига энг кўп хизмат килган, жонини фидо этган одам “миллатчи” дейилади. Бизни “миллатчи” деб камашди-ку, аммо биз бу шараф мартабасига ета олмаган эдик.
Шулар хакида ўйлаганимда ёзувчининг иродасига койил коламан. Кичкина жуссали бу одамнинг кудратидан хайратга тушаман. Тогамнинг жанггохда ёзилган «Озод инсон хакида кўшик» деган вокеий хикоялари бор. Фронт газетасида эълон килинган бошка лавха ва хикояларида хам асосан озодлик хакида фикр юритилади. Фашизм - куллик демак. Кул бўлиб яшагунча озод инсон сифатида ўлмок афзал, деган гояни илгари сурганлар. Шундай одам, озодликни хамма нарсадан афзал билган одамнинг ўзи бу неъматдан бебахра бўлса?! Озодликдан махрум бўлган чогида хам тушкунликка тушмай, кўлига калам олиб халки учун мехнат килса. Халкнинг озодлик йўли хакида асар битса?! Энди ўзингиз ўйланг-а, шундай одам халкнинг душмани бўлиши мумкинми? «Мен нохак камалдим, мен бесабаб жабр кўряпман», деб жамиятдан нафратланмай, аксинча, кўлга калам олиш жасорат эмасми? Баъзан одам машаккатга дуч келса, айникса нохакликдан азоб чекса, ўзини йўкотиб кўяди. Тўгри йўл топа олмайди. Онги хира тортади. Аммо Мирзакалон Исмоилийда бундай тушкунлик юз бермаган. Хакикат карор топиб, окланиш фурсати етиб адибдан «нима истагингиз бор?» деб сўралганида, у кишининг киноя ва хазил аралаш «яна уч-тўрт ой чикармай туринглар, роман ёзаётган эдим, шуни тугатиб олай», деган жавобини эшитган терговчининг накадар хайратга тушганини тасаввур килиб кўринг.
* * *
Ёзувчи озодликка чиккач, романга сайкал бердилар, нашрга тайёрладилар. Урушдан илгари бошланган хайрли ишни давом эттирдилар - Лев Толстой асарларининг таржимаси билан шугулландилар. Урушдан аввал «Тирилиш»ни таржима килган адиб энди «Анна Каренина» романини ўзбек тилига ўгирдилар. Чехов, Горкий хикоялари, сўнг «Сўна», сўнг «Чоликуши» таржималари, сўнг «Фаргона тонг отгунча» романининг иккинчи китоби, сўнг ахлокий киссалар, маколалар... Ёзувчи иродасининг, мехнаткашлигининг исботи учун яна кандай мисол керак? Энди: «Хўш, шундай мехнаткаш одам нима учун романнинг учинчи китобини ёзмади?» деган савол тугилиши табиий. Тогам бу саволга тайинли жавоб бермаганлар. Лекин сухбатларидан бир-икки нарсани англаганман. Бу кунга келиб шу тахминларни айтишга журъат этаман.
Атокли адиб Абдулла Каххорнинг 80 йиллиги муносабати билан айрим одамлар уни хорлик кўрган, жабр чеккан, таъкиб этилган бир бечорага чикариб кўйдилар. Уялмай-нетмай «Абдулла Каххор хакида гапириш мумкин эмас эди», деб даъво килдилар. Улар ўзларининг кўркок эканликларини яшириш учун шундай гаплар таркатдилар. Абдулла Каххор бечора одам эмас, коммунистик партия карорлари асосида яшовчи адиб эди. Айтишларича, Шароф Рашидов билан келишмайдиган одатлари бўлган экан. Уни бечорага чикариб кўйганлар шу миш-мишдан кўркибми, «Абдулла Каххорни мактасам Рашидовга маъкул келмай колса-чи, хозир катта унвонга, катта мукофотга навбатда турибман, яна мен бечорагинани навбатдан чикариб ташламасинлар», деб кўркиб яшашган. Ана энди «Абдулла Каххор устозингиз экан, нима учун шунча йил индамадингиз?» деган саволга «устоз хакида гапириш мумкин эмасди», деган асоссиз даъвони тўкиб чикаришди. Абдулла Каххорнинг таъкиб этилганига ишониш кийин. Аввало унинг барча асарлари компартия талабларига тўла мос келарди. Хар холда у «Мен партиянинг онгли аъзосиман», деб бекорга бонг урмаган. Колаверса Абдулла Каххорнинг асарлари сахналарда кўйилган, фильмлар олинган, китоблари кўп жилдли бўлиб чикиб турган, юксак унвонлар, мукофотлар, нишонларга сазовор бўлган. Олтмиш йиллик тўйида республика рахбарлари, хусусан Шароф Рашидов иштирок этган. Тўгри, ўша даврларда айрим китмирликлар бўлгандир, баъзан керакли махалда партиянинг онгли аъзосига, эрка ёзувчисига эътибор берилмагандир. Буниси менга коронгу. Аммо, аминманки, ёзувчининг вафотидан кейин уни вактинча унутиш хам факат рахбар одамларнинг эмас, ёзувчи атрофида юрганларнинг ташаббуси билан бўлган. Абдулла Каххор асарларини эълон килиш мумкинмасмиш, деган гапларни мен хам эшитганман. Мана бир мисол: радиода ишлаганимда аввал «Шохи сўзана»ни кейин эса «Аяжонларим»ни эфирга берганмиз. Очиги, миш-мишларга ишониб, юкоридан кўнгирок бўлишини, танбех эшитишни кутганмиз. Карангки, хатто норозилик хам эшитмабмиз. «Гулистон» журналида ишлаганимда устозларимиз Аскад Мухтор, Вахоб Рўзиматов рахбарлигида Абдулла Каххорнинг 70 йиллиги нишонланиб, кўп маколалар берилган. Иброхим Гафуров катта макола ёзди. Бунинг учун хеч ким танбех эшитмади, таъкиб остига хам олинмади.
Чинакамига таъкиб остига олинган ёзувчи эса Мирзакалон Исмоилий эдилар. Урушдан кейин тогам «Кизил Ўзбекистон» газетасида масъул котиб бўлиб ишлаган эканлар. Газетага Ш.Рашидов мухаррирлик килган. Ўшанда мухаррир ва масъул котиб орасидан кора мушук ўтган экан. Ана ўша вокеа то сўнгги кунларигача ёзувчини таъкиб этиб келди. Аввало Ёзувчилар уюшмасида, Абдулла Каххор рахбарлигида ўтган роман мухокамасида «Фаргона тонг отгунча»нинг биринчи китоби бўш асар сифатида бахоланиб, нашрдан тўхтатилди. Тогамнинг айтишларича, Сарвар Азимов республика Ёзувчилари уюшмасига рахбар бўлганларидан кейингина, у кишининг аралашувлари билан роман 1958 йилда дунё юзини кўрган. Китоб энг кам тиражда - 15 минг нусхада босилган. Холбуки, ўша даврда «жабр чеккан», «бечора» ёзувчиларнинг китоблари 60 минг нусхадан босиларди. Гарчи асар оз нусхада нашр этилган бўлса-да, унинг шухрати хавас киларли даражага етди. Китоб мухибларининг таъкидлашларича, «Ўтган кунлар»дан кейин хеч бир асар бундай шухратга етмаган, хеч бир асарни китобхон бунчалик суюб ўкимаган экан.
Мирзакалон Исмоилий хаёт эканларида асарлари мажмуасини нашр эттириш орзуси билан яшадилар. Кимларнинг кўп томликлари чикмади, дейсиз? Аммо Мирзакалон Исмоилий учун бу йўл така-так берк эди. Ёзувчи мукофотлар олиш ёки унвонга эга бўлишни орзу килмаса хам бўларди. Холбуки, савияси бўш, иктидорсиз одамларнинг бир канчаси бунга эришиб, керилиб юрдилар. Бу хол адибнинг рухига таъсир этмаган дейсизми?
* * *
Романнинг иккинчи китоби ёзиб тугатилганида адиб олтмишни коралаган эдилар. Аммо куч-кувватга тўла эдилар. Олтмиш ёшга тўлишлари муносабати билан Ўзбекистон ССР Олий Совети Президиуми ёзувчини Фахрий ёрлик билан такдирлади. Урушда кон тўккан, нохакликларга чидаган, халк учун тинимсиз мехнат килган одамга бундан улугрок мукофот лозим кўрилмаганига яраша бу Ёрликни юбилей кечасига олиб келиб топширувчи инсоф эгаси хам топилмади. Ижодкор учун бундан огиррок хорлик бўлмаса керак. Бу бепарволикнинг темир тирноклари кейинрок ўз ишини килди. Тогам менга сира шикоят килмаганлар. Унда ёш йигит эдим. Аммо бир куни онамга: «Учинчи китобни ёзмайман, шунча мехнат килиб рўшнолик кўрмадим», дебдилар. Бу одамнинг иродасини уруш буколмаган эди, камок буколмаган эди, хорлик, кадрсизлик букибди!
Яхшики, атрофларида мехрибон одамлар бор экан, адабиётдан бутунлай юз ўгирмадилар. Олтмишинчи йилларнинг бошларида республика радиосининг «Ёшлик» тахририятида Рустам Рахмон, Саъдулла Сиёев ишлашарди. Улар Мирзакалон Исмоилийни тахририят ишларига тортишди. Шу тарика ёзувчининг ахлок-одоб мавзуидаги сухбатлари бошланиб, бу эшиттиришлар катта шухрат козонди. Мана шу иш ёзувчига далда берди. Мактуб кўп келарди. Тогам жавоб ёзишга улгуролмас эдилар. Ёзув столлари доно маслахатга мухтожларнинг мактублари билан тўла бўларди. Бу мактубларнинг айримларини кулиб, баъзиларини газабга тўлиб ўкиб берардилар. Халкка одоб мавзуида гап айтиш учун киши аввало маънавий хукукка эга бўлиши лозим экан. Покизалик хакида гапирувчи одамнинг факат ўзи покиза эмас, ифлосликка карши кураша олувчи кудрат сохиби бўлиши керак экан. Бирор кимсага «Сен виждонсизсан» демокдан олдин ўз виждонига караб олиши шарт экан. Бирон бир ёшга «Тўгри йўлдан юр», дейишдан олдин ўзи босиб ўтган йўлга караб олиши зарур экан. Ана шундай маънавий хукукни ўзим хам кейинрок англаб етдим. Мана, хозир хам айрим ёзувчилар турли давраларда одоб хакида ваъз айтадилар. Лекин халк уларни эшитмайди. Насихатларини кулокка олмайди. Улар эса бундан ажабланадилар. «Одамларга насихат ёкмай колган», деб хулоса чикарадилар. Бўлмаган гап бу! Одамзот хамма вакт доно маслахатга мухтож. Насихат ёкмай колганда «Кобуснома»ю «Калила ва Димна»лар неча-неча асрлар давомида кўлма-кўл ўтиб ўкилмасди. Ваъзхон ёзувчиларнинг фожиаси шундаки, улар бу иш учун маънавий хукуклари йўк эканини тушуниб етмайдилар.
Радио оркали олиб борилган ахлок мавзуидаги сухбатлар ноширларда китоб чикариш фикрини тугдирди. Тогамнинг куролдош дўстлари ёзувчи Мели Жўра «Ўзбекистон» нашриётида ишлар эдилар. Шу кишининг таклифи билан «Инсон хусни» деган китобча юзага келди. Китобча жуда тез таркалди, ўкувчилар эътиборини козонди. Орадан бир-икки йил ўтиб, «Инсон хусни» кайта ишланди, тўлдирилди. Шу тарика «Одамийлик киссаси» юзага келди.
Шундан кейин тогам ахлок-одоб мавзуига бутунлай берилиб, йирик асар ёзиш фикридан узоклашдилар. Мен дамба-дам романнинг учинчи китобини эслатардим. Аммо тайинли жавоб ололмас эдим. Ёрдам берай, бирга ёзайлик, дейишга журъат этмасдим...
«Фаргона тонг отгунча»нинг учинчи китоби хакида яна эслата бошладим. Тогамнинг сог кунларидан хаста кунлари кўп бўларди. Бу масалани яна эслатганимда «Тўхта, бошка нарса хаёлимга келди. «Бизнинг роман»ни давом эттирсам-чи?» деб колдилар. Тогамни ўсмирлар тарбияси муаммолари жиддий ташвишга солаётган эди. Бунга кичик тогамнинг азамат ўглини ўртоклари уриб ўлдириб кўйиши сабаб бўлса керак. Жиян бўлмишнинг дафн маросимида ёзувчининг фарёдлари, суд жараёнидаги изтироблари хали-хали ёдимда. Сихатларининг нобоплигига карамай, ишга киришдилар. Болалар ахлок тузатиш мехнат колониясига бордилар. Биз хар куни ё кўришардик, ё телефонда гаплашардик. Тогам эринмай хисоб берардилар. «Шунча бет ёздим, шунчасини машинкада кўчирдим, шундай яхши фикр келди хаёлимга...» Иш билан банд эканликларида хасталик узоклашгандай бўлди. Орадан ойлар ўтиб, «Ўзингдан кўр» деган ахлокий кисса юзага келди. Бу ёзувчининг сўнгги асари эди. Тогам бу сўнгги китобларини кўролмай кетдилар.
Асар нашрга топширилгач, касаллик яна тез-тез хуруж кила бошлади. Шунда «Фаргона тонг отгунча»нинг учинчи китоби хакида сўз очиб, таклифимни айтдим. «Ха, шунака карзим бор. Сен ёрдам берсанг, ёзаман... Факат биринчи, иккинчи китобларни топиб кел. Кўп нарсалар хаёлимдан кўтарилди», дедилар. Иккита китобни топиб, олиб бордим.
Хеч унутолмайман: тогам китобларни худди синиб кетадиган нозик чиннидай эхтиётлаб олиб, стол устига кўйдилар. Кейин мадорсиз кўллари билан худди гўдак бошини авайлаб силагандай, китоб юзини силадилар. Менга караб-караб кўйдилар-да, кейин: «Шуни мен ёзганманми, а?» дедилар. Бу савол замирида хам фахр, хам ўкинч бор эди.
Мен сафарга, тогам тўрт йил жанг билан борган шахарга - Берлинга жўнашим керак эди. «Кайтгунимча ўкиб кўйсангиз, ишни бошлардик», дедим. Мўлжалим: тогам асосий вокеалар баёнини берсалар, колганини кўлимдан келганича когозга туширмокчи эдим. Вокеа содир бўладиган жой аник - Фаргона водийси, асосан Андижон атрофлари. Вакт аник - ўн еттинчи йилнинг феврал ва октябр тўнтаришлари оралигидаги саккиз ой. Кахрамонлар хам аник. Ўша даврни, олатасир замонни хам яхши ўрганганман. Мана шулар менга далда берди.
Аммо ўйлаганим рўёбга чикмади. Кайтгач, тогамни шифохонада хушсиз кўрдим.
***
Учинчи китобнинг ёзилмаганига яна бир сабаб бор, деб гумон килардим. Мустакиллик офтоби чика бошлагач, гумоним хакикатга айланганадай бўлди ва буни ошкор этмокни лозим топдим. Асар менинг назаримда Чўлпоннинг «Кеча ва кундуз» романи таъсирида ёзилган. Асарга «Фаргона тонг отгунча» яъни «Кеча...» мазмунида ном кўйилиши хам шундандир. Асар камокхонада ўн икки варакли дафтарга ёзила бошланган. Бу дафтар сиёсий ўкув машгулотлари учун берилган шекилли, роман боблари орасида илмий коммунизм масалаларига багишланган маъруза баёнлари хам бор. Асарга дастлаб «Замонлар зайли» деб, кейин «Замонлар» деб ном берилган. Асарнинг дастлабки сахифаларини эслайлик: ёзувчи Корабулок манзараларини кандай мехр билан тасвир этади. Сўнг кахрамони Гуломжон номидан: «Жаннат, жаннат дейишади-ю, жаннат деганлари Корабулогимиздан яхшимикин?» дейди. Энди тасаввур этайлик: Камок азобида турган холда болалик дамлари ўтган Андижоннинг Булокбошисини кандай кўмсаш билан ёздилар экан бу тасвирларни. Ёзувчи ўн еттинчи йил арафасидаги Фаргона вилояти хаётини тўгри акс эттирганлар. Хозирги кунда тарихни кайта кўриш жараёнида яна бир ёкламаликка йўл кўйиляпти. Яъни, ўн еттинчи йилгача хаёт яхши эди, кейин ёмон бўлди, деган фикрлар хам учраяпти. Ўтган етмиш йилни буткул коралаш холлари хам бўляпти. Тарихни коралаш касалидан кутулиш кийин кечяпти. Ахир, яхшими, ёмонми ўтмиш - бизники. Ўтмиш - боболаримиз, оталаримиз хаёти демак. Шундай экан, хадеб коралайвермасдан холис бахо беришни ўзимиз учун коида килиб олсак чакки бўлмас эди.

OmoN
17.02.2009, 11:52
Сўнг кахрамони Гуломжон номидан: «Жаннат, жаннат дейишади-ю, жаннат деганлари Корабулогимиздан яхшимикин?» дейди. Энди тасаввур этайлик: Камок азобида турган холда болалик дамлари ўтган Андижоннинг Булокбошисини кандай кўмсаш билан ёздилар экан бу тасвирларни.
Мана уша Корабулок кишлоги. Хозир Андижон вилоятининг Хужаобод тумани А. Набиев жамоа хужалигида. (Булокбоши туманига кушни).
https://img.uforum.uz/thumbs/8231535.jpg (https://img.uforum.uz/images/8231535.jpg)

Tohir Malik
17.02.2009, 13:33
Йигирманчи аср бошларида мехнаткашнинг ахволи огир эдими? Ха, огир эди. Ўша даврда яшаб, ижод этган зиёлиларнинг, маърифатпарварларнинг асарларини эслайлик. Йиглаб ёзилган сатрларни яна бир кайта ўкийлик. Жадидларнинг харакатларини назардан четда колдирмайлик. «Ўтган кунлар», «Мехробдан чаён» романларида тасвир этилган фитна-фасодлар бу даврга келиб авж олмадими? Халк жохилият ва камбагаллик боткогида азоб чекмадими? Зиёлилар халкни гафлат уйкусидан уйготиш учун харакат килмадиларми? «Фаргона тонг отгунча» шулар хакида эди. Аммо ёзувчи аввало камок шароитида, сўнгра давом этган таъкиблар даврида барча хакикатни очик ёза олмас эдилар.
Бир куни тогам «Сен жадидлар хакида каттарок асар ёзсанг бўларди», дедилар. Мен «Бу хакда ёзганим билан чикаришармикин?» деганимда ўйга толиб: «Сен уларнинг хаётларини ўрганавер. Ёзадиган, нашр этадиган вакт келади», деган эдилар.
Энди ўйлаб карасам, ўзлари вактида айтолмаган гапларини менга вазифа килиб кўйган эканлар. Асар чиккан пайтда ёлгонлиги унча сезилмаган сахифалар, хусусан рус ишчилар синфининг ўзбек мехнаткашлари синфий онгининг шаклланишидаги хизматлари баён этилган сахифалар энди гашга тегиши мумкин эди. Ёзувчи шу ўринларда чекинганмилар? Иродалари заифлашганми? Балки... Тирик жон... Бегунох - Парвардигор. Лекин тушуниш керак: шу тасвирлар бўлмаса асар нашр этилмас эди. Ойбек домланинг «Кутлуг кон» романлари бошига хам шундай кун тушган экан. Асар мухокамасида ёзувчи рус ишчилари образини тасвир этмаганликда айбланган экан. Шундан сўнг Йўлчини тарбия этувчи рус ишчиси образини асарга киритишга мажбур бўлган эканлар. Эхтимол шу вокеа Мирзакалон Исмоилий учун сабок бўлгандир? Ёзувчининг вафотларидан сўнг «Фаргона тонг отгунча» асари «ХХ аср ўзбек романи» туркумида кайта нашр этиладиган бўлганда мажбуран кўшилган сахифаларни кискартириш нияти тугилди. Кейин ўйлаб колдим: бу иш аввало ёзувчи мехнатига бехурматлик бўлади. Колаверса, доно, фаросатли ўкувчи каер чин, каер ёлгон ўзи ажратиб олади, деган тўхтамга келдим. Бундан ташкари, асар ёзишдаги ёзувчининг захматини хис кила олади.
Хуллас, феврал ва октябр тўнтаришлари орасидаги вокеалар тасвирида энг кўп ёлгон ишлатиш лозим бўларди. Чунки совет тарихчилари айни шу даврни кўп безаб-бежашган эди. Тогам эса бу даврни ўз кўзлари билан кўрган эдилар. Биринчи ва иккинчи китобда мажбуран ёзилган сахифалар сонини оширишни лозим кўрмай, ишни давом эттирмаганлар.
Агар Аллох бугунги кунларимизга етказганида, шубхам йўкки, учинчи китоб ёзиларди. Ёзилганида хам хакикат йўлида, ажойиб тарзда ёзиларди.
Шу ўринда яна бир изох лозим: ўтган йили бир киши менга мактуб йўллаб, ёзувчилар «дин устидан куладилар», деб эътироз билдирибди ва бир катор ёзувчиларнинг асарлари каторида «Фаргона тонг отгунча»ни хам тилга олибди. Мен бу масала бўйича бир неча марта ўз фикримни баён этганман. Такрор бўлса-да, яна таъкид этишга мажбурман: азизлар, бошка ёзувчилар сингари Мирзакалон Исмоилий хам динни хакорат килишдан узоклар. Динга тош отишдан хар бандани Аллохнинг ўзи сакласин! Ёзувчилар диндор либосидаги, килмишлари динга зид бўлган айрим жохил, мутаассибларни хажв киладилар. Ахир диндорлар орасида хам турли-туман одамлар бор. Такво эгаларини, нафсига зулм кила олувчиларни, уламоларни хар бир ёзувчи эъзозлайди. Билиб-билмай фатво берувчи, дарди тугун ва тугун учига тугилган пулда бўлган, Ислом илмидан узок одамларни эса камчиликларини ёзадилар. «Фаргона тонг отгунча»да хам шундай килинган.
Кунларнинг бирида, хали жуда ёш эканимда машк тарзида ёзилган навбатдаги хикоямни ёзиб тогамга ўкиб бердим. Хикоя кахрамони - боксчи йигит бувисининг гапига кириб рўза тутади ва окибатда мусобакада юткизиб кўяди. Одатда тогам ёзганларим билан танишгач, асарни яхшилаш йўллари хакида гапириб, тилни тахлил килиб, камчилигини кўрсатар эдилар. Бу сафар ундай бўлмади. «Сен динни билмайсан, диний одатларни ёмонлаб ёзма», деб гапни калта килиб кўя колдилар.
* * *
Ёзув столларида биргина чала иш колди. Аникроги, бу иш хали бошланмаган эди. «Кизлар дафтарига» китоби чиккач, яна хатлар олдилар. Шундан сўнг бир куни «Йигитларга хам айтадиган гапларим кўп экан», деб «Буниси сизларга, йигитлар» деган китоб ёзиш ниятлари бор эканини айтдилар.
Баъзилар «Мирзакалон Исмоилий нима учун ахлок хакида куюниб ёзади, ё оиласи, фарзандлари нобопми, кўп азият чекадими?» деб хам сўрашарди. Бу масалада аник айтишим мумкин: тогамнинг оилалари жуда яхши. У киши ўн беш набира, бир эваранинг суюкли бобоси эдилар. Ота-онанинг хурмати хакида кўп ёзишларига сабаб бошка - ўзлари ота-она мехрига зор ўсганлар. Оналари барвакт оламдан ўтганлар. Оталари Исмоилхўжа хотин устига хотин олаверган эканлар. Тогам шунданми, Андижондан Ўшга кочиб бориб, етимхонада тарбия кўрганлар. Ундан Тошкентга ўкишга келганлар. Кейинрок Ўшга борганларида сингиллари, яъни менинг онамни хам Тошкентга олиб кайтганлар. Ўкишлари тугаб, ишлай бошлагач, бобомни кейинги оилалари билан бирга кўчириб келганлар. То умрларининг охиригача бувамнинг кейинги оилаларини ўз оналаридай кўрар эдилар. Кариндошлар орасида ўгай она, ўгай ука деган гап бўлмас эди.
Ахлокий киссаларга, маколаларга, сухбатларга кўп холларда мактублар асос бўларди. «Инсон хусни», «Одамийлик киссаси», «Кизлар дафтарига» кирган вокеалар тўкиб чикарилган эмас. Ундаги айрим вокеаларга мен хам гувох бўлганман. Кариндошлар, таниш-билишлар оилавий можароларни тогамсиз хал этишмас эди. Бу можароларга аралашиш, муросага келтириш ёзувчига рухий азоб берганини энди-энди хис этяпман. Бундай можаролардан кейин у кишининг аччикланганларини сезиб турардим. Аммо бу оддий аччикланиш эмас, юракни темир тирнокларда тирновчи азоб экан. Бундай пайтларда тогамни чалгитишга харакат килардим. Тогамнинг нимага кизикишларини яхши билардим. У киши богбонликни хуш кўрардилар. Кибрайдаги каровсиз жойдан бир бўлаги тогамга дала ховли учун берилганди. Тошлокда бир туп гул ўстириш хам мумкин эмасди. Тогам тупрок тўкдириб, шу ерларни обод килдилар. У ерга одам олиб чикиб ишлатганларини кўрганим хам, эшитганим хам йўк. Кариликларига карамай у ёкка йўловчи автобусда борардилар, ўзлари ишлардилар. Бир термосда чой билан нон хамрохлари бўларди. Бирон можаро таъсирида ранжиб ўтирганларида мен ўша богдан гап очардим. Шундан тогам бутунлай ўзгарардилар. Эккан дарахтларини таърифлаб кетардилар. Тогам футболга хам бенихоя кизикар эдилар. Мен нохуш холатларда баъзан гапни футболга хам бурардим. Агар «Пахтакор»нинг ахволи дуруст бўлса хўп-хўп, йўкса худди мен тренердай ёки етакчи ўйинчидай сўкиш эшитардим. Футболни спорт эмас, ижод деб билардилар. Талабни хам шу асосга курардилар. Шахматни хам яхши кўрардилар. Таъкид жоизки, унча-мунча одам тогам билан беллаша олмасди. Баъзан мен хам шахмат ўйнашни таклиф этардим. Ахволим ўзимга маълум, дурангни хам орзу килмасам-да, тогамни чалгитиш учун дона сурардим. Тогам буни сезсалар хам билмаганга олар эканлар.
Бир куни, аникроги Ш.Рашидов оламдан ўтган куни тогамникига бордим. У ёк-бу ёкдан гаплашдик. Эшитдиларми-йўкми, айтсамми-айтмасамми, деб иккиланиб, охири шахмат доналарини тердим. Ўйин яримлаганида «Сенинг бу айёрликларинг менинг чўнтагимдан аллакачон тушиб колган», дедилар. Кейин доналарни суриб кўйдилар. «Сен хам бошкаларга ўхшаб суюнчи олгани келдингми? Одамларнинг разиллигини карагин, менга телефон килиб табриклашяпти. Бировнинг ўлими билан табриклашяпти-я?! Бу канака тубанлик! Мени ёмон кўрган бўлса кўргандир. Хар бир тирик одам кимнидир яхши кўради, кимнидир хушламайди. Бировнинг жони узилса суюнадиганларни одам деб атаймизми?« Тогам аччикланганларида шунга ўхшаш саволларни калаштириб ташлаб кўзга тикилиб колардилар. Ўшанда хам шундай бўлди. Мен сукутда эдим. Лол эдим. Бу саволларга тогамнинг ўзларидан жавоб кутардим. «Мен факат бир нарсага хурсанд бўлишим мумкин - Хеч кимга бўйин эгмадим. Виждонимга хилоф иш килмадим! Юрагим мени алдамади. Дунёда хамма нарса ўткинчи, шундай экан, итга айланиб, хўжасининг оёгини яламаслик керак. Кийналган бўлсам, хорланган бўлсам, биргина у айбдор эмас. Атрофидаги ялокхўрлари кўпрок айбли».
Тогам табиатан содда, камтарин, мехнаткаш одам эдилар. Кимдир менга «Ёзувчи камтар бўларди, танлаган тахаллусини каранг - «Мирза Калон» эмиш. «Катта мирза» эмиш,» деган эди. Бу бўлмаган бир даъво. «Мирзакалон» - тахаллуслари эмас, бобомнинг кўйган исмлари. Бу исм кўйилганда гўдакнинг ким бўлиб етишиши номаълум эди. Андижоннинг Булокбоши кишлогида дехкон оиласида тугилган боланинг келажакда халкнинг эъзозли ёзувчиси бўлишини ўшанда хеч ким тасаввур этмагани аник. Колаверса, рахматли онамнинг айтишларича, бобом тогамнинг ўкишларига карши бўлган эканлар.
Тогамнинг «Мен ёзувчиман», деб керилганларини ё бировга дўк килганларини эслолмайман.
Менга факат бир нарса таскин беради. Мирзакалон Исмоилий бировларга куллук килиб яшаганларида юкори мартабаларда ишлардилар, мукофоту унвонлар олардилар. Аммо амал кўлдан кетгач, сарик чакалик кадрлари колмас эди. Мирзакалон Исмоилий ўз халкининг содик, виждонли фарзанди сифатида барча укубатлардан юкори турди, виждонига хилоф иш килмади. Ижодкорнинг энг буюк бахти шу. Бу бахтга муяссар ёзувчи бархаёт бўлиб колади.
Мирзакалон Исмоилий шундай ёзувчи эди.
Йиллар бу хакикатни хали кўп марталаб исбот этади.
Фоний дунё азобларини кўп тотган устозни Аллох бокий дунёда дўзах азобларидан асраб, жаннатда Ўзининг васлига етказсин. Омийн!

AbuMuslim
01.06.2009, 21:39
Оврупадан нималарни олиш мумкин?


Масаланинг бу тарзда кўйилиши балки Сизни ажаблантиргандир. Балки хаёлингизга хориждан сотиб олиниши лозим бўлган ажабтовур буюмлар келгандир. Гапни айлантирмай, максадимни айтиб қўя колай: мен маданий ва маънавий бойликларимиз ҳакидаги шахсий мулоҳазаларимни баён килмокчиман. Ҳа, бу шунчаки шахсий мулоҳазалар, бирон-бир йўлланма ёки кўлланма ҳуқуқини даъво килмайди.


Туркистон рус подшолиги томонидан забт этилганидан сўнг нафақат моддий, балки маданий, маънавий бойликларимизга ҳам таъсир ўтказа бошлади. Бир подшоликнинг иккинчи салтанат томонидан минг-минглаб қурбонлар эвазига забт этилишидан мақсад — моддий бойликларни ташиб кетиш, шунингдек, ўз маданияти ва маънавиятини тобе халққа сингдириш бўлган. Туркистонга қилич тортган барча истилочилар шу мақсадни кўзда тутган, деб ўйлайман.


Ўтган асрда рус подшолигининг марҳамати билан рус ва руслар орқали Оврупо маданияти, айрим урф-одатлари Шарқ хонадонига кириб кела бошлади. Бу янгиликлар осонлик билан кирмади, жуда кучли қаршиликларга дуч келди. Оврупо таомлари (картишка, помидўр) макруҳ деб, кийимларини кийиш шаккоклик белгиси деб билинди. Шунга қарамай, аҳоли орасида Оврупо маданиятига интилувчи одамлар кўпая борди. Халқни уйғотиш, маданиятини юксак даражага олиб чиқишнинг бирдан-бир йўли деб билиб Оврупога суяна бошладилар. Ўрус маорифига тақлидан янги мактаблар очилди, янгича томоша усули — театру ташкил топди. Чакмон, салла, ҳатто соқол-мўйлаб ўзгарди. Жадидлар бу йўлда жуда кўп меҳнат қилдилар. Бу ҳаракат Ўктабир инқилобидан кейин анча кучайди. Халқнинг маданият ва маънавият хазиналари асралувчи қўрғон деворлари бузиб ташланди. Тарихимизда «маданий инқилоб» деб ном олган ҳодиса аслида маданий ва маънавий таназзул жарлиги томон бошлади. Мен имлонинг ўзгариши, ўтмиш одатларига ёмон кўз билан қараш, айрим зиёли ва раҳбарлар орасида овруполик аёлга уйланишнинг расм бўлиши каби ҳодисаларни айтиб ўтирмай. Сандал (танча) эскилик сарқити деб эълон қилинди. Уни бадиий асарларда ҳажв қилиш маълум йилларда одат тусига кирди. Эллигинчи йилларда мактаб саҳнасида сандал ва печка «кураши» оқибатида печканинг ғолиб келишини кўрсатиш анъанага айланган эди. Маълум йилларда, ҳатто кетмон ҳам феодализм сарқити сифатида қораланди. Бешикка қарши ҳам маънавий, ҳам амалий ҳужумлар бўлганини бир эсланг. «Эскилик тарғиботчилари» деб бешиксозларнинг таъқиб этилганликларини ҳам ёдга олинг. Уйида устол-устули бўлмаган зиёлиларни қолоқ деб танқид остига олинганларини унутиб бўладими? Ҳозир сандал деярли қолмади. Устол-устул расм бўлди. Бе-шикдан юз ўгирувчи ёш оилалар ҳам бор. Ҳозир ҳамманинг инон-ихтиёри ўзида. Хоҳлаганча ўтиради, хоҳлаганча болани парваришлайди. Лекин бу масалаларда табобатнинг ўз гапи бор: сандалнинг бел оғриғи (бод), оёқ оғриғига давоси (айниқса, ўрик дарахтининг ўти-нидан тушган чўғда), доимо очиқ, тоза ҳавода ўтиришнинг саломатликка давоси барчага маълум. Устол-устулда ўтиришнинг баданда эркин қон айланишига салбий таъсири-чи? Бешикда ётган боланинг озодалиги, суяклари тўғри ўсиши-чи? Мен бу сатрларни ташвиқот мақсадида ёзаётганим йўқ. Мақсадим бошқа — яқин ўтмишда дўппига қўшиб бошини ҳам олганимизни эслатиш, холос.

Аср бошларида Туркистонга «ресторан» деган бир бало кириб келди. Дин аҳлининг қаршилигига қарамасдан, бойваччалар аввал беркитиқча, сўнг очиқ-ойдин ресторан, фоҳишахоналарга бора бошладилар. Минг йиллар мобайнида авайлаб-асралган ҳам руҳий, ҳам жисмоний покизалик шу тарзда булғана бошлади. Бу булғаниш, бу баднафслик, бу бадхоҳлик ҳозир, асрнинг сўнгти чорагида авжига чиқди.
Мен бундан уч-тўрт йил илгари ароқхўрликка қарши кураш эълон қилинганда хурсанд бўлган эдим. Бу кураш бошқаларга ёқмаганда ҳам, ўзбеклар жон-диллари билан қўллашлари лозим эди. Ҳукуматнинг шу қароридан фойдаланиб, майпарастликни бутунлай суриб чиқариши шарт эди. Мен «Ўзбекистонда май ичиш қатъиян тақиқланади, Ўзбекистонга ароқ, вино, коньяк олиб киришга уринганлар беш йил муддат билан қамалади, муттасил ичувчилар ва май ишлаб чиқарувчилар жумҳуриятдан бадарға қилинади», деган қонун чиқишини жуда-жуда истаган эдим. Бу сатрларни ўқиб, айримлар истеҳзо билан кулиб қўядилар, биламан. Лекин, азизларим, жон жигарларим, чуқурроқ ўйланг: ахир бу балолар миллатимизни барбод қилишга олиб келади-ку?! Ҳозир миллий уйғониш ҳақида гап кетяпти. Бадмастлик уйғонишга йўл қўйяптимикин? Кечагина Фарғона фожиаларини шу ароқ-хўрликка боғлашди. Агар биз майпарастликка барҳам берганимизда, шу тавқи лаънат тамғаси босилармиди? Ахир, асл сабабни яшириш учун қўл келди-ку бу баҳона.


Ароқхўрлик Овруподан кириб келди. Бу тўғри. Лекин бугунги ароқхўрлигимиз учун ўзимизни айблайлик. Оврупонинг барча мамлакатларида ичишади, лекин бизчалик бўкиб ичишмайди. Бизнинг бир ўтиришда оладиганимизни улар ойлаб ичишади. Биз жигар хасталиклари ҳақида гапириб, кимёвий дориларни айблаймиз. Буни инкор этмайман. Аммо майхўрлигимиз-чи? Майхўрлик оқибатида неча-неча алп йигитларимизнинг жигари қуриди. Бу хасталик наслдан-наслга ўтмайди, дейсизми? Ҳам жисмоний, ҳам ақлий ногирон бўлиб туғилаётган болаларнинг гуноҳи кимнинг бўйнида?


Олтмишинчи йилларда биз тўиларимизга ҳам ўзга-риш кирита бошладик. «Комсомол тўйи» деган гаплар чикди. Шу баҳонада азалий ажойиб одатларимизга қарши кураш бошланди. «Эскича» тўй қилган комсомолларнинг ахлоқи мажлисларда муҳокама килинди. «Янгича» тўй қилганлар газетларда мақталди. Оқибат нима бўлди: тўйхона тўйиб ароқ ичиш масканига айланди. Тўйга асосан ароқхўрлик учун бориладиган бўлди. Агар ҳозир ароқ қуйилмаса, тўй бир соатга қолмай тарқайди. Чунки тўйга келган одам нима қилишини билмайди. Ёр-ёрлар, гулхан ёқишлар, тортишмачоқлар, чимилдиқлар... деярли унут бўлиб кетди. Минг йиллар яшаган одатларимиз, анъаналаримиз жуда тез фурсатда ботқоққа ботирилди. Бугунги келин-куёв орадан 20-30 йил ўтиб, тўйини эслаганда нималар кўз олдига келади? Маст-аласт башараларми? Ёки мастликда алжиб айтилган маза-бемаза табрикларми?


Булар-ку никоҳ тўйларидаги гаплар. Суннат тўйлари-чи? Аввало исломда «Суннат тўйи» деган гап йўқ. Бу — бидъат, бойликдан келиб чиққан, динга алоқаси йўқ одат. Бошқа мусулмон мамлакатларда хатна муносабати билан тўй қилинмайди. Ҳамонки, пгундай тўйларимиз бор экан, унга дин ниқоби кийдирилган экан хўш, ҳеч бўлмаса, шу тўй ароқхўрликсиз бўлиши керак-ку? Дин майпарастликка йўл бермайди-ку! Оврупонинг ёмон одати бу маросимга қандай суқилиб кириб олди?
Бизда қадимдан гап-гаштаклар мавжуд эди. Бу асосан қиш чоғларида, далада иш тугаган маҳалларда бўларди. Гап-гаштакларда ғазалхонлик, достонхонлик бўларди, деб эшитганман. Ҳозир «гап» ўйнаш йил бўйи давом этади. Ғазал, достон деган гаплар унутилиб кетган. Бунинг ўрнига «сайратгучи дорилар» бор. Ошна-оғайниларни бирлаштирувчи бу гап-гаштаклар май-хўрлик оқибатида дўстни дўстдан ажратади.


Менга эриш туюладиган бир нарса — гап-гаштакми ё бошқа муносабат билан берилаётган зиёфатдами, бу — «тўст айтиш» одати: Оврупонинг бу одатини бизда «қадаҳ сўзи» деб ҳам ишлатишади. Мен бу ўрин-да топилган бу атаманинг бемаънилигини эмас, одатнинг мантиқсизлигини айтай. Сиз «қадаҳ сўзи» айтяпсиз: «Фалончига фалон, фалон нарсалар тилайман» дедингиз. Хўш, кимдан тилайсиз? Мантиқан қаралса, Яратгандан тиланади. Овруполиклар дини ичкиликка рухсат беради. Лекин ислом ман этади-ку? Демак, ичаётганингиз учун тилагингиз қабул этилмайди-ку? Ижобат бўлмайдиган тилакни айтиш бемаънилик эмасми?!
Тўй, зиёфатларимизга юққан майпарастлик хасталиги ҳақида бошқа ёпишмаган одатларга кўчсак. Ҳозир янги оила қураётган ёшлар ҳам янгича, ҳам эскича никоҳдан ўтишади. Биз эскича никоҳни йиллар даво-мида қоралаб келдик. Энди чуқурроқ бир мулоҳаза қилайлик, ҳар икки никоҳни таққослаб кўрайлик: янгича никоҳ жуда юзаки, расмий жараён. Ёз ойлари, айниқса, шаҳарларда никоҳхона ходимларининг қўли қўлига тегмайди. Ёшлар билан бафуржа суҳбатлашиш у ёқда турсин, табриклашга ҳам улгуришмайди. Бир ой илгари берилган аризага мувофиқ, никоҳ қоғозини тўлдириб қўйишади, келин-куёвга имзо чектиришади, тамом-вассалом. Узоғи билан беш дақиқада иш битади. Оила муқаддаслиги, эрнинг масъулияти, хотиннинг масъулияти, вафо, номус, иффат... деган гаплар тилга ҳам олинмайди. Эскича никоҳда-чи? Куёвдан ёки келиндан никоҳга розилик олишдан аввал талай шартлар қўйилади, келин бўлмишнинг маҳрига тушган уй-жойлар айтилади, яъни ҳам маънавий, ҳам Моддий таъминот масаласи ҳал этилади. Янгича никоҳдан ўтказувчилар келин-куёвни ҳам, гувоҳларни ҳам, улар-нинг ота-оналарини ҳам танишмайди. Эскича никоҳ ўқувчи эса, аксинча, танийди. Мана шу танишлик ҳам ёшларга алоҳида масъулият юклайди. Бу билан янгича никоҳни мутлақ рад этмоқчи эмасман. Биз бу никоҳни ўзбек урф-одатига мослай олмадик, ҳаётдан ажратиб қўйдик. Айни пайтда эскича никоҳни ҳам расмий одатга айлантира бошладик. Ёшлар янгича никохдан ўтиб, масжидга кириб юзаки никоҳ ўқитиб кетадиган бўлишди.


Агар оиланинг пойдевори никоҳ бўлса, ана шу пойдеворни мустаҳкам қўйишга эътиборни қаратиш керак. Никоҳ маросимига муқаддас бир руҳни қайтаришимиз шарт. Янгича тўйлар, янгича никоҳлар, янгича либослар, янгича одатларни ҳам яратади. Яқин-яқинларгача никоҳдан чиқиб ресторанда зиёфат қилиш, сўнг куёвнинг уйида зиёфат бериш одат эди. Зиёфатлар оқибатида фожиалар юз бергач, бу одат барҳам топди (лекин, афсус, бу одат ҳали ҳам айрим туманларда бор). Мен никоҳларни, тўйларни кузатиб, либосларни кўрганимда, очиғи, ғижинаман. Куёв бола эгнида тўн, бошида жиғали салла. Келинпошша эгнида этаги ер супурадиган узун оқ кўйлак, бошида шляпа! Шу кўриниш менга эриш туюлади. Тўғри, оқ либос покизалик белгисидир. Лекин атлас кўйлак-лозим, ироқи дўппи кийиб, бошига оқ ҳарир рўмол ўраган гўзал келинчакларни кўрганмиз.


Мен тўй, зиёфатларимизга кириб келган Оврупонинг ёмон одатларини танқид қилиш билан бирга, уларнинг яхши одатини ҳам айтишим керак: оврупо-ликлардан биз тўй-зиёфатларни ихчам, дабдабасиз, исрофгарчиликсиз ўтказишни ўрганишимиз керак. Ортиқча дабдабага кетадиган маблағни оила қурган ёшларга бериш фойдалироқ, деб ўйлайман. Овруполиклардан биз вақтни тежашни ҳам ўрганайлик. Биз тўйма-тўй, зиёфатма-зиёфат юриб, умримизни ҳам қўшиб еб-ичиб юборяпмиз. Олимларимиз, ёзувчила-римизнинг имкон даражасидан кам ишлашларига шу ҳам сабаб эмасмикин? Овруполиклардан китоб ўқишни ўрганишимиз керак. Миллатимизни юксакликка олиб чиқишнинг бирдан-бир йўли билим эгаллаш эканини англаб етишимиз зарур.


Фарзандларимизни гул экиб, гул сотишга, эртаю кеч далада ишлашга мажбур қилмай, китоб ўқишга, билим олишга мажбур қилайлик, ўргатайлик. Болаларимизни билимдан айириб ишлашга мажбур этар эканмиз, бу билан келажагимиз илдизига болта ураётганимизни унутмайлик. Билимсиз бола — билимсиз келажак дегани. Билимсиз келажак — тубанлик, жаҳолат, тобеликдан бошқа нарса эмас.


Бизнинг фарзандларимиз китоб ўқиш бўйича мамлакатда сўнгги ўринларда туришади. Биз болаларимиз учун кам китоб чиқарамиз, борларини ҳам кам олиб ўқитамиз. Овруполиклар бўш вақтини фарзандига ажратади. Кичкинтойларига китоблар ўқиб беради, боласи билан театрларга боради. Боғларда сайр қилади. Оромгоҳларда вақтини бирга ўтказади. Биз бозорга тушганимизда боламиз учун қурт, писта олишни унутмаймиз, лекин китоб дўконига кириш хаёлимизга келмайди. Боласига китоб ўқиб берган, театрга юлиб тушадиган оналар, айниқса, оталар кам. Бола билан дам олишнинг нақадар мароқли эканини ўйламаймиз. Жомадонни тўлдирамизу жўнаворамиз. Бир ой таътил улфатчиликдан бўшамаймиз. Бизнинг ажойиб баҳонамиз бор: вақт йўқ! Ўз фарзандимиз учун вақт ажрата олмаймиз. Фарзандимиз ўн йил мактабда ўқиганда «вақт йўқ» деб юраверамиз. Институтга кирадиган пайтда эса югуриб қоламиз. Йиғиб-терганимизни сочамиз. Мактабда билим олмагани билан ишимиз йўқ, институтни чаламулла бўлиб битириши билан ҳам, оқибатда бўш мутахассис бўлиши билан ҳам ишимиз йўқ. «Ота-онанинг вазифаси - болани ўқитиш» деб кўкракка муштлаймиз, холос.


Тўғри, оилаларимиз кўп болали. Ҳаммасига бирдай қараш қийин. Овруполикларда бир-икки бола бўлади. Улар фарзандларини ҳар томонлама камол топишини ўйлайдилар. Мусиқа илми билан, хорижий тиллар билан таништирадилар Лекин кўп болалик ҳар томонлама камолга етиш йўлида тўғаноқ бўлмаслиги керак. Ота-онада истак бўлса бас, фарзандлари нечта бўлса-да, камолот сари бошлай олишлари мумкин. Майли, алоҳида муаллим ёллашга қурбилари етмасин. Бироқ ўз хатти-ҳаракатлари билан болаларда илмга, маданиятга рағбат уйғота олишлари мумкин-ку?! «Қуш уясида кўрганини қилади», дейдилар. Ота тўй-зиёфатларда ичиб юрса ёки ишдан қайтган заҳоти телевизорга қадалиб олса, боладан нима кутиш мумкин?" Ота (ёки она) ишдан янги китоб олиб қайтса, ўзи ўқиса, фарзандига гапириб берса, қизиқтирса ёки янги куй, қўшиқ ёзилган пластинка олиб келиб фарзандлари билан бирга эшитса, маъносини тушунтириб берса, ёки телевизордаги кинони кўриб бўлгач, яхши-ёмон томонларини айтса... Шу ишларга қанча вақт керак? Нари борса, икки соат. Наҳот биз келажагимизни ўйлаб, икки соат вақтимизни қурбон қила олмасак?
Биз фарзандларимиз учун бугун қайғурмас эканмиз, миллат равнақи, миллат келажаги ҳақида эртаю кеч ваъз ўқишимизнинг сариқчақачалик фойдаси йўқ.

Ҳозир жумҳуриятимизнинг сиёсий ва иқтисодий мустақиллиги ҳақида фикр юритяпмиз. Мен бунга маънавий мустақилликни ҳам қўшишни истар эдим. Бунинг учун биз, энг аввало Овруподан нималарни олиш керак, деган саволга тўғри жавоб топишимиз зарур.


Тоҳир Малик, 1991, октябрь (http://info.islom.uz/content/view/1755/999/)

Tohir Malik
03.06.2009, 15:29
Утганларни эслаш биз тириклар учун хам фарз, хам карздир. Шу боисдан шоир, носир мухтарам устоз Аскад Мухторни ёдга олиб ёзган маколамни эътиборингизга хавола килмокдаман, азизлар.

Биринчи ва сўнгги учрашув.
Ёзувчининг ўзини кўришдан аввал асарлари билан танишадилар. Калам сохиби дунёдан ўтгандан кейин хам у билан учрашадилар, учрашаверадилар. Камина хам шундай. Дастлабки гойибона учрашув радиодан берилган «Опа-сингиллар» романи асосидаги спектакл. Ўтган асрнинг эллигинчи йилларнинг охирлари эди чамамда. Радиодан эшитганларим хали хам кулокларим остида жаранглаб тургандай. Сўнг ўкилган китоблар: «Тугилиш», «Давр менинг такдиримда». «Чинор»... Ва нихоят - «Уйку кочганда» - назаримда васият ўрнига битилган китоб.

Юртимнинг поёнсиз кенгликларида
Буюк жимлик, балки, аста сесканар.
Киприкдан кулаган бир томчи каби
Заиф бўлса хамки,
Ёпик бўлса хамки эшиклар,
Эшитилар,
эшитилар,
эшитилар
Юрагимнинг энг сўнгги зарби...*

Давр унинг такдирида... ёки У даврнинг тўфонларида...
Аскад ака ярим асрдан ортикрок умрларини адабиётга бердилар. Аскад ака ва у кишининг тенгдошлари ижоди хакида гапирилганда мухим бир хакикатни четлаб ўтмаслик керак. Улар адабиётга хавас кўйиб, ижод сирларини ўрганаман, деб ахд килишганда бу олам чаман эмас эди, бўстон эмас эди. Бўстонга аямажиз оралаб, чаманларнинг жонига касд килган даврлар эди. Бўстондаги гулларнинг юзларига шудринг томмаган, бу покиза япроклар чўлпонлар, кодирийлар конига беланган эди. Ана шундай тахликали даврда кириб келдилар. Ўсмирлик ёшидан йигитликка кадам кўяётган ижодкорларнинг зиммасида мушкул вазифа турар эди. Улар ўзларидан бир оз катта ижодкорлар каторида туриб бу бўстонни куриб колмокликдан асрашлари шарт эди.

*Маколада зикр этилажак шеърий мисралар мухтарам устоз Аскад Мухторники.
(Аллох у зотни махфират этсин. Омийн.)

Tohir Malik
03.06.2009, 15:44
С О Б И Р
Бунда аждодларнинг ўлмас жонлари...
Аскад Мухтор

Адабиёт богидаги аямажизнинг табиатдагисидан фарки шу эдики, асл аямажиз йилда бир келиб, бахорни доглаб кетади. Адабиёт бўстонидагиси эса ўттизинчи йилларнинг ўрталарида кириб келганча узок туриб колди. Аскад ака ва у кишининг тенгдошлари ана шундай огир кунларни бошларидан ўтказдилар. Доруломон кунларда ижодга кириб келганлар бу дардли онларни унутмасак яхши бўларди.

Ўз дардимни ичимга ютаман,
Оламнинг бегубор тонгин кутаман...

Кутиб яшадилар. Дам армонли, дам кайгули, дам умидли сатрлари билан курашиб яшадилар. Калбда тугилган сатрнинг хаммаси когозга кўчмади...
Юнон афсоналарида худолардан оловни ўгирлагани учун кояга занжирбанд этилган Прометейнинг жигарини чўкувчи бургут хакида хикоя килинади. Аскад ака шу вокеани шеърга кўчириб ажиб бир маъно кашф этган эдилар:

Ўша бургут хамон инсон касдида,
Ўлмас яна минг йиллар ўтса.
Чунки у бургут хам эмас аслида,
Тинмай калбимизни чўкир гам-гусса...

Советлар даврида йигирманчи асрни таърифлаб баландпарвоз сифатларни калаштириб ташлашарди. Болшевикларнинг даъвосича, бу аср гўё факат улар учун яралгандай эди. Энди ўйлаб каралса, йигирманчи асрнинг болшевикларга тааллукли жихатлари чиндан хам бор экан. Айнан шу аср болшевиклар хукмронлигига хам доялик, хам гассоллик килди. Бугун йигирманчи асрга таъриф беришда «аламлар асри», «хижронлар асри», «армонлар, айриликлар...асри» деган сифатларни тилга олишга тўгри келади. Бугун биз бу ибораларни дадил айтяпмиз. Аскад акаларнинг авлоди хам асрнинг яраларини билишарди. Аммо биздаги шароит, имконият уларда йўк эди.Улар бу яраларни четлаб ўтишмаган, когозга мухрлашга интилишган. Ўзига хос услубларда айтишган хам.

Калб соатдай гарчи беором,
Зарбин соат билан ўлчаманг, доктор.
Соат тик-тик этар, кадимги маром.
Масъулияти хам, бурчи хам йўкдир.
Замона вазнига тушган бизнинг юрак,
Юракдаги шовкин - давр шовкини...

Калам ахлининг дарди, дунёни кўра билиши, англаганларини когозга кўчириши бир-бирига ўхшамайди. Уч-тўрт ёзувчи бир вокеага гувох бўлади, ундан таъсирланади. Аммо бу таъсирланишнинг баёни бир хил бўлмайди. Хатто бир пайтда ёзилмайди. Бир адиб хиссиётларини ўша куниёк когозга тушириши мумкин, иккинчиси орадан ойлар ёки йиллар ўтиб каламга олади. Баъзан «фалончи ёзувчи пистончидан зўррок», деганга ўхшаш таккослашни эшитиб коламиз. Бизнингча бу ноўрин ва нотўгри тушунча. Бир ёзувчини иккинчисига таккослаб, ижодига хукм чикариб бўлмайди. Богга кирилганда нима учун шойигул атиргулга ўхшаб ёкимли хид таркатмайди, деб даъво килмаймиз-ку? Бу фикрларни баён килмокликдан мурод - Аскад аканинг фазилатларини эслаш онида биз у кишини улуглаб, бошкаларни камситиш ниятимиз йўк. Кандай таниган бўлсак, шундай баён этажакмиз, инша Аллох.

Tohir Malik
03.06.2009, 16:05
Аскад акани ўкиганимда бошкаларда учратмаганим хаёт фалсафасини, бу фалсафанинг теран маъноларини кўраман. Оламнинг дардли, хазин, кайгули куйларини эшитаман. Олам дардларини англаганлардан баъзи бирлари нидо киладилар, хайкирадилар, бу муаммоларни тезликда хал этишга ундайдилар. Аскад акада баландпарвоз хитоблар йўк. У киши босик тарзда диккатни дунё муаммоларидан бирига тортадилар. Унинг ечими хусусида фикрлашга чорлайдилар. Ўкувчи адиб билан бирга масаланинг ечимини излайди. Аскад ака учун бирон вокеанинг кизикарли баёни мухим эмас, ёзувчига ўша вокеа атрофидаги фалсафий мушохадалар заруррок. Орол муаммолари хакида кўп ёзиляпти. Аскад ака хали Орол куримай туриб, унинг фожиасини каламга олган эдилар.
Афсуски, калам ахлининг дардини хамма вакт хам тушунавермайдилар. Рус адиби Антон Чехов юз йил аввал ўрмонлар халокати масаласини кун тартибига кўйган эди. Агар жамият адибнинг огохлантиришига кулок осганида бугунги табиат офатлари инсониятни ташвишга солмасми эди. Худди шунга ўхшаш Аскад аканинг ташвишлари ўша дамдаги рахбарият калбига кўчганида балки Орол бу кадар ўлимга якинлашмаган бўлармиди...

Дунё кайнаб, ёниб ётибди,
Дунё ловуллайди дўзах ўтидай.
Инсон хаёти хам унда бир зумда
Ёниб кул бўлади, гугурт чўпидай.
...........................................
Гугурт чўпи хам эмасми умр?!
Ахир хар гугуртчўп - бутун бир ёнгин.
Дунё такдири Аскад ака учун бегона эмасди. Бунга ёзувчининг асарларини ўкиган киши гувохдир. Аскад Мухтор мухаррирлиги остида чиккан «Гулистон» журналини варакласак, кун тартибига кўйилган кўп муаммоларни учратамиз: кўхна ёдгорликларни асраш, табиатга мехрибонлик, «СЖК» деб аталмиш коракўлчилик офатига карши исён, «машинада минг тонна пахта терди», деган ёлгонни фош этиш, амалпарастлик хасталигини кўрсатиш, пахта хосилдорлигини кўтариш максадида тупрокни, одамларни захарлашга карши туриш... Булар осон ечиладиган, кун тартибига кўйилгани учун рахбариятдан рахмат ёгиладиган муаммолар эмасди. Таъбир жоиз бўлса, хар бирининг ўткир тишлари бор эди. Хар бири маълум маънода партия олиб бораётган сиёсатга карши эди. Кўпчилик Аскад акани «гоят эхтиёткор» деб таърифлайди. Бу унча тўгри эмас, эхтиёткор одамда худбинлик, кўркоклик бўлади. Эхтиёткор одам жиддий масалаларни четлаб ўтади. Алёр айтиб юраверади. Журналдаги хар бир жиддий макола дўст-душманларни бир сескантириб оларди. Жумхурият рахбарлигига, Москвага журналнинг хатоларини байрок килиб кўтарувчи мактублар окими тўхтамасди.
Журналнинг кайси бир сонида кадимги иморатларнинг куришдаги меъморчилик санъати баён килиниб, хатто фавворалари хам бор эди, деб таърифланган эди. Самаркандлик бир олим акамизга бу фикр маъкул келмабди. У киши дастлабки фавворалар Петергофда курилган, деб хисоблар эканларми, хар холда маколани «ўтмишни идеаллаштириш, феодал ўтмишини кўмсаш», деб бахолаб, Москвага, партия марказкўмига ёзибдилар. Бу кишининг даъволари Сталин замонасидаги айбловларни эслатарди. Москва бу хатни тартибга биноан, республика марказкўмига текшириб, чора кўриш учун юборган. Марказкўм эса тахририятнинг муносабатини сўраган. Уларнинг фикрича, тахриррият бу хатни мухокама килиб, хатога йўл кўйилганини тан олиши ва бундай камчиликларнинг такрорланмаслиги чораларини кўриши, кимнидир жазолаши керак эди. Улар талаб килгандай мажлис бўлди. Аммо улар кутган натижа бўлмади. Аскад ака идорада жуда кам мажлис ўтказардилар. Йигинда эркинлик хукм сурарди. Хеч кимни чекламас эдилар.
Ўшанда хам барчанинг фикрини диккат билан тингладилар-да, олимнинг даъвоси мутлако асоссиз, деб якун ясадилар. Мажлисда «журнал адабий-бадиий, шу сабабли сиёсий гапларни камайтириш керак», деган талаблар хам айтилганди. Ўша кунлар нуктаи назаридан каралганда бу талабда мантик йўк эди. Чунки журнал партия марказкўмининг органи хисобланарди. Хозирги тушунча билан айтсак, «Гулистон» журналининг муассиси Ўзбекистон компартияси Марказий Кўмитаси эди. Аскад ака бу масалани хам ўзларига хос босиклик ва донолик билан хал этиб бердилар. «Тўгри, журналимиз «адабий-бадиий», шу билан бир каторда «ижтимоий-сиёсий» хамдир. Татарларнинг шунга ўхшаган журнали пешонасига «адабий-бадиий аммо-лекин ижтимоий-сиёсий», деб ёзиб кўйишган. Хамма гап ўша «аммо-лекин»да. Сиёсий, «кизил гап»ларимиз вакти келганда жиддий чикишларимизни химоя килади, сизлар мухим муаммоларни топаверинглар, бунака хатларга эътибор берманглар», дедилар. Мажлис карори хам шу тарзда ёзилди, яъни журнал асли тўгри йўлда, партия карорларини бажаришда фалон-фалон маколаларни бериб боряпти, меъморчилик хакидаги макола хам партия олиб бораётган сиёсатга хамохангдир.

Tohir Malik
03.06.2009, 16:24
Аскад аканинг мажлисдаги чидамларига койил колардим. Баъзан интизом масаласи кўриладиган мажлисга интизомсиз биродарларимиз кечикиб келиб, гапирсалар хам кулимсираб ўтираверардилар. «Хой, инсофинг борми, хамиша ишга кечиксанг, вазифани вактида бажармасанг, хатто шу мажлисга хам кечикиб келсангу яна гапирсанг!» деган танбех бўлмас эди. Интизом масаласида энг эркин тахририят «Гулистон» эди. Ижодий иш учун барча шароитлар яратиб берилганди. Айрим нашриётларда эрталаб соат тўккизда кўнгирок чалиниб иш бошланар, кеч соат олтида яна кўнгирок чалиниб иш вакти тугагани маълум килингачгина ходимлар ўринларидан турардилар. «Гулистон»да эса иш вакти кундуз соат ўн бирда бошланиб, бешда якунланарди. Тахририятдаги энг интизомли ходим - Бош мухаррир Аскад Мухтор эдилар. Соат ўн бирда хоналарида иш бошлардилар. Айрим акаларимиз эркалик килиб пешиндан кейин келсалар хам койимасдилар. Аскад ака учун ходимнинг ўрнида ўтириши эмас, ижодий иш билан банд бўлиши мухимрок эди. Лекин бу баъзиларнинг гашини келтирар экан. Шу масалада хам марказкўмга шикоят тушганда одатдагидай мажлис килинди. Юкорига «интизом мухокама этилиб, чора-тадбирлар белгиланди», деб жавоб ёзиладиган бўлди. «Ишни соат нечада бошлаймиз энди?» деган саволга Аскад ака: «Ўн бирдан бешгача» деб кулимсираб кўйдилар.
Машхур одамлар хакида билган-билмаганлар турли фикрларни баён килиб юраверадилар. Агар машхур одам шухратни тан олмай яшаса, камтарин, камсукум бўлса унинг дарахтига отилувчи тошлар хам кўп бўларкан. Бир даврада: «Аскад Мухтор яхши ёзувчи, лекин гражданин эмас», деган гап айтилди. «Гражданин» дейилганда атрофдагиларнинг гам-ташвишларига бегона бўлмаган одам назарда тутилди. Бу фикр мутлако нотўгри эди. Даъвоимизнинг исботи учун Аскад аканинг асарларида, мухаррирлик килган журнал ва газетада замон дардларининг акс эттирилганини эсласак кифоя килар.
Иккинчи жахон урушининг зардоблари хакида кўп ва хўб ёзилган. Аскад аканинг ижодларида урушни лаънатлаб, тинчлик учун курашмокка даъват этиб ёзилган сатрларни кўп учратамиз. Гапимиз чўзилса хам, шулардан бирини ёдлайлик. Иккинчи жахон урушида совет халкидан йигирма миллион одам курбон бўлган, деган далил хусусида хам анча асарлар яратилди. Аскад акада «Янга» деб номланган шеър бор:

Фарзанддан гап очсанг,
«Менинг болаларим
Нобуд бўлган,-дейди,- урушда».
Ишонаман унга, ёшлигини эслаб
Кўзидаги жиндак шуъладан.
Ишонаман, гарчи биламанки,
Болалари унинг бўлмаган.

Фандаги каби шеъриятда хам ўзига хос кашфиёт бўлади. Айнан шу кашфиёт асарнинг умрини белгилайди. Мазкур шеърда Аскад акагагина хос кашфиётни кўрамиз: ажаб, янгаси бола тугмаган бўлса фарзандлари урушда кандай килиб ўлиши мумкин?

Тогам кетгач, тракторин минди,
Ўжар дев яшаркан хотин кишида.
На келин, на бева: кун-тун юрар эди
Этиги билчиллаб гўза ичида.
Гербицид ташиди когоз коп елкалаб,
Совукда шўр ювди, боткокка тушди.
...Йигирма миллионга кирмайди унинг
Саратон ўтида ўртанган пушти...
У бешик устида алла айтмаган,
Аччик армонлари яшар пинхона...

Аччик армонлар шоирнинг юрагини хам куйдиради. У янгасининг тугилмаган фарзандларига калбида аза очиб пинхона йиглайди. Унинг ана шу йигиси хар кандай ўкирикдан таъсирлирок. «Гражданлик»ни талаб килувчиларга эхтимол хайкирик керакдир? Афсус шуки, хайкирик бўгизда, пинхона йиги юракда тугилади. Хайкирик шамолга совурилади, пинхона йиги калб тубида колаверади, юракни ўртайверади...

Оддий кунлардандир умрим хам ахир,
Ўзим ёнган гулхан - менинг байрамим.

Tohir Malik
03.06.2009, 16:37
Олтмиш бешинчи йил эди шекилли, Эски жўвадаги маданият уйида ишлаб турган адабиёт тўгараги бирдан ёпилди. Биз, ёшлар ўйлаб-ўйлаб нажотни Ёзувчилар уюшмасидан, айнан уюшма раисининг ўринбосари Аскад Мухтордан топиш мумкин, деган карорга келдик. Ойбек,Гафур Гулом, Шайхзода, Миртемир каби улугларни учратиш мумкин бўлган файзли даргохга кадам босиб киришга юрак бетламасди. Уч кишидан иборат ваколада камина хам бор эди. Озгина хаяжон, озгина кўркув «Аскад Мухтор» деб ёзилган эшикни очиб, «Келинглар йигитлар, тортинманглар», деган таклифни эшитганимиздан кейин таркади. Машхур ёзувчи, рахбар билан хаваскорлар орасига чегара тортилмади. Бизнинг кичкина ташвишимиз Аскад акага хам кўчди, ёрдам беражакларини айтдилар, Уюшмада адабий маслахатчилар борлигини, уларга хам учрашиб туришимизни тайинлаб, ўзлари бошлаб чикиб рахматли Саида опа Зуннуновага таништирдилар. Ўшанда рахбарга хос одат билан бу ишни котибаларига топширишлари ёки Саида опани хоналарига чакиртиришлари мумкин эди. Ёки «Катта ёзувчиларнинг ташвишлари етиб ортиб турибди менга, энди сен чурвакалар бормидиларинг», деб бизни умуман кабул килмасликлари хам мумкин эди. Ўша биринчи учрашувимиздаёк калбимиз Аскад акага мехр билан богланиб колган эди.

Мухбир келар: «Бахтлимисиз?» - эмиш.
Кандай бахт? Ўзимга алохидами?
Алохида уй бор, алохида идиш...
Одам кайда яшар, овлок уйдами?
У кабрдагина одамзотдан гайри.
Тирикмизки, олам хаммамизга бир.
Хакикат йўк кимсага айри,
Алохида бахт хам дунёда йўкдир.

«Гулистон» журналида тиббиётга доир илмий-текшириш институтидаги камчиликлар танкид килинди. Уч-тўрт олимнинг амал талашишларига муносабат билдирилди. Фельетондан кейин институтнинг рахбари ишдан олинди. Бир куни Аскад ака хузурларига йўкладилар. Кирсам, ўша рахбар мотамсаро кўринишда ўтирибди. Хасратларини тўкиб, кўзлари ёшланди хам. Аскад ака бу хасратларни хамдардлик билан тингладилар. У киши чикиб кетгач, «Боякишга жабр килибмиз-ку», дедилар. Бу гапни астойдил ачиниб айтдилар. Очиги, мен хам ачиниб, «масалага яна кайтсакмикин, у кишининг раддиясини хам берсакмикин?» деган хаёлда ўтирардим. Аскад ака савол назари билан караганларидан кейин фикримни айтдим. У киши узок ўйландилар-да: «Йўк,-дедилар огир бир дард билан.- Агар бу кишига рахмимиз келса, институт олиб бораётган илмий тадкикотларга жабр килган бўламиз».
Шеърим, сени балки писанд этмас

Тўклар ва шўхлар.
Кўз нурига сени арзитмас
Юрак дарди, кайгуси йўклар.

Tohir Malik
03.06.2009, 17:07
Аскад аканинг энг кейинги иш жойлари Ёзувчилар уюшмасида бўлди. Аскад акага хизмат килувчи автомашинанинг хайдовчиси Нозимбек билан кейинрок камина хам бирга бўлишга тўгри келди. Айтиш жоизки, хамма «хўжайин»лар хам хайдовчиларга ёкавермайди. Хаммаси хам собик «хўжайин»ни мактайвермайди. Нозимбек Аскад акани макташдан чарчамасди. Мен Аскад аканинг мадх этилаётган фазилатларини билсам хам, Нозимбекнинг шаштини кайтармаслик учун тинглардим. «Гулистон» журналида ишлаганларида Аскад ака хизмат машинасидан деярли фойдаланмасдилар. Ўхшатмасдан учратмас, деганларидек, Аскад аканинг кадрдон дўстлари, хизматдаги муовинлари Вахоб ака Рўзиматов хам шундай эдилар. Одамлар «Волга»да керилиб юраман, деб амал талашишади. Бу икки рахбар эса аксинча. Демокчиманки, мансаб Аскад ака учун ўзларини рохат билан таъминлаш эмас, балки юртга хизмат килмок учун керак эди. Муддаога кайтсак, бир куни жала куяётган пайтда Нозимбек Аскад акани Дўрмондаги ёзувчиларнинг ховлисига олиб борибди. Аскад ака машинадан тушаётиб «Нозимбек, кетмай туринг», дебдилар. Нозимбек «Домла яна шахарга кайтар эканлар, шекилли», деб ўйлаб кутибди. Бир махал Аскад ака зонт (баъзилар «шамсия» ёки «соябон» деб ишлатишяпти. Шамсия ва соябон офтоб нуридан саклаш учун ишлатилади.) кўтариб чикибдилар-да: «Нозимбек, уйга етиб олгунингизча шалаббо бўлиб кетманг», деб узатибдилар. Бу вокеанинг баёнидан муддао шуки, мен шу мехрибонликда хам даъво килинмиш «гражданлик»нинг заррасини кўраман.

Яшаш кийин, чунки виждон очик ярадай,
Нохакликни дарддек сезиш учун ярагай.
Ўз деб билдим ўзгаларнинг гамин, севинчин
Ўзим билан муросада яшашим учун.

Аскад ака журналда нашр этишга мўлжалланган барча кўлёзмаларни синчиклаб ўкирдилар. Бошкалар каби чизиб, тахрир килиш одатлари йўк эди. Насрда хам, шеърда хам зарур бўлиб колса бир неча сўзни шундай заргарлик билан ўзгартирардилар-ки, ажабланардик. Муаллиф «сиз менинг фикримни ўзгартириб юборибсиз», деб даъво килолмай коларди. Аскад ака ёшларга мехрибон эдилар. Уларни хар кадамда кўллашга уринардилар. Лекин талабдан паст даражадаги асарларни нашр килиш масаласида адолатдан чекинмасдилар. Бир куни тогам Мирзакалон Исмоилий хоразмлик ёш шоирнинг шеърларини тавсия килиб келибдилар. Аскад ака хонамизга кириб: «Сиз Мирза акамнинг жиянлари экансиз, шу пайтгача билмас эканман», деб гина килгандай бўлдилар. Ўзимни оклашга сўз топишга улгурмай, кўлларидаги когозларни узатдилар: «Бир даста шеър олиб келибдилар, иккитасини танладим, колганини бошка жойга тавсия киларлар», дедилар. Аскад ака «эрта-индин» деб юрмасдан шеърларнинг такдирини ўша куниёк хал килиб бердилар. Аскад ака танлаган шеър адабиёт бўлимига ўтгач, ундаги талабчан акамиз Махмуд Саъдийга ёкмади. Аскад ака «Менга ёккан сенга ёкмайдими», деган маънода таъна килмадилар, «Шеърни албатта чикарасан», деб зўрламадилар хам. Чунки шеърларни умумий талаб даражасидан пастрок эканини ўзлари яхши билардилар. Эътиборли ёзувчининг тавсиясини хурмат килибми, иккитагина шеър танлаган эдилар. Шу иккита шеър чикса журналнинг савияси тушиб кетмас эди. Лекин бўш асарларга озгина бўлса хам йўл очиларди. «Фалон асар чикканда буниси чикса нима килибди», деган фикр голиб бўла бошларди. Шу боис хам Бош мухаррир бўлим бошлигининг хукмини бекор килишни истамаган эди.
Халkда «Мевали дарахтга тош отилади» деган макол бор. Аскад аканинг дарахтларидаги мевалар багоят мазали бўлгани учунми, тош отишга ишкибозлар кўп бўларди.

Хаммаёкда «ух, ух!» - болта чопган товуш
Тилкалармиш юрак-багримни.
Битта-битта, гурс-гурс йикитишармиш
Бодраб гуллаб ётган олчаларимни.

«Чинор» романи нашрдан чиккан кунлар эди. Адиблардан бири асарни танкид кила кетди. Романнинг дастлабки сатрларида узокда кўринаётган улкан чинор булутга ўхшатилганди. Танкидга берилган биродаримиз шу жумлани ушлаб олганича асарни булгашга харакат киларди. У билан бахслашишга уриндим. Барака топкур, бировга гап бермайди. Шунда «Китобни охиригача ўкиб чикдингизми?» деб сўрадим. Ажабки, танкидчимиз хали китобни кўрмаган хам эканлар. Ўша биринчи жумлани хам бировдан эшитибдилар. Шунака хангомалар хам бўларди.
«Ошкоралик» деб ном олган кунларда Аскад акани хакорат килиш даражасида айблаб ёзилган макола газетада эълон килинди. Ўшанда устоз анча бетоб эдилар. Маколанинг саломатликларига канчалик зарар етказгани ўзларигаю оилаларига аён. Ўшанда Аскад ака факат ўзларига хос бўлмиш донолик билан раддия ёздилар. Раддиянинг охирида мухаррирга карата: «Ким нима ёзиб келса ўйламай-нетмай босаверасизми? Мен «фалончи аро? ичавериб мияси айниб колган» деб ёзсам хам чикарасизми?» деб пичинг килган эдилар.

Карсаклар остида эсиз ўтган онлар
Ярадай зиркирар калбларда.
Хар охимга караб оккан
Кахрамонлар
Ўпкондай турибди бизнинг сафларда.

Tohir Malik
03.06.2009, 17:24
Аскад ака бундай галамисликларни эътиборсиз колдиришга уринардилар. Лекин хадеб дардни ичга ютавериш ўзларига зарар килди. «Андишанинг оти - кўркок», деб хисобловчилар инсоф эгаларининг кушандаси экани сир эмас.

Менинг шайтоним бор,
Айёр шўхлик эмас,
Ёки бир елкамни килганмас макон,
Бир коп ёнгок экан, деб хам ўйламанг,
Менинг шайтон дўстим - чинакам шайтон.

Ана шундай холатда яшамокнинг мушкуллигини хис килиб кўрайлик. Лекин бизга аёнки:

Ха,кўнгиз сасийди, булбул эса нолон,
Иши белгилайди хар зот мавкеини.

Хаёт фалсафасини ўкимокка хар бир инсон интилади, адолатни хар ким ўзича талкин этади. Хар бир кишининг адолати ўзининг худбинлиги даражаси билан белгиланади.

Адолатни хеч ким килмас садака,
Хар кадаминг талафотли жанг.
Хатодан, сабокдан манглайинг чака,
Хансираб оёкда турасан аранг.

Аскад ака ижодни мукаддас деб билардилар. Вактни нихоятда кадрлардилар. Турли йигин ва мажлисларда иштирок этиш у киши учун нохуш эди. Баъзилар «адабиёт кунлари» деб аталмиш тадбирларда иштирок этишни ёктирадилар. Аскад ака эса буни вактни зое кетказиш, деб хисоблардилар. Туркияда бўлганимизда Мухаммад Камол билан учрашиб уни одоб ва одат юзасидан мехмонга таклиф этдик. У киши «Ўзбекистонда мен киладиган иш борми?» деб сўрадилар. Биз юмуш йўклигини, айланиб, ўйнаб келишларини айтдик. Шунда Мухаммад Камол: «Юмуш бўлмаса бормокликдан не наф? Менинг ўкийдиган китобларим кўп, ёзадиган гапларим кўп», деб таклифимизни кайтардилар. Ўша ерда мен Аскад акани эсладим. Бир куни Аскад ака Ленинграддаги адабиёт кунларидан кайтганларида кўпчилик каби «Сафарлар яхши ўтдими?» деб сўрадим. Аскад ака кулимсираб «Ха, бир хафта умримизни совуриб келдик», дедилар. Кейин кўшиб кўйдилар: «Эдуардас Межелайтис зўр гап айтди: «Аскад, Лев Толстой нима учун кўп ва яхши ёзган, биласанми?» деб сўраб жавобини ўзи накд килиб кўя колди: «СССР Ёзувчилари союзи Лев Толстойни шунака йигинларга чакиравериб вактини олмаган, ижод килишига халакит бермаган».

Эзгулик - ёвузлик, хакикат - ёлгон,
Булар орасида чегара бор-ку.
Негадир уларга кўймаймиз посбон,
Аслида энг хавфли чегара шу.

Аскад ака билан ишга доир масалалардан ташкари хаётнинг мураккабликлари хакида хам кўп гаплашган эдик. Асабийлашиб, тобим кочиб колган махалда, хар кандай шароитда киши ўзини идора кила олиши хакида маслахатлар бергандилар. Хатто шифо учун зарур дориларни хам олиб бергандилар. Бошка ишга ўтганимдан кейин бир куни бензин олиш учун навбатда учрашиб колдик. Уч соатдан ортик навбатда турдик. Аскад аканинг «Москвич» автомашиналари бор эди. Уни «Жигули»га хам, «Волга»га хам алмаштираман, деб уринмаганлар. Хуллас, ўша навбатда хам хаёт хакида гаплашган, хам галати, хам ачинарли холатларни кузатган эдик. Аскад ака бир нимадан таъсирлансалар хам дарров баён килавермасдилар. Аммо муносабатларини кўз карашларидан сезиш мумкин эди. Навбатда турганлар орасида инсофли, сабрлилар хам кўп эди. Аммо бошкаларни оёк ости килиш хисобига ўз ишини тезрок битиришга интилувчилар хам кам эмасди. Шунга яраша жанжал хам етарли эди. Хаёлим ўша жанжаллардан бирига чалгиганда Аскад ака: «Ха, Тойиржон, ўйланиб колдингиз?» дедилар. Мен «Булар иймон эшиги олдида хам шундай навбат талашишса эди...» демокчи бўлдиму гапим баландпарвоз охангда чикишидан истихола килиб: «Йигирма литр учун шунчалик жанжалми? Нон учун нима килишар экан?» дедим. Огир йилларда нон илинжида туни билан навбатда туриб чикиш Аскад акага бегона эмасди. Аскад ака ўша кунларни эсладиларми, «Хайронман, нон деб бунчаликка борилмасди. Одамларга нима бўляпти?» деб хўрсиниб кўйдилар.

Ўзга очлик ёмон - кўзлар очлиги,
Хайвоний хисларнинг ялангочлиги.
Нажот топиларми бу офатлардан?
Кай йўсин уларга берамиз ёрдам,
Ким севгига ташна, ким мехрга зор
Дунёда эътикод кашшоклиги бор...
Нажот топиларми бу офатлардан?

Tohir Malik
03.06.2009, 17:38
Ёзувчилар уюшмасида ишлаётганимда Аскад аканинг етмиш йиллик тўйларини ўтказиш бўйича тадбир тайёрлаб, карорни котибият хукмига хавола этдик. Котибият таваллуд тўйи ўтказиш хакида карор кабул килди. Тўйбоши тайин этди. Хали истиклолга етмаганмиз, советлар жамиятининг сўнгги йиллари, халкнинг ахволи кундан кун огирлашиб бораётган дамлар эди. Котибият мажлисининг эртасига эрталаб Аскад ака келдилар. Кўлларида ариза. Мазмуни: «Халк кийналаётган пайтда менинг тўй килишим ярашмайди...»
Олтин балик хакидаги афсонани хамма билса керак. Аскад ака бу афсонани эслаш бахонасида фалсафий маъно кашф этганлар. У киши тутилган олтин баликни кўйиб юборадилар. Чунки:

Ундан тилайдиган тилакларим йўк,
Нима хам тилайман? Кўшикми?
Гойибдан келмайди инсонга кўшик,
Калбдан тилаш керак кўшикни.

У холда шоир нимани тиласин? Севгими?

Мухаббатни олмайдилар тилаб,
Севги тугилар ўтда, кийнокда.

У холда ором тилай колсин. Ижодкорга ором жуда зарур.

Мен оромни тилаб олсам текин
Ором берадими менга бу ором?
Энг яхшиси бахт тилай колсин...
Бахт тилай десам, уялдим:
Инсон бошим билан...
кичик баликдан...

Ва нихоят, сўнгги учрашув. Ичга ютилган дардлар ўз ишини килди. Аскад акани хасталик енга бошлади. Тўйга таклиф этиш бахонасида уйларига бордим. Ёш боладек кувондилар. Тиллари яхши айланмас эди.

Хаммасига секин эришдим мен...
Ўлим канча имилласа, майли,
Канча кутгин деса, хозирман.
Бир умр кутишга ўрганган одам
Энди шошармидим? Собирман.

Хол-ахвол сўраган эдим, одатлари бўйича кулимсираб: «Ўтирибмиз сергап бўли-иб», дедилар. Кейин «Уйку йўк, «тундаликлар» ёзяпман. Одамлар кундузи «кундалик» ёзади, мен тунда «Тундалик»ни когозга туширяпман», дедилар. «Тундалик»дан бир-икки фикрни ўкиб бердилар. Аскад аканинг вафотларидан кейин, садокатли шогирдлари харакати билан васият ўрнидаги бу асар «Уйку кочганда» номи билан нашр этилди.

Тугилиш хамиша мукаррар эмас,
Бу - маълум хакикат.
Ўлим хам хеч, мен нохакман, демас,
Бу - малъун хакикат.

Ёзувчи билан биринчи гойибона учрашув - «Опа-сингиллар» эди...
Сўнггиси «Тундаликлар»...
Мудхиш бир лахза бор умр сўнггида...
Дастлабки кўришув кўзларида мехр чакнаб турган киши билан эди.
Сўнггиси олам дарди чўктирган одам...

Хамма кунлар,
Бутун хаёт -
Иш учун,
Кураш учун.
Охирги кун -
Одамлардан
Розилик сўраш учун...

Умид улки, адабиёт мухиблари ёзувчидан розидурлар, Аллох устоздан рози бўлсин.
Умид улки, бизларга мехр кўргазган устоз бизлардан рози бўлсинлар. Омийн, йа Роб ал-оламийн.

Ойни тишлаб чикиб келар тун,
Хар юлдуз калкканда кўкси тешилар...
Яхши тушлар кўринг, якин-йирокдаги
Юрагимга якин кишилар.

Nigora Umarova
03.06.2009, 17:44
Аскад Мухторнинг "Чинор" романида келтирилган "Энг дахшатли йирткич куёндир" эпиграфи ва асарда келтирилган "Тошбака хакидаги facjyf" кишининг онгида мухрланиб колган.
"Кумуш тола" киссаси эса мавжуд тузумга ишониб бор кучини мехнатда сарфлаган муштипар аёл хакида ёзилган.
"Тундаликлар"ни укиган одам хаёти сунгида инсоннни уйлантирадиган фикрларга дуч келади.

Nigora Umarova
23.06.2009, 18:01
Тохир ака!
Бугунги кунда оилаларнинг бузилиш холлари куплаб учрамокда. Оила Шаркда мукаддас саналган ва имкони борича уни асраб авайлашга харакат килинган. Оилани бузилишига глобаллашув жараёни хам таъсир этмаяптими? Ёзувчи, диний ва дунёвий билимлар эгаси сифатида ушбу саволга муносабат билдирсангиз.

Tohir Malik
23.06.2009, 18:03
Тохир ака!
Бугунги кунда оилаларнинг бузилиш холлари куплаб учрамокда. Оила Шаркда мукаддас саналган ва имкони борича уни асраб авайлашга харакат килинган. Оилани бузилишига глобаллашув жараёни хам таъсир этмаяптими? Ёзувчи, диний ва дунёвий билимлар эгаси сифатида ушбу саволга муносабат билдирсангиз.

Фарзандлар балогат ёшига етганида уларни уйлантириш (турмушга узатиш) ота-она зиммасидаги фарз, бажарилиши шарт булган вазифа.
Агар ота-она вафот этган булса, бу фарз якин кариндошлар зиммасига утади. Агар улар хам булмаса, бу вазифани махала, куни-кушнилар, дустлар бажаришади. Хозир айрим ота-оналар бахона топадиган булиб колишган: «Аввал укишини битириб олсин», «Бир-икки йил ишласин»… Укишни битириш, ишлаш оркага сурилса зарари йук. Лекин уйланиш-табиий зарурат, уни оркага суриш оила учун уятли холатларга олиб келиши мумкин. Туйсиз, никохсиз, ота-она розилигисиз уйланиб олаётганлар бошкаларга сабок булмайдими? Бир биродаримиз кизига келаётган совчиларни сабабсиз кайтараверар экан. Айтишича, кизига хали мебель олмабди. Шу кизи севган йигити билан мебелсиз, энг мухими, ота-она розилигисиз никохдан утиб олса, кимни айблаш керак булади? Моддий камчиликни сабаб килиб, угилни уйлантирмаслик ёки кизни узатмаслик гунох саналади. Чунки Куръони каримда Аллох бандаларини огохлантириб, турмуш курганларнинг ризку насибасини беражагини ваъда килган.
Оиланинг барпо этилиши гузал ходиса: тую томошалар билан нишонланади, бу кунларга йиллаб тайёргарлик курилади. Барбод этилиши эса хунук манзара, бунга хам ойлар ёки йиллар «тайёргарлик курилади». Факат одамнинг узи буни сезмайди. Хеч ким озгина бирга яшаб, кейин ажралишиб кетайин, деган максадда оила курмайди.
Лекин…
Лекин нима учун оила бузилади? Бунга аник жавоб бериш кийин. Хар бир холатда узига яраша сабаб ёки бахона булади. Бирок алохида бир сабабларни умумий тарзда бирлаштириб турувчи сабаблар хам мавжудки, шулар хакида фикрлашсак.
Сир эмас, оилаларнинг бузилиши холлари бизда хам купайиб бораяпти. Буни айримлар иктисодий кийинчиликлар билан боглашаяпти. Лекин бу фикрга кушилмайман. Бундай фикр бизни оилага хос булган асосий масалалардан чалгитиши мумкин. Якин тарихимизда машаккати жихатидан тенгсиз хисобланувчи кахатчилик, очарчилик, кимматчилик, уруш йиллари булган. Бу балою офатлар машаккатларини бошларидан кечирган отахон-онахонлар айтишсин: уша огир йилларда оиланинг бузилиши бугунгидай куп булмаган-ку?
Буни оиламиз мисолида хам айтишим мумкин. Дадам рахматли Маргилондан, аям рахматли Андижондан Тошкентга укишга келиб, шу ерда турмуш куришган экан. Беш фарзанд куриб, барчаларини укитганлар. Камина бешинчи фарзандман. Карийб йигирма беш йил мобайнида бизнинг уз уйимиз булмаган. Ижара уйларда яшаб келганмиз. Оиланинг ягона бисоти эски сандик уйдан уйга кучавериши натижасида шалаги чикиб кетаёзган эди. Гилам деган матохни орзу хам килмаганмиз. Уша утмишни эсласам, «хаммамиз ижара уйларда тугилганмиз», деб хазиллашиб куяман. Холбуки, бу хазил эмас, хакикат эди. Хукумат томонидан ховли берилиб, бир уй, бир дахлиз куриб, кучиб келганимиздан кейин хам машаккатлар давом этган эди. Куз, киш, бахор чака утган уйларда дийдираб яшардик.
Бу уринда шунчаки хотираларни баён килаётганим йук. Бизга ухшаб азобланиб яшаган оилалар жуда куп эди. Лекин «кийинчилик важхидан оиласи бузилибди», деган гапларни кам эшитардик. Ота-оналаримиз курган оилани нима ушлаб турарди? Сабр-бардошми? Бир кишлокда айтиб беришган эди: кийинчилик йиллари кишлок раисининг уйида бита атлас куйлак билан ямок тушмаган бита тоза тун сакланаркан. Турмуш кураётган келин ва куёв шу сарпони бир кунга олиб туришар экан. Шундай холатда оила курганларнинг набиралари энди никохга «мерседес», «лимузин»ларда боришни талаб килишяпти. Бундай холат янгилик хам, сир хам эмас. Майли, буни ортикча орзу-хавасга йуйиб куя коламиз. Чунки биз-катталар ёшларга-фарзандларимизга кийинчилик тиламаймиз. Бизнинг уйимизда гилам булмаса, уларнинг уйлари куша-куша гиламлар билан тулсин. Лекин бу моддий таъминот нима учун ёш оилаларнинг бахтли турмуш кечиришларини таъмин эта олмаяпти? Бизни купрок шу муаммо ташвишга солади. «Кимга яхши куёв учраган булса, у одам угиллик булибди. Кимга ярамас куёв йуликкан булса, у одам кизини йукотибди», дейдилар. Худи шуни «Кимнинг уйига яхши келин келса, кизлик булибди, ёмон келин келса углидан ажралибди», деб изохласак хам булади. Келин ва куёв танлаш хукуки биз-ота-оналарда булатуриб, нега шошиламиз, нега уйламай кадам босамиз?
Ёшларни хаётни билмайди, гур, деймиз. Лекин уйламай босган кадамимиз окибатида ёш оила барбод булса, икки ёш бахтидан ажраса, шундай пайтда сиз «Узинглар-чи? Узинглар хам хаётни хам хаётни билмайсизларми?» деган саволни кундаланг куйсангиз хаклисиз, кизим. Худога шукур, узбекнинг фарзандлари итоатли, ота-онага тик карамайди. «Оиламнинг бузилишига сиз сабабчисиз!» деб айбламайди. Дардини ичига ютиб юраверади. Ота-она-чи? Албатта, улар фарзандларидан кура купрок гам чекадилар. Иккинчи оила куриш масаласини хал килишга киришганларида эхтиёт булишга уринадилар. Аввалги хатоларидан хулоса чикарсалар-ку дуруст, бирок хатосини буйнига олмайдиган ота ёки оналар хам бор, шуниси афсусланарлидир.
Бизда шу кунларда икки хил никох мавжуд. Бири давлат томонидан расмийлаштирилади. Никохнинг мукаддаслигини узи хам хис эта олмаган, хали хаёт тажрибасига эга булмаган гузал хонимлар икки-уч дакиканинг ичида ишларини бажарадилар. Диний никохимиз хам ундан колишмайди. Имомнинг кискагина савол-жавоби билан хутбаси тахминан шунча вакт олади. Никох укиётган айрим имомлар мукаддас ва муаззам сарой пойдеворини куйишга восита булаётганларини хис этмайдилар. Никохланган айрим ёшлар иймон калимасини хам билмайдилар. Исломдаги никох ва оиланинг мукаддаслиги нималардан иборат эканини тасаввур хам кила олмайдилар. Купларининг фикрича, никох жинсий алокага рухсатдан иборатдир. Жинсий алоканинг ижозат этилган ва маън килинган жихатлари мавжудлигини билмайдилар, тарбия берувчи оталари хам бундан бехабар булсалар, эхтимол. Хабардор булган такдирларида хам угил билан бу мавзуда сухбат куриш одати бизларда йукким, бу ачинарли холдир.
Ислом илмидан оз булса-да хабари бор домла никох чоги Куръон оятлари ва шарафли хадислардан мисоллар келтириб, бу хусусда маълумот бериб куйиши шарт деб уйлаймиз. Чунки гарбнинг бехаё фильмларини кураётган ёшларнинг айримлари жуфти халолларидан уша кинода курганларига ухшаш алокани талаб киладилар. Бундай алокани узи учун шармандалик деб билган келинларнинг уйларига кайтиб кетиб колиш холатлари хам учраб турибди. Кетиб колмаган такдирларида хам, куёв боланинг ташкарида нафсини кондиришга уриниши бошланиб коляпти. Ёш оилаларимизга гарбдан шундай балолар хуруж киляптики, биз катталар гофил булмайлик. Бу уринда, отанинг углига насихати мухим.
Шу уринда оталарга мурожаат килиш мажбурияти сезилди: азиз биродар, бу мавзуда суз очиш уят ёки одобдан эмас, деган истихолага борманг. Тугри, углингизга дафъатан «сен шундай бехаёлик килаётган эмишсан», дея олмайсиз. Бунга асосингиз йук. Келинингиз хеч качон сизга шикоят килмайди. Агар шундай холатлар юз бераётган булса, у онасига айтиши ва кудалар оркали маълум булиши мумкин. Лекин бундай ходиса юз беришини кутиб утириш шарт эмас. Углингиз бундай бехаёликдан узок булса хам, умумий тарзда «баъзилар кинода курганларини хотинидан талаб килар экан, бу гунох саналади» кабилида, эслатма тарзида айтиб куйилса зарар килмайди.

Nigora Umarova
23.06.2009, 18:18
Хазрати Ибн Умар(р.а.)дан ривоят килинган хадисда Набий (С.А.В.) мархамат киладилар: "Аллох хузуридаги энг ёмон мубох-талокдир".
Оиланинг бузилиш масаласи курилганида асосий айб аёллар зиммасига юкланади. Чунки аёл доимо сабр-бардошли булиши керак. Халкимизда кизларни турмушга беришаётганда "Сув келса симирасан, тош келса, кемирасан. Нима булса хам уша ерда кум-тош булиб тинчиб кетгин", деб узатишади.
Форумимизда мухтарам форумдошларимиз билан "Ажрашиш хукуки кимда?" деган мавзуда мунозара юритгандик.
"Талок" хакида тушунча бериб утсангиз. Сизнингча, ажрашиш хукуки кимда?

Tohir Malik
23.06.2009, 19:07
Хазрати Ибн Умар(р.а.)дан ривоят килинган хадисда Набий (С.А.В.) мархамат киладилар: "Аллох хузуридаги энг ёмон мубох-талокдир".
Оиланинг бузилиш масаласи курилганида асосий айб аёллар зиммасига юкланади. Чунки аёл доимо сабр-бардошли булиши керак. Халкимизда кизларни турмушга беришаётганда "Сув келса симирасан, тош келса, кемирасан. Нима булса хам уша ерда кум-тош булиб тинчиб кетгин", деб узатишади.
Форумимизда мухтарам форумдошларимиз билан "Ажрашиш хукуки кимда?" деган мавзуда мунозара юритгандик.
"Талок" хакида тушунча бериб утсангиз. Сизнингча, ажрашиш хукуки кимда?
Имом-домла никох укиётганида талокнинг маъносини ёшларга англатадими? Билишимизча, бу хакда гапирилмайди. Тушунтириш берилмайди.
Ёшларнинг купчилиги талокнинг маъносини билмай яшайди ва кунларнинг бирида газабланиб «уч талоксан!» деб юборади. Шу бир огиз хукм билан оила бузилади. Кейин ярашмокчи булиб боришса, домламиз «уч талок» дебсиз, кайта никохланмайди, деб каттик туриб оладилар. Бу масалада озгина мулохазамиз бор: бу оила шаръий хукмлар асосида яшамади, шариат нималигини билмайди, шунинг баробарида эр хам, хотин хам талок тушунчасидан бехабар. Эрнинг билгани: «уч талоксан, уйингга жуна!» Хотин хам бита бухчасини тугиб, боласини етаклаб, йиги-сиги билан отасиникига кайтаверади. Уларда «идда», «махр» деган тушунча хам йук.
Узингизга яхши маълум, ага роила бузилса, биринчи галда хотинни айблашга куникиб колганмиз. Кайсидир биродаримизнинг ажралишганини эшитсак, «хотини ёмондир-да» деб куямиз. Камдан кам холларда «узи ёмон-да» деймиз. Оила бузила бошлаётганини эшитсак «эр-хотиннинг орасига ахмок одам тушади», деб узимизни олиб кочамиз. Бу таънани биродарларимиз ноурин деб билсалар, эхтимол. Лекин ёшларнинг тасдик этишларига ишончим бор. Танбехимдан ранжиган биродаримдан сурайман: эслаб курайлик-чи, кайси оилани унглаб куйишга харакат килдик? «Баттар булмайдими!» Баъзан шу тухтамга келувчилар учрамайдими орамизда? Ахлокка доир куп китоблар куришга тугри келади. Оиланинг бузилиш масаласи курилганда уларда хам асосий айб хотинлар зиммасига юкланади. Нахотки эркаклар фаришта каби беайб булсалар? Кунда маст-аласт юрса хам эр «яхши». Хотинини дуппосласа хам эр «яхши»- хотин яхши булса калтак ермиди! Хотини топиб келганини совурса хам эр «яхши». Яхши… яхши… минг марта яхши! Хатто оиласига хиёнат килиб, зино устида кулга тушса хам эр «яхши». «Ха, энди йигитчиликда шунака шухлик булиб туради-да!» деб куя коламиз. Хеч махал «Аллох зинони харом килган, бу гунохи учун тошбурон килиниши керак» демаймиз.
Исломда эркак зиммасига моддий таъминот ва жисмоний химоядан ташкари хотинига адолатли булиш, унинг хакига риоя килиш масъулияти юкланган. Хотин кечки овкатни пишириб куйиб, эрининг келишини кутади, эр иши куплигми бахона, бузукликда юрмаса хам, ошналари билан чойхонада паловхонтура билан «тиллашади». Нима деймиз, бу адолатданми? Эр оилада хукмрон эканини яхши англайди, хукмрон мартабасида туриб, хотинига факат купол муомала килади. Хотиннинг ширин суз эшитишга хаки йукми? Нима булганда хам «Карс икки кулдан чикади», деган гап бор. Агар оила бузилиш жари ёкасига келиб колса, айбни хар икки томондан излаш керак. Шунда оилани саклаб колиш имкони кенгаяди. Агар айб бир томонга агдарилаверса, тарозининг бир палласи дош беролмай колиши мумкин.
Аллох таборак ва таоло мархамат килади: «Агар бирон аёл эри томонидан кунгилсизлик ёки юз угириб кетиш содир булишидан куркса, у холда иккови бир сулхга келишиб олишса (яъни аёл эрининг холи ва хохишига кара бузи учун эрга малол келадиган даражада нафака талаб килмаса, шу билан баробар эр хам хотинини ташламасликка, унга зулм килмасликка рози булса) зарарсиздир. Сулх (ажралиб кетишдан) яхширокдир. Нафслар кизганишга хозиру нозир булиб турадилар. Агар (аёлларингизга) чиройли муомала килмасангизлар ва Аллохдан курксангизлар»(узингизга яхшидир). Зеро, Аллох килаётган амалларингиздан хабардор булган Зотдир. Оятни фахм этмогимиз учун уламоларимизнинг тафсирларига мурожаат килишга тугри келади:
Маълумки, турли сабабларга кура эрда хотинга нисбатан нафрат пайдо булиши мумкин. Натижада эр хотинидан ажралмокчи ёки ундан юз угириб, талок хам килмай, муомала хам килмай ташлаб куймокчи. Хотин эридан ажрашишни хохламаса, ярашишга уринади. Эрнинг нафратига ёки юз угиришига сабаб булган ишларни бартараф этиш билан уни рози килиб, ажралмай колишга тиришади.
Мисол учун, хатто уз конуний хаки булмиш махрнинг хаммасидан ёки бир кисмидан воз кечиб юбориши мумкин. Нафака бермасанг хам майли, ёки озрок нафака берсанг хам талок килмасанг булди, дейиши мумкин. Шунга ухшаш холатга караб турли таклиф ва муросалар билан сулх тузиб ажралмай колишда гунох йук экан. Шунинг учун хам оятнинг давомида: «Сулх яхшидир», дейилмокда. (Бу тафсир шариат хукми буйича яшайдиган оилаларга хос. Бугунги кунда махр нима, нафака нималигини билмай яшаётганлар нима килишлари керак? Орага совукчилик тушишига сабаб булган холатни аниклаб, муолажа килишдан бошка чоралари йук. Бунака пайтда купрок аёл кишининг ён босиши лозим булади).

Tohir Malik
23.06.2009, 20:26
Исломда турли усулларни куллаб, оилани саклаб колишга харакат килинади. Ушбу чоралар хам мазкур рагбатдан келиб чиккан. Оят давомида нафсларнинг кизганишга хозиру нозир эканлари таъкид этилмокда. Яъни, инсон табиатида кизганишга мойиллик мавжуд. Одам молу мулкни, чиройли нарсаларни ёки мансабни кизганади. Ана шу табиий холл эътиборга олинса, хотин томонидан таклиф килинган молу мулк ёки айрим кулайликлар эрдаги кизганиш табиатини кузгаб, ажралмай колишга ундаши мумкин. Лекин инсоний алокалар факат молу мулк ёки баъзи бир манфаатлар асосидагина курилмайди. Балки яхшилик, савоб ишлар каби холатлар хам куп. Жумладан, хотинидан нафратланиб, уни талок килмокчи ёки юз угириб тек ташлаб куймокчи булган эркак шу хотиннинг ажралиш истаги йуклигини билгач, унга яхшилик килиб, такво юзасидан узи билан олиб колса, яхши булади. Аллох унга ажр ва савоб беради.
Хар нарсанинг меъёри булганидек, эрни мол-мулк билан ушлаб туришнинг хам чегараси бор. Агар хотин бадавлат оиладан булсаю хар жанжалда куёв боланинг кунглини овлаш учун бирон нима совга бериб турилса: бир сафар уй, кейин автомашина… Айрим беморлар бир хил дорини ичаверишса, аввалига шифо берган дори окибат таъсир этмай куяди. Мол-мулк билан кунгил овлаш хам шундай булади. Ёки куёв бола кимматбахо совгаларга урганиб, канага ухшаб колиши мумкин.
Никох эр ва хотиннинг хаётда шерик булишлари хусусидаги ахд-паймондир. Ахд-паймон ва шериклик турли соха вакилларида хам учрайди. Айтайлик, хунармандчиликда, тижоратда, зироатда… Агар шериклар ахдларига вафо килсалар, хайрли неъматларга эга буладилар. Орага хиёнат, гараз ёки таъма аралашса ишларидан барака кетади. Хар икки томон хам зарар куради. Никох билан богланган оила хам шунга ухшашдир. Эр хам, хотин хам ахдига вафо килса, оилада барака булади ва бундай оилани биз «фариштали хонадон» деб сифатлаймиз. Уруш-жанжалдан бушамаган оилани эса «шайтон васвасасидаги хонадон», деб таърифлаймиз. Агар оиладаги нафрат ути мехр ва мухаббат гулини сундирадиган даражага етса, никох-дастлабки ахд-паймон бекор килинади ва бу битим шариат тилида «талок» деб аталади.
Тугри, оиладаги жанжал токкат килиб булмас даражага етгандан сунг орада талок булмаса, эрнинг хам, хотиннинг хам бутун умри гам ва кайгуга сарф булиб колади. Ислом динида талок эр ва хотинни шундай балодан асраш учун кулланилади. Баъзан шундай булади: хотиннинг нияти яхши. Нодонлиги ёки тажрибасизлиги, кайсарлиги ёки укувсизлиги туфайли уй ишларидами ё бола тарбиясидами ёки эрига муносабатидами хато-камчиликларга йул куяди. Бундай аёлларни кечириш, уларга мархамат курсатиш керак булади. Лекин хотин эрига адоват ва хусуматини домий равишда кучайтириб бораверса-чи? Бу холатда хам даров талок берилмайди.
Бир куни Расулуллох(САВ) билан завжаи мухтарамалари хазрати Оиша урталарида гап кочди. Низони бир ёклик килиш учун козиликка хазрати Абу Бакрни чакиришди. У киши келиб, нима гаплигини сураганларида Пайгамбаримиз алайхиссалом Оишага: «Гапир, ё мен гапирайми?!» дедилар. Хазрати Оиша эса: «Сиз гапиринг, лекин тугрисини айтинг», дедилар. Шу гапни айтишлари билан Абу Бакр Сиддик: «Хой, тилинг кесилгур! Расулуллох бирон марта ёлгон гапирибмидилар?!» деб кизлари бетига бир шапалок урдилар. Хазрат Оиша Пайгамбаримизнинг оркаларига утиб химояландилар. Пайгамбаримиз алайхиссалом эса кайноталарига караб: «Биз бундай килишингизни истамасдик!» дедилар. Шунга кура, хотинни уришдан тийилиш хам яхши амл хисобланади. Аллохнинг расули: «Кайси эр хотинининг киликларига чидаса ва сабр килса, Аллох унга Айюб алайхиссаломнинг балоларга сабрига берган ажрни ато этади», деб мархамат килганлар. Яна дедиларки: «Энг яхши одамлар хотинига яхши муносабатда булади. Сизларнинг орангизда мен хам хотинга яхшилардан бириман».
Хотин бу чоралардан кейин беъмани харакатидан тийилса, эр бошка бахона кидирмаслиги, хаддидан ошмаслиги керак. Эр булганидан магрурланиб, асоссиз гумонларга бориб, аёлига зулм ва жафо килиши маън этилади. Асоссиз жафо килар экан, жабр чекан аёлнинг учини Аллох олади. Баъзи биродарларимиз хотинларини тез-тез урадилар ва бу харакатларни узларича изохлашади.
Эр оилани саклаб колишнинг барча чораларини курди, аммо фойдаси булмади, бирга яшашнинг сира иложи колмади. У холда, начора, ажралишсин, талокка рухсат берилади. «Агарда эр-хотин тинчлик ва розилик билан ажрашсалар, Аллох кенг мархамати ва карами билан уларни бир-биридан бехожат килади»(«Нисо» сурасидан). Аммо заруратсиз, балки нафс хавосининг таказоси билан талок берилса, албатта, гунох ва харомдир, албатта, гунохкор жазосини олади. Демак, талокка ижозат бор. Лекин Ислом динида хуш ёкмайдиган мубох(мумкин) амаллардан хисобланади. Бу хакда Набий (САВ) мархамат киладилар: «Аллох хузурида энг ёмон мубох-талокдир».
Баъзан оиладаги ёмон шароит, эрнинг зулми ва бошка кабих одатлари хотиннинг силласини куритади ва унинг узи эридан талок талаб килади. Эхтимол йиллар буйи бардош берар. Охири сабр-бардош тугони упирилиш даражасига келгач, талок сурайди. Лекин унинг талаблари хам асосли булиши керак. Бирорта миш-миш ёки гумонларга ишониб ёки бошка эркакка кунгил куйгани сабабли уз эри билан ажрашни касд килмаслиги керак. Бу хусусда Пайгамбаримиз алайхиссалом мархамат киладилар: «Кайси хотин безарурат ва эхтиёжсиз эридан талок талаб килса, жаннат ва Аллохнинг рахмати унга тегмайди».
Айрим кизлар ота-оналарнинг хохиши ёки зурлаши билан узлари кунгил куймаган йигитга турмушга чикадилар. Оилада кейинрок бошланадиган келишмовчиликлар заминида хотиннинг айнан шу кунгилсизлиги ётади. Айрим аёллар шу кунгилсизлик туфайли хиёнат кучасига хам кириб коладилар. Ана шундайларга солиха бир аёлнинг гапларини эслатмокчимиз: донолардан бири ё шва гузал бир аёлни имтихон этиш учун бундай дебдилар:
-Сендай гузал бир аёлнинг шундай хунук эри булиши яхши эмас.
Бу гузалнинг эри чиндан хам хунук, бу хам камлик килгандай хамиша кир юрадиган нохуш одам эди. Гузал хотин уламонинг гапига бу гузал жавобни берди:
- Эй Хаким! Сиз куп янглиш сузладингиз! Гапингиз тугри эмас. Бундай сузларни сиздай одамдан эшитиб куп ранжидим. Чунки эримнинг Аллох таоло олдида бир савоби борлигидан булса керак, мени ул савобга нисбатан бир мукофот уларок насиб этгандир. Балки мен бир иш килган булишим мумкинки, Хак таоло бу гунохимнинг жазоси сифатида мени унга бергандир. Жаноби хакнинг такдирига рози булиш керак.
Бу жавобдан мамнун булган олим гузал аёлга дебди:
- Болажоним, сенинг аклли бир аёл эканлигингни сезган эдим. Шунинг учун имтихон килиб курайин, деган эдим. Кизим, аёлларда жаннатга кириш учун энг буюк нишон-аломат эрларининг ёмон феълларига сабр килмокдир. Бу сабр уларни жаннатга олмиб боради. Жаннатий солиха аёлнинг нишони ва аломати эрига итоат этмоги, эрининг хотирини хуш тутиши, эри йуклигида хайр-дуо этиши ва эрининг мол-мулкини саклаб, эхтиёт килиши каби хусусиятлардан иборатдир. Бу айтганларим солиха аёлнинг жаннатга кириши учун бир нишондир.

Tohir Malik
24.06.2009, 15:37
Эр-хотиннинг ажрашиши биргина оилага хос масала эмас. Оиланинг бузилишига жамият бефарк караб туролмайди. Хар томондан оилани саклаб колишга уринишлар булади. Шу уринда эр-хотиннинг жанжалидан узларини олиб кочувчи биродарларимизга хам Аллохнинг амрини эслатиб утиш жоиз: «Агар эр-хотиннинг оралари бузилиб кетишидан курксангизлар, эрнинг уруг-аймогидан бир хакам, хотиннинг уруг-аймогидан бир хакам чакирингиз. Агар улар ислох килишни истасалар, Аллох эр-хотин орасига иттифокликни солур. Албатта, Аллох билгувчи ва Хабардор Зотдир »(Нисо сурасидан)
Бу ояти каримада гап хам эр хам хотин томонидан келишмовчилик чиккан пайтида куриладиган чора хакида кетяпти. Шундай холат юзага келдики, энди оиланинг сирини ташкарига чикармасдан хал этишнинг иложи йук. Энди бошкаларнинг аралашуви билан оилани саклаб колиш чоралари курилиши шарт. Эр узи рози булган кариндошларидан, хотин хам узи рози булган кариндошларидан хакам тайин этади. Агар оила хали ёш булса, бу вазифани ота-оналар бажаришади. Муфассирлар бу уринда «узи рози булган» деб алохида таъкид этишади. Бунга сабаб улар тайин этган хакамлар даъволарни эшитиб, шунчаки насихат килиб куйиш билан чекланишмайди. Улар хукм хам чикарадилар ва эр хам, хотин хам уларнинг хукмига рози булишлари керак.
Хакамлар танланганида акллари, турмушнинг пасту баландидан утиб келган тажрибалари инобатга олинади. Энг мухими, хар икки томоннинг хаками Аллохдан курккан холда адолатли хукм чикаришга харакат килиши керак булади. Агар уртада такво булмаса, икки томон узи томонга огиб кетаверса, адолат карор топа олмайди. Бу уринда такво адолатни юзага чикарувчи мухим омилдир. Хакамларнинг асосий вазифаси эру хотин орасини ислох килишдир. Шунинг учун хам ояти каримада «агар ислох килишни истасалар», деб уларга ислохчилик нитсбати бериляпти. Айрим уламолар «Хакамларга факат яраштириш-ислох хукуки берилган», дейдилар. Яна айримлари «Ислох килишнинг иложи йуклигига амин булишса, эру хотинни ажратиб куйсалар хам хаклари бор, шунингдек, улар тегишли жазо чораларини, молу мулкка оид масалаларни хам хал килишади», дейдилар.
Албатта, хакамлар узларининг инсоний чекланган илмлари ва имкониятлари доирасида хукм чикарадилар. Хакамликка номзод мулжалланганда булар хам эътиборга олинмоги шарт. Эр ёки хотин томон хакамликка кариндошларидан бирларини танлашгач, ажралишга сабаб булаётган ходиса ёки гапни унга баён кила бошлайдилар. Шубхасиз, айб магзаваси карши томонга агдарилади. Хакамларни кийин ахволга солиб куядиган холат хам айнан шунда. Хакам донишманд булса, айтилганларнинг магзини чакиб куради, мантик тарозисига солиб чамалайди. Аравани курук олиб кочадиганлардан булса, карши томонни айблашдан бушамайди. Баъзан бир-бирига мутлако зид фикрлайдиган хакамлар учрашиб коладиларки, ярашишга умид килиб утирган эр-хотин окибатда тамоман тескари булиб кетади.
Шундай вокеалардан бири: ёш оила ярим йил ичида бузилиш жари ёкасига келиб колди. Куёв бола ажралишга асосий сабаб килиб келиннинг кийиниш маданиятини курсатади. Яъни келин шим кияркан, эрнинг кийим борасидаги талабини рад этаркан. Бир караганда талаб тугри. Хотин эр хохлаганидай кийиниб юриши керак. Чунки хотин биринчи галда эрига чиройли ва ёкимли куриниш харакатида булиши керак. Бизда купинча тескари холат кузатилади: аёлларимиз уйда узларига карамайдилар, кучага чикадиган булишса пардоз-андозни бошлаб юборишади. Хуллас, йигит томон унинг талабларини мутлако хак деб турибди. Келин томондан тайинланган хакам эллик ёшлардаги гапга чечан аёл замонавий тарзда кийинган. Ёшига ярашмаса хам шим кийган, бошда румол йук. У шубхасизки, уз дунёкараши асосида келинни химоя килади. Куёв томонни федалликда айблайди. «Шу киз биринчи учрашувга чикканида хам шим кийиб олган эди, ушанда нима учун индамагандингиз?» деб куёвга савол беради. Куёв «кейинрок тугри йулга солиб олишга умид килганини» айтади. Дуруст, куёвнинг шундай нияти бор экан. Аммо бир одамни узгартириш учун ярим йил кифоя килармикин?
Суфий Аллохёр айтмокчи:

Замона хотунини йулга солмок
Эрур осон ул ишдин жанг килмок…

Дейилмокчики, бу замонда хотинларни йулга солиш бир калъани жанг килиб олишдан мушкулдир.
Бу шароитдаги икки хакам гуё сув билан олов каби эди. Эр-хотин четда колиб, улар узаро даханаки жангни бошлаб юборишди. Бу жангда хеч ким голиб келмади, оила барбод булди, холос. Демокчиманки, хакамликка гапга чечанларни эмас, сермулохаза, доно одамларни танлаш керак.
Шу хусусда яна бир вокеа: эр хотинини бузукликда айблаб ажрашмокчи. Исломда шунчаки бировнинг гапи ёки гумон билан уз аёлини бундай айблаш мумкин эмас. Гувохлар билан зино устида ушласагина даъвоси уринли булади. Ажрашмокчи булаётган эр айблайди, хотини бу айбни рад этиб, кассам ичади, айни чокда эрини тухмат килишда айблайди. Хакамлар иштирокидаги мунозара узок давом этади. Шунда махалланинг доно оксоколи хисобланган хакамлардан бири эрни ташкарига имлаб чакирди-да, нимадир дейди. Эр ташкарида бир оз уйланиб тургач, изига кайтиб, хотини билан ярашажагини маълум килади. Бу холл купчиликни ажаблантиради, оксоколдан «йигитга нима девдингиз?» деб кизикишади. Аммо оксокол орадаги сирни очмайди. Орадан куп йиллар утди, оила тинч-тотув яшади, фарзандлар курди. Туйлар килишди. Ажрашмокчи булган уша эр автомобиль халокатида жон бергандан кейин, бир куни отахон менга сирни очдилар. Эрни фикрдан кайтарган гап бундай экан: «Углим, бу хотинни куйсанг, энди сенга барибир бокира киз тегмайди. Битта ёки иккита эрдан чиккан хотинга уйланасан. Эхтимол, сен уйланадиган хотин эридан чикканидан кейин чакки юриб, яна канча эркакларни кургандир. Сен «хотиним битта одам билан юради», деб гумон киляпсан. Гумонинг тугри чикканда хам шу хотининг кейин келадиганидан покизарок булиб чикади-ку? Ундан кура гумонни бошингдан чикариб ташла. Хотинингни чин сузига ишон. Худо хам шунга буюради» . Отахоннинг донолиги шундаки, бу гапни купчиликнинг орасида айтганида эр кулок солмаган буларди. Аксинча, «Хали караб турасиз, онаси упмаган кизга уйланаман!» деб кукрагига урган буларди.

AbuMuslim
06.07.2009, 03:27
Тохир аканинг янги китоби нашрдан чикибди... ўкиганлар борми?

OmoN
06.07.2009, 10:18
охир аканинг янги китоби нашрдан чикибди... ўкиганлар борми?
Иложи бўлса китобнинг номини ҳам эълон қиворинг...

Nigora Umarova
06.07.2009, 12:39
охир аканинг янги китоби нашрдан чикибди... ўкиганлар борми?
Иложи бўлса китобнинг номини ҳам эълон қиворинг...

Китобни укиб чикдим. Китоб "Келинлар дафтари" деб номланиб III китоб- кирк бир сухбатдан иборат.

AbuMuslim
12.07.2009, 02:17
http://www.tohirmalik.com/kitoblar/alvido_b.jpg (http://www.tohirmalik.com/kitoblar/alvido_bolalik.pdf)


«Ҳозир қўлимга милтиқ бериб қўйишса-ю, дарвозадан отам билан онам кириб келишса, шартта отардим. Ана ундан кейин ўзимни ҳам отиб юборишса майли. Йўқ, аввал суд бўлиши керак. Судда гапиришим шарт. «Боласини ташлаб кетган ота-онанинг жазоси шу», дейман. «Тирик етимлар, ҳаммангиз аблаҳ ота-оналарингизни топиб, отиб юборинг. Ёлғон гаплар тўқиб, уларни яхши одам қилиб кўрсатманг бир-бирларингизга. Аямай, отиб ташланг!» дейман. «Тирик етимларга милтиқ беринглар!» дейман! Ана шундан кейин мени отишса ҳам майли...»

AbuMuslim
12.07.2009, 03:43
http://www.tohirmalik.com/kitoblar/odamiylik_b.jpg (http://www.tohirmalik.com/kitoblar/odamiylik_mulki.pdf)

Tohir Malik
15.07.2009, 13:53
Таклифнома

Ардокли форумдош!
Сизни, оила аъзоларингизни, дўстларингизни, хатто ганимларингизни хажв дастурхонига таклиф этамиз. Дастурхонимизга сизга маъкул келувчи, бирок, кимларгадир бадхазм бўлган таомлар тортилган. Дастурхон атрофида ўзингизга таниш ва нотаниш нусхаларни учратганингизда иштахангиз бўгилмаслигига кафолат берилади. Хажв таомларига тўймай колсангиз, ёзгувчига айтарсиз, хафсала килса, яна бир-икки бора дастурхон ёзар. Хар холда хасисликдан наридаги махаллада, мехмондўстлик кўчасида истикомат килиши бежиз бўлмаса керак. Айрим таомлар туз, баъзиларига калампирдан андак кўпрок кўшиб юборилган бўлса, айбситманг, дарров кўлингизни дастурхондан тортманг. Ризкингизга аталмиш бу таомларни охиригача еяверингким, бўкиб колмагайсиз, инонинг.
Дастурхондаги хажв емаклари тамоман текиндир. Кани, мархамат, олсинлар, ош бўлсин!

Tohir Malik
15.07.2009, 14:10
Хал килувчи уйиндан репортаж

(Орзуга айб йўк.)

Туп тепишларингдан айланайин “Пахтакор”, дунё узгариб кетяпти-ку, аммо сен кандай тугилган бўлсанг, шундайлигингча турибсан. Хорижнинг футболчиларини футбол нималигини билмаганлар
мактайди. Алаканинг итидай югургани югурган. Биров туртиб йикитса хам, ёта колмайди.
Иштонининг ичига бурга кириб олганми, сакраб туриб кетаверади. Хе, нодон, ўйинни билмасанг, Тошкентга келмайсанми, нима килишни “Пахтакор”жондан ўрганмайсанми? “Пахтакор” хам текис майдонда, биттагина юмалок тўпни тепади. Аммо унинг биттагина сири бор: бизнинг жонгинингдан айланай “Пахтакор” футболни югуриб эмас, юриб ўйнайди.
Майли, хорижликларга хам акл битиб колар. Улар хам шунака ўйинни ўрганишар. Ана ўшанда...
Кўрасиз томошани! Хамма “Пахтакор” каби ўйнай бошласа нима бўлади? Нима бўларди, чемпион бўлади-да? Ўзбекистон чемпиони бўлиши-ку, накд нарса. Ундан кейин Осиё чемпионларининг додахўжаси бўладими? Ундан кейин Африка чемпионнинг бурнини ерга ишкайдими? Хозирча дунё чемпионларининг кубоги йўк. Нега йўк, биласизми? Чунки “дунё чемпиони” деган номга лойик команда йўк. “Пахтакор” хаммани ўз йўригига солиб олганидан кейин шунака чемпионат хам ўтказилади. Ана ўшанда финалда, яъни хал килувчи ўйинда “Пахтакор” билан Бразилиянинг “Сантос” клуби тўкнашади.
Бундай чемпионат ўтказилиши ва унда “Пахтакор”нинг мутлак голиб бўлиши кийин масала эмас.
Бизни хозирдан ташвишга солаётган масала – ўша хал килувчи ўйиндан репортажни ким олиб боради? “Профессионал спорт шархловчиларимиз кўп-ку?” дейсизми? Сиз ниманидир
сўрамокчимисиз, биродар? “Профессионал спорт шархловчиси”нинг кимлигини билмайсизми?
Унда укиб олинг: репортаж чогида бир тогдан, бир богдан келса, гапларига биров тушунмаса – ўша проффессионал спорт шархловчиси бўлади. Демак, финал ўйиндан репортажни шу азаматлар олиб боради-да, демокчимисиз? Тартиб-коида бўйича шундай. Лекин ўша куни унинг кўшнисиникида тўй бўлиб колса-чи? Тўйни ташлаб ким финал ўйинига боради? Ёки энди ишга отланганида кўшниси чикиб “келинингизни тўлгок тутиб колди, машинангизда тугрукхонага олиб бориб кўйинг”, деса-чи?
Хуллас, бу муаммога хозирдан тайёрланишимиз керак. Репортажни факат футбол шархловчисига юкламай, бошка касб эгаларини хам бу вазифага тайёрлаб туриш керак.

Ана энди, озгина тасаввур киламиз: 2222 йил. “Дунё чемпиони” номини олиш учун финал ўйин.
Микрофон олдида:
Профессионал спорт шархловчиси:
Ассалому алайкум, кадрли спорт мухлислари! Ўзбекистон телевидениесининг камера ва микрофонлари республикамиздаги энг йирик “Пахтакор” стадионига ўрнатилган. Бугун бу ерда “Пахтакор” ва “Сантос” командалари ўртасида хал килувчи учрашув бўлиб ўтади. (Изох:шу онда болалар учун махсус иштон ишлаб чикарилгани хакидаги реклама берилади) Кани, кўрайлик-чи, ким чемпион бўларкин? Хозирча хисоб очилгани йўк: нол-нол. Эслатиб ўтамиз, хали ўйин бошлангани хам йўк. Ие, ана, майдонга футболчилар чикиб келишмокда. (Изох: бу онда кизларни казгок балосидан куткарувчи шампун рекламаси берилади) Судъянинг жарангдор хуштаги яна бир неча дакикалардан кейин марокли ўйин бошлангани хакида дарак бериш шарафига муяссар бўлади. Биз эса эслатиб ўтамиз: демак, хозирча хисоб нол-нол! Нихоят кўнгилларга шодлик улашувчи
судьянинг хуштакчаси янгради. Тўп тепилди. Кайтараман, хисоб – нол-нол! Тўп билан Лопухов. У олдинга интилмокда. Унинг рўпарасида эса кутилмаганда ракиб химоячиси пайдо бўлишга эришди.
Кани кўрайлик-чи, Лопуховнинг финтли махорати ўз натижасини кўрсата олармикин? Ха, алдаб ўтди. Биринчисини, иккинчисини... мана бу ерда зарб билан тепилган тўп нима учундир химоячининг думалок бошига келиб тушди. Махоратли тўпурар хужумчимиз хатога йўл кўйди. У тепган тўпи химоячи бошига эмас, дарвоза тўрига тушиши зарурлигини ўйлаб кўрмади. Умид киламизки, тренер танаффус пайтида хужумчига буни эслатиб ўтишни ўзига шараф деб билади.
Диккат килинг, тўп билан Зверев. Кани кўрайлик-чи, у нима кила оларкин? Химоячилар тўпни осмони-фалакка кўтариб юбориш ишини эпчиллик билан амалга оширишди. Шу пайт чакконлик билан югуриб чиккан Козлов тўпни боши билан тепиб, дарвозага йўналтиришга эришди. Демак, хисоб очилди, бир-у нол, олдинда “Пахтакор”. Хужум эса давом этмокда ва Лопухов бурчакдан тўп тепиш бурчини кўлга киритди. Тўп тепилди! Яна Козлов!! Аммо... бу сафар тўп машхур
тўптепарнинг бошига етиб келишни ўзига раво кўрмади.
Ана, нихоят судьянинг хуштаги “Пахтакор”нинг чемпион бўлганидан дарак берди. Шунинг билан репортажимизни якунлаймиз. Репортажни Фалонулла Писмадонхўжаев олиб борди.
***
Тасаввур этайлик, хал килувчи ўйин куни Фалонулла дўстимиз бир сабаб билан хизматга кела олмадилар. Нима килиш керак? Телевидениеда хизмат килувчиларнинг аксари шоирлардир.
Эхтимол, репортаж олиб боришни шулардан бирига юклармиз. Хар холда шоирлар гапга уста бўлишади. Эплашар?

Tohir Malik
15.07.2009, 14:20
Демак, шоирдан эшитамиз:
Ассалом, эй дўст, ассалом, эй ёронлар! Бугун биз кўм-кўк майдонидамиз севимли ва ардокли командамизнинг. Атрофда гулгун чехралар. Юракда кувонч, кўзларда шуур! Калблар тепади хаяжондан, шавкдан ва завкдан. Майдоннинг барра майсалари майин бош эгади футбол эгаларининг махоратидан. Ардокли ва эъзозли футболчиларимиз харакатига караб шеър айтгинг келади кишининг:
Оёклар, оёклар
чайир оёклар,
заранг оёклар
тепадилар тўп.
Майин майса узра
юмалар
тўп
хўб!
Чемпионлик лаззатин
ох!
сурмок соз,
аммо вакт оз...
Дарвоке, секундомеримизга караймиз, ўйин бошланганига ўттиз саккиз минут бўлибди. Энди вакт келмишдир тўп ахли билан таништирмок юмушларига. Бизларга ракиб бўлмоклик ила ташриф буюрмиш мехмонлар кимлардан иборат? Муборак орка томонларига алифдай “бир” раками билан зарбланган шоиримиз, йўк, узрлар бўлсин, ўйинчимиз - исмларини билмайман, аммо Пушкинга ўхшаб кетадилар. Футболни бекорга поэзия деб шарафламайдилар. Иштони жиягига икки раками зарбланган йигит Жўрж Байроннинг худди ўзгинаси. Шунингдек, майдонда Гейне, Лермонтов, Лорка каби улугларни эслатувчи йигитларни учратамиз-ки, бу калбларимизга олам-олам нур беражак.
Яна карайлик вакт хисобини килгувчи соат милларига: уфкка бош кўймокдадир иккинчи бўлимнинг йигирма бешинчи дакикаси хам. Шу ўйининг кайси бир дакикасида мавлоно Козлов ихтиёрлари ила киритилган тўп хозирча яккадир ва ягонадир! Бунга тарих бермокдадир гувохлик. Бизни бехад сарафроз айлаганлари учун “баракалла, Козловжон!” дегимиз келади. “Офарин, мулла Козлов!” дегимиз келади хайкириб.
Кандайин абжирлик, кандайин тезлик бу! Лол коласан киши футбол захматкашларининг махоратига. Яна тилга шеър куюлиб келади, ашъор куйилиб келади. Офаринлар дегинг келади уларга – азаматларга, баходирларга.
Ана, нихоят кулокларга хуш ёкувчи хуштак янгради майдон узра. Майсалардан майсаларга урилиб янгради бу хуштак овози. Яъниким, тугади ўйин! Рўй бўлди тунларни кунларга улаб килинган орзу. Бунчалар нафис, бунчалар гўзал, дегинг келади бу санъат ахлига караб. Уларни кутламок пайти келди, дўстлар, уларни табрик этмок, олкишламок лахзасидир бу дамлар. Ашъор тўкиймиз улар шаънига, шеър тўкиймиз! Токи улар жасорати калбга, дилларга, юракларга мухрлангай бир умр!

Tohir Malik
15.07.2009, 14:36
Шоир хазратлари бир кун аввал майдан андак бисёр нўш этган бўлсалар,хизматга келолмай колишлари эхтимоли бор. Шу боис сўзни адиб жанобларига бера коламиз:
Адиб:
Сезганмизсиз: кунлар юмалок тўп каби юмалаб-юмалаб ўтаверади. Стадионнинг ўн иккинчи секторини коралаб кўтарилган куёш, майдонни киздира-киздира, охири чарчаб, ўттиз тўккизинчи
сектор ортида ёнбошлаб ётган бепоён уфкка аста бош кўяди. Аммо у ётогига бош кўймай туриб, бугун сабабсиз иссик сел уфурганидан хижолат бўлгандай, стадионни тўлдириб ўтирган футбол мухлисларига уятчан бокади, уларни кийнаб кўйганидан астойдил уялиб, кип-кизариб кетади. Сўнг ўзини окламокчи бўлгандай шабадани чорлайди. Чинор шохларини шитирлатиб етиб келган шабада мухлисларнинг иссикдан бўгриккан юзларини аста сийпалаб, улар калбига махзунлик бахш этади.
Сўнг пастга ўрлаб, майсалар кокилини ўйнайди, гўё уларга эртак сўйлаётгандай бўлади.
Табиат бекиёс окил ва гўзал. Унинг донолиги олдида не-не дахолар тиз чўкмаган. Ахир кун бўйи саратон куёши киздирган шахарда шабаданинг айнан шу пайтда, футбол ўйини авжга минган махалда эсиши ажабтовур ходиса эмасми?
Мана, ўйиннинг иккинчи бўлими хам нихоясига етяпти. Онда-сонда уфураётган шабада хамон мухлислар дилини равшан этади.
Одатда шундай бўлади. Кизик. Шабада эсаверади, ўйин эса давом этаверади. Табиат сехрига махлиё бўлиб, хисоб очилганини хам сезмай коласан киши. Ха, азизлар, куёш стадион узра сўнгги нурларини сочаётганда хисоб очилган эди. Бу ондаги футболчиларнинг ички кечинмаларини ифода этмокка сўз ожиз!
Сезганмисиз: ўйин тамом бўлади. Шабада эса гўё билмагандай эсаверади, эсаверади. Сўнг кеч киради, сўнг тонг отади. Табиат сехри ана шунака!
Дарвоке, ўйин хисобининг ахволи кандай экан? Буни зукко мухлислар эртага газетадан билиб олсалар ажаб эрмас.

Tohir Malik
15.07.2009, 14:45
Табиатнинг ажабтовур сехрларидан яна бири шуки: кечаги майхўрликда шоир билан биргаликда адиб хам бўлиши эхтимоли бор экан. У холда умидимиз танкидчидан.

Танкидчи:
Спортимиз тарихида янги сахифа очаётган бугунги учрашув хакида сўз бошлашдан аввал “Пахтакор”нинг аввалги ўйинларига киска экскурс килиш жоиздир. Шундагина бугунги учрашувнинг асл мохияти яккол акс этади. Атокли футбол билимдони Н.Олимов таъкидлаганидек, асосан оёк билан (яъни тепиб), баъзан эса бош ёрдамида текис майдонда ўйналувчи футбол ахамияти жихатидан спортнинг бошка турларидан кескин фарк килади. Бундан кўриниб турибдики, футболчи (ёки тўп тепувчи) яхши югуриши ва керакли пайтда тўхтаб тура олиши баробаринда майдонга ётиб олиш истеъдодига хам эга бўлиши шарт. Ана шу истеъдод кирраларидан ташкил топган команда “футбол командаси” дейилади ва “Пахтакор” шундай командалар силсиласига кирадики, бу бизлар учун мухим ахамиятга эгадир.
Шу ўринда “Пахтакор” ўз услубига эга команда эканини алохида таъкидлаш зарур. Агар биз команда ўйинчиларининг ички эхтиросларига, яъниким, калб нидоларига кулок тутсак, уларнинг камрок тўп уриб, кўпрок ўтказиб юборишга майллари зўр эканини сезамиз. Аммо бу ўткинчи майл. Футболчилар ички кечинмаларини енга олувчи матонатли йигитлардирлар (курсив бизники).
“Пахтакор” йилдан йилга ўсиб борувчи команда. Авваллари унинг харакатида эпиклик, яъни майдонни кенг камраб олиш етишмас эди. Ўйинчилар майдоннинг факат маълум майдонларида йикилар ва шу маълум майдонда хузурланиб ётишни хуш кўрардилар. Командада ижодий кўтаринкилик маълум маънода оксар эди. Асар кахрамонлари, ие, узр, сал ўтлаб кетибмиз чоги, демак, жамоа, яъни команда футболчилари тўпнинг йўналишини кузатишда актив кахрамон даражасига кўтарила олмас эдилар. Хозир ундай эмас.
Хулоса килиб айтсак, “Пахтакор” ўйинларига илмий-назарий нуктаи назардан ёндошиб, кўп фикрлар билдиришимиз мумкин эди. Аммо тўксон минутлик киска вакт ичида бунинг имкони йўк.
Чунки репортажимиз охирлаб колди. Агар янглишмасак, “Пахтакор” бугун “Реал” командасига карши махорат билан тўп сурди. “Пахтакор”нинг бугунги ракиби “Зенит” хам бўлиши мумкин, деган эхтимолни хам назардан кочирмаймиз. Энди тўксон минутлик ўйиннинг окибати, яъни хисоб хакида фикр юритадиган бўлсак, бу алохида илмий изланишни такозо этади. Шошкалок мухлисларга эса “Ахборот”нинг сўнгги спорт сахифасига мурожаат килишларини сўраймиз

Tohir Malik
15.07.2009, 15:58
Сўнгги дакикада маълум бўлиб коладики, танкидчи жанобларининг
хамкишлоклари “сув билан сутнинг кўшилишидан хосил бўлувчи масса” мавзуида докторлик диссертацияси ёклар эканлар.
Химояга бормаслик гунох эмас-ку, аммо зиёфатдан юз ўгириш олимона иш эмас. Шу боис, бошка одам топишга тўгри келади. Бо Худо, шоир, адиб, танкидчи бўлиш шартми? Ана, мухбир укамиз бекорга ўхшайдилар. Шу йигитга ишона колайлик:

Мухбир:
Биз тушган оппок “Мерседес” машинаси теп-текис асфальт йўлдан елиб борар экан, асов куёш хали адл тераклар ортига ёнбошламаган эди. Стадионга келиб, атрофга хайрат билан тикилдик:
багрига эллик тўккиз минг тўккиз юз тўксон тўккиз ашаддий мухлисни сигдира олувчи стадионда ажойиб бир кўтаринкилик хукмрон. Стадион узра мухлислар симфонияси янграйди. Майдонда эса галаба иштиёкида ёнаётган футбол усталари завку шавк билан тўп сурадилар.
Мухлислар рохати йўлида самарали югураётган Козлов командадошлари бошлаб берган юксак суръатга “Лаббай!” деб жавоб бериб, “Валаки-саланг” кўшма корхонасида сифатли килиб тўкилган
тўрга тўп киритди!
Мухлислар Козлов жанобларини олкишлаётган пайтда биз унга савол билан хаёлан мурожаат этамиз:
Савол: Хорманг, жаноб Козлов!
Жавоб: Бор бўлинг.
Савол: Илтимос, мухлисларимизга ўзингизни таништирсангиз?
Жавоб:Мен, Козлов, футболчиман.
Савол: Айтинг-чи, хозир нима билан бандсиз?
Жавоб: Хозир футбол ўйнаяпман.
Савол: Оилангиз хакида гапириб берсангиз.
Жавоб: Хозирча оиламиз унча катта эмас, якинда “Бебби” деган итим тугади. Шунда кўпайишамиз.
Савол: Бўш вактингизни кандай ўтказасиз?
Жавоб: Бўш вактимни итимга багишлаганман.
Савол: Канака таомни хуш кўрасиз?
Жавоб: Текин таомни.
Савол: Энди тўп тепиш сирлари билан ўртоклашсангиз?
Жавоб: Тўпни тепиш учун уни аввало ерга кўйиш керак.
Савол: Узр, гапингизни бўламан. Тўп думалок бўлиши шартми?
Жавоб: Ха, иложи борича юмалок бўлгани маъкул.
Мухбир: Рахмат, жаноб Козлов, бундан кейинги зафарли ишларингизда улугдан улуг муваффакиятлар тилайман. Итингиз тугганида бешик тўйига айтсангиз, бу хакда алохида кўрсатув
тайёрлаб, мухлисларимизни кувонтирамиз.

Азиз томошабинлар, узр, хаёлдан хакикатга кўчамиз. Каранг, ўйин юксак кўтаринкилик рухида давом этмокда ва секундомер миллари саодатли дакикаларга чорламокда. Биз кўпмингли мухлислар
номидан “Пахтакор”нинг бундан кейинги галабаларига хам тилакдошмиз.

Tohir Malik
15.07.2009, 16:22
Репортаж олиб боришни мухбирга ишонишимиз хам хомрок кўриняпти.
Чунки ўша куни хомий ташкилот рахбарининг уйида зиёфат бўлса, мухбирга чой ташишдай улуг масъулиятли иш топширилади. Демак, ундан умид йук. Тўхтанг-чи, хов анави кишини танияпсизми? Ие, ха, мусикали драма театрининг артисти-ку? Кани, илтимос килиб курайлик-чи, бу ерда бекорга юрмагандир?

Мусикали драма театри артисти:
Ассалом, эй “Пахтакор”!
Ассалом, эй мухлислар!
Ассалом, эй бўлажак чемпион! Бугун биз ажойиб томошанинг гувохи буламиз азиз шинавандалар.
Эй куёш, курсат юзунг,
Гулларга тулсин турлар.
Галабадан кувонсин
Журалар, уртоклар...
Шундай килиб, биз голлар шайдосимиз. Ана, Лопухов. Кулимиз куксимизда, саховатпеша Лопух ўгли! Туп эса майдонда жавлон уради. Серзавк шинавандалар олкишда! Лопухов, Зверев, Козлов
айникса илдам!
Уччаласи буйдокдир, хо буйдокдир,
Аммо ахил ўртокдир, хо уртокдир.
Жо-о-о-но-ней! Уларга хамла килган
Ракиб оёги чулокдир, хо чулокдир,
Вой дод-е...
Шинавандалар уларга пул кистириш иштиёкида ёнадилар. Аммо шавкатли милициямиз бунга йул бермас! Йул берганда хам пул кистирмокка бошларида дуппи йук эрур, иштонга кистирмок эса
иснод эрур.
Хуллас, уйин юксак савияда давом этади. Томошанинг иккинчи пардаси охирламокда. Галабани нишонлаш учун аппосионата етишмаяпти. Бўлмаса, хаммаси гузал утди, гузал!

Tohir Malik
15.07.2009, 16:35
Артист жаноблари футболга келмаётган эканлар. Шу стадионнинг
оркасида истикомат килувчи бой жанобларининг эрта-индин итлари болалайдиган экан, шу шодиёна муносабати билан зиёфатча ташкил этган эканлар. Футбол деганлари уйинчиларсиз хам утаверар-ку, аммо бой жанобларининг зиёфатчалари ашулачисиз утмас. Шу боис артистга ишонмаймиз. Ана, опера театрининг артисти келяпти. Буларни хойнахой зиёфатчаларга чорлашмас. Курайлик-чи, балки репортажни шу одам олиб борар.

Опера театрининг артисти:
Киска увертюрадан кейин тренер либреттоси асосидаги футбол томошаси бошланди.
“Пахтакор”нинг ажойиб речитатив ансамбл эканини таъкидлаш лозим. Командада бекиёс терцет, хатто квартетлар бор. Булар ансамблдаги аризо ва каватиналарни мутлако рад этмаган холда командани галабага бошлайди. Нихоят, кутилган уйин бошланди:
Тепилгувчи туп бо-о-о-р энди,
Судья бизга ё-ё-ё-р энди.
Чойхонада ош дам-ло-о-о-вчи
Тренер унга зо-о-о-р энди.
Судьялар ансамбли уйинга мохирона дирижерлик килмокдалар. Солист уйинчиларнинг барчаси хозирча уз ролини катта истеъдод билан бажармокда. Ана, Белковни кўринг:
Бола, бола,
Бола деган каттик тепинг.
Секингина унга эмас, бунга тепинг.
Ракибларнинг жахли ёмон, ургилай,
Секингина, билдирмайин, ётиб тепинг.
Ие, ана, туп тепилди! Аммо... парда оркасига утиб кетди.
Ун уч йилдир дарвозага туп урмайди,
О-о-о-о...
Майдон узра отни жадал сурмайди,
Во-о-ей...
Ётиб олса, урнидан хеч турмайди-и-и-и...
Турмаса турмас. Томоша тамом. Уйин сюжет характерига, либретто сценарийсига катъий амал килган холда “Пахтакор” фойдасига хал булди. Офаринлар ва олкишлар...

Tohir Malik
15.07.2009, 16:52
Уйлаб карасак, опера театрининг артистига хам унча ишониб булмас экан. Уша куни уларнинг театрусига беш-ун одам киргудай булиб колса, у бечоралар хам сахнага чикиб, томоша курсатишга мажбур булиб колишади. Энг яхшиси... Ха, ана, ана, келяптилар: юришларига хамма махлиё, Хидоятхондурлар бу киши. “Майсаранинг иши”да курганмидингиз? Эхтимол футбол репортажига хам мохирдирлар? Бир синаб курмаймизми?

Хидоятхон:
Шу денг, акахонлар, майдонга тикилавериб куз туймайди-ей! Йигирма иккита норгулгина, азаматгина йигитлар-а! Вужудларидан куч ёгилиб турибди-ей! Вой, курмагурлар-ей, дегинг келади.
Оёкларини каранг, бирам узун, бирам узунгина-ей! Хой, коравой йигит улмагур Козловжоннинг оёкжонига тепиб юборай деди-я! Тепмайгина улгин-а, жувонмарг! Шу норгулгина йигитжон азият чекар хам демайди-я! “Пахтакор”нинг уйинчиларидан айлансанг арзийди. Битта тупни ури-иб куйиб, яйрабгина колишди. Уларнинг елкаларини каранг: ох, ох! Йикилса нак ер титраб кетади.
Шуларга битта ош дамлаб, сухбатини олсанг. Дунё курган-да, булар, ку-уп нарсаларни айтиб беришади. Вой, биррам чарчашди, биррам чарчашди булар, судьяси тушмагурнинг кахри мунча каттик булмаса. Чала колмайсанми анави савил колгурни. Чу-у-у-р! Хайрият-ей! Хамма икки оёкда туриб колди.
Худога шукур!

***

Хаёлий кўрик-танловимизни шу ерда тухтатиб турайлик. Турли соха вакилларининг репортаж олиб бориш салохиятига бахо бериш – сиздан. Шу бахога караб уларни 2222 йилдаги хал килувчи
уйинга таклиф этамиз. Дарвоке, курик-танловимиз якунламайди. Давом этади. Эхтимол, сиз хам бирон кишининг репортаж олиб боришини тасаввур киларсиз? Хулосамиз шуки, биз орзу килган уйин булиб утса, репортаж олиб борувчига зорикмаймиз. Энг мухими - чемпионликка даъвогар булса бас, бу ёги бизга тан. Хуш, азизимиз “Пахтакор”, энди навбат узларига!

Gulnora Voisova
15.07.2009, 17:06
Менимча уйинни танкидчи жуда чиройли олиб борди.Агар биз команда ўйинчиларининг ички эхтиросларига, яъниким, калб нидоларига кулок тутсак, уларнинг камрок тўп уриб, кўпрок ўтказиб юборишга майллари зўр эканини сезамиз. Ва мана бу
Авваллари унинг харакатида эпиклик, яъни майдонни кенг камраб олиш етишмас эди. Ўйинчилар майдоннинг факат маълум майдонларида йикилар ва шу маълум майдонда хузурланиб ётишни хуш кўрардилар.

Tohir Malik
15.07.2009, 17:25
Кўргазмали курол


(Илтимос, бу вокеага хечам ишонманг.

Ўкигувчи)

Дунёда исми жисмига монанд келмайдиган одамлар куп. Шулардан бири - Йугонбой. Отаси рахматли унга нима максадда шундай исм берганини узи хам билмасди. Бурининг ёнида яшаган куйни тасаввур килинг-у Йугонбойни куз олдингизга келтираверинг. Ковургаларини бемалол санаш мумкин, дея олмаймиз, чунки бунинг учун у боякишни ечинтириб куриш керак. Хотинини бурига киёслай олмаймиз, чунки боякиш Мардонани курган бури хам касб-корини узгартириб юбориши
хеч гап эмас. Йугонбой шу хотинга уйланиб, кейин озиб кетган, хам дея олмаймиз. Чунки тугилганидан бери унинг семириб юрганини биров тушида хам курмаган. Ажиб томони шундаки, эр хам, хотин хам узини “пешонаси шур” деб аталмиш жабрдийда тоифадан деб билади. Кайси
бирларининг пешонаси шуррок эканини аниклаб бера олувчи тарози булганида эди, биз бу масалага аниклик киритиб, айтадиганимизни мухтасар килиб куя колардик.
Бир куни Мардона эрининг маошини коклагандан кейин “яна беркитиб колгани бордир”, деган фикрда у ер-бу ерини пайпаслаб кураётган эди, Йўгонбойнинг хурлиги келиб, ундан:
-Сен менга нечанчи йилда тегиб эдинг, ёдингдами?-деб суради.
-Саксон еттинчи йилда, нега суриштириб колдингиз?-деди Мардона ажабланиб.
-Сендан биттагина илтимосим бор, хотинхужа, йўк демайсан. Икки минг унинчи йилда кетаманми бу дунёдан ё йигирманчи йилдами, Худо билади. Вактики келиб вафот этсам, гуримга тош куйгудай
булсанг, улган йилимни ёздирма. “Шу шурпешона олтмиш тўртинчи йилда тугилиб, саксон еттинчи йилга кадар одамга ухшаб яшаган”, деб куявер,-деди Йугонбой.
Бу гап юракдан айтилганига караганда Йугонбойнинг дардига шерик бўлсак арзийди. Агар “хотиндан куйганлар жамияти” тузилгудай булса, унга Йугонбойнинг раислик килиши шубхасиз, деб уйлаётгандирсиз. Бизда хам шундай уй бор эди, аммо унинг такдири сал бошкачарок хал этилди.
Кеча Йугонбойнинг маош олгани эсида. Икки улфати билан битта “ок бола”ни “агдармокчи” бўлгани хам ёдида. Бугун кун ёйилганда уйгонди-ю нечта “ок бола”ни юмалатиб, кейин узи агдарилганини эсламокчи бўлиб, шифтга тикилганича ётаверди. Аслида нечта “ок бола” шишани куритганини аник билиши шарт эмас. Унинг ташвиши бошка: маошини уйгача етказиб олиб келдими, ё уйга курук чунтак билан ташлаб кетишдими?
Хотини индамаяпти. Демак, иккидан бири – ё кеча маош олганидан бехабар, ё чунтакдаги пулни олиб, кунгли тинчиган.
Йўгонбой иккинчи тухтамга келиб, бир оз хотиржамлик билан урнидан туриб ювинди. Нонушта сураса, балога колишини билиб, кучага отланди. Эрининг харакатларини жимгина кузатаётган Мардона ана шундан кейингина тилга кирди:
-Ха, йул булсин?-деди у.
-Махаллада мажлис бор экан,-деди Йугонбой.
-Качондан бери мажлисга чикадиган булиб колдингиз?
-Кеча оксокол каттик тайинловди.
-Шунаками? Мен кирларимни ювиб олай, мажлисни икковимиз уйда кила коламиз. Кимирламай утиринг, бир кадам хам жилмайсиз.
-Бу гапинг хам маъкул, мажлисга токатим йук. Майли, чикиб, сигарет олиб келай.
-Бугун хеч каёкка чикмайсиз, дедим-а? Ичмайсиз хам, чекмайсиз хам,-Мардона эрининг билагидан ушлаб, худди болага ухшатиб етаклади-да, диванга уткизиб, газета узатди.
-Мени кийнама, хотинхужа,-деб ялинди Йўгонбой,- газет укисам, миям суюлиб кетади.
-Вой савил, агар сизда мия колган булса, аллакачон арокдан суюлиб кетгандир. Утиринг, укинг!
Йугонбой рупарасида хозир катта генерал турса, гапини икки килиши мумкин эди-ю, бирок Мардонага карши суз айтолмади. Мардона нари кетди. Йугонбой иштонини буктирган боладай жойида жимгина колди. “Бу хотинхужа эмас , бу – хархашахўжа!” деб куйишдан узга чораси йук эди. Уй камогига банди этилган Йўгонбой хурлик азобидан “уф” тортиб юборди. Чора излаб, атрофига олазарак бокди. Уйи иккинчими ё учинчими каватда булганда деразадан ташлаб кочарди-я! Хотини уйни атайин тўккизинчи каватдан олган. Йугонбой ёнбошлади-да, хотинининг буйругига кура укиши лозим бўлган газетни бошига ёпди...
Канча вакт шу ахволда ётганини билмайди. Бир махал эшик кўнгироги чалинди-ю “улфатларим чакириб келишгандир” деган умид билан бошини кўтарди. Хотинининг дугонаси Арбобхонимни куриб, яна афсус ва укинч билан “уфф” тортиб куйди.
Арбобхоним дугонасини упиб куришгач:
-Эринг уйдами?-деб суради.
Унинг бу саволи Йугонбойни хам, Мардонани хам ажаблантирди.
-Эримни нима килмокчисан?-деб суради Мардона.
-Эрингни икки соатга бериб тур.
Бу илтимос янада ажабланарли бўлди.
-Эримни нима киласан, узингники кани?
-Узимники улфатлари билан ошхўрликка кетган. Кейин... бугунги ишга менинг эрим ярамайди.
Бу гапдан кейин хавотир хам уйгонди.
-Бировнинг эрини омонатга оладиган одатинг йук эди-ку?-деди Мардона зардали охангда.
-Бугун мухим мажлис бор. Эринг менга кургазмали курол сифатида зарур. Куркма, бу тавиянгни шкаладдай ураб олиб, шкаладдай кулингга топшираман.
-Унакада майли, олиб кетавер, ана ётибди, огзига пашша кундириб.
-Хохласанг, узингни хам олиб кетай. Мана, сенга хам таклифнома олиб келганман.
Мардона таклифномани истамайгина олиб, куз югуртирди. Кейин овоз чикариб ўкиди:
-“Сизни “Эркакларни авайлаш жамияти” тузилиши муносабати билан утказиладиган таъсис мажлисига таклиф этамиз”...-Мардона ажабланиб, дугонасига караб кўйди-да, таклифномани учинчи марта укиди:-Эсларинг жойидами?
-Эсимиз жойида. Сеники жойидамас. Менинг эрим каерда? Маишатда! Сенинг эринг-чи? Сен ва сендакаларда инсоф йўк! Бўпти, оркамиздан етиб бор,-Арбобхоним шундай деб Йугонбойга юзланди: - Ака, тура колинг, кетдик, сизга озодлик тегиб колди.
Йугонбой вазифаси нимадан иборат эканини билмаса-да, Арбобхондан миннатдор бўлиб, унга эргашди. Махалла чойхонаси якинидан утаётганларида шайтон васваса килиб “шу хотинни чалгитиб, кочиб колсанг – марра сеники”, деди-ю, бирок, чалгитишнинг йулини курсатмади...

OmoN
15.07.2009, 17:33
Ана энди, озгина тасаввур киламиз: 2222 йил. “Дунё чемпиони” номини олиш учун финал ўйин.
Микрофон олдида:
Профессионал спорт шархловчиси:
Профессионал шархловчиларимиз 1998 йили жаҳон чемпионатида(фақат 1998да эмас. Бошқа ўйинларда ҳам. Лекин шу йилгиси ҳаммасидан ҳам ошиб тушганди) ўз профессионалликларини кўрсатишган. Италиялик 22 рақамдаги Энрико Киэзани Италия чорак финалда Францияга ютқазиб чемпионатдан чиқиб кетгунича (5 та ўйин давомида) Фабрицио Раванелли деган эди. Чунки 22 рақамдага Раванелли чемпионатга келолмаганлиги сабабли ўрнига Киэзани олиб келишганди. Бизнинг шарҳловчиларимизда эски рўйхат қолиб кетган экан. Футболчининг юзига эмас орқасидаги рақамига қараб шарҳлашган бўлишса керак.
Тохир ака, илтимос ярага туз сепманг :) Ўзи японларга ютқазган кунимиздан бери, тўғрироги ўтган сафарги саралашда Бахрайн билан бўлган воқеадан бери аламимдан нима қилишимни билмай юрибман.

Tohir Malik
15.07.2009, 17:50
... “Эшак кимники – минганники”, деганларидай, айни дамда Йугонбой Арбобхонники эди.
Улар алламбало бир саройга етиб келдилар. Осиб ташланган турли шиорларни укиб Йугонбойнинг юраги хаприкиб кетди: “Эркаклар – бойлигимиз, куз корачигидай асрайлик!” , “Эркакни хорлаган,
хор бўлсин!”, “Хар бир эркакни хар куни бир шиша текин конъяк билан таъминлашга эришайлик!”, “Чойхонада хар куни ошхўрлик килмаган эркак – эркак эмас!” Шиорларни укиб, Йугонбой чидолмади – йиглаб юборди. “Бу дунёда аклли одамлар хам бор экан-ку!” деди у хунграб. Арбобхон уни овутиб, ичкари бошлади. Во ажаб, саройга мингларча одам тупланган. Энг ажойиби – биронта эркак зотидан йук, хаммаси аёл! Бунакаси хали тарихда бўлмаган. “Киркта товукка эгаман”, деб керилувчи хўроз нафасини юта колса хам буларкан. Чунки бу ерда мингта хотинга биттагина Йугонбой!
Мажлис бошланиб, хотинлар бирин-сирин минбарга чикиб сузлай бердилар. Йугонбой уларнинг нуткларини йиглаганича эшитаверди. “Дам олиш кунлари эрларини уй камогига хукм килган хотинларнинг сочларини биттадан юлиш керак”, деган таклиф айтилганда хаммага кушилиб, чунон карсак урди-ки, бармоклари ёрилиб, кон сачраб кетди.
Нихоят Арбобхонимга суз навбати етгач, Йугонбойни сахнага етаклаб чикди. Эркакларнинг улуг зот эканини таъкидлаб, сунг муддаога утди:
-Ана шунака, мухтарама хонимлар, урток хотинлар. “Эркакларни авайлаш жамияти”ни тузиш кунгиллар талаби булиб турибди. Гапим курук булмасин учун кургазмали курол ёрдамида фикримни исбот килишга утаман. Сиз куриб турганингиз, агар фахмлаган булсангиз, тирик эркак хисобланади. Уни анатомик жихатдан тахлил килиш бизнинг вазифамизга кирмайди. Биз “эркак” номи билан аталувчи бу тирик жоннинг хак-хукуклари кай даражада бузилаётгани билан кизикиб курамиз. Бу одам тугилганида отаси яхши ният билан “Йугонбой” деб исм куйган. Ана энди узингиз караб айтинг: бу одамнинг нимаси Йугонбой? Нега шундай бўлди? Бундака Йугонбой
биттагинами? Урток хотинлар, кузларимизни очайлик! Эътиборсизлигимиз, эркакларга нисбатан шафкатсизларча муносабатимиз туфайли йугонбойларимиз килтирикжонларга айланиб
кетишмокда. Ана энди ижозатларингиз билан кургазмали куролдан битта-иккита гап сўраб олсам:
-Йугонбой ака, сиз чекасизми?
-Ха, оз-оз.
-Оз-оз, деганингиз нимаси, аник айтинг, кунига неча дона чекасиз?
-Кунигами...-Йугонбой “тугрисини айтаверсаммикин”, деб иккиланди. Сўнг дангалига кучиб куя колди:- энди... дугонангиз кунига йигирма дона деб катъий белгилаб куйганлар. Лекин... текини
учраб колса, уттизтами, кирктами, фарки йук уриб ташлайверамиз. Нос учраб колса, у хам кетаверади. Энди... бу ёгини узингиз хисоблаб олаверасиз.
-Ана, эшитинг, урток хотинлар!-деди Арбобхон хитоб билан.- Кургазмали куролимиз одоб доирасидан чикмай “белгилаб куйганлар”, деб айтяптилар. Аслида эса неча марта чекиш ноинсоф ва виждонсиз хотин томонидан чеклаб куйилган ва бу билан эркакнинг эркаклик хукуки кўпол равишда бузилган. Кунига кирк ва ундан кўпрок сигарет чека олувчи эркак бизнинг бойлигимиз эмасми? Айрим хотинларга бу бойликни оёк ости килиш хукукини ким берган? Хўш, бундай бечора
эркаклар дардларини кимга айтсинлар? Бугун биз ташкил этаётган “Эркакларни авайлаш жамияти” шу долзарб масалани хал килиши керак.
Арбобхон гапини тугатмай, раёсатда ўтирган чиройлигина жувон унга мурожаат килди:
-Кўргазмали куролга саволим бор эди.
Чиройли жувоннинг овози шунаканги ёкимли экан-ки, Йугонбойда “Шу саволини кулогимга шивирлаб айтсайди”, деган ширин орзу уйгонди. Лекин бу ер орзу амалга ошадиган жой эмасди, шу боис савол микрофон оркали янгради:
-Айтинг-чи, Югонбой ака, сиз ичасизми?
Бошка биров исмини шунака бузиб айтса, Йугонбойнинг аччиги чиккан буларди. Лекин хозир чиройли жувоннинг “Югонбой” дейиши жуда-жуда ширин эшитилиб, ичида “тилингга шакар”, деб хам куйди. Саволдан максадни англаб турса хам, узини гулликка солиб суради:
-Чойми?
- Йу-ук, алькоголни айтяпман.
-Ха. энди, эл катори...
-Купрок кай биридан ичасиз, окиданми ёки кизилиданми?
-Танлаган - номард! Борига барака!
-Яна битта дополнителний савол: юрасизми?
-Ие, ана, юриб келдим-ку? Арбобхоним кутарганлари йук. Хотинхужа бир нарса десалар, югуриб хам коламиз.
-Мен пешком юришни эмас. хотинларга юришни ойтаман. Бошка хотинларга юрасизми?
-Энди... эркакчилик... эл каторида.
-Масалан, сразу ништаси билан юрасиз?
-Саволингиз кизик булди-ку? Бу саналадиган нарсамас-ку? Учрашига караб-да...
-Масалан, в данний момент ништа юрадиганиниз бор?
-Хозирми... Хозир биттаям йук. Очиги... илгари хам бўлмаган.
-Нига?
-Негалигини Арбобхондан сўранг. Хотинхужа хабар топиб колса, шурим курийди-да...

Tohir Malik
15.07.2009, 18:23
Шу ерга келганда гапни яна Арбобхон илиб кетди:
-Ана, урток хотинлар, менга худди шу жавоб керак эди! Кургазмали куролга нисбатан фак-кат хукук бузилмаган. Балки зулм хам килинган. Агар кургазмали куролни патономик жихатдан
урганадиган булсак, унинг бош миясидаги таламус ва гипоталамус кисмларида синдромик узгаришлар бошланган булиши керак. Яъни унга зулм давом этаверадиган булса, якин орада хотинларни курганида боши айланиши, укчиши ва кайт килиш холлари кузатилиши мумкин. Ва нихоят, саксон ёшларга борганида, хатто эркаклик хусусиятларини йукотиб боришлари хам практикада кузатилган. Хуп, энди табиий савол тугилади: эркакларимизни шу холга тушириб куйишимиз инсофданми? Чекмайдиган, ичмайдиган, юрмайдиган эркакни эркак дейишга тилимиз хам бормайди. Агар эркак шунака булса, у уйланиши эмас, эрга тегиши керак экан, шундай эмасми? Хар бир онгли оилага узимиз урнак булишимиз керак. Шахсан мен узим эржонимга хар куни уч кутидан сигерат олиб бераман. Иккитасини узингиз чекинг, биттасини ошналарингиз билан бахам куринг, дейман. Хар куни бир шиша арок, бир шиша конъяк олиб келиб куяман. Эркакнинг кунгли узгарувчан булади, бугун окини тусаса, эртага кизилини хохлаб колади. Хафтада уч марта чойхонадаги маишатлари учун кушимча маблаг ажратаман. Чойхонадан кайтиб келишларида кутиб олиш учун болалардан навбатчи тайинлаб куйганман. Хар холда йикилиб колсалар, ёки бегоналар суяб келса, оиламиз шаънига иснод булади-да! Хотинлар масаласини хам онгли равишда узим хал килиб берганман. Фаррошимиз бабка Шура менинг эримни хомийликка олганлар. Бабка Шурани мен узим хар томонлама текшириб курганман. У минг туккиз юз кирк тўккизинчи йилдан бери партия аъзоси бўлган. Эри кирк иккинчи йилда урушда халок булганидан бери бошка эр килмаган. Ана шунака, хар бир онгли аёл узи бош бўлиб, эрига ишончли хуштор топиб бериши керак.
-Менда битта таклиф бор,-деди раёсатда утирган чиройли аёл хаяжонланиб.-Янги жамиятимизда малака ошириш курсларини очсак-да, Арбобхонимни бу курсларга мудира килиб тайинласак. Токи онгсиз хотинлар келиб, бу мухтарама олимамиздан акл урганиб кетсинлар.
Бу таклиф Йугонбойга ёкиб тушиб, чапак чалди-да, кушимча килди:
-Биринчи булиб шу укишингизга менинг хотинхужамни ёзиб куйинглар. Аммо бурнини ерга ишкаб укитасизлар-да.
Йугонбой шундай дейиши билан хотини пайдо бўлиб колсами?
-Вой савил, бир камингиз хотинларнинг мажлисида утириш эди, энди тула-тукис ахмок булибсиз,-деди Мардона.
Йугонбойнинг утакаси ёрилишига сал колувди, раёсатда утирган чиройли жувон жонига оро кирди:
-Билишимча, сиз кургазмали куролимизнинг хотинлари экансиз? Уялмайсизми, хоним?
-Нимадан уялай?-деб буш келмади Мардона.
-Шундай жонон йигитни харобгина килиб куйибсиз-ку? Хукукини поймол килиб ташлабсиз-ку! Сиздай хотинга чидаб юргани учун бу эркакка хар хафтада биттадан орден бериш керак.
Бу гап зўр бўлди-ю, бирок Мардона деганига таъсир этмади. Икки кулини белига тираб, чиройли жувонга тик бокиб деди:
-Шунаками? Бу одамга чидаб келаётганим учун менга хар соатда биттадан орден беришингиз керак.
Орани очик килиш учун Йугонбой гапга аралашди:
-Майли синглим, орденни шу опангизга бера колинг,-деди у чиройли жувонга караб,-орденини ювиш бахонасида бизнинг кукракка хам офтоб тегиб колар.
Жувон чиройли булгани билан кайсар экан, Йугонбойнинг ялинишига кулок солмай Мардонага караб жиддий тарзда буюрди:
-Сиз, опажон, ана у бурчакка туринг. Биз сиздай хотинга замондош булганимиздан орланамиз. Билиб куйинг, бугундан бошлаб хаммамиз учун ардокли акамизни чекишдан чекламайсиз. Ишдан келишларига битта окидан, битта беш юлдузлигидан олиб келиб куясиз. Узингиз бош булиб, устингизга битта норасмий кундош олиб берасиз.
Йугонбой бу талаблардан кувонса-да, кунгли тулмай, чиройли жувондан яна илтимос килди:
-Жон синглим, окидан иккита бўлсин, деб куяверинг, Сотволди чикиб колса, битта камлик килади.
Хайрият, бу илтимос жавобсиз колмади:
-Бу масалада изохимиз бор: агар уйда бир узлари булса, окидан битта, улфатлари келса шуларга караб иккита, учта ёки туртта олиб куйишингиз шарт. Ва яна бу акамиз уй ишларидан мутлако озод
этилишлари зарур.
Бу талабни эшитган Мардона додлаб юборишдан узини тутиб:
-Вой, шу одам уй ишга карашарканми?- деб хитоб килди.
-Карашмайсизми?-деб сўради чиройли жувон Йугонбойдан.
-Нега карашмас эканман? Нон олиб келаман, ахлат ташлайман... Тугишдан бошка хамма айтган ишларини койиллатиб ташлайман.
-Хали шунаками! хали сизни деб мен бу тавияларнинг олдида шарманда булишим керакми! Кани, юринг-чи. олдимга тушинг-чи!-Мардона шундай деб Йугонбойни чимчилай кетди.
-Жон хотинхужа, бу ерда жанжал килма, булар жамият тузишяпти, сениям укитишаркан,-демокчи булган Йугонбойнинг негадир овози чикмади. Хотини бикинидан чимчилаган эди, жон аччигида бакириб юборди ва... кўзларини очди.
Хозиргина хотини мажлисда чимчилаятувди... бу ер уз уйи... диванда ётибди, бошига ёпган газета тушиб кетибди.
-Туринг, туринг-е!-деди Мардона энди уни силтаб,- ахлат мошина келди, ташлаб келинг.
Хали уйкуси яхши очилмаган Йугонбой хотинига ажабланиб каради:
-Бекор айтибсан, узинг ташлайвер. Мен уй ишларидан озод килинганман. Ишонмасанг уртогинг Арбобхондан сўра.
-Нима бало, кечаги халиям таркамади-ми? Кани, туринг-чи!
Йугонбой хозиргина кургани туш эканидан ачинмади. Хар холда тушида булса хам яхшиликни курди. “Эркакнинг туши унгидан келади”, дейдилар, бу тушда хам бир хикмат бордир.
Йугонбой ахлатни ташлагани чикиб, аввал Сотволдини кейин Умматали, Йигиталини учратди. Элакка чиккан хотиннинг эллик огиз гапи булганда ахлат ташлагани чиккан эркаклар жимгина кетаверарканларми? Хуллас, бир челак ахлатни кўтариб чиккан Йугонбой уйга Мардонанинг хисоби буйича турт соату ун саккиз дакикадан кейин кайтди. Лекин эс-хуши жойида эди. Уклов кутарган хотинидан чучимади, дангал шундай деди:
-Мен озод эркакман, билиб куй! Мени химоя киладиганлар бор, билиб куй! Сен бурчакка тур, эркакларнинг хукукини поймол килганинг учун жавоб берасан!
Уша куни Мардона кутарган уклов синганмиш. Нима учунлигини хеч ким билмайди. Хеч ким билмаган нарсани биз хам билмаймиз. Вассалом.

Tohir Malik
15.07.2009, 18:32
Профессионал шархловчиларимиз 1998 йили жаҳон чемпионатида(фақат 1998да эмас. Бошқа ўйинларда ҳам. Лекин шу йилгиси ҳаммасидан ҳам ошиб тушганди) ўз профессионалликларини кўрсатишган. Италиялик 22 рақамдаги Энрико Киэзани Италия чорак финалда Францияга ютқазиб чемпионатдан чиқиб кетгунича (5 та ўйин давомида) Фабрицио Раванелли деган эди. Чунки 22 рақамдага Раванелли чемпионатга келолмаганлиги сабабли ўрнига Киэзани олиб келишганди. Бизнинг шарҳловчиларимизда эски рўйхат қолиб кетган экан. Футболчининг юзига эмас орқасидаги рақамига қараб шарҳлашган бўлишса керак.
Тохир ака, илтимос ярага туз сепманг :) Ўзи японларга ютқазган кунимиздан бери, тўғрироги ўтган сафарги саралашда Бахрайн билан бўлган воқеадан бери аламимдан нима қилишимни билмай юрибман.

Менга ухшаб ашаддий футбол мухлиси куринасиз: икир-чикиригача ахамият берибсиз. Хажвияларни форумга ёзишдан олдин андак аччикрок деб огохлантиргандим. Биродар, яна бир нарсани айтиш хам эсдан чикибди-андак шуррок хам. Баъзан тузлама хам кишининг иштахасини очади.

JUS
15.07.2009, 19:18
***
Хаёлий кўрик-танловимизни шу ерда тухтатиб турайлик. Турли соха вакилларининг репортаж олиб бориш салохиятига бахо бериш – сиздан. Шу бахога караб уларни 2222 йилдаги хал килувчи
уйинга таклиф этамиз. Дарвоке, курик-танловимиз якунламайди. Давом этади. Эхтимол, сиз хам бирон кишининг репортаж олиб боришини тасаввур киларсиз?


Билсангиз, бир ўйинни 2-3 кишилашиб ҳам шархлашади. Шунинг учун бир вақтнинг ўзида ҳаммаларига юклаган маъқулроқ. Агар ҳаммаларининг зарур ишлари ёки учрашувлари булмаса, қарабсизки жуда гўзал футбол ўйини ва футбол шархи гувохи бўламиз.
Ҳамфикрликда шархланса янада чиройлироқ бўладими дейманда. :)

Tohir Malik
15.07.2009, 19:20
Маладес кизлар

Фелъетон ёки хажв деб ўйламанг, мазкур баён ўзини Жулкунбойнинг уртанча жияни деб хисобловчи, ёзгувчиликка хавасманд кушним билан каминанинг чойхонадаги кундалик гийбатларидан бир шингил халос.

Хой, болангдан айланай, ман на дейман-у кўбизим на дейди? Ра?матли отанг Абдумалик ака бунака эмасди, мумингина эди бечора. Хадеб нолийверасанми, номардгина! “Ёшлар унака”, дейсан - мингирлайсан, “Кизлар бунака”, дейсан – войвойлайсан. Хамма даъволаринг бекор, узбекчасига айтганда “капейка”! Ёшларимиз меравой, кизларимиз маладес – шундан бошка гап йук! Айбнинг додахужаси узингда. Кеча чойхонада Солининг носидан отиб олгандан кейин нима дединг? “Уятсиз кизлар калта юбка кийяпти”, дедингми? Аслида кизлар эмас, узинг уятсизсан. Ёшинг олтмишдан ошиб, сочингда битта хам кора тола колмаган булса-ю яна кизларнинг юбкасига тикиласанми, кузгинанг тешилмагур! Бунака юриш сенга эмас, буйдок йигитларга аталганига аклгинанг етмайдими, галварс! Калта кўйлак кийган кизларни курмаган йигит никох кечаси талвасага тушиб колмасин, унгача кузлари пишиб турсин, деган яхши ниятда сонларини
курсатиб юришади. Сен мингирласанг мингирлайвер, аммо мен маладес кизларимизга беш кетаман. Бизнинг кизлар хамма томондан маладес. Галвирда кайнатма шурва пишириб берадиган кизларга койил колиш керакми ё йукми? Шундай кизни келин килган хонадон магазиндан туз сотиб олиш ташвишидан бутунлай кутулади-ю пешоналарининг шурига бодринг тузлаб юраверади. Бозор иктисоди деган замонда шунака келинларнинг бозори чаккон бўлади. Узун кўйлак киядиган кизларнинг сепига унта куйлак учун камида уттиз кулоч мато сотиб оласанми? Калта куйлакка бир кулоч олсанг, уттизта куйлакка етадими? Агар битта шим олиб берсанг, пенсага чиккунича кияди. Койил колиш керак, тиззалари-ю думба томонлари шилиниб, титилиб кетгунича кияверади. Шим тор келиб колмасин, деб коматини пенсага чиккунича бир хилда саклайди.
Хой довдир, сен билиб-билмай вайсайвермагин. Киндигини очиб куйган булса нима килибди? Бор экан-ки, куз-куз килиб куйибди, йук булса нимани курсатарди? Димоккинангга курт тушгур, гапиришдан олдин уйлаш керак. Маладес кизларимиз бир иш киладиган булсалар, уйлаб, фойдаси булсагина киладилар. Сен киндикларини очиб юришларини гапираверсан, гапираверасан, “шамоллаб колишади, бепушт бўлиб колишади, фарзанд догида утишади”, деб хавотирланасан-а!
Бу ёкда мухимрок масала турибди. Сен мендан “Нега киндикларини очиб юришади?” деб сўрагин, мен сабабини тушунтириб берай. Сурадингми? Энди эшит: бола онанинг корнида кандай овкатланади? Шу киндик оркалими? Ха, тузук, хеч бўлмаса шуни билар экансан. Маладес кизларимиз хам билишади. Нодон йигитлар эса билишмаса керак. Шулардан биттаси кизлардан “онангнинг корнида кандай тирикчилик килгансан?” деб сураб колса, узун куйлакли киз бечора нима килсин, кучанинг уртасида этагини кутариб курсатсинми? Шу саволни куёв бола туй пайтида сураб колсами? Келинни кийинтирадиган янгалар шу нозик масалани уйлашмаяпти.
Келин бола туйгача кучада кандай юрган бўлса, туйда хам киндигини очиб утириш шарт. Аклли одам нозик саволга нозик имо билан жавоб килиши керак.
Вой, дардингни олай! “Кизларнинг кулогига гап кирмайди” дейсанми? Худо маладес кизларнинг кулогини гап кириши учун яратганми? Куйсанг-чи, бунака тузсиз гапингдан кунглим айнийдиган булиб колибди. Маладес кизларнинг кулоги гап учун эмас, тилла-ю жавохир зиракларни куз-куз килиб такиб юриш учун яратилган. Сен мард булгин-у маладес кизларга тан бергин. Олдинги хотинларда фаросат етишмасди. Эри эриб кетиб икки-уч жуфт зирак олиб берса, бир хафта биттасини, иккинчи хафта бошкасини такиб юрарди. Маладес кизларимиз кулокларининг уч-тўрт еридан тешдириб олишдими? Бирданига тўрт жуфт зирак такиб юришса ёмонми? Зираги беш жуфт бўлса, ота гури козихонами? Минг марта койилман, буринни тешиб, такиб юришибди-ку?
Танти бўлсанг, олиб беравер, ун жуфт тилла зиракка хам жой топишади. Лабга такиш мумкин, бетга такса хам булади. Яна тили хам бор. “Тилга зирак такиб булмайди”, дейсанми? Овкат ея олмайдими? Йигитлигингда от минган эдинг-ку? Ем беришдан олдин отнинг огзидан сувлигини олиб куярмидинг. Маладес кизлар хам тилларидан зиракларини олиб куйиб, маишатларини килаверадилар-да. Нима дединг, кайтар-чи? “Гап у кулогидан кириб, бу кулогидан чикиб кетади” дейсанми? у кулогидан кириб, бу кулогидан чикиб кетади” дейсанми? Хеч ундай эмас. Гап дегани маладес кизларнинг иккала кулогидан кириб огзидан чикади. Шунинг учун хам гапга чечан бўлиб кетишяпти-да. Сен билан мен ёшлигимизда кизларга гап отсак нима буларди, улар уялиб, ерга карашарди, сен билан мен эсам кукракни кериб тураверардик. Маладес кизларга гап отган йигитларга карагин. Битта гапиради-ю мингта жавобдан гангиб, сичконнинг инини минг тангага ижарага олиб кочворади. Менга битта олим одам айтди, маладес кизларимиз тил хазинамизни хам бойитиб ташлашибди. Гап отган йигитларга караб “У хариф, кулокка нега лагмон освотсан, духинг етадими узи!” дейишларининг узиёк бебахо экан. “хариф”нинг урнига “козёл”, “тунка”,“чучмек”... дейишса, бойлик устига бойлик-да! Эртага биттаси уша “козёл”га, иккинчиси “чучмек”ка эрга тегса, у ёгини туйдан кейин келишиб олаверишади. Мана шунака кизлар келин булганида гап гапирган кайнонасини иягидан илгакка осиб куя колади. Бу хам кони фойда!

Tohir Malik
15.07.2009, 19:34
Келинига кам гапирадиган кайнонанинг умри узок булишини духтирлар айтишган. Хуп, битта даъвоингга кушилай: уларга гапириш керак, улар катталарнинг гапларини кулокка олишлари шарт. Лекин бунинг учун Худодан сурашимиз зарур, маладес кизларимизнинг пешонасигами ё
бушрок бирон еригами яна битта кулок ишлаб берсин.
Юзларига упа чаплашларини айтяпсанми? Буни гапирмасанг хам буларди. Бу хам сиёсий, хам халкаро масала. Фарангистондами ё Хитойдами ишлаб чикарилаётган сифатсиз упалар-у лаббуёкларни бизнинг маладес кизлар сотиб олиб, чаплашмаса ким сотиб олади? У ёкдаги фабриклар тухтаб колса, ишсиз купайса, бизга иснод эмасми? Уларнинг олдида уялиб колмаслигимиз учун буёкларни икки хисса купайтириб чаплаш керак. Нима дейсан? Ха... тугри айтасан, шунака чаток томони хам бор... Кечкурун афтидаги буёкларни ювиб ташласа,
арвохбашарани курган эр куркувдан жинни булиб колиши хам мумкин. Шунинг учун буянадиган киз-жувонларнинг юзларини ювишни таъкиклайдиган конун кабул килиш керак. Яна нима деяпсан? Куй, энди бу ёгига утма. Эр жонивор хотинининг юзидан упмаса, упмабди. Озгина кийналади-ю, кейин куникиб кетади. Нима? Э, йук, “хотинни юзидан упмасин”, деган конун чикариб булмайди. Орада шайтон бор, конунни бузиб куйса, эр балога колади. Бу ихтиёрий масала!
Маладес кизларнинг чекишларига осилаверма, сен бола! Оврупода чекишга карши кураш кучайиб, хамма чекишни ташлаётганда сигарет саноати нима килсин? Тарозининг бир палласи бушаса, иккинчи палласи босиб туради. Шунака булгандан кейин чекадиган кизларга балли, деявергин.
Кузларингга беш кетдим! Маладес кизларнинг билагидаги аждар суратини хам курибсанда, а?
Ваккос ака пошистни инига киргизвориб, урушдан кайтганида бармокларидаги “Ваня” деган сузни хам биринчи булиб узинг укиган эдинг. Билагига аждар суратини солишса, маладес кизларимизни айблама. Бутун дунё кизлари билаги-ю бошка жойларига аждар суратини солиб юрганида, бизникилар курбаканикини солдиришсинми? Шу масалага келганда эсинг пастлиги сезилиб колади. Уйлаб карагин: бир билагига аждар, иккинчисига бугма илон суратини
туширган кизни тухтатиб, гап отишга юраги бетлайдиган угил бола борми биз томонларда? Яна уйлагин: келинсаломдан кейин маладес келинимиз кулига супурги олганида билаклари очилиб, кайнонанинг кузлари аждар суратига тушиб колса... Супургини келинпошшанинг кулларидан олиб, хизмат килишни бошлаб юборганини кайнонанинг узи хам сезмай колар? Билагидаги аждар ут пуркаб турганда кайси эр хотинига бир нима дейишга журъат этади? Билакда аждар борми,
демак, оилада кайнона-келин жанжали йўк, эр-хотин машмашаси йук. Оиланинг хотиржамлиги учун яна нима керак? Менга колса “хамма хотинларнинг билагида аждар сурати бўлсин”, деб конун чикариб куярдим. Тухта, сен ховликма, кампирингнинг бужмайган билагига юзта аждарнинг суратини туширсанг хам, энди фойдаси йук. Вакт ўтган...

OmoN
15.07.2009, 19:42
Хажвияларни форумга ёзишдан олдин андак аччикрок деб огохлантиргандим.
Огоҳлантирганингиз рост. Лекин севимли жамоасининг мундиалга чиқишини орзу қилиб юрган мухлисларга бу ҳажвиянгиз бироз оғирлик қиларкан. Яхшиям 15 йил олдинги ғалабамиз бор. Ҳозиргача шуни эслаб овуниб юрамиз.

Abror Qodirov
15.07.2009, 19:44
Яхшиям 15 йил олдинги ғалабамиз бор. Ҳозиргача шуни эслаб овуниб юрамиз.

To'g'ri-ku-ya, lekin hadeb Hirosiymalayverish ham jonga tegib ketti.

Tohir Malik
15.07.2009, 19:45
Лекин севимли жамоасининг мундиалга чиқишини орзу қилиб юрган мухлисларга

Дуо килиб турайлик, зора дуоларимиз амалга ошса, Иншоллох.

Tohir Malik
15.07.2009, 19:49
Билсангиз, бир ўйинни 2-3 кишилашиб ҳам шархлашади. Шунинг учун бир вақтнинг ўзида ҳаммаларига юклаган маъқулроқ. Агар ҳаммаларининг зарур ишлари ёки учрашувлари булмаса, қарабсизки жуда гўзал футбол ўйини ва футбол шархи гувохи бўламиз.
Ҳамфикрликда шархланса янада чиройлироқ бўладими дейманда. :)
***
Айтиб утганимдек, хаёлий кўрик-танловимизни шу ерда тухтатиб турайлик.
Курик-танловимиз якунламайди. Давом этади. Эхтимол, сиз хам бирон кишининг репортаж олиб боришини тасаввур киларсиз?
Тасаввур этган кишингизнинг репортажини сизлардан хам кутиб коламан.

Abror Qodirov
15.07.2009, 19:54
"Маладес кизлар"нинг давом эттирамизми?

davom ettiraylik, iltimos! Mazza qilib o'qiyapman!

Tohir Malik
15.07.2009, 19:55
"Маладес кизлар"нинг давом эттирамизми? Жулкунбойнинг Рамакижон Жиянлари -ЖУРЖ чойхонада утириб давомини интирнетингга ёзмайсанми деб утирибдилар.

Abror Qodirov
15.07.2009, 19:58
"Маладес кизлар"нинг давом эттирамизми? Жулкунбойнинг Рамакижон Жиянлари -ЖУРЖ чойхонада утириб давомини интирнетингга ёзмайсанми деб утирибдилар.
Biz ham intizor bo'lib kutib o'tiribmiz!

Tohir Malik
15.07.2009, 20:09
Йигит билан кизнинг куппа-кундузи, хамманинг куз олдида ачомлашиб юришларидан гашинг келдими? Кариганингда яхши билан ёмоннинг фаркига боролмай колибсан. Коронгида, пана-панада висир-висир килиб утиргандан кура, шундай юргани минг марта яхши-ку! Эхтимол кучада биронта таниши ё кушниси куриб колар. Кувониб кетганидан кизнинг уйига суюнчига югурар. “Кизингиз суксурдек йигитни буйнидан боглаб, кучада ит етаклагандек етаклаб юрибди”, деса
отасининг канчалик фахрланишини хисобга олмайсанми?
Сочларини буяшларини умуман тилга олма. Эрнинг шухрати нима билан ошади? Куп хотин олиш билан. Кимнинг хотини куп булса, ушанинг чойхонадаги мартабаси хам баланд. Хозирги йигитлар битта хотинга каноат килишяптими? Унда обру, шон-шухрат нима булади? “Эрни эр киладиган хам, ер киладиган хам хотинми?” Эрга тегаётган киз соч буяшни урнига куйса, бас, куёв боланинг бахти чопибди, деявер. Бунака хотин бир хафта давомида коп-кора сочда юрадими? Иккинчи
хафта карасанг, бахти чопган эр сарик сочли жонон билан кетяпти. Кейинги ойда кизил сочли. Ия, бу лочиннинг учта хотини бор экан, деб уйлаб тан берасанми?
Сенинг бир янгиликдан хабаринг йук. Агар болалигингда жугрофия укиган булсанг, ер юзида Африко деган китъа борлигини биларсан. Худо кора-кура бандаларининг хаммасини шу ёкка ташлаган. Осмондан ерга тушаётганида ярмидан купининг кийими булутларга илашиб колгани учун ерга ялангоч тушиб, шундайлигича колган. Оврупода гузаллар куриги булишини эшитгандирсан. Уша Африкода ялангочларнинг дунё куриги булди. Бизнинг маладес кизлардан
иккитаси хам бориб колган экан. Уларнинг юриш-туришини кўриб, ялангочларнинг хаммаси уятдан кочиб колишибди. Бунга хам койил эмасмисан? Ха, кариганингда ичи кора бир махлукка айланибсан.
“Узинг хам кизларга куп карайдиган булиб коляпсан”, дедингми? Ха, карайман-да. Лекин сенга ухшаб сукланиб тикилмайман. Менинг карашим – илмий караш. Биласанми, Худо одамни тупрокдан яратган-а? Хотинларни-чи, нимадан яратган? Билмасанг, билиб ол: хотинларни
эрларнинг чап ковургасидан ясаган. Ишонмасанг, кукрагингни очиб чап ковургангни сана, битта кам булмаса башарамга тупур! Маладес кизларга карашимнинг сабаби хам шунда: “буларнинг кайси бири менинг ковургамдан яралган экан?” деб карайман. Худога шукур, буларнинг орасида менинг ковургамдан яралгани йук. Вох! Бу гапинг тентакона булди-ку! Кайтар-чи! “Бу кизлар одамнинг эмас, бирон уятсиз ёввойи махлукнинг ковургасидан булган” дедингми, а? Бу гапни менга айтдинг, бошка ерда лакиллаб юрма-я! Ёввойи махлуклар устингдан Худога арз килса, балога коласан.
Кел, куй, бугун иккаламиз хам жуда-а, айнидик. Гапдан кура, атрофга маза килиб карайлик, кузларимиз завк олсин. Ана, анави кизни куряпсанми... факат киндигига карама, гунохга ботасан.
Нега кузингни юмиб олдинг, дунёнинг лаззатини билмайдиган гирт ахмок экансан-ку, а?


ЖЎРЖ тогамизнинг хангомаларига бир суз кушишга хам, ёинки олиб ташлашга хам хаккимиз йук. Нима деган булсалар, форумга беками-куст тушди. Лаънат тошини отмокликни истаган кизлар ЖУРЖ тогамизни бораверишда унг томондаги чойхонанинг бир оёги синган сурисидан топадилар.
Хангомага жиндеккина изох лозимга ўхшаб колди: Урислардаги “Маладес”сўзи бизда “мард”ни англатади, узбекчасига “угил бола” ёки “эр йигит” дегани. Чойхонадаги хангомани айнан когозга туширганимиз сабабли “маладес киз”ни хам узича олавердик, деб имзо чекавердим.:

Lutfillo Tursunov
15.07.2009, 23:13
Хал килувчи уйиндан репортаж

Тўғридан-тўғри репортажларни ўткизворибмизда. Лекин барибир повторни кўриб мазза қилдим, ҳисобдан бехабар эдимда :)

Курик-танловимиз якунламайди. Давом этади. Эхтимол, сиз хам бирон кишининг репортаж олиб боришини тасаввур киларсиз? Тасаввур этган кишингизнинг репортажини сизлардан хам кутиб коламан.

Рухсатингиз билан муҳташам "Пахтакор" стадионидан олиб кўрсатилаётган учрашувмизни давом эттирсак.
Бугунги ҳал қилувчи ўйинни шарҳлаш учун ВИП-сектордан вакил қидирамиз. Бурни пучуқ, чап кўзи кўкариб, ўнг қоши ёрилган киши нигоҳимизни ўзига тортди. Булбулнинг чап кўзидай бўш жой қолмаган стадионда унинг атрофи 5 метр айланасига бўм-бўш. Атрофдагилар ундан тисарилиб, нарги ёнидаги ҳаммухлислари қўйнига биқиниб олишган. Эе, ахир бу машҳур боксчимиз Ёраман Чапақаевичку! Бир боқишда танимаганимизни қаранг-а? Демак, бугунги шарҳимизни Ёраман Зўравонга ишониб топширамиз.

Ёраман Зўравон:
Ваалайкум ассалом стадион! Шундоқ бўсин.
Бугун майдоннинг қизил бурчагида “Пахтакор” секундантлари жой олибди. Кўк бурчакда эса “Челси” мураббийлари, уларнинг нимкўк кўзларида хавотир. Елкаларида оқ сочиқ борлигига қараганда шогирдларига ишонч ҳаминқадар. Кучли зарба ўтказиб юбориши билан ўртага сочиқни ирғитишса керак-да.
Ўртада ҳакам рақибларни чақириб, қоидаларни яна бир марта эслатиб ўтди: тақиқланган жойга тақиқланган зарбалар тақиқланади; клинчга киришган пайтда “брейк” деганимдан таъзим билан ажралиш керак; рақибни иштонидан тортиб қолиш, каллада зарба бериш сариқ билан жазоланади; ие, капанг қани, майли ўзингдан кўр!
Бонг чалинди, ўйин бошланди. Оббо, бу ўйинда қўлдан фойдаланиш мумкинмаску! Накаут кўрмаймиз шекилли.
Пахтакор дарҳол ҳужумга ўтди. Ўнг томондан оёқда “хук” ишлатилди, ажойиб... аммо рақиб ҳам анойига ўхшамайди: “корпус” ишлатиб вазиятдан чиқиб кетди.
Ие, анаву пастдаги рақибларга болет қиляптими.
- Ҳой қоравой ўтир жойингга, индамай пистангни чақ, бўмаса ҳозир... Хей, сани тттууууууууттт (стадион узра эфирга узатиб бўлмайдиган товушлар ёғилди).
Кечирасилар пудболдан бироз четлашибман. Иии, қайси қошим учди, ким айтади? Тўғри топдингиз ёрилган қошим учди, демак бугун нимадир бўлади.
Ҳакам ўйинни бошқара олмаяпти, шиддат йўқ. Рақиблар бир-бирини авайлаб, балериналардай югуриб юришибди. Ўлгирдим бу пудболингдан. Мўлжални оллиб урмайсанми, ҳеч бўмаса нокаут кўрмаймизми.
- Ҳой, жойингга ўтирасанми йўқми? Ёки олдингга борайми ттууууууттт.
Яна чалғидим. Бугун ишонганларимиз – Лопухов ҳам, Зверев ҳам, Козлов ҳам пакар. Уларга нам сочиқни яхшилар силкилаш керак. Ёки оғизга сув олиб юзига усталик билан пуркаш керак. Тренеримизам ҳаваскорми дейманда. Адашибман Козлов бугунги ўйинга келолмабди, орқаворотдан айтишларича, унинг яккаю-ягона ити шамоллаб қолибди. Бардам бўлинг Козловжон, итингиз ҳали кўрмагандай бўлиб кетади. Агар этиб-бетиб ўлиб қолса сизга тоғнинг такасидан олиб берамиз. Ошна-оғайни дегандай, ёлғизланиб қолмайсиз.
... Мен қаердаман ўзи? Наҳот зиндонбанд қилишди. Кеча оқшом бекатда ётган чолнинг шаробини олиб қочганимни билиб қолишибди-да. Ойнанинг нариги бетида 50 минг гувоҳ. Ўртада 25таси зиппиллаб югуриб юрибди. Қанақадир думалоқ мосламани ўртага ташлаб кечаги шишани қидиришяпти. Ашёвий далил билан мени сўроқ қилишмоқчи. Ҳар замон топдик дегандай ён чизиқда турганлари байроқчаларини кўтариб, гоҳ чап ёнини, гоҳ ўнгини кўрсатади. Топиб бўпсан, шишани эрталаб Чағир мўлтонига бериб, иккита хўразқанд олиб шимим бўлдим...
Брррррр, э хаёлим қурсин ахир пудбол шархлаётувдимку.
- Эй видиочи бола бу ёққа кел. Ўтир, бу ерга, ўтиррр дедим! Бу ёғини ўзинг амаллайсан. Узоқ ўтиришга буйним товламайди, энг кўп ўтирганим уч сутка бўлган. Ҳой қоравой яна бақирдингми, энди ўзингдан кўр туууутттт ва яна узоқ давомли тттууууууууттттт...

Кейинги шарҳимизни агар зарядкаси тугаб қолмаса видеочи бола шарҳлаб беради. Айтганча, бугунги ўйин ҳисобини билмоқчи бўлган шошқолоқларга: яна кечки “Ахборот”нинг охирида бериладиган спорт хабарларини кўрволинглар.

OmoN
16.07.2009, 11:39
Барибир Тохир аканинг шарҳлашларига етказолмайман. Шундай бўлса ҳам бир ҳаракат қилиб кўрдим.
Футболни сурхондарёлик Тоға бахши шарҳлаяпти.
Хайяр-эйййййй
"Пахтакор"нинг дунё чемпионатида "Челси"га билан ўйнаб турган ери

Кўм-кўк стадионда
Копток тумалаб боради
Питер Чехнинг дарвозасига
Юмалаб-юмалаб боради

Хайяр-эйййййй
Пахтакордан Козёлўғли
Тўп ортидан от қўйди
Анчелотти махсум шунда
Чехни пичоқсиз сўйди

Хайяр-эйййййй
Зверўғлини тўхтатолмасдан
Бозингва билан Феррейра сарсон
Тўпни кутиб чарчаган
Дрогбанинг кўнгли вайрон

Хайяр-эйййййй
Лопухўғли азамат
Майдонда от суради
Ити касал бўлмаганида
Эссьен энасини кўрарди

Хайяр-эйййййй

Husen
16.07.2009, 20:05
Курик-танловимиз якунламайди. Давом этади. Эхтимол, сиз хам бирон кишининг репортаж олиб боришини тасаввур киларсиз? Тасаввур этган кишингизнинг репортажини сизлардан хам кутиб коламан.
Репортаж фермер Мамарайимнинг тилидан!

Солом малейкум.
Фермер хўжалиғимизни ташкил қилғанимизға, э-кечирасиз, стадионимизни ташкил қилғанимизға жети йил бўлған. Бир йили “Универсияда” дегич маърака ўтказдук. Ўшанда қурилған. Бу “Универсияда” деганлари жуда қизиқ бўлар экан. Катта стадионга ёш-яланглар йиғилиб, бирам ўйнайди-е, бирам ўйнайди-е, ўртада созандаю хонандалар. Хайрон қоласан, булар белашишга келганму ё ўйнашишга дейман ўзимға ўзим! Аммо, ўйнаган улар, юрак касал ортирғон мен бўлдим. Маъраканунг сўнггинда бирданига оламни овози тутиб, атрофни кундек ёриштириб чақмоқ чақса денг. Чақмоқ десам, бироз бошқача. Худдики осмондан юлдуз сочилгандек... Э, урди Худо дедим, ҳозир бир дўл ёғиб берсами? Кўз олдимға эндигина гуллай бошлаган, нозиккина-нозиккина пахта ниҳолларим келса денг. Энди нима бўлади, плонни қандоқ тўлдираман? (Ўтган йили-ку бир амаллаб тележкадаги пахтаға қум аралашған сувни сепа-сепа нормани бажаргандим.) Кўзларимни юмиб олиб, калимани қайтара бошлаған пайтим бир йигитча биқинимда тутади:
– Амаки, буни мушак дейдур, салют!
- Э, салютингга ўт тушсин сани.
Ҳай ишқилиб, бугун булар ҳам чақмоқ чақдирмасинда! Ҳай, бола, и-е, соқолингга оқ тушибди-ю, ҳай ука, шортикда юришга бало борми? Ман сани орқангдан ёш бола деб ўйлабман. Ростдан ҳам бир қилиғинг ортиқ шекилли, бўйнингдаги нима? Ҳуштакми? Худо берган ҳуштакни сайратмай, бўйниздагини сайратиб юрибсизми? Ўлманг! Ха-ха-ха...хафа бўлманг, аския бу, аския. Нима дейсан? Мураббийман дейсанми? Мураббий бўлсанг, бу ерда бало борми, мактабингга бориб дарсингни ўтмайсанми...Ҳай майли, сандан бир нарса сўрай - ишқилиб, ҳозир бу машваратунг тугагач, чақмоқ чақдирмайсанларму?
И-е, биродарлар. Минг бор, узр. Шарҳловчиликни бериб қўйғонларинг ҳаёлимдан чиқибди. Бўлмаса, бошлай қолай.
Салкам 10 сотихли ер узра ўсиб чиққан майса саратоннинг жазирамасида сўлмаганига хайронман. Ха-я, сувга совуқ кирди, энди сўлмаса ҳам керак. Узоқдан кўзим ўтмайдур, бу майса арпамикан, буғдоймикан, тариқмикан? Кечкисидан экишибди-да.
Ҳайрият, мана, тушунган одамлар ҳам бор экан-ку?!! Стадион бўм-бўш ётмасин дейишибди. Қолаверса, тепадан раҳбарлар келса, километр йўл босиб, далаға чиқишга ҳожат йўқ. Шундоқ хокимиятни биқинидаги стадионга олиб кириб, бу экинларни кўрсатса олам гулистон. Шу тепадагиларга ҳам хайронман, биз томонларға келса бўлди, далага чикади. Ҳа, энди шаҳарни одами буғодойни кўрмаган, пахтани кўрмаган, уларга қизиқда, қизиқ дерсиз. Қаёқда? Уларга биз фермерлар оғрина-оғрина пишириб берган тандир, қозон кабоб қизиқ. Еган улар, оёғини остиға шохдоргина қўчқорни сўйиб аламзада бўлган – камина. Кошки, келиб бир каромат кўрсатса, мушкулингни осон қилиб берса...
Лекин, жуда қотиришибди...Об-ҳавонинг ноқулай келганига қарамай, майсалар бир хил бўй берибди. Омма, шу оғилимдаги ўламан-ўламан деб турган хўкизимни олиб келсам зап яйрайдиган жойи эканда! (Шу бу йил ҳўкиздан сал қисилдик. Тошкандаги “хўкиз”ни контракти деб иккитасини сотвордим.) Энди област сентеридаги стадионда майса бизни ердаги ажриқ каби сарғайиб, қовжираб ётса уят ҳам бўлар-да! Ўзи ҳам азот билан паспорни аямаган шекилли? Йўқ., манимча, бу майсаларни тик-тик туришидан, қорайиб-қорайиб туришидан чўти суғорганда аммиак қўшганов. Бизга ҳам шу минерал ўғитидан онда-сонда бериб туради. Аммо, шу янгангиз далага сепишга ҳеч қўймайди-да. Ҳовлимизда кичкинагина, арзимас 20 сотихча огородимиз бор. Шу ерда тирикчиликка деб қовун-тарвуз, бодринг-помидор экамиз. Хўжалигимизга келган ўғит шу ердан ортмаса денг. Ортганда ҳам энди ошна-оғайни, таниш-билиш, қариндош-уруғ сўраб келади, йўқ деёлмайсан. Фермер бўлиб туриб, бир қоп ўғит топиб беролмасак, шаънимизга ҳам яхши эмасда энди.
Нима ҳақида гапиратёгандим. Ҳа-я, майса ҳақида. Менимча, буни ўстиришда ўзимизни “шарбат” усулидан фойдаланишдимикан... Шарбат усули мен сизларга айтсам, жуда маъқул иш. Ҳам арзон, ҳам қулай.. шу андаккина исини демай 3 кун чидаб берсангиз олам гулистон...Аммо, ҳосилини айтмайсизми...
Вой! И-е, вой, номард! Буни қаранг, 20 тача хўкиздек-хўкиздек йигитлар уялмай майсани босқиллаб кириб келяпти. Хой, чиқ дедим, оёқ ости қилма ерни, ҳой бола, ҳеч бўлмаса деҳқон тўккан пешона терини ўйла! Вой, буларни югуришини қара! Атайлабдан, майсани пайхон қиляптими бўлар?
Меличса чақиринглар, мелиса! Ўзлари чора кўришади, ана биззи қишлоқда буғойзорга кирган сигирларни сўйиб, хомталаш қилишган эди. Буларни хомталаш қилишмаса ҳам бошқа бир чорасини кўришар. Ўв, биродарлар, бу ерни эгаси йўқмикан-а? Баррагина майсаларни уволи тутади, чиқ дедим санларга!!! Тушунсанглар-чи, бир мусулмон планни тўлдиролмай балога қолади ахир, инсофларинг борми ўзи?
- Э, ука, ма, микрафонингни ушла! Ўзим бориб, буларни стадиондан битта-битта ҳайдаб чиқармасам. Нима улар югурсин деб қуриб қуйдикми стадионни!!! Кўрсатаман ҳали ҳаммангга!!!

Abror Qodirov
16.07.2009, 22:45
Репортаж фермер Мамарайимнинг тилидан!

Futbol haqida bir og'iz ham gapirmay hal qiluvchi uchrashuvdan reportaj tayyorlasa bo'larkan-da! :-).

AbuMuslim
19.07.2009, 00:28
Тоҳир Малик, Ҳикоялар (http://tohirmalik.com/index.php?option=com_content&task=category&sectionid=9&id=22&Itemid=204)

AbuMuslim
20.07.2009, 01:32
http://www.tohirmalik.com/kitoblar/iblis.jpg (http://islom.uz/content/view/1209/114/)

Tohir Malik
31.07.2009, 15:22
Парвардигори олам "Танланган асарлар"нинг саккизинчи жилдини чикариш насиб килса форумдош биродарларимиз Лутфилло Турсунов, Хусен Тангриев хамда Омонлар ёзган махсус репортажлари учун китобдан бебахра колмагайлар, иншоллох.
Куриб турибмизки, бу кетишда мухтарам форумдошларимиз ЖУРЖ тогамизни хам ярим йулда колдириб кетишади.

Lutfillo Tursunov
09.08.2009, 23:23
Парвардигори олам "Танланган асарлар"нинг саккизинчи жилдини чикариш насиб килса форумдош биродарларимиз Лутфилло Турсунов, Хусен Тангриев хамда Омонлар ёзган махсус репортажлари учун китобдан бебахра колмагайлар, иншоллох.
Озгина ҳаракатимиз битта китоб (дастхат билан) учун лойиқ топилганидан бошим осмонда.

Куриб турибмизки, бу кетишда мухтарам форумдошларимиз ЖУРЖ тогамизни хам ярим йулда колдириб кетишади.
Шогирд борки, устозидан ўтишга ҳаракат қилади. Лекин ЖУРЖ устозни ортда қолдиришга ақлим етмайроқ турибди-да.

Tohir Malik
12.08.2009, 17:49
Ўзимизнинг футбол

Хах! Сен бола “устоз эканман”, деб ўзингдан кетавурма. Ўзимам у-бу нарсани эплайтургон бўлуб колдум, аковси жонидан! Ашула бозоридан рипортаж айтгонимдин сўнг футболнинг идорасидан бир амалдор келуб, “бизларни хам бир махтаб ёзсангиз-чи”, деб ялинди. “Нимангни махтайман, бачаларинг футбол ўйнашни билмаса, тўпни тўхтатиб тепиш ўрнига “устимдан ўтиб кета колсин”, деб шарт ётиб олса. Дарвозабонинг “Эй Худо маним дарвозамни тўпларга тўлдириб юбор”, деб тўксон дакика нола килиб турса...” деган эрдим, йиглаб юбориб “аклингиздан айланай акахон, унда бизга бир янгилик ясаб беринг, кандай килсак дунёнинг чимпиони бўламиз?” деди.
Янгилик ясаш осон эмас, лекин мен ясадим. Энсанг котмасин, эшит.
Дунёнинг чимпиони бўлиш учун дунё ўйнаётгандан бошкачарок футбол ўйнаш керак. Инглисинг ўйлаб топган бу ўйини ўзига буюрсин, бизларга сираям тўгри келмайдур. Америкада бошкачами?
Эшитганман, “Америкача футбол” дейилар эркон. Хитойликлар бокс деган муштлашувни хам ўзича ўзгартириб олибдурлар. Kўли етмаган жойга оёк билан хам тушириб коларкан, азамат. Хўш, хамманики ўзича экан, биз “Ўзбекча футбол”ни ясасак нима бўлибди? Шошилма, канакалигини тушунтириб бераман. Ўйинчиларнинг бошига дўппи кийгозиб, белига белбог боглаганинг бирлан “ўзбекча футбол” бўлиб колмайдур. Хозирги тўптепарларингнинг белида белбог турмайтургон бўп когон. Мен бу ўйиннинг канака бўларини ипидан игнасигача ўйлаб, топдим. Хозир тренир деган хўжайинлари “Жума куни ўйин, соат ўн бирда стадионда бўлларинг”, деса хаммаси ўн иккига колмай етиб келадими? Янгича футболда бунакаси бўлмайди. Шунинг учун бунакасини “Галатфутбол” деб атасак-да ярашур. Тренир ўйиндан икки кун олдин тўптепар бачаларига тилпон килиб чикадур. Масалан, бунака дейди:-Аковси бўйидан, футбол фитрасияси мандан бемаслахат бир иш килиб кўйибди. “Тўртешар” кўмондаси бирлан ўйин жума куни бўлар эрмиш. Вахтингиз бўлармикин?
Янгича футболчи пешонасини тириштириб, кейин бош чайкайди:
-Жума куними? Йўк, братан, пайшанбанинг эртасига тўп тепишга холим бўлмайди.
Гапи тўгри-да! Кайси эркак пайшанбанинг эртасига хакиллаб югуради? Эркак хам одам, дам олишга хаки бор. Тренир аклли одам-да, бачаларининг ахволини билиб, фитрасияга илтимос килиб, ўйинни шанба кунига кўчиради. Яна тилпон килади. Гал дарвозабонга келганда яна ишкал чикади. “Куёв чакирди”га бормаса бўлмас экан. Якшанбада химоячининг тогаси хатна тўй килаётган эркон, душанбада ярим химоячининг хотини тугиб колиши эхтимоли бор эркон. Сешанбада чап канот хужумчининг кайнонаси “гап” бераркан. Чоршанбада ўнг канот хужумчининг холаси учинчи эридин ажрашиб, тўртинчисига никохланаркан. Ўйин пайшанбага белгиланганини эшитиб, марказий хужумчининг чапакай жахли чикиб кетди. “Акахон тўксон минут итдай югуриб, чарчаб уйга бораманми? Хотинимнинг кўзига кандай карайман?” Шунака килиб, ўйин ўн кундан кейинга белгиланади.
Хой, Абдумалик аканинг ўгли, гапимни эшитяпсанми, намунча анкаясан?! Ана энди тасаввур кил: бир томонда “Тўртешар”нинг корин кўйгон азамат йигитлари. Иккинчи томонда ўзимизнинг “Юмалабтепар”кўмондаси. Хакамбойвачча уларнинг жўрабошиларини чакириб “Агар рухсат берсангиз, хуштакни чалсам-у ўйинни бошлаб юбора колсак”, деб илтимос килади. “Вох!-дейди “Юмалабтепар”нинг жўрабошиси.-Бетокат хотинга ўхшаб намунча шошасан? Бир йилдан бери бу огайним билан энди учрашиб турибмиз. Ўйиндан кейинги ош-пошнинг маслахатини килиб олайлик”. Хакам сал таранглик килади-ю паловхонтўрадан ўзига хам насиба тегишини билгач, сал нари кетади. Жўрабошилар бир чекимдан нос отиб олишгач, “Пачоктўп” чойхонасида ошхўрлик килиб олишга келишиб олишади. “Юмалабтепар” ўйинда юткизиб беришга, “Тўртешар” эса ошнинг харажатини кўтаришга келишадилар. Хомийлар томонидин “Юмалабтепар”нинг хар бир ўйинчисига майдакавик чопон, иккита арок, иккита конъяк, йигирмата “Кока-кола”, икки кило сон гўшти, уч кило бикин гўшти, бир килодан жигар тайёрлаб кўйилгани эслатилгач, 4 : 1 хисобида тўхталишди. “Юмалабтепар” бачаларининг кайфиятлари сал пачокрок бўлиб тургани учун улар уришлари лозим бўлган тўпни хам “Тўртешар” химоячиси ўз дарвозасига киритадургон бўладир.
Ха, айтмокчи, “Галатфутбол”нинг асосий талабини айтмабман-ку? Талабга кўра, хар бир футболчи бачада алохида-алохида кўл телпони бўлиши шарт. Чунки ўйин пайтида тўпни кимга оширсам экан, деб бош котириб ўтирмайди. Масалан, дарвозабон тўпни кўлига олиб, майдонга кўз ташлайди. Караса, чап канотдаги ярим химоячи бўшрок турибди. “Йўк, унга оширмайман, кечаги ошда менинг олдимдаги устихонни уриб кетган эди”, деб ўйлайди. Ўнг томондаги ярим химоячига караса, бечоранинг ахволи ночоррок кўринадур. Чунки кеча ковуннинг устидан “Фанта” отлик сарик ширин сув ичгон эрди, хар нечук, нафсининг бу ўйуни энди корин ичинда самара бераётгандур? Шундай тўхтамга келмиш дарвозабон ўзидан хийла узокрокда бўлмиш марказий хужумчига телпон килади:“Акахон, калайсиз, чарчамадингизми? Тўпни сизга оширсам кабул килиб оласизми?”-деб сўрайдир.“Мендан бошка ўйинчи куриб кетибдими? Ана, тренирнинг жиянига узат, доим тайёр ошга баковул бўлиб туради. Умуман, менга бошка тилпон килма. Менга хозир хотиним телпон килиши керак”, деб жавоб берадир хужумчи. Дарвозабон чап канот хужумчига телпон киладир. Телпон тушмагурдан бир жононнинг “Абонент хозир одамгарчилик доирасидан ташкарида”, деган жувобни эшитгач, аччиги чикиб, тўпни шарт ерга кўядир ва устига ўлтуриб оладир. Тилининг тагига нос ташлаб, бебурд ошналарини сўкадир.
“Нос каёкдан келди?” дейсанми? “Галатфутбол”нинг талабидан иккинчиси шу-да. Дарвозанинг ортида бир халта нос турмаса, хисобмас. Хакамнинг башарасига нос тупуриб юбормаслик учун тўп тепаётганида нос отмаса бас, бошка пайт огзини тўлдириб олса хам, биров бир нима демайди. Дарвозабон тўпнинг устига ўтириб олгач, хакам “боякишлар чарчабди, майли бир дам олволишсин”, деб “Юмалабтепар”нинг жўрабошисидан икки чеким нос олиб, отволади. Шу пайт жўрабошининг телпони жиринглаб колади. Кулогига тутиб “алё”, деса ўзининг ошнаси – “Тўртешар”нинг жўрабошиси.
“Нимага гўддайиб турибсан? Дарвозабонингга айт, тўпни тепсин. Беш минутдан кейин ўйин тугайди, биз хали сенларга яна иккита уришимиз керак”, -дейди жигибийрон бўлиб.
“Ховликма, хакам акамиздан илтимос киламиз, ўн минут кўшиб берадилар”, дейди буниси.
“Эсинг жойидами? Вактни чўзсанг, у ёкда ош ланж бўлиб кетади. Икки минутда иккитани урайлиг-у аканг хуштагини чалиб, ўйинни тугатаверсин”, дейди униси.
Шунга келишадилар-да, буниси дарвозабонига телпон килади:
“Вей, хеббим, тухум босмай, тур ўрнингдан, яна иккита ўтказиб юборишинг керак. Анкайма!”
Жўрабоши хакамга хам телпон килиб кўйгонида, хакам хуштак чалиб, дарвозабонни огоглантирмокчи бўладир. Локигин, огзидаги нос хуштак тешигини беркитиб кўйиб, кўли билан ишора килиб кўя коладир.
“Галатфутбол” ўйинидин сўнг кандай вокеалар содир бўлгонин сен сўрама, мен айтмайин. Сен бир нарсани билиб олсанг етарли: “Галатфутбол” мавсумида “Юмалабтепар” кўмондаси хозирги кўмондаларга ўхшаб овора бўлуб, дайдуб, хасратлар чекуб, ўттиз ўйун ўйнамайдурлар. Уларга уч ёинким тўрт ўйун кифоя эрур.
Сен бу гапларимни когозга тушуруб, газнитга элтма. Буни кўлланма килиб ёзасан. Футбол фетрасиясидаги амалдорлар маним бу кашфиётимни эшитиб, йиглаб юбордилар. “Бизарнинг хам кўкрагимизга офтоб тегатургон кун келаркан-ку!” деб шодланмишлар. Сен кўлланмани ёз, мен тасдиклаб бераман. Тушундингму?

ЖЎРЖ (Жулқунбойнинг Ўгай Рамақижон Жияни)

OmoN
17.08.2009, 12:17
Озгина ҳаракатимиз битта китоб (дастхат билан) учун лойиқ топилганидан бошим осмонда.
А так Тохир аканинг постларида дастхат хақида ҳеч қанақа гап йўқ эди :)

OmoN
19.08.2009, 16:25
менинг тогам, машхур ёзувчи Мирзакалон Исмоилий
Андижон вилояти, Булоқбоши туманидаги Мирзакалон Исмоилий номли бекат.
https://img.uforum.uz/thumbs/3867384.jpg (https://img.uforum.uz/images/3867384.jpg)
Шу туманда Мирзакалон Исмоилий номидаги маданият ва истироҳат боғи ҳам бор.

Tohir Malik
25.08.2009, 18:28
Хотинтанлов


(Буни ўкинг-у “Худо ўзинг асра!” деб кўйинг.)

Корни оч одам сергўшт палову бўрсилдок нонни орзу килгани каби бўйдокнинг дарду хасрати момакаймок кизларда бўлиб колади. Овози раста бўлган кундан бошлаб то уйлангунига кадар ўтган узок йиллар мобайнида ўтирса хам, турса хам, ётса хам хаёлидаги шахло кўз, камалак кош, киприклари ханжар, лаблари бодом, коматлари сарв гўзаллар ишва килаверади. Ота-онасининг огзини пойлайвериб, жигари хун бўлган бўйдокнинг дардини ким эшитади? Бўйдок “Сен хам уйлангин, бола-чака орттиргин”, деган бир огиз сўз учун хатто жонини беришга хам тайёр.
Кийин бўлганда ўзбекнинг бўйдогига кийин. Ота-онасига караб: “уйлангим келяпти”, дея олмаса, “кечалари менга ёстик чидай олмаяпти”, дейишга тили бормаса... Европалик бўйдокларга осон.
Эрталаб танишади, пешинда никохдан ўтиб, кечкурун уйига бошлаб келиб: “Мамуля таниш, бу келининг”, дейди. Хикоямиз кахрамони Шодикул шунакаларга хавас киларди. Хаёлан шу тарзда, европачасига, минг бир марта уйландиёв. Лекин хаёлни хакикатга айлантиришга куриб кетмагур ўзбекчилик хаёси йўл кўймади-да! Нихоят оху зори Яратганга етиб бориб, отаси “вакт етди, киз танла”, деб амр килди. Шодикул кувонди. Кўп йиллардан бери биринчи марта ширин уйкуга берилди.
...Бўйдокчилик умрига якун ясаши керак бўлган Шодикулни тонг янгилик билан каршилади. Бугундан бошлаб совчилик санъати бархам топадиган бўлибди. Яъни совчиларнинг уйма-уй изгишларига чек кўйилибди. Энди бўйдок хокимиятга боради, янги ташкил этилган “хотинтанлов” бошкармасига учрайди, суратларга караб, келинни танлайди – вассалом! Шодикулга бу янгилик маъкул келиб, кувонди. Эрталаб келинни танласам, окшомда тўй экан-да, деб хокимият сари югурди.
“Хотинтанлов” бошкармасининг “бўйдоклар” бўлимида уни бир хумкалла карши олди. Хунук каллани безашни ўзига ор деб билган сочлар тўкилиб кетгач, бу одамнинг башарасини бирон бир тузукрок нарсага киёслаш хам кийин бўлиб колган. Аммо гўзал каллик орзусидаги Шодикул бу башаранинг хунуклигига эътибор бермади.
-Хм, уйланмокчимисан?-деб сўради хумкалла.
-Дадам шунака дедилар,-деди Шодикул ийманиб.
-Даданг яхши одамга ўхшайди. Скрапканг борми?
-Исправками? Канака исправка?
-Дадангнинг “уйлан” деганини кандай исбот этасан?
-Дадамнинг айтганларига ишонмасангиз, ўзимнинг уйлангим келиб колган бўлса-чи?
-Унда уйлангинг келиб колгани хакида скрапка керак. Махалла раиси уйлангинг келиб колганини текшириб, аниклаб, кейин махалланинг карорини чикариб берсин.
Шодикул гапни чўзса, янги справкалар кайнаб чикиши мумкинлигини англаб, индамасдан изига кайтди.Дадасига бўлган гапни уяла-уяла айтди. Дадаси сўка-сўка далолатнома ёзиб берди.
Махалланинг раисига куюкрок салом бериб эди, текшириб ўтирмай, у хам карор чикарди.
Хумкалла иккала когозга узок тикилди, охири хукм чикарди:
-Махалланики бўлади. Дадангники ўтмайди, мухри йўк экан. Райсабисга бориб, тасдиклатиб кел.
Райсобесга пешинга якин бориб, куюк салом берилса, иш осон битаркан. Лекин хумкаллага бу кифоя килмади.
-Даданг бирон партияга аъзоми?-деб сўради.
Шодикул “партиянинг ёрдами тегиб колар”, деб ўйлаб “албатта аъзолар”, деб юборди.
-Унда партия раиси тасдиклаб берсин-деди хумкалла.
Дадаси партиясиз эди, ўглининг бахтини ўйлаб, бира тўла иккита партияга аъзо бўлди-ю икковидан хам далолатнома олиб берди.
Хумкалла далолатномаларни четга суриб, Шодикулга тикилди:
-Тўйга тайёрмисан, ўзинг?
-Тайёрман,-деди Шодикул ишонч билан.
-Фалон минг сўм калин пули тўлаб кел. Беш прасан солиги билан жаъми шунча минг сўм тўлайсан.
-Калин пули йўк бўлиб кетган-ку?-деди Шодикул норози охангда.
-Сен кадриятларимизнинг тикланишига каршимисан? Ўйлаб гапир, бу сиёсий масала!-деди хумкалла жахл билан.
-Соликни нимага тўлайман?
Хумкалла унга норози киёфада караб, столи устида турган китобчани вараклади.
-Ўкишни биласанми, ма, ўки! “За обслуга” деган. Уйланганингдан кейин келин “обслуга” киладими?
Ўгил бола бўлсанг, хакини тўлаб кўй-да!
Шодикул пулни тўлаб келди. Хумкалла яна бош чайкади:
-Сут пули тўламабсан-ку? Фалон сўм сут пули, фалон сўм солик, жаъми фалон сўм тўлаб кел.
Бу талабдан Шодикул аччикланди. Бир хафта олдин ўртоги уйланганида бу машмаша, бу тўловлар йўк эди-я!
-Яна нега солик тўлайман, кайнонам хам обслуга киладиларми?-деди кесатиб
Хумкалла кесатикка ахамият бермай, жиддий охангда жавоб кайтарди:
-Бу пешонангнинг шўрига боглик, ука.
Сут пули тўлаб келингач, хумкалла яна бош чайкади:
-Тугилишда чала тугилганмисан, ука, хамма ишларинг чала-я!-деди у норози охангда.
-Яна нимаси чала? Бўлажак кайнотамга нос пули тўламабман-ми?-деди Шодикул бўгилиб.
-Нос пули алохида масала. Хозир гинекологдан скрапка олиб келишинг шарт.
-Ие, ака, гинеколог хотинларнинг дўхтири-ку?
-Буни сендан хам яхширок биламан. Уйланмокчимисан?
-Ха.
-Демак, хотин эмас, эркаксан?
-Кўриб турибсиз-ку?
-Кўриб турганим йўк. Гинеколог кўриб, хотин эмас, деган скрапка ёзиб берсин.
Гинеколог билан иш бир ёклик бўла колса кошки эди. Бундан кейин Шодикул хумкалланинг талаби билан сартарошга бориб хатна килингани хакида, невропатологга бориб миясида курт йўклиги хакида, мол дўхтирига бориб кечаси маъраб юбормаслиги хакида, гўрковга бориб катта дадасининг ростдан хам ўттиз йил аввал ўлгани хакида далолатномалар олди. Кейин эса электрчиларга бориб, тўйдан кейин бир ой мобайнида чирокни ўчириб кўйиш хакида, сувчилардан эса сувни ўчирмаслик хакида, бешикчиларга бориб хотини туккан кунларда иш ташламаслик хакида, мактабга бориб тугилажак боласини яхши ўкитиб бериш хакида, институтга бориб тугилажак фарзанди комилини ўкишга порасиз кабул килиш хакида мажбуриятномалар олиб келгач, хумкалла унга когоз-калам узатди:
-“Ўглимни ўттиз ёшигача уйлантираман”, деб тилхат ёз.
-Киз тугилса-чи?
-Унда “ўгил бўлади”, деган мажбуриятнома олиб кел.
-Хали келин маълум эмас-ку?
-Унда ўзинг мажбурият ол. Агар киз тугилиб колса, мажбуриятни бузганинг учун конун олдида жавоб берасан.
Шодикул таваккал, деб ёзиб бергач, хумкалла: “Ана энди навбатга кўямиз, уч ойдан кейин келасан”, деди.
Уч ойдан кейин ўттиз иккита далолатноманинг эскириб колгани маълум бўлиб, янгиланди. Шундан сўнггина хумкалла Шодикулга бир альбом тутказди. Шодикул суратларни кўриб, чиройли кизни танлади. Хумкалла когозларини титкилаб кўргач, бош чайкади.
-Йўк, буни сенга бера олмайман. Низом бўйича бу киз факат уруш инвалидларига ажратилган.
“Имтиёз” деган нарсани биларсан? Уруш инвалидларига келин навбатдан ташкари берилади.
Шодикул “Хозир уйланадиган уруш инвалиди колибдими?” деб эътироз билдирмокчи бўлди-ю тилидан тутилиб колишдан кўркиб, индамади. Бошкасини танлади. Хумкалла яна когоз титиб, сўнг сўради:
-Испанчани биласанми?
-Уйланишимга испанчанинг нима кераги бор?
-Бу киз испанчада ўкийди. Мен уни сенга бериб юборсам. Кечаси у сендан испанчалаб бир нимани сўраб колса, сен нодон тушунмай гаранг бўлсанг...а? Йў-ўк, мен оиланинг бузилишига йўл кўя олмайман.Яна бир киз раккоса экан, Шодикул чилдирма чалишни билмагани учун у хам насиб этмади. Дўхтирликка ўкийдигани хам берилмади: “соппа-сог йигит экансан, дўхтирни нима киласан?” деди хумкалла. Албомда кўзи сал галатирок кизнинг сурати колди.
-Сен боп киз мана шу,-деди хумкалла.-Кўзига парво килма, юмиб юрса сезилмайди. Хў-ўш, маълумотларга караганда чап кулоги эшитмас экан, ўнг кулогига гапираверасан. Ўнг оёги... чап оёгидан саккиз сантиметр калта. Бунга хам парво килма. Кеча бир укахон ўн икки сантиметр калтасини хам жон-жон деб олиб кетди. Бўзрайма, агар йўк десанг, бундан хам курук коласан. Хў-ўш, омадинг бор экан-ку, укахон! Бу кизнинг ошкозони аперайса бўлган экан. Сенга фойда-да, овкатни кам ейди! Э ука, сен хотин олмайсан, хазина оласан. Шунга рози бўлавер. Бу киз соков экан, ўлгунингча кулогинг тинч бўлади. Ўзи шу кизни сенга ўхшаган укахонларга асраб юрувдим, суюнчисини бегона килмайсан. Яна уч йил сабр килсанг, пенсага хам чикади.
Шу ерга келганда Шодикул йиглаб юборди:
-Ака, мен энди йигирма бешга кирдим. Мен буви оламанми ё уйланаманми?
-Хой яхшиликни билмаган тентак! Йигирма беш ёш бўладими ё эллик бешми – эрга тегмаган киз бўлса бўлди-да, сенга яна канакаси керак! Бор жўна! Бу ер онангнинг уйими, ноз киласан!
Шодикул ярим йилдан кейин яна келди. Бу сафар хумкаллага сўзи ўтадиган одам билан гаплашиб келди. Аввалги сафар биринчи бўлиб кўзи тушган чиройли кизни яна танлади.
-Буни сенга беролмайман, уруш инвалидларига аталган,-деди хумкалла яна ўжарлик билан.
-Асрор ака тайинлаганидилар. Йўк десангиз каттик ранжийдилар,-деди Шодикул унга хат узатиб.
Хумкалла Асрор акасининг номини эшитиб, ўзгарди, хатни ўкигач, Шодикул билан кайтадан сўрашди.
-Дидингизга балли, укахон, шу киз сизга аталганда,-деди.
-Урушга бормаганманда, бераверасизми?-деди Шодикул унинг мархаматига ишонкирамай.
-Бу ёгини тўгирлаш бизнинг бурчимиз. Адангиз урушга боргандирлар?
-Катта дадам борганлар.
-Бўпти, кизни катта дадангиз номига расмийлаштирамиз. Сиз доверност билан уйланаверасиз.
Катта дадангиз “шу кизга уйланишни неварамга ишондим”, деб ёзиб берадилар.
-Катта дадам ўлиб кетганлар-ку? Ишончномани нариги дунёдан олиб келаманми?
-Бу энди бизнинг вазифамизга кирмайди. Нариги дунёга бориб келиш масаласи билан бошка ташкилот шугулланади.
Шодикул ўлиб кетган катта дадасининг номидан ишончнома тўгрилай олмагани учун гўзал кизга яна уйланолмай колди. Ўша куни хумкалла шошкалоклик килиб, кизни расмийлаштириб кўйган, экан, Шодикул бир марта уйланганлар рўйхатига кириб колибди. Энди уйланаман, деса, аввалгисидан ажраганлиги хакида далолатнома керак экан. Буни эшитиб, Шодикул ўкириб-ўкириб йиглай бошлади...
Кўз ёшларидан ёстиги жикка хўл бўлай деганда онаси аста туртиб уйготди.
-Вой, боламей, кейинги кунларда уйкунгда ё бакирасан, ё йиглайсан, сени ўкитиб юбормасак бўлмайди,-деди у мехр билан. Отаси бу гапга эътироз билдирди:
-Ўглингни ўкитиш шартмас. Уни уйлантириш керак. Шоди, сен бугун Турсунмўйловнинг кизини бир кўриб кел, агар ёкса шу ой ичи тўйни бошлаб юбора коламиз.
Кўрган тушни таъсиридан хали кутилмаган Шодикул отасига караб туриб “Хокимиятга борайми?” деб сўради.
-Канака хокимият?-деди отаси ажабланиб.-Кампир, гапинг тўгрига ўхшайди, ўглингни олдин бир ўкитиб ташла.

OmoN
25.08.2009, 19:01
Хотинтанлов
Ростдан хам худо асрасин...

Lutfillo Tursunov
26.08.2009, 21:56
А так Тохир аканинг постларида дастхат хақида ҳеч қанақа гап йўқ эди
Жа хушёрсизда :)

Tohir Malik
30.08.2009, 16:45
Мухтарам Форумдош биродарлар!

Киссада ризк излаб узок юртларга борган одамларнинг кутилмаган азобларга дуч келишлари тасвирланган. Одамзот айрим айбларини “арзимас” деб хас-пўшлашга уринади. Ўйламайдики, ўша арзимас айби, арзимас туюлган гунохи ёки арзимас кўринган кичкинагина жинояти учун хаётини остин-устун килиб юборишга кодир жазо тайин туради. Буни “окибатул-амр” дейдилар. Кисса шу хусусда бахс юритади.


ЭНГ КИЧИК ЖИНОЯТ

Кисса



Бисмиллахир Рохманир Рохийм.
Билингларки,бу хаёти дунё бир нафаслик ўйин-кулги,
зеби-зийнат, ўрталарингиздаги ўзаро мактаниш ва
мол-дунё хамда фарзандларни кўпайтиришдир халос.
(Хадид сурасидаги 20-оятнинг маъноси)

“Эй Одам фарзанди!
Агар сенга ажратиб кўйилган ризкка каноат килсанг, ризкнинг ўзи келади ва Мендан хам мактов оласан. Борди-ю бу таксимга каноат килмасанг, дунёни сенинг устингдан султон ва сени унга хизматкор килиб кўяман. Дунё учун чўлдаги вахший хайвонлар каби югурасан, аммо сенга таксимлаб кўйган ризкимдан ортиги келмайди ва ўзинг хам Менинг олдимда уялиб коласан.
(Хадиси кудсийдан)

Ажаб маккорадир дунёйи фоний,
Минг алвон жилва бирла алдар они.
Ўшал маккораким, солса кўйнига,
Севингандин кирар шайтон ўйунга.

(Сўфий Оллохёрдан)



Тинтув
“Келиб-келиб рўзанинг биринчи куни ўгирликка тушасанми, уйинг куйгур! Мен бу пулларни ўлимлигимга деб йигаятувдим, илойим ўлимлигингга буюрсин!”
Шундай деб карганаётган Мохина кампир сочилиб ётган матоларни сандикка тахлай бошлади. Ўгри сандикни титиб ташламаган эди. Очган-у пулни олган, бошка нарсага тегмаган. Милиса деганлари битта сандик камлик килиб, уйнинг тит-питини чикариб юборди-я! Итига хар бурчакни хидлатиб чикди. Ит Сухробга караб бир вовуллаган эди, бола бечорани сўрокка тутиб кетишди.
Мохина караса, милиса гапни айлантира-айлантира набирасини ўгрига чикариб кўядиган. Ана шунисига чидамай, бирам шовкин солди-ки, милиса деганлари келганига пушаймон еб, жўнаб колди.
“Ўгрини топсак, хабар берамиз”, деб ваъда килишди.
“Мен ўгрингни пишириб ейманми, сен менга пулимни топиб бер!”
Мохина кампир шундай деб жавраганича колаверди.
Куёш ботиб, шом азони эшитилса-да, ифтор килиш хаёлига келмади. Мохина бу дунёда етмиш уч йил яшаб, бугун биринчи марта рўза тутиши эди. Уйини йигиштирар экан, Аллохга даъво килиб кўйишни хам унутмади: “Намозингни ўкимай, рўзангни тутмай юрганимда индамаган эдинг. Гапингга кириб, рўзангни тутганимда, топганимга барака бериш ўрнига шўргинамни куритасанми-я?”
Буни “бандага кўндокда теккан касал”, дейдилар. Банда яхшиликлари туфайли топаётган савобларини эринмай санаб юради ва бунинг эвазига тезрок мукофотини олишни истайди. Умри савдо-сотик билан ўтган Мохина дунёни бир бозор деб хисобларди. Шу боис бир кун тутган рўзасининг савобига мукофот ўрнига жазо олгани энг улуг адолатсизлик бўлиб туюлди. Бир-икки сўм фойдани деб паттачилар билан жанжаллашишга одатланиб колган нодон кампир бу онда энди Худо билан хак талашарди. Савдода насияга мол бермагани каби бугун олажак ажрининг хам эртага колдирилишини истамас эди. Рўза фарз бўлган ёшидан бери ўтган ибодатсиз йилларининг жазолари кутиб турганини эса фахм этмасди.
Дам ўзига-ўзи гапириб, дам уф торта-торта тинтувдан кейинги уйини тартибга келтирай деганда эшик шашт билан очилди-ю ичкарига Холниса ўкдай отилиб кирди.
-Хой, менинг боламга тухмат килмаган битта сиз колувдингизми? Сиз аввал ўзингизнинг гўрсўхтангизни эплаб олинг, кейин менинг боламга осилинг!
Хам эшикнинг тараклаб очилиши, хам кўшни хотиннинг отилиб киришидан чўчиб тушган кампир Холнисанинг даъвосини эшитиб гангиб колди. Аммо унинг бу холати узок давом этмади. Кайси бозор кўрган хотин бировни жавратиб кўйиб, ўзи довдираб колибди-ки, Мохина кўзларини мўлтиллатиб маъсумалик билан жимгина караб тураверса? Аччикни аччик кесганда, шаллакиликни шаллакилик даф этолмас эканми? Мохина хам обдон синовдан ўтган шу куролни ишга солди:
-Хой, Холниса! Ўпкагинангизни босиб олинг! Менинг болам арпангизни хом ўрдими, бунча бобиллайсиз?
-Бобилламай, кулайинми? Сизнинг касрингизга менинг ўглимни олиб кетишди. Бир марта камалса ўла-ўлгунча ёмон бўлиб юрадими? – Холниса шундай деб худди кампирни дўппослашга шайлангандай у томон бостириб келди.
Мохина унинг бу шаштидан чўчиб, бир кадам оркага тисарилди-ю ўзини тутиб олишга улгурди. Кўлларини белига кўйиб, ўттиз йил аввалги Мохина келбатида кўшнисини дадил карши олди:
-Болангиз нимага менинг касримга коларкан? Унингизни ўгирликка мен ўргатибманми?
Холниса юлишга ташланишдан аввал мухим масалани хал килиб олмокчидай тўхтаб, сўради:
-Кайси ўгирликни айтяпсиз?
Кўшнисининг попуги бироз пасайганини сезган кампир хам юмшади:
-Бу нима деганингиз? Бир марта ўгирлаб, бир марта камалган-да.
-Ўшанда икки марталаб тухмат бўлувди. Ўгирликни бўйнига кўйишолмаган. Уругимизнинг кони тоза, биздан ўгри чикмайди. Наша ташлаб кўйиб камашган. Энди сиз тухмат килиб каматмокчимисиз?
Канака тухмат?-кампир кўлларини белдан тушириб, ажабланган холда у томон бир кадам босди.
-Уйингизни ўгри урдими? Милиса чакирдингизми? Милиса ўгрини топиши керакми? Уйингизнинг тўгрисида тайёр ўгри турибди-ку? Кидириб овора бўлиб юришармиди? “Кимдан гумонингиз бор?” деб сўрашдими сиздан?
-Сўрашмади. Ўглингиздан гумоним бўлса, милиса чакириб ўтирармидим? Шарт бўйнигинасини узиб ола колардим, ер ютгурни.
-Боламни каргаманг! Нима деб сўрашди? Ўглимдан бекорга шубхаланишмагандир?
-Неварангизнинг огайниларидан кимлар кириб-чикиб турарди, деб сўрашди. Ражабни хам айтдим. Лекин ўгри демадим.
-Ўглим уйингизга йилда бир кирса киради, бўлмаса йўк. Нега уни айтасиз?
-Нега йилда бир кирар экан? Кунда – шунда-ку?
-Неварангиз хам уйимга кунда минг марта кириб-чикади. Битта игнам йўколса хам энди Сухробингизнинг ёкасидан оламан!
-Менинг Сухробим бировнинг молига ола карамайди, сизнинг игнангизга зор хам эмас. Худога шукр, ота-онаси нак Американинг ўзида ишлаб, пул топяти.
-Ха-я, билмабман,-деди Холниса лабини буриб.-Ота-онаси нак Америкада жарак-жарак пул топяпти-ку, бувиси бечорани бозорда офтоб уриб ковжиратяпти. Билиб кўйинг, мен хозир адвокат ёллайман, пулини сиз тўлайсиз!
-Нега мен тўларканман?
Мохина кампирнинг дагдага охангидаги бу саволига Холниса жавоб беришга улгурмади. Дахлиздан Муаттар кампирнинг овози келиб, иккови бараварига ўша томон каради. Тўртта мантини пахта гулли косага солиб, устига тўртта сомса кўйиб сочикка тугиб олган Муаттар остонадан хатлаётганда ичкаридаги машмашанинг бир улушини эшитди. Жанжалнинг боисини англамаган бўлса-да, икки кўшни орасидан кора мушук ўтганини сезиб, аввалига изига кайтмокчи хам бўлди. Кейин “шундай улуг айём кунида хам уришадиларми-я, яраштириб кўйсам, савобга коламан”, деган ниятда кириб келаверди. Унинг пайдо бўлиши Мохинага ёкди, Холнисанинг эса энсасини котирди. Хар кўрганида “Аллохнинг чизган чизигида юринг, синглим, енгсиз кўйлак кийиш сизнинг ёшингиздагиларга ярашмайди. Шим кийиб юришингиздан ёшлар кулишади”, деб танбех беравергани учун Муаттарни кўрса четга бурилиб кетадиган бўлиб колган эди. Муаттар Мохинага бундай танбех бермас эди. Аммо кун ўтган сайин ўлим якинлашаётганини эслатиб, охират савол-жавобларига шайланиш шартлигини кўп уктирарди. Мохинанинг бугун биринчи марта рўза тутишга жазм килгани ана шу даъватларнинг меваси эди. Аслида бундай даъватлар олдинги йили, ундан аввалги пайтлари хам бўлган, аммо курук гапнинг таъсири сезилмаганди. Бундан ўн кунча мукаддам Мохина кўшнисига хасрат дафтарини очиб, алак-чалак тушлар кўраётганини, Америкадаги кизи билан куёвидан ташвишда эканини билдирди. Унинг гапларини диккат билан тинглаган Муаттар хаётда яхши ниятга эришиш учун Яратганнинг амрини адо этиш шартлигини айтди. Хадемай етиб келинадиган улуг ибодат онлари – ўн бир ойнинг султони аталмиш Рамазон кунлари хидоят йўлида туришнинг афзаллигини тушунтирди. Мохина бу ойнинг биринчи дахасида Аллох хидоятдаги бандаларининг бошлари узра рахматларини ёгдиражагини, иккинчи ўн кунлигида магфират ёгдириш баробаринда тавбаларини кабул килиб, гунохларини кечиражагини, учинчи дахасида эса чин дилдан ибодат килган бандаларини охиратда дўзах азобларидан Ўзи куткаражаги ваъдаси борлигини англагандай бўлиб, ибодатга шайланган эди. Энг мухими – бир ойлик тутган рўзаси савоби эвазига кизи билан куёвининг мусофирликда тинч-омон яшаб, бой-бадавлат кайтиб келишлари мумкинлиги уни бу йўлга жалб кила олган эди. Муаттар кампир бу тонг унинг эшигини кокиб, уйига олиб чиккан, биргаликда сахарлик килган эдилар. Шом чоги ифторликда хам бирга бўлишга келишиб эдилар.
Мохина Рамазон ойида бозорга чикмасликка ахд килган эди. Сахарликдан кейин тўйиб ухлаб тургач, ховлида бир пас ивирсиган бўлди-ю бозорнинг оханрабоси тортдими ё шайтон васвасасига дош беролмадими, “бирров тушаман-у чикаман”, деган бахонада ахдини бузди. “Бирров тушиб-чикиши” тушликка кадар давом этиб, ўгрининг ишини битириб олишига кифоя килди. Ўттиз кунлик ибодати мобайнида топган савобини кизи билан куёвининг эсон-омон кайтишига багишлашни ният килган кампир бозордан келиб, сандигини очик холда кўрди-ю юрак ўйногида колди. Пул тугилган тугуннинг ўгирланганини билиб хушидан кетмаса хам, ибодат ойи хам, савоб хам, мусофирликдаги кизи билан куёви хам унутилди. Милисани чакириб пулнинг ўлимликка аталганини кайта-кайта таъкидлайвергач, баённома ёзаётган йигит “ўлимлик пули”нинг канча экани билан кизикди. Пулнинг микдори икки миллион сўм эканини эшитган милиса йигит, “кампир оширвормадимикин?” деб иккиланиб, ёзишдан тўхтади-да, маълумотни аниклаштириб олиш учун сўради:
-Онахон, бунака пулга ўнта ўлик кўмса бўлади-ку?
-Хой, сен кимсан ўзинг, кеча бурнингни артишни ўрганиб, бугун менга акл ўргатасанми? Аклинг ошиб-тошиб кетаётган бўлса айт-чи, битта ўлик неча пул билан кўмилади?
Йигит кампирнинг гапидан гашланмади, елкасини кисиб кўйиб дадил жавоб берди:
-Гассолга ўн-ўн беш мингдир, гўрковга йигирма мингдир, гўр тепасида Куръон ўкиб берадиган корига хам ўн минг берилар. Хар холда эллик мингга чиройли килиб кўмиб кўйса бўлади.
Сандикни титиб кўраётган ёши каттарок одам улар томон ўгирилиб сухбатларига хазил охангида кўшилди:
-Хашаки одамга эллик минг етади. Юз мингга шохона килиб кўмса хам бўлади. У ёги эса текин.
“У ёги текин”ни Мохина ўзича англаб, тутокди:
-Бунча доносанлар-а! “Кир ювди”, йигирма, кирк, йил оши, ўртада икки хайит, лайлак келди, ковок, кор ёгдиларни милисаларинг ўтказиб берадими?
-Хафа бўлманг, онахон, сиз “ўлимлик” дедингиз, биз шуни хисоблаб бердик. Ўлик лахадга киргунгача бўлган харажат ўлимлик бўлади. Муллалар “Колгани исрофгарчилик”, дейишяпти, кайси бири тўгрилигини биз билмаймиз.
Милисалар билан шу тарзда бошланган гиди-бидини газаб ўклари отиш билан якунлаган Мохина кампир кўшниси кириб галвасини бошламаганида балки рўзадорлигини эслаб колармиди. Хар холда то Муаттар кампир кўринмагунича дунё ташвишига кўмилганича колаверди. Хатто кампир дахлизда кўринганида аввалига “энди бунга нима бор экан, кўзим учиб турувди”, деб энсаси котди. Муаттар кампир остона хатлаб ичкари уйга кираётиб “Айланай, Мохинахон, сизни кута-кута ифторликни казо килай дедим-а! Ризкингизни кўтариб чика колдим. Хайрият, тинч экансиз, иссиккина манти, совутмай еб ола колинг. Холниса, келинг, сиз хам”, деб таклиф килди.
-Вой, Муаттар опа, хозир томогимдан хаво ўтмаяпти-ку, овкатга бало борми! Шўргинам куриб колди-ку, эшитмадингизми?-деди Мохина йигламсираб.
Бу гапни эшитган Муаттар кампир хавотирланиб косани сандик устига кўйди-да, ўзи холсизлангандай ёнига тиз чўкди. Худа-бехудага кўчага чикавермагани, фарзандлари эса хизматда бўлгани боис ўгирлик хакидаги вахимали шов-шув унинг хонадонини четлаб ўтган эди.
-Одамни кўркитмай, айта колинг, нима бўлди?-деб сўради хавотирли овозда.
Мохина кўзига ёш олиб, дардини очишга улгурмай Холниса тилга кирди:
-Мохинахонингиз,-деди киноя билан,- пулларини ўгирлатиб кўйибдилар, энди дунё кўзларига коронги бўлиб ётибди. Тўрт-беш сўм пулларини деб менинг боламни милисага бердириб юбордилар. Мен боламдан ажрай деб ўтирибман. Яхши келиб колдингиз, сиз гувохсиз, боламга бир нарса бўлса, бу хотиннинг уругини куйдираман.
-Хай-хай, Холниса, яхши ният килинг. Милиса сўраб-суриштириб кўйиб юборади, Худо хохласа.
-Сиз милисанинг кимлигини билмасангиз гапга аралашманг. Кўкармайдиган жойларига уради, тирнокларининг орасига игна санчади, кўлтигига сигеретининг чўгини босиб яна бешта ўгирликни бўйнига иламан, дейди...
Жўшиб гап бошлаган Холнисанинг хаёлига бирдан “ёлгон айтганларим чинга айланиб, боламни кийнашса-я!” деган фикр урилиб, ўзи хам кўркиб кетди-ю тилини тишлади. Бу жойда бошка сўз айтиш ортикчалигини англаб, Муаттарга “сиз гувохсиз, билиб кўйинг”, деб таъкидлагач, чикиб кетди.
Шундан сўнг орага сукунат чўкди. Мохина дардининг не чогли аламли эканини изхор этиш учун йигламокчи бўлди-ю, лекин йиги кела колмади. Муаттар кампир эса пул ўгирлатган кўшнисини кандай овутишни билмай каловланди. Охири:
-Мохинахон, келинг, бир култум сув ичиб, рўзангизни очволинг. Мен чой дамлай,-деди.
-Рўзангиз хам куриб кетсин, рўзангиз менга ёкмади,-деб юборди Мохина.
Кутилмаганда бундай гапни эшитган Муаттарнинг вужуди музлаб кетгандай бўлди. Кўшнисига ажабланиб караганича тили айланмай колди. Мохина эса “Шу ёшга етганимда менга рўза тутишни ким кўювди” деб мингирлади. Бу гапни Муаттар эшитмади. Бир неча нафаслик гангишдан кейин ўзини тутиб, тилга кирди:
-Бунака гапларни гапирманг, тавба денг, Мохинахон...
Муаттар отин ойилардан эшитган гапларига амал килувчи, ўзида илм йўк кампирлардан эди. Шу боис Мохинага жиддийрок танбех беришга журъат эта олмади. Унинг бу онда билгани – кўшниси хозир шаккок бўлди, гунохга ботди. Бу хакикатни дили хам, тили хам мухрланган, хидоятдан узок кампирга англатишга эса унинг курби етмасди. Шу боис гапга чечан отинойилар каби сўзамол эмаслигидан афсусланди. Индамай чикиб кетишдан ўзга чораси йўклигини англаб, ўрнидан турди. Остона хатлаётганида тўхтаб, оркасига ўгирилди. “Эрталаб сахарликка чакирайми?” деб сўрашга огиз жуфтлади-ю Мохинанинг авзойини кўриб, фикридан кайтди.
Мохина кўшниси чикиб кетган томонга караб туриб лабини бурди: “Бирам кўнгли нозик-ки, буларнинг! Тўгри гапирсанг хам балога коласан-а!”
У кўшниси ташлаб кетган косани кўлига олганида манти билан сомсанинг хиди димогига урилиб, иштахасини очди. Кишининг бошига хар кандай ташвиш дўли ёгилганида хам иштаха кучга кирса, нафс муддаосига етишмагунича кўймайди. Мохина бугун рўзага ният килганини, дуо билан огиз очиши кераклигини хам унутиб, битта мантини олиб тишлади. Таъми тотли туюлиб, иккинчи мантини хам тик турганича еб олди. Шундан сўнг чанкаб, чой ичиш максадида ташкарига чикди. Зинада туриб “Сухроб!” деб чакирди. Милисалар кетганидан кейин набираси “уйимда ухлаб оламан, кечкурун ишга боришим керак”, деган эди. Уйдаги чироклар ёкилмаганини кўрган кампир набирасининг ухлаб ётганини хам, ишга жўнаб колганини хам била олмай гарангсиб, энди баландрок овозда “Хой,Сухроб!” –деб чакирди. “Тефаль”да сув кайнатиб, чой дамлади. Газчилар ўлчагич кўйганларидан бери, сув кайнатгични яширинча тортилган электр симга улайдиган бўлиб колган. Ошхонада иккита сомсани еб, устидан бир чойнак чой ичгач, кўнгли ором олди. Колган манти билан сомсани сочикка ўраб, набирасига илинди. “Кечаси келганда еб олар”, деб ховли тўрига солинган уй айвонига олиб бориб ?ўйди. “Ишдан кеч кайтадиган” Сухроб шу ерда овкатланишга одатланган.
Бир йилдан бери чўзма лагмондай чўзилиб давом этиб келаётган кинони кўргиси келмай, телевизорни ёкмади. Ўрнини хам чала-чулпа солиб, чўзилди.

Nigora Umarova
30.08.2009, 16:52
Хурматли форумдошим!

Келинг, ушбу киссани шунчаки, куз югуртириб укиб кетмай, балки у ердаги кахрамонларга, вокеаларга уз муносабатимизни билдирсак.

Umida Shodiyeva
01.09.2009, 00:08
Милисани чакириб пулнинг ўлимликка аталганини кайта-кайта таъкидлайвергач, баённома ёзаётган йигит “ўлимлик пули”нинг канча экани билан кизикди. Пулнинг микдори икки миллион сўм эканини эшитган милиса йигит, “кампир оширвормадимикин?” деб иккиланиб, ёзишдан тўхтади-да, маълумотни аниклаштириб олиш учун сўради:


Qissani o'qib turib shu jumlalarga kelganimda, beixtiyor hayolimga Hasan Basriyning ushbu misralari keldi:
Juda ko’p odamlarni ko’rdim, ular o’tayotgan kunlaridan ko’ra dirhamalariga ko’proq baxillik qilishadi.

Tohir Malik
03.09.2009, 14:38
БИР ОЙ АВВАЛ, НЬЮ ОРЛЕАНДА:
Пушаймон пўртанаси
Табиатан бакувват бўлган, шу пайтгача хасталаниб ётмаган Мохина “бирортаси менинг хам хизматимни килса эди, ўрнимни солиб, чойимни дамлаб берса кошкийди”, деб орзу килмасди. Унинг онгидаги “Болаларнинг рохатини кўриш” тушунчаси кўпчиликнинг фикридан фарк киларди. Рохат деганда у биринчи галда дангиллама иморату шинам автомашинани назарда тутарди. Бу рохатдан бенасибликни хам адолатсизик, хам бахтикаролик хисоблаб, гоятда сикиларди. Аввалига толе юлдузининг чарогон эканига ишонган эди. Отаси урушдан колишнинг йўлини топиб, нон дўконида ишлаётганида у бахтикаролик хакида ўйламаган, аксинча, очликдан корни таталаб огриётган дугоналари даврасида ўзини саодатманд деб биларди. Отаси хамиша ишни пишик киладиган тадбирли одам эди. Мохинанинг назарида у умрида бир мартагина калта ўйлади – кизини бўш-баёв йигитга турмушга берди. Идорадаги кичкинагина хизматга ўрганган, озгинагина маошга каноат киладиган бу камсукум одам Мохинанинг назарида эр эмас, балки бошига битган кулфат эди. Мол-давлат топишга уринмагани етмагандай хотинининг бозорга чикишига каршилик килаверарди. Бозорнинг хавосини олган Мохинанинг токати уч йилга аранг етди. Охири “Бунака эрни ер ютсин”, деди-ю икки ёшли кизи Заринани багрига босиб, отасининг уйига кайтиб келди. Бошка оила куришни хаёлига хам келтирмади. Унинг оиласи, хусусан, эри хам бозор бўлиб колаверди. Бозорни бу дунёнинг энг улуг мўъжизаси деб хисобловчи Мохина иблис алайхилаъна Аллохдан бир масжид сўраганида бозор берилганидан бехабар эди. Умри шайтоннинг ибодат майдонида ўтган кампирнинг Худодан саодат талаб килиши хидоят йўлидаги одамни ажаблантириши табиий.
Кизини бозорга ўргатаман, деди, фойдаси бўлмади. “Ўкийман”, деб туриб олди. Кейин “ўкиган одамга тегаман”, деб хархаша килди. Икуёвликка кўнган йигитни катта олим, деб таърифлашган эди, у хам маошга ишлайдиган одам бўлиб чикди. Мохина мана шунисига куяди. Кизини эрдан чикариб олишга уринди хам, бўлмади. Йигиб-териб, топганига эскирок бир машина сотиб олиб берган эди, куёви шунда хам эплаб хизматини килмади. Америкага бориб ишлаётган одамларнинг бойиб келаётганларини эшитиб, кизи билан куёвини таргиб килаверди. Уларнинг кўнглида хам шундай хавас бор эканми, охири кўнишди. Хатто астойдил бўлиб, инглиз тилини ўрганишди. У ёкка боришнинг ўзи бўлмас экан, эски машина сотилиб, харажатларга ишлатилди. Шайтоннинг кудратини каранг-ки, одамларни жаннатга эмас, уммон ортидаги бир мамлакатга интиладиган килиб кўйди. Америкага бориш ижозати теккан куни уларнинг уйида тантана бўлди. Зарина ўзини хориж мамлакатидаги энг машхур педиатор мартабасида, Жўра эса салкам Нобель мукофотига даъвогар физик олим шарафида кўрди. “Ўзга юртнинг подшохи бўлгунча ўз юртингнинг гадоси бўл!” деган хикматни унутиб юборганлари учун шохона умидлар пардасига ўралдилар-у гулшан деб ўйлаган йўллари тиконзор экани, тиконлар устидан эса ялангоёк ўтишлари лозимлиги хаёлларига хам келмасди.
Умидбахш булут канотида учиб келган Зарина хам, Жўра хам Колумбни хайратга солган ерга кадам кўйишлари хамонок нурли толе излаб юрган юз минглаб бадбахтлар катори тупрокка коришиб, чанг зарраларига айланиб кета колдилар. Зарина болалар доктори у ёкда турсин хамшираликка хам илина олмади. Мохина куёвининг касби хакида сўз кетса “алламбало нурларни ўйлаб топади”, дерди. Жўра шугулланган ўша алламбало нур – лазер нурига доир тадкикотлар бу ердагиларни мутлако кизиктирмади. Бир-икки университетга мурожаат килганида “сиз кашф этмокчи бўлган нарсаларни бизда талабалар тажриба сифатида ўрганишади”, деган жавобни олди. Жўра интернет оркали физика, хусусан, лазерларга доир масалаларни жиддий ўрганган, у илгари сураётган гоялар эскирган бўлиши мумкин эмасди. Бу ерда бахслашиб, фикрини исботлашга уриниш имкониятидан махрум бўлгани сабабли “Сизларники маъкул”, деб изига кайтишдан ўзга чораси йўк эди.
Ширин умидлари захарга айланган эр-хотин лаллайган холда, бир тийинсиз уйга кайтишни хам, бу ердагиларга ўхшаб талашиб, тирмашиб яшашга кўникишни хам билишмас эди. Уйда бошларига бирон ташвиш тушса атрофдагилардан мехр-окибат кутишарди. Бу ерда кимдан кутишсин? Улардан сал олдинрок келиб ишлаб юрган танишлари “Бу ерда битта конун бор – “Ўзинг учун ўл етим!” Бировдан нажот хам, оч колсанглар бир бурда нон хам кутманглар”, деб огохлантирган эди. Бандадан ёрдам бўлмагач, Худонинг рахми келиб нажот бердими, хар холда иккови хам кўчада колмади. Шараф ва мартаба хусусидаги орзулари ушалмаган бўлса-да, корин ташвишидан кутилиш ва ортларига кайтиб кетишга етадиган маблаг топиш имконияти тугилиб, кувондилар. Шайтон тўрига ўралашиб колган банданинг кувончи ўзгаларникига ўхшамайди. Улар учун нафс ором олса бас, бу йўлда хатто хорлик боткогига ботиш хам кувончдир. Улар бунда очликдан ўлиб кетиш гамидан кутилганлари учун хам хурсанд эдилар.
Заринага ўзига мосрок иш топилди. Касалманд кампирга энагалик килиш аввалига унинг учун ўз касби бўйича ишлашнинг бир тури каби туюлган эди. Шахарнинг бадавлат дахасига эмас, камбагаллар яшайдиган кисмига борганда юраги бир “шув” этди. Уни ишга таклиф килган оила истикомат киладиган жойни кулба деб аташ инсофдан бўлмаса-да, искиртлигидан кўнгил озадиган икки хонага ўзгачарок таъриф бермоклик мушкул эди. Эллик ёшлардаги семиз хотин билан унинг ўттиз ёшлардаги ўглини “оила” деб атамок унданда мушкулрок эди. Энагалик хизмати хакидаги таклифдан кувонган Заринага “бир кампирнинг емок-ичмогига карайсан”, деб шарт кўйишган эди. Ранги кўмирдан хам корарок, гавдаси айикни хам хуркитадиган, дўрдок лаблари гоят катта огизни беркитишга ожизлик килиб турган, ликопчадек бўлмаса-да, пиёладан берирок чакчайган кўзлари ёниб турувчи бу хотиннинг кампир ёшида эмаслигини у кейинрок билди. Кўл-оёги соппа-сог бу хотин семизлиги туфайли юришга эринармиди, хар холда ўрнидан туришга харакат килмасди.
Ўзини “Жек” деб таништирган ўгил гапни калта килди:
“Онамнинг барча хохишини сўзсиз бажарасан. Онамдан шикоят эшитган куним думингни тугиб юбораман. Мендан бир сент хам ололмайсан. Оркангга бир тепаману чикиб келган жойингга кириб кетасан!”
Зарина мусофирлик балосига мубтало бўлмай туриб, буларнинг киноларида шунга ўхшаш сўкишларни эшитганда “нахотки кинода хам сўкишса?” деб ажабланган эди. Тил ўрганишни бошлаганида муаллимасидан “ростдан сўкишадими ё таржима нотўгри бўлганми?” деб сўраганида “таржимадаги ифода анчагина юмшок, аслини эшитганингизда тепа сочингиз тикка бўлиб кетади”, деган эди. Тилни ўргангач, кўрган кинолари муаллиманинг гапини исбот этди. Бу мамлакатга келгач эса бу хакикат ўз исботини тўлалигича топди. Дунёга хукмронликни даъво этувчи мамлакат ахлининг бу кадар ахлоксизлигини у сира кутмаган Зарина хам, Жўра хам “Худо буларга бойликни бериб, одамга хос фаросатдан кисган экан”, деган хулосага келган эдилар. Шу боис Жекнинг кўполлиги кўнглини огритган бўлса-да, чидашга мажбур бўлди.
Кампир ўзини “мисс Хамелтон”, деб таништиргач, “сен “лэди” деявер, рухсат бераман”, деб лутф килди.
Зарина унинг гапини эшитиб гангиб колди. Аввалига “хато эшитдимми ё кампир янглиш айтиб юбордими?” деган хаёлга борди. “Мисс”ни хато эшитган бўлиши эхтимол, чунки “мисис” деган сифатнинг айтилиши ва эшитилишида якинлик мавжуд. Турмуш курмаган кизларгагина нисбатан кўлланувчи “мисс” сифатининг кора гумбаздек ўтирган хотинга нисбатан айтилиши аклсизлик намунаси экани ойдек равшан эди. Бирок, инглизларда юкори табака саналувчи лордларнинг хотинига нисбатангина кўлланилувчи “леди” сифатини янглиш эшитиши мумкин эмасди. Бу хотиннинг йилларча аввал, ёшлигида биронта лордга хотин бўлганини хатто тасаввур этиш мушкул эди. Аслида бу хотинни “леди”гина эмас, “киролича хоним” деб аташи хам Зарина учун фарксиз бўлгани сабабли айни чогда бундай деб улугланиши песга ўсма кўйгандек ўринсиз туюлиб, гаши келса-да, итоат билан:
-Хўп бўлади, мисис,-деди.
Унинг мутелик охангидаги бу жавобини эшитган хотиннинг жахли чикди. Ола-кула бўлган кўзларини Заринага кадаб:
-Мисис эмас, мисс Хамелтон! Кулогинг карми?-деб ба?ирди.
-Хато эшитибман, узр, леди!-деди Зарина довдираб
Айбини эътироф этиши хотинга хуш ёкиб, жилмайди-да, “отинг нима?” деб сўради. Зарина айтгач, унинг тили келишмадими, хар нечук хизматкорига янги исм кўя колди:
-Бугундан бошлаб исминг “За” бўлади. Ўзинг кимсан, хиндуларданмисан?
Ранги корамагизга нисбатан ок сарикка мойил Зарина сочини шу рангга мос равишда бўяб олган бўлса-да, хотиннинг хиндуларга ўхшатишидан гаши келди.
-Йўк,-деди бир оз зардали охангда.
-Каердан келдинг?
-Тошкентдан.
-Тошкент?- кора хотин нимадир эсламокчи бўлгандай ўйланди-да, яна сўради:-Каерда у Тошкент?
-Ўзбекистонда.
-Ўзбекистонинг каерда?
-Осиёда?
-Осиё дейсанми? Ха-а... –хотин мухим нарсани кашф килгандай мамнун жилмайди.-Африкадами, Танзаниянинг пастидами?
-Йўк...
-Африкада эмасми?
Зарина унинг таажжуб билан берган саволига нима деб жавоб кайтаришни билмай каловланди. Кейин худди Осиёнинг Африкада эмаслигига ўзи айбдордай паст овозда:
-Африкада эмас...-деди.
Буни эшитган хотин сапчиб тушай деди. Жонхолатда “Жек!” деб бакирди. Унинг кичкиригидан Зарина чўчиб, оркасига тисарилди. Онасининг бундай кичкирикларига кўникиб колган ўгил эса ўзининг хонасида ўтирган жойидан жилмай, бепарвогина овоз берди:
-Нима дейсан?
-Мен сенга хизматкор албатта африкалик бўлсин, демаганмидим?
-Бу каерлик экан?-деди Жек пинагини бузмай.
-Осиёликман, деяпти-ку?
-Осиё каерда экан, Африканинг кок киндигида-ку?
-Отанг хам ёлгончи эди, сен хам каззобнинг ўзисан! Мени Осиё Канаданинг шимолида жойлашганини билмайдиган ахмок деб ўйлаяпсанми?
-Мисс Хамелтон, сен ахмок эмассан, лекин географияни яхши билмайсан. Африканинг марказидан Канада деган дарё окиб ўтади. Осиё шунинг бўйида. Ишонмасанг, хизматкорингдан сўра.
Кора хотин “шунаками?” деган маънода боккан эди, ишдан ажралиб колиш хатарида турган Зарина Осиёни Африка китъасига кўчиришга рози бўлди. Агар она-боланинг бу мулокотини бировдан эшитса “лоф киляпсиз!” деб инонмасди. Хозир кулокларига хам ишонгиси келмади. Аммо на чора, хакикат баъзан шунака аёвсиз бўлади. Зарина мактабда ўкиётган дамларда Америка тўхтовсиз равишда ёмонланса-да, унинг тарихи-ю жугрофий ўрни хакида тўлик маълумот бериларди. Хатто энг ёмон ўкийдиган боладан сўралса, Миссисипи дарёсининг Америкада эканини айта оларди. Ўртача ўкийдиган бола эса бунга кўшиб Ниагара шоввасини хам гапириб бериши мумкин эди. Заринанинг шундай хонадонга хизматкор бўлиб ёлланиши мумкинлигини даъватчи иблис хисобга олганмиди ё йўкми, хар холда Аллохнинг хузурида олим хисобланган бу иблис хам кора хотиннинг билимидан алхол хайратда колган бўлиши хакикатга якин эди.
Зарина эшитганларини хазм кила олмай турганида кора хотин унга караб яна гапира бошлади:
-Бу аблахнинг отаси ёлгончи бўлгани билан хакикий эркак эди. Мен нечта эр билан ётганимнинг хисобини билмайман. Аммо буларнинг орасида энг зўри ўша эди. Эринг борми?
Зарина гапни чўзмасин, деган максадда секин бош иргади.
Зарина ёшлигида онаси билан бозорга чиккан пайтларида огзи бепарда бозорчи хотинлардан айрим ножоиз сўзларни эшитиб, уятдан юзлари ёниб кетай дерди. У хотинларнинг уятли гаплари асосан хазил тарикасида бўлиб, гапларини айтиб олишганидан сўнг кахкаха отиб кулишарди. Бу кора хотин эса... Зарина дунёдаги энг ахмок хотиндан хам бу даражадаги ахмакона саволни кутмаган эди. Яхшики, у жавобни талаб килмади.
Америкада “битта ота ўнта ўгилни бокади, аммо ўнта ўгил битта отани бока олмайди” деган хикмат йўклиги учун бу кора хотин ўн бешта ўгилни орзу килиб колган эди.
-Сен икки кулогинг билан эшитиб ол: Жек билан искашиб колганингни сезсам, оёгингдан остираман.
Бу огохлантириш Зарина учун тухмат бўлиб туюлиб, эътироз билдиришга журъат этди:
-Нима деяпсиз, леди! Мен бу шахарда эрим билан биргаман. Жек эса... ўглим тенги бўлса керак.
-Ўглинг тенгими ё баломи, фарки йўк. Кўзига кон тўлса, менга хам ташланадиган одати бор. Менинг ёшим нечада биласанми?
-Билмадим, леди, балки олтмишдадир?
-Кўзинг кўрми, яхширок кара. Эллик иккидаман. Шунчалик кари кўринаманми?
-Йўк, леди, менинг онам етмиш учга кирганлар, у кишини хам кари демаймиз.
-Етмиш учда? Хизматкорга ташлаб келдингми?
-Хизматкоримиз йўк. Ховлидаги хамма ишларни ўзлари киладилар.
Кора хотин “Ховлидаги хамма ишларни ўзлари киладилар” деган гапни англай олмади. Зарина эса тушунтиришга харакат килмади.

***
Жўрага насиб этган хизмат Заринаникига нисбатан тузукрок эди. Нозикбадан хотинининг гумбаздек келадиган кора кампир тагига тувак тутишини эшитганда этлари жимирлаб, кўнгли айниб кетди. Ўз гўшасида оппок халат кийиб мастона юрадиган, шайтон мархамати билан кибр курсисида ўтирганича истаса саломга алик олиб, истамаса кеккайиб ўтиб кетишга одатланган хотин учун бундан ўзгача мукофот бўлмаслигини у идрок кила олмади. Хотинининг хорланганидан афсуслар чекди-ю ўзининг кисматидан рози бўлди.
Шахар марказига якин жойдаги беш каватли, уч йўлакли уйнинг зиналарини эртаю кеч ёг тушса ялагудек тозалаб туриш, ховлини супуриб, майсаларни парвариш килиш, окшом чоглари итлар сайридан кейин коладиган кумалокларни биттадан териб олиш кашфиёт умидидаги физик олим учун тубанлик эканлигини тан олгиси келмасди.
-------

Зиналарни хўл латта билан артаётганда бели зиркираб колса аламдан йиглаб юбормаса-да, юрагида сим-сим огрик бошланарди. Бу томонларга отланган кезлари синфдош дўсти уни янглиш йўлдан кайтариш учун кўп насихатлар килган эди. Банданинг кўз олдига иблис парда тортиб, калбига эгалик килиб олган дамларда дўстнинг насихатлари кор килар эканми? Аслида Жўра Америкага хавас киладиганлар тоифасидан эмасди. Ишидан нолийдиган ери хам йўк эди. Агар жиянининг захархандалик билан айтган ўша гапи бўлмаганда балки юрагини иблисга осонгина бўшатиб бермасмиди...
Одамзот хам кизик. Биров “кўзингни сот”, деса ёки кулогига харидор бўлса газабланади. Харидорни дўппослаб колишдан ёки сўкишдан хам кайтмайди. Холбуки, кулогини кесиб сотса кўп нарса йўкотмайди. Агар харидор унинг буйрагини сўраса, газабини ичига ютар-у лекин юрагини талаб килса – томошани кўраверасиз. Миллион-миллиард долларга хам сотмайди. Шундайликка шундайку-я, бирок, калбига шайтон харидор бўлса кўпам савдолашмайди, кимдандир эшитган бир-икки аччик гапдан аразлайди-ю арзонгинага, хатто текинга бериб юбора колади.
Эрининг костюми эскира бошлаганидан ор килган Зарина янги кийим-бош галвасини бошлади. Устидаги кийимнинг кандай бўлишига мутлако ахамият бермайдиган Жўра бир-икки гап билан дўконга бора коладиган бўшанг эрлардан эмасди. “Жиянингиз костюмни арзонрок килиб беради”, деб аврайвергач, боришга мажбур бўлди. Жўранинг илм йўлида омади келишмаган жияни ўзини тижоратга ургач, чўнтагига пул тушиб, босар-тусарини билмай колган, ўзи ерда бўлса-да, димоги нак етттинчи осмонга чикай деб колганди.
Эр-хотин ичкари киришганда харидор йўк эди. Дўконнинг ён хонасида ошналари билан пивохўрлик килиб, бу йил хажга бориш маслахатини пишириб ўтирган жияни уни сал огриниб карши олди. Унинг энсаси котганини сезган Жўра оркасига кайтмокчи бўлганда Зарина енгидан ушлаб тўхтатди. Жияни уни ўртокларига таништириб ўтирмади. Тогаси энг камида туман хокими ё ўринбосари, хатто оддий солик нозири бўлганида хам бошкача кутиб, ўзгача фахр билан таништирарди. Лекин унниккан костюм кийиб, йигирма йил мукаддам расм бўлган галстукни бўйнига боглаб олган кишининг физик олим эканини кандай фахр билан айтсин? Бири Дубай, бири Италия яна бири Хитой сафарларидан бўшамайдиган, Парижнинг ресторанларида киборларча маишат килган, энди эса хожилик мартабасига эришиш ниятидаги тужжорларнинг физик олим билан нима ишлари бор экан? Келса келибди, костюм керак бўлса, ана, чўнтаги кўтарса хохлаганини олсину кетаверсин.
Тогасининг ниятини эшитган жиян унга ажабланиб каради. Инсоф килдими, хар холда гапини очик айта олмай “майли, кўринг, танланг”, деди. Жўра эмас, Зарина танлади. Жиян уларнинг кўлидаги костюмга караб туриб захарханда килди:
-Кеннайи, бу кастўм тогамга бўмайди,-деди мавхум охангда.
-Нега бўлмайди? Лойик келди-ку? Жудаям ярашди...-деди Зарина.
-Ярашишга ярашди-ю, лекин... тогамга бўмайди, бу... жуда киммат кастўм. Бойваччалар киядиган кастўм.
Шу гапи билан бойвачча жиян тогасининг устидан бир челак муздек сув куйиб юборгандай бўлди. Бегона сотувчи шундай деса унга бунчалик таъсир килмасди. Гўдаклигида эркалаб, опичиб юргани, ўкиб одам бўлсин деб елиб-югургани – шу жиянидан бундай гапни эшитгач, кўз олди коронгулашиб кетди. “Шу даражада факирманми? Шу даражада факирманми? Шу даражада ночорманми, ношудманми?” деган аламли ўй вужудини какшатиб юборди-ю хотини билан кайнонасининг Америкага бориб, бойиб кайтиш хакидаги таклифларини рад этмай кўйди. “Эътибор – пул, шухрат –пул, одамгарчилик –пул, хатто илм хам пул” деган адаш фикрнинг кулига айлана бошлади. Охир-окибат “бизнинг бахтимиз билан ризкимизни Худо уммон ортидаги ерларга тўккан экан, бориб, йигиб-териб олайлик” деган тўхтамга келди. Дўсти Нуриддин донолар хикматидан мисол келтириб “Ризк топмокда чумолидек кучингга йиглагил, пашшадек хониш килиб, хар суфрадан кувланмагил”, деганида истехзо билан кулиб кўя колди. Нуриддин “фоний дунёдаги умринг бир кунчалик хам эмас, шундай экан, ўн йиллик ризкни тўплашга уриниб нима киласан? Сенга тегишли ризк Аллох томонидан юборилади. Ўзингга ажратилган ризкни ёлгиз ўзинггина оласан. Бошка биров илиб кетмайди. Сенга ўша бошка биров ризкингни илиб кетгандай туюлиб, афсусланасан. Сира афсусланма, дўстим, аслида ўша илиб кетилган нарса сеники эмас, бировники эди”, деганича колаверди.
Кайнонасининг фатвосига кўра “ризк ови”га ўгилларини хам олиб кетишлари шарт эди. Элчихонадагилар бемехррок эканларми, хар холда Сухроб бувисининг эркатойи эканини инобатга олишмади. Харчанд уринилмасин, канча чиким килинмасин, ёши йигирма бешга бораётган, аммо халигача йигирма беш танга топишга укуви етмаётган арзандага рухсатнома берилмади. Сухробнинг ўн олти ёшида ўгриларга кўшилиб, милиция рўйхатига тушиб колгани панд берди. Ўшанда озгина сарф-харажат билан иш босди-босди килинган, орадан йиллар ўтиб кетганига карамай бу тарих унутилмаган экан. Сухробни ўн тўккиз ёшида уйлантиришганда унинг “ўз аравасини ўзи тортиб кетишига” ишончлари бор эди. Бирок, куёв болада “уйландим, оила бошлиги бўлдим, уйга бир бурда бўлса хам нон топиб келишим керак” деган фикр уйгонмади. Жўра одобли, чаккон келинидан рози эди. У ичкуёв сифатида бу оиланинг куюшконга сигмайдиган одатларига кўникиб кетган эди. Аммо келини бу оила талабларига мослаша олмади. Мохинанинг “текинтомокка токатим йўк” деган конуни Сухробга нисбатан кўлланилмагани холда келинга тадбик этилиб, бозорга чикишга даъват этилганда жувон бечора чидолмай кетиб колди. Сухробни уйлантиришга яна бир-икки уриниш бўлди-ю совчилар курук кайтишаверишди. Америкага бориш нияти уйгонганида Сухробни ўша ерда муким бўлиб колган биронта бойрок ўзбек оиласига ичкуёв килиш режаси хам тугилди. Элчихонанинг рухсатнома беришдаги ўжарлиги бу режани бўгиб ўлдира колди.
Америкага келиб, пешоналари деворга “так”этиб тегиб, кўзлари очилганда Сухробнинг келмаганига шукрлар хам килишди.
Зиналарни артаётган Жўранинг бели зиркираб, каддини кўтармокчи бўлганида юраги ярадор куш каби потирлаб, холсизланиб колди. Зинага ўтириб, пешонасини туткичга тиради. Баданидан муздек тер чикди. Шунда кулогига кимдир пичирлади:
“Эй Одам фарзанди! Албатта, ризк хаммаси таксимланган ва ажал ўлчаб кўйилгандир. Касал бўлган одам дунё лаззати ва неъматларидан махрумдир. Бахиллик хамма жойда ёмонлангандир ва дунё неъматлари чексиз эмасдир. Ризк излаб узок кетмок захарлидир ва ризк бергувчи доим тирик ва коимдир... Эй Одам фарзанди! Келиб турган ризкингга каноат килмасанг, дилингга орзу-хавасларни солиб кўяман. Улар хеч тугамайди ва сен улардан абадий кутула олмай коласан...”
Бу овоздан сесканиб, атрофга аланглади – Хеч ким йўк. “Алахсираяпманми?”-деб ўйлаб худди иситмаси бор-йўклигини билмокчи бўлгандай пешонасига кафтини кўйди. Пешонасини муздек тер босган – иситмаси йўк. Факат юраги бехол тепади. Нафаси сикилади. Ташкарига чикиш ниятида ўрнидан кўзголган эди, кўз олди коронгулашди. Шунда ўша таниш овоз яна пичирлади:
“Эй Одам фарзанди! Албатта, мен сени онанг корнида куч-кувватсиз ва харакатсиз ётган вактингда тарбия килдим ва онанг корнидан саломат чикардим. Токи сен оёкка тургунинггача онангнинг дилини сенга рахмли ва мехрибон этиб, сенга мойил килиб кўйдим. Сен шундай килиб, катта бўлдинг. Ундан сўнг токи мени акл билан таниб, кувват билан ибодат киларсан, деган умидда сенга куч-кувват бердим. Аммо сен катта бўлганингдан сўнг менинг ибодатларимдан юз ўгириб, мен таксимлаб кўйган ризкнинг талаби билан машгул бўлдинг. Бас, Ўзимнинг азиз ва улуг деган сифатларимга касамёд киламанки, агар дунё кидириб етти кат ернинг каърига кирсанг хам, Ўзим таксим килиб кўйган ўшал ризкдан заррача хам микдорда зиёда килмасман...”
Эслади...
Бу гапларни дўсти Нуриддин айтган эди. Америкага отланганини билдирганида Нуриддин аввал ўйланиб, кейин бош чайкаганди. Бу фикрдан кайтаришга даъват килганди. Жўра ўжарлик билан ахдида катъий туравергач, мисол тарикасида айтганди бу гапларни. Ха, “Бу Аллохнинг гаплари!” деб таъкидлаб, баланд овозда айтиб эди. Бу онда нечун шивирлаяпти? Юртда норози холатда колган дўстининг овози уммон оша келгунча кучини йўкотиб, ожизланиб колдими? Овоз-ку, кучини йўкотар. Аммо Аллохнинг сўзлари хеч качон ўз кудратини йўкотмайди-ку? Вокеан шундай. Бирок, калбини шайтон ихтиёрига берган банда бу кудратни хис кила олмайди. Юракнинг бехаловатлиги хам шундан.
Нуриддин билан бахслаша туриб кетишининг сабабини илмга боглаган эди. Битта костюмга арзитмаган жиянидан аразлаганини, ўглига бой келин ахтариш нияти борлигини эса яширганди. Нуриддин буни билганида нима дерди? Хайрлашар пайтларида Жўра “Сен хадеб мени айблайверма, Худо кўнглимга шуни солса нима килай?” деганида Нуриддин “Бекор айтибсан, Худо бунака бемаъни, ахмакона ниятни дилга солмайди. Бунака ният Рахмоний эмас, шайтоний”, деган эди. Ўшанда Жўра бу хикматга ахамият бермаганди. Умид шамлари бир-бир ўча бошлаганда дўстини эслади-ю, бирок, у айтган гапларнинг магзини чакишга уринмади.
Хозир юрак ўйногида ўтирганида хам ёдга олди. Дўстининг насихатларини кулокка олмаганига афсусланди. Гам боткогидан кутулиш учун афсусланишнинг ўзи кифоя килмаслигини эса ўйлаб кўрмади.

Tohir Malik
03.09.2009, 15:47
Карз

Мохина кампир икки кават сочикка ўралган манти билан сомсани “кечаси келганда еб олар”, деб набирасига илиниб, келинга атаб солинган уй айвонига олиб бориб кўйган дамда Сухроб дискотеканинг рўпарасидаги ошхонада пиво ичиб ўтирган эди. У милицияни кузатиб кўйиш бахонасида кўчага чикканича изига кайтмади. Ражабни олиб кетишганини кўрганда хам унга якинлашмади. Аксинча, бу кўчадан тезрок узоклашишга харакат килди. Милициядан кўрккани учун эмас, балки хордик чикариш учун шошилди. Кичкина бола уйда бирон айб иш килиб кўйса, окибатда жазо олишини билиб, кўрка бошлайди, ўзини оклаш учун бахоналар излайди. Айникса, онаси “Хали аданг ишдан келсинлар, айтиб бераман, ўласан!” деб пўписа килгач, кеч киришини хавотир билан кутади. Хатто адасининг келмай колишини жон-жони билан истайди. Сухробга бундай кўркувлар ёт, онаси уришиб берган такдирда хам бувиси томонидан химояга олинишини яхши билар эди. Мохина кампирнинг “Менинг ёлгизим хар нарса килса хам хакли!” – деган коидаси Сухробнинг онгига “Мен хар нарса килсам хам хаклиман!” – деган тарзда мухрланиб колган эди. Бир оила худудидагина хукм суриши мумкин бўлган бу коида оила чегарасидан чикканида эса жамият у билан муроса кила олмайди. “Хар нарса килишга хакли” одам эртами кечми жиноятга кўл уриши аник. Оилада карор топган бу коида Сухробни ўсмирлик чогида камокка тикай дегандан кейин хам ўзгартирилмади.
Милиционер бошлаб келган ит атрофни искаб-искаб ўзига караб вовуллаганида Сухроб сал чўчиди. Бувисининг итдан каттикрок овозда бакириб бериши эса уни хавотир боткогига кулашдан асраб колди. Хозир пиво симириб ўтириб, ночор колган милиция ходимларидан кулди.
Иккинчи шишани яримлатаётганида рўпарасидаги бўш стулга бир йигит келиб ўтирди. Енгсиз кора кўйлак кийиб, бўйнига ва билагига тилла занжир осган, жигаррангсоч бу йигитнинг кутилмаган ташрифи Сухробга ёкмаса-да, ўрнидан туриб лутф этишга мажбур бўлди. Бу йигит азроилнинг жияни эмас, бор-йўги корадори сотишни касб килган кичик бир тўда бошлигининг дастёри бўлишига карамасдан Сухробнинг тинчини буза олишга кодир эди. Болалигида ширзада хасталигига учраганича тузалмай, шу ёшга етиб келган, катта бош билан коринни аранг кўтариб турувчи килтирик суяклардан иборат бу йигитдан бакувват одамнинг чўчиб туриши кулгили хол эди. Сухроб унинг асл исмини билмайди, Ражаб “Макс” деб таништирганида “нима учун Макс?” деб ўйлаб хам кўрмаган. Бу лакабнинг ўгрилар хаётидан хикоя килувчи фильм кахрамонига таклидан кўйилгани эса уни мутлако кизиктирмаганди. Унинг учун энг мухими – хумор жазавасига бу йигит даво топиб бера олади. Ражабнинг гапига кўра “энг арзон “дори”ни факат Максдан олиш мумкин”.
-Кайф киляпсизми, акам?-Макс пичинг охангида шундай деб ишшайиб Сухробга беписандлик билан тикилди. Ташкаридан караган киши бу тикилишдан “асли сенам одаммисан, одамга ўхшаб кайф килишга арзийсанми?” деган маънони укиши мумкин эди. Бозорда хам, махаллада хам бировга гап бермайдиган кампирга “набиранг тилла занжирли ширзада каршисида иштонини хўл килиб кўйган боладай ночор ўтирибди”, дейилса ишонмаслиги аник эди. Агар тили кисиклик жойи бўлмаганда Сухробнинг ўзи хам бу килтириксуякни сарик чакага олмаган бўларди. Хозиргидай келиб ўтирса “Коч, бола, бехос аксириб учириб юбормай, яна онангникига кириб кетмагин!” деб масхаралиши тайин эди. Ўзидан пастрок мартабадаги одамга бундай гапларни дадил айта олувчи Сухроб бу он Макс рўпарасида думини кисган ит каби турарди.
Сухроб жавоб бериш ўрнига буфетдан бир шиша пиво олиб келиб, унга узатди.
-Менинг пиво ичганимни кўрганмисан?-деди Макс унинг бу эхтиромидан гаши келиб.-Пивохўрлик килгунча карзингин тўлаб кўйсанг бўларди.
-Ражабга бердим-ку, айтмадими?-деди Сухроб хавотир билан.
-Хаммасини бермабсан-ку?
-Колганини эрта-индин бераман. Шу пайтгача карзимни тўлолмай кочиб юрганмидим?
-Кочмагансан... Кочиб каёкка хам борардинг, онанг Америкада бўлса, бувингнинг этагига кириб кетасанми? Кеча пул деса ўпкангни кўрсатаётгандинг-ку, бир кунда шунча пулни каёкдан топдинг?
-Америкадан келди,-Сухроб тўгри гапираётганини исбот килиш ниятида Максга киприк кокмай тикилди. Сўнг пивонинг кучи далда бериб овозини кўтарди:-Мен карзимни тўладим хисоб. Пулни каёкдан олганим билан сенинг ишинг бўлмасин. Мен сендан “дорини каёкдан оляпсан?” деб сўраётганим йўк-ку?
-Нега сўрамайсан, сўра,-деди Макс кўзларидан газаб ўтларини сочиб.-
Кизикканларнинг анча-мунчаси ётишибди ернинг тагида ачомлаши-иб... Сенам бора кол ўша ёкка.
-Гап келиб колгани учун айтдим. Менинг нима ишим бор? Агар сен мард бўлсанг, ваъдангни бажар. Иккита болани ўргатиб, сенга рўпара килдимми? Текинга берадиганингни нега бермаяпсан?
-Текиними? Текини тушингга хам кирмасин.
-Ие, ваъдани бузяпсанми? Ўгил боланинг иши бунака бўлмайди.
-Менга сен даъво киляпсанми? Сен ўгил боласан-у мен хажикизманми? Балки Босс хам хажикиздир? Боссга айтиб кўйишим керак, у бечора хажикизлигини билмай юргандир хали?
-Мен унака деганим йўк...
Сухробнинг попуги пасайиши Макснинг авж пардасига кўтарилишига сабаб бўлди.
Бу сўзларнинг титрок лаблардан учгани Максга хуш ёкиб, тиржайди.
-Айтдинг..-деди ўжарлик билан,-ўгил бола айтган гапи учун жавоб бериши керак. Ёки... хакини тўлаб кўйиши шарт.
Хукмнинг юмшатилиши Сухробни кониктирди. Бир ютиниб олди-да:
Канча?-деб сўради.
Макс унга тикилганича нархни чамалагандай ўйланди. Кейин:
-Эллик... кўкидан,-деди хотиржам охангда.
Сухроб савдолашмади:
-Хўп, карзга кўшиб кўй.
-Бу ишни карзга аралаштирма. Хозир накд берасан.
Сухроб икки кун мухлат сўради. Макс уч соатдан кейин хўжайини билан учрашиши лозимлигини эслатгач, чўнтагини кавлашга мажбур бўлди. Столнинг панасида пул санаётганида Макс “кучайибсан-ку?” деб кўйди. Маишат учун олиб колган пулнинг бир кисмидан ажраётган Сухроб бу онда, гўё юрак томирлари бир-бир юлиб олинаётгандай эзиларди.
Макс пулни олиб, чўнтагига солгач ўрнидан турди. Бир кадам юргач, мухим нарса эсига тушиб колгандай жойига кайтди. Кўл узатиб Сухробнинг ёкасидан ушлади-да, ўзи томон тортиб паст овозда деди:
-Менга рўпара килган болларингни пишириб е! Сен менга бойларнинг болларини топишинг керак эди. Буларингнинг нимасини оламан? Биттасининг отаси дурадгорми? Кунига бир копдан пайраха бериб турадими? Сен менга ўзингга ўхшаган гадоваччаларни рўпара килаверма. Тушундингми? Бойнинг арзандасини игнага ўргатиб бергин, ана ундан кейин мен сени бир хафта текинга бокаман.
Макс унинг ёкасини кўйиб юбориб, башарасига тупуришга чогланди-ю бу иш кейинрок аскотар, деган тўхтамга келиб, ахдидан кайтди.
Сухроб ёлгиз колгач, ширзаданинг етти пуштини хакорат боткогига ботириб хумордан чиккандай бўлди. Шом коронгуси тушгунича пивохўрлик килиб ўтирди. Дискотека чироклари ёниб, корин ва думба ракслари бошланганини англатувчи оханглар янграй бошлагач, ўша томон юрди. Икки кун аввал кўз остига олиб кўйган кизга кармок ташлаган эди, ови осонгина бароридан келиб колди.
Кундузги гам-алам тошларида эзилган Мохина кампир алак-чалак тушлар кўриб ётганда Сухроб бу киз билан уйида, ота-онасининг ётокхонасида, янада аникрок айтилса, ота-онасининг тўшагида “ширин сухбат курарди”. Коронгу тун багрида харом билан халолнинг фаркига бормайдиган ширакайф йигит билан кизга иблис хамхона бўлган онда бу “сухбат”нинг кандай бўлганини тасвирлаб ўтиришга хожат йўк.
Мохина кампир одатига кўра барвакт турди. Кечкурун айвонга кўйган таомнинг ейилганини билиб, кўнгли хотиржам тортди. Набирасининг ўрнидан турмаслигини билса хам “Сухроб, мен бозорга кетяпман, хушёррок бўл”, деб чикиб кетди.
Хушёррок ётишга буюрилган Сухроб пешинда уйгонди. Кечаси ёнида ётган кизнинг гойиб бўлганидан унча ажабланмади. Шимини кийгач, чўнтаги бўшаб колганини билди-ю аламдан сўкина кетди.

Tohir Malik
03.09.2009, 17:12
Дастлабки тергов

Бир бозорчи кампирга тегишли сандикдаги пулнинг ўгирланиши туман милиция бўлими учун фавкулотда ходиса эмас. Юкоридан кетма-кет кўнгироклар бўлмайди, катта-ю кичик ташвишга тушиб югуриб колмайди. Бирок, конунга кўра, эътиборсиз карашга хам хаклари йўк. Шу боис хам бугун тергов бўлимининг иш фаолияти Мохина кампирнинг уйидаги ўгирликка доир харакат билан бошланди. Кеча шу бўлимда иш бошлаган Шухрат кичкина жиноятга тегишли терговни менсимай, сўрок жараёнини эътиборсиз холда кузатмокчи эди. Ярим йил аввал амалиётга келганида тергов бўлими бошлиги капитан Менглиевга маъкул келиб колгани учун “бу бола бугун иш бошлаяпти”, деб аяб ўтирмай, худди кўпдан бери хизмат килаётган ходимларга ишонганлари каби сўрокни унинг зиммасига юклашди.
-Ўзимизга келганинг яхши бўлибди. Хар холда синашта бўлиб колгансан. Унча-бунча ишни ўзимиздан ўргангансан. Сенга хар канака ишни ишониб топширавериш хам мумкин. Биламан, сенга ўхшаган тирранчалар,-Менглиев шундай деб кулимсираб кўйди, “тирранчалар” деган сўзни хакорат ёки дашном эмас, эркалаш охангида айтгани учун Шухрат хам кулимсиради,-катта бир боскинчиликми ё котилликними очиб дабдаба килишга шошилишади. Ўзим хам шунака эдим. Лекин сенинг пешонангга мана бу кичкинагина жиноятни очиш ёзилган бўлса, мен айбдор эмасман. Мен сени биринчи кўрганимдаёк “бу бола илм одами, Академиясида колса керак”, деб ўйловдим.
-Тўгри ўйлабсиз, шунака ниятим хам бор. Илмга ўтишдан олдин озгина тажриба тўплашим керакка ўхшаб колди,-деди Шухрат.
-Харакат килсанг, сендан зўр терговчи чикади. Лекин олим бўлганинг яхширок. Энди бизнинг ишимизни эскичасига юритиб бўлмайди. Академияни бекорга очишмади. Сенга ўхшаганларга жойимизни секин-секин бўшатиб бераверамиз.
Бу гапдан Шухрат ўнгайсизланди. Капитан хозирнинг ўзидаёк жойини бўшатиб бераётгандек, унга эътироз билдиришга шошилди:
-Унака деманг, тажрибангизнинг ўзи ўнта академияга аскотади.
-Тажриба-ку бор, лекин у хам эскиради,-деди Менглиев бош чайкаб.-Кеча орттирилган тажриба билан бугунги жиноятни очиб бўлмайди. Атрофингга карагин: олдинлари биз томонларга келадиган жиноятчи Москванинг Козон вокзалидан ёки Домодедово аэропортидан йўлга чикса, энди дунёнинг нечта нуктасидан келиши мумкин? Эллик ё олтмиш йил мукаддам ўгрини бармок изларига караб тутишган. Энди бармок изларини колдирадиган ахмок йўк. Содир этилган жиноятни кўриб туриб, “Хеч нарсани кўрмадим”, дейдиганлар эса сон мингта! Эндиги ишимиз денгиз тубидан игна кидириш билан баравар. Манави “Иш” билан таниш. Аслида танишишга хам арзимайди,-капитан шундай деб Шухратга синовчан каради,-арзимаган пул ўгирланибди. Лекин “арзимаган” пулни ўгирлаган ўша “арзимаган” ўгрини топишга мажбурмиз.
Шухрат устозининг “арзимас” сўзига кайта-кайта ургу бериб, пичинг килаётганини фахмлаб, бир неча сахифадан иборат “Иш”ни олиб вараклади. Менглиев ёш хамкасбига чиндан хам арзимас вазифа топширгандай, ўз иши билан машгул бўлди. Унга карамасликка уриниб, столи устидаги когозларга тикилди. Шухрат эса дастлабки сатрларни ўкиши биланок унга савол назари билан караб олди. “Иш” билан танишиб бўлгунича бошлигига бир неча бор таажжуб билан караб-караб кўйди. Аммо ажабланганини сездирмаслик учунми, фикрини дарров баён килмади. Бирон нима сўрашга хам журъат килмади. Менглиев унинг холатини сезиб, когоздан бош кўтарди-да:
-Ўтбосаровни биласан-а?-деб сўради.
-Тошматми? Бултур битирган болани айтяпсизми?
-Ха. Ўзи яхши бола-ю сал шошкалокрок. У бошлаган “Иш” менга ўтса бошимни котириб юборади. Бир болани гумон билан камаб, “Иш”ни чала-чулпалигича бизга ўткизди. Болани сўрокка чакирганман. Хозир олиб келишади. Ўзинг сўрок киласан.
Менглиев гапини тугатмай, эшик аста такиллади. Шухрат эшикни очиш максадида турмокчи эди, капитан “ўтиравер” деган маънода ишора килди-да, баланд овозда “кираверинг!” деб кўйди. Такиллатган киши хаялламай эшикни очиб, тезгина ичкари кирди. Шошилиб келганини англатиш учун пешонасидаги терни кафти билан артган бўлиб:
-Узр, бир оз кечикдим,-деб кўйди.
-Хижолат бўлманг, мен шунча йил ишлаб, адвокат зотининг ваъдалашган вактида аник келганини кўрмаганман,-деди капитан ўрнидан кўзголмай.
Бу танбех ёкинкирамаган бўлса-да, адвокат латифа эшитгандай кулимсираб кўйиб, кўришмок учун кўл узатди.
-Жуда унчалик эмасдир, капитан жаноблари,-деб хона сохибининг норозилигини енгмокчи бўлди.
Менглиев бир гапириб, дарров чекинадиган тоифадан эмасди. Адвокат билан кўришиб, ўтиришга таклиф килгач, танбехини давом эттирди:
-Гапим лофга ўхшайдими? Бошкаларни кўяверинг, ўзингиз хеч вактида келганмисиз? Сиз билан бешинчи учрашувимми? Ха, койилман, бешинчи марта узр айтиб киришингиз. Гаров ўйнаймизми, беш юзинчи учрашувимизда хам мана шунака узр айтиб кирасиз. Ўн йилдан кейин хам сиз тушган автобус йўлда бузилиб колган бўлади.
-Мен автобусда юрмайман,-деди адвокат киборлик билан.
Менглиевга бу изох ёкмай, кошларини чимирди. Адвокатнинг билагидаги тилла соатга, бармогидаги калин узукка назар ташлаб, пичинг килди:
-Ха-я, автобусда юрадиган адвокатлар отам замонида колиб кетганини унутибман.
Адвокат пичингга жавоб кайтармокчи эди, Менглиев гапиртиргани кўймади:
-Гап автобусда хам эмас. Сизлар янгича усулга ўтиб олгансизлар. Иккита-учта “Иш”ни олволасизлар-да “айбсиз камалган одамни химоя киляпман”, деб керилиб юраверасизлар. Сиз химоя килишингиз керак бўлган бечора эса панжара оркасида кўзларини мўлтиллатиб “Качон нажот келаркин?” деб илхак ўтираверади. Панжара оркасида ўтришнинг рухий азобини биздан кўра сизлар яхширок хис килишларингиз керак.
-Бугун чап ёнингиз билан турганмисиз, жаноб капитан? Адвокатларни ерга уриб юборманг. Сиз камаб кўйган одамларнинг дардини тушунмасак, еган нонимиз харом-ку? Кеча камалган Ражаб Самиевнинг холатини хис килганим учун хам сиздан эхтиёт чорасини ўзгартиришингизни сўрайман. Самиевнинг шахардан нарига чикмаслик хакидаги тилхати бор, махалла хам гаровга оляпти,-адвокат гапидан тўхтамаган холда сумкасидан чикарган когозларни капитанга узатди.-Аслида бу расмиятчиликсиз хам камокдан чикариб юборсангиз бўлаверарди. Хар холда Самиевни жиноятда айблаш учун етарли далилингиз йўк. Кўшни хотин унинг эшикни такиллатаётганини кўрган. Ичкарига кириб чикканини хеч ким кўрмаган.
Кўлидаги “Иш” билан шошилинч тарзда танишиб чиккан Шухрат бир адвокатга, бир капитанга караб, бахснинг натижасига кизикиб ўтирди. Менглиев гапни чўзишни ёктирмасди. Шу боис адвокатнинг талабини шартта рад этиб кўя колди:
-Келинг, сиз ўз ишингизни килинг, биз ўзимизникини килайлик. Сиз хозир хакамликни бўйнингизга оляпсиз.
-Агар янглишмасам...-адвокат бу сафар Шухратга хам маънодор караб кўйди:-сиз прокурорнинг хукукини бўйнингизга оляпсиз.
-Прокурор болани хибсга олишга рухсат берган, агар жинояти исботланмаса, бермасди.
Адвокат яна эътироз билдирмокчи бўлганида эшик кия очилиб, сержантнинг юзи кўринди:
-Ўрток капитан, Самиев олиб келинди.
Менглиев “Олиб кир!” деб буйрук бергач, эшик каттарок очилди-да, кишан урилмаган кўлини оркасига килиб олган Ражаб кириб, ўтирганларга бир-бир караб олди.
-Мана бу ерга ўтир, Самиев,-деди капитан Шухратнинг рўпарасидаги бўш стулни кўрсатиб.-Сен тугилганингда доя киндигингни кесаётиб “бировга салом берма”, деб кулогингга шивирлаб кўйган-а?
-Саломга яраша иш бўлмади, командир,-деди Ражаб тўнглик билан.
-Шунаками? Буни аниклашга уриниб кўрамиз. Адвокат талаб килган эдинг, ана, келдилар. Энди сўрокларга жавоб берарсан-а? Лейтенант, бошланг.
Шухрат “Иш”ни четрокка суриб, тоза когозларни ёзишга тайёрлаётганида адвокат “нима учун бу йигит тергов килади?” деган маънодаги савол назари билан капитанга каради. Менглиев изох беришни лозим топмай юзини дераза томон бурди. Кейин дераза токчасидаги гулларнинг чанкагани бехос ёдига тушгандай ўрнидан туриб, кўлига сув идишни олди. Шухрат эса биринчи мустакил тергови бошланиши олдидан уйгонган хаяжонини босишга уриниб, дастлабки саволни берди:
-Исм-насабингиз? Тугилган йилингиз, турар жойингиз?
-Ражаб Самиев, саксон бешда тугилганман. Сада кўчасидаги етмиш биринчи уйда тураман.
-Аввал нима учун камалгансиз?
Шухратнинг тўсатдан бу саволга ўтишидан ажабланган капитан ўгирилиб, унга каради. Ражаб эса пинагини бузмай жавоб кайтарди:
-Тухмат билан камалганман.
-Сиз менга жиноят кодексининг моддасини айтинг.
-Униси эсимда йўк, лекин тухмат билан камашган,-деди Ражаб ўзича аниклик киритиб.
-Иш ёки ўкиш жойингиз?
-Бекорчиман.
-Нега?
-Камалиб чиккан одамни хеч ким ишга олмас экан. Сизлар олармидингизлар?
-Бирор хунарингиз борми?
Аввал жиддий терговчиларнинг исканжасига тушиб кўрган Ражаб Шухратнинг соддалигидан гаши келиб, уни калака килмокчи бўлди:
-Хунарим – бекорчилик,-деб ишшайди.
Шухрат унинг максадини англаб, энди катъийрок охангга ўтди:
-Ўн бешинчида, соат ўн бирдан ўн тўртга кадар каерда эдингиз?
-Уйда эдим.
-Буни ким тасдиклаши мумкин?
-Ким бўларди, ойим.
-Яна ким?
-Янами?-Ражаб ишшайиб, адвокатга караб олди:-яна телевизор.
-Канака кўрсатув бўлаётган эди?
-Мен кўрсатув кўрадиган “дух”га ўхшайманми? “Дивиди” кўраётгандим.
-Олтмиш саккизинчи уйга нима учун чикдингиз?
-Сухробни чакиргани чикувдим. “Эммануэл”нинг янгисини топсанг, чакир, бирга кўрамиз”, девди.
-Сухробникига тез-тез чикиб турасизми?
-Жуда тез эмас-ку, лекин янги диск олиб келсам чакираман. Уларнинг видиклари эски, дивиди тушмайди. Командир,-Ражаб шундай деб сўрок килаётган Шухратга эмас, Менглиевга каради,-мен кирмадим ўша уйга. Кирганимда итларинг ис оларди-ку? Яна тухмат билан кетаманми?
Бу саволга жавобан Менглиев “сенинг такдиринг мени кизиктирмайди”, дегандай тескари караб олди. Бу холат Ражабга хавотирли туюлиб, энди Шухратга каради.
-Сизга хеч ким тухмат килаётгани йўк,-деди Шухрат, хотиржам равишда.- Сиз хозирча жиноятчи эмассиз. Гумондаги шахссиз. Агар сизга кўйилаётган айб конун белгилаган муддатда исботланмаса, сизни хеч ким бу ерда ушлаб тура олмайди.
Шухрат сўрокни давом эттириб, вокеани ойдинлаштиришга харакат килди. Давлат имтихонларига тайёргарлик кўраётганида бундай тергов осон туюлган эди. Академиядаги имтихон билан, амалдаги синов орасида катта фарк борлигини энди тушунди. Ўкиш чоги дўппи тор келиб колганда ўкитувчиларининг кўнглини “совга-салом” билан юмшатиши мумкин эди. Бу ерда ундан “совга-салом” тама килувчи йўк. Аксинча, унга таклиф киладилар...
Шухратнинг кийналаётганини сезган адвокат унинг бўшанглигидан фойдаланиб колмокчи бўлиб гапга аралашди:
-Биз эхтиёт чораси ўзгартирилишини талаб киламиз.
Адвокатнинг дадиллиги капитаннинг гашини келтириб, жойига кайтиб ўтирди-да:
-Сўрок жараёнига эътирозингиз йўкми?-деб сўради.
-Йў?,-деди адвокат.
-Лейтенант сўрок баённомасига имзо чектиринг,-деди Менглиев совукрок охангда, сўнг адвокатга катъий карорини маълум килди:-Эхтиёт чораси масаласида бирор кун сабр килишингизга тўгри келади. Истасангиз, прокурорга шикоят килинг, бу хукукингизга хеч ким монелик килмайди.
Баённомага имзолар чекилгач, Менглиев сержантни чакирди. Ражаб олиб чикилгач, адвокат хам изига кайтди. Хонада ўзлари колишгандан сўнг Шухрат ўз ишига бахо берилишини истаб, капитанга каради. Менглиев дарров гап бошламади. Столи устидаги когозларга тикилганича ўйланиб ўтирди. Шухрат бетокатланиб, жойида кимирлаб олгач, унга каради:
-Амалиётга келганингда менинг тергов килганимни кузатган эдинг-а? Диккат килмаган экансан. Энди камчиликларингни билиб ол: исми-насаби, тугилган йили, турар жойини бирданига эмас, алохида-алохида сўрашинг керак эди. Сен терговчимисан ё жиноятчимисан? У сурбет сенга серрайиб тикилиб ўтирибди. Сен эса саволни берганингдан кейин худди айбдор одамдай кўзингни олиб кочасан. Ундан кўркдингми ё уялдингми? Чалгитувчи саволлар хам бермадинг? Хўп, сўрайдиганингни сўрадинг. Кандай хулосага келдинг?
-Адвокатнинг талабида жон бор. Самиевни камокда ушлаб туришнинг хожати йўк. Эхтиёт чорасини бемалол ўзгартириш мумкин.
-Сенга минг марталаб койилман!-деди Менглиев пичинг охангида.-Мен бунака хулосага келиш учун нечталаб одамни сўрок килиб, бошимни огритардим. Сен ярим соатда хал килиб ташладинг. Ўкиган одамнинг шунисига беш кетаман-да! Аслида иккаламизнинг фикримиз бир жойдан чикди. Лекин сен биттагина, кичкинагина сўрокдан кейин дарров шу тўхтамга келдинг. Сал шошилмадингми?
-Мен аввал “Иш”даги маълумотларни ўкиб, кейин шундай фикрга келдим. Шошилиш масаласида...-Шухрат гапини дангал баён килишдан хижолат бўлиб, узр охангида сўради:- Айтаверайми?
-Айт, айтавер, биласан-ку, мен ўгил болача гапни ёктираман.
-Самиевни камокка олишда шошилишган. Ўткизиб кўйиш шарт эмасди.
-Энди бу даъвойингни ўртогинг Ўтбосаровга айтасан. Яхши хамки Самиеванинг калласи ишлаб, дарров адвокат ёллади. Ўтбосаров сўрогини адвокат иштирокисиз килганида Самиев “ўгри менман” деб ёзиб берганини ўзи хам билмай коларди. Ўтбосаровнинг канака тарзда ёздириши мумкинлигини ўзинг тасаввур кила оларсан? Энди бундай киламиз: пешиндан кейин Самиевни чалгитувчи саволлар билан сўрок киласан. Кейин четга чикмаслик хакида тилхат олиб, эхтиёт чорасини ўзгартириш хакида карор ёзиб, кўйиб юборасан. Самиевни чикариб турамиз, лекин унинг елкасидаги гумон олинмайди. Сен окшомда кампирнинг уйига бориб, вазиятни ўрганасан. Билиб кўй: жиноятчини топсанг, хамма рахмат ўзингга. Тополмасанг, хамма сўкишлар хам сенга бўлади. Бу ишда мен четдаман.
Менглиев шундай дегани билан ишдан четланолмасди, четланишга хакки йўк эди. Бу гапни Шухратни чўчитиш учун эмас, зиммасидаги масъулиятга жиддийрок муносабатда бўлишга ундаш учун айтган эди. Унинг назарида “ёш мутахассис” деган тушунча бошка сохаларда бўлиши мумкин. Жаррохлар кеча ўкишни битириб келган йигит кўлига тиг бериб, юракни очишга ундашмайди. Ёш жаррох бу ишончга етишмоги учун йиллар ўтади, юзларча амалиётни устози ёнида ўтказади. Заргар хам, хатто дурадгор хам шундай. Аммо милициянинг шароити бутунлай ўзгача. Менглиев “жиноятчиликка карши кураш” деган таъбирни унча хушламай, “бу кураш эмас, урушнинг ўзи!” деб хисоблайди. Жиноятчини кўлга олишда ўк отилса, тиг санчилса, милиция ходими ўлдирилса – урушдан нимаси кам? Хатто урушдан кўра хатарлирок. Жангда душман рўпарада туради. Кимни отишни биласан. Жиноят олами билан урушда эса худди арвохларга килич солган каби ахволга тушиб коласан. Самиевни кўлга олишда каршилик кўрсатмабди. Тўппончада ўкка тутса-ю бу ўкка Шухрат рўпара келиб колса нима бўларди? “Ие, бу ёш мутахассис экан”, деб ўк изига кайтиб кетармиди?
Шухратнинг бахти бор экан, ишни терговдан бошлади. “Ёш мутахассис” боскичидан “малакали мутахассис” деган мартабага етишиши учун унга жуда оз фурсат ажратилган. Агар буни фахмламай, лаллайса, кейин панд еб колиши мумкин. Менглиев шуни назарда тутиб уни “жанг майдонига” ёлгиз холда рўпара килмокчи эди. Шухрат унинг бу ниятини тўлик англамаган бўлса-да, ёлгиз колмаслигига ишончи бор эди. Шу боис дарров ўрнидан туриб кетмади.
-Яна бир нарсани айтиб кўймокчийдим,-деди маънодор охангда.
Хозиргина ўзини четга олмокчи бўлган капитан унга мугомбирлик билан тикилди:
-Кани, айт-чи?
-Мен жабрланувчи оилани биламан.
-“Иш”ни очиб, биринчи сахифани очганингдаёк кўзларинг косасидан чикиб кетай деганидан сезгандим. Ким улар, кариндошингми?
-Етти ёт бегона. Аввал шу махаллада турганмиз. Кампирнинг невараси билан олтинчи синфгача бирга ўкиганман.
-Кадрдонларингдан экан-да?
-Йўк. Шунчаки таниш. Кўришмаганимизга уч-тўрт йил бўлди шекилли.
-Омадли боласан-да, бахонада эски кадрдонинг билан топишиб оласан. Сен,-капитан Шухратнинг кўлидаги “Иш”га ишора килди,-бу ердаги гапларга эътибор берма. Терговни янгидан бошлагандай харакат килавер.

Tohir Malik
03.09.2009, 17:54
ЙИГИРМА УЧ КУН АВВАЛ, НЬЮ ОРЛЕАНДА:

ДОВУЛ
Зарина леди Хамелтоннинг киликларини кузатиб, унда мечкайлик ва дангасаликдан ўзга жиддийрок хасталик йўклигига амин бўлди. Одамзот ички аъзолар бобида бир хил яратилган бўлса-да, ошкозон ва жигилдон талабини кондиришда турличадир. Бировнинг ошкозонига уч-тўрт кунда бир таом тушса, бошканики тўлиб-тошиб, ёрилиб кетай дейди. Кўпчилик кунда уч марта овкатланишга одатланган. Нонуштадан то тушликкача, тушликдан то кечликка кадар нафс пистирмада ётади. Заринанинг чекига тушган бу кора хотин эса бир марта овкатланади, унда танаффус деган тушунча йўк – эрталаб уйгонганида кавшашни бошлаб, кечкурун уйкуси келгунига кадар жаги тинмайди. Факат нафас олаётган пайтидагина кизилўнгач бечора озгина дам олволади. Зарина унинг еб-тўймаслигидан хайратланиб “яхшиям Худо барча одамларни шундай яратмаган, тўрт ярим миллиард одам тинмай кавшаниб турса, ердаги тогу-тошларгача ямлаб ютворармиди”, деб ўйланди.
Хизматкорининг хизматидан мамнун бўлган кора хотин унга яхшилик килиб кўйиш ниятида ёнига чакирди.
-За, хали ўглим сенга галати каради, сездингми?-деди Заринага синовчан тикилиб. Зарина унинг чакчайган кўзларига дош беролмай нигохини олиб кочди.
-Йўк, леди,-деди паст овозда.
-Лакма экансан! Эркак одам хотинга бекорга бунака карамайди. Карашига махлиё бўлиб, тўшагига кириб кетма.
Бу гап Заринанинг хамиятига тегди-ю “ўглинг билан кўшмозор бўлларинг, келиб-келиб шу искиртнинг карашига махлиё бўларканми!?” деб гижинганича кора хотинга тик каради.
-Мен унакалардан эмасман, леди.
-Сен хотинсан! Хотиннинг “унака-ю бунакаси” бўлмайди. Хаммасининг нафси бир хил бўлади. Сен пул ишлагани келганмисан? Хакингга икки доллар кўшиб берса, хамма нарсага тайёр бўласан. Сендан олдингилар шунака эди, сен улардан ошиб кайга борардинг? Менга ёкиб колганинг учун сени спиддан асраб колмокчиман. Сендан олдингилар Жекка ёпишиб, спидни орттириб кетдилар.
-Леди, мен унакалардан эмасман,- Зарина яна шундай деб газабдан титрай бошлади-да, овозини беихтиёр баландлатди:-Менинг эрим бор.
-Спиддан ўлиб кетаётганларнинг эри йўкми? Менга рахмат айтиш ўрнига Африкадан келганингни унутиб, менга акл ўргатмокчимисан, хайвон!
Зарина бу хакоратга жавобан миннатдорлик билдиришдан ўзга чораси йўклигини англаб, йигламсирганича “Рахмат, леди”, деб ошхона томон йўналди.
Кора хотиннинг тагидаги тувакни олаётганида телевизорда тинмай жавраётган мухбир Мексика кўрфазида янада кучга кирган довулнинг Нью Орлеанга якинлашиб колганини маълум килиб, ахолини кўчага чикмасликка даъват этди. Худди шу хабарни кутиб тургандай дераза дарчаси тараклаб ёпилди.
-Хой лаънати! Нега дарчани очиб кўйдинг!?-деб бакирди кора хотин.
Тувакнинг хидидан нафаси кайтган Зарина дарчани якингинада очган, хонага тоза хаво киришга хали улгурмаган хам эди. Дарча илгагини солаётганда кора хотин хатто сўконгич эркаклар хам билмайдиган сўзлар билан хакорат кила бошлагач, Заринанинг киприклари кўз ёшларини тутиб колишга ожизлик килди.
Изми шамолда бўлишига карамай, еру кўкка хукмини ўтказиш даъвосида сузиб келган кора булутлар орасида нифок чикиб яшин чакнади. Зарина шу шамолни, дераза ойнакларига тасир-тусир урилаётган ёмгир томчиларини довул деб ўйлади. Коронгу тушиб, бу кора хотиннинг жаги тиниб, уйкуга ётгунча довул хам тиниб колар, деб ўйлади. Вакт ўтган сайин шамолнинг кучайишидан, телевизордаги такрор ва такрор огохлантиришлардан вахимага туша бошлади. Аввалига “балки ошхонада бўлса хам ётиб коларман”, деб ўйлади. Аммо биринчи учрашувда кора хотиннинг “Хеч кандай бахона билан бу уйда ётиб колмайсан”, деганини эслаб, ташкарига хавотир билан караб кўйди. Довул кучаймай, барвактрок кетиш учун ижозат сўрашга журъати етишмади. Коронгу тушишини, кора хотиннинг уйкуга ётишини куш хадиги билан кута бошлади.
Кетишга рухсат бераётган кора хотин “эрталаб довулни бахона килиб кечиксанг – хайдайман!” деб пўписа килишни унутмади.
Зарина эшикни очиб, ташкарига кадам кўйиши билан кўчага эмас, саркаш дарё ирмогига дуч келгандай кўркиб кетди. Кучга кираётган довул уни учириб юборай деди. Одамлар бекорга “сув балоси ва ўт балосидан асра!” деб Худога илтижо килишмас экан”, деб ўйлади у. Ўт балосини-ку сув билан даф этиш мумкин. Лекин сув балосидан кутулишнинг иложи йўклигини Зарина энди англади. Дунёдаги энг кучли мамлакат ўзининг осмонўпар иморатлар-ю хар нарсага кодир хисобланган техникаси билан хам довул каршисида чумоличалик кучга эга эмас экан, ожиз банда нима кила олсин? Бундай довул билан ўйнашиб бўлмаслигини яхши билган ахоли уйларидан панох топган, кўча кимсасиз эди. Заринанинг юпун уст-боши бир пасда шалаббо бўлди. Зарина тўрт-беш кадамдан кейин холсизланди. Бирон панада жон саклашга умидвор бўлиб атрофга аланглади. Чирок ёруги таралаётган деразаларга нажот кўзи билан тикилди. “Кимдир биронта деразадан караётгандир, кўчадаги бечора аёлни кўриб рахм килар, ёрдамга чикар”, деган хом хаёли оёги остидаги жазавали окимда окиб кетди. Шубхасизки, ўнлаб деразаларнинг биридан кимдир, албатта, кўчага карайди. Бировга ёрдам бериш ниятида эмас, довулнинг хунарини тамоша килиш учун хам караб кўяди. Шубхасизки, юпун кийинган бечора аёлни хам кўради. Кўради-ю, бирок, кўмаклашишни хаёлига хам келтирмайди. Нари борса, “анави ахмокнинг юришини каранглар”, деб кўяди.
Мушукнинг зорланиб миёвлашини эшитиб, беихтиёр тўхтади. Дераза токчасида кунишганича дийдираб ўтирган мушук унга караб ёрдам умидида яна миёвлади. Ўзи хам нажотга мухтож одамдан садо чикмагач, бу сафар чўзиброк миёвлади. Гўё “баттар бўл!” дегандай туюлди. Шу онда ичкарида бир йигит кўринган эди, мушук эгасини таниб баландро? товушда миёвлади. Йигит ойнакка пешонасини тираганича кўча томон караб, мушукни кўрди. Зарина худди мушук каби унга умидворлик билан караб колди. Йигит деразани кия очиб, мушукни ушлади-да, тезгина ичкари олиб, шу тезликда яна деразани ёпди. Зарина гапириш учун огиз жуфтлашга хам улгурмай колди. Йигит мушукни багрига босди. Кейин ўрта ёш бир аёл якинлашиб, мушукни сочикда арта бошлади. Бу манзарани кўрган Заринанинг хўрлиги келиб, кўзларидан ёш чикди. “Одамнинг мушукчалик кадри йўкми?” деб ўйлади. Одамзот хам пўртанасига тушиб колганда хамиша айбни ташкаридан кидиради. Ўз айби билан пўртанага тушиб колганини фикр килмайди. Бир мушукчалик кадри йўклигидан куйиб йиглаётган Зарина бу диёрга кадр эмас, пул илинжида келганини унутган эди. Ўй-хаёли, нияти бойликка эришиш бўлган бандага яратган Тангри канакасига кадр берсин? Уй ичкарисида жон саклаётганлар хам, ташкарида жала остида титраётган, хаётдан умидини узаётган банда хам Аллохнинг “Бир-бирингизга фазлу мурувват килишни унутманг. Аллох нима килаётганингизни кўриб-билиб туради”, деган огохлантиришидан бехабар бўлишгач, ўзгаларга кандай мехр кўрсатсинлар ва мухтожлар учун кандай нажотдан умид бор?
Довул кучогидаги ночор аёл ўзини девор томон олиб юра бошлади. Ярим соатлик йўлни икки соатда босиб ўтдими ё уч соатдами – била олмади. “Зарин!” деган таниш овозни эшитиб атрофга аланглади. Момакалдирок гулдираб бу овозни босиб кетди. Холдан тойган Зарина йикилаётиб яна “Зарин!” деган овозни эшитди. Чакмок ёругида одам корасини кўрди-ю хушидан кетди.

Gulnora Voisova
04.09.2009, 13:06
Банда яхшиликлари туфайли топаётган савобларини эринмай санаб юради ва бунинг эвазига тезрок мукофотини олишни истайди. Шу боис бир кун тутган рўзасининг савобига мукофот ўрнига жазо олгани энг улуг адолатсизлик бўлиб туюлди. Худо билан хак талашарди. Савдода насияга мол бермагани каби бугун олажак ажрининг хам эртага колдирилишини истамас эди. Уйлаб карасам Мохина кампир кайсидир маънода хар биримизнинг ичимизда "яшар" экан. Такдирнинг аччик зарбасига дуч кеганимизда, кайси гунохим эвазига дейишни яхши курамиз. Узимизни "каптар сутига чайиб олгандек оппок" деб тасаввур киларканмизда?!

Хакикатдан хам


Буни “бандага кўндокда теккан касал”, дейдилар.

Киссани укиб, худди нариги махаллада содир булган оддий вокеани эшитгандек кабул килдим. Нега десангиз ён веримизда Мохина кампирлар, Сухроблар ва унинг ота - онасига ухшаганлар инсонлар шунчалик купки, бундай ходисани эшитиб хам танимиз жимир этмайдиган булиб колган.

Уйлайманки, бу кисса бироз булсада кунгил кузимизни очиб, савобли ишларга бошлайди.
Хурматли Тохир ака, ижодингизга хайрли парвозлар тилаб, киссани давомини кутиб коламиз.:187:

OmoN
04.09.2009, 14:59
Хурматли Тохир ака, қиссанинг давомини сабрсизлик билан кутяпмиз. Тез орада ўқиймиз деб умид қиламан :) Ижодий ва шахсий ҳаётингизда зафарлар тилайман.

Tohir Malik
04.09.2009, 15:39
***
Довул дарагини эшитган Жўра пешин чоги ёмгир томчилай бошлаганидан бери хавотир чўги устида ўтирарди. Хотини каби у хам довулнинг хакикий кучини кўрмаган, аммо илмий маколаларда унинг накадар фожиаларга дуч килиши мумкинлигини ўкиган эди. Кош корайганда шамол кучайиб, адл дарахтлар мажнунтол каби эгилиб колди. Катта кўча ёкасида викор билан турган, танаси кулочга аранг сикувчи дарахт эса эгилган чогида кувватдан кетди-ю илдизи билан кўпорилиб чикди. Нажот илинжидаги йўгон шохлари худди бакувват билакли кўл каби электр симларини ушлаб колмокчидай бўлди. Симлар бу огирликка дош беролмай ўзларидан олов чикариб узилдилар, офат олдида ожиз колдилар. Буни кўрган Жўранинг хавотири энди талвасага айланаёзди. Талваса оловида харчанд коврилмасин, хотинининг йўлига илхак кўз тикишдан бошка чораси йўк эди. Хар кандай шароитда хам хизмат жойини ташлаб кетиш хукукидан махрум бу банда довул кучайгани сайин Худони кўпрок эслайверди. Калимаи тавхид, калимаи шаходат, истигфор каби тушунчаларга бегона бу одамнинг Худони эслаши “Эй Худо, хотинимни панохингда асра!” деган илтижодан нарига ўтмас эди. Бу илтижо тўфон чогида хасга тирмашиб жон сакламокчи бўлган одамни эслатса-да, Аллохни тилга олишнинг ўзида хам Рахмон ва Рахим сифати томонидан ажр мавжудлигини инкор этиб бўлмайди. Яна Аллохнинг “Эй Одам фарзанди! Качон бало ва мусибатга йўликсанг, мени ёдга оласан, лекин качон у балони сендан кўтарсам, мени хеч танимас кишидек эсдан чикариб юборасан...” деган огохлантириши хаётда миллиард марталаб исботини топганда Жўранинг айни шуларнинг бири эканини рад килмок хам мумкин эмас. Шундай экан, довул тиниб, жон сакланиб колингач, муножотлар хам тинса не ажаб?
Кунларнинг бирида Нуриддин билан сухбатлаша туриб “Худо хохласа, ишларим юришиб кетади”, деганида дўсти кулимсираб “Худо хохласа”, деяпсан, баъзан “Гунохимни Худо кечиради”, дейсан. Демак, сен Худосиз эмассан. Аллохнинг борлигига ишонасан. Ишонасан-у буюрган амалларини бажаришдан бўйин товлайсан”, деб танбех берганида у кўпгина зиёлиларга хос бўлган бир жавобни кайтарганди: “Мен Худонинг энг асосий талабларини бажараман: халол яшайман, пора олмайман, бузуклик килмайман. Сен айтган амалларни кулокларига кадар гунохларга ботиб ётганлар бажараверсин!” Нуриддиннинг “Хар бир одам ўз гунохи учун ўзи жавоб беради, хар бир кўй хам ўз оёгидан осилади-ку?” деган эътирози унинг эътиборидан четда колган эди. Хозир, дакика сайин кудрати ошиб бораётган довул каршисида ожиз турганида бу гапларни эсламади. Эслаганда эхтимол афсусланармиди, тили тавбага келиб колармиди... Тили тавбага келгани хамон шайтон калбини бўшатиб чикармиди... Йўлкирага етарли пул топиши билан “совга-салом сотиб олиш учун яна озгина пул ишлайлик” деган ниятидан воз кечиб, уйи томон учармиди...
Худодан нажот тилаб ўтирганида Вилли Брауннинг машинаси кўринди-ю умид билан юриб, уни каршилади. Хар куни ярим кечада, баъзан тонгга якин гирт маст холда келувчи сочу кош, киприкларигача малла бу одамнинг барвакт кайтишидан ажабланди. Нодон банда бу онда каерда турганини унутди. Агар уйида бўлганида кўшнисими ё бирон танишими автомашинасида келиб колса “Ха, акахон, ёмгирда нима килиб турибсиз?” деб сўрарди. “Кеннайинг ёпинчиксиз кетган экан, ёмгирда колмасин, бориб олиб келай”, дерди у. Шунда инсоф эгаси бўлмиш кўшниси “Гап йўк, акахон, ўтиринг, болларимиз касал бўлса дарров кеннайимга чикамиз, бир хизмат килсак, килибмиз-да”, дейди.
Бу ерда-чи?
Вилли Браун деган малла машинадан тушиши билан “Ха, мистер Жўра, жалада шалаббо бўлиб кетибсиз-ку, нима ташвишингиз бор?” деб сўрайдими? Шунда Жўра “Довул дахшатли бўлар экан, хотинимни олиб келишим керак”, дейдими? “Хотинингиз каерда, азизим?” деган саволга “Икки юз олтмишинчи авеньюда” деб жавоб берадими? “Ха, нигерлар яшайдиган кварталдами, унча узок бўлмаса хам бориб олиб келганингиз маъкул. Юринг, дарров бориб келамиз, хар холда оёкда туролмай холда келганимда опичиб бўлса хам уйимга кузатиб кўядиган одатингиз бор” дегач, йўлга тушадиларми?
Бу орзудаги одамни Осиёда “хомхаёл” деб куладилар. Америкада эса озчилик “Фантастика!” деб ажабланади, кўпчилик эса бу одамни тентакка чикаради. Уст-боши шалаббо Жўра шу туришида, шу умидида тентак холатида эди.
“Худо, панохингда асра!” деган илтижосига жавобан бу малла рўпара килинмаган эди. Вилли индамай ўтиб кетмокчи эди, ночор умидига банди бўлган Жўра уни гапга тутди:
-Салом, мистер Браун, бугун ўйин йўкми, барвакт келибсиз?
-Ўйин бор,- Браун шундай деб курткасига ўраниб кунишиб олди-да, уй томон кадам ташлади. Умидвор равишда эргашиб келаётган Жўрага карамай гапини давом этди:-Ўйин хам бор, калла хам бор. Каллали одам хозир уйида ўтириши керак.
Жўранинг тўхтаб колишига шу гапнинг ўзи кифоя килди.
Ярим тундами ё эрта сахардами маст-аласт келувчиларни уйларига кузатиб олиб чикиб кўйиш Жўранинг вазифасига кирмас эди. Ундан кунми-тунми фарки йўк, булар ташлаган сигарет колдиги ёки кусукни дархол тозалаш талаб этиларди. Биринчи тун уйкуси келмай бедор ўтирганида ўзини “каллали одам” хисобловчи шу Браун келди. Машинасининг эшигини очиб, бир оёгини туширди-ю кайт кила бошлади. Кейин гавдасини бошкара олмай, кусук устига йикилди.
Жўра беихтиёр ўрнидан туриб унга якинлашди. Аввалига нима киларини билмай турди. “Деразасидан хотиними ё бирон якиними караб турган бўлса тушиб олиб чикиб кетар”, деб ўйлади. Олти-етти дакикача кутди. Хеч кимдан дарак бўлмагач, зил-замбил бу одамнинг кўлтигига кириб бир амаллаб уйига кузатди. Эртасига кун ёйилган чоги ховлини супуриб юрганида шу одам чикиб машинаси олдига борди-да, бирданига тўхтаб колди. Оёклари остига каради. У тунда кандай ахволда келганини, нималар килганини билмас эди. Эрталаб расвоси чиккан кийимларини кўриб “устимга биров кусибди-да”, деб ўйлаб газабланган эди. Машинасининг расволигини кўриб, хамма бало ўзида эканлигини англади-да, Жўрани чакирди.
-Мени уйимга сен олиб чикиб кўйдингми?-деб сўради.
-Ха,-деди Жўра.
-Мана бу ерни сен тозаладингми?-деб оёк остини кўрсатди.
-Ха,-деди Жўра.
-Машинани нега тозаламадинг?-деди энди пўписа охангида.
-Машинангизни бесўрок очолмайман,-деди Жўра итоаткорлик билан.
-Тез тозала, бўла кол, имиллама,-шундай деб ёнидан бир доллар чикариб, гадога бераётгандай узатди.
-Рахмат, керак эмас, бекорга тозалаб бераман,-Жўра пулга кўл узатмай, челак билан латта олиб келиш учун шошилди.
-Ахмок экансан-ку? Ё димогинг баландми?-деди Браун унинг изидан.
Шу ёшга киргунича Жўрани, болаликдаги бегараз сўкишлар инобатга олинмаса, биров “ахмок!” деб хакорат килмаган эди. Бировнинг кўзига ахмок либосида кўриниш учун асос хам йўк эди. Илм билан шугулланишдан лаззат олиб, мансабга, маишатга интилмайдиган одамни ким хам ахмок дерди? Дарвоке, кайнонаси айтарди. Мохина кампир куёвининг маошга каноат килиб юришини ахмокликдан деб билса-да, юзига тик караб дангалига “ахмоксиз, куёв бола!” демаган. Кизига уч-тўрт марта “эринг гирт ахмок”, деган, юз мартами ё минг мартами ўзича гўдираниб “ахмок куёвини” каргиш балчигига булаб ташлаган. Буларнинг биронтаси Жўранинг кулогига етиб бормагани учун хакоратланган хисобланмайди. Дўсти Нуриддин уни йўлдан кайтариш максадида “ахмоклик килма”, деган, лекин гапини хакорат охангида айтмаган эди.
Димогдорликда хам биров Жўрани айбламаганди. Ажаб-да, жиянининг дўконидан костюм сотиб олишга курби етмаган олимнинг кибри нима бўларди...
Кечаси ўзининг кусугига беланиб ётган бу малланинг “ахмок экансан-ку!” дейиши Жўранинг хамиятига тегиб, жавоб кайтариш касдида тўхтади. Лекин ўзининг хозирги мартабаси, такдирининг кил устида тургани уни бу кахрамонликдан кайтариб, мутелик жандасига ўралишга мажбур этди. “Ўзинг ахмоксан!” деб пичирлашдан ўзга чораси йўклиги юрак-багрини эзса-да, Брауннинг машинаси ювиб, тозалаб берди. Машина юриб кетгач, ўрнида колган шалтокни тозалади
Иккинчи кеча Браун кайт килмаган бўлса-да, оёкда туролмай майсазорга гурсиллаб йикилди. Жўра уни яна ит азобида уйига кадар кузатди. Браун дахлизга кадам кўйиши билан чайкала бошлагач, Жўра ичкарига кириб, уни белидан кучоклаб олди. Атрофни тоза тутишга масъул Жўранинг уй ичкарисига киришга хакки йўк эди. Шу боис Браунни кучоклаганича нима килишини билмай туриб колди. Унинг иккиланаётганини сезгандай Браун сўлагини окизганича унга буюрди:
-Ошхонага юр!
-Мистер, ичкарига киришим мумкин эмас,-деди Жўра.
-Бу уй меники, мен сенга буюряпман!
Жўра уни суяб ошхонага олиб киргач, суянчиксиз курсига ўткизди.
-Менга кахва ?айнатиб бер!-деб буюрди Браун. Кейин кўшиб кўйди:-Сутсиз бўлсин, шакар солма.
Жўра жавонни очиб, кахвани топгач, буйрукни бажариб, финжонни унга узатди.
-Ўзингга хам куй,-деб буюрди Браун.
-Мистер, мен кахвани ёктирмайман,-деди Жўра.
Браун бу гапга тушунмагандай ярим юмук кўзларини унга кадади-да, кахвадан хўплаб, афтини буриштирди.
-Ёктирмаслигинг билиниб турибди. кахва кайнатишни билмас экансан. Нимани ёктирасан?
Жўра астойдил сўрамади, жавоб кайтариш шартмас, деган ўйда индамади. Бундан Брауннинг жахли чикиб, бу сафар зардали охангда сўради:
-Нимани ёктирасан, деб сўраяпман?!
-Чойни,-деди Жўра.
-Чойни?.. Кимсан ўзинг? Тўхта, жавоб бермай тур, кимлигингни ўзим айтаман. Эрталаб кўрганимда кимлигингни билганман. Сен Колумбиядансан, тўгрими? Йўкми? Унда... Венесуэланинг гадоларидансан.
-Мен гадо эмасман,-деди Жўра унинг гапини кесиб.
-Жахлинг чикмасин. Венесуэладаги хар икки одамнинг бири гадо эканини бутун дунё билади.
-Балки Венесуэлада шунакадир, лекин мен Осиёдан келганман. Ўзбекистон деган мамлакат бор, эшитганмисиз?
Браун бу гапни эшитиб, кўзларини каттарок очиб карашга уринди.
-Ростданми?-деди билагига лабини артиб.-Ўзбекистонданмисан?
-Эшитганмисиз?
-Нега эшитмай, демак, сен паловхўр очлардан экансан-да!-Браун шундай деб ках-ках отиб кулиб юборди.
Бу мамлакатда Ўзбекистондан сўз очилганда кўпчиликнинг тушунмай елка кисишига Жўра кўникиб колган эди. Брауннинг “паловхўр очлардан экансан-да”, дейиши, айникса, масхараомуз кулиши уни гангитиб кўйди. Бир нима дейишга ожиз колди. Шарт бурилиб чикиб кетишни хам, индамай тураверишини хам билмай турганида Браун кулгидан тўхтаб, унга кўл узатди:
-Салам алайкум,-деди. Сўнг Жўранинг узатилган кўлини сикиб бир неча марта силтади.-Мен Ўзбекистонни эшитмаганман. Мен Ўзбекистонда бўлганман. Палов еганман!
Бу гапдан кейин Жўра кўпдан бери кўришмаган кадрдонини учратиб колгандай кувониб, уни багрига босгиси келди.
-Качон борган эдингиз?-деди кулимсираб
-Ў, бунга анча бўлди. Мен инсонпарварлик ёрдами олиб борган эдим. Бунинг нималигини биласанми? Битта самолётни тўлдириб дори-дармон олиб борганман. Самолёт кўнганида хали тонг отмаган эди. Мени нак министрларингнинг ўзи кутиб олди. “Юкни туширишни бу ердагиларнинг ўзига кўйиб беринг, мен сизни тўйга олиб бораман, кайнонангиз яхши кўрар экан, ошнинг устидан чикдингиз”, деди. “Менинг кайнонам йўк, бўлмайди хам”, десам, “Худо хохласа бўлади”, дейди. “Худо хохласа хохлайверади, аммо мен уйланишни истамайман”, дедим-у “палов” деб аталувчи таомнинг кайнонага нима дахли бор эканини барибир тушуна олмадим. Мен жуда кўп мамлакатларда бўлганман, лекин эрта эрта тонгда тўй бўлганини хеч ерда эшитмаганман. Бир жойда катор турган одамларни кўриб, очларнинг намойиши бўляптими, деб ўйлаб яна ажабландим. Чунки эрта тонгда намойиш бўлганини хам учратмаганман. Министр “бу намойиш эмас, тўй”, деб тушунтирди. Кузатишимча, минг одам келгандир... Сенларнинг вабодан кирилиб кетмаганларингга хайрон колдим. Чумолидай саф тортиб келаётганларнинг ярми ювуксиз кўл билан овкат ейишди, ярми эса олдингилар ялаб кетган кошикларда еяверишди. Министрга “Бу канакаси?” десам, “Бу биродарлик, якинлик аломати”, дейди. Шахсан менга бундай якинлик аломати керак эмас! Сен Америкага келиб яхши килибсан, хеч бўлмаса кошикда овкат ейишни ўрганиб кетасан. “Бу тўй рости билан министр хайдовчисининг тўйими?” деб гумонсираган эдим, бу хакикатга мени ишонтириб, “Бу тўйнинг бошланиши, асосийси хали кечки пайт бўлади”, дейишди. Шунда мен “Агар автомашина хайдовчисининг шундай тўй килишга курби етса, инсонпарварлик ёрдамини биз сизга эмас, сизлар бизларга беришингиз керак экан”, дедим.
-Сиз битта тўйни кўргансиз. Бунака дабдабага кўпчиликнинг курби етмайди.
-Буни мен билдим. Дам олиш учун мени мехмонхонада колдириб кетишгандан кейин уйкум келмай бир ўзим шахарга чикдим. Дорихоналарга хам кирдим. Мендан олдин юборилган инсонпарварлик ёрдамларини сотувда кўриб, бунака тўйлар ниманинг эвазига килинишини тушундим. Агар министрнинг хайдовчиси шундай тўй килса, министрнинг ўзи тўйни ё Париждаги ё Лондондаги энг гўзал ресторанларда килади, деб ўйладим.
Браун шу гапларни айта-айта, афтини буриштириб бўлса-да, яна бир финжон кахва ичиб, сал ўзига келди. Жўра унинг гапларини маст одамнинг алжираши, деб кабул килмади. “Мастлик – ростлик” деганларидай бу вайсашнинг тагида хакикат бор эди. Жўра ёшлик йилларидаё? дўстларининг бир ишидан норози бўларди. Советлар хукм сурган йилларда Москваданми ё Киевданми бирон олим мехмон бўлиб келса, ресторанда мехмон килишарди. Бу хам етмагандай чойхонадаги ошга ё тўйга олиб боришарди. Жўра ўшандай даврадан кочишга харакат киларди. Айникса, чойхоналардаги ягири чикиб кетган кўрпачаларда ўтириб, рангини йўкотган дастурхон устида ош ейишга кўнгли бўлмасди. Бу жойларга бориб колгудай бўлса, ўша мехмоннинг кўзларига карашга уяларди. Дўстлари бу давраларни европача айтганда “экзотика”, энг яхши урф-одат сифатида макташга харакат килардилар. Мехмон ерди, арокни бўкиб ичарди, совга-саломларни олиб уйига кайтарди-ю бу мехмондорчиликларга “ярим ёввойилик” тамгасини босиб, бу одатларни масхаралаб дўстларига хикоя килиб берарди. Советлардан кейин дунёнинг бошка шахарларидан хам мехмонлар тез-тез келадиган бўлишди. Мехмондорчилик тарзи эса ўзгармади. Хозир Брауннинг масхараомуз гапларини эшита туриб, уни тўйга олиб борганларга лаънатлар ўкиди. Рухи эзилиб, чикиб кетмокчи эди, Браун рухсат бермади. Жўрани хам бир финжон кахва ичишга мажбур килди. Жўрани яхши кўриб колгани учун эмас, мастликда алжишни яхши кўргани учун олиб колди. Бу онда унга Жўра эмас, гапларини тинглайдиган бир кулок зарур эди.
-Мен сенга битта сирни очайми? Мен олиб борган дори-дармонларнинг хаммаси эскиган, ўзимизда сотилмай туриб колган эди. Ташлаб юборишдан кўра сенга ўхшаганларга берсак, бутун дунёда тилимиз узун бўлади. Буни нега сенга айтяпман, биласанми? Хали эрталаб бир доллар узатсам олмадинг, “ахмокмисан” десам ранжидинг, сездим. Ана энди ўзингга ўзинг бахо бергин-у бундан буёгига керилмай юравер.
Боксчилар тили билан айтилганда Браун Жўрани рингнинг бурчагига кисиб бориб жагига хал килувчи зарбани берган эди. Ўшанда Жўра хушсизланиб йикилмади-ю ундан баттар холга тушди. “Сен бораётган мамлакат бутун дунёни копиб, талаётган, инсон конларини ичаётган кутурган бир ит-ку! Сен бориб, ўша итни эмиб ётасанми?!” Охирги учрашувларида дўсти Нуриддиннинг алам билан айтган бу гапи Брауннинг ошхонасида жаранглаб, хамма ёкни зириллатиб юборгандай бўлди.
-Сен ўзинг кимсан? Эрталаб харакатларингни кузатдим. Оддий фаррошга ўхшамайсан. Бунака ишларга укувинг йўклиги сезилиб турибди.
Жўра бошка бирор касбни айтиши хам мумкин эди. Лекин “Хакикатни айтсам, бу одам илмнинг кадрига етиб, ёрдам кўлини чўзармикин”, деган илинжда:
-Мен физик олимман,-деди.
Браун “Сен-а?” деб ишонкирамасдан тикилгандай бўлди. Жўра бу карашдан кейин унинг жилмайишини, олкишламаган такдирда хам гапини хурмат охангида давом эттиришини кутди. Бирок Брауннинг “Демак, яхши олим эмас экансан”, деган совук гапини эшитди-ю сахро осмонида сузиб юрган бир тутам ок булутдан ёмгир умид килган адашган сайёх каби умидсизлик чогига кулади.
-Сиз мени яхши билмай туриб нега бундай хулосага келдингиз?-деди Жўра ранжиб.
-Тўгри хулосага келиш учун бировни яхши билиш шарт эмас,-деди Браун ўша совук охангини ўзгатирмай.-Хаёт мантигини англашнинг ўзи кифоя. Хаёт мантиги нимадан иборат? Америка нимаси билан кучли? Акл куввати билан! Дунёдаги энг зўр акллар шу жойга жамланган. Бирларини бойлик ваъдаси билан жалб килишган, бошкаларини ўгирлаб келишган. Нима, шуни билмасмидинг? Эйнштейнни Германиядан ўгирлаб келганларини хам билмайсанми? Билмасанг нодон экансан! Хозир разведка харбий маълумот тўплаб овора бўлмайди. Осмондаги йўлдошдан туриб хамма нарсани билиб олаверишади. Разведка хозир хатто энг колок мамлакатдаги аклли, илмли одамларни аниклаб, ўгирлаб келиш билан шугулланади. Сени ўгирлаб келишмабдими, демак, эътиборли олим эмас экансан. Сен ўз юртингда буюк бўлишинг мумкиндир. Лекин сенинг буюклигингнинг Америка учун сарик чакалик ахамияти йўк... Сенга ўхшаган ўз юртининг улугларидан юз минглаб ёпирилиб келади Америкага. Булар орасида олими хам бор, артисти хам бор... Тасаввур киляпсанми: юз минглаб! Хашаки олимлар, бозордан кочган артистлар Америкада ачиб-бижиб ётибди. Миллионлаб пашшахўрдалар орасидан битта Эйнштейн чикмайди, битта Шварцнегер чикмайди. Сенам шуларнинг биттасисан. Тагин хам омадинг келиб бу ишни топибсан...
Ўша тун Жўранинг юрак-багри эзилиб, ухламай чикди.
Эртасига Браун яна маст холда келди. Жўра уни кўрса хам кутиб олгани чикмаган эди, Браун бакириб, уни чакирди. Жўра хохламаса хам уни опичлаб, уйига кузатишга мажбур бўлди.
Индинига хам...
Энди эса...
Довул хамласи олдидаги чорасизлигидан эзилаётган Жўра энди ўша Браундан нажот кутган эди. Бир неча сониягина яшаган умиди ўлгач, энди ўзидан ўзи нафратланди. Агар уйида кўшнисидан шундай окибатсизлик кўрганидан уни ичида бўлса хам сўкиши мумкин эди. Браунни эса сўколмади.
Оч бўридай увиллаётган шамолнинг нафаси илик бўлгани учун уст-боши шалаббо Жўра жойида котиб тураверди. Кўчада тирик жон колмади. Машиналар катнови хам тўхтади. Ана шунда Жўра бу жойни тарк этмаслик хусусидаги мажбуриятини унутиб, шамолга карши юра бошлади. Икки чоррахани кесиб ўтгач, одам кораси кўринди. Катта дарахтни кўпоришга кучи етган шамол гандираклаганича аста-аста босиб келаётган нозик вужудни кўтариб учишга касд килаётган эди. Жўра хотинини таниди, жонхолатда: “Зарин!” деб кичкирди. Аёл унинг овозини эшитмадими, яна бир-икки кадам босди. Шунда Жўра уни яна чакирди. Зарина атрофига бир аланглади-ю йикилди...
Бахт излаб келиб довулнинг кахрига учраган эр-хотин такдирларини лаънатлай-лаънатлай хужраларига етиб олдилар. Зинанинг остидан ўтган турли кувурларни химоялаш ва хўжаликка аскотадиган анжомларни саклашга мўлжалланган хужра маошидан беш фоизини чегириб колиш шарти билан Жўра ва Заринага уй килиб берилган эди. Боши сига оёги ташкарида коладиган даражадаги бу тор хужра уларнинг чекига тушган “саодат саройи” эди.
Заринанинг хушига келиши кийин бўлди. Жўра унинг бетига аста шапатилади, кейин силади. Иссик чой дамлаб ичирай деса, электр йўк. Хонадонлардан биронтасининг, хатто анча таниш бўлиб колган Брауннинг эшигини такиллатиб, газ плитасида сув кайнатиб олишни илтимос килишга журъати етишмайди. Заринанинг хўл кийимларини ечиб, курук кўйлакни кийдирди. Хеч бўлмаса иссик чойшаб топилса эди... Жўра ўзининг кийимларини хам алмаштиргач, хотинини багрига махкам босди. Шундан кейингина Зарина кўзларини очди. Очди-ю ўзини эрининг кучогида кўриб, йиглаб юборди. Бир кишилик эски каравот улар учун шохона кўшк вазифасини бажарди. Жўра хотинининг ёногидаги ёш томчиларини кафти билан артиб, мехр билан ўпиб кўйди.
-Худога шукур, жонимиз омон колди, энди бу ёги яхши бўлиб кетади.
Жўра бу гапни хотинини тинчитиш учун айтган эди. Бу ёгининг канакасига яхши бўлиб кетишини ўзи тасаввур хам кила олмасди.
-Хаммаси мени деб бўлди, сизни зўрлайвермаганимда балога учрагурларнинг юртига келмаган бўлардик.
-Бу хам бир такдир-да, сенинг айбинг йўк. Ким билиб ўтирибди?
-Такдиримиз шунчалик шўрми? Бошкаларнинг омади юришяпти-ку?
-Биз энди келдик, сабр килиб тур, бизнинг омадимиз хам кулиб колади.
-Омадимизнинг кулишига кўзим етмаяпти. Худонинг бизда бир касди бор шекилли...
-Унака дема... Сенгаям шу атрофдан иш чикай деб турибди-ку?
-Учрашдингизми?
-Ха, бир-икки кун кутинг, дейишди.
Жўра хотинини тинчитиш учун ёлгон гапирди. Кеча уч кўча наридаги кўп каватли уйдаги хизматчининг ўрни бўшаётганини эшитишганди. Физик олим шу вазифани бажараётган дамларда олий тоифали педиаторнинг кора хотин шалтогидан кутулиб, бу ишга етишиши хам ўзига яраша бахт бўлиб туюлган эди. Шу боис Жўра довул бошланмай туриб, хўжайинининг топширигини бажариш учун кўчага чикканида йўл-йўлакай ўша уйга хам кириб ўтди. Майсаларни тараётган йигит Жўранинг гапини эшитиб, каддини кўтарди:
-Ха, жой бўшайди, мен кетишим керак. Лекин качон кетишимни билмайман, яхширок иш тополмай турибман. Уйимга эса кайтиб кетолмайман. Уйимга кайтиб борсам, мени “Ватан хоини”деб отиб ташлашади.
-Уйинг каерда?-деб сўради Жўра ундан.
-Бу ердан унча узок эмас, шу сувнинг нариги сохилида, Кубада.
-Илминг борми? Бирон университетга ишга кирмокчимисан?
Йигит аламли жилмайиб кўйиб “менда илм нима килади?” деди-да, бошка гапирмай ишини давом эттирди. Унинг гапи Жўра калбидаги ярани тирнаб кўйди. Илми йўк бир йигит бу хизматни ўзига раво кўрмай, яхширок иш умидида юрибди. У эса... Дарди ичида... Бировга хасрат кила олмайди. Хатто хотинига айтолмайди, чунки унинг дарди хам ўзига етарли...
Жўра Заринада умид уйготгандай бўлиб, уни каттикрок кучоклади. Хотинига далда бўла олувчи бошка тайинли гап айта олмади. Агар чарх айланиб, шу хужра остонасида Нуриддин пайдо бўлиб колганда эхтимол Тангри таолонинг: “Эй Одам фарзанди! Мен доимо сенга хотиржамликни раво кўраман ва айбларингни яшириб тураман. Вахоланки, сенга хеч кандай эхтиёжим йўк. Сен бўлсанг, менга доимий равишда мухтож бўла туриб, факат гунох ишларни килишга мойилсан”, деган калимасини англатишга уринармиди? Бу хакикатни айтган такдирда булар тавбага юз тутармидилар ёки “нега биз нопок бўлар эканмиз, кайси ишларимиз гунох? Бўйнимизга кўйиб бер!” деб даъво килармидилар?
Хотинининг эсон-омон уйга кайтганидан кувонган Жўра кундузи бошланган довулнинг эртага кандай кучга эга бўлиши хакида ўйлай бошлади. У табиатдаги хар бир ходисага физик олим назари билан караб, хулоса чикарарди. Бу сафар хам шундай бўлди. Довулнинг бош кўтаришига сабаб бўлган иклимнинг ўзгариши, иссик ва совук хаво окимларининг тўкнашуви ва магнит тўлкинларининг харакати каби ўнлаб илмий асосларни хаёлидан ўтказди. Аммо бу ходисаларнинг барчасида Тангри таоло кудратидан бир нишона кўриш мумкинлигини ўйлаб кўрмади. Неча миллиард тонна огирликдаги сувни булут шаклида осмон йўли билан олиб келиб тўкишга хеч кандай фан кодир эмаслигини хам хаёлига келтирмади. Фан кудратига ишонган одамларнинг шу довул олдида хасчалик кучи йўклигини тасаввур килмади. Шамолни кўзгаб, булутни хайдаган, тўлкинларни кўтарган кудрат эгаси уммонни осонлик билан бу китъа устига козон каби ёпиб кўя олишини мулохаза килиб кўрганида тили калимага келиб колармиди...
Кўркув титрогидан бир оз кутулган эр-хотинни уйку элтди. Тун яримлаганда иккови бараварига уйгонди. Хужра эшиги тиркишларидан сизиб кирган сув кўтарилиб, каравот устига хам чиккан эди. Иккови шошилиб турди-ю тиззасига кадар сувга ботиб “бу нимаси?” дегандай бир-бировига караб колди. Жўра эшикни очган эди, енгил тўлкин ёпирилиб, сув сонига кадар чикди. Зарина кўркиб, унинг бўйнига осилди. Жўра нажот каердалигини аник билмаса-да, Заринани суяб, ташкарига чикди. Ховли томон юрмай, зиналардан юкорига кўтарилди. Иккинчи кават майдончасига етгач, холсизланиб ўтирдилар. Тонгни муздек зина устида, титраб, какшаб карши олдилар.