Одамийлик мулки: ёзувчи Тохир Малик билан учрашув

[Nigora Umarova]

Киссани укиш жараёнида ёзувчи Шухратнинг "Жаннат кидирганлар" асари ёдимга келди. Биз купинча яшаётган жойимиз кадрини юртимиздан узокда булганимизда биламиз. Хато ва камчиликларимизни вакт утгандагина англаймиз. Бу хам инсон аклининг Яратган олдидаги ожизлигининг белгиларидан бири булса керак.

[OmoN]

Киссани укиш жараёнида ёзувчи Шухратнинг "Жаннат кидирганлар" асари ёдимга келди.
Менинг ҳаёлимга эса Ёқуб Хаимовнинг "Жаннатдан қувилганлар" асари келди.

[Gulnora Voisova]

Дорихоналарга хам кирдим. Мендан олдин юборилган инсонпарварлик ёрдамларини сотувда кўриб, бунака тўйлар ниманинг эвазига килинишини тушундим. Агар министрнинг хайдовчиси шундай тўй килса, министрнинг ўзи тўйни ё Париждаги ё Лондондаги энг гўзал ресторанларда килади, деб ўйладим. Канийди, буни катталаримиз хам укиса :smile:

[Tohir Malik]

Безовталик

Хамиша кўнглига рохат бахш этиб келган бозор шовкини бугун нечундир ёкинкирамади. Молининг ярмини ёйганда пайдо бўлган харидор айтилган нархга кўнганида ёнидаги кўшниси этагидан тортиб кўйди.
-Вой, нима киляпсиз, Мохина опа?-деди танбех охангида.
-Биринчи кўл, майли сазаси кайтмасин, зора кўли енгил бўлса. Кўшним айтувди, Рамазон ойида сал арзонга берилса савоби кўпрок бўларкан,-деб изох берди.
Мохина кампирнинг бу изохи кўшни савдогарларга ёкмади.
-Кўшнингиз бекор айтибди,-деди чапдагиси.
-Рамазонда хар канча баланд нарх кўйсангиз кўтаради. Бир пас сабр килсак, одамлар ўрганиб, олиб кетаверишади. Рамазон йилда бир марта келади. Шунака пайтда ишлаб олмасак, качон топамиз фойдани?-деди ўнгдагиси.
Харидор бундай гаплар ножоиз эканини тушунтирмокчи бўлган эди, хотинлар бир нафасда гўё ини бузилган ариларга айланишди-ю уни талаб ташлашди. Харидор шайтоннинг уясига чўп сукканини англаб, тезда нари кета колди. У узоклашгандан кейин хам хотинларнинг жазаваси тинмади. Бу вокеа кеча ёки ўтган куни бўлганида хам Мохина кампир уларга кўшилишган бўларди. Хатто сафнинг олд каторини эгаллаши тайин эди. Кечаги ходисадан эзилиб тургани учунми ё бу тун кўрган нохуш тушнинг таъсириданми гапга аралашгиси келмади. Хотинлар сал тинчиган онда Мохина кампирнинг чап кўкрагида гўё бир куш бирданига потирлаб кетгандай бўлди. Худди юрагидан ажралиб чиккан жон кушчаси потирлаб, бўгзига караб интилгандай туюлди. Нафаси кайтиб, “Вой, ўляпман!” деб юборди. Кўшнилар кампирнинг ранги окарганини кўриб, дарров суяшди. Ўнг томондагиси муздек тер чикараётган пешонасига кафтини кўйди. Кейин новвот куйкаси колган пиёлага термосдан чой куйиб, кампирнинг лабига тутди.
-Кеча рўза тутиб узилиб колибсиз, ичиб олинг,-деди.
-Дўхтир чакирсакмикин?-деди чапдаги хотин.
-Дўхтирингиз нимаси, умрим бино бўлиб бир мартаям дўхтирга кўринмаганман,-деди Мохина кампир ўзини тутишга харакат килиб.
-Тўгри киласиз,-деб уни маъкуллади ўнгдаги хотин.-Дўхтир отнинг калласидек когозга бир арава дори ёзиб беришни билади. Хар битта дориси фалон пул. Анави куни келиним боши коронгу бўлгани учун дўхтирга борган экан, битта дори ёзиб берибди. Суриштирсам, йигирма минг сўм экан. Худди гўрковнинг хизмат хаки билан баравар-а! Лекигин дорининг кафолати йўк, гўрковнинг иши пухта бўлади – суваб ташлайди. Олдирмадим ўша дорини, икки пиёла новвот чой ичирувдим отдек бўлиб кетди. Келиннинг касалини мен билмас эканманми. Хамма келинларнинг касали битта бўлади. Бу касалининг оти – тантиклик. Буни тушунмаган эси паст кайноналар келини “вой” деса тагига пар тўшак тўшаб, гирди капалак бўлаверади. Келин “вой, касалман”, деса кўлига супурги туткизиш керак. Бунака касалнинг давоси мехнат. Биз шу мехнат билан чиникиб кетганмиз, тўгрими Мохин опа?
Мохина кампир ноилож тасдик ишорасида бош иргаб кўйди. Чапдаги хотин эса “Хозир сенинг келининг билан бу кампирнинг нима иши бор?” деб танбех бермай, ўзининг гапини гапира бошлади:
-Ўтган хафта бикиним огриб дўхтирга борсам, аперайса килиш керак, дейди. кўркиб кетдим. “Бошка иложи йўкми?” десам, “бошка иложи мозорда”, дейди ишшайиб. “Хой, аперайсанг канча туради?” десам, “сиз яхши хотинга ўхшайсиз, сизга тўрт юз доллар”, дейди. “Аперайсанг билан кўшмозор бўл, ўлсам ўла колай, ўша тўрт юз долларни болларим худойи-пудойига ишлатар”, деб кетвордим. Бир чойнак кўк чой ичувдим, бинойи бўлиб колдим.
Сухбатга бошка хотинлар хам кўшилиб, касални тузатишнинг осон ва арзон йўллари хакида гапираверишди. Мохина иккинчи пиёладаги чойни ичгач, баданига иликлик югурди. Худди шуни кутиб тургандай уларнинг каршисида паттачи пайдо бўлди.
-Ха, опахонлар, бугуннинг салом-алигини килиб оламизми?
Кўзлари хамиша серрайиб бокувчи кўнгизмўйлов йигитнинг салом ўрнидаги бу гапи хотинларга ёд бўлиб кетган. Йигит паттачилик мартабасини эгаллаган биринчи куни уларга шундай деб якинлашганда Мохина кампирнинг жахли чикиб:
-Хой оповси, онанг сени “ассалому алайкум”дан кейин тукканми, салом берсанг ўласанми!-деб тергаганда, у пинагини бузмай:
-Мен сизга салом бериш учун ишга кирмаганман. Менинг салом-алигим бошкача: агар шу ўринда тинчгина тирикчилик киламан десангиз, саломни сиз берасиз. Сизнинг саломингиз - мени кўришингиз билан пулхалтани кавлаб, сўраганимни чикариш. Менинг жавобим манави патта когозни йиртиб, кўлингизга тутказиш, хозир бозор иктисодими, салом-алик хам шунга яраша бўлади,-деган эди.
Паттачининг пайдо бўлишидан энсаси котган хотинлар унга аввалдан ажратиб кўйган пулларини бир-бир узатдилар. Паттачи Мохина кампирнинг кимирламай ўтиришини кўриб:
-Ха, онагинам?-деб кўк кўзларини унга кадади.
Унинг бу саволини “Ха,онагинам, сизга нима бўлди, мазангиз кочдими?” деб ёки “Ха, онагинам, сиз нимага ялпайиб ўтирибсиз, чикармайсизми пулни?” деб хам тушуниш мумкин эди. Бу йигитнинг хулкини яхши билган Мохина саволдан иккинчи маънони укиб:
-Хозир пулим йўк, хали савдо килмадим,-деди.
-Савдо-павдо деб бошимни котирманг. Жойни эгаллаб ўтирибсизми, чикаринг пулни.
-Пул йўк, бор, додингни Худога айт!
-Менинг Худога айтадиган додим йўк, эртага бу жойга бошка одам кўяман. Додингизни ўлиб кетган додангизга айтиб юраверасиз.
-Мендан бу жойни олиб кўядиган паттачи хали додасининг белида юрибди. Бу дунёга чикадими ё йўкми, Худо билади.
Ойда тўрт-беш марта такрорланиб турувчи бундай даханаки жангдан лаззат олувчи хотинлар Мохина кампирнинг хозирги ахволига ачинишдими, унинг ёнини ола бошлашди.
-Укажон, Мохин опанинг мазалари кочиб турибди, осилавермагин. Бугун савдо килмайдилар. Хозир уйларига олиб бориб кўямиз.
-Хов опахон, мазалари кочяптими, бошка ёклари кочяптими менинг ишим йўк. Хўжайиним нечта жойдан патта олишимни билади. Бу жойнинг паттасини чўнтагимдан тўлайманми?
-Хали бозор кайтишида келасан, савдомиз яхши бўлса, ўзимиз беш-ўн сўмдан тўплаб, сенга садака килиб берамиз. Бахонада Рамазонда савобга етишиб коламиз.
“Савдомиз яхши бўлса...” Паттачи аклдан озган эмаски, бунинг маъносини англамаса. Хотиннинг гапига ишониб кечки пайт келса нима бўлади? Пулни икки кўллаб тутказадиларми? Йў-ўк... “Бугун савсем савдо бўлмади, бир марта патта олмасанг ўлиб колмассан”, деган “ширин” гапдан бошкаси насиб этмаслигига акли етмаса, шу бозорни гуллатиб ишлай олармиди? Бозорнинг икир-чикирларини билмаган одам бу холатни четдан кузатиб “паттачи патта пулини ундиролмай асабийлашяпти”, деб ўйлаши хам эхтимол. Кўккўз йигитнинг асабийлашмаслигини, балки бозорчиларнинг жигига тегиб рохатланишини ўзидан бошка яна Худогина билиши мумкин. Бозорчининг колиб кетаётган чала иши йўк, шу боис шошилмай гап талашаверди. Лак-лак кўшин забт этолмаган калъа битта хотиннинг макри туфайли эгалланганда, тўрт-беш хотин битта кўккўз паттачига бас келолмас эканми? Охири паттачи нари кетди. Аммо маглуб сифатида эмас, бир оздан кейин нафас ростлаб, яна кайтиб келиб хужумни давом эттириш учун бу жойдан сал узоклашди. Шундан кейин хотинлар яна Мохина кампирнинг ахволига эътибор каратишиб, уни уйга кузатиб кўйишга карор килишди. Чап томондаги хотин молларни йигиштириб кўядиган, ўнгдагиси эса кузатиб кўядиган бўлди. Мохина “бу ёгига ўзим етиб оламан, сиз бозордан колманг”, дегач, хотин катта кўчадаги киракаш йигитга кампирни эхтиёт килишни тайинлади-ю изига кайтди.
Манзилга етиб келган Мохина кампир рахмат айтиб, машинадан тушаётганда киракаш:
-Хола, кира хакини бермайсизми?-деб тўхтатди.
-Халиги хотин бермадими, сенга бир нима деяётганди-ку?-деди Мохина кампир норози охангда.
-Пул бермади, “пошшахон опокингни бошингда кўтаргандай килиб авайлаб олиб бориб кўй”, деди.
-Зикна бўлмай кет-а, мен ахмок унинг тўйига алохида тугун килиб борибман-а...-Мохина кампир шундай деб мингирлаб, камзулининг чўнтагидан икки юз сўм чикариб узатди.
-Хола, мени масхара киляпсизми? Камида бир ярим минг сўмлик йўл юрдик. Ёшингизнинг хурмати учун майли, беш юздан кечдим.
-Колганидан хам кечворсанг рўза кунлари барака топасан. Бир дуо киламан, кейин бойиб кетасан
Мохина кампир шундай деб дуони хам насия килганича машинадан тушиб ховлисига кириб кетди. Минг сўмга куйган киракаш йигит пушаймонлик оловини кандай ўчирсин? гўдираниб сўкиниш нахот кифоя килса?
Дарвоза эшиги очик бўлгани учун кампир “неварам уйда экан”, деб ўйлаб “Сухроб, хой Сухроб, турдингми, болам?” деб чакирди. Жавоб бўлмагач, зинадан кўтарилиб ичкарига каради. Сухроб уйда бўлса бозордаги ахволини баён этиб, озгина хасрат килмокчи, шу бахонада набирасининг мехрини оширмокчи эди. Сухроб кўринмагач, ивирсиб ётган икки кишилик каравотни йигиштириб, ховлига кайтди. Бир оз сўрида ўтирди. Кейин ўзининг уйига кириб, жойига чўзилди. Шу ётганича ухлаб, вакт асрга етганида уйгонди. Ўзини анча тетик сезди. Юракнинг потирлаши тинганидан кўнгли хотиржам тортиб, чой дамлаб ичди. Уйига кириб у-буни йигиштирмокчи эди, толикди. Нафаси кайтди. Ташкарига чикиб сўридаги бир кават кўрпача устига ёнбошлаганда дарвоза такиллади. Ўрнидан туриб чикишга эринган кампир “Ким, кира колинг”, деб кўйди. Эшик очилиб, милиционер кўрингач, “пулимни топиб олиб келганмикин?” деган умидда каддини кўтарди.
Шухрат сўрига якинлашиб, кампирга салом берди. Мохина алик олишни хам, мехмонни ўтиришга таклиф килишни хам, хатто якиндагина ўлим даракчиси бехаловат килганини хам унутиб, уни саволга тутди:
-Ўгрини топдиларингми?
-Кидиряпмиз, опоки,-деди Шухрат.
-Бунча кўп кидирдиларинг?-деди Мохина зарда билан.
-Хозирги ўгрилар уста бўлиб кетишган-да, из колдиришмайди.
-Киноларда кўрсатавериб уларни ўзларинг уста килиб юборгансанлар. Одам ўлдиришнинг минг хилини, бузукликнинг миллион хилини кўрсатасанлар.
-Опоки, кинони биз кўрсатмаймиз,-деди Шухрат узр охангида.
-Сен бўлмасанг бошкаси-да! Ўгрини топмаган бўлсанг нега келдинг?-деб бўш келмади кампир.
-Сухроб билан гаплашмокчи эдим.
-Сухробни нима киласан? Сенам вовуллаган итингга ишониб келдингми? Ўгри кирганида болагинам уйда йўгиди. Шерикларингга айтганман, ёзиб-чизиб кетишган. Боламга осилаверма.
-Сухробга осилмаймиз, ташвишланманг. Опоки, сиз мени танимадингиз, Сухроб билан олтинчи синфгача битта мактабда ўкиганман.
-Кимнинг ўглисан?
-Хурсанд аканинг. Чарос кўчасида турардик. Бувимни танийсиз - Бибисора опа.
-Э, директорнинг неварасимисан, бувинг мактабга директормиди?
-Богчага мудира эдилар.
-Ха, эсимга тушди, ёгли жойда ишларди. Мендакаларни менсимасди. Димоги куртлаб кетганиди. Энди отдан тушгандир? Ё хали хам кибри-хавоси баландми?
-Икки йилдан ошяпти ўтганларига.
Шухрат бу гапни маъюс охангда айтиб, шунга яраша жавоб кутган эди. Рўмоли елкасига тушиб, бугун тарок тегмаган ок сочлари очилиб колганига эътибор бермаган кампир бу нохуш хабардан мутаассир бўлмади:
-Дунё шунака, осмонга устунман, деганларни хам гўрга тикиб ташлайди...
Мохина кампирнинг бу гапида хакикат мавжуд бўлса-да, баён килиш охангида захар мавжуд эди. Шухрат муз устига ялангоёк тушгандай бир сесканиб олди-да “Хали хам юрагида саклаб юрган экан-да?”, деб кўйди. Шухрат бешинчи синфда ўкиётган дамларда бувиси бу кампир билан гап талашиб, юмдалашишига салгина колганди. Набирасининг тугилган кунида Мохинанинг мехри жўшиб, хакикий футбол тўпи совга килган эди. Бундай ноёб совгага етишган хар кандай бола факат футбол ўйнаш учун эмас, тўпни кўрсатиб, мактаниш учун хам кўчага югуриши тайин. Тўп янгилигида бу боланинг ўртоклари олдидаги мавкеи хам баланд бўлади. Шундай экан, Сухроб тўпни сандикка ташлаб кўярмиди? Кўчага олиб чикди. Мактанди. Сўнг футбол ўйини бошланди. Шухрат тепган чогда яп-янги тўп йўл ёкасидаги дарахт танасига тегди-ю катта кўчага тушди. Сўнг енгил машиналар орасидан юмалаб бориб, КамАЗнинг гилдираги остига тушиб, ёрилди. Буни машъум ходиса сифатида кабул килган Мохина Шухратнинг кулогидан чўзганича уйига карийб судраб борди. Набирасининг кулоги кизариб кетганини кўрган Бибисора Мохинага айтадиганини айтди. Мохина тўпнинг пулини беришларини талаб килди. Агар боланинг кулоги чўзилиб, азоб берилмаганида Бибисора пулни кизганмасди. Мохинанинг шаллакилигидан кейин у хам “тўп ўйин пайтида ёрилган, атай тепмаган”, деб кайсарлик килиб туриб олди. Агар ўшанда Шухратнинг бувиси пулни берганда Мохина дунёда шундай хотин борлигини унутиб юборган бўларди. Бу олишувдаги маглублик аламини эсдан чикариш осон эканми? Орадан йиллар ўтиб ўша хотиннинг невараси милиса кийимида унга рўпарасида турса-я! Мохина энсаси котганини яширмай:
-Тоганг милисамиди, ўлдириб кетишганмиди?-деб сўради.
-Амакимни...
-Ха... ажали етганда... Сенам милиса бўлдингми? Кон тортганда... Асли сенларнинг уругингдан яхши одам чикмаган бўлсаям керак?
Шухрат кампирнинг ёшини хурмат килиб, унинг хакоратига чидаса хам эътироз билдиришдан ўзини тўхтата олмади:
-Милиса бўлиш ёмонми?
-Мен милисанинг яхшисини кўрмадим. Тагинам хозир сал попукларинг пасайиб колди. Олдинлари бозорда тинчлик йўк эди. Кувлагани кувлаган эди яшшамагурлар. Милисанинг шапкасини узокдан кўрсам хам юрагим зириллаб турарди. Неччи марталаб молимни олиб кўяй дейишган. Менга колса, дунёда биттаями милиса колдирмаган бўлардим.
Кампирнинг касб-корини яхши билган Шухрат бу гапларни малол олмай, истехзо билан кулиб кўйди:
-Опоки, дунёда милиса зоти колмаса, пулингизни ким топиб беради?
-Сен олдин пулимни топиб, мана бу ерга кўй,-кампир шундай деб ён томонига шапатилаб кўйди,-кейин катта гапир. Юлдузингга караганда кичкина одамга ўхшайсан, кўлингдан бирон иш келармикин?
Хаёти давомида халол хизмати билан эл эътиборини топган, фарзандларининг солихлиги туфайли одамларнинг миннатдорлигига эришган аёл шундай деса ранжимаса хам бўларди. Кампирнинг невараси тенги йигитга кўполлик килиши аслида бунданда кўполрок жавобга лойик эди. Лекин Шухрат бу сафар хам ўзини тутди.
-Сухроб нима киляпти, ўкияптими?-деди унинг гапини эшитмагандай.
-Ўкиб нима килади, менга шахар олиб берадими? Ана, ўкиганларнинг биттаси отасими? Шунча йил турмуш куриб хотинига битта иштон олиб беришга курби етмайди.
Бу гапни Мохина кампир айтди-ю эшитган Шухрат уялиб, ундан кўзини олиб кочди. Сўнг ишончсиз охангда:
-Ишлаяптими?-деб сўради.
-Ишлаб нима килади? Ота-онаси Америкада, якин орада уям кетади ўша ёкка.
-Нега бирга кета колмади?
Мохина кампир бу саволга жавоб бергиси келмай жим колди. Кейин “бу сурбет милиса бошкача ўйламасин”, деб “буни мен билармидим”, деб мингирлади.
-Рухсат тегмадими? Оёк олиши чатокрокмиди?-деб саволни давом эттирди Шухрат.
-Нега чаток бўларкан? Милисасанда, а? Хаёлинг дарров ёмонликка тортади. Болам, Худога шукур, аклли. Ёмон йўлга юрмайди. Факат чекиши ёкмайди менга.
-Наша чекадими?
-Хай-хай, нафасингни ел олсин-а! Попирис чекади. Ўзинг хам чекарсан?
-Йўк. Мен ўкиган жойда чектиришмасди. Унча-бунча ичиб хам турадими?
-Хой, намунча суриштириб колдинг? Боламга осилмаларинг, дедим-а, сенга?
-Суриштираётганим йўк, шунчалик гап келиб колгани учун сўрадим. Опоки, сандигингизни кўришим керак.
-Нега кўраркансан? Шерикларинг кўриб кетишган, шу етади сенларга.
-Сандигингиз иккита экан, ўгри нима учун биттасига тегмаганийкин?
-Буни мендан сўраяпсанми? Сен ўша ўгрини тутгинда, гирибонидан бўгиб сўрасанг айтиб беради.
-Бирор нарсадан чўчиб шошилиб колганмикин, дейман-да,-деди Шухрат кампирдан кўз узмай.-Опоки, Сухроб каердайкин, бир гаплашиб олишим керак.
-Эрталаб келсанг, кўрасан ўртогингни. Пешингача ухлайдиган одати бор.
Мохина шундай дейишга деди-ю шуни бекор айтдим, деб афсусланди. Афсусини сиртга чикармаслик учун гап охангини бирдан ўзгартирди:
-Хой, болам, сен ўзимники экансан, гапимга кулок сол: ўгрини топмасаларинг хам майли, олган пули буюрмасин, жувонмарг бўлсин. Сен пулимни давлатдан олиб бер. Менам тинч, ўзларингам тинч.
Кампир хозиргина гашини келтираётган йигитга энди умид билан бокди. Шухрат бунинг иложи йўклигини тушунтиришдан наф йўклигини билиб: “Опоки, ўгрини топамиз”, деди-да, изига кайтди.
Ишхонасига боришга шошилмай махалладаги таниш йигитлардан иккитасига учрашиб, болалик кезларини эслаган бўлди. Гап орасида Сухробнинг туриш-турмушидан гап очгач, ўзи учун зарур бўлган айрим маълумотларни билиб олди.

[Nigora Umarova]

Киссада менга купрок гарб ва шаркдаги урф-одатларнинг, муомаланинг киёсланиши ёкаяпти. Муомала маданиятида осмон билан ерча фарк бор.

[Tohir Malik]

Олгиртой

Шухрат шом коронгуси тушганда хонасига кайтиб, чирокни ёкди. Менглиев навбатчига “Шухрат келса мени пойласин, кетиб колмасин”, деб тайинлаган экан. Бу топширикни эшитган Шухрат “Мени ёш бола ўрнида кўраркан-да”, деб ўйлаб, гашланди. Тўрт йиллик ўкиши давомида бир неча марта амалиётга келган одам милиция идорасидаги иш окшомда якунланмаслигини, аксинча, кизишидан хабардор эмас эканми? Бошликдан топширик олгач, албатта, хисоб бериши шартлигини англамаган ходимнинг паттасини кўлига тутказиб юборишлари аниклигини ким билмайди?
Шухрат узок кутмади. Менглиев келгач, аввал кампир билан бўлган сухбатни баён килди. Кампирнинг охирги илтимосини эшитиб, капитан кулди:
-Шунака дедими? Ўзи ўша сандикда пул бўлганмикин? Ё хаёлидаги гаплар билан бизни чалгитяптими? Уйида бегона бармок излари йўк. Ит неварасига караб вовуллабди?
-Мендаям шунака гумон тугилди.
-Ўтбосаров эса “Ўлимликка хам шунча пул тўплайдими?” деб ажабланяпти.
-Мен бу кампирнинг канакалигини сал-пал биламан. Ўн сўм ўгирлатган бўлса, “минг сўмимни ўмариб кетишди”, деб вахима килиши ажабланарли эмас. Бундан ташкари яна бир муаммо бор: кампир хамиша бозорда тирикчилик килган. Бунака одамларнинг пуллари янада кўп бўлиши аник.
-Ўгирлатилган пулни атай камайтириб даъво киляпти, деб ўйлаяпсанми?-Менглиев шундай деб истехзо билан кулимсиради.-Эсинг жойидами? Бунака киликни катта бойлардан кутса бўлади. Улар “шунча бойликни каердан ва кандай килиб топдингиз?” деган саволдан кўркиб, асл холатни беркитишади. Бир-икки миллион сўм ўгирлатса, бизни овора килиб ўтирмайди. Билишимча, кампиринг кишда бировга текинга кор бермайдиган тоифадан.
-Бахиллиги аник. Кейин...-Шухрат бошлигига караганича мийигида кулимсиради,-биринчидан, у менинг кампирим эмас, иккинчидан... менинг эсим жойида.
-Хазиллашдим,-деди Менглиев,-гапимни дарров малол олдингми, сирканг сув кўтармас экан-ку, а? Кани, эсинг жойида бўлса, фикрингни тушунтир менга.
-Савдогарлар хозир фойдани нима килишади? Дарров долларга алмаштириб кўйишади ёки кимматбахо буюмлар сотиб олишади. Ўгри буни билмаганми? Сўмлари сандикда экан, долларлари-чи? Нега кидирмаган? Кампирнинг кизи билан куёви Америкада экан. Улар хам доллар юбориб туришгандир?
-Неварасидаги гумонни олиб ташламокчимисан? Доллар каердалигини билса, уни хам оларди, демокчимисан?
-Гумондан бутунлай воз кечганим йўк. Кари одамлар ўлимликка атаганларини бошкаларга кўрсатиб кўядилар. Кампир хам шундай килган бўлиши мумкин. Долларни яширган жойини неварасидан яширган бўлса, бу уйда якин кунларда яна бир ўгирлик содир этилиши эхтимоли бор.
-Сабаб?
-Махалладаги танишларим билан гаплашдим. Кўпчилик ярим хазил, ярим чин охангида Сухробга “алкаш” деган лакаб кўйиб олибди. “Куругидан тортиб турса керак” деган эхтимол хам бор. Хотини билан ажрашган. Ота-онаси уни Америкага олиб кетмокчи бўлган-у эплай олмаган. Ўзи хеч каерда ишламайди. Карзга ботган бўлса, энг осон йўл - ўгрилик фаолиятини ўз уйида бошлаган.
-Гумонларингда жон бор. Лекин эхтимоллик назарияси физикларга аскотиши мумкин, бизнинг ишимизда бир одамни “жиноят”чи деб айблаш учун гумон асос бўлолмаслигини академиянгда ўкитишган бўлса керак?
-Ўкитишган. Эртага эрталабдан бошлаб шу гумонни хакикатга канчалик алокаси борлигини аниклашга киришаман. Битта ишда ёрдамингиз керак.
-Хайрият, менга хам иш колар экан. Жиноятчини бир ўзинг топиб, мукофотни илиб кетармикинсан, деб кўркиб турувдим,-деб хазиллашди Менглиев.
-Агар кичик бир жиноятни очиш учун хам мукофот беришса, учдан иккиси сизники,-деб хазилга хазил билан жавоб берди Шухрат.
-Худо билади, шу “кичик бир жиноят”ни очган кичик ходимга катта мукофот тайин килиб кўйгандир?-Менглиев “кичик бир жиноят” деган иборани атай пичинг билан гапириб, сўнг жиддий охангга кўчди:-Кандай ёрдамим керак сенга?
-Америка элчихонаси Сухробга рухсатнома бермаганга ўхшайди. Шунинг сабабини аниклашимиз керак.
-Яхши, аниклаймиз. Сен яна бир мухим далилни унутяпсан, шуни ўйлаб кўр?
-Кайси далилни?
-Кайси далил эканини ўзинг аникла. Айтмокчи, ўша ёкка борганингда Самиевникига бир караб кўймадингми? Камокдан чикарганингга рахмат демадими?
-Кирдим, рахмат демади, чунки уйида йўк экан. Онаси бор экан, лекин у хам негадир рахмат демади. Бир-икки нарсани сўраб аникламокчи эдим, “адвокатсиз гаплашмайман”, деб туриб олди. Хукукини жуда яхши биладиган хотин экан.
-Индамай кайтавердингми?
-“Эртага соат тўккизда адвокатингиз билан идорага борасиз”, девдим сал бўшашди.
-Нимани сўрадинг?
-Самиев сўрок пайтида “ўн бирдан ўн тўртга кадар “Эммануил” деган кинони кўриб ўтирувдим” деган эди. Онаси “тўгри айтибди, менам бирга кўриб ўтирувдим” дейди.
-Шунга ишондингми, келишиб олган бўлиши мумкинмасми?
-Ишонишга ишонмадим. “Ўглингиз билан бирга шу кинони кўришга уялмадингмизми?” десам, “нимасига уяламан, оддий эротика-ку?” дейди. Шунга хайрон бўлдим.
-Нима, жудаям уят киноми?
-Уят-ки... инсон зотига кўрсатиб бўлмайдиган нарса.
-Шунга ажабланиб ўтирибсанми? Якинда яширин фохишахонани босган эдик. Элликларга борган бир киши билан ўттизлардаги одамни суриштирсак, кайнота билан куёв бўлиб чикди. Бунга нима дейсан? Биз кайнота билан куёвни биргаликда бузуклик килаётгани учун жазолай олмаймиз. Она билан ўгилнинг бузук кино кўриши хам биз шугулланадиган иш эмас.
Шухрат буни яхши билади. Лекин шу бузукликлар охир-окибат бирон жиноятга олиб боришини хам билади. Жиноят содир этилгач, шу жиноят илдизлари кидирила бошланади. Качондир шу илдизга дуч келингани ва ахамият берилмагани эса ўшанда эътиборга олинмайди. Эртами индин бу бўйдок йигит бирон кизнинг номусига тегса, онаси билан бехаё кино кўргани жиноят илдизи сифатида кайд этилмаслиги хам мумкин. Афсусли жойи хам шунда... Шухрат бошлигининг гапига иш юзасидан кўшилса хам, мантик юзасидан хамфикр бўла олмас эди.
-Шунака-ю, лекин...-деб эътироз билдирмокчи эди, Менглиев гапини шарт кесди:
-Ўша кинонинг бу жиноий ишга алокаси борми?
-Бевосита алокаси йўк,-деди Шухрат бўшашиб.
-Унда Самиевага “оталар сўзи”дан фалсафа сўкишингнинг хожати йўк эди.
-Фалсафа сўкмадим. Самиевнинг нималарга кизикиши унинг канака одамлигини билдирмайдими?
-Унинг канакалиги, ана, хужжатларда аник ёзилган.
-Ёзилишга ёзилган. Лекин онаси хам, боласи хам олдинга “Иш”да тухмат бўлган деб туришибди. Онаси “нашани тухматчилар атай ташлаб кўйишган”, дейди. “Э опоки, юз грамм корадорини ташлаб кўйиш мумкиндир, икки кило нашани кандай ташлайди?” десам хам гапидан тонмайди.
-Сен у ерга эски гапни титгани кирганмидинг?
-Йўк...-Шухрат шундай деб, айбига икрор бўлгандай бошини эгди. Кейин ўзини оклашга куч топди:-Лекин икки “Иш” орасида богликлик бўлиши мумкин-ку? Уларнинг олдинги “Иш”ида чалкашлик борга ўхшаяпти. Балки шериклари нашани уларникига яширишгандир. Балки асосий ишбошилар четда колиб, жазога Самиевни рўпара килишгандир. Хисоб-китоб ўтгач, кайтадан нашафурушлик килишаётган бўлишса-чи? Самиевнинг олдинги “Иш”и кайта тергов килинса-чи?
-Бу сен билан менинг ишимиз эмас. Нашафурушлар билан шугулланадиган одамлар бор. Сен ўкиб келган назариянг билан бошимни котираверма.
-Унда Сухроб “алкаш” билан Самиевнинг якинлиги сабабини ўрганишга рухсат беринг.
-Яхши, ўрган, лекин чукурлашма, вактни хам чўзма. Бўлимнинг зиммасида канча “Иш” бор, биласанми? Эрта-индин амнистия эълон килинса, бу ўгирлик бўйича тергов ишлари “кичик бир жиноят” сифатида тўхтатилади. Буни хам хисобдан чикарма.
Самиевнинг олдинги жинояти бўйича олиб борилган терговда чалкашликларга йўл кўйилганини Менглиев хам аниклаган эди. Ражабнинг Сухробни кино кўришга таклиф этиши хам бежиз эмаслигини хам фахмлаганди. Шухрат икки жиноят орасида богликлик борлиги хакида гапира бошлаганда шогирдидан кувонса-да, унинг шаштини атай кайтарди. Эски “Иш” бўйича терговни кайта кўзгашнинг ўзига яраша мураккабликлари бор, уни ўкишни эндигина битириб келган ёш мутахассис амалга оширолмаслигини билгани учун хам кескинрок, хатто кўполрок гапиришга мажбур бўлди. Ўзининг Самиевлар оиласини ўргана бошлаганини эса яширди.
Шухрат Сухробни учратиш ниятида унинг уйига кун ёйилганда келди. Ўзини кечагидан тетикрок хис килган Мохина кампир бозорига жўнаб бўлган эди. Дарвоза огзида юк машинаси турганини кўриб Шухрат уйга якинлашмай, аввал кузатди. Икки йигитнинг уй жихозларини ортаётганини кўргач, “кўчиб кетаётибдими?” деб ўйлаб, кадамини тезлатди. Сигарет тутатаётган хайдовчи унга эътибор бермади. Диван кўтариб чикаётган икки йигит милиция кийимидаги Шухратга аввалига хавотир билан караб кўйдилар-у кейин “бизнинг вазифамиз хаммоллик, гапинг бўлса, ана, хўжайин турибди”, дегандай унинг ёнидан жимгина ўтишди.
Шухратни танимаган Сухробга милициянинг бу ташрифи ёкинкирамади.
-Братан, сизга ким керак?-деб сўради пешонасини тириштириб.
-Менга Олгиртой керак.
Мактабдаги лакабини эшитган Сухроб Шухратга тикилиб караб колди-да, истамайгина жилмайган бўлди:
-Шурик, сенмисан?
Узок вакт учрашмагани туфайли бир-бирини согинган икки кадрдон дўст бундай холда кучоклашиб кўришади. Тўрт-беш йил кўришмаган бўлса-да, согинмаган, бир-бирини эсламай яна кирк-эллик йил яшай оладиган икки йигитнинг кўл олиб сўрашиши хам катта гап.
-Оббо Шуриг-е, танимабман-а, погонлар зўр-ку? Милиса академиясига кирганингни эшитувдим. Кейин “хайдалиб кетди”, дейишувди. Батканг зўрда, а? Ўкишни битиргунингча баткангнинг чўнтагини куритгандирсан? Шу иккита юлдузча канчага тушди энди?
-Анчага,-деди Шухрат мугомбирлик билан кулимсираб.
-Хайдалганинг ростмиди, нега хайдашувди?
Шухрат ўкишдан хайдалмаган эди. Сухроб гапни ўзича чалгитяптими ё ростдан бировдан эшитганмиди, Шухрат билишга кизикмади. Сухробнинг “куругидан тортиб туриши” эсига тушиб, гапни шу томонга бурмокчи бўлди.
-Куругидан тортиб турардик, кўлга тушиб колдим.
-Ха-а... академиядагилар тортиб туради, деб эшитгандим. Биттаси ўзинг экансан-да? Ўкишни тиклаганингдан кейин ташлагандирсан?
-Ташладим-у, барибир кўнгил кўмсаб туради.
-Кўнгил кўмсаса ёмон.
-Сен каердан биласан? Тортганмисан?
Бу саволдан кейин Сухроб кўзларини олиб кочди. Шухрат “Хозирча шу етарли, бу мавзудаги гапни давом эттиришдан маъно йўк”, деган карорга келиб, “Нима, кўчяпсанми?” деб сўради.
-Каёкка кўчаман?-деди Сухроб, довдираб.- Пахан телефон килиб, эски мебелларни сот, деб буюрдилар. Америкадан янгисини олиб келишаркан.
-Америкадан? Шу ернинг ўзида Италиянинг зўр мебеллари тикилиб ётибди-ку?
-Паханнинг ўзи билади, балки пулни у ёкда топиб, мебелни шу ерда олар?
-Уйлангансан, деб эшитувдим, хотининг кўринмайдими?
-Хотинни бир тепиб келган жойига кеткизворганман.
-Нега?
-Шалава экан, биласан-ку хозирги товукларга ишониб бўлмайди.
-Караб, суриштириб олмайсанми?
-Бабкам топган эдим, суриштиришга кўярмиди?
-Бувинг каердалар хозир?
-Биласан-ку бувим деловой бабка. Кунда бир бозорга тушмаса, касал бўлиб колади.
Машинанинг ён тўсигини ёпган йигитлардан бири “Хўжайин, бўлдик”, деб кўйди. Сухроб Шухратга “мен хозир келаман”, деди-да, аввал машина хайдовчисига якинлашди. Ундан пулни олиб санагач, йигитларга хизмат хакини берди. Хаммоллар юкорига чикиб ўтириб, машина ўрнидан жилгач, Сухроб Шухратнинг ёнига кайтди.
-Сен хойнахой ўгрини кидириб келгандирсан?
-Мен Сухроб деган ўртогимни кўргани келдим.
-Сухроб деган ўртогингни унутворгандинг-ку, нечук эсингга тушиб колди? Бабкамнинг сандигига ўгри тушишини пойлаб юрувдингми?
-Ўзинг-чи, ўкишга кирганимни эшитган экансан, бир марта борсанг ўлармидинг? Борсанг, хеч бўлмаса куругига ўргатардим,-Шухрат шундай деб унга айёрона тикилди. Сухроб кўл силтаб кўйди.
-Бўпти, гина килаверма, куругинг ўзингга буюрсин. Агар мени кўргани келган бўлсанг, кетдик.
-Каёкка?
-Томогим куриб кетди. Пиво ичамиз. Сени мехмон киламан.
Мехмондўст одам мезбонга уйида хеч бўлмаса бир пиёла совук чой таклиф килгувчи эди. Сухробда бундай одоб йўк, дейиш мумкин эмас. Бувисидан оз-моз бўлса-да, одоб ўрганган. Факат бошкалар каби “уйимизга киринг, чой ичиб кетинг”, демоклик ўрнига “уйга кирмайсизми, те-ез чой килиб бермайманми?” дейишга одатланган. Хозир ўшандай ёлгон манзират билан ичкарига таклиф килишни истамади. Шухрат манзиратнинг сохталигига фахми етмай, “уйга кириб бир пиёла чой ичишга” кўнса-ю бу орада бувиси келиб колса, мебелларнинг сотилгани ошкор этилишидан чўчиди. “Адам телефон килиб, “мебелларни сотиб юбор”, дедилар”, деган ёлгонга бувисини ишонтириши осон эмаслигини биларди. Бувиси газабланиб, бакир-чакир килмаса-да, бир-икки кун давомида мингирлайвериб огримаган бошини огритиб юбориши мумкинлиги учун сирнинг ошкор бўлишини хохламаётган эди.
Шухратни пивохўрликка таклиф этишидан бошка максади хам бор эди. Милиция кийимидаги ўртогининг ўкиш чогида наша чекиб тургани унда умид уйготган эди. Кеча Макс “менга бойваччаларни ўргатиб бер”, деб катта гапирганди. Сухробнинг назарида Худо гўё унга мархамат этиб, бойваччани унга рўпара килиб кўйди. Сухроб болалиги шу махаллада ўтган ўртогининг сароймонанд уйда яшашини эшитган эди. Отасининг кандай вазифада ишлашини билмаса-да, давлатмандлар махалласида истикомат килувчи бу оиланинг бадавлатлиги унда шубха уйготмасди. “Бир марта наша тортса бас, бир хафтада “игнага ўтириши” аник”, деган ишонч унинг кўнглига кувонч багишлади. Чунки нияти амалга ошса, бу бойвачча ўртоги унинг “олтин балиги”га айланади-ю хизматини килиб юраверади. Карздан кутилиши билан бу “олтин балик”ни кармокка илинтириши унга омад эшигини очиб юборгандай бўлди. Кон хидидан зийрак тортиб, ўлжа томон талпинган вахший хайвон каби у хам хамлага шайланди. “Бу милиса ўртогим мени лакиллатаётгандир”, деган ўй бир ёришди-ю, аммо унга хукмини ўтказа олмади.

[Gulnora Voisova]

Олдирмадим ўша дорини, икки пиёла новвот чой ичирувдим отдек бўлиб кетди. Келиннинг касалини мен билмас эканманми. Хамма келинларнинг касали битта бўлади. Бу касалининг оти – тантиклик. Буни тушунмаган эси паст кайноналар келини “вой” деса тагига пар тўшак тўшаб, гирди капалак бўлаверади. Келин “вой, касалман”, деса кўлига супурги туткизиш керак. Бунака касалнинг давоси мехнат. Шунака калта уйлайдиган кайноналар жуда хам куп. Кам конлик, кон босими, ва бошка касалликларнинг уз вактида олди олинмагани сабабли келинларни боши касалдан чикмайди, хатто хаётлари хавф остида колиб кетади. Энг ёмони бу кайноналар тугилажак чакалоклар (насл давомчилари) нимжон, касалманд булиб тугилишини уйлабам курмайдилар.
Бир чойнак кўк чой ичувдим, бинойи бўлиб колдим. Сухбатга бошка хотинлар хам кўшилиб, касални тузатишнинг осон ва арзон йўллари хакида гапираверишди.

Хажвий хикояга жуда боп мавзу экан :smile:

[Tohir Malik]

Сухроб йўловчи машина тўхтатиб Шухратни ўзи севган масканга олиб борди. Хашаматли дискотека якинидаги номи “Кахвахона”, бирок, асосан пиво билан савдо килувчи кўримсизрок жой унинг кундузги оромгоги эди. Кеч кирганда йўлни кесиб ўтиб дискотекага кирарди. Кеча собик синфдошлари билан сухбатлашаётганда Сухробнинг бу одатидан хабар топган Шухрат соябон остидаги стулга ўтириб, унинг харакатларини диккат билан кузатаверди. Сухробнинг кунда-шунда эканига кўникиб колган пивохона хўжайини унинг милиционер билан келганидан хавотирланиб, “тез хизмат кил”, деган маънода дастёрига имлаб кўйди. Дастёр бола икки кружка пиво билан ликопчада тўртта курут келтириб кўйди.
-Кокбалик йўкми?-деди Су?роб унга норози киёфада караб.
-Тамом бўлибди. Хозир олиб келишлари керак.
Дастёр нари кетгач, Шухрат кружкани Сухроб томон сурди:
-Мен ичмайман.
-Нега?-деб ажабланди Сухроб. Кейин пичинг килди:-Ота ўгил бўлиб француз конъягига ўрганган одам пивони назарга илармиди?
-Хўжайиним пивонинг хидини ёмон кўради, хозир ишга боришим керак,-деди Шухрат соддалик билан.
-Унда нима ичасан? Ие, ментлигинг эсимдан чикибди. Ментлар кахва ичишса керак, а?-Сухроб саволига жавоб кутмай ўрнидан турди-да, ичкарига йўл олди. Дам ўтмай бир шиша “Фанта” кўтариб кайтди.-Булар ментларнинг кахва ичишини билмас экан. Шуни эрмак килиб тур, хозир кўшниларидан топиб келишади.
-Бу ерда обрўйинг зўрга ўхшайди, а?-деди Шухрат шишанинг копкогини оча туриб.
-Обрўйи йўк эркак эркакми, ўзимга ярашаси бор. Лекин... хафа бўлмагин-у устингдаги кийимингни ечиб кўйсанг, сени биров икки пулга олмаса керак.
-Катта кетма,-деди Шухрат зардали охангда.-Менам кўча кўрган эркакларданман. Бу кийимни бир-икки ойдан кейин барибир ечиб ташлайман. Шунча йил адамнинг кўнгилларига карадим, энди менинг кўнглимга карашсин. Ота подшох, ўгил кул эмас, мен бу хакикатни амалга оширмагунимча кўймайман.
Шухратнинг бу гаплари Сухробга ёкди. Энди олтин балик унга умид билан бокиб, думини ликиллатганича “Кармок ташламайсизми, акахон?” деяётгандай бўлди.
-Олдинлари хам шунака ўгил болалигинг бор эди, айнимабсан, койилман. Шунча умрингни совурганингга яраша бир-иккита ўгрини ушладингми?
-Ишни энди бошладим-ку, ўгрини ушлаш осонми?
-Унда бизникига тушган ўгри нима бўлади? Кўшнимизни олиб кетишувди, чикариб юборишибди-ку?
-Ха, чикариб юборишди.
-Нега?
-У ўгирламаган.
-Ким ўгирлаган?
-Хеч ким.
-Бу нима деганинг?
-Уйларингга хеч ким кирмаган. Бувинг пулни бошка ёкка беркитиб, гангиб колганлар. Хали караб тур, эрта-индин пулларини бошка бир кавакдан топадилар. Кариганда одам шунака склероз бўлиб колади. Икки ой олдин кўшнимиз “пулларимни ўгирлатдим”, деб вой-войлаб колди. Лекин милиса чакирмай, фолбинга борибди. Фолбин фол кўриб “пулингизни келинингиз олган”, дебди. Келиннинг отаси салкам миллионер бўлса хам уни ўгрига чикаришди. Туппа-тузук яшаб юрган эр-хотинни ажратиб юборишди. Келин уйига кетгандан кейин пул топилди. Саксонга бориб колган одамнинг эси нима бўларди, ўзи беркитган жойни унутиб галва килиб юрибди. Бувинг хам шунака киляптилар.
Ўртогидан кўз узмай гапираётган Шухрат унинг чехраси ёришаётганини сезди. Хавотирдан кутулиш умиди тугилган Сухроб ишончини катъийлаштириш максадида сўради:
-Бу сенинг гумонингми ё хўжайинларинг шунака дейишяптими?
-Хўжайинларим шунака дейишяпти. Якинда амнистия эълон килинса, “Иш” ёпилади.
-Пул топилмаса, бабкам куйиб колаверадиларми?
-Сен ўша пулни кўрганмисан?
-Бабкам пул кўрсатадиган соддалардан эмаслар.
-Бувинг бозорни яхши биладилар, шунча пуллари бор экан, нега долларга айлантириб кўймаганлар?
-Олдин айлантирардилар. Тўплаганларини адам билан ойимнинг Америкага кетишларига сарф килиб юборибдилар.
Шу пайт Шухрат учун кутилмаганда уларнинг якинида Ражаб пайдо бўлди. Ражаб “Бу мент нима килиб ўтирибди?” деган ўйга бормай тўгри келаверди. “Калайсан?” деб Сухробга кўл узатгач, Шухрат билан хам сўрашди:
-Милиса пивохонада сўрок килса хам бўларкан-у мени кафасга тикиб, эзиб ташладиларинг-а?
-Сизни мен камаганим йўк.
-Биламан, сиз чикардингиз. Лекин мен учун бунинг фарки йўк. Энди навбат буникими? Ишни шу ерда пишитасизми ё буни хам бир-икки кун тикиб кўясизми?
-Нафасингни совук килма, Шухрат менинг киз ўртогим, олтинчигача бирга ўкиганман. “Иш”инг Шухратга тушган бўлса, омадинг бор экан, бу китмирлик килмайди. Чикариб юборгани учун битта банкетга карзсан, ўтир, хода ютганмисан, биттадан ичамиз.
-Гап йўк, битта банкет мендан. Лекин ўтириб чикканим учун сенам битта банкетга тушасан.
-Мен нега тушарканман?
-Мен сенинг касрингга колдим, хакини тўлайсан.
-Нима деяпсан?
-Бўпти, буни кейин гаплашамиз. Кеча Максга бир нима ваъда килган экансан. Пойлаб турибди, хозир министрга учрашиши керак экан.
-Ўзи кани?-деди Сухроб атрофга аланглаб. Ражабнинг келиши, “Макс” деган исмни тилга олишидан гашланганини Шухрат сезди.-Ваъда берган бўлсам, бажараман, ховликмасин.
-Юр, пойлаб турибди,-деди Ражаб энди кескинрок охангда.
Сухроб истамайгина ўрнидан турди. Лекин Ражабга дарров эргашмади. Кружкани кўлга олиб, икки култум пиво симирди-да, лабини кафтига артгач Шухратга “Хозир келаман”, деб юрди. Бу орада дастёр финжонда кахва келтириб, Шухратга узатди. Сухроб кетган томонга орка килиб ўтирган Шухрат Макс дегани хам, Ражаб хам гумонсирашлари мумкин, деб дарров ўгирилиб карашдан ўзини тийди. Лекин Макс деган одамни кўришга кизикиши кучлилик килиб, ўгирилди. Аввал Ражаб, унинг изидан Сухроб муюлишдан бурилиб, кўздан йўколишди. Хозир министрга учрашиши лозим бўлган одамнинг беркиниб туриши Шухратда шубха уйготди. “Бир пивохўрдан ниманидир илтимос килган одам министр кабулига кира олармикин? Бунакаларни министрнинг коровули хам якин йўлатмаса керак? “Министр” балки кимнингдир лакабидир? Улар мени кўришган. Самиев тап тортмай келди. У панада колди. Менга кўринишни истамадими? Нега? Бирон нимадан чўчидими? “Иштонсизнинг хадиги чўпдан” деган макол бор, булар нимадан хадиксирашади?”
Шу саволлар гирдобида ўтирган Шухрат оркасига яна бир ўгирилганда Сухроб кўринди. Шухрат унинг кўлидаги гугуртга эътиборини каратди. Сухроб ўртогининг караб турганини кўриб, гугуртни чўнтагига солди. Якиндагина ўзини бойвачча хисоблаётган одам Максга учрагандан кейин пулдан айрилиб, аламдан ёнаётган эди. Гарчи карздан кутулган бўлса-да, бу унга кўнгил хотиржамлигини бермаган эди. Чунки хадемай яна карз халтасининг очилишини биларди. Макс “нега мент билан ош-катик бўлиб ўтирибсан?” деб дагдага килганида у “яхшилаб таниб ол, кейинги хафтада уни сенга лакка гўшт килиб топшираман”, деб попугини пасайтириб кўйди.
Бу гаплардан бехабар Шухрат “Макс деганинг ким, нима иши бор экан”, деб суриштириб ўтирмади.
-Кахваси зўр экан, сенинг обрўйингдан фойдаланиб, маза килиб олдим,-деди кулимсираб.
-Мен билан юрсанг шунака маза килаверасан. Уйланганмисан?
-Уйлансам сени тўйга айтмасмидим?
-Айтмаслигинг хам мумкин. Сен академияда ўкиган одамсан. Биз ўкимаган лакмамиз... ўкимаган бўлсак хам, укканларданмиз.
Бу пичинг Макс билан бўлган учрашувнинг хосиласи эканини билмаган Шухрат “Кани, гапиравер-чи” дегандай кулимсираб ўтираверди.
-Нега шу пайтгача уйланмадинг?
-Уйлантирамиз дейишганда куругидан тортиб туришим фош бўлиб колиб, киз томон айниди. Кейин адам “аввал аклингни йи?иб ол”, дедилар. Аклимни йигиб олувдим, энди дурустрок киз топилмаяпти.
-Шуни проблема деб юрибсанми? Бугун кечкурун дискотекага кел, на любой вкус. Хохласанг, бир кунлик хотин, истасанг, бир-икки йилга ярайдиганини топиб бераман.
-Зўрсан-ку? Кўнгилни китиклаб кўйдинг, кани битта чектир.
Сухроб унга сигарет узатди. Кейин ўнг чўнтагидан ёккични чикариб ёкканда Шухрат чап чўнтакдаги гугуртнинг вазифасини англагандай бўлди.
Кечки пайт идорага борганида бўлиб ўтган гапларни баён килгач, Менглиев унга караб мугомбирлик билан жилмайди:
-Ёлгончиларнинг пири экансан-ку? Хўп, ёлгонни-ку тўкибсан. Ишонади деб ўйлаяпсанми?
-Дискотекага таклиф килди-ку? Ишонмаса таклиф килармиди?
-Яхши, дискотекага таклиф килибди. Энди наша чекишга таклиф килса-чи? Чекаверасанми?
-Бунинг йўли хам топилиб колар?-Шухрат бошлигига айёрона бокиб, кулимсиради.
Йигитнинг хар бир саволга дадил жавоб топиши Менглиевга бир латифани эслатди: Марайим карол оладиган маошидан коникмай бойга шикоят килиб дебдики: “Хўжайин Абдурайимдан кам хизмат килмайман. Тонгда баравар тураман, тунга кадар тиним билмайман. Лекин унга кўпрок маош берасиз, мени нечун камситасиз?” Бой “Гапинг тўгри”, деб ўйга толибди-да сўнг буюрибди: “Кўчага чикиб кара-чи, одам зоти бормикин?” Марайим карол шошганича чикиб, дарров кайтиб маълум килибди: “Кўчада бир арава кўринди”. Бой яна буюрибди: “Чикиб бил-чи, от арава эканми ё эшак аравамикин?” Карол яна чикиб билиб кайтди: “Бой ота, от арава экан”. Бой яна буюрибди: “Аравага нима юкланибди?” Карол яна чикиб аниклаб кайтибди: “Аравага ковун-тарвуз ортилибди”. Шу зайлда бой буюраверибди, карол кўчага чикиб аниклаб кайтаверибди. Шундан сўнг бой Абдурайимни чакириб “Кўчага чикиб кара-чи, одам зоти бормикин?” деб буюрибди. Карол “Хўп бўлади, бой ота”, деб чикиб дам ўтмай кайтиб хисоб берибди: “Бой ота, кўчамиздан ковун-тарвуз ортилган от арава ўтяпти. Кўктераклик Мусавой дехкон Эралибойнинг от аравасини ижарага олиб бозорга кетаётган экан. Ўнта босволди, ўнта бўрикалла ковунни бир тангадан, ўнта тарвузни ярим тангадан сотиб келмокчи. Хўжайин, шу ковун-тарвузларни дехкон айтган нархга олиб колиб, эртага бозорга ўзимиз олиб чиксак, анча фойда коларди. Бозорда бу йил ковун-тарвузнинг нархи пича баландрок”. Бу гапларни эшитган бой Марайим каролга караб дебди: “Эшитдингми? Сен ўн марта кўчага чикиб билган нарсани Абдурайим бир чикишда аниклаб кайтди. Шу чикиб-келишида фойда олиш йўлини хам хисоблаб кўйди. Мен икковингнинг хизматингга бир хил хак тўлайман, аммо Абдурайимнинг зехнига кўшимча маош бераман”.
Менглиев бу латифани ёшлик пайтида эшитган бўлса-да, ундаги хикматдан таъсирланиб, ёдига мухрлаган эди. Милицияда ишлаган пайтида хизматга келиб-кетган кўп ёшларни учратди. Шулар орасида Марайим каролга ўхшаганларни кўрганда гаши келаверарди. Баъзиларига “Дунёда “мантик” деган илм бор, биласанми?” деб танбех хам берарди. Шухрат ўкиш чоги бу бўлимга икки марта амалиёт учун келгандаёк Менглиев унинг зехнига, зийраклигига тан берган эдим. Дастлабки мустакил ишда довдирамай, тўгри йўлга тушиб олганидан мамнун бўлиб, елкасига енгил уриб кўйди.
-Ўртогингнинг лакабини нима дединг?
-Болалигида хамма Олгиртой дерди. Кўзига нима яхши кўринса, илиб кетаверарди. Корни оч бўлса, сомса еб турган боланинг кўлидан юлиб олаверарди. Айникса, каламга ўч эди. Чўнтакдан бир учи чикиб турса бўлди, илиб олганини сезмай хам колардик. Ким стол устида унутган бўлса бир нафасда йўколарди. Кейин бу каламларни кўкрак чўнтагига катор териб, керилиб юраверарди.
-Факат калам ўгирлармиди?
-Бу ўгирлик эмас-ку? Очикчасига шумлик билан олиш халос.
-Битта сен эмас, кўпчилик шунака деб ўйлайди. “Боланг шўх бўлса бўлсин-у шум бўлмасин”, деган хикматни эшитганмисан? Шўхлик чегарадан ошса, шумлик бошланади. Шумлик билан жиноятчилик орасида мустахкам чегара йўк. Шумлик жиноят жарининг ёкасига ўхшайди. Жар ёкасида юраверган одам бир кунмас бир кун йикилади. Эрталаб бир илтимос килувдинг, натижасини нега сўрамаяпсан?
-Улгурмагандирсиз, деб ўйлабман.
-Мен шогирдларнинг топширигини тез бажаришга одатланганман,-деди Менглиев хазиллашиб.-Эшит: Олгиртойинг ўз номига муносиб иш килган. Шумлик чегарасини ўнинчи синфда бузиб ўтган. Диля Шайхутдинова деган ўкитувчиларинг бормиди?
-Ха, тарихдан ўкитардилар.
-Шу Диля опанг маош олган куни хамма пули сумкасидан ўгирланган. Олгиртой далил-исбот билан ушланган. Ота-онасими ё ўша шаллаки бувисими, елиб-югуриб камокдан олиб колган. “Иш” ёпди-ёпди бўлган деб кувониб юраверишган. Синган косани чегалаб шўрва ичиш мумкин, лекин синик изи колади. Элчихона ўша изга эътибор килган.
-Сухробни кўрганимдан бери ўйлаб, бир саволимга жавоб тополмаяпман: отаси олим, онаси врач бўлса-ю, бола ўкишни истамаса. Иш деса афтини бужмайтирса.
-Дунёда “ота-онаси яхши бўлса, боласи хам яхши бўлади”, деган конун йўк. Болалар камокхонасига борганингда “туппа-тузук оилалар”нинг фарзандларини кўрардинг. Ўзи “туппа-тузук” бўлиб боласига тарбия бермаса хам “яхши ота-она” деяверамиз, а? Махалламизда бир домла борлар. Кўрсанг, хавас киласан. Юзларидаги нурга караб кўзинг рохатланади. Лекин ўглини кўрсанг, “афтинг курсин”, деб тескари карайсан. Авал “шундай яхши одамнинг боласи нега арокхўр?” деб ўйлардим, энди “шундай иймонли одамнинг боласи нега жиноятчи?” деб бош котираман. Бир даврада шайх билан ўтириб колган эдим, шу бошкотирма саволни бердим. Жавоби оддий экан, ўйлаб хам ўтирмай кискагина килиб жавоб берди: “Еган лукмасига качондир харом аралашиб колган. Буни ўзи вактида билмаган бўлиши хам мумкин”. Кампирнинг пулини Олгиртойинг ўгирлаган бўлса, шу жинояти учун камалади. Бу жиноятни келтириб чикарган омилларни биз “Иш”га тиркамаймиз, суд хам кўриб чикмайди. Биз илми саёз дўхтирларга ўхшаб ишлаймиз. Дўхтир иситмаси кўтарилган беморга тана хароратини туширадиган дори беради. Нима учун иситма чикаётганини яхшилаб ўрганмайди. Окибатда ичдаги касал кучаяверади. Ўладиган холга келган беморни энг зўр дўхтир хам тузатолмайди. Биз хам жиноят кўчасига кириб бўлган одамни яхши йўлга кайтара олмаймиз.
-Биздан хеч ким буни талаб килмайди, вазифамиз бошка,-деди Шухрат устозининг гапини бўлиб.
-Ха, талаб килмайди. Шунинг учун дўхтир ўлим хакидаги когозни ёзиб берганидай биз “бу одам жиноятчи, жазо олиши шарт” деган карор ёзиб бериш билан чекланамиз. Дўхтир жисмоний ўлимга далолат беради, биз маънавий ўлимга.
Шухрат устозининг хозирги гаплари ва кайфиятига тушуна олмади. Терговчи ўз вазифасини халол бажарса кифоя эмасми?

[Tohir Malik]

ЯНА НЬЮ ОРЛЕАНДА:

Жиноятчининг шериги
Нонуштадан сўнг леди Хамелтонни ювинтириб бўлган Заринани Жек хонасига чакирди-да, зар когозлар билан чиройли килиб ўралган кутичани узатиб:
-Бугун кадрдон дўстимнинг тугилган куни. Кечаси билан юрагим санчиб чикди, мен боролмайман, сен хозир бу совгани уйига ташлаб келасан,-деб буюрди.
-Ледидан рухсат олиб беринг,-деди Зарина, айбдор кизчанинг хадикли овозида.
-Сени мен ишга ёллаганман, хакни хам мен тўлайман. Демак, менинг айтганимни сўзсиз бажаришинг керак!-деб бакирди Жек.
Ўглининг овозини эшитган кора хотин ётган жойида:
-Нима гап, Жек?-деб бакирди.
-Хеч гап йўк,-деди Жек жеркиб.-Хамелтон, За бир соат уйда бўлмайди. Галва килмай, жим ўтир.
-За менинг хизматкорим, уни бирон ёкка жўнатишга хаккинг йўк.
-Бир соат мен сенинг хизматкоринг бўлиб тураман.
-Канакасига хизмат килишингни биламан. Хозирнинг ўзида корангни ўчирасан, сен аблах!-Хамелтон шундай деб чала гажилган олмани шу томон отди.
-За кайтгунича корамни ўчирмай ўтиришга ваъда бераман,-Жек онасини шундай деб тинчитгач, Заринага совгани каерга олиб боришини тушунтирди.
Ташкарида куёш чараклаётган бўлса-да, кеча тинган довулнинг асорати хали сакланиб турарди. Кўчаларга уюм-уюм килиб тўпланаётган балчикнинг сассик хиди Заринанинг кўнглини айнитди. Димогини рўмолчаси билан пана килиб юрди. Хамма ёкни ахлат коплаб ётганида юпка рўмолча кишини бадбўйдан химоя кила олармиди? Бир оздан сўнг рўмолчани чўнтагига солиб, кадамини тезлатди. Ярим соат деганда Жек тушунтирган дахага етиб борди. Бу ердаги уйлар Жек яшайдиган дахадаги кулбалардан фарк килар, иморатлар хашаматли бўлмаса-да, батартиб одамлар яшашидан дарак бериб турарди. Зарина учинчи каватга кўтарилиб, кўнгирок тугмасини босиши билан унинг ташрифини кутиб тургандай, эшик дархол очилди. Жекка нисбатан корарок ва бадбашарарок одамни кўриб, Зарина чўчиб кетаёзди. “Сенга нима керак?”-деган дагал овоздан ўзига келиб, бир оз довдираган холда:
-Мистер Эденбург керак,-деди.
-Менман Эденбург, нима дейсан?
-Мистер Хамелтон сизни тугилган кунингиз билан табриклаб, совга юбордилар.
-Ўзи нима учун келмади?
-Касал эканлар.
-Кечаси билан юраги санчиб чикибдими?
-Ха.
-Шунака ахмакона касали бор, Кани, кир ичкарига.
Бу таклифдан хадиксираган Зарина бир кадам тисарилди:
-Нега? Совгани бердим, энди кетишим керак. Леди Хамелтон газабланишлари мумкин...
-Леди дедингми?-Эденбург шундай деб тиржайди. У тиржайган пайтда козик тишлари кўриниб, янада кўркинчли тус олгани учун Зарина беихтиёр юзини бурди. У эса гапини давом эттирди:-У сассик чўчка хали хам тирикми? Чўчканинг “леди” бўлганини энди эшитишим. Сен кармисан? Ичкарига кир, деяпман!
-Киролмайман.
-Кўркма, мен факат совгани очиб кўраман, мен сенинг кимлигингни билмайман-ку, балки совганинг ярмини йўлда ўмариб кўйгандирсан?
Бу тухмат тоши зарбидан гангиган Зарина “Мен ўгри эмасман”,-деди-ю овозининг титраб кетганидан ўзи хам ажабланди.
-Ўгри эмаслигингни билишим учун ичкарига киришинг шарт.
Зарина остона хатлаб икки кадам кўйди-да, дахлиз ўртасида тўхтади. Эденбург чўтагидан пичокча чикариб тугмасини босган эди, тиг “шик” этиб очилди. Тиг худди ўзига санчилиш учун очилгандай Зарина чўчиб тушди. Эденбург аёлнинг кўркувидан лаззатланиб, иршайди. Кейин чиройли тасмаларни узиб, заркогозни гижимлаб ташлади-да, кути копкогини очди. Шу он кутилмаганда эшик ташкари томондан зарб билан тепилди. Ошикмашуги узилиб чиккан эшик Заринанинг оркасидан урилди-ю, у нима бўлганини англашга улгурмай, хушини йўкотиб, йикилди.
-Нью Орлеан полицияси! Гапирмаслик ва адвокат ёллаш хукукига эгасан!-деган овозни узок-узокдан эшитгандай бўлди.
Димогига урилган ўткир хиддан хушига келиб кўзини очганда ўзини дахлизда эмас, кенг хонада кўриб ажабланди. Кимирламокчи бўлган эди, кўлига кишан урилганини билиб, кўркувдан юраги кинидан чикиб кетаёзди.
-Нью Орлеан полицияси, сиз гапирмаслик ва адвокат ёллаш хукукига эгасан,-деди унга якин ўтирган йигит.
Агар милиция бўлганида Зарина унинг погонидаги юлдузчаларга караб мартабасини билиши мумкин эди. Бу йигитнинг полицияда кандай мартабага эга эканини фарклай олмай нима деб мурожаат килишни билмади. Полициячи унинг гапиришини кутиб ўтирмай ўзини танитишни талаб килди.
-Зарина Норова, мистер Жек Хамелтоннинг хизматкориман.
-Мана бу кутини сен олиб келдингми?
Зарина стол устидаги кутига каради. Кутини безаб турган заркогоз шилиниб олингани учун бир нима дейишга иккиланди:
-Мен тугилган кунларига совга олиб келувдим...
-Канака совга? Канака тугилган кун? Мен январда тугилганман! Хеч канака Жек Хамелтонни билмайман!-деди Эденбург бакириб.
-Хамелтонни сен билмасанг, биз биламиз. Кани, кетдик, агар камокда ўлиб кетмасанг, энди бу уйга йигирма йиллардан кейин келасан,-деди полициячи.
Дахлиз остонасида турган полициячи Эденбургнинг оркасига ўтиб, елкасига туртди. Эденбург унинг амрини бажо этишдан олдин Заринага газаб билан тикилди. Заринанинг назарида унинг кўзларидан учкунлар сачрагандай бўлди. Аёл бу учкунлар окимига дош беролмай юзини бурди. Эденбург:
-Бу канжик игво киляпти, Хали хамманг пушаймон бўласанлар!-деб бакиргач гарданига мушт тушиб гандираклади. У олиб чикиб кетилгач, Зарина бўшатилишга умид килиб аввал кўлидаги кишанга, сўнг полициячига илинж билан каради. Аёлнинг умидвор бу карашига полициячи совукконлик билан:
-Сен хам биз билан борасан,-деди.
-Нега?-деди Зарина йигламсираб.
-Жиноятчиларга шерик бўлганинг учун,-деди полициячи ўрнидан туриб.
Бу айбловни эшитган Заринанинг тили котиб, гапга айланмай колгандай бўлди. Мажолсиз киприклар кўз ёшларига тўскинлик кила олмади.
-Жиноятчиларга?- деди йигламсираб.-Ахир мен уларни танимайман-ку?
-Бунинг хеч ажабланадиган ери йўк,-деди полициячи хотиржамлик билан,-наркобизнесда мингларча наркокурьерлар бор, улар хам ўз “босс”ларини танимайдилар. Кўркма, агар полиция билан хамкорлик килиб, судда айниб колмасанг, буларчалик кўп ўтирмайсан.
“Кўп ўтирмайсан?.. Бу нима дегани? Анавинга йигирма йил ўтирасан, деди. Мени канчага камамокчи?” Шу фикрнинг ўзиёк Заринанинг жонини сугуриб олгандай бўлиб, кўз олди коронгилашди. Полициячи уни тургизиш учун кўлтигидан ушлаганда эса хушидан кетди.
Хушсиз аёл махкамага олиб келиниб сўрок килинаётганда Жўра ховлини тозалаш билан банд эди. Довулдан олдин яшнаб турган майсазор устини балчикдан уч сидра тозалаб чиккан бўлса-да, эрталаб хўжайин унинг ишидан кўнгли тўлмаётганини айтди. Балчикдан бўгилган майсазор куёш нурида жонланиб колишини тушунтира олмади. Захлаб кетган кулбасида суяклари какшай бошлаган Жўрага офтобда ишлаш хуш ёкди. Майсазорнинг ярмини тараб чикканида кўчада тўхтаган полиция машинасига кўзи тушди-ю, ахамият бермай ишини давом эттираверди. Машинадан тушган икки полициячининг бири йўлкадан юрмай, майсазорни кесиб ўзи томон якинлашаётганини кўргандан сўнг ишни бас килиб, каддини ростлади. Полициячи унга якин келиб худди дўкондаги буюмни танлаб олиш учун синчиклаб кузатаётгандай бошдан оёк караб чикди-да, “сенам одаммисан?” деган охангда:
-Норов сенмисан?-деб сўради.
Эрталабдан бери юраги сикилиб турган Жўрага бу ташриф хавотирли туюлиб, аъзойи бадани бўшашиб кетди. Довдираб колганини сезган полициячи саволини такрорлагач, паст овозда “Ха, менман”, деб жавоб берди.
-Юр уйингга, мен тинтув ўтказишим керак,-полициячи шундай деб уни билагидан ушлади.
-Менинг уйим йўк,-деди Жўра.
-Уйинг йўклигини биламан. Яшаётган жойингга бошла.
Ўз юртида тинтув ўтказиш учун прокурорнинг рухсатномасини талаб этишга хакки борлиги Жўрага маълум эди. Аммо бу мусофирликда шундай хакка эгами ё йўкми, билмасди. Жўра бўйнига сиртмок ташланган кул ахволида полициячига эргашди.
“Уй” деб аталмиш жойни тинтув килиш учун овора бўлиб келишнинг ўзи тентаклик эканини полициячи ичкарига карабок англади. Лекин начора, буйрукни бажаришга мажбур бўлгани учун хам кулбани уч кайта тинтишдан эринмади. Жўранинг чўнтакларини, хатто пойабзали остини хам икки марта каради. Нихоят, ўз ишидан ўзи гашланиб, лабига сигарет кистирди-да, тутатди. “Бу одам бир англашилмовчилик туфайли кулбани титяпти, манзилни адаштирган шекилли”, деган фикрда турган Жўра шундан сўнг:
-Мистер, нимани кидиряпсиз?-деб сўрашга журъат этди.
-Нима кидираётганимни ўзим биламан,-деди полициячи кўрслик билан, кейин Жўранинг кўзларига тикилди:-Нима кидираётганимни билмаяпсанми? Беркитган жойингни ўзинг кўрсатсанг, кисматинг анча енгиллашарди.
-Нимани яширибман?
Соддадиллик билан берилган бу савол полициячининг газаб оловига мой сепди. У Жўранинг жагига чанг солди:
-Ит! Мени лакиллатмаган битта сен колувдинг?!
Жўра кутилмаган зарбадан гандираклаб ўтириб колди.
-Наркотиклар каерда?-полициячи шундай деб бакириб, уни тепди. Кулба тор бўлгани сабабли тепкиси кўнгилгидай чикмай янада газабланди-да, Жўранинг гарданига мушт туширди. Эшик ташкарисида турган полициячи сал инсофлиро? эканми, шеригини кўлидан тортиб, тўхтатди.
-Сенам бир кара,-деди хансираётган полициячи ташкарига чикиб.
Иккинчи полициячи ичкарига кадам кўйгач, Жўра бошини ушлаб, ўрнидан туришга уринди.
-Менда наркотик нима килади?-деди у инграб.-Бу ерга якинда келганман. Агар кимёгар бўлганимда хам сунъий наркотик тайёрлашда гумон килсангиз бўларди. Мен физикман. Лекин бу ерда атом бомба ясаганим йўк. Мен лазерлар бўйича мутахассисман.
-Атом бомба ясашни билганингда бу ерга биз келмаган бўлардик.
-Нега бу ерда наркотик кидиряпсизлар, тушунмаяпман?
-Хотининг каерда?
-Ишга кетган. У мистер Хамелтоннинг уйида хизматчи.
-Хизматчими ё наркокурьерми?
-Бу нима деганингиз?
-Ё ўзинг лакмасан ё бизни лакиллатмокчи бўляпсан. Хотининг махкамада сўрок килиняпти. Аклинг бўлса, адвокат ёлла, пулинг бўлса гаровга чикариб ол,-полициячи шундай дегач, шериги билан биргалашиб машинаси томон юрди.
Унинг гапи Жўрага тепкидан хам баттаррок таъсир килди. Гарданидаги огрикни хам унутиб, унга эргашди. Хотинининг кайси махкамада эканини сўраган эди, полициячи кискагина килиб тушунтириб берди-ю машинасига хотиржамлик билан ўтириб жўнаб колди. Хўжайинидан ижозат олишни хам унутган Жўра машина кетган томонга юрди. Махкамадан тайинли маълумот ололмади. Хотини билан учрашишни сўраб ялинишлари хавога учди. Унинг бу ерда адвокат ёллашга хакки бор эди. Лекин кайси пулга? Гаровга пул кўйиб Заринани судга кадар чикариб олиши мумкин экан. Лекин кани ўша пул? Хали бу юртга отланмай туриб “Америкада яхши яшаш имконияти бор, бирок, адвокат ёки врачга иши тушган хар кандай миллионер бир ойда кашшокка айланиши хам мумкин”, деган гапни эшитган эди. Адвокат ёллаш хакидаги таклифни эшитгач, ўша гап эсига тушди-ю юраги увишди.

[Tohir Malik]

Меросхўр

Идорадаги ишларини нихоясига етказган Шухрат ваъдасига мувофик дискотека томон юрди. Сухроб уни кундузи пиво ичган жойида кутиб ўтирарди.
-Бу жой сенинг номингга мухрланганми?-деб хазиллашди Шухрат, кўл олиб кўришар экан.
-Кўча кўрган эркак хеч ерда хор бўлмайди,-деди Сухроб гурур билан. Кейин Шухратни ўтиришга таклиф этди.
-Дискотекага кирмаймизми?-деб ажабланди Шухрат.
-Хали вакт бор. Биз боп кушчалар энди учиб келишади. Ўтир. Яна милисанинг кийимида келармикансан, деб чўчиб турувдим. Туппа-тузук одамга ўхшаркансан-ку, а?-ўзининг бу хазилидан марокланган Сухроб хузурланиб кулди.-Битта пиво ичволасанми, энди хиди келади, деб хўжайинингдан кўркмассан?
-Хўжайиндан кўркмайман. Пивонинг хиди кушчаларингга ёкмаса-чи?-Шухрат шундай деб мугомбирлик билан кулимсиради.
-Вей, сен кайси осмондан тушгансан?-деди Сухроб.-Агар огзингдан арок хиди келиб турмаса, хозирги кизлар сени эркак ўрнида кўрмайди.
-Мен пивонинг хидини айтяпман. Сен арок хидини айтяпсан. Эркакнинг фаркига борадиган кушча конъякнинг хидига учиб келса керак, деб юрардим.
-Шунаками?-Сухроб унга савол назари билан тикилди-да, сўнг бахсда маглуб бўлган одам каби икки кўлини кўтарди:-Унда конъяк чакирамиз. Факат... чикими сендан.
-Хўп. Ўрисларда “ташаббус хамиша жазоланади”, деган макол бор,-Шухрат шундай дегач, Сухробга таклид килиб, икки кўлини кўтарди.
-Кўнглингга келмасин. Бугун сени мен мехмон килишим керак эди. Лекин бир кадрдон келиб “Карзимни икки соат ичида тўламасам ўлдиришади”, деб кўз ёши килиб туриб олди. Бор пулимни бериб юбордим. Дискотекага олиб кириш мендан, у ёги сенинг гарданингга. Эртага сени ўзим бўктириб, бугуннинг хиссасини чикараман.
Бу гапни эшитган Шухрат кундузи “министр билан учрашишга шошилиб турган” номаълум кимсанинг нимага келганини англади. Кахвахонанинг беркитиладиган вакти келиб, йигиштирила бошлангач, юз граммдан конъяк, биттадан шоколаднинг таъсирида хушхол бўлган икки йигит ўрнидан туриб, дискотека томон юрди. Шовкин хукмронлик килаётган дискотека ёшлар билан тўлиб тошмаган эди. Дискотекаларни “ёшларнинг маданий дам олиш маскани”, деб хисобловчи кимсалар деворга чизилган суратларни кўрсалар, ўз фикрларида катъий колардиларми ё йўкми, Худо билади. Шарк миниатюралари услубида ношуд рассом томонидан чизилган ишкий лавхалар маданий масканни эмас, фохишахона кўркини оча олиши бахс талаб этмайдиган хакикат эди. Тинмай ўчиб-ёнаётган рангоранг чироклар ва рокмусика таъсиридан маст йигит-кизлар бу ерга кўп келавериб кўзлари пишиб кетганми, ё суратдагига нисбатан хаётда бунданда батаррок ишкий лавхаларни кўравериб хирс оловлари ўчиб бўлганми, хар холда суратларга бефарк эдилар. Шухрат суратларга разм сола туриб, Сухробнинг тикилганича кузатаётганини сезди-ю кишлокдан шахарга келиб довдираб колган содда одам холига тушмаслик учун нигохини раксга тушаётганлар томон олди.
-Ёкмадими?-деди Сухроб, суратларга имлаб кўйиб.
-“Интернет”га кирмаганлар учун кизикдир,-деди Шухрат хафсаласизлик билан.
-Тўгри айтасан, бунака расмларни богчага чизиш керак.
Сухроб атрофга зийраклик билан назар ташлади-да, сўнг “Хозир келаман”, деб нари кетди. Кўп ўтмай гоят тор ва гоят калта юбка кийиб киндигини очиб олган икки кизни бошлаб кайтди.
-Танишинглар, менинг жонажон огайним Сандро! “Кишмиш” фирмасининг хўжайини!-деб таништиргач, завкланиб кулди.
-Зулька, ўзбекчасига Зулфира,- кизларнинг бири шундай деб нозланганича кўришиш учун эмас, ўптириш учун кўлини узатди. Шухрат узатилган кўлни ушлаб ўзига тортди-да, кизнинг лабидан охиста ўпди. Унинг бу килигидан ?увониб кетган Сухроб елкасига уриб кўйди.
-Койилман! Зулька сеники!
Иккинчи киз хам кўлини узатиб ўзини “Диля” деб таништирди-да, “Сандро? Ўзбекчасига нима бўлади? Санжарми?” деб сўради. Шухрат гапга огиз жуфтламай туриб Сухробнинг ўзи жавоб кайтарди:
-Немисчасига хам ўзбекчасига хам Сандро!
-Сандро, кўзимга пр-риятно иссик кўриняпсиз. Олдинги вторникда “Леопард” ресторанига кора “Лассетти”да келмаганмидингиз?
-Сандро “Лассетти”да юрадиган лохлардан эмас, мошинаси ок “Мерс”, билиб кўй!-Сухроб баландпарвоз охангда шундай деб “бопладимми?” дегандай Шухратга караб кўз кисиб кўйди. Кейин иккала кизни елкасидан кучиб, ўзига тортди:- Дискотека ва кизлар – эркак кўнглини хушлар! Нима килдик, олдин бир шўнгиб чикамизми?
Сухробнинг раксга таклиф килиши кизларга ёкинкирамаганини сезган Шухрат гапни илиб кетди:
-Диско, нарко ва кизлар йигит кўнглини хушлар,-деб кизларга кўз кисди.
-Ў, мана бу жентельменнинг гапи бўлди!-Диля шундай деб Шухратнинг ёногидан ўпиб кўйди.
Бу таклиф Сухробнинг кўнглига мойдек ёккан бўлса-да, ўзича нозланди:
-Наркота билан бошимни котирмаларинг, яхшиси элликта-элликта виски ичайлик.
-Вискини бизга нянкаларимиз эрталаб яслида завтракка беришган, так что, ичиб олганмиз,-деди Зулька кошларини чимириб.
-Нима, наша чекмокчимисан?-деди Сухроб жеркиб.
-Причем тут наша?-деб дугонасини химоя килди Диля.-Как всегда порошок. Нима, духинг етмайдими?
-Мен сенгга духни кўрсатиб кўяман!-Сухроб уни билагидан сикиб силтаб кўйди-да, Шухратга караб “юр, четрокка чикайлик”, деган маънода имлади. Холирок жойга ўтишгач, атрофга олазарак караб олди:-Айб ўзингда, ўлган илоннинг бошини кўзгаб кўйдинг. Энди топиб бермасам, булардан курук ?оласан. Пулинг етадими, суриштириб кўрайми?
-Шу ерда топиладими?-деб сўради Шухрат, ўзини гўлликка солиб.
-Пул бўлса, гўр хам топилади.
-Канчага тушади?
Сухроб тўрт кишига мўлжалланган кукуннинг нархини айтгач, Шухрат ўйланиб, ўзича чамалаб кўрди-да ёнидан пул чикарди:
-Уч кишига олавер, мен хидламайман. Бўлса, менга наша топганинг яхши.
-Топишга топарман-у, лекин бу ерда чектиришмайди. Тутундан ишкал чикади, порошок бехитрок.
-Сен бир тортишга етадиган бўлса хам топавер, мен кўчага чикиб чекиб келаман.
-Хўп, суриштириб кўраман. Энди бориб тур олдиларига, яна учириб юборма. Мени кўришинг билан хожатхонага олиб тушаверасан, ўзлари билишади.
Шухрат кизларнинг ёнига шодон кайфиятда кайтди.
- Ну как? Топарканми?-деб сўради Диля.
-Топилмайдиган нарса бор эканми? Зулька, сени каердадир кўргандай бўляпман. Иктисодиёт университетини битирмаганмисан?
-Фу!-Зулька шундай деб нозланиб кулди.-Мен шунака карига ўхшайманми?
-Биз бу йил лицейга кирамиз,-деб пичинг килди Диля.
Лицей ёшидан ўтиб колган бу кизларнинг кўриниши, киликлари ёкмаётган бўлса хам Шухрат ўзини бахтиёр йигит каби кўрсатишга мажбур эди. Сухроб кўп куттирмади, беш дакикага колмай эшик томонда кўриниб, имлади. Ертўладаги хожатхонага тушишгач, кизларга шаффоф халтачадаги кукунни бериб, Шухратни эркаклар бўлмасига бошлади-да, кулогига кистирилган папиросни олиб унга узатди:
-Пивохона томонга ўтсанг, бехитрок жой бор,-деб тайинлади-да, яна огохлантириб кўйишни хам унутмади:-Чекиб олганингдан кейин товукларга ментлигингни билдириб кўйма.
-Ментлардан кўркишадими?
-Ментнинг ўзидан кўркмайди. Мент нафсини кондириб бўлганидан кейин хакини насия килиб кочворади. Сен унака хилиданмассан, лекин барибир билдирма.
Шухрат тайин этилган томонга ўтиб, коронгуликни эмас, ёруглик тушиб турган жойни танлади. Назарида Сухроб изидан кузатиб тургандай бўлиб, аланглаб олди. Унинг сезгиси бир озгина адашган эди. Уни Сухроб эмас, дискотеканинг иккинчи каватидаги дераза ёнида турган Ражаб кузатаётганди. Пивохона томонга ўтиб тутатишни хам Сухробга Ражаб тайинлаганди. Сухробнинг “Илгари наша тортиб, Академиядан бир марта хайдалган, энди игнага ўтказиш осон бўлади”, деган гапига у ишонкирамаганди. Ўзича “агар айтилган гапга кириб коронгида чекса, демак, тажрибаси йўк экан. Коронгида чекаётган одамдан дарров шубхаланилади. Ёругда чекса бировнинг эътиборини тортмайди”, деб ўйлаб, уни шу зайлда синамокчи эди. Папирос тамакисига меёридан кам наша аралаштириб, гап орасида “зўр эканми?” деб сўраб кўришни хам тайинлаганди.
Айни чогда синовдан ўтаётганини тахмин килаётган Шухрат Сухробнинг осонлик билан кукун ва наша топиб келгани сабабини билолмай хайрон эди.
Дискотекага кайтганида Сухроб кизларни буфет ёнида гапга солиб турарди. Даврага кўшилиши билан гап “Эммануэл” фильми устида бораётганини билди. Сухроб огиз кўпиртириб таассуротларини сўзлар, кизлар эса бефарк тинглашарди. Корадори кукунини хидлаб, нафслари ором олгач, кўнгилларини шайтоний хис чулгаб, энди шўх-шодон ўйнаб-кулишни исташаётган эди.
-Сандро, Зулька Эммануэлга ўхшайдими ё йўкми?-деди Сухроб унинг елкасига кўл ташлаб.
Шухрат кизни энди кўраётгандай бошдан оёк разм солди-да, хазил охангида:
-Кўзлари ўхшайди-ю киндиги ўхшамайди,-деди.
-Нега?-деб ажабланди Диля дугонасининг киндигига ажабланиб караб.
-Эммануэлнинг киндиги французчасига кесилган,-деди Шухрат мугомбирлик билан.
-У канака бўлади?-деб баттар ажабланди Диля.
-Французчаси думга ўхшаб чикиб туради,-деб гапга кўшилган Сухроб ўз хазилидан ўзи хузурланиб мирикиб кулди.
-Танса тушмаймизми?-деди бу хазилдан энсаси котган Зулька.
-Вактида айтилган энг тўгри таклиф шу бўлди,-деди Шухрат.-Суюк дориларнинг когозига “ичишдан олдин чайкатиб олинг”, деб ёзилади. Кизларни “ичишдан” олдин тансада чайкатиб олиш шарт.
-“Ичишдан” олдин сотиб олиш керак,-деб фикрга аниклик киритди Зулька.
-Сотиб олишдан олдин дўхтирдан рецепт ёздириб олиш керак,-Шухрат шундай деб кизни эркалагандай бўлиб, елкасидан кучди-да ўзи томон тортди.
Зулька аввал майлини унга берди-ю кейин димогига наша хиди урилиб, ўзини тортди.
-Фф-у! Анашами? Терпеть не могу! Деревеншиной пахнет. Бизарни кишлокдаги чуваклар ўтирарди хамма ёкни ванят этиб. Сандро, сен ахир культурнийсан-ку?
-Бу хали наша эмас,-деди Шухрат Сухробга караб бош чайкаб.- Хали нима дединг? Вискини яслидаги нонуштада ичганмиз девдингми? Менам бунака нашани богчада чекардим. Сухарик, ошнанг аферист экан, бунака маза учун бир сўм хам бермаслик керак.
Балик овига чиккан одам кармокни таваккалига ташлайди. Кўлнинг ёки дарёнинг айни шу ерида балик борлигини тахмин килади. Ови юришмаса, афсус билан кайтаверади. Шухрат хозирги гапини айтганида кармокни ишончсиз тахмин билан ташлаган эди. Омади юришиб, балик хўракка осонгина алдана колди. Ёшлар кизларнинг даврасида ўзларини мард ва танти килиб кўрсатиш учун мактанишни ёктирадилар. Кармогига итбалик илинган баликчининг лакка тутдим, деб керилиши табиий хол бўлганидек, спирт ичиб, ичаклари куйиб кетса хам “шу хам спиртми, арокдан хам баттар-ку!” деб катта кетувчилар оз эмас. Ана шундай мактанчоклар йўлидан фойдаланган Шухратнинг хозирги гапи ашаддий нашавандларникидан фарк килмагани учун хам Сухроб таажжубини яшира олмай “Кўявер, хали мен унинг терисини шилиб оламан”, деб кўйди.
Ярим соатча ракс тушишгач, Сухроб “Эркин хаёт кўйнига шўнгиш”ни таклиф этди. Дискотекада эканида Шухрат енгил кайфият чодирига бурканаверди. Бу ерга хизмат юзасидан келганини унутмаган бўлса-да, шу кизлар, шу йигитлар каби ўйнаб-кулишни хохлайверди. Ташкарига чикишгач, бу кайфият уни тарк этганда “нашанинг тутини менга таъсир килдими? Ташкарига пуфланган тутун шунча таъсир килса, ичга тортиб чекилса одамни кандай ахволга соларкин?” деб ўйлади.
Кизлар шахар чеккасида яшайдиган танишлари уйида тонгга кадар айшу ишрат куриш мумкинлигини айтишгач, Сухроб машина тўхтатмокчи бўлди.
-Сандронинг ок “мерс”и кани?-деди Диля ажабланиб.
Шухрат савол назари билан Сухробга каради, у эса ўйлаб хам ўтирмай жавоб кайтарди:
-Ок “мерс”ни кеча бир хариф пачок килган, икки кундан кейин тузалади.
Кира килинган машинанинг орка ўриндигида, икки киз ўртасида ўтирган Шухрат бошини Зульканинг елкасига кўйиб аста шивирлади:
-Зулька, сен менга ростданам ёкиб колдинг. Иккаламиз алохида маишат килишимиз керак, буларни аралаштирма, нима дейсан?
Зулька “маъкул” деган маънода бош иргаб кўйгач, Шухрат давом этди:
-Сухаригинг бугун куп-курук, чўнтагида хемири хам йўк. Насияга хам кўнаверасанларми? Текинга мушук офтобга чикмайди. Демак, кўнмайсан, тўгри киласан. Мен хам карз бўлиб юришни хохламайман. Шунинг учун борган жойимизда бехитгина килиб кочворсанг хам жахлим чикмайди. Эртага бир ўзинг кечкурун тўккизда “Леопард”га келасан. Тушундингми?
Зулька яна бош иргагач, Шухрат гижимлаб ўтирган пулни унинг кафтига тутди.
Манзилга етиб келишгач, Зулька йигитларга караб “Сизлар кутинглар, жой тайёр бўлгач, чакирамиз”, деб Диляни бошлаганича тўккиз каватли уйнинг ўрта йўлагига кириб кетди.
-Кайфиятларини чамандай очиб юбординг, порошокнинг додахўжасидан берувдингми?-деб сўради Шухрат.
-Додахўжасимас, доим тортиб юрадигани. Дискотеканинг шунака оханжамаси бор. У ерга кирган одамнинг бахри дили яйраб кетаверади.
Сухробнинг бу гапидан кейин Шухрат ўзидаги ўзгаришнинг сабабини аниклагандай бўлиб, кўнгли равшанлашди.
Кизлардан дарак бўлавермагач, Сухроб асабийлаша бошлади.
-Канжиклар мени лакиллатишмокчими?! Хозир топиб чикаман!-деб йўлак томон юрганда Шухрат билагидан ушлаб уни тўхтатди:
-Ярим кечада кайси уйдан топасан?
-Хамма уйни бир-бир титиб чиксам хам топаман!-Сухроб шундай деб катта кетиб кўйиб, Шухратга каради:-Менга кара, юр, сен милисасан, уйларга кириб текширишга хаккинг бор.
-Шу ачиган туршаклар олдида паст кетасанми?! Кидиришмас, чакириб кўйишингга хам арзимайди.
Шухрат шундай деб уни кўлтиклади-да, кўча томон юрди. Кўча кимсасиз эди. Анча йўлни пиёда босиб холдан тойишганда орка томонда арава гилдирагининг гижирлашини эшитиб тўхташди. Молбозорга эртарок бориш учун барвакт йўлга чиккан аравакашнинг мархамати билан катта кўчага етиб олдилар.

[Tohir Malik]

Эрталаб ишга кечикиброк келган Шухрат бошлигига батафсил маълумот бермади. Менглиев бошкармага шошиб тургани сабабли уни саволга тутмади. Киска фурсатли учрашувдан сўнг Шухрат кеча мўлжаллаб кўйган учрашувига йўл олди.
Аслида бу жувон билин учрашиши, уни ўтмиш хотираларига кайтариб, ярасини янгилаши шарт эмасди. Чунки йиллар аввал Мохина кампирникига набира келин бўлиб тушган бу жувон кайнона бувисининг сандигидан пул ўгирланганини хатто эшитмаган хам эди. Унга бир-икки савол бериб, олинадиган жавоблар оркали гумонини хакикатга айлантириш ниятидаги Шухрат мактаб директорига учрашганидаёк адашганини хис килди. Милициядан келган йигитнинг физика муаллимасидан сўрайдиган гапи борлигини эшитган директор хали саволлар нимадан иборат эканини билмасданок дарров шубха чодирига ўралиб олди. Шубхасини ойдинлаштириш максадида кўпчиликка хос йўлни тутиб, кўпчилик берадиган саволни берди:
-Нима гап, тинчликми?
Шухрат хам бунака холатда кўп кўлланиладиган сўз билан жавоб кайтарди:
-Тинчлик.
Директорни бу жавоб каноатлантирмади. Шухрат эса унга максадни очик баён этишни истамади. Лекин жувонни директор томонидан ташланган шубха тўрига ўралиб колишини хам хохламади.
Бу мактаб директори кўпгина хамкасблари катори кўл остидаги муаллимларининг ўзига факат тобе эмас, муте бўлишларини талаб киларди. Бу мактабдаги муаллимлар харбийдаги итоаткор аскарлар каби директор чизиб кўйган чизикдан чикмасликлари шарт эди. Кибернетика институтида илм билан шугулланиб юрган Нилуфар ўзи ўкиган мактабга физика муаллимаси бўлиб кайтиб келгач, бу чизикдан юришни истамади. Кирк йиллик умри мактабда ўтган директор чизган чизикдан ёш муаллиманинг юрмаслиги табиий бўлса-да, жамоада бу хол фожиа каби кабул килинарди. “Педсовет” деб аталмиш муаллимлар кенгаши Нилуфар келгунига кадар бир хилда бошланиб, бир хилда якунлангувчи эди. Асосий нотик хам, карор кабул килгувчи хам директорнинг ўзи бўлгач, бу йигинни “кенгаш” деб номлашнинг ўзиёк кулгили эди. Нилуфар келди-ю гўё кўлмакни чайкатиб юборди. Йигинда директор бўёк учун болалардан пул тўплашни буюрганда Нилуфар ота-оналар хузурида иснодга колишга токати йўклигини айтиб, бу ишдан бош тортди. Ўша йигинда бу буйрукдан норозилар оз эмасди, лекин барчалари дардларини ичларига ютдилар, хеч ким ёш муаллиманинг ёнини олмади. Чунки директорнинг кахрига учрашдан кўра ота-оналарнинг норози бокишларига чидаш осонрок эди. Гарчи Нилуфар ёлгиз бўлса-да, директор эртами ё индинми унинг сафига бошкаларнинг кўшилишидан чўчиб колди. Муаллимани ишдан хайдагиси келди-ю, лекин бахона-сабаб тополмай кийналди. Кеча туман халк таълими бўлимининг мудири синфларга бир-бир кириб чикди. Физика хонасига кирганида ашёлар орасида эски физика дарслигига кўзи тушиб колиб, кўзлари ола-кула бўлди-ю “Нима учун эски дарслик бу ерда турибди, хали хам эски дарсликлардан фойдаланяпсанларми?!” деб кекса муаллимга дагдага кила кетди. Физика хонасига шу муаллим масъул бўлгани учун хамма бало дўли унинг бошига ёгилди. “Пенсияга чиккан бўлса, уйида ўтирсин!” Мудирнинг бу хукмини директор ўша ондаёк амалга оширишга тайёр эди. Гарчи бу машмашада Нилуфарга хатто дашном хам берилмаган бўлса хам у чидаб туролмади, бир пайтлар ўзига дарс берган муаллимнинг ёнини олди. “Эски дарслик турган бўлса, бунинг нимаси жиноят? Эски дарсликда хам янгисида хам Ньютон конуни бир хил-ку?” деди. Мудир бу махмадана жувонга ўкрайиб каради-ю “сен билан пачакилашиб ўтирмайман”, дегандай юзини бурди. Мудирнинг ўрнига директор хужумга ўтди. Нилуфар бўш келмай “Сиз янги дарслик бўйича ишлашга мажбурсиз. Чунки эски дарслигингизда кўшма гапга Горкийдан мисол келтирардингиз. Худди Горкий ўзбек тилида ёзгану худди Абдулла Кодирий асарларида кўшма гапга мисол йўкдай эди”, дегач директор портлаб кетаёзди. Мудир “ички масалларни ўзингиз кейин хал киласиз”, демаганида директорнинг портлаши тайин эди. Факат портлаш натижаси кандай бўлиши мавхум эди.
Кечаги портлашолди холатидан хали кутула олмаган директорга милиция ходимининг келиши нажот кемаси каби кўринди. Агар милиция Нилуфарни бирон жиноятга алокадор деган гумонда сўрок килмокчи бўлса хам ишдан бўшатиб юборишга сабаб топилади, деб кувонди. Шухрат мактабдаги вокеалардан, хусусан, директорнинг кўнглидан ўтган фикрдан бехабар бўлса-да, “нима гап, тинчликми?” деган саволидаги охангдан “тинчлик эмас, муаллимангиз камалиши керак”, деган жавобдан умидвор эканини сезди.
-Кайноталари Америкада ишлаётган эканлар, илмий ишларига доир бир-икки нарсани сўраб, аниклаб олмокчиман,-дегач, директор “ростдан-а?” дегандай унга тикилиб колди.
-Давлат ахамиятига эга сирни олиб чикиб кетибдими?
Оилавий масала майдалашиб, миш-мишга айланмасин, деган максадда гапни чалгитмокчи бўлган Шухрат директорнинг бу саволидан сўнг “сиёсатга буриб юборди-ку?” деб бир оз гангиди. Айтилган сўз айтилган, камон ўки сингари директор истаган мўлжал сари учиб борарди. Шухрат директор кўнглидаги нишон нимадан эканини тасаввур килмасди, шунга карамай айтиб юборган гапининг нотўгри акс-садо беришини хам хохламасди. Шу боис “ўк”ни бошка томонга буриб юбориш учун ўзини кулимсирашга мажбур килди-да:
-Давлат ахамиятига доир махфий иш билан шугулланган одам четга осонлик билан чикарканми, ўйлаб гапиряпсизми?-деди.
Бу дашном директорга малол келиб, пешонасини тириштирди:
-Нилуфар хозир дарсда, сиз милиса экансиз-ку, худоси келиб колса хам дарсни бузишга йўл кўйиш мумкинмас.
Директорнинг кўрс муомаласидан Шухрат ранжимади, аксинча уни кўллаган бўлди:
-Тўгри киласиз, сўрайдиган гапим дарсни бузишга арзимайди хам, мен ташкарида кутиб тура коламан.
Танаффус пайтида Нилуфар мактаб ховлисига чикиб, баскетбол тўсинига суянганича болаларнинг ўйинини томоша килаётган Шухратга якинлашди. Милициянинг ташрифидан норозилигини яширмай курук охангда:
-Менда гапингиз бормиди?-деб сўради.
-Ха, вактингиз бемалол бўлса, собик эрингиз... Сухроб хакида гаплашиб олсак...
-Собик эрим...-Нилуфар кошларини чимирди.-Собик эрим хакида гаплашадиган гапим йўк. Собик кайнотам хакида гаплашмокчи экансиз-ку?
-Директорингизга атай шунака девдим. Аслида...
-Гапингиз зарурми?
-Зарур бўлмаганда сизни безовта килмасдим.
-Яна бир соат дарсим бор. Хохласангиз кутинг. Факат бу ерда эмас, эски кинохонанинг ёнида туринг.
Нилуфар шундай деб жавоб кутмасданок кайрилиб кетди.
Шухрат бир кўришдаёк унга махлиё бўлди. Ок юзли, кошлари калин, чарос кўзлари узун киприклар билан ихоталанган сарвкомат бу жувоннинг хусни хар кандай йигит хушини олар даражада бўлгач, Шухратнинг юраги “жиз” этмасинми! Агар эр кўрган жувон бўлмаганида Шухрат унга совчи кўйишни ўйлаб колиши хам мумкин эди. Хозир унинг изидан карай туриб Сухробнинг нодонлигидан аччикланди. Шундай жувон билан ажрашиб, кўчадаги шилталар билан нафсини кондириб юрувчини нодон деб атамок камлик килар, хатто ахмок демоклик хам етарли эмасдир. Бу бузукликнинг накадар улуг гунох эканини, бу гунохнинг жазоси хам огир кечажагини Шухратга биров тушунтирмаган. Тушунтирганда эди, Сухробни нима деб аташни ўзи биларди. Хеч бир банда бузук бўлиб тугилмайди. Афсус шуки, бузук холида ўлиши мумкин. Бу кисмат пешонасига ёзилган бўладими? Йўк, банданинг такдир ёзугида поклик кўчаси хам бор. Бу кўчага юрмай, иблисга бандалик килиб бузукликни ихтиёр этибдими, демак, бузуклик холида ўлмокликни ўзи истабди, ўзи танлабди. Эхтимол бу йўлни танлашида хидоят йўлида тарбия бермаган ота-оналарининг хам хиссалари бордир, валлохи аълам?!
Шухрат хозир бу хакда ўйламади. Шундай гўзалнинг бир ахмок туфайли бахтсиз бўлиб колишидан афсусланди халос.
Авваллари хамиша гавжум бўлувчи кинохонанинг атрофи энди файзсиз эди. Бир соатдан сўнг Нилуфар келди. “Милициянинг мухим гапи бор экан” деган хавотирда шошилиб келмади. Одатдагидай шошилмасдан юриб келиб, якинлашди. Бир жойда туриб гаплашиш ўтган-кетганнинг диккатини тортиши мумкин, боши очик аёлнинг, яна гўзал жувоннинг бир йигит билан гаплашиб туриши эса янги миш-мишлар дўлини ёгдириб юбориши тайин эди. Шу боис икковлари хам худди кўз карашлари билан келишиб олгандай аста юра бошладилар. Шухрат максадини дарров ошкор эта олмади.
-Кайнотангиз билан бирга ишлаган экансиз?-деб сўради Шухрат.
-Ха, бир тажрибахонада лазер муаммолари билан шугулланардик.
-Америкага кетишганларини эшитувдингизми?
-Эшитдим. Хайрон хам бўлдим.
-Нега?
-Америкада ишлайдиган даражадаги олимлардан эмасдилар.
-Балки илмни ташлаб бошка иш килаётгандирлар. Бир машхур артистимиз дўконда фаррошлик килаётган экан.
-Нима иш килаётганларини эшитмадим. Хар холда фаррошлик килмасалар керак.
-Бунака ишлардан ирганадиларми? Димогдормидилар?
-Сиз мендан бошка нарсани сўрамокчийдингиз. Тезрок сўранг, сиз билан узок юра олмайман.
-Сиз кайнотангизга ёкиб колганингиз учун бу хонадонга келин бўлганмисиз?
-Энди бунинг ахамияти йўк. Бўлар иш бўлиб ўтган.
-Сухроб билан нега ажрашиб кетдингиз?
-Агар менга совчи кўйганингизда шундай деб сўрашга хакли эдингиз. Шунда хам жавоб кайтармасликка хакким бўларди. Милисага тегишли зарур саволингиз бўлса сўранг, шахсий хаётимга аралашманг.
Нилуфар жавоб кайтармасликка хакки борлигини бежиз таъкидламади. Эрдан чикканидан бери совчиларнинг ташрифидан безиб кетган жувон ажралиш сабаби албатта сўралишини билар, жавоб кайтаришни эса истамас эди. “Эрим такасалтанг эди” ёки “Кайнона бувим молпараст, пулпараст эди”, дейиш бошкаларга осон туюлиши мумкин, лекин бу гапларни айтиш Нилуфарни ўша кўнгилсиз кунларга кайтариб, ярасини тирнаб, туз сепгандай бўларди. Турмуш куриши мумкин бўлган одамга-ки айтишни истамаган гапларни етти ёт бегона милиса йигитга айтсинми? Хасрат килсинми?
Жувондан дашном эшитган Шухрат довдираб колди, хатто пешонасидан тер чикиб кетди. Назарида дарахт панасида капитан Менглиев беркиниб тургандай, унинг ахволидан кулиб “тўрт йил ўкибсан-у укмабсан, савол бериш илмини ўрганмабсан, укам!”деб танбех бергандай бўлди.
-Сухроб хеч ерда ишламас экан, тирикчиликларингиз кандай бўларди?
-Сухробни нима учун суриштириб колдингиз? Шу гапингизга караб, кейин жавоб бераман. Агар “ишга таалукли сирни очишга хакким йўк”, десангиз хайрлашамиз.
-Сир йўк. Мохина опокининг уйини ўгри урибди. Ўгрини кидиряпмиз.
-Сухробнинг нима алокаси бор? Ха... ундан гумонсираяпсизми?
-Жиноятчи топилмагунча шу хонадон атрофидагиларнинг хаммаси билан кизикиб кўришга мажбурмиз.
-Балки аразлаб кетиб колган келинлари ўгридир?
-Пичинг килманг, илтимос. Гапимни диккат билан эшитинг, хохласангиз жавоб беринг, истамасангиз зўрламайман.
-Сўранг.
-Уйда емок-ичмокдан ташкари йигит кишининг кўчадаги харажатлари бўлади. Сухроб тўйдан кейин чилла тутиб ўтирмагандир. Кафе, дискотека, пиво, сигарет... Хаммасига пул керак. Пулни каердан оларди?
Нилуфар бу гапни эшитиб Шухратга ялт этиб каради-да:
-Сиз буни каердан биласиз?-деб сўради.
Шухрат Сухроб билан синфдош бўлганини айтгиси келмай “унинг киликларини ўрганишга тўгри келди”, деб кўя колди. Нилуфардан жавоб кутиб уч-тўрт кадам жим юрди. Кейин саволини кайтарди.
-Пулни каердан оларди?
Пулни каердан оларди...
Онасидан оларди. Етмаганига бувисини эритишга харакат киларди. Бувисининг эриши осон эмасди, лекин шунга карамай мингирлаб-мингирлаб, кўп бўлмаса-да пул бериб турарди. Сухроб ярим кечада уйга ширакайф кайтганда унинг огзидан анкиётган кўланса хиддан Нилуфарнинг кўнгли айнирди. Алмойи-алжойи гапларидан энсаси котарди. Олимнинг ўгли бу кадар бевош, бу кадар бузук бўлишини хаёлига хам келтирмай турмуш куришга кўнгани учун ўзини ўзи лаънатлаб чикарди. Кайнотасига эътирози йўк, мўмин одам хар кандай келиннинг орзуси. Кайнонаси хам ёмон эмас. Лекин ўглини бенуксон инсон деб билиб, Нилуфарни гапиртиргани хам кўймасди. Келиннинг “Ойижон, ўглингизга пул берманг, шунда кечалари санкиб юрмайдилар” деган нолалари унга таъсир килмасди. Кайнона бувиси эса “эр каравотингга боглаб кўйилган итми, кўчага чикмай думини кисиб ётиши керакми?” деб вайсагач, Нилуфар ундан нажот кутмай кўйганди.
Милиса йигитга шуларни гапирсинми?
Онасига айтмаган, отасига айтмаган дардларни бу йигит олдида дастурхон килиб ёйсинми?
Йўк, айтмайди. Лекин нимадир дейиши керак...
-Пулингиз колмаса, ўзингиз кимдан сўрайсиз? Ойингизданми? У хам шунака эди. Кайнотамда ортикча пул бўлмасди. Кайнонамга касалхонада унча-бунча тушиб турарди. Шуни хисобидан ўгилни эркалатардилар.
-Бувиси-чи?
-Бувисими? Кишда кор сўрасангиз бермайдиган хилиданлар. Бувидан пул олганини кўрмаганман.
-Эхтимол бувисининг беркитган пулларидан яширинча олиб тургандир?
-Буви пул топишга уста эдилар. Яширишга эса ундан хам уста эдилар. Бир куни кайнонамга пул зарур бўлиб колиб, уйни тит-питини чикариб кидирганлар. Бир тийин хам тополмаганлар.
-Хар холда калаванинг учини тополмаяпман. Сухроб хамиша бокиманда бўлиб яшаган. Тўйни хам ота-онаси килиб берган. Кўчадаги юришлари... нашанинг ўзига фалон пул кетгандир?
Шухрат шундай деб жувонга тикилиб каради. Наша хакидаги гапни эшитиб Нилуфар сескангандай бўлди. Бу холатдан фойдаланган Шухрат саволни давом эттирди:
-Наша чекармиди ахир?
Нилуфар дарров жавоб бермади. Икки-уч кадам ташлагач, Шухратга карамай “Билмайман, мен нашанинг нималигини билмайман”, деди. Кейин яна савол берилишидан чўчиб, сухбатни бас килди:
-Бўлди, мен ўнгга кетишим керак, хайр.
Шухрат “яна саволларим бор”, деб унинг йўлини тўсмади. Аксинча, миннатдорлик билдириб, илик хайрлашди. У жувондан керакли маълумотни олган эди. Нилуфар собик эрининг нашаванд эканини яширишга урингани билан кўзларининг саросима билан жавдираши хакикатни ошкор килиб кўйган эди. Шухратга хозир бу хакикатнинг кераги йўк, Сухробнинг наша чекишини, корадори кукунини хидлашини яхши биларди. Унинг учун икки нарса коронгу эди: биринчиси, нашавандликни уйланмасидан олдин бошлаганмиди ё кейинми? Иккинчиси, шунча йил наша чекиб юрган одам игнага хам ўтганми ё йўкми? Агар игнага ўтган бўлса, харажатлари ошади. Харажатлари ошгач, карзга ботади. Карзга ботгач, энг жирканч ишлардан хам кайтмай, ўзини бошкара олмай колади. Бувисининг ўлимликка асраб кўйган пулини ўгирлаши ўша жирканч ишларнинг бошланишими?
Ишхонасига бориб, эндиги режаларини ўзича пишитди. Менглиев келиб колса маслахатлашмокчи бўлиб, уни анча кутди. Вакт асрдан ошса хамки бошлигидан дарак бўлавермагач, таваккалига иш юритмок учун Сухробнинг суюмли маскани пивохона томон йўл олди.

[OmoN]

Қиссанинг давомини сабрсизлик билан кутиб қоламиз...

[Tohir Malik]

Адашмаган экан, навбатдаги шишани яримлатган Сухроб стулга ястаниб ўтириб олганича ўтган-кетганларни томоша киларди. Эрталаб уни бувиси уйготиб “жувонмарг бўлгурлар “пули тўланмаган”, деб телпонни ўчириб кўйишибди, ойинг боякиш бизларга телпон килолмай эзилиб кетмасин, хозир бориб тўлаб кел, ўша ер ютгурларнинг хакини”, деб ўн минг сўм ташлаб кетган эди. Чўнтаги тамом куриган Сухроб учун бу пул катта хазина бахтини беролмаган бўлса хам кечгача нафсини алдаб туриш учун етарди. Нафс галаён килиб турган пайтда “онаси боякиш”нинг телефон килолмай эзилишини у тасаввурига хам сигдиролмас эди. Бир шиша пивони бўшатгач, чўнтагини кокиб олган Макс билан Ражабни бўралаб сўкди. Баралла овозда эмас, пичирлаб сўккани учун кўнгли рохатланмади. У телефон хаки учун колдирилган пулни ишлатиб кўйиб, бувисидан хижолат бўлишни ўйламасди. “Телпон идорасига бораётиб автобусда пулни ўгирлатиб кўйганига” бувисини бир бало килиб ишонтиришига амин эди. Бувисининг жаврай-жаврай яна пул беришини хам биларди. Унинг ташвиши ўн минг сўм пулнинг маишат бошланмай туриб дарров тугаб колишида.
Шу ташвишда ўтирганида Шухратни кўрди-ю валинеъматини учратгандай суюниб кетди. Шухрат хам бу учрашувдан мамнундай бўлиб, у билан кўришди.
-Хотининг ўгил тугдими, жа-а хурсандга ўхшайсан?-деди Сухроб унинг елкасига кўл ташлаб.
-Ўгил тугиб берадиган кизга уйланадиганга ўхшаб турибман,-деди Шухрат унинг рўпарасига ўтириб.
-Тўгри киласан, сен тез уйланишинг керак. Кизларни аврашни эплай олмас экансан. Кечаги канжиклар сенинг айбинг билан кўлдан чикди. Чикимига ўзинг куйдинг, менга барибир.
-Шуни хам чиким деб юрибсанми?
-Ха, энди сенга ўхшаган бойваччаларнинг ёнидан ел ўтмайди. Лекин бугун мен уларнинг терисини шилиб оламан, сен жим турасан.
-Бугун шу ерга келади, деб ўйлаяпсанми? Энди улар шахардаги хамма дискотекаю ресторанларни бир-бир айланиб, менга ўхшаган лакмаларни сувга олиб бориб, сугормай чиккандан кейин бу ерга келади. Демак, орадан камида бир ой ўтади. Унгача ховурингдан тушиб коласан.
-Лакмалигинг тўгри. Лекин хохласанг мен уларни шу бугун топиб келишим мумкин.
-Кўй, ўшаларингни. Сенга ёкадиган бошка зўр гап бор.
-Зўр гапинг бўлса гапир, мазгиимни котириб нима киласан?
-Бувингнинг пулларини ўгирлаган одам топилди.
Шухрат шундай деб Сухробдаги ўзгаришни кузатиш учун унга тикилди. У кутгандай Сухроб чўчиб хам тушмади, кизикиши ошиб хаяжонланмади хам. Эътиборсиз, хатто ишончсиз тарзда:
-Зўр-ку! Ким экан?-деб кўйди.
Шухрат жавоб беришга шошилмай, унга тикилиб ўтираверди. Бу тикилишдан энсаси котган Сухроб кўзларини олиб кочиб:
-Лагмондай чўзма, айт айтадиганингни,-деди.
-Бувинг бечорани ўзинг какшатгансан. Ўгри сенсан,-деди Шухрат мугомбирлик билан илжайиб.
Бу гапдан кейин хам Сухроб чўчиб тушмади. Аксинча, Шухратга тухматдан газабланган каби норози киёфада тикилди. Ундан кўз узмаганича шишани кўтариб, пивони охиригача ичди-да, лабини кафти билан артди. Кейин масхара охангида гап бошлади:
-Одамни кўркитманг милиса амаки. Шунакаям хазиллашасизми, юрагим шувиллаб кетди-я! Иштонимни бўктиришимга сал колди! Хазил-хазил билан мен бечорани камаб кўйманг тагин?
Шу пичинглари билан Шухратни масхаралмокчи бўлди-ю, лекин унинг карашига бардоши етмади.
-Кўзларингни олиб кочма,-деди Шухрат.
-Сенам менга бунака тикилма. Мени ўгри деяпсанми? Аввал исбот кил!
-Исботим бор. Лекин мен сени камокка олмайман. Милиция идорасига ўзинг борасан. Айбингни бўйнингга оласан. Энг мухими – аввал пулни жойига кўйиб, бувингдан кечирим сўрайсан.
-Жа-а катта кетвормадингми, ошна?
-Мен катта кетган бўлсам, сен жуда паст кетибсан. Сен оддий ўгри эмассан. Бувисининг ўлимликка асраганини ўгирлаган пасткаш одамсан.
-Сен менга валдир-вулдир килма, бунака олифта гапларингни милиса ошналарингга бориб гапир. “Ўлимлик-ўлимлик” деб бошимни котираверасанми?!
-Бошингни котираётганим йўк. Бувингнинг гапларини айтяпман.
-Бабкам колок кампир, тилига келганини кайтармай валдирайверади.Ўлимлигига пулнинг нима кераги бор? Гўрковга пулни ўзи бермайди-ку? Ўлса биз кўмамиз, харажатини хам ўзимиз тўлаймиз. Сен эса менга жириллама! Тирнок орасидан кир кидиришингнинг фойдаси йўк. Бу кичкинагина, арзимаган жиноят. Сенларнинг тилларинг билан айтилганда “майда ўгирлик” дейилади.
-Бувинг даъво килаётган пулнинг микдори “майда ўгирлик” доирасига сигмайди.
-Бабкам озгина мошенница, атай ошириб айтган. Сандикдаги пул бир миллионга хам етмасди.
-Сен каердан биласан?
Сухроб гапидан илинганини сезиб, довдиради. Шухрат ундан жавоб кутди. Сухроб одамзотга керакли аллаканча фазилатлардан бебахра бўлгани билан ёлгончилик иллатидан бенасиб эмасди. Таъбир жоиз бўлса, бувиси ёлгончилик булогидан тўйиб-тўйиб сув ичишни ўргатган эди. Шундай экан, кечагина иш бошлаган тажрибасиз милиционер олдида гапини йўкотиб ўтирармиди? Кўрккан олдин мушт кўтарар, деганларидай у эски усулни кўллаб, дагдага охангига кўчди:
-Ойим Америкага кетаётганида бабкам “ўлимликка тўрт юз минг сўм асраб кўйганман”, деганди. Бўлдими? Гапимга ишондингми?
-Ишондим. Мебеллар-чи? Нега сотдинг?
-Мебел меники, хохласам ўтираман, хохласам сотаман. Мен шу уйнинг меросхўриман. Хамма нарса меники! Одам ўзининг мулкини сотса хам камайверасанми? Конунларингда шунака ёзилганми?
-Китобдаги конунда бунака ёзилмаган, лекин...
Шухрат “виждон конуни хам бор-ку?” демокчи эди, бу гапи шамолга карши кичкириш каби зое кетишини билиб, тилини тийди. Сухроб эса унинг дилида колган гапни тушуниб етгандай, афтини бужмайтирди:
-Сен менга тир-пир килиб, бунака сафсата сотма. Бошка гапинг бўлмаса, боравер, ойинг хавотир олмасин.
Сухроб шундай деб копкоги очилган пивога кўл узатган эди, Шухрат чакконлик килди, шишани олиб, икки-уч култум ичди. Сухроб унга “пиво ичмас эдинг-ку?” дегандай савол назари билан каради. Шухрат мугомбирлик билан илжайиб кўйди.
-Ойим хавотир олмайдилар. Бугун дискотекада мажлисим бор, Сухроб деган танти ошнам бор, тонггача мехмон килади, деганман.
Хозиргина дагдага килаётган милисанинг бу охангга кўчиши Сухробни гангитиб кўйди. Кайси гапи хакикат-у кайсиниси майнавозчилик эканини билолмай колди. Шухрат эса хотиржам равишда яна икки култум пиво ичди.
-Сендан карзим борми, нега мехмон киларканман?-деб тўнгиллади Сухроб.
-Мебелнинг пулига шерикман,-деди Шухрат,-кеча ошнанг алдаган эди, бугунги хуморбосди сенинг хисобингдан.
-Валдирама!
Шухрат ўзини мажбур килиб кулди.
-Чумчукюрак бўлиб колибсан-ку, ошнам,-деди у кула-кула,- шу гапимга ишондингми? Мен ошнасини камокка рўпара киладиган пасткашга ўхшайманми?
-Ишонганим йўк, гапингга яраша жавоб килдим,-деди Сухроб ўзини оклаб.
-Мен сени каматмайман, лекин “Хисобли дўст айрилмас”, деган гап бор. Камокдан олиб колганим учун бир ярим йил мени текини билан таъминлаб турасан.
-Нима? Нима дединг?
-Ошначилик хурмати бор бўлгани учун бир ярим йил, дедим. Камалсанг, камида уч йилга кетасан. Уч йилдан олиб колганим учун уч йил бокишинг керак эди, бир ярим йили сенга сийлов.
Шухратнинг шундай деб безбетларча тикилишидан газабланган Сухроб уни бўш шиша билан уриб юборишига сал колди. Шухрат яна кула бошламаганида уриб колиши тайин эди.
-Ўзингни бос,-деди Шухрат бирдан жиддийлашиб.-Агар ошначиликни бузишни хохламасанг мен хакимда бунака ёмон хаёлга борма. Каллангни ишлатиб кўр: сени ўгирликда айблаганим билан исбот кила олмайман. Далил йўк, гувох йўк. Мен сенга аввал хам айтдим: умуман, хеч кандай ўгирлик йўк. Бувингнинг ё эси айниб колган, ё “Пулимни ўгирлатдим”, деб давлатдан ундириб олмокчи. Эрта-индин амнистия эълон килинса, бу “Иш” умуман ёпилади. Мени бир ярим йил эмас, бир ярим кун хам боколмаслигингни биламан. Сен бечорага ўлигини ташлаб оладиган хароб одамга ўхшайманми? Менга пулинг керак эмас. Менга халол улфат керак. Пул хамма ёкда тикилиб ётибди. Кўнгилга ёкадиган улфатни топиш кийин.

Шухрат “улфат”ининг чакнай бошлаган кўзларига караб гаплари мойдек ёкканини англади-ю ўзининг ишидан ўзи мамнун бўлиб жилмайди. Дискотекада кечкурун кўришажагини маълум килиб хайрлашди.

[Tohir Malik]

Идорасига кайтиб Менглиевга салом бериши билан капитан алик ола туриб “ичганмисан?” деб сўради.
-Олгиртойнинг ишончини тўла оклаш учун озгина пиво ичишимга тўгри келди. Кейин озгина фарс хам ишлатдим.
Шухрат шундай деб ўзи ўйлаб топган, “фарс” деб аталмиш калтис хазил баёнини айтиб, бошлигидан бу “кичик сахна асари” учун мактов кутди.
Менглиев макташга шошилмади. Лейтенантга тикилганича жим колди. Сўнг:
-“Фарс” шунака бўладими? “Хазилнинг таги зил” бўлишини хисобга олмадингми?-деб сўради.
-Сухроб эшитган гапларини мулохаза килиб кейин хулоса чикарадиган хилиданмас. У менга ишонди. Энди ўртокларини хам ишонтиради. Мен уларнинг орасига кириб оламан.
-Сен кайси бўлимда хизмат киласан? Кайси “Иш”ни тергов киляпсан, адашиб кетмадингми? Гиёхвандлик билан шугулланадиган бўлим бор, ўзининг мутахассислари бор.
-Буни биламан. Лекин бир жиноят иккинчи жиноятни фош килишга хизмат килса-чи? Юз ўгириб кетаверамизми? Биринчи жиноятнинг илдизи иккинчи жиноятга такалса-чи?
-Хўп, такалди хам дейлик, нима килмокчисан?
-Дискотека билан жиддийрок шугулланиш керак.
-Олдин ўгирликни бир ёклик килиб ол-чи? Бугун эрталаб кампир шахар бошкармасига шикоят килиб борибди. Кечаги гапинг тўгри чикди, кампирга пули кайтариб берилса бас, ўгрини топиш-топмаслигимиз билан иши йўк. Топмасак, кайтага кувонади, “икки миллион ўгирлатдим, пулимни топиб берасанлар” деб даъво килиб юраверади.
-Ўгри ўзининг невараси. Бунга шубхам йўк. Унинг маишатига сандик тўла пул хам камлик килади. Гиёхвандларга даллоллик килиб тирикчилигини аранг ўтказиб юрибди. Дискотека кўп сирларни ошкор килиши мумкин.
-Гумонларингни айт-чи?
-Аввало дискотеканинг асосий иши кечаси бошланади. Хокимнинг карорига кўра, бунака жойлар соат ўн бирда ишини тугатиши керак. Булар эса асосий маишатни ўн бирдан кейин бошлашади. Бу жойларни текшириб турувчи профилактика нозирларини хам бир элакдан ўтказиш керакмикин? Хар холда дискотека ёнидан ўтишаётганда кўзларини бекордан бекорга юмиб олишмаса керак?
-Сен бу томонга шўнгима, бўладиган гапни айт.
-Дискотекага кирган одам бир оздан кейин ўзгаряпти. Галати холга тушяпти. Мен хам ўзимни бошкача хис килдим.
-Нега ажабланасан? Музиканинг шовкини гангитиб кўяди. Рок-музика хам ўзига хос наркотик хисобланади.
-Мен бошкача хулосага келдим. Дискотекага корадори кукуни сочилса керак.
-Кандай килиб?
-Хаво совутгичлар пуфлаб бериши мумкин. Бу ерга келадиганлар ана шу енгил кайфга ўрганишганга ўхшайди. Бунакаларни корадорига ўргатиш осонрок бўлади.
-Таклифинг?
-Дискотекадаги хаво таркибини текшириш керак. Ундаги доимий мижозлар кузатилса, сотувчиларнинг изига тушиш мумкин. Олгиртой билан Ражабнинг муносабатлари алохида кузатилиши керак. Сухроб менга кармок ташлади. Ўзимни лакмаликка солиб илинмокчиман. Улар фош этилса, ўгирлик хам ойдинлашади.
-Хўп, сен ўзингни лакмаликка солавер. Лекин аслида-чи? Улар сендан ахмокрокми?
Шухрат бошлигининг максадини англамай елка кисди-да, мужмаллик билан жавоб кайтарди:
-Шунака бўлса керак...
-Агар ўзингни улардан акллирок деб хисобласанг, ўйинга аралашмаганинг маъкул. Акллиларнинг ахмоклар кўлидан ўлим топишига тарих кўп гувох бўлган. Сен ўлишга шошилма.
-Жуда-а вахима килиб юбордингиз-ку?-деди Шухрат жилмайишга харакат килиб.
-Вахима эмас. Олгиртойинг билан Ражаб Самиев итбалик бўлиши мумкин. Лекин уларнинг ортида наханг тишини кайраб турибди. Бу сенга богчадаги “уруш-уруш” ўйини эмас. Улар учун инсон жонининг бир сўмлик хам кадри йўк. Шу гапларимни ўйлаб кўр. Кандай ўйинга аралашмокчи бўлаётганингни аввал ўзинг тушуниб ол. Ана ундан кейин таклифларингни когозга тушириб, бошликка билдирги ёз, мен маслахатлашиб кўраман.
Менглиев Шухратнинг гапларини эътиборсиз тинглагандай кўринган бўлса-да, унинг зийраклигидан мамнун эди. Аслида, Ражаб дастлаб сўрок килинаётган дамдаёк бу оиланинг корадори сотиш билан шугулланишини гумон килиб эди. Шухрат Америка элчихонасининг Сухробга рухсатнома бермагани сабабини аниклашга ёрдам беришни сўраганида “яна бир мухим далилни унутяпсан, ўйлаб кўр”, деб айнан шуни назарда тутганди. Шухратнинг ўйлаб кўриб, калаванинг бир учини топишини кутмасдан Самиевлар оиласига доир маълумотлар билан кизикди. Холниса Самиеванинг йигирма беш йил мукаддам катта шахарга кўчиб келгани, “Райком бува” деб номланмиш амалдорнинг тўшагини обод килиб юриб бир ўгил тугиб олгани ва бу хизматлари эвазига хозир яшаб келаётган ховлига эга чиккани Менглиевни кўпам кизиктирмади. Ўз хусну малохатидан шу тарзда самарали фойдаланувчи аёллар ўтган замонда кам эмасди. Хозир хам етарли. Гарчи улар зинокорликда айблансалар-да, жисмоний жазога тортилмай кўйилганлар. Бундайларни Худо качон жазолашни хеч бир банда, хусусан Менглиев хам билмайди. Билишга кизикмайди хам. кизикканда эди, Холнисанинг ўтаётган умри жазонинг аввали эканини сезган бўларди.
Холнисанинг ўтмиш замондан жабр кўргани хакидаги даъвоси ажабланарли эди. Менглиев Ражабни биринчи марта сўрок килишга тайёрланаётган пайтда идорага шовкин солиб кирган Холниса “пахта иши”да жабр кўрганини кайта-кайта таъкидлаган эди. Комсомолда ишлаётган шўх-шодон кизнинг “Райком бува” назарига тушгач, иктидорли ёш мутахассис сифатида компартиянинг район кўмитасига ишга олинганини, кунлардан бир кун саркотиб билан мажлис маърузасини ёзаётган пайтида фаррош “билмасдан” устларидан кулфлаб кетганини, окибатда кекса ошик билан ёш маъшука хакида достонлар тўкилмаган бўлмаса-да, миш-мишлар таркаганини Менглиев билмасди. “Пахта иш”и бошланиб, “Райком бува” хибсга олинганда Холниса шахарда яшарди. “Райком бува”нинг юраги хастамиди ё кўркувдан ёрилиб кетдими, хар холда турмага тушган тун ёстикка бош кўйди-ю турмади. Ўлим “Райком бува”ни Сибир турмаларининг азобларидан, хотини ва ўйнашларини эса тергов азобларидан куткариб колди. Холниса “пахта иши”дан жабр кўрганини айтганида буларни назарда тутмаган эди. Бокира умрини мол-дунё хавасига алмаштирган бу жувон каричи билан ўлчанганда у кўрган жабру жафонинг чеки йўк эди. Хар ойда худди маош каби оладиган пул, хар хафта келиб турадиган гўшту ёг “Райком бува”нинг фожиасидан сўнг узилгач, ўзини жабрдийдалар сафида кўрди.
Менглиев бу аёл хаётига хос икир-чикирлар билан кизикмади. Билгани: амалдорнинг ўйнаши бўлган, ўйнаши турмада жон берган. Яна билгани: олий ўкув юртини кизил диплом билан битирган, эътиборли идораларда ишлаган аёл энди курт-писта сотиб тирикчилик килади. Менглиев мана шунисидан ажабланди. Ажабланиш билан кифояланмай, бугун эрталаб Холниса савдо киладиган жойга бориб кузатди.
Ёкилги куйиш шахобчаси якинида омонат тикланган автоустахона гавжум, барча ўз иши билан банд эди. Менглиевнинг зийрак нигохи катта чинор дарахти соя солиб турган майдончага, болалар аравачаси ва пастак ёгоч курсидан иборат Холнисанинг “савдо маркази”га каратилганди. Айрим автомашиналар ёкилги куйгач, айримлари усталарга учрагач Холниса ёнида тўхтаб ўтишарди. Айримлари эса худди бошка ерда сигарет йўкдай, атай шу ерга келиб олишарди. Холнисанинг мижозлари асосан кимматбахо машиналарда келаётган ёшлар эканини фарклаб олиши кийин бўлмади. Бойвачча йигитларнинг гугурт олишларига бошкалар эътибор беришмасалар хам, милиция ходимининг бефарк караши мумкин эмасди.
Капитан Менглиев идорасига кайтиб, бу кузатув натижаларини ўзича тахлил килиб ўтирганида Шухрат келиб, гумонларини баён килгач, жиноятга доир занжир халкаларини бир-биридан узган холда аниклаш мумкин эмаслигига амин бўлди. Шухратнинг билдирги ёзишини кутмай, бошлик хузурига йўл олди.

[OmoN]

Яна юқоридаги постимни такрорлашга ийманиб турибман :)

[Tohir Malik]

ЯНА НЬЮ ОРЛЕАНДА:

Саховат илинжи

Набирасини уйготиб, телефон хакини тўлаб келишни тайинлаган Мохина кампир ён кўшниларникига чикиб “Америкадан телпон бўлган-бўлмаганини” суриштирди. Кизи Америкага кетаётганида “Телпонимиз жавоб килмаса кўшниларга сим кокавер”, деб тайинлаган эди. Америкада кечаси телефон алокаси арзонрок бўлгани сабабли Зарина бу томонларда субх кирган чогда кўнгирок киларди. Хар тун нохуш туш кўраётган кампир хар тонг телефон кўнгирогини кутиб, юраклари эзилиб кетди. Назарида бу тонг кизи кўшниларга телефон килгандай туюлиб, умид билан эшик кокди. Кўнгирок бўлмаганини билиб, умиди синган холда бўшашиб кетаётганида рўпарасидан Муаттар чикиб, истамайгина тўхтаб, сўрашди.
-Айланай, эсон-омонгина юрибсизми? Кеча Халимахонларникида ифторликда учрашармиз девдим, кўринмадингиз-а? Бирам хавотирландим, ифтордан кейин хабар олай десам, уйингизнинг чироклари ўчик экан.
-Вой, хозир ифторингиз юрагимга сигадими?
-Яна нима бўлди, айланай?
-Нима бўларди?..-Мохина кизидан хавотирда эканини унга айтгиси келмади.-Гўрда чиригур ўгрини халиям топишмади.
-Сабр килинг, топилиб колар. Сабр яхши нарса. Кеча отин ойи бирам чиройли маъруза килиб берди, чикканингизда эшитардингиз.
-Сиз чикиб эшитибсиз, оламга татийди,-деди Мохина. Муаттар бу кесатикка эътибор бермай, унинг энсасини баттар котириб, таассуротини айта кетди:
-Сабри йўк одамнинг дини хам бўлмас экан. Бир куни хазрати Умар Пайгамбаримиз алайхиссаломникига келиб карасалар, камишдан тўкилган бўйра устида ётган эмишлар. Юзларига, кўлларига камиш ботиб кетганмиш. Хумчадаги сув билан бир сиким арпаларидан бошка озик-овкатлари йўк экан. Шунга каноат килиб яшарканлар. Буни кўриб хазрати Умар йиглаб юборибдилар...
-Яна бир ифторликка борсангиз эшитганларингизни бира тўласи кўшиб айтиб берарсиз, хозир бозорга етиб бормасам, жойдан курук коламан,-деди Мохина унинг гапини шарт кесиб. Бозорга икки-уч дакика кечикиб борса, осмон узилиб ерга тушмаслиги аник бўлса-да, тилига бошка бахона келмагани учун шундай деди. Муаттар ўзини кечадан бери хаяжонга солган хикматларни айтиб бера олмаганидан пушаймон бўлиб колаверди. Ўтган йили кўшнисини рўза тутишга даъват килганида Мохина кампир “рўзангиз тушмагур ярим кунлик бўлганида жон-жон деб тутардим. Сахардан шомгача очликка чидай олмайман, ичакларим узилиб кетиши мумкин”, деганида “вой ўлайин, Худонинг буйругига бунака аралашманг, тавба килинг”, дейиш билан чекланган эди. Кечаги ифторда отин ойи айтиб берган ривоятни эшитиб, кўшнисининг бултурги гапини эслаган, бу ривоятни унга, албатта, айтиб беришни кўнглига туккан эди. Эшитган ривоятига кўра, факирлардан бири “Йа Расулаллох, факат хурмо еявериб, ичимиз куйди, хар доим мева еймиз”, деб нолиганида Пайгамбаримиз алайхиссалом “Мен хам худди сизлар каби икки ойдирки, мева ейман. Уйда ейишга бошка нарса йўк”, дедилар. Яна бир киши очлик туфайли корнига тош боглаб юраркан. Иссик тош коринга богланганида ошкозондаги очлик азоби бироз чекинаркан. Ўша одам корнидаги тошни кўрсатиб, очликдан шикоят килганида Пайгамбаримиз алайхиссалом хам муборак коринларига боглаб олган тошларни кўрсатган эканлар. Бу ривоятдан мутаассир бўлган Муаттарнинг Мохина кампирга аталган гаплари айтилмай колиб, афсусланди.
Бозорга шошаётган Мохина бир неча кун илгари худди шу пайтда Нью Орлеан полис махкамасида кизининг азоб чекиб ётганини тасаввур хам кила олмасди.
Корадорифурушларга дастёрлик килишда айбланган Зарина узоги билан кечгача озод бўлишидан умидвор эди. Гарчи бу мамлакат конунларини билмаса-да, корадори савдосига аралашиш барча юртларда жазоланишидан хабардор эди. Кечгача икки марта сўрок килдилар. Сўрок якунида “энди сиз озодсиз, камчилик биздан ўтибди, узр” деган жонбахш гапни кутиб, илтижо билан тикилди. Иккинчи сўрок якунида сержант:
-Аслида сени хам, шерикларингни хам хибсга олиш, суд килишнинг хеч хожати йўк эди,-деганда умидвор кўзларида нур чакнади. Аммо кейинги гап нурни сўндирди, хатто жонини сугуриб олгандай бўлди:-Ўша жойнинг ўзида отиб ташлаш керак сендакаларни. Американинг бошига битган балосанлар сенлар!..
Сержант бу захарли гапини Хамелтон ёки Эденбургга айтса ўринли эди. Бирок, айбсиз заифага бундай дейиши ўтмас пичок билан сўйишдан баттар азоб эди. Зарина совукдан эмас, кўркувдан калт-калт титраб, панжара ортида гужанак бўлиб, кисмат хукмини кутарди. Хатто дарчаси хам бўлмаган хибсхонада куннинг ўтганини билиш мушкул эди. Зарина тун кирганини тахмин килиб, тонг отишини умид билан кутаётганда панжара эшигини шараклаб очиб, гавдаси аёлга нисбатан кўпол эркакни эслатувчи жувонни киритдилар-да, “Кўлинг кичишаётган бўлса, ана, хуморингни бос”, деб нари кетдилар. Зарина бу гапнинг маъносини тушунишга улгурмай, эркакшода жувон унга якинлашиб, бошига мушт туширди. Кейин тепди. Заринанинг хушдан кетишига шунинг ўзи кифоя килди. Бу хотиннинг кимлиги, нега камалгани, уришдан муроди не эканини билишга уринолмай хам колди. Хушига келиб кўзини очганда хибсхонада нотаниш хотин кўринмади. Темир панжара ортида турган полициячи “Биров урса индамай ётаверасанми, нега ёрдамга чакирмадинг?” деб кўйди-да, кимгадир кўнгирок килиб “жиноятчининг хушига келганини” билдирди. Дам ўтмай сержант келиб, шу ернинг ўзида яна сўрок бошлади. Саволлар маъноси кечагидан фарк килмади. Сержант асосан Хамелтон ва Эденбург алока килган одамлар билан кизикди. Зарина бу ерда хеч кимни танимаслигини айтса хам, бу жавобдан коникмади. Терговни чўзмай, “янги кўшни келгунига кадар эсингни йигиб ол”, деб бўлажак азобдан огох этди.
Полис махкамаси атрофида умидвор кезаётган Жўра бу онда сахродаги куруб колган кудукдан сув тошиб чикишини кутаётган телба холида эди. Нью Орлеан довул хукмида колган кечаси иккинчи кават зинасида дийдирашиб ўтиришганда Зарина: “Шунака хам бўладими, “одаммисан” дейдиган бир мехрибон хам топилмайдими бу юртда?” деб алам билан хўрсинганида Жўра:
-Мехрибон дейсанми? Валади зинолар билан тўлган, эркак билан эркак, аёл билан аёл никохланадиган юртда кандай мехр-окибат бўлиши мумкин?-деб асабий тарзда жавоб берган эди.
Жўра бу гапларни ўша тун беихтиёр айтиб юборганди. Ўз ахлининг махсули бўлмаган бу фикрни у сафари арафасида дўсти Нуриддиндан эшитган эди. Полис махкамасининг эшигидан хотини чикиб келишини умид билан кутаётган Жўра ўша гапни яна эслади. Сўнг бу ерда ўтираверишдан наф йўклигини англаб, “чикмаган жондан умид” деганларидай биронта мехрибонга йўликтиришни Худодан сўраб шахар маркази томон юрди. Катта дўкондаги иш юритувчининг ёрдамчиси сифатида топиш-тутиши ёмон бўлмаган хамшахридан яна ёрдам сўрашга карор килди. Бу юртга отланганларида кайнонасининг узок кариндоши бўлмиш Хамробекдан умидлари катта эди. Хар холда Хамробек уларга кўлидан келганича ёрдам берди. Аммо кеча “Сизга шунча пулни ким бериб туради? Хўп, берди хам дейлик, карзни кандай узасиз?” деб Жўранинг умид чиннисини синдиришдан ўзга чораси колмади.
Полис махкамасидаги бесамар кутишдан сўнг Жўра синдирилган ўша умид чиннисини гўё тупук билан чегалагандай яна Хамробекка рўпара бўлди.
-Сиз ўртага тушиб карз топиб бераверинг, мен Тошкентга телефон киламан. Кайнонам уйни сотиб, пулини юборадилар. Мен бировнинг хакини еб кетадиган номард эмасман.
-Ака, бу гапингиз Тошкентга ярашади. Бу ернинг битта коидаси бор...
-“Ўзинг учун ўл етим”ми? Бир марта айтгансиз,-деди Жўра асабийлашиб.-Нима, етимлар индамай ўлиб кетаверишлари керакми? Ватандош дегани бир-бирини кўлламайдими?
-“Ватандош” дегани тилдаги ёки газетдаги гап,-деди Хамробек унинг хакикатни тушунишга ожизлик килаётганидан гашланиб.
-Бу ёкка келмасимдан олдин телефонда гаплашганимизда ваъда канака бўлган эди?-деди Жўра таъна охангида.
-Мен ваъдамни бажардим: кутиб олдим, университетга рўпара килдим. Илмингиз уларнинг талабига жавоб бермаса, мен айбдор эмасман-ку?
-Хаммаёк гирром! Хаммаёк муттахамлик!-Жўра шундай деб ижирганди-да, бир оз тин олди. Кейин ўзини босиб сўради:-Нью Йоркка бориб келсам-чи? Абдуолим деган одамнинг бир жамияти бор экан, деб эшитдим, ё у хам ёрдам бермайдими?
-Билмадим...
Хамробек Абдуолимнинг ёрдам бермаслигини биларди. У одам сиёсий бахона билан ўзини “кувгин” либосида кўрсатганларнигина панохига оларди. Жўрага ёки Заринага ўхшаб пул илинжида келганлар билан иши йўк эди. Хамробек бу хакикатни айтсаммикин ё индамай кўйсаммикин, деб иккиланди. Кейин “яна бекордан бекорга сафарга отланмасин”, деган хавотирда бор гапни айтиб, тушунтирди.
Жўра Абдуолимни яхши билмаса хам жамиятининг вазифасини кисман биларди. Шу боис Хамробекнинг айтганлари унга фавкулотда янгилик бўлиб туюлмади.
-Биз хам ўзимизни “кувгин” деб эълон килсак-чи?
-Канакасига?-деб ажабланди Хамробек.
-Масалан, менинг сиёсий карашларим учун илмий ишларимга тўганок бўлишган.
-Шуни исбот кила оласизми?
-Канака исбот керак?
-Билмадим. Бир артист кувгинлигини исбот кила олмаган экан, деб эшитувдим. Хар холда бугун бориб “мени кувгин килишди”, деганингиз билан эртага кўлингизга пул туткизиб кўйишмаса керак. Билишимча, сиёсий ишларига ярасангиз канотига олади, бўлмаса дий-диёйингизни айтиб, чапагингизни чалиб колаверасиз.
-Унда нима килай?-деди Жўра бўгилиб.
-Кутишдан бошка иложингиз йўк.
-Нимани кутаман?
-Судни. Бу ерда терговни чўзишмайди. Полиснинг исботи заиф бўлса, суд хотинингизни озод килиб юбориши мумкин.
Хамробекнинг бу гапи хадик билан тепаётган юракка хотиржамлик бера олмасди. У омади юришмаган олим ватандошига бундан ўзгачарок жўяли маслахат бера олмаса хам эди. Тўгри, у пулдан ёрдам бериш имконига эга эди. Эхтимол Тошкентда шундай зарурат тугилса хасислик килмасди. Лекин мусофир юртда беражак ёрдамининг окибатда сахро кумига сингиб кетган ёмгир томчиси каби йўк бўлиб кетишини билгани учун хам ўзини бундай хотамтойликдан тутишга мажбур эди.
Жўранинг тупук билан ямаган умид чинниси энди парча-парча бўлиб сочилиб кетди. Синик кўнгил билан бошпанасига кайтганда хўжайинининг газабига дуч келди. Майсазорга кимдир сигарет колдигини ташлаган экан, Жўра балога колди. Жўра хотини бошига тушган фожиани айтиб, узр сўраган эди, уй хўжайини эшитишни хам истамай, яна шу хол кайтарилса, ишдаб хайдаб юборажагини маълум килди. Жўранинг хозир ишдан хайдалиши мумкин эмас эди. Чунки ишдан хайдалса кулбадан хам хароброк бу бошпанасидан ажралиб коларди. У кечгача вазифасини бажариб юрди. Кўли ишда бўлса хам кўзи кўча томонда эди. Хотинининг жилмайиб келишини умид билан кутди. Кош корайгач эса Вилли Браунни кута бошлади.
Браун одатича ярим кечада келди. Маст бўлса хам оёкда турар холда эди. Шунга карамай, Жўра одати бўйича уни суяб хонасига кадар кузатди. Эшик очилиб, Браун ичкарига кадам кўйгач, остонада тўхтаган Жўра:
-Мистер Браун, кахва кайнатиб берайинми?-деб сўради.
Бу таклифни эшитган Браун оркасига ўгирилиб, Жўрага ажабланиб каради:
-Кахва ичгинг келяптими?.. Ё... менда гапинг борми?
-Ха, мистер Браун, маслахатингизга мухтож бўлиб колдим.
-Бугун кайфиятим яхшилигини билиб сўраяпсанми? Кани, кир, аввал виски ичамиз, кейин кахва...
Брауннинг хохишини бажо келтириб, унинг эзмалигига дош беришга мажбур бўлди. Унинг “нима гапинг бор?” деб сўрашини сабр билан кутди. Нихоят, савол сўралди. Максад айтилди. Кахванинг ўрнига виски хўплаб ўтирган Браун тобора кисилиб бораётган кўзларини унга кадаб жим колди. Жўра гапим таъсир килди шекилли, деб сал жонланди. Ха, гап таъсир килган эди, бирок, Жўра умид килгандан кўра ўзгачарок тарзда эди бу таъсир. Бир неча нафасдан сўнг Браун кандай мутаассир бўлганини ошкор этди:
-Сен... жиннирокмисан?-деди-да, саволига жавоб кутмай давом этди:-Шунча пул бериши мумкин бўлган ахмок бор, деб ўйлаяпсанми?
Жўра “Кимнинг киммати баланд бўлса, кадр-киймати хам баланд бўлади”, деган хикматни эшитмаган эди. Эшитганда эди, кадр-киймати тубан одам хузурида паст кетмаган бўларди. “Кимга олийхиммат берилган бўлса, унга хамма нарса берилган хисобланади. Кимга берилмаган бўлса, унга хеч нарса берилмаган бўлади”, хадисига мувофик Браун гарчи бадавлат кўринса-да, аслида инсонни Яратган хузурида азиз ва мукаррам этувчи барча нарсалардан бебахра эди. Бу хакикат на унинг ўзига, на мархамат кутиб ўтирган Жўрага маълум эди. Саховати йўк бой суви йўк арикка ўхшайди. Бу мамлакатда бойлар кўп, шунинг баробаринда сувсиз ариклар хам кўплигини Жўра энди-энди фахмлаётганди. У Брауннинг гапидан гашланиб:
-Карз бериб, хожат чикарадиган одам ахмок бўладими?-деб эътироз билдирмокчи бўлди.
-Ха, албатта ахмок бўлади,-деди Браун янада катъийлик билан.-Агар акл билан пул топган бўлса, ахмоклик билан сарфламаслиги керак.
-Камбагал одам бирон нарсага мухтож бўлса нажот топмай ўлиб кетаверадими?-деди Жўра.
-Ахмок одамнинг ўлиб кетишдан бошка яна кандай чораси бор?
Бу шунчаки савол эмас, маст одамнинг алжираши хам эмас, дунёни ўз каричи билан ўлчаб, ўз кўзи билан кўриб, ўз акли билан мушохада этувчи одамнинг акидаси эди. Бу акида хусусида у билан бахс этишнинг ўзи нодонлик эди. Жўра у билан бошка гаплашгиси келмай, ўрнидан турди.
-Сен физикани озми-кўпми биласан, лекин хаётни тушунмайдиган одамсан,-деди Браун.-Менга бегона бўлатуриб карз сўраяпсан. Агар тугишган акам бўлганингда хам сенга бермас эдим бу карзни. Лекин битта маслахат бераман. Шу якин ўртада мусулмонларнинг ибодатхонаси бор, деб эшитганман. Ўшаларга учраб кўр, балки ёрдам беришар.
Жўра унинг гапини эшитгиси хам келмаётган эди. Лекин охирги маслахати хуш ёкиб, кўз олдидаги коронгулик ойдинлашгандай туюлди. Масжид борлигини у хам эшитган эди, бирок пешонаси саждага тегмагани сабабли у жойга боришни шу пайтга кадар ўйлаб хам кўрмаганди. Ўз уйида эканида мухтожларнинг масжидларга мурожаат килганлари ва хожатлари раво бўлгани хакида эшитиб юрарди. Брауннинг акли етган нарсага ўзининг фаросати калталик килганидан афсусланди. Зина остидаги бошпанасига кирмай ташкарида у ёкдан бу ёкка юрди. Масжидга боришни, унда нима дейишни ўйлаб, пишитган бўлди. Тун ярмидан окиб, вакт субхи козибдан хам ўтганди. Тонг ёришганида у иш жойида бўлиши шарт эди. Шу боис соатига караб олди-ю масжид томон шошилди. Масжидга якинлашганда ичкаридан азон товуши эшитилди. Жанозаларда иштирок этиш учун масжидга бориб турган Жўра намоз ўкиш у ёкда турсин, ибодатга кандай тайёргарлик кўришни хам билмасди. Майитни кўтариб масжидга боришгач, жаноза намозини ўкишни кутиб ташкарида туришарди. Хозир ичкарига кирмаганидан, хеч бўлмаса, намоз тартибларига разм солмаганидан афсусланди.
Йигирмага якин одам бирин-сирин ичкари кириб кетгач, имомнинг кироати эшитилди. Намоз ўкиб бўлинганда тонг ёриша бошлаган эди. Кора танли, ок танлилардан иборат кавм таркала бошлагач, Жўра ичкари кириб, имомни сўради. Бошига ок тўр дўппи кийган, жингалак сочли, соколи сийрак кора танли одам “Имом менман”, деб унга жилмайиб каради. Имом масжидга кираётиб Жўрани кўрган, унинг намозга кўшилмаганини хам сезган эди. Шунга карамасдан “Нега сафимизга турмадингиз, бу ерга келишдан максадингиз нима?” деб сўрамади. Аксинча, мулойим охангда “Кўринишингиздан мусофирга ўхшайсиз, каерликсиз, биродар?” деб сўради.
-Ўзбекистонданман,-деди Жўра.
-Ха, хазрати Бухорий юртиданмисиз, келинг, унда бошкатдан кўришайлик, улуг жойларнинг хавосини олиб келибсиз.
Ибодатсиз кимсанинг улуг жойлар хавосини олиб келиши махол эканини имом билса-да, ўша табаррук ва шарафли масканлар хурматидан Жўра билан кучоклашиб кўришишни маъкул топди. Ер юзида шарафланган шахарлар, зиёратгохлар оз эмас. Акли диёнат ўша жойларни бир мартагина бўлса-да, кўришга интилади, бу зиёратни насиб этишни Худодан сўраб, муножотлар килади. Миллионларнинг калбини ўзига тортиб турган ўнлаб масканларда яшовчиларнинг айримлари эса кандай улуг жойда истикомат килаётганини хис эта олмайди. Имом бу хакда кўп ўйлар, ибодатсизларни бошкалар каби айбламас, билакс, уларга ачинарди. Айблайдиганларга танбех берарди-да, “Худо уларни синов дарёсига ташлаб, гарк килишни ихтиёр этган бўлса, “ўлганни устига тепган” кабилида айблашимиз инсофдан эмас. Бунинг ўрнига Аллохдан сўрайлик, уларни чўктирмай, хидоятнинг йўлига солсин”, дер эди.
Хозир хам Жўрани биродарлик мухаббати билан багрига босиб, унга хидоят тилади. “Бир хожат юзасидан келганингни билиб турибман, хожатингни мен раво кила олмайман. Гам-ташвишларингни кўтаргувчи ёлгиз Аллохдир, шундай экан, унинг уйига якин келганинг холда, ичкари кириб нечун саждага бош кўймадинг, Яратганнинг кули эканингни тасдик этмадинг? Бу ахволда нимадан умид киларсан?” деб унинг боши узра маломат тошлари ёгдирмади. Омонлашиб бўлгач, ўтиришга жой кўрсатиб, ўзи хам унинг рўпарасидан жой олди-да:
-Исмим Мухаммад Абдуллох, Аллохнинг шу уйида бахоли кудрат имомгарчиликка ўтиб тураман,-деб таништирди.
Гарчи “дардингизни айтаверинг”, демаган бўлса-да, бу таништирувдан сўнг Жўра гапни айлантирмай муддаога ўтиши лозимлигини англади. Аввал ўзини таништиргач, ахволини баён килди. Гапи якунида юракда тўпланган хасрат тутунини бир “уфф”билан чикармокчи бўлди. Мухаммад Абдуллох уфф тортмок шунчаки дард изхори эмас, ношукурлик аломати хам эканини, хар кандай азобга дуч келган такдирда банда шукр килмоги шартлигини айтиб, насихат бошламади. Маст одамга ичкиликнинг харомлигини тушунтириш мумкин бўлмаганидек, бошига тушган кулфатлардан гангиб ўтирган бу одамга насихат килиш ортикча эканини у англаб турарди.
Одатда бировга дардини айтган одамнинг кўнгли сал равшанлашади. Жўра эса бошига тушган кулфат баёнини охирига етказиб, баттар эзилди.
-Адолатсиз мамлакатдан адолат тилаб юрибман. Бу ёги нима бўлишини билмайман...-деди аламли овозда. Сўнг “Бегона одамга хасратимни дастурхон килишим тўгри бўлдими?” деган хаёлга бориб, бошини эгди. Дўсти Нуриддин “Агар томирларингдаги конда мехр тўлкини жўшиб турмаса, у кон эмас, балчик суви экан”, деб такрорлашни ёктирарди. Жўра бу онда дўстининг шу хикматини эслаб, “Бу одамнинг томирида кандай кон окар экан?” деб ўйлади.
Жўра учун ок дўппили бу кора одам нотаниш бўлгани билан, нажот илинжидаги бу дардли киши Мухаммад Абдуллохнинг назарида бегона эмасди. “Ер юзидаги миллиард-миллиард инсонлар Одам Ато ва Момо Хавво фарзандларидир, барчалари бир-бирларига биродардирлар”, деган акидага кўра яшовчи бу одам дардли биродарининг мушкулини шу ондаёк осон килиб беришга ожиз бўлгани билан, хасратига бефарк карай олмасди.
Бошига кулфат тошлари ёгилаётган биродарининг кейинги аламли гаплари уни танбех беришга мажбур килди.
-Бир-икки инсофсиз одамга дуч келганингиз холда бутун мамлакатни адолатсизликда айблашингиз тўгримикин, биродар?-деди у хилмлик ила.
Мухаммад Абдуллох саволига жавоб кутиб эмас, мехмоннинг ўйлаб олишига фурсат бериш учун сукут саклади. Жўра хозир фикрлайдиган, хаёт фалсафасини тахлил киладиган холатда эмас эди. Шунинг учун:
-Билмадим, бу канака миллат экан, аклим етмаяпти,-деб хўрсиниш билан чекланди.
-Американи айтяпсизми?-деди имом ажабланиб.-Дунёда инглиз миллати бор, деймиз, рус миллати, испан миллати... Лекин америка миллати йўк. Бу китъага кадим асрларда оврупонинг хамма мамлакатларидан одамлар бойлик илинжида бостириб келаверишган. Америка мамлакатининг пойдеворини ана ўша нафс бандалари кўйганлар. Бизнинг аждодларимизни эса кул килиб хайдаб келганлар. Сиёсат мантигига кўра, Америка бирлашмиш штатларига тобе одамлар бор, миллат эса йўк. Рухият мантигига кўра эса бунда сиз айтган адолатсизлар билан бир каторда адолат ва инсоф эгалари хам истикомат этадилар. Менга колса, дунёни хозиргидай миллатларга бўлмасдим. Мен учун инглиз хам, рус хам, бошка миллатлар хам йўк. Мен учун ахли диёнат бор, диёнатсизлар бор; саховат эгалари бор, хасислар бор; мехрибонлар бор, зулмкорлар бор... Сиз иккинчи тоифага дуч келибсиз-у дунё кўзларингизга коронгу бўлиб кўринибди. Коронгулик ортида ёруглик борлигини фахм этмабсиз. Сизга мехрсиз бўлиб кўринган одамлар аслида саховатсиз кишилардир. Аммо уларга бу хакда гапирсангиз, айбларини тан олмаслар, чунки саховатни исроф деб хисоблайдилар. Холбуки, саховат исрофгарчилик ва хасислик ўртасида турган фазилат. Афсуским, буни кўпчилик англамайдир ва шариатга кўра мактовга сазовор бу хулкни инкор этадир. Кимдир ўзида саховат хулкини хосил килмокчи бўлса бунинг учун у сахийлар хаётини ўзлаштирмоги, яъни молни Аллох йўлида сарфлашни ўрганмоги лозим. Нафсга юкланган бу мехнат то табиатга сингиб, хулкка айланиб кетгунча улкан сабр керак бўлади. Качонки киши килган саховатидан лаззат олса, бу саховатнинг юксак даражасидир. Хакикий сахий молини сарфлар экан, лаззатланади. Огриниш, кийналиш унга бегона.
Бу гапларни эшитаётган Жўра имомга ажабланиб каради. Агар Жўра бой бўлиб, бирон ватандошининг хожатини чикаришдан бош тортаётган, хасислик килаётган бўлса ,бу насихат жоиз эди. Хозир бу гапларга не хожат бор эди?
Мухаммад Абдуллох мехмоннинг таажжубини англаган бўлса-да, фикрлари баёнини давом эттирди:
-Мол-дунё бамисоли сув. Бирон ташнанинг чанкогини кондириш учун саховат ахли уни ушлаб туради, бирон мухтожнинг хожатини раво килиш учун уни сарфлайди, бераётганида заррача кийналмайди. Аксинча, лаззатланади. Кайси калб шу даражага етибди, демак, Аллох уни саломат саклабди.
Мухаммад Абдуллох “гапларимга тушундингизми?” дегандай мехмонига каради. Жўра “бу гапларнинг менга нима зарурати бор?” деб юбормаслик учун кўзларини олиб кочди. Имом бир оз сукут саклагач, Жўранинг яширин фикрларини ўкигандай яна гапира бошлади:
-Бошкаларнинг сахийлигидан умидвор одамга бу хикматлар ортикча туюлар. Бирок, Аллохдан нажот тилаган онингизда “Раббим! Бугун мен ёрдамга мухтожман. Эртага хожатим раво бўлгач, мени хам эхсон таркатувчи саховат ахлидан кил!” деб ёлборинг. Бугун сиз эхсонга ташнасиз. Умидсиз бўлманг, калби саломат сакланган биродарлар топилади, инша Аллох. Ўн бир ойнинг султони хукм сураётган кунларда хайр-эхсон килувчилар, закот берувчилар кўп. Сўнг муборак хаж мавсуми арафасида эхсон килувчилар янада кўпаяди.
-Хажга борадиган одам бировга пул берарканми? Бунакасини энди эшитишим,-деб юборди Жўра.
-Биродар, бадбин фикрлардан кутулишга интилинг,-деди Мухаммад Абдуллох танбех охангида. Сўнг овозини кўтармасдан давом этди:-Бир муслим хаж йўлида пирга йўликибди.
-Эй йўловчи, каерга кетяпсан? Гурбат борлигини каёкка олиб боряпсан?-деб сўрабди пир.
-Хажга кетяпман, икки юз дирхам пулим бор,-дебди йўловчи.
-Эй йўловчи, пулларингнинг бир кисмини Аллох йўлидаги мухтожларга, гарибларга, бечораларга бўлиб бер. Уларнинг кўнгилларини ол, рухларининг уфки очилсин! Шу йўл билан илк дафъа кўнглингга хаж килдирган бўлурсан. Шундан кейин тоза кўнгил билан хаж сафарингни давом эт,-деди. Яна дедики:
-Агар сенинг калб кўзинг очик бўлса, кўнгил Каъбасини тавоф кил. Сен тупрокдан деб ўйлаган Каъбанинг асл маъноси кўнгилдир. Жаноби Хак кўзга кўринадиган сурат Каъбасини тавоф килишни кўнгил Каъбасини кирлардан тозалаш учун фарз килгандир. Шуни яхши билки, агар Аллохнинг назаргохи бўлган бир кўнгилни инжитсанг, кейин Каъбага пиёда борсанг хам, ундан олган савобинг ранжида бўлган кўнгил гунохини юва олмайди... Аллохнинг хузурига олтин тўла мингларча коса олиб борсанг хам Жаноби Хак “Бизга бирор нарса келтирмокчи бўлсанг, рози килинган кўнгил келтир. Чунки олтин ва кумуш биз учун маъносиз нарсадир. Агар бизни ва розилигимизни истасанг, буни кўнгилларни ишгол килиш билан амалга ошишини унутма!”деб мархамат килади. Валлохи аълам!
Мухаммад Абдуллох бу ривоятни хар эслаганида “Биродарлар, бу хикматни калбингиз тўрига мухрлаб олинг ва хамиша амал килиш пайида бўлинг!” деб хитоб килгиси келарди. Хозирги холатда хитобга мухтожлик йўк эди. Шу боис гапини бас килиб, мухтож мусофирга кўмаклашишга ваъда берди-да, кўлларини баланд кўтариб: “Расулиллохнинг ўрнак шахсидан ва рухоний дунёсидан бир хисса олиб, эхсон туйгусига ковушганлар накадар бахтиёрлар! Аллохим, бизларни шундай бахт билан шодлантир!” деб дуо килди.
Куёш кўтарила бошлаганини кўрган Жўра ташвишланиб, кетишга ижозат сўради. Имом унга бир сент хам пул бермади, факат калбида умид шамчирогини ёкди. Шу шамчирок Жўранинг коронгу оламини ёритишга аскотди. “Ишларим юришиб кетса, хотиржам ўтириб, шу одамнинг сухбатини оламан”, деб ният килди. Бирок, ниятининг амалга ошмаслиги мумкинлигини, дийдор энди киёматга колажагини ўйлаб кўрмади.
Масканига кайтишда хўжайинининг кахрига йўликишдан хайикди. Бахтига бу уйда истикомат килувчилар хам, хўжайин хам ширин уйкуда эди.

[Tohir Malik]

Таъкиб

Кичик бир ўгирликни арзимас ишдай назарига илмаган Шухрат бошлиги Менглиевнинг гапларини эшитиб, хайратини яшира олмади. Бу хайрат нима экан, “арзимас иш”нинг бу кадар кенг кулоч ёйишини кеча окшомда шахар бошкармасига чакирилган Менглиевнинг ўзи хам кутмаган эди. Бошкарма бошлиги хонасида гиёхвандликка карши кураш бўлимининг ходимлари хам ўтирганларини кўриб, ўтган кунги таклифи бўйича чакирилганини англади. Шу боис бошлик “юритувдаги “Иш” бўйича ахборот беринг”, деганида Мохина кампирнинг уйидаги ўгирлик тафсилотига батафсил тўхтамай, Сухроб билан Ражабнинг гиёхванд моддалар билан савдо килувчи гурух билан алокаси борлиги хакидаги тахминларига ўтди. Бошлик ўгирлик тафсилоти тўлик баён килинмаганига эътироз билдирмай, ахборотнинг гиёхвандликка доир кисмини диккат билан тинглади-да:
-Таклифларингизни ўрганиб чикдик,-деди.- Лейтенантнинг дискотекадаги зийраклиги мени кувонтирди. Хаво таркиби ўрганилди, экспертиза унинг тахминини исботлади. Хаво таркибида чиндан хам гиёхванд моддалар мавжуд. Лекин дискотекани хам, Самиевларни хам хозирча тинч кўямиз. Бизга ижрочилар эмас, ишбошилар керак. Шу сабабли мазкур “Иш” бўйича махсус тезкор гурух тузилди. Гурух харакатларини шахсан ўзим бошкараман. Менглиев, лейтенант шогирдингиз дўстидан айрилмасин. Жиноий окимнинг куйи кисмини шу йигит оркали кузатамиз. Факат ўзбошимчалик килманглар. Лейтенантнинг хавфсизлигини таъминлаш чорасини кўринг. Самиевлар унга теголмаса хам, оркадаги куч йўкотишга харакат килиши мумкин... Майор Толипов, йигилганларни кўлингиздаги маълумот билан таништиринг.
Менглиевнинг каршисида ўтирган майор ўрнидан турди-да, йигилганларни эмас, балки бошликнинг ўзинигина маълумот билан таништираётгандай ундан кўз узмаган тарзда гапира кетди:
-Самиев камок жазосини ўтаб чиккандан кейин хам хунарини давом эттираётгани хакида ишончли кишиларимиздан маълумот олганимиздан кейин кузатишни бошлаганмиз. Онасининг курт-писта сотиш бахонасида наша ёки кукун сотишидан бехабар эдик. Бунинг учунг капитан Менглиевга рахмат айтамиз.
-Сиз рахматингизни айтаверинг, биз эса лалайганингиз учун сизга танбех берамиз,-деди бошлик унинг гапини бўлиб. Майор айбини бўйнига олгандай бошини эгган эди, бошлик “давом этинг” деб кўйди. Бу ижозатдан далда олган майор гапини яна дадил давом этди:
-Самиев кейинги бир ой ичида Махманёров деган шахс билан икки марта учрашди. Аниклашимизча, Махманёров Тожикистон фукароси, мукаддам судланган. Бир хафта олдин Самиев Махманёров билан учрашувга Сухроб Норовни хам олиб борган. Шундан кейин биз унинг изини йўкотдик. Юртига кетган деган тахминимиз бор. Наркокурьер сифатида келган бўлса... бу ердаги ишни пиширгач, эхтимол мол олиб келгани кетгандир? Лейтенант Асроров Норов билан дўстлигидан фойдаланиб, балки бу масалани ойдинлаштириб берар?
Майорнинг бу таклифидан кейин бошлик “Нима дейсиз?” деган маънода Менглиевга каради.
-Назаримда лейтенантимиз бу масалани ойдинлаштириб бера олмайди,-деди Менглиев ўрнидан туриб.
-Нега?-деб ажабланди майор.
-Агар Махманёров мол олиб келиш учун кетган бўлса, унинг качон ва канча мол олиб келишини хўжайинлар Норовга айтади, деб ўйлайсизми? Норов арзимас бир дастёр. Хўжайинларнинг ким эканини билмаса хам керак. Асроровнинг айтишича, у асосан мижоз топиш билан шугулланади.
-Таклифимизни дарров рад этмай, ўрганиб чиксангиз яхши бўларди,-деди майор ранжиб.
-Албатта ўрганамиз,- Менглиев шундай ваъда берди-да, бахсни чукурлаштирмаслик максадида жойига ўтирди.
Менглиев бошкармадаги бу гапларнинг хаммасини Шухратга айтиб ўтирмади. Вазифани киска тарзда баён килгач, хазил охангига кўчди:
-Сенинг бахонангда мен рахмат эшитдим. Рахматнинг тенг ярми сеники.
-Хаммасини олаверинг, сиз – устозсиз,-деди Шухрат кулимсираб.
-Бошлик топкирлигингга койил колди.
-Кайси топкирлигим?
-Дискотекада совутгич оркали корадори кукуни пуркашларини гумон килганингда, тўгрисини айтсам, ёш боланинг лакмалиги , деб ўйловдим. Лекин “шу боланинг кўнгли чўкмасин, иш чикмаса хам майли, нари борса, хўжайинлардан сўкиш эшитарман”, деб таваккал килувдим. “Иш” яхши якунланса, юлдузчаларинг кўпайиб колиши хеч гапмас. Хозирча Олгиртой билан ошначилигингни давом эттирасан. Факат эхтиёткорликни оширишинг керак бўлади. Олгиртой ёки Самиев билан бирга бўлган пайтингда атрофда йигитларимиз химояга шай туришади. Хатар сезишинг билан хабар килишинг шарт. Кучингга ишонма. Агар гурух Самиев билан Олгиртойдангина иборат бўлганида “Иш”ни иккаламиз бир ёклик кила олган бўлардик. Катта жиноий гурухнинг изига тушиляпти. Талаб шунга караб катта бўлади.
Шухрат билан Менглиев бўлажак вазифалар хакида гапириб ўтиришганида телефонлари ишламаётганидан хуноб бўлган Мохина кампир набирасини уйготиш билан банд эди. Аввал ховлида туриб уч-тўрт марта чакирди. Жавоб бўлмагач, зинадан кўтарилди. Бу зинадан тушиб-чикиш унга кийин эмасди, аммо бу сафар нафаси сикиб, чап курагида санчик тургани учун ўзини бехол сезди. Айвондан ўтаётганида санчик босилгач, бу ўзгаришни хам унутди. Уйга кираётган кампир остона хатлади-ю ичкари бўм-бўшлигини кўриб, ўзини йўкотиб кўяёзди. Назарида бир неча кун аввал сандигини куритган ўгри бу тун кириб мебелларни хам ўмариб кетгандай туюлди. Жонхолатда:
-Сухроб! Хой Сухроб! Гафлат босиб ётаверасанми, тур ўрнингдан! Шўргинамиз куриб колибди!-деб бакирди.
Дераза томонда ётган Сухроб кўзларини очишни истамай гашланди-ю кимирламай ётаверди. Мохина кампир “шўргинаси куриб колганини” такрорлаганича набирасига якинлашиб, уни турта бошлади.
-Бабуль, бунча хархаша килаверасиз, ухлагани кўясизми ё йўкми?-деди Сухроб каддини кўтариб.
Вахм пардасига ўралган кампир уни елкасидан ушлаб тургизмокчи бўлди:
-Тез милиса чакир, уйни ўгри урибди!
-Канака ўгри?-деди Сухроб эснаб.
-Кўзингни очиб кара, мебелларни ўгирлабди.
-Канака мебеллар?-Сухроб шундай деди-ю килган килигини эслаб, бир сесканиб тушди. Лекин ўзини йўкотиб кўймади, аввалдан тайёрлаб кўйган бахонасини айтди:-Мебелларингизни тузатишга бериб юборганман.
-Яп-янги мебелларнинг нимасини тузатасан, каери синибди?
-Билмайман, адам телпон килиб айтдилар, мен бажардим. Каери синганини ўзларидан сўранг.
-Аданг айтдими? Качон телпон килди? Савил колгур телпонимиз ишламаяпти-ку?
-Айтганларига анча бўлувди, яхши устани энди топдим.
Набирасининг хотиржам охангда айтган бу гапига ишонган кампир энди бошка мавзуга кўчди:
-Телпоннинг хакини тўлаб кўйдингми?
-Тўладим.
Сухроб бу сафар хам ишонарли охангда жавоб кайтаргани билан кампир сўрокни давом эттирди:
-Унда нима учун ишламаяпти у савил колгур?
-Кабелни узиб, ўгирлаб кетишибди. Янги кабелга пул тўлиб кўйдим. Бабуль, Ражабдан карз олиб тўладим, бугун кайтаришим керак.
-Телпончи кабелини ўгирлатган бўлса, сен нега пул тўлайсан, меров!
Шу тарзда бошланган буви ва набира бахси барибир Сухробнинг фойдасига хал бўлди.
Бу онда Мохина кампирнинг дарвозасидан нарирокдаги муюлишда кечаси билан турган сарик “Жигули” жойидан жилиб, ўрнига чап каноти сал пачокланган ок “Тико” келиб тўхтади. Сарик “Жигули”даги икки йигит дискотекадан ярим тунда чиккан Сухробни кузатиб келиб, мижжа кокмаган эди. Кутиш азобининг навбати энди “Тико”даги йигитларга колди. Ярим соатдан сўнг дарвоза эшиги очилганда улар сергакланишди. Мохина кампир кўриниши билан бу янгиликни рация оркали марказга маълум килиб, кузатишни давом этишди. Улар кутаётган одам – Сухроб салкам уч соатдан сўнг кўринди. У хотиржам равишда кўчага чикиб, дарвоза эшигини кулфлади-да, калитни чўнтагига солиб, катта кўча томон юрди.
-Жуда хотиржам-ку? Атрофига аланглаб хам кўймади,-деди кузатаётганларнинг бири.
-Учдан бири: ё хеч нарсани билмайди ё лакма ё ўзига хаддан зиёд ишонади,-деди иккинчиси сўнг рация билан богланди:- Мен тўртинчиман. Объект кўринди. Гулистон кўчаси бўйлаб кетяпти. Изидан борамиз.
Сухроб кандай касофатга аралашиб колганини, милиция томонидан хар бир харакати кузатилаётганини ўйлаб хам кўрмаганди. Кеча Ражаб бир мехмонни кутиб олишни илтимос килди. Кимлигини айтмади. “Ўзи сени танийди. Катта соатнинг тагида турсанг, келиб кўришади. Кейин таксига ўтириб, бизникига бошлаб келаверасан”, деб кира хакини хам берган эди. Эрталаб бувисининг уйготиб хархаша килишидан тинчи бузилган Сухроб яна икки соат ухлаб олган бўлса хам аъзойи бадани какшаётгани учун кўчага чикишни хам истамаганди. Кеча Ражаб “Якинда омадинг кулиб бахтиёр бўлиб коласан”, деб кўнглида умид чирогини ёккани учун ўзини ўзи мажбурлаб, буюрилган вазифани бажаришга отланди. Катта кўчага бурилишдаги дўконга кириб бош огригини босиб чикди. Сўнг троллейбус кутди. Йигирманчи троллейбусга чикиб темир йўл шохбекати томон йўл олгани рация оркали марказга маълум килинганда у ердагилар Сухробнинг максадини англагандай бўлишди. Бир соатдан сўнг келиб тўхтайдиган “Душанбе-Москва” поездини кутиш учун кетаётганига шубха колмади. Поездда ким келади? Махманёровми? Кора дори олиб келиб топширадими? Хар холда шохбекатда топширмаса керак. Унда каерга боришади?
Сухроб шохбекатда поезд келишини кутаётганида марказдагилар шу саволларга жавоб топиш билан банд эдилар.
Поезд келди.
Кетди хам.
Катта соат тагида турган Сухробга хеч ким якинлашмади. Бундан Сухробнинг ўзи хам, кузатаётганлар хам ажабланишди. Бесабрлик билан чекавериб сигарет кутисини яримлатган Сухроб охири “Ражаб мени лакиллатибди” деган хулосага келиб газабланди-да, яна троллейбусга ўтириб, изига кайтди.
Бувисининг “узилган телефон кабели” учун берган пули аскотиб, пивохонада кечгача ўзини овутиб ўтирди. Кўчада харакат сийраклашиб, дискотека атрофи гавжумлаша бошлаганида Шухрат келди. Сухроб жойидан жилмай, унга кўл узатиб кўришди:
-Энди келмассан, коранг ўчиб кетгандир, деб ўйлаётувдим.
-Каттани энг катта чакиртирган экан, келишини кутдим. Бугун адам билан орани очик килиб олдим.
-Уришиб колдингми?
-Йўк, милисадан бўшашимга розилик олдим. Хозирча катта бозордаги “стоянка”ни берадиган бўлдилар. Паттачиликни сенга атаб кўйдим.
Сухроб бу мархаматдан огринди. У катта бозордаги “стоянка” деб номланмиш кўналга майдонидан тушадиган фойдани чамалай оларди. Паттачининг топар-тутари ёмон эмаслиги хам унга маълум эди. Шунга карамай бу вазифани ўзи учун ор деб билиб пешонасини тириштирди:
-Паттачилигингни пишириб е! Индамасам жа-а тупрокка кориштириб юборасан-а? Мен балчикдан чиккан шумшук эмасман. Аданг бу ерда додахўжа бўлса, менинг адам билан ойим Америкада олимлик килиб юришибди, сенинг саркитингга мухтожлигим йўк.
Шухрат “Ростданми? Зўрсан-ку?” деган маънода унга истехзо билан караб кулимсиради-да:
-Унда тенг шерикликка олайми? Бунинг харажати бўлади, чидайсанми?-деди жиддийлашиб.
Бувисининг пулига карам бўлиб колган йигитга харажат хакида гапирилиши дарё гирдобига тушиб колган ночор одамдан ёрдам сўрашдай кулгили хол эди. Сухроб ўзини гирдобда эканини билса хам ночорлигини тан олишни истамасди. Хозир Шухрат “Харажати бўлади, чидайсанми?” деб шу ночорлигини атай эслатгандай туюлди-ю газабланганини яширмай унга ўкрайди:
-Сен олдин ўзингни эплаб ол. Эрта-индин бир иш бошлаяпман, чидасанг, сени шерикликка олишим мумкин.
Шухрат унинг газабланганини сезмагандай, гапидан астойдил кувонгандай жилмайди:
-Бўлди, гап йўк! Мен милисадан эсон-омон бўшаб олай. Иккаламизнинг ишимизни тарозига солиб кўрамиз. Кайси бири зўр бўлса, ўша томонни урамиз. Шарт битта бўлади: сеники зўр чикса, харажатдан сен кечасан, меники зўр чикса, мен кечаман.
Бу тантиликдан кейин иккови дискотека томон юрди. Дискотекада узок колишмади. Буфетдан “Фанта” олиб ичишаётганда Шухрат раксга тушаётганларга караб чалгиди-ю эшик томонда Ражаб кўриниб, Сухробни имлаб чакирганини сезмай колди. Ражаб олдинлари хам худди шундай имлаб, ёнига чакириб оларди-да бирон бир мижоз хакида гаплашарди. Шу боис хам Сухроб хозирги чорловдан ажабланмади. Аксинча, Шухратни таажжубда колдириб “Хозир келаман”, деганича кўча томон юрди. Шухрат Сухробнинг бу харакати замирида кутилмаган сир борлигини сезса-да, ўша захоти изидан эргашишга иккиланди. Бир неча дакикалик иккиланишдан сўнг тайин бир карорга келиб кўчага чикди.
Атроф кимсасиз эди. Менглиевнинг гапига кўра шу атрофда кимдир бўлиши шарт эди. Аммо ўша “кимдир” хам кўринмади. “Устоз адашган шекилли, одам кўйишга улгуришмагандир?” деб ўйлаган Шухрат Сухробнинг пайдо бўлиб колишига умид килиб турди.
Менглиев адашмаган эди. Зарурат тугилган онда Шухратни химоя килувчи одам Ражабнинг ичкарига тезгина кириб чикканидан сергакланиб, бу хакда марказни огохлантираётган онда Сухроб пайдо бўлганди. У пивохона томон юрган Ражабга эргашганида кузатувчи ўша ерда гаплашиб олишса керак, деб ўйлади. Аммо Ражаб хам, изидан бораётган Сухроб хам пивохонани четлаб ўтиб коронгу кўчага бурилдилар. Шошилганича уларга эргашган кузатувчи машина эшикларининг ёпилганини эшитди. Чироклари ёкилмагани учун машина ракамларини кўра олмади.
Ражабнинг бу сирли харакатидан ажабланган Сухроб машинага ўтириши билан:
-Ха, тинчликми, ит кувлаган гадойдек ховликиб колдинг?-деб сўради.
-Ит кувлаган гадой мен эмас, сенсан, ахмок!-деди Ражаб жеркиб.
-Ха, мен ахмокман. Бугун мени росманасига ахмок килдинг. Мехмонингни икки соат кутдим,-деди Сухроб.
Ражаб унга жавоб кайтармади. Манзилга етгунча индамай борди. Шахардан ташкарига чикишганда Сухроб ташвишланди, бирок кўркувини ошкор килиб кўймаслик учун жим кетаверди. Качонлардир катта жамоа хўжалигининг молхонаси бўлган овлокка етишганда машина тўхтаб, аввал хайдовчи тушди. Бостирма томон бориб келиб, Ражабга:
-Бу ёги бехит, тушаверларинг,-деди.
Сухроб Ражабдан кейин тушиб, унга эргашди. Бостирмада одам кораси кўринди. Сухроб аввалига унинг кимлигини ажрата олмади. Бетон охур ёнида тўхташгач “Келдингми итнинг ялоги?” деган овоздан Максни таниди. Кўнгли бир шумликни сезиб, тиззалари калтирай бошлади.
-Келишга келдим-у, лекин нега келганимга тушунмай турибман,-деди.
-Хозир чиккан жойингга киргизворганимдан кейин тушунасан,-деди Макс тахдид охангида.
Сухроб: “Нима гунох килдим? Карзимдан кутилганман. Секин-секин мижоз топяпман”,-деб ўзини оклай бошлади. Макс эса унинг гапларини эштишни хам истамади:
-Сен ахлат ошнангга ишониб, бизга хиёнат килдинг.
-Ошнам мени алдамайди. Бугун ишдан бўшайман, деб ариза берган. Мен бир хафтада уни игнага ўтказиб бераман.
Сухроб шундай дейиши билан жагига мушт тушиб, гандираклаб кетди. Муштнинг кичиклиги ва заифлигидан Макс урганини билди.
-Ахлат ошнангни корадорига аралашгани учун икки йил олдин Академиядан хайдашганмиди? Бизни шундай деб лакиллатувдингми? Ха, ошнанг сени алдамайди, биз хам сен валаки-салангга ишониб кетаверамиз. Академия эса “лакманинг синфдоши хайдалмаган, яхши ўкиб битирган”, деяпти-ку, нима килайлик, кимга ишонайлик?
-Билмайман, мен бориб текширганим йўк,-деб гўдиранди Сухроб.
-Сен текширмаган бўлсанг, биз текширдик. Бугун оркангдан одам тушганини билмадингми, хунаса! “Кўчамда бир ёни пачок “Тико” нима килиб турибди?” деб ўйлаш учун хам акл керакми?
Сухроб бу машинани кўрган, лекин ахамият бермаган эди. Хозир “Ростданам изимга тушишганми? Шунинг учун вокзалда хеч ким менга якинлашмадими?” деб ўйлаб, юраги кўркувдан тўхтаб колаёзди.
-Энди тўгрисини айтасан бизга: ахлат ошнанг сендан нимани сўради?
-Хеч нима. Милисадан бўшаб катта бозордаги стоянкани олар экан, шуни айтди.
-Нашани каердан олишингни сўрамадими?
-Сўрамади.
-Чўпчагингни аммангнинг эрига бориб айтасан!
Сухробнинг жагига яна мушт тушди. Бу сафар мушт каттарок, зарбаси хам кучлирок эди. Ражаб муштладими ё машина хайдовчисими, Сухроб сезмай хам колди. Ёнбошига йикилиб, чаккаси бетон охурга урилди. Хушини йўкотаётган пайтда томогидан тепки еб хириллаб колди.
Шундан сўнг...
Коронгу бостирма бирдан ёришди. Ён атрофида Макс хам, Ражаб хам кўринмади. Хатто молхона хам кўздан йўколиб, жазирама сахро барханлари кўринди. Кум тепалигидан бир одам тушиб кела бошлади. Сухроб диккат килиб каради: адаси! Адасини от килиб миниб олган бола эса... ўзи! Болалигида адаси уни елкасига миндириб олиб ўйнатарди. Лекин... бу сахро каердан пайдо бўлди? Бир бархандан тушиб келган адаси иккинчисига кўтарила бошлади. Шу онда иккинчи бархан тепасида кучок очиб турган бувиси кўринди. Кейин бувисининг газабли овози жаранглаб, сахрони тўзитиб юборди:
“Келиб-келиб рўзанинг биринчи куни ўгирликка тушасанми, уйинг куйгур! Мен бу пулларни ўлимлигимга деб йигаятувдим, илойим ўлимлигингга буюрсин!”
Сухроб бувисининг бу каргишини пулни ўгирлаган куни ўз кулоги билан эшитган эди. Хозир кайта-кайта жаранглаб, акс-садо бераверди:
...уйинг куйгур!
...ўлимлигимга деб йигаятувдим, илойим ўлимлигингга буюрсин!
...ўлимлигингга буюрсин...
Бувисининг газабли товуши сўнди. Каргиши хам кумга сингиб кетгандай бўлди...
Бувисини бепоён сахро ютиб юборгандай бўлиб, кўзга кўринмай колди.
Энди сахро сукутини Макснинг овози бузди:
-Нима бўлди? Ўлиб колдими?
-Шунакага ўхшайди...
-Хириллаяпти-ку?
-Хирилламаяпти, тинчиди.
-Хашакнинг устига ташлаб, ёкиб юбор, туккан онаси хам танимайдиган бўлсин.
Сухроб узокдан эшитилаётган бу гапга жавобан “Мен тирикман!” деб хайкирмокчи бўлди. Овози чикмади...
Одамлар кадр кечаси неъматларидан бахраманд бўлаётган онда Сухроб жон таслим килган, жасади эса куйиб кетган эди.
Уч кун ўтгач, эчкисини ўтлатиб юрган кампир унинг ирий бошлаган мурдасини кўриб колди. Кийимларидан тушиб колган уй калити туфайли мурданинг кимлиги аникланди. Унга кадар эса...

[Tohir Malik]

ЎША КУНИ, НЬЮ ОРЛЕАНДА:

Куёш томон учган одам

Ярим тунда келган Вилли Браун машина эшигини очиб, бир оёгини ерга кўйди-ю, аммо ташкарига чикиб каддини кўтаришга куввати етмади. Йикилиб тушишдан кўркиб Жўрани чакирди. Жўра уйгок эди. Авваллари бу малла майхўрни ё опичиб ё кўлтигига кириб, уйига олиб чикиб кўярди. Мухтожлиги ва иложсизлиги важхидан карз сўраганида ундан эшитган гапларни хазм кила олмади. Уни кўргиси хам, алмойи-алжойи гапларини эшитгиси хам келмай колди.
Жўрадан дарак бўлавермагач, Браун машинасидан бир амаллаб тушиб, гандираклаганича юра бошлади. Уй эшигига етгунича икки марта йикилиб, сўкинди. Остона хатлагач, зина остидаги бошпанага караб, Жўрани яна чакирди. Жавоб бўлмагач, баралла сўкиниб, зинага оёк кўйиши билан гурсиллаб йикилди. Шундан кейин Жўра кулбасидан чикишга мажбур бўлди. Брауннинг лаби зина киррасига урилиб конай бошлаган эди. Жўра уни уйига олиб чикди-да, сочикни муздек сувда намлаб, лабига босди. Браун одати бўйича вайсашини бошлагач, “Хозир келаман” деган бахонада изига кайтди.
Тонгда одати бўйича туриб, вазифасини бажарди. Кун ёйилганда Брауннинг машинаси ёнида полис машинаси тўхтаганини кўриб “Заринани кайтариб олиб келишдимикин?” деган умидда караб колди. Машинадан тушган икки полис ходими Жўрага таниш эди. Зарина камалган куни келиб зина остидаги бошпанасини тинтиб чиккан бу икки полиснинг яна пайдо бўлишидан ташвишланди. Лекин парвосиз равишда ёнидан ўтиб, уйга кириб кетишгач, хотиржам бўлиб, майсазордаги ишини давом эттирди. Ярим соатлардан сўнг полиснинг бири ташкарига чикиб Жўрани чакирди. Жўра якинлашганда “Кўлларингни узат!” деб буюрди. Жўра нима учун кўлларини узатиши кераклигининг сабабини сўрашга улгурмай билагига кишан урилди. Иккинчи полис бу пайтда зина остидаги кулбани тинтув килишни бошлаб юборган эди. Кутилмаган бу кулфатдан гангиб колган Жўра: “Яна кокоин кидиряпсизми?”-деб сўрашга ўзида куч топди.
-Йўк,-деди полис, сўнг пичинг билан кўшиб кўйди:- атом бомбаси хам кидирмаяпман. Нима излаётганимни ўзинг биласан. Агар бизни кидиртирмай ўзинг олиб берсанг, суд бу мархаматингни хисобга олади.
-Нимани?
-Мистер Брауннинг уйидан ўгирлаб чиккан пулни айтяпман, хўш, каерга беркитдинг?
Бунака пайтда “Хазиллашяпсизми?” ёки “жинни бўлганмисиз?” дейиш хам ўринли. Бу юртда оз бўлса-да яшаб одатларини тушуна бошлаган Жўра уларнинг хазиллашмаслигини, жинни хам эмаслигини биларди. Шу сабабли таажжубини кандай изхор этишни билмай соков одам холатида тураверди. Полис бу сукутни “гунохига икрор бўлди” деган маънода англаб, кўзларига тикилганича жавоб кутди.
-Пул каерда?-деди орка томонда турган полис унинг курагига каттик туртиб. Кутилмаган зарбадан Жўра калкиб кетди. Иккинчи полис елкасидан ушлаб колмаганида йикилиб тушиши аник эди. Полис уни йикилишдан асраб колиш учун ушлаб колмаганди. Чап кўли билан елкадан ушлаган полиснинг ўнг мушти Жўранинг корнига тушиб, энкайтириб кўйди. Шундан сўнг иккала полисда инсоф фазилати уйгондими ё икрор учун икки мушт кифоя деб ўйлашдими, хар холда бошка уришмади.
Зинапояда кадам товушлари эшитилгач, Жўра каддини кўтариб чукур-чукур нафас олди. Ёрилган лабига малхамкогоз ёпиштириб олган Браунни кўриб, унга нажотталаб кўзи билан каради-ю малланинг авзойида шафкат нурини илгамади. Дод деб юборгиси келди, бирок бу нола томогидан ўтмади, хириллаган овоз чикариш билан чекланди. Сўнг ундан кўзини узмаган холда деди:
-Мистер Браун, тушунолмай колдим: менга нима учун тухмат киляпсиз? Мен сиз билан амал талашмаётган бўлсам, обрў талашмаётган бўлсам. Шу кулбадан бошка хеч нимам бўлмаса... Мени йўкотиш сизга нима учун керак бўлиб колди?
-Сени йўкотишми? Жиноятчи камокда ўтириши керак. Мен хам хайронман: пулни ўгирлабсан, майли, лекин мени нега урдинг? Каршилик килдимми?
-Мен сизни... урибманми? Мен умримда бировга кўл кўтармаганман.
-Унда лабим ўз-ўзидан ёрилдими?
-Ахир... эсингизда йўкми? Мана шу ерда, шу зинага йикилиб тушдингиз. Мен сизни кўтариб уйингизга олиб чикдим. Окаётган конни тўхтатдим. Сочикни муздек сувда намлаб босдим.
-Шу ерга йикилдими? Лаби шу ерда ёрилдими? Унда кон излари кани?-деб сўради полис.
-Мен... зиналарни ювганман.
-Нега ювасан? Жиноят изларини беркитиш учунми?
-Канака жиноят изи?.. Мен хар куни уч марта юваман бу зиналарни. Бугун тонгда ювганман.
-Сен хам ўгри, хам зўравон, хам ёлгончи экансан,-деди Браун нафрат билан.-Лекин мен бундан ажабланмайман. Чунки ёлгончи бўлмасанг, ўгирликни эплай олмас эдинг. Сен катта хатога йўл кўйдинг. Шу пулни сенга ёрдам учун бермокчи эдим. Энди ўзингдан кўр. Хозир кайтармасанг, турмада ўлиб кетасан.
Полис кулбани титишни давом эттирмокчи эди, Браун уни тўхтатди:
-Бу ердан кидиришнинг фойдаси йўк. Ўгирлашни билган одам яширишни хам билади. Олиб кетинг. Икрор килишнинг йўлларини ўзингиз биласиз.
Гарчи Брауннинг полисга буйрук беришга хакки бўлмаса-да, жабрланувчи сифатидаги гапи уларга маъкул келиб, Жўрани машина сари судрашди.
Панжара ортига ташланган Жўра кўркинчли туш кўраётгандай сесканиб-сесканиб тушарди. Бу юртга келмасидан аввал ширин тушлар кўрарди. Хатто бир марта рангли туш кўриб, икболи кула бошлаганига ишонч хосил килган эди. Энди ширин тушлар чекиниб, кулфат тушлари хукм юрита бошладими?
Кошки эди булар туш бўлса!
Бундан баттар кулфатларга хам дош бера оларди.
Уйкудан уйгониши билан дахшатли туш исканжасидан кутилиш мумкин.
Бу исканжадан качон кутилади?
Тергов давом этарди. Бир хил саволларга бир хил жавоб беравериб чарчади. Брауннинг уйида унинг бармок излари мавжудлигини, кўйлагида эса Брауннинг кони котиб колганини сержант далил сифатида келтирарди. Пулга мухтож бўлиб карз сўраганини, хатто Майкл Антонийга мурожаат килганини айтганда Жўра ажабланди:
-Мен унака одамни танимайман,-деди.
-Нега танимайсан? Мусулмонларнинг ибодатхонасига бормаганмисан?
-Борганман... Лекин Антоний деган одамни кўрмаганман. Мен Мухаммад Абдуллох билан гаплашганман.
-Мухаммад Абдуллох деганинг Антонийнинг ўзи. Пулга мухтожлигингни у хам тасдиклади.
Бу далилларнинг биронтасини рад этишга Жўранинг курби етмасди. Полис кўлида чўкмор вазифасини бажараётган далилларни курук сўз билан даф этолмасди. Охирги сўрокдан сўнг сержант “бугун тиникиб ухлаб ол, эртага суд такдирингни хал килади”, дегач, аянчли такдирининг хотимаси не бўлажагини ўйлаб, мижжа кокмай тонг оттирди.
Эрталаб уни чакириб, панжара эшигини очишганда судга олиб кетишяпти деб ўйлаб, кўркувдан баданини муздек тер босди. Нафаси сикилиб, кўз олди коронгулашди. Шу онда кулогига Брауннинг овози эшитилгандай бўлди. “Хушимдан кетяпманми, алахсираяпманми?” деб ўйлади.
Йўк, хали хушидан кетмаганди. Алахсирамаётган хам эди. Тўсик ортида чиндан хам Браун гапираётганди. Бир неча дакикадан сўнг Жўра озод этилганини эшитиб, кулокларига ишонмади.
-Англашилмовчилик юз берибди,-деди Браун узр охангида.-Пулимни ўша тун Жаклиннинг уйида колдирган эканман. Таниш: бу хоним менинг хотиним, сенларнинг тилларингда никохсиз хотиним.
Сочларини тилла рангга бўяб олган кўхликкина жувон жилмайиб, Жўрага кўл узатди.
-Сиз Виллини кечиринг. Асосий айб менда. Виллини кузатганимдан кейин мен Канадага учган эдим. Кеча кечкурун кайтсам, жавон тепасида пул турибди. “Нега пулларингни олиб кетмадинг?” деб телефон килсам, бу нохуш вокеани айтиб берди.
Кечирса-кечирмаса бўлар иш бўлиб ўтган эди. Энди вовайло айтмокка не хожат? Жўра кўчага чикиб каерга боришни билмай гангиб турганида Жаклин биргаликда нонушта килишга таклиф этди. Бу онда Жўранинг томогидан бир култум сув хам ўтмас эди, шу боис лутфан килинган таклифни рад этди. Браун бу рад жавобини кабул килмай, уни билагидан ушлаб, машинага бошлади.
Кичикрок кахвахонага боришиб, ичкари кирмай айвонида ўтирдилар. Жўра ўзини зўрлаб бир тишлам ширин нонни юта олди. Кахва ичмади. Илтифотлари учун рахмат айтиб ўрнидан турмокчи бўлганида Браун уни тўхтатди.
-Бугунча ишингга бормасанг хам бўлади. Хўжайининг ўрнингга бошка одам олибди. Сен ташвишланма. Бугун ё эртага бошка иш топиб бераман. Унгача уйингда ётиб туришинг мумкин. Бугун эрталаб мен уй хўжайинидан рухсат олдим.
Жўра пиёда кетмокчи эди, Браун кўярда кўймай машинасига ўткизди. Уйга етгач, “ишлатиб тур”, деб бир даста пул берди. Жўра пулга караб хам кўймай машинадан тушди. Зина остидаги кулбасига кандай етиб борганини билолмади. Нафаси сикилди. Аввал курагида, сўнг ошкозонида каттик огрик кўзголди. Кулба эшигини очди-ю тинтувдан сўнг йигиштирилмай колган ўринга ўзини ташлади. Аввалига осмонларда учаётгандай бўлиб рохатланди. Сўнг ерга кайтиб тушиш ўрнига янада юкори учаверди – Куёш томон учди. Окибатда бадани куя бошлади...
Шомга якин уйга Мухаммад Абдуллох якинлашиб янги фаррошдан Жўрани сўради.
-Хали келган эди, уйида ётибди шекилли,-деган жавобни эшитиб ўша томон юрди.
Мухаммад Абдуллох пешиндан сўнг Заринанинг ахволи билан танишиш учун полис махкамасига борган, бирон тайинли гап эшитмагач, Жўрадан хабар олгани у ётган махкамага хам ўтган эди. Эрталаб озод этилганини эшитиб, шукрона айтиб кувонганича бу томон келганди.
Кулбага якинлашиб, Жўрани чакирди. Жавоб бўлмагач, эшикни очиб ичкарига каради. Жўранинг харакатсиз ётганини кўриб, шошилганича иягига кафтини кўйди. Сўнг “инна лиллахи ва инна илайхи рожиун”, деб пичирлаганича очик колган кўзларни кафти билан юмдирди-да, мурданинг жагини боглаб кўйди.

[Tohir Malik]

Окибат
Осмон чиройини очиб турган оппок булут парчалари тўзиб кетди. Бирдан кўтарилган кучли шамол фалакни фитнага солаётган кора булутларни суриб келди. Фитна даракчиси бўлмиш момакалдирок еру кўкни ларзага солди. Худди шуни кутиб тургандай ўн карнай, тўрт сурнай, икки ногора, олти чилдирма жўр бўлиб галати охангни бошлади. Осмонда момакалдирок, ерда кибр даракчилари бўлмиш карнай-сурнайлару ногора-чилдирмалар бахси бошланиб, осмондаги фитнадан ердаги кибр устун келди – коп-кора булутлар бир томчи хам ташламай сузиб кетдилар.
Яна куёш чараклаганини кўрган Мохина кампир кувонди. Кечкурун магзавага уйитиб кўйган кирини ювиб кўймокчи бўлди. Тогорани кир ўра якинига кўйиб иш бошлаганида ўра ўпирилди-ю кампир ўзини биксиб ётган магзава ичида кўрди. Харчанд уринмасин, искирт ўрадан кутулиб чиколмади. Нафаси кайтиб ўлай деганида...
Чўчиб уйгонди...
Хайрият, туши экан...
Мохина кампир ёстикка тирсагини тираб каддини бир оз кўтарди-да, кўркувини хайдаш учун кўкрагига туфлаб кўйди. Хали тонг отмаган эди. Шу боис ўрнидан турмади. Бошига рўмолини ташлаганича ўрин устида чўккалаб ўтираверди. У хеч качон ёлгизликдан кўркмаган, сикилмаган эди. Хозир ховлидаги чирок нури тушиб турган бўлса-да, атрофини зулмат босгандай юрагига кўркув оралади. Набирасини чакирди. Бирок, заиф овози дераза ойнакларига урилиб, сўнди. Яна чакирди. Кейин “Худо олсин, бунака тушни, шунга кўркяпманми?” деб ўзини ўзи овутди. Ўрнига чўзилди. Кўзларини юмди. Чап кўкрагида ярадор куш потирлагандай бўлди. Бунака пайтда кексалик ёшига етиб, охиратни ўйлаб колган одам калима келтиргувчи эди. Тушида кир ўрага йикилган Мохина кампир эса ўлимни ўйлаб хам кўрмади, аксинча, кўрган тушини йўйиш билан банд бўлди. “Тушида хожатхонаа тушиб кетган одам ўнгида бойиб кетади”, дейишарди. Кир ўра хам балки шунакадир. Балки Америкадаги кизим бойиб кетгандир?” деган ўй ўзига маъкул келиб, кўнгил хиралиги бир оз таркалганда дарвоза эшиги гийкиллаб очилди. “Сухроб келди шекилли, бу дайди болани ота-онаси олиб кетса яхши бўларди”, деб ўйлади. Сухроб келганда зиналарни босиб, уйига кириб кетгувчи эди. Бу сафар унинг кадами товушлари эшитилмади. Бундан ажабланган кампир каддини кўтараётганда ташкаридан “Опоки!” деган овоз келди. Мохина кампир кўшни аёлнинг овозини таниб, шошилганича ўрнидан турди:
-Рухсора, сизмисиз, ярим кечада нима бўлди, тинчликми?-деди деразанинг бир каватини очиб.
-Сизга Америкадан телпон килишяпти. Сизга тушишолмаётганмиш,-деди аёл уйкули овозда.
-Телпоним ўлгур ишламаяпти, сими узилган эмиш, жувонмарг бўлгурлар пулни еб кетганми, шу пайтгача улашмаяпти,-Мохина шундай деб жавраганича ташкарига чикди-да “Зарина телпон киляптими?” деб сўради.
-Заринамас, кимлигини танимадим.
-Зарина бўлмаса эридир-да?
-Куёвингизмас, отини бир нима деди-ю, лекин яхши эшитолмадим.
Мохина оёгига эски калишни илиб, кўшни аёлга эргашди. Телефон гўшагини кулогига тутиб “Хов, ким бу?” дейиши билан “Ассалому алайкум, кеннайи, бу мен Хамробекман”, деган овозни эшитди.
-Хамробек, ха, ярим кечада нега ховликиб телпон киляпсан?-деди.-Зарина ёнингдами?
-Заринами? Йўк...-Хамробек шундай деб жим бўлди. Кейин иккиланган охангда кўшиб кўйди:-Хали чиккани йўк...
Бу гапга кампир тушунмади. “Телпон киладиган жойга чикмадими?” деб ўйлади:
-Ўзи чикмаса эри чикса ўлармиди?
-Заринанинг суди хали бўлмади.
Бу гапни эшитган кампирнинг баданига муз югурди:
-Канака суд? Довдираяпсанми?
-Довдираганим йўк. Куёвингиз айтмадиларми?
-Нимани айтади? У лалайган бир гап айтгунича киёмат бошланиб, тамом хам бўлади-ку? Чайналмасдан гапирсанг-чи!
-Заринани камаб кўйишган.
Унча-бунча шумхабарга довдирамайдиган кампир бу он тилдан колгандай бўлди. Хамробек унинг бу ахволини сезгандай шошилганича далда беришга киришди:
-Кеннайи хавотир олманг, англашилмовчилик бўлди. Эрта-индин чикиб, уйга кетади. Унгача маслахатлашадиган зарур гап бор. Айтаверайми?
-Юрагимни кон килиб юбординг-ку! Айтсанг айт!-деб бакириб юборди кампир.
-Куёвингиз... ўлиб колди...
Мохина кампир куёвини ёктирмагани билан бу хабарни эшитиб йиглаб юборай деди. Хамробекка гапиришга холи хам колмади.
-Кеннайи, нима килайлик, бирор кариндоши келиб олиб кетадими ё ўзингиз беш-олти минг доллар юборсангиз... Кеннайи, эшитяпсизми?
Мохина кампир эшитаётган эди. Лекин Хамробекнинг овози тобора узоклашиб борарди. Кўз олдини эса зулумот копларди. У телефон устига мук тушди. Рухсора уни ушлаб колишга улгурмади.
Мохина кампирнинг юраги катта харажат дарагини эшитгач ёрилдими ё куёвининг вафоти хакидаги шумхабарданми – Худо билади. Ожиз бандага сир бўлиб колувчи хакикатни кампир ўзи билан гўрга олиб кетди.
Мохина кампирни махалла ахли дафн этди.
Тўрт кундан кейин ўликхонадан Сухробнинг жасади олиб чикилиб, унинг ёнига кўмилди.
Дафн маросимида катнашган Шухрат одамлар таркалиб кетганидан сўнг хам Сухробнинг кабрига тикилганича туриб колди. Энг кичик жиноятнинг бундай якун топиши унинг учун мутлако кутилмаган хол эди. Сухроб билан унинг орасида кадрдон дўстлик робитаси йўк эди. Шундай бўлса-да, унинг кисматига ачинди. Сухробнинг бундай ўлим топиши мумкинлигини ўйлаб хам кўрмагани, дискотекадаги сўнгги кечада зийраклик кила олмагани учун ўзини ўзи айблади. Энг мухими – биринчи мустакил ишининг муваффакиятсизлик билан тугаши уни рухан эзаётган эди. У “Иш” омадсизлик билан якунланди”, деб янглишаётган эди. “Иш”нинг янада мураккаблашгани, гиёхвандлик каторига энди котиллик хам кўшилгани, бу жиноятларни очишдаги иштироки давом этажагини жанозадан кайтиб боргач, бошлиги капитан Менглиевдан эшитгандан сўнг, кўнгли бир оз таскин топади. Орадан кўп ўтмай катта микдорда мол олиб ўтаётган наркокурьер бу шахарда эмас, жанубда, тоглар орасидан ўтаётганда кўлга тушади. Бир хафтадан сўнг эса Сухробнинг котиллари камокка олинади...

[Tohir Malik]

ЯНА НЬЮ ОРЛЕАНДА:
Эгасиз ўлик
Жўранинг мурдаси олиб кетилгач, Мухаммад Абдуллох полис ходими берган саволларга жавоб кайтарди-ю масжидга шошилди. Пешин намозидан сўнг ёлгиз колиб, нима килиши лозимлигини ўйлади. Жўранинг адолатсизлик хакида куйиниб гапираётиб хамшахрини тилга олганини эслади-да, Хамробекни излаб кетди. Катта дўконга кираверишдаги майдончада кутиб турган Мухаммад Абдуллох Хамробек чикиб ўзини танитгач, унга “ўша беокибат сизмисиз?” деган маънода караганича шумхабарни маълум килди. Буни эшитган Хамробек гангиб, довдираб колмади. Чўнтагидан телефонни чикарди-да “хозир” деганича Мохина кампирнинг ракамини терди. Уч кайта ракам териб боглана олмагач, кампирнинг кўшнисига кўнгирок килиб, шумхабарни етказди. Кампирнинг бирданига жим бўлиб колишидан, атрофдан эшитилган хавотирли гаплардан кандай кулфат юз берганини англаб, Мухаммад Абдуллохга караганича жим колди. У ракам тераётганда хам, гаплашаётганда хам сукут саклаб турган Мухаммад Абдуллох бу сафар хам шошилмади – кутди.
-Кампир ўлиб колди шекилли?-деди Хамробек.-Тўхтанг, яна аниклай...
Мухаммад Абдуллох “Ха, албатта аникланг”, дегандай бош иргаб унинг карорини маъкуллади. Тўрт-беш дакикадан сўнг Хамробек кампирнинг кўшнисига яна богланиб, янглишмаганига ишонч хосил килди.
-Жўра акамизнинг бошка кариндошларини билмайман,-деди Хамробек “Энди нима килдик?” деган маънода Мухаммад Абдуллохга караб. Кейин худди ўзига ўзи гапираётгандай давом этди:-Кариндошларини топганим билан биронтаси келиб ўликни олиб кетадими ё йўкми? Балки... хотини чиккунича ўликхонада тура турсинми?
-Мумкин эмас,-деди Мухаммад Абдуллох унинг гапини бўлиб.-Майит тили котмай туриб кабрга кўйилиши шарт.
-Унда... хукуматнинг ўзи... ёкиб, кулини кўмиб кўя колар? Эгасиз ўликни шундай килишади, деб эшитувдим.
-Астагфируллох!-деб юборди Мухаммад Абдуллох.-Нега ундай дейсиз, биродар?! Нега эгаси бўлмас экан? Мусулмончиликда ўлик куйдирилмайди. Масжидимиз жамоати жаноза ўкиб, мусулмонлар мозорига ўзи дафн этади.
-Мендан кандай ёрдам керак? Кафанлик олиб берайинми?
-Сиз махбусадан хабар олинг, тирикнинг гамини енг...
Мухаммад Абдуллох шундай деб изига кайтди. Хамробек “Жўра ака бу одамни каердан топибди?” деган ўйда колаверди.
Полис тиббий экспертизаси Жўранинг ўз ажали билан вафот этганини тасдиклагач, жасад масжидга олиб келиниб, ювилиб, кафанланди. Йигирмадан зиёд мусулмон жаноза намозини ўкиб, нотаниш мусофирни дафн этди...
Мухаммад Абдуллохнинг илтимоси билан холисона хизматга бел боглаган адвокат уч кундан сўнг бўлиб ўтган суд жараёнида махбусанинг бегунохлигини исбот этгач, Зарина озод этилди.
Заринанинг тупроги куримаган кабр устида фарёд этишдан ўзга чораси йўк эди.
Кўзларидан кон ёшлари окизиб, юртига кайтди.
Кайтишидан икки кун олдин Мохина кампирнинг уйига кутилмаганда ўт тушди.
Шухрат Мохина кампирнинг долларга айлантирилиб беркитиб кўйилган пуллари хам борлигини тахмин килиб янглишмаган эди. Бирок, афсуским, бу тахмин тасдигини топмади. Ёнгинда неча минг доллар пулнинг кул бўлгани сирлигича колди...

[Tohir Malik]

Аллохимга шукр!
Ният килинган баён Раббимнинг мархамати туфайли охирига етказилди. Ожиз бандаман, хато-камчиликларга йўл кўйган бўлсам, Тангри таоло хузурида тавба киламан, сиз, азизлардан эса узр сўрайман.
Кўнглим сезиб турибди: Сухробнинг кисмати шундай тугаши керак эди, дегувчилар оз эмасдир. Аммо Зарина билан Жўранинг такдири бўйича бахс юритувчилар топилса керак. “Четга чикиб ризкини топиб юрганлар кўп-ку, ана, фалончи кариндошимиз Россияга бориб минг доллар ишлаб келди”, дегувчиларга биз нима хам дея олардик? Дунё хаммага бир хилда кулиб бокавермайди. Хакикат шуки, четга чикувчиларнинг барчаси бойиб кайтаётгани йўк. Маълум микдорда маблаг топяптилар. Аммо узокларда бир сент ёки бир копейка топмок учун мехрга ташна юраклари юрт ва кариндошлар согинчи билан канчалар азоб чекаётганини уларнинг ўзлари биладилар.
Россия телевидениесида кўрдим: “Газел” микроавтобуси халокатга учраб, тирик жон колмабди. Йўловчиларнинг барчаси курилишда ёлланиб ишлаётган юртдошларимиз экан...
Бир йигит отасининг норозилигига карамай Кореяга бахт излаб кетибди. Курук чўнтак, аммо огир хасталик билан уйига кайтибди. Отасининг топган пули уни шифолашга сарфланаётган экан...
Кўнгилни поралаб ташловчи яна бир вокеа: андижонлик бир жувон олти ойлик кизчасини сотмокчи бўлаётганида хибсга олинибди. Россиянинг Екатеринбург шахрига бахт излаб борган бу аёл мазкур жинояти учун камида ўн йил умрини камокда ўтказади. Бошка бир жувон эса ўзи туккан боласидан кутилиш учун чакалогини совук ўрмонда колдирибди... Бунака вокеалар кам учраётган бўлса-да, хар бири хакида маълумот эшитганимизда юракларимиз зириллайди. Бошкаларни билмайман, бирок мен бу каби хабарларни эшитганимдан иснод гулханида куяман.
Яна баъзи биродарларимиз асарни ёзишдан максад – хорижни, хусусан Американи ёмонлашдир, деб эътироз билдиришлари мумкин. Кўлга калам олишда каминада бундай ният бўлмаган. Чунки ўзга мамлакатни ёмонлаш учун менда асос хам, хукук хам йўк. Кимгадир кайсидир жой ёкар экан, унинг кўнгил истагига карши бориш бизнинг вазифамиз эмас. Яна бир хакикат борки, Америка америкаликлар учун, Олмония немислар учун, Россия россияликлар учун суюмли ва кадрлидир. Яна ажабки, биздаги айрим одамлар Россияга ризк излаб бораётган дамда, россиялик ўз бахтини Америкада кидиряпти. Америкадан Оврупога келаётганлар хам бор... Дунё шунака ажабтовур бўлиб колди. Ризк ва бахт излаб дунё кезиб юрганлар айрим-айрим одамлардир. Уларга караб миллатга бахо бериб бўлмайди. Хозир Оврупонинг кўпгина мамлакатларида ризк излаб келаётганларга карши миллатчилик харакатлари хам мавжуд. Бу харакатларга караб хам ўша миллатга бахо бериш хатоликдир.
Айримларга бахт макони бўлиб туюлувчи Америка Кўшма Штатлари хакида кейинги юз йил ичида турли карама-карши фикрлар баён килинган. Рус ёзувчиси Максим Горкий бу мамлакатни “Сарик иблис шахри” деб атагандан бери карийб юз йил вакт ўтди. Бу вакт давомида Америка иктисодий жихатдан янада бойиди, аммо маънавий жихатдан иблисга янада батаррок кул бўлганини майли, биз айтмайлик. Шу юрт адиби Ролф Эмерсоннинг фикрига кулок тутайлик: “Биз мансуб бўлган миллат оломонга айланиб колди. Биз ханузгача комил инсонни кўра олганимиз йўк. Унинг маънавий-рухий холатини хам хали тўгри тасаввур этолмаймиз. Комил шахсни факат орзу киламиз. Лекин у хакидаги хабардан нари ўтолмаймиз. Унга хос бўлган кувват ва сехрли кобилият биз учун мубхам ва номаълумдир”.
Рус ёзувчиларидан бири якинда А?Шга борганида Кубадан кочиб ўтган мухожирлар билан гаплашибди. Уларнинг биттагина гапини баён этсак кифоя килар: “Биз Кубада кашшок яшасак-да, бахтли эдик. Бу ерда хам кашшокмиз, хам бебахтмиз”.
Мазкур сатрлар ёзилаётган онда кимдир узок хорижда бахт излашни хаёл килиб ўтиргандир. Биз уларнинг аввал ўйлаб, сўнг бу йўлга кадам кўйишларини истардик... “Хар ерни килма орзу, хар жойда бор тошу тaрозу”, деган маколни унутмасак ёмон бўлмас.

[Tohir Malik]

Асарни ўкиб бўлганингиздан сўнг “шу вокеалар ростдан бўлганми ё ёзувчи тўкиб чикарганми?” деб ўйлашингиз табиий. Хар холда китобхонлар билан учрашувларда шундай саволларни кўп эшитаман. Шу боис, саволларнинг олдини олиб, айтиб кўя колай: вокеалар тўкилмаган.
Факат... Заринанинг такдирини ўзгартириб ёзишга карор килдим. Аслида... Зарина Америкадаги полис турмасида вафот этган, мурдаси куйдирилиб, кутичадаги кули хамшахрига берилган эди. Кариндошининг кулини олиб келиб, гойиб жаноза ўкиттирган, сўнг эса Мохина кампирнинг ёнига кўмдирган одам бу аянчли вокеани менга хикоя килиб берган эди. Мен у одамнинг асл исмини яшириб, асарда “Хамробек” деб кўйдим.
Шундай окибатсиз одамларнинг мусофирликда хамрох бўлишидан Аллох асрасин!
Асардаги сўнгги сатрларни ўкиётганингизда кандай рухий холатга тушганингиз каминага коронгу.
Мен эсам... кўнглимни эзган бир туйгу билан сўнгги нуктани кўйдим.
Хитобим шуки: фоний дунёда энг кичик жиноят учун кичик жазо кутмоклик нодонликдир. Гунохлар “катта” (гунохи кабира) ва “кичик” (гунохи сагира) деган турга бўлинади. Юракка ханжар санчилгандаги хам, кичик игна санчилгандаги хам окибат маълум.
Каттами кичикми гунох килиб кўйишдан сакланган одам саодат эгасидир. Аллохим барчаларимизга шу саодатни насиб этсин! Омийн!

Хамиша сиз - азизларнинг хакларига дуода бўлувчи биродарингиз Тохир Малик, деб билгайсизлар.

[OmoN]

Шу боис, саволларнинг олдини олиб, айтиб кўя колай: вокеалар тўкилмаган.
Демак, бўлган воқеа эканда. Физик олимимиз бекордан-бекорга Америкада ўлиб кетаверган экан-да.

[Nigora Umarova]

Шу боис, саволларнинг олдини олиб, айтиб кўя колай: вокеалар тўкилмаган.
Демак, бўлган воқеа эканда. Физик олимимиз бекордан-бекорга Америкада ўлиб кетаверган экан-да.

Нега бекордан бекорга дейсиз. Бу хам Тангрининг хукми. Хар бир инсон килган иши: хато ва камчиликлари, билиб-билмай босган кадами учун жавоб беради.
Менга мистер Брауннинг Журавойга берган танбехи ёкди: "Демак, сен кучли олим эмассан. Кучли олим булганингда мамлакатингдан Америкага сени сотиб олишарди ёки угирлаб олиб келишарди. Биласанми, Эйнштейн Америкага керак булганлиги учун уни Германиядан угирлаб келишган". Биргина пул калб кузини кур килиб куйган жиянининг огайнилари олдида килган муомаласи учун тирикчилик килгани бошка юртга кетиш... Майли, инсонда хамият бор. Бирок таёкнинг иккинчи учини хам кура олиш керак.

[OmoN]

Нега бекордан бекорга дейсиз. Бу хам Тангрининг хукми. Хар бир инсон килган иши: хато ва камчиликлари, билиб-билмай босган кадами учун жавоб беради
Мен бу ерда бошқа нарсани назарда тутгандим. Яъни халқимиз ўқитиб улғайтирган олим ўз ватанига фойдаси тегмасдан бошқа юртда ўлиб кетибди демоқчийдим.

[Umida Shodiyeva]

Tohir Ustoz!
Asaringizni o’qish jarayonida, hayot uchun bitilgan bir darslik, qo’llanmani o’qiyatgandek bo’ldim go’yo. Ayniqsa biz yoshlar uchun, ham dunyoviy ham uxroviy bilimlarimizda, hayot yo’limizda asqotadigan “ESLATMA!” deb qabul qildim. Balki, hali aqlim ojizlik qilib asardagi ba’zi jumlalarning asli zamirida nima yotganini tushunmasman. Ammo, fikri ojizimcha bu asar insonni insondan, qalbi bo’shni qalbi nurlidan ajratishim uchun qaysidir darajada menga mayoq vazifasini o’taydi.

[Gulnora Voisova]

Хамиша сиз - азизларнинг хакларига дуода бўлувчи биродарингиз Тохир Малик, деб билгайсизлар. Биз хам дуодамиз Тохир ака!
Аллох бундайин хайрли китобларингизни давомли килсин.

Иймонимни саломат килгин деб яратгандан сурар эканман, адабиётимизда Тохир акадек "шифокор" ёзувчи борлигига шукр киламан.

[AbuMuslim]

Таржимондан:


Мазкур қиссаларнинг муаллифи машҳур ёзувчилардан эмас. У ҳақда адабиёт тарихи оз маълумотга эга. Асари ҳам нима учундир қайта-қайта нашр этилмаган. Ҳолбуки, муҳаббатнинг оғир синовлари ҳақида ҳикоя қилувчи бу қисса ҳар қандай ёш йигит-қизнинг қалбини ларзага солиши аниқ. Бу асарни мен бундан ўттиз олти йил муқаддам ўқиган эдим. Китобни ҳарбийда бирга хизмат қилаётган қофқазлик дўстларим совға қилишган эди. Асарни таржима қилиш истаги ўшандаёқ туғилганди. Қоралама нусҳасини тайёрлаб ҳам қўйган эдим. Аммо турли сабаблар билан иш охирига етмаганди. Каминанинг муҳаббат ёши йиллар суронида ортда қолиб, хазонрезги фаслига келганда бу икки асарни яна қўлга олишга нима сабаб бўлди? Кўп учрашувларда адабиёт мухлислари севги ҳақида асарлар камлигидан нолиб, шу мавзуда ҳам бирон нарса ёзишимни илтимос қилишади. Ёшларнинг нолишида жон бор. Чиндан ҳам чин севги ва садоқат ҳақидаги асарлар кам. Ҳозир ёзилаётганларида саёзлик мавжуд. Мен эсам бу мавзуда ёзишни истасам-да, кўнгилдагидай асар яратишга кўзим етмайди. Шу боис ёшлигимда ўзимга қаттиқ таъсир қилган асар таржимасини ниҳоясига етказишга жазм этдим. Зеро, севги миллат танламайди. Севги фожиаси ҳам шундай.
Икки оғиз сўз муаллиф ҳақида: Владимир Икскул 1860 йилда барон Яков Икскул оиласида туғилган. У дамларда Эстония ерлари рус подшоҳлигига қарам эди. Владимир ҳарбий билим юртида ўқийди. Рус армиясида хизмат қилади. 1906 йили Америкага сафар қилади. Кемада осетин чавандозлари билан танишиб, дўстлашади. Уларнинг ҳикояларини тинглайди. Сафардан қайтгач, янги орттирган дўстларининг таклифига кўра, Қофқазга келади. Шу йиллари унинг ёзувчилик фаолияти бошланади. Қофқаз халқлари ҳаётидан ажойиб асарлар яратади. Унинг асарлари немис тилида ёзилган. Асосий қўлёзмалари ҳам Германия кутубхоналарида сақланади. Шунга қарамай, у ўша давр адабий муҳитида “Қофқаз қўшиқчиси” деган номга сазовор бўлган. Асарни биз рус тилидаги камёб нусҳасидан таржима қилдик. Ўзбек ўқувчилари тушуниши осон бўлсин учун эркин услубдан фойдаландик. Қофқазликлар ҳаётидан ҳикоя қилувчи бир қанча китоблар ўқилгани, қофқазлик дўстлар суҳбатларидан баҳраманд бўлинганлиги бу ишда қўл келди.
Марҳамат, азиз ёшлар, ўтмиш йилларидан ҳикоя қилувчи севги ва садоқат қиссалари эътиборингизга ҳавола этилади.

http://www.tohirmalik.com/kitoblar/sevgi.jpg (http://www.tohirmalik.com/kitoblar/sevgi_qissalari.pdf)


Яна таржимондан:

Ўқиганингиз мазкур қиссанинг таржимасини 1970 йил 17 октябр, шанба куни тонгги соат 6.10да якунига етказган эканман. Бир неча ой мобайнида қайта таҳрир қилиб, оққа кўчириш билан банд бўлдим. Аллоҳга шукрлар бўлсинким, Ўзининг мадади ила бу иш 2006 йилнинг 21 июн, чоршанбасида ниҳоясига етказилиб, сиз азизларнинг ҳукмингизга ҳавола этишга қарор қилинди.
Яна бир-икки сўз айтмоқликдан мақсад, таржима тарихидан сизларни огоҳ этишгина эмас.
Гап шундаки, мазкур асар ўттиз олти йил муқаддам каминага бошқача таъсир этган эди. Оққа кўчириш жараёнида Золийхон ва Урусхоннинг муҳаббати ва тақдирига бўлган муносабатим анча ўзгарди.
Сезиб турибман, асарни ўқиган ёшлар Золийхонга ачинишяпти.
Кексароқ одамларнинг эса фикри ўзгачароқ.
Аслида уларга ачиниш керакми? Буни ҳар бир ўқувчи ўзи ҳал қилиши лозим бўлса-да, фикрларингизни баҳсга чорлашни лозим топдик. Қайси бир асарда бош қаҳрамон баён якунида ўлим топар экан, ўқувчи унга ғоят ачинади. Баъзан ёзувчини бемеҳрликда айблайди ҳам. “Ўтган кунлар” романини ўқиганлар Кумуш жон берганда йиғлаган бўлсалар керак. Ҳатто Абдулла Қодирийнинг ўзлари ҳам бу сатрларни ёзганларида йиғлаган эканлар. Хўш, Золийхонга Кумушга ачинганимиздек ачинишимиз керакми?
Албатта йўқ!
Кумуш – ҳаё, садоқат, пок муҳаббат тимсоли. Золийхон-чи?
Беномуслик барча халқларда, барча динларда ғоят оғир гуноҳ саналади. Барча халқларда, барча динларда беномуслар қаттиқ жазоланадилар. Урусхон Тбау тоғининг Ила худосидан қўрқмади. Нега? Чунки бу худони одамларнинг ўзлари тўқиб чиқарганларини билади. Агар у чинакам Худони таниганида эҳтимол, гуноҳдан ўзини тийиб олган бўларди.
Сиз ачинаётган Золийхон иккита катта гуноҳ қилиб охиратини ҳам куйдирди. Номуссизлик кўчасига киргани бир гуноҳ бўлса, ўзининг жонига қасд қилгани янада оғирроқ гуноҳдир. Барча халқларда, барча динларда одамнинг ўзини ўзи ўлдириши кечирилмас гуноҳ саналади.
Бизнинг бу мулоҳазаларимизни инкор этмай, севишганларнинг тақдирини яна бир қайта ўйлаб кўрарсиз. Халқимизнинг бир мақоли уларнинг ҳатти-ҳаракатларини баҳолашда қўл келиши мумкин: “Билмайин босдим тиканни, тортадирман жабрини, билсам эрдим, босмас эрдим, тортмас эрдим ул тиканни жабрини”.
Эҳтимол, ораларингизда бировга кўнгил қўйиб, севгилисига етолмай юрганлар ҳам бордир. Эҳтимол, улар севгани билан қовушишга йўл бермаётган ота-оналари ёки бошқа яқинларидан норозидирлар. Шундай бўлса ҳам шошилманг. Аввал севги билан ҳавасни фарқлаб олинг. Беномуслик кўчасига киришни хаёлингизга ҳам келтирманг. Никоҳсиз турмуш қуриш беномусликдир ва бу ҳаракат бу дунёда ҳам у дунёда ҳам жазоланади.
Дуо қилайлик: ё раббимиз Аллоҳ! Қиссада баён этилган Урусхон ва Золийхоннинг тақдирини бизнинг ёшларга бегона қил. Ёшларимизни ор-номусли бандаларингдан қил. Ҳаё, иффат, садоқат каби фазилатлар билан зийнатлантир. Ёшларимизга тотув оила саодатини бер. Омийн!

[Nigora Umarova]

"Энг кичик жиноят" киссангизда айрим саволларга жавоб топгандек булдик.
Бу фоний дунёда инсон зотига бориб такаладиган жумбоклар, муаммолар кўп. Буларга хар биримиз дуч келамиз ва хар биримиз ўзимизча жавоб излаймиз, ечимини кидира бошлаймиз. Хар бир инсон уз дунёкарашидан келиб чиккани холда муаммоларни бартараф этгандек булади. Инсон умрининг мазмун-мохияти нимада, деб ўйлайсиз?

[Tohir Malik]

"Энг кичик жиноят" киссангизда айрим саволларга жавоб топгандек булдик.
Бу фоний дунёда инсон зотига бориб такаладиган жумбоклар, муаммолар кўп. Буларга хар биримиз дуч келамиз ва хар биримиз ўзимизча жавоб излаймиз, ечимини кидира бошлаймиз. Хар бир инсон уз дунёкарашидан келиб чиккани холда муаммоларни бартараф этгандек булади. Инсон умрининг мазмун-мохияти нимада, деб ўйлайсиз?
Куръони каримнинг Хадид сурасида бу маънони ўкиймиз: “Билингларки, бу хаёти дунё факат бир нафаслик ўйин-кулги, зеби-зийнат, ўрталарингиздаги ўзаро мактаниш ва мол-дунё хамда фарзандларни кўпайтиришдир халос. У худди бир ёмгирга ўхшарки, унинг ёгиши сабабли униб чиккан ўт-ўлани дехконларни хайратга солиб, аклларини банд килиб кўюр, сўнгра у куриб-ковжирар. Бас, уни саргайган холда кўрурсиз. Сўнг у курук чўп бўлиб колур. Хаёти дунёнинг холи хам шундан ўзга эмасдир. Охиратда эса ўша тўрт кунлик дунёга алданиб колганлар учун каттик азоб ва иймон-эътикод билан ўтганлар учун Аллох томонидан магфират ва ризолик бордир. Хаёти дунё эса факат алдагувчи матохдир”.
Жалолиддин Румий хазратлари “Биз бу дунёга икки кулочли мато (яъни кафан) олиб кетгани келамиз”, деган эканлар. Шундай экан, темир сандикларимизга минг ёки миллион долларни тахлаб кўйишимизда нима маъно бор? Ётиб-туришимизга бир хона кифоя этгани холда юз хонали иморат куришимиз шартмикин? Мен бойларни, иморат кураётганларни ёмонламокчи эмасман. Халол топиб бойишган бўлса, барака топишсин. Мени темир сандикни пулга тўлдириш, дангиллама иморат куриш, донги етти иклимга кетадиган тўйлар килиш учун одамнинг жонини хатарга кўйиб, жиноят йўлига ўтиши ажаблантиради. Бири порахўрликни ёки ўгирликни касб килади, бошкаси эса бойиш учун беморларга сифатсиз дориларни сотишдан хам кайтмайди... Окибати эса маълум. Бечораларнинг хаёти тахлика остида ўтади. Хар холда “Оч корним – тинч кулогим” деган хикмат бекорга айтилмаган. Хеч ким оч колмасин, хотиржам яшасин, деб дуо киламиз. Бандадан Худо рози бўлиши учун ундан аввало атрофидагилар рози бўлишлари шарт. Ота-онаси, оила аъзолари, кариндошлари, кўшнилари, хамкасбларини ранжитиб юрган одам беш вакт намоз ўкиб кўйгани учун Худонинг розилигига етиша олармикин? Инсон умри факат ва факат одамларга яхшилик килиш билан ўтиши керак. Бировга ёмонлик килмайдиган одамни яхшилар каторига кўя олмаймиз. Ёмонликдан тийилиб, умрини яхшиликка багишлаган одамни яхши одам, деймиз. Ўзидан яхши ном колдирмаган кишини бу дунёда яшамабди, десак хам бўлар. Бир куни чойхонада ўтирганларга “фалончи вафот этди”, деган хабарни етказишди. Ўтирганлардан бири “Хайрият, ўлгани яхши бўлибди”, деб юборди. Шундайлардан бўлишдан Худо асрасин!

[Nigora Umarova]

Дунё шунчалик тез узгараётганини одамлар жуда тезликда англаб ета олмаяптилар. Бирор янгиликни "хазм килиб улгурмасдан" иккинчи бир янгилик яратиляпти ёки кириб келмокда. Дунёга мослашиш учун одамлар кай даражада кадларини ростлашлари керак?

[Tohir Malik]

Дунё шунчалик тез узгараётганини одамлар жуда тезликда англаб ета олмаяптилар. Бирор янгиликни "хазм килиб улгурмасдан" иккинчи бир янгилик яратиляпти ёки кириб келмокда. Дунёга мослашиш учун одамлар кай даражада кадларини ростлашлари керак?

Одамнинг дунёга мослашиши мураккаб масала. Одамнинг дунёга мослашишини бемаънилик, хатто онгсизлик, деб хисобловчилар хам бор. Бу масалани тўгридан тўгри англамаслик керак. Одам дунёга хар томонлама мослана олмайди. Дунёнинг маълум янгиликлари, айрим янги талабларига мослашиши мумкин, мослашига уриниши эхтимол. Айримларини эса рад этади, бўйсинмайди. Масалан, Европада хозир эркак билан эркакнинг, аёл билан аёлнинг никохи замонавий дунё талаби сифатида эътироф этиляпти. Нима, биз хам уларга мослашишимиз керакми? Илм янги боскичга кўтарилди, уйларимизга интернет кириб келди. Шунга ўхшаш холатларга мослашишимиз керак бўлади. Жиноят олами йилдан йилга вахшийлашиб кетяпти. Улар ўз оламларини ўзгартиряптилар. Биз уларга хам мослашишимиз керакми? Биз уларга карши кураш усулларимизни ўзгартиришимиз керак. Бу борадаги мослашиш тилга олинганда айнан шу назарда тутилиши керак. Дунёнинг ўзгараётганини англаб етмаслик турли сохаларда турлича намоён бўлади. Бугун ёшларни тарбия килиш усули бунга мисол бўла олади. Бугун болани “аъло ўкисанг яхши бола бўласан”, деган гаплар билан тарбия килиб бўлмайди.

[Nigora Umarova]

Хурматли ёзувчимиз Тохир Малик Лутфулло Турсуновга, Омонвойга, Хусен Тангриевларга "Тилла каламуш" бериб юбордилар.
Илтимос, "Тилла каламуш"ларингизни тезрок олиб кетинглар. Улар хонадаги барча китобларни кемира бошлашди.

[Nigora Umarova]

"Тилла каламуш"ларнинг буйнида куйидаги ёзувлар бор экан:

https://img.uforum.uz/images/9675944.jpg

https://img.uforum.uz/images/4142722.jpg

https://img.uforum.uz/images/7997727.jpg

https://img.uforum.uz/images/8261592.jpg

[OmoN]

Хурматли ёзувчимиз Тохир Малик Лутфулло Турсуновга, Омонвойга, Хусен Тангриевларга "Тилла каламуш" бериб юбордилар.
"Тилла каламуш" сўзини ўқиб ҳаёлимга биринчи келган нарса компьютер сичқончаси бўлди :)
Мен уже ўзимнинг каламушимни олиб келдим.
Янги китоб ва дастхат учун Тохир акага миннатдорчилик билдираман.

[Husniddin]

Ассалому-алайкум Тохирака, аввало мен сиз билан интернет оркали булса хам учрашиб турганимдан хурсандман. Сизни замон узгариши тугрисидаги фикрларингизга тула кушиламан. Чунки замон канчалар узгарса хам биз тарбия оркали инсоларни миллийлигини саклаб колишига эришамиз.:187:

[Husniddin]

Тохирака мен сизни "Алвидо болалик" номли асарингизни укиганимда инсоннинг такдирини узгартирувчи куч хаёт эканлигига аминбулдим

[Nigora Umarova]

Эълон

Мухтарам форумдошлар!

Эртага - 7 октябрь, 2009 йил, соат 15-00 да, "Шарк зиёкори" китоб дуконида хурматли ёзувчимиз Тохир Маликнинг "Келинлар дафтари" китобининг такдимот маросими булиб утади. Ушбу такдимотда катнашишни хохловчи барчани таклиф киламиз.

[Umida Shodiyeva]

TIU qoshidagi akademik litseyda Ustozimiz Tohir Malik bilan uchrashuv.

Kuni kecha ya’ni , 12-oktabrda TIU qoshidagi akademik litseyida Ustoz Tohir Malik bilan uchrashuv bo’lib o’tdi.
Bu uchrashuv nafaqat suhbat tarzida balki, adabiyot darsi sifatida bo’lib, asosan litseyimiz bitiruvchilari bilan Ustozning o’zaro samiymiy muloqoti natijasida nihoyatda mazmunli va ta’sirli o’tdi.

https://img.uforum.uz/images/ggdtvda2614369.jpg

O’quvchilar tomonidan berilgan savollarga, Ustoz “Aynan ko’nglidagini topib” qabilida yumshoq va yodda qolarli javob berdilar.

https://img.uforum.uz/images/rrlltwh991070.jpg

Suhbat avvalida, Ustozning qimmatli bo’lgan nasihatlaridan tingladik so’ng, “Eng kichik jinoyat” qissasi, “Kelinlar daftariga” risolalari asosida va o’quvchilarni qiziqtigan boshqa mavzularda savol-javoblar o’tkazildi.

https://img.uforum.uz/images/xnmklcj1673612.jpg

Xususan:
-Hayotimizda juda ko’p nohaqliklar bo’lib turadi, shunga biz yoshlar qanday munosabat bildirishimiz kerak?
-Sabr. Sabr qilish kerak. Sabr tagi –oltin! . Tagidagi sariq oltiniga yetishmoq uchun sabr qilish kerak.
Kishi umr bo’yi ko’p qiyinchiliklarga duch kelishi, bu qiyinchiliklarni faqat sabr bilan yengib o’ta olishi mumkinligini, sabrsizlik esa insonni qayg’udan qutqara olmasligini, sabrsizlikning o’zi kuydirguvchi zo’r dard ekanligini bolaligindanoq ongiga singdirish kerak.

-Qissadagi Mohina kampirning qizi Zarinaning qismatini asar so’ngida ozgina o’zgartiribsiz. Bunga nima sabab bo’ldi? Aslicha ham yozishingiz mumkin edi-ku.
- Bu yozuvchining ayyorligi(Kulib qo’ydilar). Agar qissadagi har bir qahramonni o’ldirib yuboraversak, kitobxon qahramonning keyingi taqdirini o’zicha o’ylab ko’rmaydi, xulosa chiqarmay qo’yadi…

Shu kabi ko’plab savollarimizga Ustozdan javob oldik.
Dars davomida bizni zeriktirib qo’ymaslik uchun “Tilla kalamush yohud Yo’qqulobod hangomalari” kitobidagi eski maqollarga yangicha izohlardan o’qib berdilar:-
“Yuz so’m puling bo’lmasin, yuzta do’sting bo’lsin”.
Ya’ni: Har bir yeb ketarga yuz dollardan bera oluvchi do’stlar nazarda tutilayapti.

“So’rab –so’rab o’rgangan olim, orlanib so’ramagan o’ziga zolim”.
Ya’ni: Otangning puli ko’p bo’lsa sen orlanaver, pulsizlar so’rab o’rganaverishsin.
…

Suhbat so’ngida esa Ustozning oltindan qimmat bo’lgan duolarini oldik.

https://img.uforum.uz/images/wiepvgf676628.jpg

Ushbu dars uchun, litsey o’quvchilari nomidan Ustozga minnatdorchilik bildiramiz . Yana shu kabi ma’naviy tarbiyamizga ijobiy ta’sir o’tkazuvchi darslarni Ustozdan kutib qolamiz. Alloh rozi bo’lsin!

[Nigora Umarova]

Эски маколларга янгича изохлар:

“Юз сўм пулинг бўлмасин, юзта дўстинг бўлсин”.
Изох: Хар бири еб кетарга юз доллардан бера олувчи дўстлар назарда тутиляпти.

“Казисан, картасан, ўз наслингга кайтасан”.
Изох: Кази-карта кимматлашгани хисобга олинмайди.

“Икки кўчкорнинг боши бир козонда кайнамайди”.
Изох: Айникса битта калла ахмокрок бўлса, янада кийин.

“Ит хурар – карвон ўтар”.
Изох: Эхтимол карвоннинг кулоги огиррокдир...

“Дехкон бўлсанг, куз хайда”.
Изох: Трактор топилса, ёзда хайдаса хам бўлаверади.

“Олтин айнимас”.
Изох: Сизнинг олтинингиз ер каърида айнимай ётибди. Ишонмаганлар, казиб олаверсин.

“Тил тойганидан кўра, оёк тойгани яхши”.
Изох: Иккови тоймаса, янада яхши. Чунки хар икки холда хам хак тўланади.

“Дўст бошга карар, душман оёкка”.Изох: Агар бошда маъно бўлмаса, дўстнинг хам оёкка карашдан ўзга чораси йўк.

“Сўраб-сўраб ўрганган олим, орланиб сўрамаган ўзига золим”,
Изох:Отангнинг пули кўп бўлса, сен орланавер, пулсизлар сўраб-ўрганаверишсин.

“Бошига урсанг – туёги зиркирайди”.
Изох: Овора бўлиб бошига урмай, тўгри туёгига урилгани маъкул.

“Ахмокка Тўйтепа нима йўл”. (“Ахмокка Кува бир тош”,)
Изох: Самолёт учиб турса, Америка хам нима йўл?

“Кўшнинг кўр бўлса – кўзингни кис”.
Изох: Жой олишда кўшнининг кўзига караб олсанг, кўз кисиш балосидан кутуласан.

“Ўйчи ўйига етгунича, таваккалчи тўйига етади”.
Изох:Ўйчи ноумид бўлмасин, у хам курук колмас, хотин ошига етиб борар.

“Сочи узун – акли калта”.
Изох: Айримларнинг сочи хам, акли хам калта бўлар эмиш, во ажабо!

[Sparc]

Ростини айтсам, муҳтарам ёзувчимизнинг "Одамийлик мулки" асарларини ҳарчанд ҳаракат қилсам ҳам ҳазм қила олмадим. Афсуски, адимизнинг сўнгги йилларда матбуотда чиқишларини ўқимаганим, "Одамийлик мулки" китобини шу яқин икки ойнинг ичида ўқиганим учун ушбу мавзунинг бошида берган саволларим энди бироз ноўриндек бўлиб туюлмоқда. Мен берган саволимда кундалик ҳаётимизда диннинг ўрни, кўпчиликнинг динга шўнғиб кетаётганлиги хақида сўраган эдим.

Албатта, алҳамдилуллоҳ мен ҳам мусулмонман, мени ҳам ёшлигимдан бувим, ойим, дадам ўзбекона одоб-ахлоқга ўргатганлар, Қуръони карим сураларини ёд олганман, исломий ҳикоялар эшитганман. Ҳар хафта пайшанба ва якшанба кунлари ўтганларни ёд этиб, борларга соғлиқ ва узоқ умр тилаб дуои-фотиҳалар ўқиш бизнинг оилада ёшлигимиздан расм бўлган. Ҳозир ҳам бу одатни тарк этмасликка ҳаракат қилиб келаман.

Лекин шундай бўлса ҳам, "Одамийлик мулки" китобининг ўзагида ётган, шу бугунги ҳаётимизда ва инсонлардаги барча қусур ва камчиликларни фақат исломга асосланган панд насиҳатлар билан ёки шариатда белгиланган турмуш тарзини тиклаш билан ҳал қилиш мумкин деган фикр билан қўшила олмайман.

Бутунлай "келгиндилар" ва "келгинди ғоялар" йўқ бўлган 200-300 йиллик ўтмишимизда жамият қандай эди ? Ахир у замонларда шариатга оғишмай амал қилинарди, ҳамма намозхон эди, лекин шу билан бирга биродаркушлик урушлари тўхтовсиз давом этарди, хонлару, беклар халқ манфаатини ўйлармиди, баччабозлик, қиморвозлик авж олган эди.

Гап фақат бунда эмас, "Одамийлик мулки" китобининг эринмай эски манбаълардан олинган катта-катта бўлаклари туфайли эскича бўлиб қолган тили, китоб бугунги кун китобхони учун мўлжалланган эмас деган фикрни келтириб чиқаради.

Ёки бўлмаса, ушбу китобни ҳозирги кунда деярли чоп этилмайдиган ва топиб бўлмайдиган ўрта асрлар панд-насиҳатлар китобларининг дидактик йиғиндиси сифатида, улар билан замонавий китобхонни таништириш мақсадида ёзилган деб ҳисоблаш мумкин.
(28.12.2008 й)

[Nigora Umarova]

Ростини айтсам, муҳтарам ёзувчимизнинг "Одамийлик мулки" асарларини ҳарчанд ҳаракат қилсам ҳам ҳазм қила олмадим. Афсуски, адимизнинг сўнгги йилларда матбуотда чиқишларини ўқимаганим, "Одамийлик мулки" китобини шу яқин икки ойнинг ичида ўқиганим учун ушбу мавзунинг бошида берган саволларим энди бироз ноўриндек бўлиб туюлмоқда. Мен берган саволимда кундалик ҳаётимизда диннинг ўрни, кўпчиликнинг динга шўнғиб кетаётганлиги хақида сўраган эдим.

... "Одамийлик мулки" китобининг ўзагида ётган, шу бугунги ҳаётимизда ва инсонлардаги барча қусур ва камчиликларни фақат исломга асосланган панд насиҳатлар билан ёки шариатда белгиланган турмуш тарзини тиклаш билан ҳал қилиш мумкин деган фикр билан қўшила олмайман.

Бутунлай "келгиндилар" ва "келгинди ғоялар" йўқ бўлган 200-300 йиллик ўтмишимизда жамият қандай эди ? Ахир у замонларда шариатга оғишмай амал қилинарди, ҳамма намозхон эди, лекин шу билан бирга биродаркушлик урушлари тўхтовсиз давом этарди, хонлару, беклар халқ манфаатини ўйлармиди, баччабозлик, қиморвозлик авж олган эди.

Гап фақат бунда эмас, "Одамийлик мулки" китобининг эринмай эски манбаълардан олинган катта-катта бўлаклари туфайли эскича бўлиб қолган тили, китоб бугунги кун китобхони учун мўлжалланган эмас деган фикрни келтириб чиқаради.

Ёки бўлмаса, ушбу китобни ҳозирги кунда деярли чоп этилмайдиган ва топиб бўлмайдиган ўрта асрлар панд-насиҳатлар китобларининг дидактик йиғиндиси сифатида, улар билан замонавий китобхонни таништириш мақсадида ёзилган деб ҳисоблаш мумкин.
(28.12.2008 й)

Хурматли Sparc!

Мулохазаларингизга мухтарам адибимиздан аввал фикр билдираётганимга узр сурайман.
Тохир ака инсоний фазилат ва иллатларни ёзиб борадиган юзта дафтар тутганлар. Бу дафтарларда 100 та инсоний хислат билан бир каторда уларга карама - карши булган иллатлар ва уларни бартараф этиш усуллари хам ёритилган.
Якинда "Шарк зиёкори" дуконида булиб утган учрашувда Тохир ака. "Мен халкнинг мулкини жамлаб "Одамийлик мулки" китобида узига кайтардим , холос", - деган гапни айтдилар. Ёзувчининг гапларига адиб Эркин Малик, "Сиз "шакар"ни "асал"га айлантириб халкка етказяпсиз" деган жавобни кайтардилар.

[Kahramon Jalilov]

Tohir aka kecha kuni bir suhbatizga mushtoq bo'ldik, bir mavzuni ochdizu lekin u haqida uncha ma'lumot bermadiz, hayotizda juda ko'plab hajviyaga bo'y manzaralar bo'lgan ekan, bir paytla Yodgor akamiz bilan suhbatlashganimizda Tohir akam bilan juda ko'p qiziq voqealar bo'lganlar, ular menga Yodgorgarimdori degan narsa o'ylab topganlar degan edilar shular haqida ham ma'lumot bersangiz "Tilla kalamush" haqida ham ma'lumot bersangiz bu sizning 1-hajviyaviy kitobingizmi?
Yodgor akamni bir chetdan qarasak juda jiddiy odamga (ayniqsa "Iblis devori" da o'ynagan ro'lllari odamni juda boshqacha qilib ko'rstag) o'hshaydilar lekin yaqindan suhbat qursak juda ko'ngillari ochiq hazil-mutoyibaga bo'y inson odam ekanlar, Tohir aka yana bir narsa "ilon sho'rvasi" haqida ham bir narsa deyuvdiz o'shanda kim qoli achchiq ediyu, kimmi tili zahar edi

[Kahramon Jalilov]

Tohir aka bizning vohamizga, ya'ni Uchqo'rg'on shahriga kelganizni bizning halqimiz juda yahshi eslashadi, Uchqo'rg'onning 60-yilligiga atab o'tkazilgan tadbirni hali-hanus ko'p odamlardan eshitaman Tohir Malik Uchqo'rg'on shahrini "ziyorat etmish" degan gaplar hali ham esimda, shu fursatni topgan chog'in bizning odamlar sizga katttadan-katta salomlar aytishdi, doimo sog' bo'lin!!!

[Fariza Hasanova]

Toxir Malik akaga men ham o'z minnatdorchiligimni bildiraman. Shunga o'xshash suhbatlar o'tkazib turilsa o'quvchilarning ham dunyo qarashlari yaxshi tomonga o'zgarardi.

[Gulnora Voisova]

Муҳтарам адибимизни муборак 63 ёшлари билан табриклайман. Соҳлиқ саломатлик, тинчлик хотиржамлик, ижодий фаолиятингизда улкан муваффақиятлар тилайман. Дилингизга хайрли ниятлар солишини яратгандан сўраб қоламан.
Пайғамбар ёшингиз қутлуғ бўлсин!

[Bakhtier Tukhtaev]

Sevimli yozuvchimni payğambar yoshlari bilan chin yurakdan tabrikliman. Ollohdan sizga sihat-salomatlik, kuch-qudrat va baxt tilayman. Ijodingizga rivoj va oilangizga tinch-totuvlikni tilayman. Farzandlaringiz baxtiga bunday yoshlarni kŏpini kŏring. Tuğilgan kuningiz bilan yana bir bor tabriklayman.

[Nigora Umarova]

Hurmatli yozuvchimiz Tohir Malik barcha tabriknomalar uchun o'z tashakkurnomalarini bildirib duo qilib qoldilar.
Muhtaram forumdoshlarimiz Kumushoy, Omon, Jasurbek O'rinboyevlarga "Ushlang o'g'rini" kitoblarini "Adabiyotdan ahvollar qalay?" (http://uforum.uz/showthread.php?p=312448#post312448)mavzusidagi qiziqarli savol-javobda qatnashganliklari uchun,
Qahramon Jalilovga ham(Qahramonjon sevib o'qigan va o'qiydigan) bir kitobni taqdim qildilar.
Sovg'alaringizni men bilan bog'lanib olib ketishingiz mumkin. :187:

[Nigora Umarova]

Севимли ёзувчимиз Тоҳир Маликни форумимизда ғолибликни қўлга киритганликлари билан (http://uforum.uz/showthread.php?p=341864#post341864)табриклаймиз.

[OmoN]

Бугун Тоҳир аканинг "Ушланг ўғрини" деб номланган сатирик ҳикоялар ҳажвиялар тўпламини олдим. Муаллиф автографи билан!!! Маза қилиб ўқиб ҳам чиқдим. Лекин Тоҳир ака форумда камнамо бўлиб қолдилар. Қизиқ-қизиқ ҳикоя ва қиссалари билан, ҳеч бўлмаса маслаҳатлари билан иштирок этиб турсалар яхши бўларди.

[Kavsar]

Ассалому алайкум.
Устоз Тоҳир Малик ижодлари менга жуда ҳам ёқади. "Иймонлашиш умиди", "Одамийлик мулки", "Келинлар дафтари"ни жуда керакли ва қизиқарли манбалар сифатида эътироф этардим.

Устоздан яна шундай панд-насиҳат тарзидаги китобларини кутиб қоламан.

[Nigora Umarova]

Муҳтарам форумдошларимиз!
Аллоҳга шукрлар бўлсинки, барчаларимиз биргаликда муборак Рамазон кунларига етиб келдик. Ҳамиша биз билан бирга бўлаётганингиздан ғоят шодмиз.Рамазони Шарифнинг қутлуғ кунларида ҳам бирга бўлишингиздан умидвормиз. Бу кунларда сиз, азизларга туҳфа бўлар деган ниятда Ўзбекистон халқ ёзувчиси Тоҳир Маликни туркум суҳбатларга таклиф этдик. Ҳурматли адибимиз қутлуғ ой мобайнида Рамазон кунларига оид ҳикматлар ва фазилатлар ҳақида, бу ой мобайнида янада диққат қилиниш лозим бўлган маънавият масалалари хусусида суҳбат ўтказиш учун форумимизга ташриф буюрдилар.Марҳамат, суҳбатлардан баҳраманд бўлинг.

[Tohir Malik]

Руҳ шифоси

Бисмиллаҳир Роҳманир Роҳийм
Бизларни ўн бир ойнинг султони ҳисобланмш Рамазони Шарифнинг қутлуғ кунларига еткурган Тангри таолога шукрлар бўлсин! Бандаларининг ҳар икки дунё саодатини кўзлаб, рўзани Исломнинг фарз ибодатлари қаторига қўшган Аллоҳ таборак ва таолога ҳамду санолар бўлсин! Умматларига рўза тутмоқликни ўргатиб кетган Пайғамбаримиз алайҳиссаломга саловату саломлар бўлсин! Бизлардан дуо талабида ётган марҳум ва марҳумаларни Аллоҳ мағфират этсин. Аллоҳ бу муборак ойдаги амалларимиздан ҳосил бўлган савоблардан уларнинг руҳларини баҳраманд этсин.
Азиз ва ардоқли меҳмонни интиқ кутганимиз каби, у келганда юрагимиз шодлангани каби биз Рамазони Шарифни, бу гўзал, ҳайру баракотли, файзу карамли ойни ўн бир ой орзиқиб кутамиз. Ўтган йили “алвидо, эй Моҳи Раҳмат!” деб кўзларда ёш билан кузатган эдик. Алҳамдулиллаҳким, “Ассалом, марҳабо, Моҳи Муборак!” деб кўзлардаги қувонч ва шукр ёшлари билан қаршилаяпмиз
Рамазони Шарифдаги рўзанинг динимизда белгиланган беш фарз ичида дастлабкиларидан экани, исломийлик аломатларининг улуғларидан ҳисобланиши кўпчиликка маълум. Қуръони каримда: “Сизларга ҳам саноқли кунларда рўза тутиш фарз қилинди”, “Сизлардан ким бу ойга ҳозир бўлса, рўза тутсин”, деб буюрилгани, Ҳадиси қудсийда эса “Рўза мен учундир ва унинг мукофотини мен бераман”, деб марҳамат қилингани хусусида ҳам сиз азизлар, китобларда ўқигансиз ёки муҳтарам уламоларимизнинг суҳбатларида тинглагансиз. Ҳамонки, диннинг устуни – намоз, жамиятники – закот, руҳники эса рўза экан, рўза – руҳ шифоси деб таърифласак ҳам бўлар
Раҳмат ва мағфират ойи аталмиш Рамазони Шарифни нима учун қадрлаймиз? Чунки Қуръони каримнинг нозил бўлиши шу ойда бошланган. Пайғамбаримиз алайҳиссалом Ислом динига даъватни шу ойда бошлаганлар. Шу ойдан эътиборан Ислом дини зафарга, куч-қувватга, нурга тўлаверди.
Пайғамбаримиз алайҳиссалом: “Агар бир киши Рамазон ойида Аллоҳга яқинлигини мустаҳкамламоқчи бўлиб, бирор ибодат ёки хайрли амални бажарса, гўё Рамазондан бошқа ойда бир фарзни бажаргандек бўлади. Ва кимки, Рамазонда бир фарзни адо қилса, гўё Рамазондан бошқа ойдаги етмишда фарзни адо қилгандек савобга эга бўлади”, деб марҳамат қилганлар. Масалан, закотни Рамазондагина бериш шарт деган мажбурият йўқ. Аммо ўша фарз, яъни закот Рамазонда адо этилса, Рамазондан бошқа ойда адо этилганга нисабатан етмишта фарз амалнинг савобига тенг бўлади. Рамазон ойидаги умра ибодатининг фазилати ҳам шундай
Рамазони Шариф рўзасини шунчаки субҳдан шомга қадар таом емай юришдан иборат деб билмаслик керак. Афсуским, биз кўпроқ шунга эътиборни қаратамиз. Саҳарда ошқозонни ош билан тўлдирамиз. Шомгача очликка, ташналикка, чекувчилар сигарет хуморига чидаймизда шом намозига азон чақирилиши билан дастурхонга ҳужум бошлаймиз. Ошқозон бир оз ором олгач эса лабимизга сигарет қистирамиз. Азон чақириғи “дастурхон узра олға!” деган хитоб эмас, балки ибодатга даъват эканини ўйламаймиз.
Тубанликлар ва бузуқликлардан тортиш инсон учун рўзага буюрилади. Рўзанинг энг комили – худди меъда сингари барча туйғуларни: кўзи, қулоғи, қалби, хаёли, фикри каби инсоний жиҳозларига ҳам рўза туттирмоқликдадир. Яъни ҳаром этилганлардан, бекорчи ишлардан тортиш ва уларни ўзларига хос ибодатга йўллашдир. Масалан: тилини ёлғондан, ғийбатдан, ғализ таъбирлардан, сўкишлардан ажратиш орқали унга рўза туттириш. Ва ўз тилини Қуръон тиловати ва зикр ва тасбиҳ ва салавот ва истиғфор каби фойдали юмушлар билан шуғуллантириш. Кўзини номаҳрамга қарашдан ва қулоғини ёмон гап-сўзларни эшитишдан манъ этиб, кўзини ибратга ва қулоғини Ҳақ сўз ва Қуръон эшитишга сарф қилганидек, бошқа аъзоларга ҳам бир навъ рўза туттиришдир
Нафс тарбияси билан шуғулланиш инсоннинг кундалик асосий вазифаларидан биридир. Шу нуқтаи назардан қаралганда, Рамазони Шарифда бу тарбиянинг гўзал кўринишлари юз очмоғи аниқ. Биламизки, нафс ўзининг ҳур ва эркин бўлишини истайди ва ўзини шундай ҳис этади. Ҳадсиз неъматлар-ла тарбия қилинганини ўйлашни истамайди. Хусусан, дунёда сарвати ҳам, иқтидори ҳам бўлса, устига ғафлат ҳам қўшилган бўлса, илоҳий неъматни гўё оч аждаҳо каби ютади. Инсоннинг нафси ғафлатда ўзини унутади. Ғоят даражадаги қусурларини кўргиси келмайди. Нақадар заиф, заволга дучор, мусибатларга нишон ва айни чоқда, тез бузиладиган, парчаланадиган гўшт ва суякдан иборат эканини ўйламайди. Худди пўлатдан бир вужуди бордай, ўзини ўлмайдиган, абадий яшайдигандай хаёл қилиб дунёга ташланади. Қаттиқ бир ҳирс ва тамаъ билан, шиддатли алоқа ва муҳаббат билан дунёга ёпишади. Лаззатли ва манфаатли ҳар нарсага ўзини отади. Ўзини мукаммал бир шафқат билан тарбиялайдиган Холиқни унутади. Ҳаёти адоғини ўйламай, ёмон ахлоқ ичида булғанаверади.

[Tohir Malik]

Рамазони Шарифда энг бойдан энг камбағалга қадар ҳар кимнинг нафси англайдики, ўзи молик эмас, мамлукдир. Ҳур эмас, қулдир. Буйруқ берилмаган бўлса, энг оддий ва энг роҳат ишни ҳам ўзи қила олмас. Шу тариқа нафсининг ожизлигини ҳис этади. Рўза энг ғофилларга ва қайсарларга ҳам заифлигини, ожизлигини, фақирлигини ҳис эттиради. Одам нақадар марҳаматга ва шафқатга муҳтож эканини идрок этади. Нафснинг кибридан қутулишга интилади.
“Рамазон – сабр ойидир”. Демак, бу ойда озми-кўпми сабр имтиҳонини топширамиз. Тонгдан шомга қадар ҳар жиҳатдан сабр қила олсак қандай бахт! Сабр қиламиз: сув ичмаймиз, овқат емаймиз, аммо бу ўринда “сабр” дейилганда жаҳл ва ғазабдан тийилишга ҳам урғу бериш керак бўлади. Болаларингиз, хотинингиз ва қўшни ёки дўстингизга қизишмайсиз, юмшоқ муомалада бўласиз, ҳалим ва салим бўласиз. Ҳар қандай зулмдан сақланасиз. Ажибким, ака уйида ифторлик беради, укани чорламайди. Беш йил ёки ўн йилдан бери қариндошлик риштаси узилган. Бу қандай мусулмонлик бўлди? Ёки қўшни билан юзкўрмас ҳолда яшашади. Мўъминнинг арази уч кун деб белгиланганини билсалар ҳам қайсарликларидан воз кечмайдилар. Бу қусурларидан шу муборак ойда қутулсалар қандай яхши!
Жаноби Ҳақ замин юзини бир неъмат дастурхони суратида яратгани ва барча анвои неъматини ул дастурхонда Ўз қудратини ва мўъжизаларини ифода этади. Биз – инсонлар, баъзан ғафлат пардаси остида ёки бошқа сабаблар доирасида ўралашиб, бу вазият ифода этган ҳақиқатни ўз вақтида ва тўлиқ кўролмай қоламиз. Баъзан эса, афсусларким, унутиб ҳам қўямиз
Рамазони Шариф бизларни бу қусурлардан муҳофаза этади. Бу ойдаги рўза ҳақиқий ва холис, улуғ ва умумий бир шукрнинг калитидир. Чунки бошқа вақтларда мажбурият остида бўлмаган инсонларнинг кўпчилиги ҳақиқий очликни танларида ҳис этмаганликлари учун кўп неъматларнинг қийматини дуруст идрок эта олмайдилар. Бир тўғрам қотган ноннинг неъматлик даражаси тўқ одамлар, айниқса улар бойроқ бўлсалар, тушунмайдилар. Ҳолбуки ифтор вақтида у қотган нон бир мўъминнинг назарида кўп қийматли бир неъмати Илоҳиййа бўлишига қувваи зоиқаси шаҳодат этади. Энг бойдан то энг камбағалгача ҳар ким Рамазони Шарифда ул неъматларнинг қийматларини англаш орқали бир шукри маънавиййага сазовор бўлади.Бу ой шаҳрул мувосодир. Яъни бошқаларга моддий жиҳатдан ёрдамлашиш, едириш-ичириш ойидир. Бироқ, айрим ҳолларда тўкин ифторлар қилишга маҳлиё бўлиб қоламиз, дастурхонимиз атрофида асосан ўзига тўқлар тўпланишади. Муҳтожларни эса унутамиз.
Инсонлар маишат жиҳатидан турли-туман ҳолда яратилгандирлар. Жаноби Ҳақ бу турлиликка биноан бойларни камбағалларга ёрдам беришга даъват этади. Чунки бойлар камбағалларнинг ачинарли аччиқ ҳолларини ва очликларини рўзадаги очлик туфайли тўлиқ ҳис қила оладилар. Агар рўза бўлмаса эди, нафспараст кўп бойлар пайдо бўлардики, очлик ва камбағаллик нақадар аламли ва шафқатга нақадар муҳтож бўлишини идрок эта олмасдилар. Бу жиҳатдан инсониййатдаги ҳамжинсига шафқат ҳисси – шукри ҳақиқийнинг бир асосидир. Қайси кимса бўлмасин, ўзидан бир жиҳатда янада камбағалини топа олади. Унга нисбатан шафқатли бўлишга мукаллафдир. Агар нафсига очлик тортдириш мажбурияти бўлмаса эди, шафқат воситаси орқали муованатга мукаллаф бўлган эҳсонни ва ёрдамни қила олмас эди. Қилса ҳам тўлиқ бўла олмасди
Пайғамбаримиз алайҳиссалом Рамазон ойининг фазилатларини мадҳ этиб: “Бу шундай ойки, унинг боши раҳматдир”, деганлар. Яъни инсон бу ойда Худонинг раҳматига дохил бўлади. Аллоҳ бу хайрли ойда бандалари устига раҳмат-мағфиратини ёяди, хайрга ўрайди. Кейин раҳмат тушади Уйлар, кўнгиллар, ўлкалар, шаҳарлар ва масжидларга раҳмат ёғилади. Инша Аллоҳ, бизлар бу ойда Аллоҳнинг раҳматига сазовор бўлиб турибмиз, алҳамду лиллаҳ!
Рамазоннинг “ўртасида эса, қулнинг гуноҳлари мағфират этилади”, деб марҳамат қиладилар Расулуллоҳ (с.а.в.). Гуноҳкормиз, айбдормиз, юзимиз қора, кечмишимиз қоронғу... Қусуримиз кўп бўлса-да, Рамазоннинг ярмига етганимизда тутган рўзаларимиз эвазига Аллоҳ гуноҳларимизни кечиради. Кечаю кундуз, ҳам ифтор пайтида, ҳам сахар вақтида кечиради. Ёлворган ҳар бир бандани мағфират қилади. Бу ойда кўплаб инсонлар мағфиратга эришади, гуноҳлари кечирилади.
Пайғамбаримиз алайҳиссалом дейдиларким: “Рамазоннинг охири эса бу ойни рўза тутиб ўтказган қуллари учун жаҳаннамдан озод бўлишдир”. “Эй қулим, сен рўза тутдинг, мен эса сени авф қилдим, мағфират айладим, жаҳаннам азобидан озодсан!” дея марҳамат қилади Аллоҳ таоло. Аллоҳ бизларни ҳам жаҳаннамдан озод бўлган ўша бахтиёр қулардан қилсин
Аллоҳ бу ойда дуоларни қабул қилади. Дуо – Аллоҳдан сўраш дегани. Аллоҳ сўраганни беради. Аммо Аллоҳдан нималарни сўрашни ҳам билиш керак
Рамазон рўзасининг фарзлиги ҳақида етарли маълумот олмагунча киши тутаётган рўзасининг аҳамиятини англаб етиши қийин. Шу боис, бу муборак ойда кўп ўқиш, уламолар суҳбатидан баҳраманд бўлиш айни муддаодир. Шукрларким, Ислом илмига доир китоблар мустақиллик шарофати билан нашр этилди. Масжидларимизда, турли илмий мажлис ва маросимларда олимларимизнинг ибратли суҳбатларидан йил - ўн икки ой баҳраманд бўляпмиз. Рамазони Шарифда бу ҳаракатларимиз янада фаоллашса нур-аланнур бўлур
Муборак Рамазон ойига етиб келганимизга шукрлар қилганимиз ҳолда Аллоҳдан бу ой ибодатларини комил суратда адо этмоқликни насиб қилмоғини сўраймиз. Аллоҳ барчамизни рўза ибодатини мукаммал ва ихлос билан адо этадиган тақводор ва солиҳ бандаларидан айласин. Барчаларимизни раҳмату мағфиратига ноил айласин! Неча-неча рамазонларга соғ-саломат қовушмоқликни насиб этсин. Дунё ва охиратнинг биз билган-билмаган ҳар турли хайрларига – Рамазон ойининг ҳурмати учун, Қадр Кечаси ҳурмати учун, муборак Ийд байрами ҳурмати учун эриштирсин! Дунёвий ва ухровий биз билган-билмаган ҳар турли ёмонликлардан бизларни доим ҳифзу ҳимоясида асрасин! Имони комил ила охиратга кўчиб, ҳузури иззатига Ўзи севган ва рози бўлган бир банда ўлароқ боришни барчамизга насиб айласин! Омийн! Валҳамду лиллаҳи роббил оламийн
Тоҳир Малик.

[Tohir Malik]

Неъматларнинг ҳақи - шукр

Рамазони Шарифнинг ҳикматларидан бири шукрдир. Жаноби ҳақ замин юзини бир дастурхон неъмати суратида яратган. Биз бу неъматлардан баҳрамандмиз. Демак, Аллоҳга шукрлар айтиш, барча неъматларни Ундан деб билиш банданинг бурчи ва муборак ойда шукр айтишнинг комил кўринишлари намоён бўлади.
Ҳофиз Шерозийда шундай сатрлар бор:
Ногаҳон ғам келса сенга, ўзни тут, бўлма тажанг,
Шукр қилғил, токи баттарроғига бўлма дучор.
Сен ишонгил, ғам ема, сабр айла, эй дил оқибат,
Шомдан тонг, кечадан кундуз келур, қишдан баҳор...
Суқрот ҳаким: “Неъмат ва давлатингиз бор пайтда шукр бажо келтириб, бошингизга қийинчилик тушган вақтда сабрни ўзингизга йўлдош қилинг. Сабр ҳар бир енгилликнинг очқичи бўлиб, неъматга шукр қилиш давлат ва осойишталикнинг қўпайишига сабаб бўлади”, деганлар. Одам Ато жон кириши билан аксириб “Алҳамдулиллаҳ!” деганлар. Шукр айтиш бизга Одам алайҳиссаломдан мерос.
Ношукрлик хорликни келтириб чиқаришини биламизми? “Йўқ нарсага қайғурмайдиган эмас, борига шукр қилувчи – донодир”, деган мақолни-чи? Ҳа, баракалла, биламиз. Кўпчилик билади бу ҳикматларни. Аммо, не ажабки, билатуриб ношукрлик қилаверамиз. Халқимизда яна “Еб туриб маърайди-я!” деган ҳикмат ҳам бор. Кузатган бўлсангиз керак, тўкин дастурхон атрофида ўтириб, уч-тўрт хил таомларни тўйиб еб олиб, тирикчиликнинг қийинлашиб кетаётгани борасида нолий бошлайдилар. Бировда ўн-ўн беш, бошқада эллик-олтмиш сидра кийим-бош бор. Лекин униси ҳам, буниси ҳам қийинчиликдан нолийди. Бири кўйлагининг элликтага етмаганидан, бошқаси шимининг юзтага етмаганидан афсусда юрибди. Тўғрими
Ана шундай кишиларга бу қудсий ҳадисни эслатиб қўйсак: “Эй одам фарзанди! Мен яратган неъматларни еб-еб тишларинг малолланиб чарчаб кетади-ю, лекин менинг шикоятимдан тилинг ҳеч чарчамайди”.
Ношукрларнинг тили чарчаганини тарих ҳали учратгани йўқ. Тили чарчамайдиганлар қаторига тушиб қолишимиздан бизларни Худонинг ўзи асрасин!
Агар юқоридаги қудсий ҳадисни айтганимизда ношукурлар эътиборсиз бўлсалар, бу иккиси билан қувватлантирамиз, шояд таъсирлансалар: “Эй Одам фарзанди! Албатта, сен Мени ёд этиб ва неъматларимга шукр қилиб юрсанг, Мен эҳсонимни яна зиёда қилавераман. Агар Мени ёд этмай, эсдан чиқарсанг ва неъматларимга шукр қилмай, куфр қилсанг, бериб турган инъом ва эҳсонимни ҳам тўсиб қўяман”. “Эй Одам боласи! Агар биронтангиз уч кун еб-ичиб ҳам Менга шукр қилмаса, у Менинг неъматимни оёқости қилди ҳисоб. Агар молидан закотни бермаса, у Менинг китобимни арзимас нарса деб билган кабидир".
Ҳазрати Сўфий Оллоҳёрдан бизга бу борада бир ўгит бор:
Кишиким, розилиқ томинда бўлса,
Қилур шукр аждаҳо коминда бўлса
Демоқчиларки: Аллоҳ таолонинг ризолигини истамоқ завқида бўлса, аждаҳо комида туриб ҳам Тангри таолога шукр айтади, ҳамиша розилигини сўрайди (биринчи сатрдаги “том” сўзи бу ўринда “завқ” ёки “ишқ” маъносида қўлланилган).
Билиб-билмай ношукрлик қилувчиларнинг хонадонига кўз ташласак, камида бир ҳафталик емак-ичмак ғамлаб қўйилганига гувоҳ бўламиз. Автомобил, турфа гиламлар, биллур қандиллар, ишлатилмаса-да, жавонга териб қўйилган ажиб идишлар... Шундай хонадондан шукр ўрнига норизолик гаплари учиб туради
-Фалон нарсани Хитойдан ҳам топа олишмабди.
-Фалон нарсанинг нархи ошиб кетибди
-Фалон ашулачи келишини ният қилувдим, умидим ушалмади...
Аслида: Хитойда ҳам топилмаган ўша нарсасиз ҳам бахтли ҳаёт кечириш мумкин. Нархи ошган бўлса, ўз чўнтагига тушаётган даромади ҳам ошган-ку? Фалончи ашулачи келмаса ҳам тўйи ўтди-ку? Турли сабаблар билан тўйга етишолмай юрганлар озми?

[Tohir Malik]

Кеча бойиб гердайган, бугун бойлиги қўлдан кетиб нола қилиб юрганлар ўйлаб кўрсинлар: бойлик берилганда қанча шукр қилишди экан? Шукр қилдилармикин ё “бугун минг доллар фойда қилибман, ҳолбуки икки минг доллар фойда олсам ҳам бўларди”, деб ачинганмикинлар? Эҳтимол, улар “агар берган неъматларимга шукр қилсангиз албатта уларни янада зиёда қилурман. Энди агар куфрони неъмат қилсангизлар, албатта, азобим ҳам жуда қаттиқдир” (Иброҳим сураси) ояти каримасидан беҳабардирлар? Ношукрлик – ёшларга тез юқадиган хасталик. Уларга ҳар бир нарса камдай туюлаверади. Улар кўнгилларини ҳавасга бутунлай бўшатиб бериб, шукроналикка жой қолдирмайдилар. Оқибатда ўз кўнгилларини ўзлари синдириб, азобланиб юрадилар.
Мол-мулк ва бойликлар ҳақидаги оятлар инзол бўлганда, ҳарати Умар Набий муҳтарамдан сўрадилар:
-Қандай турдаги нарсани мол қилай?
Аллоҳнинг расули (с.а.в.) марҳамат қилдилар:
-Сизлардан ҳар бирингиз Аллоҳни зикр этувчи тилни ва унга шукр қилувчи қалбни мол қилингиз!
Ана! Уйимиздаги қўша-қўша гиламу биллур қандиллар эмас, тилла, олмос, жавҳар безаклар эмас, зикр қилувчи тил ва шукр қилувчи қалб инсоннинг асосий бойлиги экан. Тилла, биллурлар омонат бойлик. Кишига вафо қилмайдиган бойлик. Ҳатто... дўзахга етаклаши мумкин бўлган бойлик. Зикр ва шукр билан банд бўлган тил ва қалб бойлиги садоқатлидир, омонат эмасдир, жаннат дарвозасининг калитидир. Бу калитни олишга интилмаслик ақлсизлик эмасми?
Инсон ҳамма орзусига етолмайди. Шунинг учун ўзига қараганда бечораҳолроқ бўлганларни кўриб, ўз аҳволига шукр қилиши ақллилик аломатидир.
Бу хусусда шундай ривоят бор: бир одам йўлда пиёда кетар экан, аҳволига ачиниб, ўз-ўзига
-Бу ерда, бу саҳрои биёбонда мендан ожизроқ, бечорароқ, паришонроқ яна ким бор?-деб йиғлади.
Шу яқиндан ўтиб бораётган, устига оғир юк ортилган эшак унинг нолаю фиғонини эшитиб деди:
-Эй ақлсиз одам! Нега ҳолингдан бундай шикоят қиласан? Аллоҳга шукр айтиб йўлингда кетавер. Эшакка минмагансан, аммо мен каби юк остида эмассан-ку? Ҳолингга шукр қилсанг-чи!
Ҳа, эшакнинг тили йўқ. Бўлганда эди, кўп ҳолларда, кўп кишиларга шундай хитоб қилиши аниқ эди. Худо унга тил берса-ку, айтар, лекин ношукр одам эшитиб, амал қилармикин? Масала шунда!
Шарафли ҳадисда айтилдики: “Ҳаёти дунёдалик пайтида роҳат ва фароғатда яшаган кимса Қиёмат куни дўзахга ҳукм қилингач, у дўзах оташида бир чўмилтирилади-да, кейин: “Эй Одам боласи, ҳаётингда бир роҳат-фароғат кўрдингми?” деб сўралади. У эса: “Аллоҳга қасамки, йўқ, кўрмадим, эй Раб!”- дейди. Ҳаёти дунёдалик пайтида камбағаллик ва мусибатда яшаган, жаннатга ҳукм қилинган кишини олиб келиб, жаннатга бир чўмдирилади-да, кейин: “Эй Одам боласи, ҳаётингда бирон қийинчилик кўрдингми?” деб сўралади. У эса: “Аллоҳга қасамки, кўрмадим, менинг ҳаётимда бирон қийинчилик бўлмаган”, деб айтади.
Ҳар биримиз ўша жаннатмакон каби шукроналикда юрсак қандай гўзал! Баъзан бошимиз оғрийди, аҳвол сўраганларга жавобан “Худога шукр, яхшиман”, дейиш ўрнига нолишни бошлаймиз. Албатта, тан азоби оғир. Бир киши йиқилиб қўлини синдирди. Азобдан дунё кўзига тор бўлиб кетади. Лекин қўшнисининг неча вақтдан бери қўл-оёғи ишламай, шол бўлиб ётганини ўша онда эслармикин? Эсласа, шубҳасизки, Худонинг бу азобига ҳам шукрлар қилган бўларди.

[Tohir Malik]

Албатта, шукр қилувчилар кўп. Бироқ, бирон дардга йўлиққанида “Эй Худо қайси гуноҳларим эвазига мени бу касалга йўлиқтирдинг?” деган нолаю фиғон билан ҳақ талашадиганлар ҳам учраб туради. Аллоҳ бу каби бандаларига қарата ҳадиси қудсийда айтади: “Эй бандаларим, Мен бир мўмин бандамни бирон касалликка йўлиқтириб имтиҳон қилсам ва у зиёратга келганларга Менинг бу мубтало этганимдан шикоят қилмаса, Мен у бандамни асирлар қаторидан халос этаман”. “Асирлар” дейилганда икки маънони – “жаҳаннам асирлари”ни ҳамда касалликка асир бўлганларни англаш мумкин. Яъни: хасталикка сабр ва шукр қилганлар Қиёматда жаҳаннам азобидан озод этиладилар, бу дунёдаги захматлари эвазига жаннат роҳатига эришадилар. Унга қадар эса, дард асирлигидан ҳоли бўладилар. Англадингизми? Шукрнинг мукофоти ана шундай юқоридир.
Ривоят: Робиаъ ул-Адавиййа (Раҳматуллоҳи алайҳо) бир кишини кўрдилар. Бошига дурра боғлаган эди.
-Нечун боғладинг?- деб сўрадилар.
-Бошим оғрийдир,- деди ул.
-Неча ёшдасан?- деб сўрадилар.
-Ўттиз ёшдаман,- деб жавоб қайтарди
-Ўттиз йилдирки, соғликда бошингга ҳеч шукр дуррасини боғладингми? Бир неча кун касал бўлиб, бошингга шикоят дуррасини боғлабсан?
Агар дунёга илмий нуқтаи назардан қарасак, яъни барча нарсанинг нисбий эканини инобатга олсак, ношукрлик қилмаган бўлардик. Бу ҳақда қудсий ҳадисда Аллоҳнинг огоҳлантириши бор: “Эй Одам фарзанди! Ҳамиша овқатланишга ўтирганингда қорни оч бечоралар ҳам эсингда бўлсин. Шунда Аллоҳнинг берган неъматларига шукр қилишинг осонроқ бўлади”. Набий муҳтарам дедилар: “Мол-дунё борасида сиздан устунроқ одамни кўрганингизда ўзингиздан қуйироқда бўлганга ҳам назар солинг”.
Азизлар, биз шундай қила оламизми? Муҳтарама аёлларимиз овсинлари бармоғида олмос кўзли тилла узукни кўриб, ҳавасдан ёки ҳасаддан юраклари ёнган онда тилла безакларсиз ҳам бахтли яшаётган дугоналарининг саодатли чеҳралари кўз олдиларига келадими?
Дунё қайғуси ўй-хаёлини қамраган чоқда киши ўзидан ҳам ҳоли харобларни эслаб шукр қилиши керак. Ўз ҳолига шукр қилувчининг қалбида иймон нури порлайди. Инсон бу нур билан ҳузурга эришади. Неъматни билган - шукр қилувчи, билмаган – куфр қилувчи бўлади. Имом Ғаззолий ҳазратлари бу масалани тадқиқ этиб, янада чуқурлаштириб: “Аллоҳ берган неъматларни Унинг йўлида сарфлаш шукр, Аллоҳ севмаган ерга сарфлаш эса куфрони неъматдир”, деганлар.
Буни қандай тушуниш керак? Аллоҳ сизга ақл неъматини, шунга кўра илм неъматини берди. Сиз ақлни илм олишга сарф этмадингиз, демак, шукр эмас, куфр қилдингиз. Дейлик, ақл неъматига шукр қилиб, илм эгалладингиз. Лекин илмни керакли йўлга сарф этмадингиз. Кимёгарлик илмини эгалаганингиз ҳолда бозорда сақич сотиб ўтирибсиз.
Инсоннинг қалби тош сингаридир. Ҳатто баъзан тошданда қаттиқ ва маъюсдир. Бу маъюсликни фақат тақво, шукр ва севинч кўзёшлари кеткиза олади. Шукр (буни “ҳамд” ҳам деймиз)– илоҳий ахлоқнинг бири ҳисобланади. Ғаззолий ҳазратлари айтганлар: “чакмон инсонга қанчалик ёқимли бўлса, ҳамд – шукр ҳам Аллоҳга шунчалик ёқимлидир”. Аллоҳ Айюб алайҳиссаломга ваҳий йўли билан: “Мен комил бандаларимдан комиллиги эвазига фақат шукр олишга рози бўлдим”, деб билдирган
Ибн Масъуд шундай дедилар:
-Шукр – иймоннинг ярми. Билки, шукр: қалб билан; тил билан; аъзолар билан изҳор этилади.
Қалб билан шукр қилиш – қалб билан яхши нарсаларни ният қилиш ва барча жонзотлар учун қалбда яхши фикрларни жо этиш демак. Тил билан шукр қилиш – шукрини далилловчи сўз ва жумлалар билан Аллоҳга ҳамд этмоқлик (яъни, “Алҳамдулиллаҳ!”). Аъзолар билан шукр қилиш – Аллоҳнинг неъматларини ибодат, итоат ва яхшилик йўлларида ишлатиш, уларни Аллоҳга исён йўлида ишлатишдан тийилишдир. Масалан, гап-сўз бўлиб турган ҳар турли гуноҳ ва айб нарсаларга қарашдан кўзларни олиб қочиш ва юмиш – кўзнинг шукри ҳисобланади. Тил билан шукр қилмоқ ҳам шу доирага киради. Юқоридаги таърифга қўшимча изоҳ келтирсак, тил воситаси ила Аллоҳнинг ёзмишларига розиликни ифодаламоқ тилнинг шукридир. Зотан, тилга шу вазифа юкланган. Пайғамбаримиз алайҳиссалом бир кишидан сўрадилар:
-Тонггача тунинг қандай ўтди?
У киши жавоб берди:
-Яхши ўтди.
Расулуллоҳ саволни яна такрорладилар. У киши ҳам айни жавобни берди. Савол учинчи марта такрорланганида, у киши хатосини англаб:
-Яхши! Алҳамдулиллаҳ! Ўзига минг қатла шукр!-деди.
Шунда Расули акрам мамнун бўлиб: “Сендан тилаган жавобим шу эди”, деб марҳамат қилдилар.

[Tohir Malik]

“Яхши ётиб-турдингизми?” ёки “Яхши бориб-келдингизми?” деган саволларга шукр ўрнига тўмтоқ жавобларни кўп эшитамиз, шундай эмасми? Эрталаб уйқудан уйғонганимизда тирик бандалар қаторида турғизгани учун шукр қилишимиз керакми – керак! Чунки уйқусида жон таслим қилувчилар ҳам бор. Эрталаб уйғониб, ота-онамиз, фарзандларимиз билан кўришганимиз учун ҳам шукр қилишимиз керакми – албатта! Уйқуга ётишдан олдин “яхши ётиб туринг”, деб хайрли тилак тилаб, тонгда яқинларининг жонсиз юзларини кўрганлар ҳам бор. Покланишимиз учун тайёр турган сув учун, дастурхонимиз устидаги бир тишлам нон учун... ҳамма-ҳаммаси учун шукр қилишимиз керак.
Лекин биз шунга ҳам эринамиз. “Яхши ётиб-турдингизми?” деган саволга ё бош ирғаб қўямиз ё эснаган ҳолда “яхши” деймиз. “Яхши”га қўшимча равишда “Худога шукр!” деб қўйиш наҳот қийин бўлса? Айрим кишилар “Яхши, раҳмат” деб ҳам қўядилар. Яъни, ҳол сўраган одамга миннатдорлик билдирадилар. Тирик ҳолда турғизган Қудрат эгасини эслашни эса унутадилар.
Баъзилар эса шукр ўрнига шикоят бошлаб юборадилар: “Ярим кечагача ухлай олмадим, тиконлар устида ағанагандай бўлдим. Юрагим ўйнаб, ўлиб қолай дедим. Икки марта дори ичдим...” Бирон ерга бориб-келган кимса эса “Худога шукр, кўп қатори мени ҳам Худо кўчадаги бало-офат, фалокатлардан асради. Уйимга эсон-омон келдим”, демай, “йўлда кела-келгунча ит азобини кўрдим”, деб нолишни бошлайди. Кимса узоқ шаҳарга бориб-келадими ё рўпарасидаги қўшнисиникига чиқиб келадими, фарқи йўқ, йўл фалокатидан, ҳалокатидан асрагани учун Яратганга шукр қилиши шарт. Рўпарадаги қўшниникига чиқиш учун ўн қадам йўл босиш керак. Лекин, тўртинчи қадам қўйилганда бирон шошқалоқ автомашинасини тўхтатишга улгурмаса-чи? Аллоҳ сақласин!
Киши фақат ўзи эмас, ота-онаси ёки фарзандлари ёки опа-укалари кўчага чиқиб келгандан кейин ҳам уларни соғ-омон кўраётгани учун шукр қилиб қўйиши керак.
Қаранг-а, электр қувватидан фойдалансак, пулини тўлаймиз. Газнинг ёки қувурлардан оқиб келаётган сувнинг пулини тўламасак – тўхтатиб қўйишади. Ҳатто жарима ҳам солишади. Энди атрофимизга боқайлик: Қуёш нуридан баҳраманд бўламиз. Осмонни бир-икки кун булут қоплаб турса, юрагимиз сиқила бошлайди. Қуёш нурини эмиб пишган меваларни еб роҳатланамиз. Осмонда булут кўринишида минглаб чақирим йўл босиб келиб ёмғир ва қор шаклида ерга тушган ҳаёт сувларини ичиб яшаймиз, дарёларда чўмиламиз. Буларнинг ҳаммаси текин, шундайми? Ҳа, моддий жиҳатдан шундай. Лекин руҳий ва маънавий жиҳатдан қарасак, бу бебаҳо неъматларнинг ҳақини шукр билан адо этишимиз шарт. Пул тўламасак, электр симини узиб қўядиларми? Ҳа. Лекин, шукр қилмасак, Аллоҳ Қуёш юзини тўсиб қўймайди. Лекин... Қиёматдаги жавобимиз қандай бўларкин? Баъзан табиатда қурғоқчилик бўлади. Ниманинг касофатига шундай бўларкин? Бу Аллоҳнинг Ўзигагина маълум. Биз эса тахмин қиламиз: бандаларнинг ношукрчилиги сабаби эмасмикин?
Азизлар, шукр қилувчи бўлайлик. Зеро, шукр қилишда қийинчилик йўқдир. Билъакс, шукр неъмат лаззатини оширади. Давомли бўлишини таъминлайди. Билайлик-ки, шукр -қаноат, тежамкорлик, розилик, мамнуният билан, ношукрлик – ҳирс, исроф, қаноатсизлик, ҳалол-ҳаромни ажратмаслик билан бўлади.


Тоҳир Малик.

[Tohir Malik]

Нафс



Одамнинг энг зўр душмани – ўз нафсидир. Бошқача айтганда, нафс шайтоннинг энг ишончили қуролидир. Киши тирик экан, нафси билан курашда мағлуб бўлмаслиги керак. Нафс шундай ғаним-ки, манманлик ва қайсарлик унинг шиоридир. Кибру ҳаво унинг доимий ҳамроҳидир. Нафс тарбияси билан шуғулланиш инсоннинг кундалик асосий вазифаларидан биридир. Шу нуқтаи назардан қаралганда, Рамазони Шарифда бу тарбиянинг гўзал кўринишлари юз очмоғи аниқ.
Одам Ато Момо Ҳаввонинг жаннатдан Ерга туширилишларига сабаб шайтон алайҳилаънанинг васвасаси экани барчамизга маълум. Васваса нафсни уйғотди ва Одам алайҳиссалом айтилган вазифани бажармай иродавий хатога йўл қўйдилар. «Нафси уни биродарини ўлдиришни яхши кўрсатди. Бас, уни ўлдирди. Шу сабабдан зиёнкорлардан бўлди» (Моида сурасидан). Одам алайҳиссаломнинг катта ўғиллари Қобил ўз укаси Ҳобилни ўлдирди. Бу фоний дунёдаги дастлабки қотиллик акадаги нафс ғолиб келган дамда содир этилди.
Ерда Одам наслининг кўпайиб, имтиҳонларга солиниши ва бу имтиҳонлардан ўта олганларнинг қайтадан жаннатга тушишлари бандалар учун бир шараф йўли ҳисобланади. Бу зафар ва шарафга эришиш учун Аллоҳ таоло инсонларни «нафс» имтиҳонида синайди. «Нафс» зафар ва шарафга эришиш йўлидаги энг қийин ва оғир тўсиқдир. Бу тўсиқлардан ўтишда инсон ёлғиз эмас. У Аллоҳнинг паноҳида. Яратган Аллоҳ Ўз китобида бандаларини нафс ёмонликларидан қайта-қайта огоҳлантиради. Пайғамбарларнинг юборилишидан, уларнинг башарий хизматларини давом эттирувчи ворислари – авлиё ва уламоларнинг дунёга келишларидан муддао ҳам шу. «Сиз ўзингизни эртаю кеч Парвардигорларининг Юзини – розилигини истаб, у Зотга дуо-илтижо қиладиган зотлар билан бирга тутинг! Кўзларингиз ҳаёти дунё зийнатларини кўзлаб, улардан ўтиб, ўзга аҳли дунёларга боқмасин. Ва Биз томонимиздан қалби Бизни зикр этишдан ғофил этиб қўйилган, ҳавойи-нафсига эргашган ва қилар иши исрофгарчилик бўлган кимсаларга итоат этманг!» (Каҳф сурасидан).
Аллоҳ одам наслидан улуғроқ бўлган фаришталарни нурдан яратди. Уларга ақл ва илм берди. Бироқ, нафс бермади. Нафс лаззатини, яъни: емоқ-ичмоқ, оила қурмоқ... кабиларни бермади. Аллоҳ Одам зотидан паст жониворларга ҳам ҳудди инсондагидай кўз-қулоқ, оёқ-қўл, ўпка-жигар, юрак... берди. Бу жониворларга нафс ҳам берди. Аммо, ақл ва илм бермади. Нафс учун уларда жавобгарлик йўқ. Нафс улар учун фақат тириклик манбаи. Улардаги нафс ҳукмронлиги чегараланган: сигир қўйни бурдалаб ташлашга қодир кучга эга бўлса-да, бу ишни қилмайди, чунки унинг нафси гўшт талаб қилмайди. Инсоннинг нафс борасида ҳайвонлардан улуғлиги ўз нафсини идора ва тарбия қилиш кучига эга бўлиши билан белгиланади.
Муҳтарам Пайғамбаримиз –Аллоҳнинг саломи устларига ёғилсин – душман билан жангдан сўнг қайтиб келаётган бир гуруҳ саҳобаларига айтдиларки:
- Марҳабо, сизларга! Кичик жиҳоддан катта жиҳодга келдингиз!
Саҳобалардан бири сўради:
- Эй Аллоҳнинг расули, катта жиҳод деганингиз нима?
- Нафс билан жанг қилиш, - деб марҳамат қилдилар Расулуллоҳ (с.а.в.).
Яна Аллоҳнинг расули дедиларки: «Мужоҳид – Аллоҳга итоат йўлида нафси билан жиҳод қилган одамдир». «Нафсингдан келаётган азобни ташлаб кет. Аллоҳга исён борасида нафсингга қулоқ солма. Қиёмат куни нафс сенга душманлик қилганида баъзи бир аъзоларинг баъзиларига лаънат айтади. Фақат Аллоҳ авф этса ва ҳимоясига олса, бирон нарса бўлмайди».

[Tohir Malik]

Инсонлар орасидаги урушда танаффус бўлиши мумкин. Нафсга қарши жангда нафас ростлаш бўлмайди. Йўқса, нафс бандани янчаверади, янчаверади... Кўзларимиз, қулоқларимиз, димоғларимиз нафсга сидқидилдан хизмат қилаверади. Қўл-оёқларимиз нафс кўрсатган томонга интилаверади. Қалб бу аъзоларни бошқара олмай қолади... Ҳолбуки, нафс фақат ақл йўли билан эмас, асосан қалб йўли ила тарбия этилади. Шунинг учун «нафис ақлимизга на бўлдики, хасис нафс бизга ғолиб бўлубдур?», дейилганда қалб тарбиясининг заифлиги назарда тутилади. Агар одам ўз нафсига асир бўлиб қолса, инсонийликни қўлдан бой беради. Ҳазрати шайх Абу Муҳаммадин ал Муртоишга (қ.с.): «Фалончи ҳавода учади», дейишганда, ул зот айтдиларки: «Ҳавойи нафсга душманлик қилмоқ ҳавога учгандан кўра яхшироқдир».
Ривоят: Аллоҳ Довудга (алайҳиссалом) ваҳий йўли билан буюрган: «Эй Довуд! Асҳобингни нафсоний орзуларга эргашишдан эҳтиёт қил. Нафсоний орзуларидан қочсинлар. Зеро, нафсоний орзулар асири бўлган қалбларнинг ақллари мени кўра олмайди. Ақлларини пардалаб қўяман».
Сўйиш учун келтирилган ҳайвонларнинг ҳеч нарсадан бехабар ҳолда бир тутам кўкатни талашиб, уришишларини ҳеч кузатганмисиз? Бу манзара ўлимга орқа ўгириб, ҳалол-ҳаромнинг фарқига бормай, нафс йўлида манфаат ғавғосини қилаётган инсонлар ҳолининг намойишини эслатмайдими?
Нафсни енгиш осон эмаслиги кўп такрорланади. Аммо мушкулотни кўриб, чекиниш, ёки нафсга қарши жиҳодни тўхтатиш иймон эгасининг иши эмас. Кимки нафсга қарши жиддий жанг бошлай олмаётган экан, масалан, мансаб ғамини бирданига тарк этолмаётган экан, Имом Ғаззолий тавсияларига кўра, ишни ундан кўра енгилроғини тарк этишдан бошласин. Кимдадир таомга очкўзлик бор, унга рўза ва таомни кам ейиш буюрилади. Кейин унга тотли таомларни тайёрлаш топширилади. Таомлар муҳайё бўлгач, шундай лазиз ноз-неъматни ўзи емасдан ўзгага тақдим қилади. Шу йўл билан нафсини тияди, уни сабрга ўргатади, очкўзлигини сўндиради. Яҳё ибн Муоз Розийнинг бу борадаги тавсиялари ибратлидир:
«Қачонки нафсингда дунё истакларига майл, гуноҳга рағбат уйғониб, кўп гапиришдан ширин таъм туйсанг, ичингда нимадир жўш уриб, ҳаяжонлар оғушида ўзингдан кетсанг, бас, у ҳолда камтаомлик қиличини таҳажжуд ва камуйқулик қинидан суғуриб, яланғочла. Кейин вазминлик ва камгаплик қўлларидаги бу қилични дунёга майл ва гуноҳга рағбат уйғотувчи шаҳватнинг бошига сол, токи зулм ва интиқомнинг бўйни узулсин. Шунда нафсинг дунёга меҳр туфайли туғиладиган кулфатлардан ва ўзга балолардан омонда бўлади. Нафсинг шаҳват зулматларидан покланади, офатлар кишанидан қутилади. Ана шунда у покиза, ёруғ, енгил, руҳоний нафсга айланади, учқур отдек яхшилик майдонларида, итоат йўлларида чопади, пок фариштадек боғу бўстонларда кезади. Инсоннинг учта душмани бор: дунё, шайтон ва нафс. Зуҳд билан дунёдан эҳтиёт бўлинади. Шайтонга қарши бўлиб, ёмонлигидан сақланилади. Шаҳватларни тарк этиш билан, нафсдан ҳимояланилади».
Нафс туфайли одам боласи кайфу сафони, завқни, ҳузур-ҳаловатни, сайру-томошани яхши кўради. Бу нафс вужудни, инсоннинг моддий борлиғини, манфаатларини таъминлашга ҳаракат қилади. Зеро, унинг вазифаси шундан иборатдир. Яратилиши ҳам ўз ўрнидадир, тўғридир, яхшидир, яхши яратилгандир. Чунки инсон нафси яратилмасайди, у оч қолганини, чарчаганини... билмас эди. Инсоннинг ўз вужудини идора қилувчи бир бошлиққа эҳтиёжи бордир. Нафс инсоннинг шу эҳтиёжини қондиради. Нафснинг вужудга фойдали, айни дамда зарарли истаклари ҳам бор. «Ҳавойи нафс» деганда ана шу ғоят кучли истаклар назарда тутиладики, одамнинг душмани ҳам айнан шудир. «Чунки нафс – агар Парвардигоримнинг ўзи раҳм қилмаса – албатта ёмонликка буюргувчидир» (Юсуф сурасидан). Шайх Саъдийдан ҳикоят: «Бир улуғдин «аъдо адуввика нафсу каллази байна жанбайка» ҳадиси маъносини сўрдум. Ул деди: «Маъниси улдурки, ҳар душмангаким, эҳсон қилсанг, ул сенга дўст бўлур. Магар нафски, анга ҳар неча мадоро қилсанг, мухолифатни зиёда қилур». Қитъа:
Фариштахўй бўлур одами емакдин кам,
Йиқилғуси еса ҳайвон киби нечукки жамод.
Мутеъинг ўлғуси ҳар ким муродини берсанг,
Валек нафс бўлур ҳокиминг чу топди мурод.

[Tohir Malik]

«Бу дунёдаги энг йирик ёв, билгингки эй кўнгил, ўз нафсингдир, -дейилади «Қутадғу билиг»да,- Унинг тузоғи доимо ёйиқ. Нафсдан жон учун етишадиган нарса – машаққат. Нафси бузуқнинг давосини ўлимдан бошқа ҳеч нарса тополмайди. Шу нафс гоҳ югуртириб, гоҳ елдиради, гоҳ кулдириб, гоҳ йиғлатади. Кўзни суқ қиладиган ҳам шу нафс. У туфайли киши гоҳ тўқ, гоҳ оч бўлади. Бир орзуни топса, бошқаси қолади. Нафс семирса, охир-оқибат эгасини йиқитади. Кишининг нафси овчи итга қиёс: агар у семириб кетса, эгасининг ҳақини ҳам танимайди. Ёки киши нафси ёш болага ҳам ўхшайди. Қорни тўйса бас, чопиб кетаверади. Сен эса унинг орқасидан излаб юрасан».
«Нафсдан ҳам даҳшатлироқ ёв – бойлик», дейишади. Бу фикр унчалик тўғри эмас. Чунки бойлик – нафснинг фарзанди. Аслида, барча иллатлар нафснинг боласи. Аммо бора-бора ёвузликда ўз оналаридан ошиб кетиш ҳоллари ҳам учрайди.
Нафс душманлиги ҳар қандай ёв душманлигидан шиддатлироқ, чунки у инсондан ҳеч айрилмайди. Нафс бир нарсага кўникдими, осонгина ташламайди. Масалан, энг оддийси – сигарет чекишни ташлаш қанчалар оғир. Ичкилик, ёлғон, қимор, ҳийла, ўғирлик, тарозидан уриш ҳам беҳад қабиҳ амал – гуноҳи кабиралардир. Бу хусусда ҳазрат Имом Биргивийдан (раҳматулиллаҳи алайҳ) нақл этилган бир ривоятда: «Аллоҳ таолонинг таъқиқларидан зарра миқдоричалик бўлса-да, бирортасини тарк этмоқ еру осмон аҳлининг нафл ибодатларидан хайрлироқдир», дейилади. Нақадар сермазмун ва ҳикматга бой сўз!
Баъзан мансаб-мартабага, турли неъматларга эга кишиларни ғам-ташвишга чулғанган ҳолда кўрамиз. Қиморбоз қиморсиз ҳаётни тасаввур қила олмайди. Гарчи қимор уни боридан маҳрум қилиб, ўзию аҳлини хароблик ботқоғига ботирса-да, барибир бу «лаззат»дан кечолмайди, қиморсиз туролмайди. Чунки, у узоқ муддат қимор билан улфат тутиниб, жонини шу йўлга тикди. Масалан, каптарвоз ҳам саратонда иссиқни, қаҳратонда эса совуқни сезмасдан, каптарларнинг самога кўтарилиши, ҳавода ҳалқа ясаб ҳаракатланишларига маҳлиё бўлиб, кун давомида оёқда тик туриши мумкин... Бу - узоқ муддат давомий равишда битта машғулотга одатланишнинг ва шу машғулот атрофидагиларга аралашиб, улар билан яқиндан муносабатда бўлишнинг натижаси. «Нафс узоқ муддат ботил, қабиҳ нарсаларга майл этса, бора-бора уларга кўникади, ҳатто бундан лаззат олади, - дейдилар Имом Ғаззолий ҳазратлари. - Агар сен ҳам бир муддат ҳаққа қайтсангу кейин унга муттасил боғланиб қолсанг, қандай қилиб ҳаққа одатланмаслик, ундан лаззат олмаслик мумкин?! Аслида нафснинг ботил, қабиҳ ишларга майл этиши фитратга зиддир, мисоли, баъзи одамлар кесак ейишга одатлангани каби. Аммо фитратнинг ҳикматга, яратган Эгасини таниб, у Зотга муҳаббат қўйиш ва ибодат қилишга бўлган майли, бамисоли унинг таомга ва сувга бўлган майлига ўхшайди. Чунки, қалб табиати бу майлни тақозо этади. Шаҳват эҳтиёжларига бўлган майл қалбга бегона».
Бир учқундан пайдо бўлган ёнғиннинг фалокату фожиалари аён. Кичкинагина тешикча туфайли катта кема ғарқ бўлиши мумкин. Йўғон қозиқ учи ҳам, игна ҳам кўзни кўр қилгани каби кичик гуноҳлар кишида тўпланиб қоладиган бўлса, уни ҳалок қилиши муқаррар. Чунки нафсдан туғилган гуноҳлар иймонни хароб қилади. Гўё микроблар сингари ёпишиб, аввалига иймонни заифлаштиради, кейин эса ўлдиради. Дарвоқе, иймон бир марта заифлашдими, уни йўлдан тойдириш жуда осон бўлиб қолади. Мана шу жиҳатдан нафснинг душманлиги бошқа душманларга қараганда қўрқинчлироқдир.
Шайтон васвасаси билан нафс васвасаси орасидаги фарқни уламолар бундай изоҳлайдилар: шайтон ўйиндан ўйинга ўтаверади. Нафс эса бир нарсани қайсарлик билан талаб қилиб тураверади. Шайтон моҳир ёлғончи ва ҳийлакор бўлгани боис, инсонни Аллоҳ розилигидан чалғитиш мақсадида бир гуноҳга ундолмаса, бошқа бир гуноҳни «таклиф қилади», бир ўйинда инсонни лақиллата олмаса, иккинчи бир ўйинни тадбиқ этади. Аммо нафс қайсар ёш боладек ёпишиб олган нарсаларни хоҳлаб тураверади. Васвасанинг нафсдан эканлиги шу тариқа англашилади.

[Tohir Malik]

Ҳазрати шайх Иброҳим бин Довуд Роққодан (қ.с.) ҳикмат: «Одамларнинг заиф жиҳати улдурки, шаҳват ундан кучли бўлгай, нафснинг қўлида ожиз қолгай, сўнг уни «нафс эшаги» дегайлар. Одамларнинг зўри улдурки, нафс устидан ғолиб келгай, нафсини ўлдирса, бас, ул киши фариштадан афзалдир». Нафсни енгишдан вужуд жафо тортади, аммо ундан кўнгил сафо топади. Отнинг тизгини суворийда бўлгани каби нафс тизгини инсонда бўлса, у ҳақиқат йўлида бардавомдир. Нафсини жиловлай олмаган инсоннинг қалби эса қаровсиз боланинг кийими каби иркит юради. Ҳазрати шайх Ҳаким Термизийдан (қ.с.) ҳикмат: «Ҳар кимнинг зотида нафсоний сифатлардан «мен» сифати қолган бўлса, ул киши шундоқ кишига ўхшарки, бировда бир дирҳам қарзи қолар бўлса, озод бўлмас, шу бир дирҳамнинг қули бўлур. Аммо ул кишиким, бутун нафсоний сифатлардан ўзини йироқлаштирган бўлса, ҳеч кимда қарзи қолмагани каби озод бўлур. Ҳақ таоло ул кишини ўзига жазб айлар. Нечукким, ҳақ таоло Қуръонда бу хусусда ишорат айлагандир».
Нафсни ўзимизга душман деб атаганимиз билан унинг ҳар банда устидаги ҳаққи ҳам борки, бутунлай инкор эта олмаймиз. Расулуллоҳ (с.а.в.) Абу Дардога қараб деганларки: «Шубҳасизки, Аллоҳнинг, аҳли оиланг, бола-чақангнинг ҳамда бошқа инсонлар қаторида бадан ва нафсингнинг ҳам сенда баъзи ҳақлари бор. Ҳар бир ҳақдорга ҳаққини беришга мажбурсан». Нафснинг ғайри табиий истаклари кўп, бироқ, баъзи истаклари табиийдир. Аммо, емоқ, ичмоқ, таносил, истироҳат каби нафс истакларини қондиришнинг икки йўли бор. Иймон эгаси шайтон йўлидан юрмайди, истакларини ҳалол ва шаръий йўл билан қондиради. Масалан, наслнинг давом этиши учун никоҳ мавжуд, демак, зино йўли таъқиқланган. Шу зайлда нафснинг шаҳвоний хоҳишлари Ҳақ йўлга йўналтирилади. Хоҳишлар, ҳаваслар ортаверса, киши шайтон йўлига ўтиб кетганини ўзи ҳам сезмай қолиши мумкин. Аллоҳ сақласин!
Нафсни енгишнинг ягона чораси – ислом буюрган йўлдан юрмоқликдир. Масалан, рўза – иродани чиниқтиради. Нафсоний шаҳватларнинг пайини қирқиб туради. Закот – ўзаро раҳмдилликни тарбия этади...
Роҳат истар табъ, меҳнатдир ибодат сар тосар,
Тарки роҳат рағбати миннат қилан мумтоз ўлур.
Ул сабабдиндирки, куфр осон ўлур, ислом асо,
Арсаи оламда мулҳид чўх, муваҳҳид оз улур.
Фузулий ҳазратлари демоқчиларки: инсоннинг ичи, табиати, нафси роҳат истайди. Аммо ибодатларнинг барчаси осон эмас, кишидан машаққат талаб этади (масалан, субҳи содиқда туриш, рўза... қийинчиликлари). Роҳатдан кечиб, меҳнат – ибодатни истовчи – мумтоз, сараланган бандадир. (Роҳатни тарк эта олган, яъни нафсини енга олган кимса инсонларнинг саралангани, афзалидир.) Бу сабабдан кофирлар сафига қўшилмоқ осон, киши суяниши мумкин бўлган таянч (ҳасса) эса исломдир. Мусулмон бўлиш қийин, шу боис бу дунёда мулҳид (кофир)нинг кўплиги, муваҳҳид (мўъмин мусулмон)нинг озроқлиги бир сирдир.

[Tohir Malik]

Илм олмоқлик бешикдан фарз қилингани каби, нафс тарбияси ҳам бола дунёга келган ондан бошланиши керак. Чунки ҳаромдан ҳосил бўлган сутда ҳосият, барака йўқ. Агар ундан истеъмол қилса, боланинг қонига ҳаром аралашади ва табиати ҳаромга мойил бўлиб қолади. Кўпинча болаларда таомга очкўзлик билан ташланиш туйғуси ғолиб бўлади. Бунда тарбия таом ейиш одобидан таълим бериш билан бошланади. Масалан, таомни ўнг қўлда ейиш, «бисмиллаҳ» билан бошлаш, катталардан аввал лаганга қўл чўзмаслик ва таомни фақат ўзининг олдидан олиш, еяётган кишининг оғзига қарайвермаслик, шошмасдан, яхшилаб чайнаб ейиш, луқмани оғзига кетма-кет тиқавермаслик, таом юқини кийимига артмаслик, баъзан зиравор ёки ширинликларсиз қуруқ ноннинг ўзини ейишга одатлантириш... Шунингдек, кўп таом ейишнинг ёмонлиги, бу ҳайвонларга ҳос хусусият эканлиги, одобли бола таомни кам ейиши, борига қаноат қилиши, таом танламаслик ҳақида гапириш ҳам риёзатун-нафс, яъни нафс тарбияси, аниқроқ айтилса, бу тарбиянинг зарраларидир. Кийимга зеб бермаслик, кўп уйқу ва ялқовликдан асраш, дарс тайёрлаш одоби... Бу каби кундалик тарбия дарслари энг аввал ота-она зиммасидаги бурчдир.
Шарафли ҳадис: «Сенинг энг ҳавфли душманинг – шу икки елканг орасидаги нафсинг». «Сен душманни ташқаридан излайсан, ҳа, ташқарида ҳам душманлар бор, аммо энг буюк душманинг – ичингдадир».
Ҳазрати шайх Саҳл бин Абдуллоҳ ат-Тустарийнинг (қуддиса сирруҳу) оналаридан қолган кўп моллари бор эди. Бир куни халқни чорлаб, барча молни тарқатдилар. Ҳатто ўзларига ажратганларини ҳам бериб юбордилар-да, пиёда Каъбага қараб йўл олдилар. Борар эканлар: «Эй нафс! Муфлис (камбағал) бўлдинг, ортиқ мендан истайдиган нарсанг қолмади. Агар тиласанг ҳам, бирон нима топа олмайсан», - деб ҳеч нарсани хоҳламасликка аҳд қилдилар. Шу зайлда Куфа шаҳрига келдилар. Нафс у ерда балиқ ва нон емоқликни истаб қолди. Ун тортаётган от тегирмонини кўрдилар-да: «Бу отнинг кираси бир кунда нимадир?» деб сўрадилар. «Икки дирҳам нафақаси бор», деб жавоб қилдилар. «Бугун отни қўйиб, ўрнига мени боғланг, бир кунда бир дирҳам беринг», дедилар шайх ҳазрат. Отни ечиб, ўрнига Саҳл ҳазратларини боғладилар. Кечга қадар тегирмонни юргиздилар. Ҳизмат ҳаққига бир дирҳам бердилар. Бу пулга ҳазрат шайх нон ва балиқ олдилар-да, нафсларига дедилар:
«Ҳар қачон мендан бирор нарса тиласанг, сенга лойиқ шундоқ хизматни қилгайман ва тилагингни шу суратда бажо кеклтиргайман». Шайх ҳазратлари шу зайлда нафсларини хўрладилар.
Аллоҳнинг валий қулларидан бири Абу Туроб Тахсабий бундай ҳикоя қиладилар:
- Нафсим жуда тансиқ ва лаззатли таомлар талаб қилмас эди. Лекин бир куни гўшт, тухум ва асал ейишни хоҳлаб қолди. Нафсимга: «Булардан воз кеча қол», дедим. Бироқ, уни қайтара олмадим. Нафсим бу таомларни зўр иштаҳа билан ейишга орзуманд эди. Юриб-юриб бир нотаниш қишлоққа бориб қолдим. Шу пайт бир одам ёқамга ёпишиб, бақира кетди: «Ўғриларнинг ичида сен ҳам бор эдинг!» Елкамни яланғоч қилиб, етмиш қамчи уришди. Етмишинчи қамчи тушар-тушмас шу қишлоқлик бир одам мени таниб қолди:
- Ахир бу Абу Туроб-ку!
Мендан кечирим сўрашди, Қишлоқдагилардан бири мени уйига олиб борди. Дастурхон ёзиб, олдимга гўшт, тухум ва асал қўйди. Мен эсам нафсимга хитоб қилиб, дедим:
- Етмиш қамчидан кейин ея қол энди!
Ўзинг паст айласанг, нафсинг забардаст,
Бошинг чайнаб солур, чун уштури маст.
Мазкур байтда ҳазрат Сўфий Оллоҳёр демоқчиларки: ўзингни тубан, нафсингни юқори тутсанг, ахири бир кун келиб бу баланд нафсинг маст туя каби бошингни чайнаб хароб қилур. Яъни, эркини қўлига берган нафсинг ўзингни иймондан чиқариб, абадий тамуғлик қилур. Шундай экан, бундайин кофир нафсингга қаршилик қил.

[Tohir Malik]

Нафсинг оёғини машаққат ва хилофлик ипи билан кишанла. Тилаган нарсаларини асло берма. Ул шумнинг бошидан риёзат таёғини олма. Ҳамиша шу таёқ билан қийнайвер. У нафси амморани қопағон ит каби семиртирма. Нафсинг семириб туриб, юзингни ёрмасин. Қутлуғ руҳингдан ғолиб келиб, сени нобуд қилмасин. Нафс илонини уйингда кўп йиллар асрадинг ва у катта бўлгани сайин зарари кўпайди. Аммо ноумид бўлма, қўлингга таваккул қиличини ол-да, у кофир билан уришгил. Аммо аввал қалбингни риё, кибру ҳасаддан ва барча ёмон хулқлардан холи қилгил.
«Нафс кетига тушган – нафсоният манзилидагина тўхтайди, - дейдилар ҳазрат Навоий. - Ҳеч ким ўз кўнглига ғам тиламайди ва ўз нафсини қийнашни хоҳламайди. Аммо ўзганинг азиз зотида беҳад хорлик кўрса, ўзига кичик бир қийинчилик юзланганича билмайди. Бир азиз кимсанинг шаънига ниҳоятда қаттиқ тегилганини англаса, ўзига озгина кулфат тушгандек ҳам таъсирланмайди. Барча учун ўзи ўзгадан азизроқ; ўз сўзи ўзгаларникидан маъқулроқ. Одам – оламдаги яхшиликларни ўзидан ҳеч аямайди, аммо бу яхшиликларни ўзгаларга раво кўрмайди».
Атрофингизда одамлар қандайлар? Хушомаддан роҳатланадиларми? У ҳолда нафсларига итоаткор эканлар. Ўзларини мадҳ этилишларини истайдиларми? Демак, нафсларига қул эканлар. Пуллари кўпми? Нафси учун яшаётган одам қанчалар бадавлат бўлмасин, аслида ғариб ҳисобланади. Нафсини сув каби сепган кишигина инсонларга бера олади.Сизнинг дўстингиз шундайми? Икки тоифа одамдан эҳтиёт бўлиши тавсия қилинади: бири – қилган ишининг натижаларини ҳисобга олмайдиган, яхши билан ёмонни фарқ қилмайдиганлар. Иккинчиси – кўзларини бошқаларнинг молига тиккан, қулоқларини фисқу-фасод ва ғийбатларга ўргатган, вақтини айшу ишрат билан ўтказадиган ёмон нафсли одамлардан. Шаҳвоний нафсга берилган – нафснинг қурбони бўлади. Бу балолардан нафсни тийиш – ҳалокатдан нажот топиш демакдир. Нафси мавж ураётганлар сизни маишат завқи томон чорласа, демак, ҳалокат сари чорлабди. Сиз Ҳақ даъватига интилинг, шунда фароғат топасиз.
«Сайёднинг балиққа қармоқ ташлаши – нафс муддаоси учун, балиқнинг қармоққа илинмоғи ҳам худди шу бало учун, - дейдилар ҳазрат Навоий. - Нафс балосига учраган одамнинг ейишдан бошқа ҳунари йўқ. Худбин одам гап сотишдан бўлакка ярамайди. Уларнинг бири ҳаром овқатдан роҳатланади. Буниси эса доим ўзини мақтаб ором олади:
Ул бири луқмау навола сўзин,
Айтиб ончаки холи айлаб ўзин.
Бу ўз авсофиға муарриф ўла,
Айлабон базми анжумани тўла.
(Уларнинг бири луқма овқат ва насиба сўзини гапиравериб ўзини овутади. Буниси эса ўз қилиқларини мақтайвериб, базм ва йиғинларни тўлдиради.)
Қадим адабиёт намуналари, хусусан, «Қутадғу билиг»даги ибратли ҳикматларнинг нима учун минг йил ўтиб ҳам ўз қувватини йўқотмаётганини ўйлаб кўрмаймизми?
Ҳаво – нафс буйнин сиғув кед қотиғ,
Ўзунг ўтрў булса, топуғда тотиғ.
(Сен аввал нафс-ҳаво бўйнини қаттиқ сиққин, ана ундан кейин қилаётган ибодатингдан завқ топа оласан. )
«Нафс»га берилган сифатлар кўп: «бало» деймиз, «офат» деймиз... Аслида эса бу бир хасталик. Хасталикнинг эса шифоси бор. Бу хасталикнинг Шифокори Ўзининг китобида давонинг кўплаб усулларини баён қилиб қўйибди. Раббимиз нафс хасталигидан қутулишимиз учун йилда бир марта шифо ойини тайин қилган. Бу – Рамазон ойи. Шифо турлари – камовқат, камгаплик, ғазабни тийиш, бахилликдан қочиш, ҳатто қумурсқага ҳам озор бермаслик... Баъзилар «рўза тутсам ошқозоним оғрийди», деган сабаб билан рўза тутмайдилар. Уларни айблашга ҳуқуқимиз йўқ. Лекин заҳар сўзли одам тилини ёмон гаплардан асраса, қаери оғрийди? Бировга зулм қилмаса-чи? Мансаб илинжида биродарига туҳмат қилмай юрса ҳам бирон ери оғрийдими? Рамазон ойида барча ёмонликлардан сақланиб, ўзини имтиҳон қилиш қандай яхши ибодат! «Бир ой бировни сўкмадим, демак, яна ўн бир ой тилимдан ҳақорат учирмай юрсам ҳам бўлар экан», «Бир ой бировни ғийбат қилмадим, демак, ғийбатсиз яшаш ҳам мумкин экан», деган хулосага келиш гўзал ҳидоят йўлига ўтилганидан далолат берадики, бу йўл нажот йўлидир. Бу хусусда Суқрот ҳаким деганларким: «Одамларга муносиб иш – ўз нафсини қўлга олиб, қайси иш ўзига лойиқ эканини англаб, унга амал қилишдир. Шундай қилса, унинг иши саранжом бўлади. Ҳамма гўзал хислатларнинг яхшироғи ҳалол касб билан молу-дунё ҳосил айлашдир. Агар сизларга қаҳру-ғазаб ғалаба қилса, ёмон сўзлар сўзлашдан тилингизни, бошқаларга озор беришдан қўлингизни сақланг».

[Tohir Malik]

Айрим мамлакатларда Рамазон ойида бозорларда арзончилик бошланади. Аҳли савдо сотаётган молларидан камроқ фойда олиб, кўпроқ савобга етишмоқ чораларини излайдилар. Бизда эса... афсус, шу ойда янада бойиб олишга ҳаракат қилинади. Нон, гўшт, гурунч, мева-сабзавот... айримларининг нархи икки баравар ошириладики, ажабланасан киши. Бу сотувчи биродарларимизга инсоф тилашдан ўзга чорамиз йўқ. Билиб қўйсинларким, Рамазон ойида топган моддий фойдангиз бир ҳафтага, ёки бир ойга етар, пул дегани қўлнинг кири – адо бўлади. Аммо муборак ойда кирланган қалбнинг тоза бўлиши қийинроқ кечади. Бу ойда тўпланган савоб бойлиги эса ҳеч озаймайди ва қиёматда асқотади.
Тилимизда «қорин бандаси», «нафс бандаси» деган ибораларни учратиб турамиз. Одам фақат ва фақат Аллоҳга бандалик қилиши шарт бўлгани ҳолда ўз нафсига топиниши ачинарлидир. Имом Ғаззолий ҳазратлари дейдиларким: «Инсонларнинг кўзидан ғафлат нарсалари олиб ташланса, ҳақиқатларга басират кўзи билан боқсалар, афсуски, бир қанчалари ўз нафсини бутга айлантириб сиғинаётганларини кўрадилар. Бу бутнинг қаршисида шайтон қўл қовуштириб «Буюр! Сенинг амрингни бажаришга шайман», деб турар экан».
Ҳа, айнан шундай, атрофимиздаги кимдир, эҳтимол яқин қариндошимиз ёки дўстимиз ёки қўшнимиз пулга сиғинади ёки мансабга сиғинади... Биз эса томошабин бўлиб қараб тураверамиз. Ажабки, ўша биродаримиз тасодифан дарёга чўкаётган бўлса, қутқаришга шошиламиз. Ахир нафс бутига сиғиниши бундан ҳам баттар фожиа-ку? «Одамнинг кўнгли тирик бўлмас, токи нафси ўлмагунча, кимки нафсига ҳоким бўлмаса, оқибат хорланур», деганларидек, қачонгача ўлик кўнгилларга бефарқ қараймиз?
Муборак Рамазони Шариф кунлари шулар ҳақида ҳам фикр юритиб кўрайлик, шояд барчаларимизга ҳидоят йўли насиб этса!

Тоҳир Малик

[AbuMuslim]

Бу жиноят гомосексуализмдан ҳам баттарроқ офат бўлди. Агар «педофиллар»ни «ҳайвон!» деб сўксангиз, жониворлар ранжиса керак. Чунки ҳайвонлар бунақа ифлосликни қилишмайди. Бир ойлик ғунажинга буқанинг сакраганини ҳали ҳеч ким кўрмаган. Аввалги йили Францияда олтмиш олти одам педофилияда айбланиб, суд жараёни бошланди. Улар зўрлаган болаларнинг ёшига диққат қилсангиз даҳшатга тушасиз: зўрланган болаларнинг энг каттаси ўн икки ёшда, энг кичиги... олти ойлик чақалоқ! Ишонмаяпсизми? Мен ҳам ишонмаган эдим. «Евроньюс» телеканали тарқатган бу хабарни қайта-қайта эшитдим. Бу олтмиш олти аблаҳ орасида ўз фарзандини зўрлаб роҳатлангани ҳам бор, фарзандини бир неча қути сигарет эвазига бегона тўшакка отганлар ҳам бор. Бу қабоҳат ҳақида ўзингиз бир нима денг. Мен сўз топа олмаяпман...

Тоҳир Малик мақоласи қуйидаги линкда... (тўлиқ) http://info.islom.uz/content/view/2295/997/

[Nigora Umarova]

Тоҳир ака, "Шайтанат" асарининг бешинчи китоби ҳам нашрдан чиқди. Китобнинг сўнгига "Вассалам" деб қўйгансиз. Бу китоб якунига етди дегани.
"Шайтанат" асарини ёзиш жараёни қачон бошланган?

[Tohir Malik]

Тоҳир ака, "Шайтанат" асарининг бешинчи китоби ҳам нашрдан чиқди. Китобнинг сўнгига "Вассалам" деб қўйгансиз. Бу китоб якунига етди дегани.
"Шайтанат" асарини ёзиш жараёни қачон бошланган?
Кўп йиллик ишимизни ниҳоясига еткурган Аллоҳ таборак ва таолога беадад шукурлар қиламиз. Оқибатнинг хайрли бўлишини Раббимиздан сўраймиз.
Асарни сўнгги сатрларигача ўқиб чиққан сиз - азизларга миннатдорлик билдириб, ҳақингизга хайрли дуолар қиламиз. Ҳафсалангизни пир қиладиган сатрлар, саҳифалар учраган бўлса, Аллоҳ ҳузурида тавба қилган ҳолда, сиздан узр сўраймиз. Бир неча йиллар давомида учрашувларда “бешинчи китобни ёзасизми?” деб сўрашди. “Хоҳиш бор, ғайрат бор-у, журъат етишмаяпти”, дердим. Ниҳоят, Аллоҳга таваккул қилиб иш бошладим. Китобхонлардан дуо қилишларини сўрадим. “Китобни ёзсин”, деб шунчаки дуо қилманглар, “китобни яхшилаб ёзсин, савияси тушиб кетмасин, аввалгиларидан аълороқ даражада ёзсин”, деб дуо қилинглар. Шояд, дуоларингиз ижобат бўлиб яхши асар ёзилса”, деб эдим. Ҳозир сўнгги нуқтаси қўйилган бу китоб шу дуоларнинг натижасимикин, валлоҳи аълам!
Мазкур асарни ёзиш ҳаракати ўтган асрнинг саксонинчи йилларида бошланган эди. Биринчи китоб “Шарқ юлдузи” журналида 1992 йилда нашр қилинди-ки, фурсатдан фойдаланиб таҳририят аҳлига ташаккурларимни айтаман. Аммо, афсуски, “Ёзувчи” нашриётининг “китобни босиб чиқарсак сота олмаймиз, нашриёт зарар кўради” деган ғалати хавотири туфайли икки йилгача босилмай ётди. Ана шунда “Шарқ” нашриётининг эътибори ва мардлиги туфайли китоб мухлислар қўлига етиб орди-ки, бу учун нашриёт раҳбарлари, барча ходимлари ва ишчиларига миннатдорчилигимни билдираман. Ана шундай бери деярли барча асарларим шу нашриётда нашр этиляпти-ки, бу учун ҳам миннатдорман.
“Шайтанат”нинг тўрт китоби нашр этилгач, матбуотда ёзма равишда, учрашувларда оғзаки тарзда кўп суҳбатлар бўлди. Ўқувчиларимиз мактублар йўллаб турли саволлар билан қизиқдилар. Лозим жойда танқид ҳам қилдилар, баъзан жавоб қайтармоққа тилимиз ожизлик қилган пайтлар ҳам бўлди. Бешинчи китобга якун ясашда беҳисоб саволарга мухтасар жавоблар қайтаришни лозим кўрдик.

[Nigora Umarova]

Асадбекдай одамнинг ҳаётда бўлишини хоҳлармидингиз?

[Tohir Malik]

Асадбекдай одамнинг ҳаётда бўлишини хоҳлармидингиз?
Йўқ. У қанчалик мард бўлмасин, қанчалик жабрдийда бўлмасин, жамиятимизнинг бундайлардан ҳоли бўлишини истардим. Асадбек бизнинг жамиятимизда яшашга ҳақли эмас!

[Nigora Umarova]

Китоб билан фильм ўртасида ўзгаришлар бор.Буни қандай изоҳлайсиз?

[Tohir Malik]

Китоб билан фильм ўртасида ўзгаришлар бор.Буни қандай изоҳлайсиз?
Ҳазил тариқасида айтсам, бунга сабр ва чидам билан қарайман. Гап шундаки, кино санъати билан бадиий адабиёт орасида кескин фарқлар бор. Талаблар ҳам фарқланади. Шунга кўра, ёзувчилар киночи биродарларининг инжиқликларига чидашга мажбурлар. Чидаш қийин бўлгани учун ҳам кўп ёзувчилар ўзларини киночилардан нари олиб юрадилар. Айримлар китобнинг ўзгаришлар билан олинишидан норози бўлишади. “Шайтанат” фильми учун мен санъаткорларимизга раҳмат айтаман. Лекин бир изоҳим ҳам бор: китобдаги Асадбек билан кинодаги Асадбек орасида фарқ мавжуд. Китобда Асадбекнинг ёмонликлари, бу ёмонликларни туғдирган омиллар баёни батафсил берилган. Кинода эса асосан унинг яхши томонлари бўрттириб кўрсатилган. Шу сабабли “Асадбек ижобий қаҳрамонми ё салбийми?” деган саволлар юзага чиқди. Китобни синчиклаб ўқиган кишида бундай савол уйғонмаса керак, деб ўйлайман.

[Nigora Umarova]

Асарда диний мавзуларда ҳам фикр юритгансиз. Бу соҳада махсус билим олганмисиз?

[Tohir Malik]

Асарда диний мавзуларда ҳам фикр юритгансиз. Бу соҳада махсус билим олганмисиз?

Афсуски, йўқ. Ёшлигимизда бундай илм олиш имконияти бўлмаган. Бу соҳада мен устоз кўрмаган шогирд мақомидаман. Диний масалаларга доир нашр этилган китобларни кўп ўқиш, уламолар суҳбатидан баҳраманд бўлиш натижасида китобга айрим фикрларни киритишга уриниб кўрдик халос.

[Nigora Umarova]

«Шайтанат»нинг барча китоблари муборак Қуръон оятлари билан бошлангани сабаби нимада?

[Tohir Malik]

«Шайтанат»нинг барча китоблари муборак Қуръон оятлари билан бошлангани сабаби нимада?

Ҳаётнинг энг улуғ фалсафаси аввало Аллоҳнинг шу илоҳий китобида мужассам. Баъзи бировлар муқаддас оятлардаги огоҳларга эътиборсизликлари туфайли адашиб, шайтанат дунёсига кириб қолишган. Шарқ адабиётига азалдан Қуръон маёқ бўлиб, ҳақиқат йўлини кўрсатиб келган. Дунёнинг Фёдор Достоевский, Лев Толстой сингари буюк ёзувчилари ҳам асарларида Инжилга мурожаат қилиш орқали эзгуликнинг улуғворлигини таъкидлашган. Менинг ҳам мақсадим Аллоҳнинг хитобларини, огоҳлантиришларини одамларга эслатиш йўли билан эзгулик учун курашдир.

[Nigora Umarova]

Асарни кўп танқид қилишган. Танқидга муносабатингиз?

[Tohir Malik]

Асарни кўп танқид қилишган. Танқидга муносабатингиз?
Танқидни яхши кўрадиган одам бўлмаса керак. Ҳазрат Умар камчилигини айтмайдиган дўстдан фойда камлиги ҳақида ибратли гап айтганлар. Шунга кўра, ҳар бир одам танқидга чидамли бўлса ўзига фойда. Танқид ҳам икки ҳил бўлади: холис танқид учун миннатдор бўлиш жоиз. Танқид замирига хусумат жойлашган бўлса бу танқидчига инсоф тилашдан ўзга чорамиз йўқ. Мен танқиддан бирданига лов этиб ёнмайман. Диққат билан эшитаман. Агар танқид нотўғри бўлса, кўп ҳам аччиқланмайман. Чунки ҳар бир одам ҳар бир масалада ўзининг танқидий фикрини билдириш ҳуқуқига эга. Баъзи хато фикрга асосланган танқид беғараз бўлиши ҳам мумкинким, улардан мутлақо ранжимаслик керак. У ёки бу асарни барча бир ҳилда севишга мажбур эмас. Асаримни барча бир ҳилда севсин, эъзозласин, деб талаб қилувчи ёки умид қилувчи ёзувчи нодондир. Агар танқид тўғри бўлса, мен кўпроқ ўзимдан ранжийман. Танқидчидан эмас, ўзимдан хафа бўламан. “Шу оддий нарсага ақлинг етмадими?” деб ўзимни ўзим койийман. Эътиборсизлигим туфайли шу камчиликка йўл қўйганим мени кўп қийнайди. Маълум фурсат ўтгандан кейин ёзганларимни ўқиб, ўзим кўпроқ хатолар топаман. Бешинчи китобни ёзиш жараёнида аввалги тўрттала китобини қайта ўқиб, таҳрир қилдим. Хатолар, чалкашликларга дуч келганда юрагим ачишди. Бу хатоликлар учун муҳтарам китобхонлардан узр сўрайман. Худо хоҳласа, танлаган асарлар жумласига киритилса, бу хатоликларни тузатаман, деган умидим бор.

[Nigora Umarova]

Айрим фикрларни такрорлашни яхши кўрасиз. Ҳатто айрим фикрлар бир китобдан бошқасига ҳам ўтади. Бу камчилигингизми?

[Tohir Malik]

Айрим фикрларни такрорлашни яхши кўрасиз. Ҳатто айрим фикрлар бир китобдан бошқасига ҳам ўтади. Бу камчилигингизми?

Баъзилар камчилик ўрнида кўришлари мумкин. Эътиборсизлиги учун такрорлаяпти, дейишса ҳам эҳтимол. Лекин ундай эмас. Мен ўзимга ёққан фикрларни атайин такрорлаб туришни ёқтираман. Ҳаёт учун зарур бўлган бирор фикр бир китобда ёзилса-ю, ўқувчи эътиборсиз ўтиб кетган бўлса, яна диққатини тортиш учун такрорлайман. Масалан, “Эй Одам фарзанди, мен зулмни Ўзимга ҳаром қилдим, бас, бир-бирларингизга зулм қилманглар”, деган қудсий ҳадисни бир неча китобда такрорлаганман. Аслида бу хитобни ҳар бир одам ёдлаб, амал қилишини истар эдим. Ёки нафс ҳақидаги фикрлар ҳам шулар жумласидан. Жалилнинг “Худодан қайтибди” деган гапи ҳам шунақа. Биз ҳар қандай ишимиз учун Аллоҳдан ажр олмоғимизни унутмаслигимиз керак. Агар бу ҳақиқатани ўзимиз ҳам такрорлаб турмасак, унутиб қўйишимиз мумкин. Асадбеклар шундай унутувчилардан эди. Биз ундай бўлмайлик.

[Nigora Umarova]

"Шайтанат"да ўзга шоирларнинг шеърларини келтиргансиз. Нега ўзингиз ёзмагансиз? Ушбу саволни беришимнинг боиси "Меҳмон туйғулар"да ва яқинда нашрдан чиққан "Тош қалбларга назар солинмас" китобларингиздаги учликлар япон шеърияти усулида ёзилган ва улар чуқур маъно, мазмунга эга.

[Tohir Malik]

"Шайтанат"да ўзга шоирларнинг шеърларини келтиргансиз. Нега ўзингиз ёзмагансиз? Ушбу саволни беришимнинг боиси "Меҳмон туйғулар"да ва яқинда нашрдан чиққан "Тош қалбларга назар солинмас" китобларингиздаги учликлар япон шеърияти усулида ёзилган ва улар чуқур маъно, мазмунга эга.

Афсуски, дурустроқ шеър ёзишга менинг қобилиятим йўқ. Қофиядан нарига ўтмайдиган нарсаларни ёзишдан ўзгаси қўлимдан келмайди. Шунинг учун нуктадон шоирларнинг шеърларидан фойдаланаман. Китобда марҳум дўстим Асқар Қосимнинг шеърларидан кўпроқ фойдаланганман. Асардаги Анвар тақдирига шу дўстим ҳаётини асос қилиб олганман. Шу боис Анвар Асқар Қосимни устозим деб билади ва хаёлан у билан учрашади ҳам. Асарда мумтоз назмдан, хусусан, ҳазрат Навоий, ҳазрат Бобур ғазалларидан, раҳматли Рауф Парфи, замондош шоирларимиздан Гулчеҳра Нур ва Садриддин Салим Бухорий шеърларидан ҳам фойдаландим. Кинофильмдаги қўшиқлар шеърларини Қутлибека ва Шукур Қурбон ёзганлар. Фурсатдан фойдаланиб, марҳумларни Аллоҳ мағфират қилсин, деб дуо қиламан, замондошларга эса миннатдорлигимни изҳор этаман.
Албатта каминанинг бу ишлари камчиликлардан холи эмас. Хато-камчиликлар учун тарбия этаётган роббимиз Аллоҳ ҳузурида тавбалар қиламан. Шунинг баробарида сиз, азизлардан ҳам узр сўрайман. Қусурларимни афу этиб, ҳаққимга Аллоҳдан мағфират тиламоғингизни рижо қиламан.
Бу илтимос билан “Меҳмон туйғулар”нинг дастлабки нашрда сиз –азизмонларга мурожаат қилиб эдим. Аллоҳга шукрларким, китоб сиз азизларнинг қўлларингизга етиб боргач, ниятга етишгандек бўлдим. Ўқиган биродарларимиздан таҳсин ҳам эшитдим, баъзан танқиддан ҳам баҳраманд бўлдимким, оқибатда рисолани тўлдириш ишини давом эттиришга уриндим. Янги нашрда бу эътирозларни инобатга олишга, камчиликларга барҳам беришга интилдим. «Иймонлашиш умиди» деб номланган китоб нашрдан чиққанидан кейин ҳам мазкур йўналишдаги ижодий ишларни давом эттирдим. “Тош қалбларга назар солинмас” деб номлаган китобни янги эшитган ҳикматлар ва хаёлимни ёритган айрим фикрлар билан бойитишга уриндимким, берган баҳоларингиздан кўнглим тоғдек кўтарилди.
Нашриёт ходимлари китобни қайта нашр этиш хоҳишлари борлигини айтишгач, рисолани яна тўлдириш ҳаракатини бошлаб, Худога шукур, охирига етказгандай бўлдим. Мазкур тўпламдаги фикрлар маълум мавзулар атрофида жамланмаган. Бир мавзуда сўз юритилгач, кейинроқ шу мавзуга яна қайтилади. Аммо фикр айнан такрорланмай, масалага бошқа томондан ёндошилади. Азиз мухлисларимизнинг бу хусусдаги фикрларини инобатга олиб, аниқ бир йўналишлар асосида тартиб бермоқни ҳам ўйлаган эдик. Лекин “Кундалик дафтар”даги баёнлар турли вақтда ёзилгани инобатга олиниб, жойни ўзгартирмадик. Китоб ўқиётганимизда, нимадандир чалғибми ё чарчаш оқибатидами, айрим сатрларга эътибор бермай ўтамиз. Бир неча саҳифадан кейин ўша мавзу такрорланса, диққатимизни жамлаймиз. Китобхонликдаги бу ҳолат ҳам инобатга олинди.
Аввалги китобларга кирмаган “учлик”ларни ҳам диққатингизга ҳавола этмоққа журъат қилдим. Изоҳ жоизки, бу “учлик”лар шеър эмас. Япон адабиётида мавжуд услубга бўлган ҳаваснинг натижаси. Мен фикрларни қисқа тарзда баён этишнинг шу услубини маъқул кўриб, уларни “Шудринг томчилари” деб атадим. “Шудринг томчилари” шунчаки фикрлар баёни эмас, таъбир жоиз бўлса, сизларни ҳаётда учраб турувчи муаммолар ҳақида фикрлашга даъват этишдир. Нуктадон назм билимдонлари талабларига жавоб бермаса, айбситмайсиз, деган умиддаман.

[Nigora Umarova]

Тоҳир ака!
Лозим топсангиз "Шудринг томчилари"ни форумимизда эълон қилсангиз.

[Tohir Malik]

Тоҳир ака!
Лозим топсангиз "Шудринг томчилари"ни форумимизда эълон қилсангиз.

Азизлар, "Шудринг томчилари"ни сизларни севувчи, сизлар билан ғойибона бўлса-да, суҳбатлашишга интилувчи адибнинг эҳтироми сифатида қабул қилгайсиз.
Умидим шуки, баён этадиганларим амри маъруф, наҳий мункар вазифасини ўташ ишига зарра қадар бўлса-да, ҳисса қўшса, инша Аллоҳ!
Тангри барчаларимизнинг ишларимизни хайрли айласин. Сиз — талабчан китобхонларнинг хонадонларига қут-баракотлар бериб, кулли бало ва офатлардан Ўзи асрасин.

[Tohir Malik]

1
Менга бир милтиқ беринг – тафаккурдан,
Иймондан бўлсин ўқлари
ва нафсимни нишонга олайин.
2
Киприклар – қорачиқнинг соқчилари,
Ҳақиқат нурларин тўссангиз агар,
Юлиб ташлагумдир битта қолдирмай.
3
Сенга бир гап айтайми ёмғир?
Кибр-ла осмонда сузганингда сен
тупроққа қоришмоғинг ўйлаб қўй бир оз...
4
Мен соқовман, сен эса гунг
Дардимни айтаман сенга.
Сен эса... тинглайсан мириқиб.
5
Тун кечди
Мангулик уйқусин эшигин очиб...
Саодат қопқаси балки шу эрур.
6
Сулув келинчак каби тотли эди
нафс кўрсатган наҳс.
Бағрига чорлар энди тотсиз аланга.
7
Ширин дунёнинг ширин тиллари
ақлсиз ақлимнинг ақлини олди.
ва... кула-кула лаҳадга кузатиб қолди.
8
Дўзах ўтларига ташланди нечун?
Борми эди ёнмоқлик бу ёзуғида
Кимнинг қўлида эди нафснинг жилови?
9
“Шайтон йўлдан оздирди”,
дейишдилар
шайтонни эгарсиз миниб олганлар
10
Севасанми сен УНИ,
У-чи, сева олармикин
нафсга ошиқ қулларин.

[Tohir Malik]

11
Оппоқ дастурхон эрур Каъба –
кимдир кирадир кирланган кирларин тўкмоқлик учун
сўнг... яна бемалол кирланиш учун.
12
Ёлғон сўзламоққа яралмиш суяксиз тили
кўчади ростига тугагач ёлғон
унга ҳам қийин...
13
Мушукни боқяпман,
мамнун мўралайди сичқон тирқишдан-
бугун унинг байрами – тириклик куни.
14
Мушкул топишмоқ: ейди, ичади ухлайди...
Ғунажин кўз сузмаса ҳам узади арқон–
наҳот бу хўкиз?
15
Ақлга жон керак яшамоқ учун,
Жон эса ақлга эмасдир муштоқ.
Ақлдан айрилган жон тутгайми мотам?
16
Карвон ўтиб бўлди –
акиллашни бошлади кўппак.
Кимларнидир эслатади у.
17
Қор ёғиб бўлди, ёғиб бўлди аёвсиз дўл ҳам,
Ёғиб адо бўлди эринчоқ ёмғир –
Бўшаб қолди кўнгил бўш осмон каби.
18
“На ҳожат бордир менга?”-демиш
дунёдан зериккан
лаънати шайтон.
19
“Халқим” дейди биров,
яна бири деярмиш “халқум”,
тили чучуклар озми дунёда?
20
Мартабангни айтмай қўя қол,
мен ҳам айтмагайман кимлигинг
...иблис.
21
Арралайди арра арраланмиш ўтинни,
тил эса арралар
умрни...умрни...
22
Ватан надир?
Бир боғки, ҳаётин олмишдир
ўғлонларнинг юрак қонидан.
23
“Қазисан, қартасан,
ўз аслингга тортасан”,
Аслинг ўзи ким?

[Tohir Malik]

24
Кўнгил истаб эди тонгги насимни,
Шамол ҳадя этилди –
тўзонли хуржуни билан.
25
Бошпана сўрадинг – сарой берилди,
Дунё мулки, моли берилди.
Жаҳаннам кулбасига розимисан сен?
26
Ҳалолликдан сўзлар маъруза
бургаларни
тақалаган зот.
27
Кўзгудан ўпкалайвер, гарчи
башаранг тўғри бўлса ҳам -
барибир алдаб қўяди кўзгу.
28
Ҳидоятга бошлайди оёқ,
оёқлар бошлайдир зулму кулфатга.
Ақли бўлса экан бу оёқларнинг
29
Ўлик чиройли бўлса,
хунук бўлса ҳам –
борар жойи тайин.
30
Одамни ҳаётин етаклаб юрмас,
ўз ихтиёри ила бораверади
“сақар” деб аталмиш манзили томон.
31
Маишатда юра-юра толдинг сен,
еб-ичиб тўя қолмадинг –
гуноҳлар базмида сира толмадинг...
32
Тушимда тишларим тушибди, таъбири надир?
қариндошлардан узоқ яшамоқ
жазосига лойиқманми мен?
33
Булбул сайради-ю,
ҳаловати бузилди
эшакнинг.
34
Тулпор минганни дерлар чавандоз.
Не деб аталур
шайтонни миниб юрганлар.
35
Отани хорлади, онани солди қайғуга,
юз ўгирди қариндошдан ҳам.
Тамумга сафари муборак бўлсин.
36
Заҳарли тил билан чақдинг сен мени,
сени у чақажак албат.
Чақар экан уни ким энди?
37
Савлат тўкиб турибди бир дарахт мағрур,
минг йил яшармиш
нимани кутиб яшаркин, мевасиз оғоч?
38
Мармартош юзлари бунчалар силлиқ,
Жонсиз бу тош чиройли бунча?
Ғамли гулларини нечун битмишдир.
39
Ҳайдаб келаётир беозор шамол,
Кузакнинг пинҳона совуқ нафасин -
чумоли билади буни.
40
Туш кўрибман, даҳшатли бир туш.
Иблис ёлворармиш Яратганига:
“Инсоннинг макридан асрагин мени!”
41
Мучалинг ит экан,
мушук эмасдир меники –
нечун ёвмиз бир-биримизга?
42
Заъфарон куз –
шохларни тарк этар барглар,
ўлим даракчиси кабидир гўё.
43
Биров сўкди уни “ит эмган!” деб
адашди сўкғувчи нодон -
вафодор эмас-ку, у ахир?
44
“Чарчадим”, дейди юрак,
чарчаганмиш ақл ҳам –
сафардан дарак йўқ ҳануз.
45
Думни ликиллатиб олға кетмоқлик
фалсафаси эмиш балиқнинг
Инсон фалсафаси не ўлур алҳол?
46
Чироққа урилиб
ўлди парвона
синдирдилар уриб чироқни.
47
“Аузу биллаҳи минаш-шайтонир-рожийм”-
лаънати шайтоннинг шарридан сўради паноҳ
шайтонни тақалаб минволган кимса.
48
“Маза”дан “м” олиб ташласак –
бўлади – “аза”.
Азада кимга маза?
49
Ўғлининг йўлига кўз тика-тика
интизор она ҳам ўтди зорланиб,
сўнг ўғил шеър ёзди: “Улуғ зот!” дея.

[Tohir Malik]

50
Руҳ ўла бошлар
гар узоқлашсанг
Раббинг илмидан.
51
Занглаган мияни кўрганмисан ҳеч?
Кўрмоқ истасанг –
илмсиз одамларга боқ.
52
“Хотин жафо, ит вафо” эмиш,
Ҳатто Ойда ҳам йўқ эмиш вафо.
Шундай деб ёзибди... бевафо шоир.
53
Ҳарфлар жамланса, бир сўз бўлади,
сўзлар бирлашганда англатар маъно –
қачон жумла бўлажакмиз биз?
54
Пул тўла чўнтак,
бўм-бўш юрак...
қизиқ масала.
55
Инглизча номани ўқитмоқ учун
изладинг тилмоч.
Аллоҳ мактубларин ўқийсан қачон?
56
Отдан тушса ҳам
тушмаганмиш эгардан.
Барибир эгарсиз кирар лаҳадга.
57
Демишки: “Дуо олма, доллар ол –
доллар олтин эмасму?”
Қиёматда асқотарми бу кейингиси.
58
“Айтган сўзим – хожам,
айтмаганим – қулим”.
Қулдор бўлмоқ афзалдир, афзал.
59
Аждаҳога айланиб қолар бўлсанг сен
қувона кўрма...
эрта-индин бошинг янчарлар.
60
Абри найсон тупроққа берди ҳаётни,
кузнинг совуқ ёмғири бермишдир мамот.
Бундай бўлмоқликдан асрасин Худо!
61
Қирқ туяга юк бўлар эмиш
хотиннинг макри
Эрда юз туянинг кучи-сабри бор.
62
Чок-чокидан сўкилди булут,
қудратидан қолмади асар.
Аҳилсизлик жабрин чеккан халқ каби.
63
Чап қўшнингда мол кўп, дунё кўп,
ўнг қўшнингда илм зиёда.
Ким бўладир Қиёматда сенга ҳамсоя.
64
Бугун уни енгмакчисан,
эртага буни.
Ўзингни енгсанг-чи аввал!
65
Ҳаққа бўлган ишончни дилга нақшлаб,
хизматини қилавер холис равишда.
Мукофот бўлур сенга ужмоҳларнинг кавсари.
66
Аёзда қақшаган гуноҳкор банда
озгина чидаса бас, сўнг...
исиниб олажак дўзах ўтида.
67
Эриб битди сариқ сумалак,
Қашшоқ бўлиб қолди қорли булутлар.
Қайларда изғийдир тартибсиз баҳор.
68
Виждонсиз юракни юлиб олгин-да,
Рентген нурларига сол ва ажабланма -
иблис кўзларини кўрганингда сен.
69
Ой ёритди туннинг бағрини
сўнг... булутга ем бўлди-ку у.
Вафосизга ишониб, алданиб қолди.
70
Қилич нола тортар,
қон тўкишни истамас зинҳор.
Уни эса чархларлар тинмай.
71
Бўрига айланиб қолар бўлсанг сен
сира ғам чекма.
Демак... чин мард экансан.
72
Ўлимдан нега қўрқасан, тентак?
Ўлим йўқлик эмасдир асло.
Дебочаси эрур боқий ҳаётнинг.
73
Иймон бўлмаса юракда,
юракда бўлмаса инсофу виждон ...
Юрак демагил, бир парча гўшт у.
74
Мансаб талашди, талашди обрў,
талаша-талаша топди буларни:
икки қулоч сурп, лаҳаддаги битта гувала.
75
Иймонсиз юракни
итга ташласанг,
ермикин ит бечора?
76
Чиройдан қисмади Худо, бойлик ҳам берди.
Унда ҳамма нарса бор...
ақлдан бошқа.

[Tohir Malik]

77
Ҳақ жамолин кўрмоқлик Қиёматдадир.
Шундай бўлгани нақадар яхши!
Бузуқ назарлар тушмас пок узорига.
78
Эй кўзойнакли илон!
Заҳрингга ишониб кериласанми, лунжинг шишириб?
Сеникидан кучлироқдир дўстимнинг заҳри.
79
Отлар топганини
ер эмиш эшшак.
Заҳмат ила топган маъқулроқ.
80
Кўнгилсиз хаста кўнгилга не бўлар малҳам?
Озгина инсофу, озгина виждон,
қисқаси – иймон!
81
Жигар нола чекар эмиш...
Ажаб, нимадан?
Ҳаром луқмадан.
82
“Яшасин!!!” –дедик,
яшаса яшайверсин, майлига. Лекин...
адолатни юрмасин янчиб.
83
Севгини унутди аввал,
сўнг Тангрини унутди.
Оқибат унутди ўзин.
84
Сурати – шамсу қамар,
тил эса заҳар.
Не ажабдур ундан қочса бахт.
85
“Бозор”га “М” қўйсак, бўлади “Мозор”,
биттагина ҳарфдадир икки сўз фарқи.
Масофаси ундан-да яқин.
86
Кеча кечди маишат билан.
Дўзахда тиклади бу кеч ўзига
оловли бир кўшк.
87
Афсусланма, ялангоёқ кўмилдим, дея.
Пойабзалларингни Қиёматда кўрарсан яна:
босган ҳаром йўлларингга гувоҳдир улар.
88
Ҳаммаси ортда қолди:
мансаб, мулк ва санам.
Энди кутар: тобут, яна... жаҳаннам!
89
Сен ўлдинг
Нафсинг йиғлар зору зор:
“Вафоли қулимдан айрилдим”, дея.
90
Нур берса ҳамки Аллоҳ кўзингга
кўрмадинг ҳидоят қайда-ю, разолат қайда.
Оловларда қамашарми кўзларинг энди?
91
Аввал “Улуғ” дедилар,
сўнг эса:
“Суфраси қуруқ”.
92
Озга чидамадинг, қилмадинг сабр,
Кўпга қилмадинг шукр, совуравердинг
Оқибатни тамумдан изларсан энди.
93
Оғзин очганда сиғди бир олам
Юлдузларга етди, узатганда қўл
фақат... жаннатга ета олмади...
94
Тасаввур эт:
Осмонда булут йўқ, қуёш ҳам йўқдур.
Иймонсиз қалбингга ўхшаб қолди у.
95
Ўлим фожиами? Йўқ.
Фожиадир
иймон тарк этса сени.
96
Масжидга бошлайди бу қадам,
фахш саройига бошлар бошқаси.
Танлаш ҳукми сенга берилган.
97
Ука масжидда-ю, фисқ ботқоғида эмиш акаси.
Жаннат боғига сиғмайди, наҳот,
бир қоринга сиққанлар.
98
Сиғиб кетажакдир баҳайбат тоғ ҳам
миттигина бу қорачиққа.
Аъмол номасига сиғармикин гуноҳлар?
99
Ҳаққа сажда қилмоқликдан
уялмагин сен.
Дўзах қопқасидан ўтишдан уял.
100
Тун файзи – чириллайди чигиртка
Зикр этиб Тангри номини ва...
ҳимоя этмоқдадир биз – мардумларни.
101
Бузуқликдан баҳра олдинг,
яйраб кулдинг-у...
шайтонга ибодат қилиб қўйдинг сен.
102
Давр “қаҳрамони” сўзлар беомон:
1991 йилгача: “Босмачилар ортидан отганман кесак!”
1991 йилдан сўнг: “Қизилларга қарши отдим замбарак!”

[Tohir Malik]

103 Арслон ўтирди ўрмон тахтига

ва саройга тўплади...

илон, тулки ва хангиларни.

104

Ёруғлик кўрганда қувон бинафша,

сўнг чекмагил дарду аламлар -

мол туёқлари янчиб ўтганда.

105

“Ватанни севмоқ - иймондардир”.

У ҳолда нима деб аталар

иймонсиз севги?

106

Машина сотиб олди

сотиб олди ҳатто самолёт.

Сотиб ололмади муҳаббатни.

107

Бахт надир – бойликмикин, айт,

Бойлик надир – вафоли бахтми,

синов жарлигидан ўта оларми?

108

Пул надир –

қулми ё хожа?

ози-қул, кўпи хожадир.

109

Чақармикин илон илонни?

Буниси мавҳумдир бизга. Аммо...

Дўстни дўст чақмоғи аниқ

110

Тўла бошлагач чўнтагинг пулга

Иблис эга чиқа бошлар

юраккинангга.

111

Замин уйқуда.

Тўфонлар босилди, тинди бўронлар.

ВАҚТ зийрак фақат.

112

Ечмоқ мушкул учта жумбоқни:

Бири – ўлим, яна бири само сирлари.

Аёл муҳаббати энг оғир жумбоқ.

113

Ақл билан юрак

дўст бўлган ондан

шайтон азобланиб, дод сола бошлар.

114

Тўсди булут осмон юзини,

эритиб юборди қорларни

қуёш, кўринмаса ҳам.

115

Даво йўқдур сира ҳам унга:

тупуриб қониқмай кичик ҳовузга,

сўнг бориб тупурди Оби замзамга.

116

Ойда доғ бор, юракларда кир.

Ой доғини мумкиндир ювмоқ.

Юракни покламоқ осон эмасдир.

117

Ҳаққа бўлган муҳаббат ўлар қай замон?

Ўлади...

ўлгач, қалбдаги иймон.

118

Бир олим қарармиш энди тарихга

бошқача кўзлари билан.

Нечта кўзи бор экан унинг?

119

Ибодат қилгани борар масжидга.

чойхона ғийбатидан олади лаззат.

Тарози палласининг қай бири оғир?

120

Ақлга сиғар ишми –

ит ила одамнинг дўст бўлмоқлиги?

Йўқ, вафосиздир уларнинг бири.

121

“Деҳқон бўлсанг – шудгор қил”,

Одам бўлсанг – бўлгин иймонли

ва охират уруғин эккин қалбингга.

122

У одамми ўзи,

билмайсан.

Ҳайвоний хисларга йўғрилган.

123

Фалончи қаср қурса ёнма ҳасаддан,

Сен охират қасрин қуравер

ва сенга қилсинлар ҳавас.

124

Давр ўзгарганин ҳисобга олиб,

кенгроқ фикрлашга аҳд қилган эмиш.

Тор ўзанга сиғарми уммоннинг суви?

125

Жаннатга кирилмас тахтиравонда

“Лимузин” ҳам асқотмас сира.

Амаллар қанотида кирилар унга.

126

Бугун кимга тўй, кимгадир аза?

Қиёматда ҳам бўлажак шундай:

кимга аза, кимга эса тўй!

127

Нималари ила фарқ этар Одам

Эшак деб аталмиш анов маҳлуқдан?

Ханграб юборар бири ўйлаб ўтирмай.

128

Улуғламоқ жоиз бу аёлингни.

Сен елкангда кўтариб юргин

Бошингга чиқиб олади ўзи.

129

Аста-секин ўлмоқликни

бу дунёда дейдилар –

ҳаёт!

130

У асли ёмон эмас,

чин эрур бу гап.

Ухлаганда бировга ёмонлик қилмас.

[Tohir Malik]

131

Хотира бир тўловдир,

Инсондан тортиб олинган

қимматбаҳо нарсалар учун.

132

Сониянинг мингдан бир улушида

онг хиралашганда

қўрқоқлик туғилар бешак.

133

Аблахлик қилувчи кимдир?

У кар эрур,

қалб хитобин эшитмайдиган.

134

Қулликда сақламоқ қийинми уни?

Осондир жуда... чунки

эрк қадрига етолмайди у.

135

Бош кўтарди тўлқин ҳайқириб,

ямлаб-ютмоқ қасди бор эди.

Қирғоққача етди унинг кучи-қудрати.

136

Қуёш ботди...

Бойўғли қувонди, туним туғди, деб.

Фалак айланажагин билмас у нодон.

137

Ёқсанг – ёқиб бўлмас,

чопсанг – чопиб бўлмас,

тилдан учган сўзларни.

138

Аршга кўтаражак

сени бу фикринг.

Ҳам қаро тупроққа қорибла ташлар.

139

Қуш учиб кетди.

ўтирибди, мушук бечора

тақдирига лаънатлар айтиб.

140

Емоқ-ичмоқ, ётмоқ ва турмоқ –

яшамоқ эмасдир бемақсад яшаш –

ўлмоқликдир асли асталик ила.
141
Ғазаб оти элтажак қайга? Гўрга...
Топиларми унинг давоси? Ҳа –
сукут эрур ягона шифо.
142
Ватанни севмоқнинг шартлари бордир:
Аввали - севмоқ керак Парвардигорни,
сўнг ота-она, дўсту ёронни.
143
Киши онасини сотарми ҳеч вақт?
Сотади...
уялмаса Ҳақдан.
144
Ханжарнинг заҳми ҳам битиб кетажак.
Ҳаргиз битмагайдир
тирналган виждон яраси.
145
Ўлим – ҳаёт демак.
Мамот эса
золимга хосдир.
146
“Виждонлиман”, дейди у.
Ажаб, қандай бўлар экан
иймонсизнинг виждони?
147
Ҳақни севмаган,
Халқни севмаганнинг маҳбуби –
самумдир, самум!
148
Тулпор эрур нафосат рамзи,
қассобнинг қонли назари
кўрар унда тотли бир қази.
149
Олий мартабага кўнгил қўйди-ю,
фаввора томчиси отилди кўкка. Сўнг...
йиғлай-йиғлай қайтди аслига.
150
“Ҳайвон!” деб лаънат айтдилар.
Янглишдилар...
билмадилар ҳайвоннинг ранжиб қолишин.
151
Мушукни эркалаяпман...
Ерга қўнолмаётган кабутар
ҳайрон қарайди менга.
152
Жон ва ақл
Эгизакми бу?
Кошки эди...

[Tohir Malik]

153
Зорланиб маъраган қўйнинг кўзлари
қассоб пичоғига қадалди, сўнди.
Қўйнинг қуйруғида қассоб кўзлари.
154
Пастга ошиқади булоқнинг суви
пастда кутаётир интиқ ва интиқ
лойқа дарё тўлғониб, тошиб.
155
Қовоқ ва калла: муштараклик бор гўё бунда
Аммо бир мазза бордир қовоқда
Қовоқ каллада-чи?
156
Бир дарёдан сув ичар, бир ҳаводан нафас олади
мол ҳам, инсон ҳам.
Қай тоифадансан сен?
157
Назарга илмаймиз юракни,
ҳолбуки унда
куч тўплар қудратли вулқон.
158
Сариқ кўз, кўк кўз, ғар кўз
ҳаммаси ўз ҳолича кўрар
ранго-ранг ажиб дунёни.
159
На учун қувилди жаннатдан шайтон,
Биласанми сен? Фақат демагилки:
“Инсондан малака ўрганмоқ учун”.
160
“Баҳорнинг баҳорий чиройи қани?”
деб сўрадим ёздан ва куздан.
Менга жавоб берди ҚИШ.
161
Юрагига қулоқ солдим: дук-дук...
қулоқ солдим эшигига:
дўқ-дўқ...
162
Ақл кўзи юмуқлар
адашарлар
иймон йўлидан.
163
Сенга бўла олармикин
дўст
иблисга қўл берган инсон?
164
Бўлмаса ихтиёринг
ибрат олмоққа,
ўқимай қўя қол китобни.
165
Оч одам тўйгунича
ейди таомни
Очкўз эса... ўлгунича.
166
Зўрларнинг зўрини билурмисан сен:
филдан балки арслон зўрроқ?
Энг зўри – одамдаги олтинчи бармоқ!
167
Орзу қанотида учмоқ истасанг
қанотларни ясамоқ керак –
ақлдан.
168
Беданани эркдан этдилар маҳрум,
Айби бор-да, бечоранинг – қафасда ҳам
хуш қилаверар инсон кўнглини.
169
Иштаҳаси бирам яхши бу хўра қўйнинг,
хожасидан мамнун бўлиб семираверади.
Кавшана боради қассоб қўлига.
170
Ақл ҳолсизланар
сўна бошлаганда
илмга рағбат.

[Tohir Malik]

171
Қалб занглай бошлайди
кетса қуввват
ақлдан.
172
Қаерда ўлмоқликнинг фарқи йўқ сира,
Тошу тупроқ бирдир ҳар ерда. Бироқ...
аъло эрур Ватанда ётмоқ.
173
Лаҳза.
Туғилади кимдир, кимдир берар жон.
Демак, ҳаёт шу лаҳзада этади давом.
174
Тонг надир?
Эрларнинг
палов илинжида ўрмалашлари.
175
Дерларким, қўрққин яраланган йўлбарсдан,
яна илон думини босиб олмоқдан.
Асли қўрқмоқ лозим ҳасадгўй дўстдан.
176
Қойил қолмоқ керак юракка,
муштдеккина бўлса-да ўзи,
кўтаради қоядек дардни.
177
Тантана бошланар
ғаним уйида.
Дўстим хиёнат қилган бу онда.
178
Жаннат боғларига элтажак намоз.
Бепул йўлланмадир дўзахга
ғийбатлар битилмиш қоғоз.
179
Гўзалнинг ишвасими
зинога чорлаган.
Ё шайтоннинг макри?
180
Қизитилган ҳолда турар қўшноғораси,
Тешилиб қолса гар қўшни тоғораси -
Қувонч ила чала бошлар қилиб овоза.
181
Яхши эшитаман
нафс шивирини. Аммо...
эшитилмас азобдаги руҳнинг фарёди.
182
Ғийбат қила-қила
чиқдик хумордан. Ва...
дўзах эшигини ўзимиз очдик.
183
Нафаси келиб турибди Қиёматнинг.
Ўлимтик қалбингни уйғота қол тез -
сур чалинмай туриб.
184
Қиш. Далалар хансирар қорсиз
илмга ташна
онг каби.
185
Тақдирланди чиройли тўти
олтин қафас билан –
тўти бўлгани учун.
186
Тун қирови билан сийлар заминни
Тонг –
қуёши билан.
187
Ёмғир ювиб ташлади замин чангини,
қандай ювилар экан
қалбдаги ғубор?
188
Анҳор суви оқаётир лойқаларни чўктириб тубга.
аъмол номасига тўкилаётган
гуноҳлар каби.
189
Уйларни безаймиз
сунъий гуллар билан –
тош қалбдаги меҳр ҳам шундай.
190
Жонимиз фидо эрур
ота-онага, ўғилу қизга.
Ҳаққа-чи?
191
Соатга ўхшайди у жуда –
буралса чиқиллайди.
Буралмаса –жим.

[Nigora Umarova]

https://img.uforum.uz/images/glcelvi8573156.jpg

"Shaytanat"ning beshinchi kitobi

[OmoN]

"Shaytanat"ning beshinchi kitobiУже сотувга чиқдими?

[Nigora Umarova]

"Shaytanat"ning beshinchi kitobiУже сотувга чиқдими?

Нашрдан чиқди-ю, бироқ сотувда ҳали кўрмадим. Бешинчи китоб аввалгиларидан қолишмайдиган қилиб қизиқарли ёзилган. Ундан янги қаҳрамонлар-Ахтам "Мурда" ёки "Сур", Марлен "Тарзан", "Моргаш", Фазлиялар киритилган.

[OmoN]

Нашрдан чиқди-ю, бироқ сотувда ҳали кўрмадим.Сотувга чиқишини анчадан бери кутаман. Майли мен китоб дўконига кетдим. Сотувга чиққан бўлса олиб келаман.

[Алишер Ашуров]

Нашрдан чиқди-ю, бироқ сотувда ҳали кўрмадим. Бешинчи китоб аввалгиларидан қолишмайдиган қилиб қизиқарли ёзилган.
Унда сотувга чиққунига қадар қолган тўрттасини яна бир бошдан ўқиб чиқиш керак экан (айрим жойлари эсдан чиққан).

[Sparc]

174
Тонг надир?
Эрларнинг
палов илинжида ўрмалашлари.
Алихонтўра Соғуний ҳам ушбу охирги 30 йил ичида халқимизнинг удумига айланган наҳорги ош маромисига киноя билан қараганлари маълум.
Сизнинг ушбу қатрадаги фикрингиз ҳам умуман олганда тушунарли, лекин танқид қилган ҳолда сизнинг маҳаллада ёки ёру биродарлар чақирганда наҳорги ошга чиқмаслигингизни тасаввур қилиш қийин.

[OmoN]

Сотувга чиқишини анчадан бери кутаман. Майли мен китоб дўконига кетдим. Сотувга чиққан бўлса олиб келаман.Meram books га ҳали етиб келмапти.

[Nigora Umarova]

Meram books га ҳали етиб келмапти.

Қидириб овора бўлманг. Китоб "Шарқ" нашриётида чиққан бўлса-да, у ердаги китоб дўконида ҳам йўқ. :)

[Tohir Malik]

174
Тонг надир?
Эрларнинг
палов илинжида ўрмалашлари.Алихонтўра Соғуний ҳам ушбу охирги 30 йил ичида халқимизнинг удумига айланган наҳорги ош маромисига киноя билан қараганлари маълум.
Сизнинг ушбу қатрадаги фикрингиз ҳам умуман олганда тушунарли, лекин танқид қилган ҳолда сизнинг маҳаллада ёки ёру биродарлар чақирганда наҳорги ошга чиқмаслигингизни тасаввур қилиш қийин.

Алихон тўра Соғуний ҳазратларининг "Миллатимиз ва ош" ҳақидаги фикрларини бундан олдинги суҳбатларимизда билдирган эдим.
Қийин бўлса-да, тасаввур қилинг, биродар. Киши ўзи гапирса-ю, гапирган гапларига амал қилмаса, сўзлари бесамар кетади, сўзнинг аҳамияти йўқолади. Инсон сўзи олдида масъулиятни ҳис қила билиши даркор.
Ибодатни ошдан кўра афзал биламан.
Намозни ош (палов) каби яхши кўрамизми?
Бу савол эриш туюляптими сизга? Балки кўнглингиздан “шунақаям бемаъни савол бўладими?” деган фикр ўтгандир? Бу савол каминада тасодифан уйғонмади. Пайғамбаримиз алайҳиссалом марҳамат қилурларким: “Кимки тонг намозини жамоат билан ўқиб, сўнгра то қуёш чиққунига қадар ўтириб, Аллоҳнинг зикрига машғул бўлса, сўнгра икки ракаат нафл намози ўқиса, комил бир ҳаж ва умранинг савобига мушарраф бўлади”. Расулуллоҳ (с.а.в.) “жамоат “нотўғри эшитдик”, демасинлар, ҳайрон бўлмасинлар”, деб “комил ҳаж ва умра” деб яна алоҳида таъкидлаганлар. Бу имом Термизий ривоят этган саҳиҳ ҳадислардандир. Эътибор қилайлик: комил бир ҳаж ва умра савоби (!) деганлар. Эҳтимол бу шарафли ҳадисни билмайдиганлар бордир. Бироқ, “инсон мақбул ва комил ҳаж қилдими, унинг мукофоти жаннатдан бошқа нарса эмас”, дейилган ҳадиси шарифни билгувчилар кўп бўлиши керак, деб ўйлаймиз. Ҳаж инсонни жаннатга олиб борадиган ибодат бўлгач, ҳар куни эрталаб бир ҳаж ва умра савобини қўлдан бой беришимизни ўзимиз қандай баҳолаймиз?
Бировлар билмаслар, бировлар хасталиклари туфайли бу ибодатни бажара олмаслар. Билганлар-чи? Соғломлар-чи? Бомдодни чала ўқиб, наҳорги ошга шошадиганлар-чи? Икки биродарнинг суҳбати қулоққа чалинди: “Эртага наҳорда уч ерда ош бор. Ҳаммасига улгуришимиз керак. Шунинг учун имом салом бериши билан ўрнингдан туриб чиқавер. Тасбеҳ айтиши, қуръон ўқишини кутсак кечикамиз”. Шундай қилишга келишдилар. Уларнинг бу келишувларини қандай изоҳлаймиз? Имом узонроқ сура ўқиса бетоқат бўлишмасмикин бу қорин бандалари! Учта ошга улгуришни ўйлашяпти... ўлим келгунича комил ибодат қилиб олишга улгуришни эмас! Албатта уч ерда уч лаган ош ейишмайди. Боришдан мақсад – тўй ёки маърака эгасининг кўнглини овлаш. Жон эгаси – Аллоҳнинг кўнглига маъқул ибодат қилиш эса хаёлларига келмайди.
Бир масжидга келган қавм ажабланди: имом бошчилигидаги “фаол” қавм намозни белгиланган вақтдан илгарироқ ўқиб кетишибди. Сабаб: ош бор экан! Ана сизга ибодат, ана сизга тақво!

[Tohir Malik]

Саудий Арабистонидан меҳмон бўлиб келган ватандошимиз Абдураҳим ҳожи Учқун домламиз билан бомдод намозини ўқиш мақсадида масжидга чиқдик. Масжиддан эллик қадамча наридаги хонадонда тўй бўлаётган эди. Бомдод намози бошланган пайтда тўйхонадаги карнай-сурнай, ноғора садоси авжга чиқди. Тўй эгаси намозхонлардан эди. Тўйга келганлар орасида ҳам намозхонлар бор эди. Аммо ҳеч ким сурнайчиларни тўхтатмади. Намоздан сўнг имом ҳожи домлага “қуръон ўқиб беринг” деган маънода ишора қилди. Ҳожи домла намознинг ҳурмати ҳақида қисқача сўзлаб, намозни беҳурмат қилувчиларнинг зиёфатига борилмагани дуруст, деб хулоса ясадилар. Ноғора базм кўпчилик намозхонларнинг ғашини келтирган эди, шу боис ҳожи домланинг гапларини бажонидил маъқулладилар. Ва... ажабо, дуодан сўнг, ўриндан турилганда “Биродарлар, тарқалманглар, фалончиникига ошга!” деган хитоб янгради. Ҳамма имом бошчилигида ноғора базм тинмаётган тўйхона сари йўрғалади. Ҳожи домла “булар ҳозиргина менинг гапимни маъқуллаган эдилар-ку?” деган савол назари билан уларнинг ортидан тикилиб қолдилар.
Бундай воқеалар кам учрайдими ёки кўпми, Худо билади. Афсусимиз шуки, учраб турибди. Биз эса сукут билан кузатяпмиз. “Сукут – ризолик аломати” дейдилар...
Маъракада имом ҳазратлари ғоят маънили амри маъруф қилдилар. Сўнг ош тортилди. Беш юздан зиёд меҳмон бараварига тановулни бошладилар. Тўйхонани ажиб бир оҳанг қамраб олди: темир қошиқларнинг лаганга урилиб таратаётган жаранглари тинмайди. Ўзаро лутф эса ҳавасга лойиқ:
-Олинг, олинг...
-Ошпаз ошни юрғизворибди...
-Нариги лаганга қази қўйишни унутишибди шекили...
Шу зайлда маърака адоғига етиб, тарқалишди. Имом домланинг сўзлари лаганга урилган темир қошиқ садолари сингари ҳавога сингиб кетди. “Имонга чорловчи сўзлар айтилди, амал қилайлик”, дейдиган азамат топилмади.
-Фалончининг оши эртага наҳоргамиди ё пешингамиди?
Ҳамма нарсадан ҳам энг муҳими – шуни аниқ билиб олиш.
Иймонга кечикиш мумкин, ошга кечикиб бўлмайди.
Юртга ош бериб қарз-ҳавола қилиб қарзга ботганлар ҳақида ўзга мавзуда ҳам гаплашгандик.

[OmoN]

Қидириб овора бўлманг. Китоб "Шарқ" нашриётида чиққан бўлса-да, у ердаги китоб дўконида ҳам йўқ."Шайтанат"нинг 5-қисми сотувга чиқибди.
https://img.uforum.uz/images/gxadxkx856134.jpg

[gofurov]

"Шайтанат"нинг 5-қисми сотувга чиқибди.
Каерда сотяпти экан?

[OmoN]

Каерда сотяпти экан?"Ҳамза" метросидаги "Meram books"да.

[OmoN]

Ва нихоят Шайтанатнинг 5-китобиниям тугатдим. Муаллифга кизикарли асар учун ташаккур. Агар ёзувчидан бирон нима талаб килишга хакким булганида 6-кисмини ёзишини илтимос килган булардим.

[AbuMuslim]

http://www.islom.uz/images/kelinlar_daftariga.jpg (http://islom.uz/content/category/35/101/193/)

Расмни босиб, Тоҳир Маликнинг ажойиб китоби "Келинлар дафтарига" ўтишингиз мумкин....

[AbuMuslim]

"Шайтанат"нинг 5-қисми сотувга чиқибди.

Китобни ўқиб чиқдим... жуда қизиқ... тавсия қиламан...
Шу охирига унчалик тушунмадим... Асадбек аниқ ўлдими?

[OmoN]

Шу охирига унчалик тушунмадим... Асадбек аниқ ўлдими?Бу Сизга "Побег из тюрьмы" миди :)

[gofurov]

Расмни босиб, Тоҳир Маликнинг ажойиб китоби "Келинлар дафтарига" ўтишингиз мумкин....
Кайси расмни? Менда расм куринмаяпти.

[Nigora Umarova]

Bugun Toshkent islom universitetining axborot resurs markazida ardoqli adibimiz Tohir Malik bilan ijodiy uchrashuv bo'lib o'tdi.

https://img.uforum.uz/images/hrufvbb616467.jpg

https://img.uforum.uz/images/qqiaqzg704725.jpg

Nihoyat, talabalarim va o'quvchilarimga bergan va'damni bajardim :)

https://img.uforum.uz/images/oumqgsy8098012.jpg

Ushrashuv so'ngida Tohir aka kitoblariga dastxat qo'yib o'quvchilarimizga taqdim qildilar.

https://img.uforum.uz/images/lpwyfwf800550.jpg

Shuningdek, Tohir Malik "O'zbekiston" teleradiokanalining "Hamroh"(efir vaqti, yakshanba kuni 22-may, soat 17.40-19-40) hamda "Kelajak tongi"(efir vaqti- seshanba kuni, 24-may, soat 7.40- 7.55) eshittirishlariga ham intervyu berdilar.
Ularning yoshlar tarbiyasi va ma'naviyat haqidagi suhbatlarini yuqorida nomlari keltirilgan eshittirishlardan tinglashingiz mumkin.

[Nigora Umarova]

Aytganday, kitobxonlar diqqatiga yana bir xushxabar: Tohir aka "Shaytanat"ning oltinchi kitobini yozishni boshlabdilar. Duo qilib turaylikki, tanu-jonlari sog' bo'lib, oltinchi kitob ham avvalgi kitoblari singari qiziqarli va g'oyat mazmunli bo'lsin.

[Nigora Umarova]

Муҳтарам форумдошлар!
Барчангизни жорий йилнинг 20 октябрида, соат 14.30 да UZINFOCOM марказида бўлиб ўтадиган ёзувчи Тоҳир Малик билан ижодий учрашувимизга таклиф этамиз.

[Colorado]

Муҳтарам форумдошлар!
Барчангизни жорий йилнинг 20 октябрида, соат 14.30 да UZINFOCOM марказида бўлиб ўтадиган ёзувчи Тоҳир Малик билан ижодий учрашувимизга таклиф этамиз.
Иш кунига туғри келаркан, қатнашолмасам керак, афсус. (((
Бир иккита саволим бор, форум орқали берсам буладими?

[Nigora Umarova]

Иш кунига туғри келаркан, қатнашолмасам керак, афсус. (((
Бир иккита саволим бор, форум орқали берсам буладими?

Албатта, саволингизни қолдиришингиз мумкин.

[Nigora Umarova]

Ijodiy uchrashuv fototafsilotlari

https://img.uforum.uz/images/pgwmrfh6245189.jpg

https://img.uforum.uz/images/ltkhoji7765491.jpg

https://img.uforum.uz/images/tssvbnh8100195.jpg

[Rifat Irmukhamedov]

кимдур аник айтиб бера оладими, Шайтанат китоби рус тили борми, иложи булса электрон нусхасида? сайтим укувчилари асосан рус тили эгалари, уларни Тохир Малик ижоди билан таништирмокчи эдим.

[Nigora Umarova]

Ijodiy uchrashuvda muhtaram adibimiz Tohir Malikning ''baxt va baxtsizlik" haqidagi fikrlari juda yoqdi: "Baxt nisbiy tushuncha. Hayot qiyinchiliklarini yenga olishga kuchi yetmagan inson o'zini baxtsiz his qiladi. Yashayotganligimiz, sog'-salomatligimiz, insonligimiz- bu baxt emasmi? Baxt xuddi qushga o'xshaydi. Uni mahkam ushlamasangiz u uchib ketadi. Shuning uchun ham "baxt qushi" iborasini qo'llashadi".
So'z va iboralarni to'g'ri qo'llash to'g'risidagi mushohadalari insonni o'ylantirib qo'ydi.

[Rifat Irmukhamedov]

учрашув хакида рус тилида - http://dasturxon.uz/forum/31-230-1

[Kavsar]

Saodat - berib qaytarib olinmaydigan ne'mat ekan. Ustozni shu fikrlari juda yoqdi. :)

Bu dunyoda beriladigan lekin yo'qotib qo'yish xavfi bo'lgan Saodat - bu Imon deb javob berdilar savolimga.

Ustozning chiroyli, fayzli suhbatlaridan va buni tashkillashtirgan Opamizdan ham Alloh rozi bo'lsin, hamisha.

Barchaga ikki dunyo Saodatini tilayman, faqat yaxshiliklarda ko'rishaylik :)

[Masud Mahsudov]

Бугунги кундаги Ўзбекистондаги болалар адабиётининг озайиб кетгани, бундай ижод қилувчи адибларнинг жуда камлиги адабиётимизнинг оғриқли нуқталаридан эканини устоз алоҳида айтиб ўтдилар.

Шунингдек, устознинг ҳозирги кунда болалаб кетаётган "асар"ларга бўлган фикрлари аҳамиятга молик. Хусусан, сўз қадрини англаб етмаган, ўз тилини яхши билмай туриб ижод этаётган ёзувчи ва шоирларнинг ижодий умри қисқа бўлишини таъкидладилар. Хозирги кунда фақат қўшиқчилар учун шеър ёзадиган "шоир"ларнинг ачинарли аҳволи, ёки бадиий асарни ўқимай туриб ўша асардаги образни ижро этаётган ёш актёрларнинг хатоларига тўхталдилар. Чиндан ҳам, маънавиятимиз бугунги кун асарлари ва кинофильмлари билан чекланиб қолаётгандек...

[albatros]

Hurmatli Ustozimizning quyidagi fikrlari menga juda katta taa'surot uyg'otdi:

"Yozuvchi bo'lish uchun insonga eng avvalo Olloh bergan iste'dod(ilhom) bo'lish zarur. Zero har insonning qalbida ilhom bo'lmas ekan, uning bitgan barcha ijod namunalari qadrsiz, "quruq gap"dek bo'lib qoladi. Bunday asarlar barcha kitobxonlar uchun o'z qadrini yo'qotadi. Ijod bu tug'ma - iste'dod va mehnat samarisidir. Ilhom esa ijodgor ahlini o'z dardlari, qalb kechinmalarini qog'ozga tushirish uchun Olloh tomonidan berilgan sababchi(tuhfa).

Ko'pchilik kitobxonlar aytishadi:"Siz buyuk yozuvchisiz. Yo'q men yozuvchi emasman. Men faqat ko'chiruvchiman. Olloh bergan vositachisi (ilhom)ning gaplarini qog'ozga ko'chirib beraman xolos."

[Pfefferminze]

Муҳтарам форумдошлар!
Барчангизни жорий йилнинг 20 октябрида, соат 14.30 да UZINFOCOM марказида бўлиб ўтадиган ёзувчи Тоҳир Малик билан ижодий учрашувимизга таклиф этамиз.

Eh, Nigora...ozgina kutsangiz, odam davollanib chiqsa edi, kelayotgan haftada uchrashuvni uyushtirsa bo'lmas edimi? :-) har holda, shokolad etaman, siz esa choy mendan,-deb kelishgan edik-ku, jamoat oldida...:-( So'zimiz qayerda qoldi?

hhhmmmm, mayli....kelgusi safar unda...


R

p.s...accounti o'chirtirish uchun kirgan edim....ko'rib qolib, xafa bo'ldim, mensiz o'tib ketibdiyu...:-)

[Pfefferminze]

Ko'pchilik kitobxonlar aytishadi:"Siz buyuk yozuvchisiz. Yo'q men yozuvchi emasman. Men faqat ko'chiruvchiman. Olloh bergan vositachisi (ilhom)ning gaplarini qog'ozga ko'chirib beraman xolos."


Bu, albatta, domlaning imonlari kuchli ekanidan darak...kuchli imon egasi, shunday deydi, o'zini Haq oldida egik tutadi...

R

[Pfefferminze]

Bu dunyoda beriladigan lekin yo'qotib qo'yish xavfi bo'lgan Saodat - bu Imon deb javob berdilar savolimga.

judayam chiroyli javob beribdilar ekan...to'g'ri...hadislarda ham keltirilgan, imon dam ortib dam pasayib borar ekan...insonning vazifasi hamisha uni orttirib borishda hamda o'sha maromda saqlashda..bu uchun inson yomonlardan yiroq yurishi kerak, xilvatda qolishi kerak, jamoat ichida esa bor ozorlarga chidab yashashi kerak...menimcha, Xudodan qo'rqqan odam hamisha imonini saqlab qolish uchun bor harakatini qiladi...uni saqlash shunchalik qiyin..judayam qiyin...

R

[Nigora Umarova]

Kecha Respublika Ichki ishlar akademiyasida sevimli adibimiz Tohir Malikning 65 yillik tavallud ayyomlari nishonlandi. Tadbirda adabiyotshunos olim Abdug'afur Rasulov, shoirlar Tursun Ali, Shukur Qurbon, yozuvchi Ulug'bek Hamdamlar ishtirok etishdi. Ijodiy muloqotni O'zbekiston xalq artisti Yodgor Sa'diyev olib bordi. Tadbirni Ichki ishlar akademiyasining boshlig'i, podpolkovnik Shavkat Tohirovich Ikromov ochib berdi. Tadbir so'ngida tinglovchilarga Tohir Malik senariysi asosida "Qalqon" studiyasida yaratilgan "Iblis devori" filmi namoyish etildi.

https://img.uforum.uz/images/ezpthmi3863884.jpg

[Nigora Umarova]

https://img.uforum.uz/images/pcvyfaa3319058.jpg

Yozuvchi Tohir Malik so'nggi so'z o'rnida, "Umrni oqar daryoga o'xshatishadi. Ba'zi daryolar qumga singib ketadi, ba'zi daryolar bog'-rog'larga jon bag'ishlaydi. Mendan armoningiz bormi, deb so'rashadi. "Armonim bor, desam, noshukurchilik qilgan bo'laman. Avvalambor aziz va mukarram zot-inson qilib Yaratganga shukronalar aytaman. Undan tashqari, ota-onam orzu etganlaridek solihlik yo'lini tutdim. Mustaqillik yillarida 1997-yilda muborak Haj safarini qilishlikni nasibi ro'z ayladi. Yurtimiz mustaqilikka erishgan yillari O'zbekiston xalq yozuvchisi unvonini oldik. Bunga albatta shukrona keltira bilishlik kerak..."

[Kavsar]

Assalomu alaykum, dunyodagi eng qadrli ustozimiz, sevimli adibimiz!

Sizni 65 yillik yubiley yoshingiz bilan chin dildan tabriklaymiz! Xalq oldidagi xizmatlaringizda kuch-g'ayrat, oilaviy xotirjamlik, fayz hamisha hamroh bo'lishini tilab qolamiz. Biz uchun bir-biridan ibratli asarlar yozishda aslo charchamang...

Kitoblarimizga yozib bergan dastxatlaringiz, har bir suhbat paytidagi ibratli so'zlaringiz va hikmatlaringiz biz uchun nihoyatda qadrli... Yurtimizning siz kabi fidoiy, xalqim deb xizmat qilayotgan ijodkorlari, adiblari yanada ko'payishini istaymiz... :)

Hurmat bilan,
Kavsar

[Gulchehra Ibragimova]

Доноларимизнинг хулосаларига кўра, барча буюк инсонлар ортидан учта ўчмас из қолар экан: 1-Фарзанду аржумандлари, 2- комиллик йўлидаги шогирдлари ва 3-қилган эзгу амаллари.

Қадрли ва севимли адибимиз ана шундай табаррук инсонлардан. Уларнинг оилаларига битмас-туганмас барака-ризқ, мустаҳкам соғлик, тинчлик ва хотиржамлик ёр бўлишини тилайман.
Таваллуд айёмингиз муборак бўлсин!

[Feruza Xodjayeva]

Буюк адибимизни қутлуғ ёшлари билан табриклайман.
Оллоҳдан сиҳат-саломатлик ва тинчлик-хотиржамлик тилайман.
Умрлари узун бўлсин!!!

[Ra`noxon Xo`jaeva]

Севимли адибимизни муборак 65 ёшлари билан табриклайман. Илоҳим умрлари узоқ бўлсин! Икки дунё саодати ёр бўлишини тилайман.

[Bekmirzo]

Tohir Malik - o'zbek kitobxonining eng sevimli adiblaridan biri. Darhaqiqat, uning kitoblari kirib bormagan xonadonni yurtimizda topib bo'lmasa kerak. Adibimiz kitobxonlar baxtiga sog'-omon bo'lsin. Umrlariga umr, ijodlariga baraka qo'shilib boraversin!
65 yoshingiz muborak bo'lsin, aziz ustoz!

[мафтун]

Тоҳир Малик мен учун ўзбекнинг энг универсал адиби. Унинг ижодини бошқаларга қиёслаш, менимча, тўғри эмас. Умрларига ва ижодларига Аллоҳдан барака тилайман

[Nigora Umarova]

9f9b0847da27226

Sevimli adabimiz Tohir Malik bilan bo'lgan suhbatni ko'ring va xulosa chiqaring.

[Kavsar]

Tog'risini aytsam qayta-qayta Tohir Malik domlamizning suhbatlariga borsam ham hech zerikmayman Nigora opa. Bilmadim, tasavvufni yaxshi ko'rganim uchunmi, yozuvchimizning sharqona ruhiyatlari, fikrlari manga doim ma'naviy ozuqa beradi. Uforumgayam mana shunday ma'lumotlarni joylab borayotganingiz uchun kirib turaman. O'zi Uforumning haqiqiy negiziyam, asosiyam, userlarini qiziqtirib turgan jihatiyam ma'naviyat va tarbiyaga dahl qiluvchi mavzulari bo'lsa kerak. Fikr.uz, Uforum men uchun Universitetimday qadrli, chunki bu yerda ijodim sayqal topdi, ustozlarimni topdim, ijod kishilari bilan suhbatda bo'ldim. Bu ishlarni tashkillashtirishning o'zi oson emas, faqat buni mehnat va ijodning qadriga yetgan kishigina bilishi mumkin. Sizdan Tohir Malik domlamizning bizga yetkazmoqchi bo'lgan hali ko'p, yangidan-yangi fikrlarini joylashtirishingizni kutib qolaman.

Xudo nasib etsa, shu mavzuni o'qishga yana kiraman. :)
Barcha forumdoshlarni hurmat qilaman, hamisha sog' bo'linglar, lekin Nigora opaning o'rinlari inson sifatida man uchun bo'lakcha.
Kimnidir bilmay ranjitgan bo'lsam oldindan uzr so'rab qo'yay.
Hurmat bilan Kavsar.

[Tohir Malik]

www.tohirmalik.uz сайтидан янгилик кутаётган азиз дўстларимга, мухлисларимгаОЧИҚ ХАТ
Аввало каминанинг ижодига бўлган қизиқишларингиз учун миннатдорман. Интернет орқали Сизлар билан суҳбатлашиш менга ҳам ёқади, лекин тараққиётнинг ушбу маҳсули билан "тиллашиш"ни унчалик билмайман. интернетдан фойдаланишни чуқур билишга интилдим, бироқ қарилик зеҳни билан бунга эришиб бўлмади. Интернетдаги www.tohirmalik.uz сайтини Абу Муслимнинг таклифлари ва катта-катта ваъдалари билан очган эдик. Сайт чалажон гўдак бўлиб туғилди. Дўстимизга бир неча марта ялиниб ҳам кўрдик, қаттиқроқ ҳам гапирдик, чалажон сайт дам нафас олгандек бўлади, дам ўша ўлик уйқусига кетади. Кейинроқ Абу Муслимнинг дўстлари Озоджон ҳам ваъдалар қилди, кейин жиянлари сайт юзасидан иш олиб борадиган бўлди. Оқибат шуки, икковлари ҳам ваъдага вафосиз чиқдилар. Улар на ўзлари сайт ишлари билан шуғулланяптилар, на очқични бизга берадилар.
Шу боис сайтнинг тириклигидан умидни узиб, Сиз мухлисларни огоҳ этиб узр сўрашга қарор қилдим. Зарур гапларингиз бўлса, то уч ваъдабоз инсофга киргунларига қадар синглимиз Нигорахон олиб бораётган форум орқали суҳбатлашиб турамиз.

[Tohir Malik]

Бердақ номидаги Қорақалпоқ Давлат
университети Ўзбек филологияси
факультети 3- босқич толибаси
Юлдуз Нафасованинг саволларига жавоблар.
Синглим Юлдузхон, йўллаган мактубингизни ва ундаги саволларни ўқидим. Эътиборингиз учун раҳмат. Таъкид этмоғим жоизки, саволларингиз юзаки эмас, аксинча, ўйлаб жавоб қайтаришни талаб этади. Мазкур саволлар сизнинг китобни қандай ўқишингизни, фикрлашингизни, қандай тушунишингизни англатиб турибди. Бу фазилатингиз учун сиз фақат мақтовга лойиқсиз. Келажакда илмий иш билан шуғулланиш ниятингиз бор экан, бу ҳам таҳсинга лойиқ. Илм оламида камолингиз юксак бўлишини тилаб, дуо қиламиз. Саволларингизнинг барчасига батафсил жавоб қайтарадиган бўлсам, саҳифалар етмаса керак. Шу сабабли мавзу ўқувчиларини қизиқтирадиган тарзда қисқароқ жавоб бераман. Илмий ишга доир савол-жавобни, Худо хоҳласа, кейинроққа қолдирамиз.
-Ижод сири, асар яратилиш жараёни, бу борадаги изланишлар, ёзишдан олган маънавий завқ, шунингдек, бадиият қонун-қоидалари ҳақидаги фикрларингизни айтиб ўтсангиз.
-Ижод жараёнининг ҳеч қандай ажабтовур сири йўқ. Тўғри, айрим адиблар нима ёзаётганларини олдиндан гапирмайдилар, лекин, агар буни “маҳфийлик” десак, асар нашр этилиши билан бу сир фош бўлади. Ижод жараёни ҳар бир ёзувчида ҳар хил тарзда кечади. Биров тез фикрлайди, тез ёзади. Биров шошилмайди. Биров ярим кечада ёзади, биров кундузи... Айтиш керакки, ўзбек адибларидаги ижод жараёни Европа, хусусан, рус адиблариникига нисбатан қийинроқ кечади. Европаликлар ижод пайтида ҳатто ўз оила аъзолари билан ҳам гаплашмай, таъбир жоиз бўлса, хилватга чекинадилар. Бу пайтда улар учун қўни-қўшни, қариндош-уруғ ҳам йўқ. Бизда аксинча, ёзувчи иш билан банд пайтда қўшни чиқар ё қариндош келиб қолар... Тонгда илҳом билан ёзиш ўрнига тўй ошига бориш, тўй эгаларининг кўнглини олиш мажбурияти ҳам мавжуд. Бизнинг муҳитда “ижод билан банд” деган тушунча йўқ. Энг яқин одамлар ҳам буни ҳис эта олмайдилар. Ҳатто бир ёзувчи иккинчисиникига келганда, ижод билан банд эканини кўрса ҳам, гапини айтиб олмагунича орқасига қайтмайди. “Бандман”, дегудай бўлса, “ўн дақиқа вақтини мендан аяди”, деб аразлайди. Тўғри, суҳбат учун кам вақт кетиши мумкин. Лекин бунинг учун ёзувчи ижод боғидан чиқиши керак, қаҳрамонларидан узоқлашиши лозим. Ўн дақиқалик суҳбатдан сўнг ўша ижод боғига қайтишга хоҳиш бўладими? Фикрлари чалғиб кетмайдими? Шоирона тил билан айтганда, “илҳом париси” учиб кетмайдими? Агар суҳбат дилни хира қиладиган бўлса, ёзувчи бир неча кун, ҳатто ҳафта давомида ёзув столига яқинлаша олмаслиги мумкин. Мен бу ҳолатни қораламоқчи эмасман, фақат... ижод жараёнининг бу оғир томони борлигини айтмоқчиман. Ҳар ҳолда кишини бошқалар йўқлаб тургани яхши. Йўқламай қўйишдан Худо асрасин!
Ёзувчиларимизнинг деярли барчалари бирон идорада ишлашади. Демак, асосий ишдан бўш вақтда ижод билан шуғулланилади. Ижод учун шароитни ёзувчига биров тайёрлаб бермайди. Шу сабабли кўпчилик тунни тонгга улаб ижод қилади. Камина ҳам шундайлардан. Бир ёш ёзувчи хотини билан аразлашиб, ҳатто ажрашмоқчи бўлди. Сабабини сўрасам, “ёзаётганимда чой дамлаб бермайди”, дейди. Ажаб, хотин “ёзувчи эрим қачон чой ичар экан”, деб ухламай ўтириши керакми? “Кеннайингиз билан турмуш қурганимизга салкам йирқ йил бўлди, бирон марта кечаси чой дамлаб бермаган”, десам ишонмайди. Ижод жараёни бошқа, оилага муносабат бошқа. Бир ёш шоир “хотиним шеърларимга тушунмайди”, деб аразлабди. Хотин биринчи галда оилавий масалаларга, хусусан, бола тарбиясига яхши тушуниши керак. Шеърга тушунмагани учун уни айблаш инсофдан эмас.
Ижод жараёни фақат қўлга қалам олиб ёзишдан иборат эмас. Фикрлар қоғозга тушгунича анча вақт ўтади. Фикр – ер қаъридаги уран рудасига ўхшайди. Уранни қазиб олишингиз билан у қудратли кучга айланмайди. Уни бойитиш, бошқача айтганда, тўйинтириш керак. Фикр ҳам ана шундай тўйинтиришга муҳтож. Хаёлингизга келган фикрни ўша заҳоти қоғозга тўксангиз, муддатидан эрта туғилган заиф чақалоққа ўхшаб қолади. Демак, хаёлда фикр туғилганидан то қоғозга тушиб, сўнг китоб бўлиб нашр этилгунгача бўлган барча ишларни “ижод жараёни” ҳудудига киритишимиз мумкин. Китобнинг намуна нусҳаси чиқиб кўзингизни қувонтирганда ижод жараёнининг асосий босқичи якунига етиб, иккинчи босқич бошланади, яъни китобни ўқиган мухлислар билан бўладиган мулоқот ҳам шу жараённинг давоми ҳисобланади. Сиз айтган маънавий завқ шу босқичда бўлади.
Асар ёзилаётган пайтда, кўп ўтирилгани сабабли жисмоний оғриқлар ҳам уйғониб туради. Қалам тутган бармоқлар толади, кўз тинади, бош айланади... Мухлислар билан учрашувда, айниқса, улардан яхши гап эшитилса, ўша барча азоблар унутилади, чарчоқлар кўтарилиб, янги ишларга қувват беради.
Бадиият қонун-қоидалари бор, айниқса адабий тил талаблари мавжуд. Лекин барча учун бир хилдаги қонун-қоида йўқ. Ҳар бир ёзувчи ўзининг услубига эга. Агар барча бир қолипда ёзганида эди, асарлар корхона чиқараётган сифатсиз ғиштларга ўхшаб қоларди. Қўшиқчилик санъатида машҳур санъаткорга тақлид қилувчи, ўшандай овозда, ўшандай йўналишда айтувчилар кўп учрайди. Лекин улар санъатда ўсмай қолаверадилар. Тақлид адабиётда кам учраса-да, тақлидчи ёшнинг қисмати ҳам ўзгача бўлмайди. “Чинор сояси бўлма, чинорнинг ўзи бўлишга интил”, деб бежиз айтилмаган. Бадиий адабиётнинг ўзгармас айрим талаблари ҳам бор: асарни юзаки ёзишдан қочиш керак, ўқувчининг ўзини, хусусан, унинг қимматли вақтини ҳурмат қилиш, аяш шарт. Ёзувчи ҳар қанча билимли бўлмасин, ўзини ўқувчидан устун қўймаслиги лозим. Асардан кибр, риё нафаслари уфуриб турмасин.
Даврга қараб, адабиётдаги йўналишлар ўзгариб туради: тарихдан биламиз, романтизм, танқидий реализм, социалистик реализм, сюрреализм... Ижодда тажриба ўтказишни яхши кўрадиган ёзувчилар шунақа “изм”ларни яратишади. Бу “изм”ларга вақт ўзининг шафқатсиз баҳосини беради. Ижоддаги изланишларни рад этиш тўғри эмас. Лекин ўқувчига раҳм қилишимиз керак, деймиз. Аммо... ўқувчининг даражаси ҳам бир хил эмас-да! Энг паст даражадаги ўқувчига мосланиш эса бадиий адабиётни саёзлаштириб қўяди.

[Tohir Malik]

-“Ҳар кимнинг қалбида ўз халқининг жажжи қиёфаси яшайди”, деган эдилар пурҳикмат бобомиз Имом Аъзам. Бу фикрни адабиётга муқояса қилсак, бадиий асар ҳам ўзига хос бир олам. Тугал яхлитликларни далолатлайди. Шу нуқтаи назардан кузатсак, халқ қиёфасини акс эттиролмаган асарлар ҳозир кўпайиб кетмадими?Бунинг асосий сабаби нимада экан? Қисса талабидаги асарларни “роман”, ҳажми сал каттароқ ҳикояларни “қисса” деб номлаб, нашр қилдиряптилар. Бу жанр талабларининг бузилиши эмасми?
-Жанр талабларининг бузилиши ёш дўстларимизнинг бу масалага енгилроқ қарашлари оқибати бўлса керак. Ёшларимиз ёзган асарларининг жанрини (тарзини) белгилашда асосан унинг ҳажмига қарайдилар шекилли? Аввало, ёзувчи асарининг биринчи жумласини қоғозга туширмасидан олдин, қайси жанр йўлида боришини аниқ билиши керак. Шунга қараб, қамров олинади. Ўқувчига айтадиган гапи “роман” деб аталувчи кенг майдонни қамрай оладими? Шунга яраша гапи бўлмаса, унинг асари чексиз чўлдаги қуриган дарахтга ўхшаб қолади. Ёшларнинг назарида “роман” ёзган одам катта ижодкор ҳисобланади. Ҳолбуки, жанр ёзувчининг мавқеини белгиламайди. Улуғ Рабиндранат Тҳакур ижодига баҳо берилганда, “унинг ҳар бир ҳикояси бир романга тенг”, деб эътироф этишган. Чингиз Айтматов ҳам қиссалари билан дунёга танилган.
Қадим Европа адабиётида “роман” дейилганда “ишқий қисса” назарда тутилган. Французлардан тарқалган бу йўналишда 30-40 саҳифали романлар ҳам бўлган. Бу романлар икки ёшнинг муҳаббат можаролари баёни билан чекланган. Қўшиқчилик санъатидаги “романс” ҳам кўпроқ ишқий кечинмаларни баён қилади. Юқорида тилга олганимиз “романтизм” ҳам (романтика) шу маънога яқин. Бизда “сурур” деб юритилган. Эркин, ёқимли фикрлар оқими, дейиш ҳам мумкин. Ёқимли фикр эса кўпроқ муҳаббатга даҳлдор бўлади. Шарқ адабиётида насрий асарлар “ҳикоят”, “ривоят”, “қисса” деб юритилган. Масалан, араб адабиётида ҳозир ҳам, асарнинг ҳажми ёстиқдай бўлса-да, “роман” деб қўйилмайди.
Ўзбек адабиётидаги “Ўтган кунлар”, “Меҳробдан чаён” ишқий кечинмалар, тақдирлар баёнидан иборат бўлгани учун “роман” деб тўғри белгиланган. Лекин колхоз раиси билан парткомнинг баҳсларидан ёки чўлни ўзлаштирувчиларнинг фидойиликларини тасвирлашдан иборат асарларни “роман” дейиш ғалати. Шу сабабли ҳам ўтган асрда яратилган романлар орасида ҳозирги ёшларга ҳам тақдим этишга арзийдиган романлар кам.
Суҳбатимизни ёш ижодкорлар ҳам ўқиши мумкинлигини инобатга олиб, бу масалани ўхшатиш орқали тушунитиришга уриниб кўрай: қишлоқни ичимлик суви билан таъминлашга доир муаммолар билан туман ёки вилоятнинг бу борадаги муаммолари орасида катта фарқ бор, тўғрими? Агар бир одам қишлоғини “вилоят” деб атаса, нодонлик бўлиб туюлади. “Ҳикоя”ни “қисса”, “қисса”ни “роман” дейиш ҳам шунга ўхшайди.
“Ҳикоя”да асосан бир-икки қаҳрамон образи яратилади, баёндаги воқеалар ҳам шу одамларга боғланган бўлади. “Қисса”нинг аҳолиси кўпроқ, “роман”ники унданда кўпроқ. Воқеалар занжирининг уланиши ҳам шунга кўра бўлади. “Романнинг қаҳрамонлари кўпроқ бўлар экан”, деб ёзавериш ҳам тўғри эмас. Бир қаҳрамонни шундай “михлаб” ташлаш керакки, уни “суғириб олиш” мумкин бўлмасин. “Ўтган кунлар”даги Отабек, Кумуш, Зайнаб, Юсуфбек ҳожи, Ўзбек ойим, Ҳомид, Қутидор, уста Олим... булардан биронтасини олиб ташлаш мумкинми? Йўқ! Ҳар бирининг ўз ўрни, ўз вазифаси бор.
Ўзимдан мисол келтирсам, 80-йилларда “Алвидо болалик”, деб номланган қисса ёзилган эди. Унда адашган ўсмирлар қисмати баён қилиниб эди. Асрор-Дилфуза-Қамариддин муносабатларида севги ғунчалари борлиги эътибордан тушириб қолдирилганди. Чунки, қамраб олинувчи воқеа, айтилмоқчи бўлган гап шуни талаб қиларди. Бир неча йил муқаддам бу мавзуга яна қайтдим. Қамров кенгроқ олинди ва ёшлар қалбидаги муҳаббат туйғуларига ҳам ўрни берилди. Шу боис “Талваса” асарининг жанри “роман” деб белгиланди. “Шайтанат” ҳам шундай. Аввалги тўрт китоби “қисса” деб белгиланди. Асар ниҳоясига етгани учун бешинчи китобга “роман” деб қўйдик. Бунда чалкашлик йўқ. Аввалги китобларда воқеалар баёни охирига етмагани, тақдирлар ҳам сўнгги нуқтага бормагани сабабли “роман” қамровини ололмаган эди. Энди, назаримизда, шундай қамров бор. Лекин бу борадаги асосий баҳони ўқувчи беради.

[Tohir Malik]

-“Одамийлик мулки” китобингизда адабиёт одоблар йиғиндиси... бадиий адабиёт қайси йўналишда ёзилмасин, инсонларни тарбия қилишга хизмат этишини ва бундай талабларга тарихий китоблар жавоб беришини айтгансиз. Сизнингча, ҳозирги адабий жараёнда модернизм (кўр-кўрона тақлид қилиш, аслида модернизм эмас!)да яратилган бадиий асарлар ана шу талабга жавоб берадими?
-Юқорида айтганимдай, барча “изм”ларнинг ҳаками –вақт. Ёшларимиз орасида Лотин Америкаси адабиётига тақлид қилиш ҳолатлари ҳам бор. Майли уриниб кўришсин. Эҳтимол, яхши гап чиқиб қолар, эҳтимол... Мен ўзлари ҳам бекорга уринмасалар, китобхонни ҳам уринтириб қўймасалар, деган мулоҳазадаман. Кейинги йилларда “Алкимёгар”ни тўлиб-тошиб мақташяпти. Назаримда, бу мақтовчилар шарқ адабиётини, хусусан, Мавлоно Румийни билмайдилар. Шу “Алкимёгар”нинг асосий ғояси Румий ҳазратларида бериб қўйилган-ку? Эҳтимол, ёзувчи шу ривоятни ўқиб, ҳаяжонлангандир. Биз ҳам биринчи манбаъни ўқиб ҳаяжонлана қолмаймизми? Бадиий адабиётнинг вазифаси ҳақида ҳам айрим ёшларимиз ўзгача фикрда бўляптилар. Шу боис “Бадиий адабиётнинг асосий вазифаси – тарбиядир!” деган фикрдан чекинмайман. Айни ўринда дидактика- насиҳат китобларини бадиий адабиёт билан чалкаштирмаслик керак. Тўғри, насиҳат китоблари баёнида ҳам бадиийлик мавжуд, лекин уларнинг ўрни бошқа.

[Tohir Malik]

-Ёзувчи сифатида шу пайтгача дилингиздаги энг муҳим гапни китобхонларга айта олдим, деб ўйлайсизми?
-Агар ёзишдан тўхтаб қолсам, билингки, шу фикрга келибман. Айтадиган гапим қолмаган бўса, ёзишдан нима фойда, тўғрими?
-Немис шоири Гёте “ҳар бир ижодкор то машҳурликка эришгунича ўзини ўзи ифода этади”, деган эди. Ўзингизни ифода этган асарларингиз қайсилар?
-Гёте бу фикрни айтганда эҳтимол, шоирларни назарда тутгандир. Насрда ўзини ўзи ифода этиш қийиндир. Тўғри, айрим қаҳрамонларнинг ҳаракати ёки гапи муаллифнинг ўзидан олинар, лекин тўлалигича бир асар ёки бир образнинг “ўзини ўзи” ифода этишини мен тасаввур эта олмайман. Балки, немис шоири “муаллифнинг дунёқараши акс этади”, демоқчи бўлгандир? У ҳолда шоир мутлақо ҳақ. Дунё муаммоларини ёзувчи қандай қабул қилса, қаҳрамонлари ҳам шундай қабул қилади. Дунё муаммоларига ёзувчи қандай ечим топса, қаҳрамонлари ҳам шундай ечиб беради. Ҳаёт фалсафаси ҳусусида ёзувчи қандай фикр юритса, қаҳрамонлари ҳам шундай фикрлайди. Кишининг айрим фалсафий қарашларида қарама-қаршилик бўлиши ҳам табиий. Ана шунда ёзувчи бир-бирига зид фикрларнинг айримларини ижобий, бошқаларини салбий қаҳрамонларига “оширади” ва улар орасидаги “олишув” орқали ҳақиқатга етиб боришга интилади.

[Tohir Malik]

-Бугунги кунда жамиятимиздаги қайси муаммолар сизни ташвишга солади?
-Жиддий муаммолар, афсуски, фақат бир жамиятгагина хос бўлмайди. Дунё тирик жон каби, нуқтадек жойи оғриса, бутун бадан азоб чекади. Ўн мингларча чақирим наридаги юртда бир юқимли касаллик уйғонса, кўп ўтмай бизга ҳам етиб келади. Маънавий касаллик ҳам шундай. Тиббий касаллик жисмонан заиф вужудга тезроқ юқади. Маънавий хасталик ҳам маънавий қашшоқ одамни тез ўзига бўйсундиради. Мустақилликнинг дастлаб кунлариёқ муҳтарам президентимиз “Ўзбекистон – келажаги буюк давлат!” деган ажойиб шиорни кун тартибига қўйганлар. Хўш, келажаги буюк давлатни ким қуради? Албатта илмли ёшлар, манавияти бой авлод қуради. Илм олишга лаёқати бор, аммо ғайрати йўқ, гиёҳванд, лоқайд, Ватан севгиси нима эканини хис эта олмайдиган ёшларнинг мавжудлиги биз учун энг катта муаммо. Иқтисодий муаммоларни ҳал этишда чет давлатлар ёки банкларнинг кўмагидан фойдаланишимиз мумкин. Лекин маънавиятга доир муаммоларни ҳал этиш фақат ўз кучимиз билан бўлади. Ёшлар тарбиясини Англия ёки Испания мисолида олиб боролмаймиз. Европа олимлари ёшларимизга математика ёки иқтисод фанларини ўргатишлари мумкин, лекин одамийликни улардан ўрганолмаймиз. Чунки уларнинг ўзлари ҳозир маънавий қашшоқликдан нолишяпти.
Ёшларни маънавий қашшоқликдан асраб, руҳан бойитишда бадиий адабиётнинг вазифаси салмоқли экани барчага маълум. Бу соҳада камчиликларимиз борлигини эса доим ҳам тан олавермаймиз. Ёшларимиз, айниқса, болалар ва ўсмирларимиз учун қизиқарли ва фойдали китобларимиз етарлими? Болаларимизнинг севимли қаҳрамонлари борми? Биз эллик йил муқаддам Чиполино, Буратино, Гуливерларни ўқиб улғайган эдик. Невараларимиз ҳам шуларнигина ўқишади. Бу асарларни камситмаймиз, уларни ҳам ўқиш лозим. Бироқ, ўзбек болалар адабиётида бундай қаҳрамонларнинг ҳануз йўқлигини ачиниш билан қайд этишнинг ўзи кифоя эмас. Буни ҳам жамиятнинг зарур муаммоси сифатида кун тартибига қўйишимиз керак. Биз ёшлар билан учрашиб, китобхонлик ҳақида сўзлаганимизда улар томонидан “бизни кам китоб ўқишда айблаяпсиз, нималарни ўқийлик, тавсия қилинг”, деган эътирозлар ҳам бўлади. “Шарқ” нашриёти “ХХ аср ўзбек романи” туркумида китоблар чиқармоқчи бўлганида йигирмата асар тўпланди. Хўп, киши ўн беш ёшида китобга қизиқиб, шу романларни ўқий бошласа, йилда иккита китобни мутолаа қилса ҳам, йигирма беш ёшигача ўқиб тугатади. Кейин нимани ўқисин? Бу ҳам фақат адабиётнинггина эмас, жамиятнинг жиддий муаммоси. Ҳамонки, ёшларни қизиқтира оладиган асарлар керакли даражада ёзилмаётган экан, ёзувчилар бунга муҳим ижтимоий муаммо сифатида қарашлари керак эмасмикин, деб ўйлаб қоламан.

[Tohir Malik]

-Тараққиёт, ахборот алмашинуви, глобаллашув деган жараёнлар шу даражага бориб етдики, ўйлаб инсоннинг ақли шошади. Айнан шу масалага Сизнинг муносабатингиз, қарашларингизни билмоқчи эдик.
-Тўғри, сиз тилга олган оқимлар сел каби бостириб келяпти. Айрим ҳолларда буни цунамига ҳам ўхшатиш мумкин. Бу оқимлар рўпарасида инсон ожиздек кўринади. Лекин бу оқимларни ким яратди? Инсонми? Демак, инсоннинг ўзи бу оқимларни енгиш чорасини топа олади. Шундай чоралардан бири – илм. Илмли инсоннинг ақли ҳар нарсага шошавермайди. Ўша даҳшатли ахборот оқимларини элакдан ўтказа олади. Бу оқимлар илм элагидан ўтмаса, барча балчиғу, хаслари билан инсон онгини банд этиб қўяди. Иккинчи чора – вақтдан тўғри фойдаланиш. Бекорчиликдан қочиш, бекорчи ўйинлардан қочиш, бекорчи маишатлардан қочиш...
Тараққиётни ҳеч ким, ҳеч қачон инкор этмаган, этмайди ҳам. Лекин ҳар қандай тараққиётнинг икки кўриниши бор: масалан, атом электр станциялари ва атом бомбаси бор. Бир хил темирдан трактор ҳам, танк ҳам ясалади. Коинотдаги минглаб сунъий йўлдошларнинг оз қисми илмга хизмат қилади, кўп қисми ҳарбий мақсадларга. Бири инсониятни чиройли тараққиёт чўққисига етаклайди, иккинчиси босиб янчади. Ўтган йили Россия, Исроил, Испания, Португалияда ўрмонлар ёнди. Бу ёнғин ҳар йили юз беради, аммо ўтган йилгиси даҳшатли бўлди. Сув сепадиган самолётлар, вертолётлар ихтиро қилинганига кўп йиллар бўлди. Ўша мамлакатларнинг минглаб бомба ташловчи ва қирувчи самолётлари, вертолётлари бўлгани ҳолда сув сепувчи мосламалари ғоят камлиги ақлсизлик эмасми?
Тараққиёт ақл асосида бўлсагина гўзалдир. Ҳозирча гўзалликни ваҳшийлик босиб кетай деяпти. Бу ўринда мен табиатни аёвсиз қиришни, илмий тил билан айтганда “экологик кризис”ни назарда тутяпман. Бугунги экологик кризис, ҳусусан иқлимнинг бузилиши ҳақидаги илмий ҳақиқатлар бундан қирқ йил аввал ҳам маълум эди. Ҳатто рус адиби Антон Чехов ёки Константин Паустовский асарларида рус ўрмонининг аянчли аҳволи ҳақидаги ачинарли сатрларни ўқиймиз. Демак, бу муаммони ақл эгалари юз-юз эллик йил илгари кун тартибига қўйганлар.
Советлар даврида “Табиатни енгамиз!” шиори остида ўрмонлар қирилди. Экин майдонларига заҳарли кимёвий дорилар сепилди... Устоз Асқад Мухтор бир ибратли воқеани айтиб берган эдилар. Эллигинчи йиллари ёш шоирлар машғулот ўтаётганида осмонда ўзидан оппоқ тутун-из қолдирувчи самолёт пайдо бўлади. Самолёт самода доира ясаганида унинг тутунли изи ҳалқа ясайди ва Қуёш шу ҳалқа орасида қолади. Самолёт гўё Қуёшни арқон билан боғлаб олгандай бўлади. Устознинг таклифи билан шоирлар бу ҳолатни шеърга соладилар. Барча шеърлар ўша “Табиатни енгамиз, бўйсундирамиз! Инсон табиат олдида тиз чўкмайди!” деган хитоб атрофида бўлади. Орадан йигирма йил ўтиб, осмонда худди шундай манзара пайдо бўлганда ёш шоирлар энди табиатни ҳимоя қилиш ҳақида фикр юритадилар. Бошқача айтганда, Қуёшнинг бу ҳолатидан ачинадилар, одамзоднинг нодонлиги ва аёвсизлигидан афсусланадилар...
Табиатга бўлган нодонларча муносабатни ҳозир қўшни жумҳуриятларда кўриб, ажабланамиз. Масалан, алюмин савдосидан топаётган пулларини тарозининг бир томонига қўяйлиг-у, табиатнинг озор чекиши натижасида кўрилаётган умумбашарий зарарни бир палласига қўяйлик. Алюминдан тушадиган фойдадан воз кечсалар камбағал бўлиб қолмайдилар, бусиз ҳам асрлар бўйи яшаб келишган. Лекин табиатнинг ярасини даволаш учун қанча пул сарфланишини қўя турайлик, неча йиллар керак бўлади? “Умумбашарий” деб ошириб юборганим йўқ. Табиатнинг зарар кўришидан бир-икки вилоятгина азият чекмайди. Ер курраси тирик жон каби экан, оёққа кирган зирапча бутун танани зириллатади. Орол фожиаси бир-икки жумҳурият эмас, дунё муаммоси эканини энди тан олишяпти-ку? Ўтган йили Россиядаги катта ГЭС ҳалокати ҳам қўшниларимизга ибрат бўлмагани янада ажабланарли. Ер сатҳи, хусусан, тоғлар худди тирик жонга ўхшайди, тананинг бир ерига бармоқ қаттиқ ботирилса, вужуд зирилламайдими? Тоғ бағрида тўпланадиган сувнинг оғирлигини тасаввур қилиб кўрайлик? Неча миллион тонна оғирлик билан босади? Худо кўрсатмасин-у, тоғ бағри бунга чидай олмасдан силжиса... Бу иншоотларни маблағ билан таъминлаб, фойда олишни мўлжаллаётган Россия зарар кўрармикин ё шу ҳудуд аҳолиси бошига балолар ёғилармикин? Буни ким ўйлаши керак? Қилинаётган шу ишлар ҳам “тараққиёт” тамғаси остида олиб бориляптики, бунинг росмана тараққиётга даҳли йўқ эканини таъкидлашга мажбурмиз. Очиқроқ айтсак, бу аксилтараққиётдир.

[Tohir Malik]

-“Цивилизация натижасида инсон ўз ҳис-туйғуларидан, ўзлигидан жуда узоқлашиб, бегоналашиб боряпти”, деган гап-сўзлар матбуотда ҳам, телевидениеда ҳам қулоққа чалинаётир... бунга муносабатингизни билдирсангиз.
-Саволингизга жавоб беришда озгина мақтанаман шекилли, айбга буюрмайсиз... Сиз айтган гапларни ўтган асрнинг саксонинчи йилларида ёзилган “Даврон”, “Девона”, “Мутаассиб”, “Гулливернинг хатоси” каби асарларда баён қилган эдим. Афсус шундаки, цивилизация (тараққиёт) билан инсоний туйғулар орасида зиддият мавжуд ва бу зиддият Европада юқри чўққиларга чиқиб олган. Француз адиби, Нобел мукофоти соҳиби Албер Камюнинг “Бегона” асари худди шу мавзуда. АҚШ ва Европада одамлар иқтисодий жиҳатдан яхши яшайдилар, илм-техника тараққиёти ҳам юқори даражада, аммо одамлар орасидаги, ҳатто энг яқин қариндошлар орасидаги меҳр-оқибат пастлашиб кетди. Айрим жойларда ҳатто йўқ даражага тушиб қолган. Мисол: бир аёлнинг укаси вафот этиб, қабристондан жой танлаш учун бориб, кичик ўғлининг қабрини кўради. Ўғлининг вафотидан огоҳ қилмагани учун ўша шаҳарча идораларини айблайди. Қизиқ-а? Ўғил бир йил олдин вафот этган. Демак, она-бола узоқ вақт бир-бирини кўрмай, ҳатто хабарлашмай ҳам яшайверган. Москвада бир кампирнинг ошхонасида ўлиб қолганини бир ярим йилдан кейин билиб қолишган. Уй, сув, газ ҳақи вақтида тўланмагани учун талаб қилувчи идора эшикни бузиб кирганда қарздор кампир суякларини кўрган. Ана шу тўлов муаммоси бўлмаганида кампирнинг суяклари Қиёматга қадар ҳам ошхонасида ётган бўлармиди...
Булар цивилизация келтириб чиқарган маънавий хасталиклар. Даволаниши қийин бўлаётган, ҳатто бедаво тиббий хасталиклар эса ҳисобсиз...
Афсусли ери шундаки, аслида цивилизация деганимиз одамларни яхшилашга хизмат қилиши керак, ҳозир эса биз Ғарбда бунинг аксини кўряпмиз. Ҳайриятки, бизда қадриятлар эъзозланади. Демак, аждодлардан қолган удумларимизни қадрлашни фарзандларимизга ҳам ўргатишимиз керак. Бир одам донишманддан: “Мен ота-онамнинг қабрига ҳар ҳафта бораман, ўлсам, болам ҳам борармикин?” -деб сўрабди. “Қабристон зиёратига болангиз билан бирга борасизми?”-деб сўрабди донишманд. “Йўқ, бир ўзим бораман”, дебди у киши. Шунда донишманд: “У ҳолда болангиз қабрингизни зиёрат қилгани бормайди”, деган экан.

[Tohir Malik]

-“Келинлар дафтарига” китобингиз яхши туҳфа бўлди. “Куёвлар дафтарига” деган рисола ёзиш ниятингиз борми?
-Ҳозирча йўқ. Чунки китоб “Келинлар дафтарига” деб номлангани билан, куёв тўраларга, қайнота-қайноналарга айтиладиган гаплар ҳам ўрин олган. Кейинчалик бу мавзуда ёзиш эҳтиёжи туғилса... бир гап бўлар.

[OmoN]

Ассалому алайкум. "Шайтанат"нинг 6-китобини қачон ўқишимиз мумкин бўлади?

[Tohir Malik]

Ассалому алайкум. "Шайтанат"нинг 6-китобини қачон ўқишимиз мумкин бўлади?
Аслида ирим қилиб айтмаганим маъқул эди. Лекин ўқувчилардан дуо олиш мақсадида айтаман: 2012 йилда асарни ёзиб битиришга ҳаракат қиламан. Шу кунларда тарихий-маърифий йўналишда туркум ҳикояларни қоралаб қўйдим. Кейинроқ янги саргузашт асар ҳам ниҳоясига етади. Агар муҳтарам ўқувчиларимиз бизнинг ҳақимизга хайрли дуолар қилиб турсалар, ниятга етмоғимиз енгилроқ бўлади, инша Аллоҳ! Биз эса ўз навбатида ўқувчиларимизни, дуо қиламиз: Аллоҳ хонадонларингизга қут ва баракот бериб, барча офатлардан асрасин. Омийн!

[Nigora Umarova]

Адибимиз Тоҳир Маликнинг ёзувчи, драматург Машраб Бобоев ҳақидаги хотиралари (http://fikr.uz/posts/5058.html)ни фикр.уз сайтидан ўқишингиз мумкин.

[Nigora Umarova]

https://img.uforum.uz/images/jhdevqm2639534.jpg

Севимли адибим Тоҳир Маликнинг янги "Ахлоқ китоби" рисоласи "Шарқ" нашриёти матбаа-концернидан нашрдан чиқди. Рисоланинг "Ишқ", "Бахт" фасллари танланган асарларнинг олтинчи жилдида, учинчи фасли "Саодат" эса тўққизинчи жилдда "Ҳусну хулқ"дан жой олган эди. Муҳтарам адибимиз китобхонларнинг истак ва таклифларини инобатга олиб айрим тузатиш ва таҳрирлардан сўнг тўлиқ ҳолда бир муовага жамлаб биз ўқувчиларга муносиб туҳфа тайёрлабдилар.

[Nigora Umarova]

Китобдаги тасвирни кўриб ҳурматли шоиримиз Эркин Воҳидовнинг қуйидаги сатрлари хаёлимдан ўтди:
Қалб шундай уммонки, унинг бағрида
Даҳшатли долғалар силсиласи бор.
Қалб шундай заминки, оташ қаърида
Вулқонлар отгувчи зилзиласи бор.
Қалб бир сайёрадир, алмашур тун-кун,
Алмашур қишу ёз, нур билан соя.
Уни меҳваридан чиқармоқ учун
Атом жанги эмас, бир сўз кифоя.

Эркин Воҳидов

[Nigora Umarova]

https://img.uforum.uz/images/aawiozj3953854.jpg

Yozuvchi Tohir Malikning yangi yozgan "Samum" romanining !-qismini o'qimoqdaman. Har bir sahifadan bir nechta hikmat topish mumkin. Juda-juda qiziqarli, ma'nili kitob chiqibdi.
Dahshat. Qonundagi o'g'ri Bo'ronning so'zlari: "Siz bilan men yashayotga olamning farqi shunda! Siz kechiraverasiz. Men yashayotgan olamda kechirish degan narsa yo'q. Sotqinlarni, tugmatchilarni bizda "hayvon" deb atashadi. Shu nom berildimi, tamom, o'ldiriladi. Boshqa yo'l yo'q. Shuning uchun men yashayotgan olamda xiyonat kam. Siz yashayotgan olmada esa har qadamda xiyonatchi..."
Ha, xiyonatchilar, tuhmatchilar aslo kechirilmasligi kerak. Ularni o'lgan odam deb hisoblab, inson o'z hayotidan chiqarib yuborsa shuning o'zi yetadi.

[barlos]

"Samum" romani

Албатта, ўқиймиз,... фикрлар билан баҳамлашамиз...

[Nigora Umarova]

Албатта, ўқиймиз,... фикрлар билан баҳамлашамиз...
Романнинг ҳар бир бетидан 5-6 та ҳикмат топмоқдаман. Киши сўз бойлигини бойитадиган"Теша тегмаган гаплар" ҳам анча-мунчагина. Шунда пурмаъно ҳикматлардан бири:

O'z vazifasini bajargan odam qahramon sanalmaydi. Har bir odam, qayerda, qanday holatda yashamasin, vijdon quli, iroda begi bo'lishi shart.
(Tohir Malik, "Samum" romanidan)

[barlos]

Романнинг ҳар бир бетидан 5-6 та ҳикмат топмоқдаман.

Барибир, бугуннинг ўзида "Шарқ зиёкори"га ўтишга мажбур қилдингиз :) Кеча бир дўстимиз "Зулматдаги салтанат" (муаллифи Ўткир Абдураҳим)ни ўқинг, деб тавсия қилганди. Қўшалоқ харид бўларканда...

[Nigora Umarova]

Барибир, бугуннинг ўзида "Шарқ зиёкори"га ўтишга мажбур қилдингиз :) Кеча бир дўстимиз "Зулматдаги салнат" (Ўткир Абдураҳим)ни ўқинг, деб тавсия қилганди. Қўшалоқ харид бўларканда...

Агар ўнлаб китоб харид қилмасангиз...
Тўғриси, китоб дўконига боришга жуда-жуда қўрқаман. Битта китоб оламан деб бориб, пулим етганича китоб олиб "қуриб чиқаман". ;)
Иброҳим Ҳаққулнинг "Мушоҳада ёғдуси" китобидан сўнг мириқиб, маза қилиб олам-олам маъно олган китобим шу бўлди. Таъсиридан чиқа олмаяпман.

[Nigora Umarova]

Oqib ketma, qalqib ketma, ko'm-ko'k dengiz ichra Oy,
Oqib ketma qog'oz kema oqqan kabi ariqdan.
Seni ko'rsam tiriladi, bolalik ochar chiroy,
Seni ko'rsam "Bolam!" degan sas keladi borliqdan...
Farzand bo'lmoq-o'lchovli baxt, kapalak umricha vaqt,
Yonib-o'chgan chaqmoq kabi o'tar zavqli va tez.
Shu damlardan qurib bersang onaizorga oltin taxt,
Poylariga qo'ysang boshni, termulsang to'yib shu kez...
Oqib ketma, qalqib ketma, ko'm-ko'k dengiz ichra Oy,
Oqib ketma qog'oz kema oqqan kabi ariqdan.
Oqib ketma, qalqib ketma, ko'm-ko'k dengiz ichra Oy,
Oqib ketma qog'oz kema oqqan kabi ariqdan.
Oqib ketma, oqib ketma, oyjon oqib ketmagin,
Ketganlar ko'p, qaytganlar yo'q, dil bezillar ketishdan.
Oqib ketsang, qalqib ketsang, uzoqlarga ketmagin,
Qaytib kelsang charchamasman, yuragimni chertishdan...
Oqib ketma, qalqib ketma, ko'm-ko'k dengiz ichra Oy,
Oqib ketma, qalqib ketma, ko'm-ko'k dengiz ichra Oy,....

Севимли қўшиғимнинг сўзларини ҳам "Самум" дан топдим. Бир пайтлар ушбу қўшиқ журналист Акбарали Очилов томонидан маҳорат билан куйланганди.

[barlos]

Агар ўнлаб китоб харид қилмасангиз...

Гапирманг, бугун китоб жавоним камида 5 та китоб билан "бойийдиган" бўлди :)

[barlos]

Қўшни мавзуда гап очиб қолдингиз, "Самум"ни топиш мен учун бироз оғир кечди, чунки "Шарқ зиёкори"га у китоб етиб келмаган экан. Июлнинг охирларида бошқа жойдан олиб келтиришга тўғри келди. Аммо, вақтни тўғри тақсимлай олмаслигим панд бериб қўймоқда. Фақат "субтитр" билан чекландим, холос. Гапим ишонарли бўлиши учун исбот сифатида келтириб ўтаман: "Гиёҳвандликни вабога ўхшатишади. Аслида барча хасталиклардан ҳам баттарроқ бўлган бу офат дунёни ларзага солиб келмоқда. Афюнфурушларга қарши олиб борилаётган кураш жамики мамлакатларнинг диққат марказида. Ёш жонларга таҳдид солаётган бу жиноятчилар кимлар, улар қаердан пайдо бўлишмоқда - "Самум" асарида ана шу каби саволларга жавоб топишга ҳаракат қилинган".
Чунки, бир бошласам, "шўнғиб кетаман"!. КПД эса "расво" бўлади :)
Насиб этса, ҳали бу мавзуга қайтаман...

[Nigora Umarova]

Қўшни мавзуда гап очиб қолдингиз, "Самум"ни топиш мен учун бироз оғир кечди, чунки "Шарқ зиёкори"га у китоб етиб келмаган экан....

"Самум"ни ҳали сотиб олмаганлар диққатига: Китобни Навоий кўчасидаги китоб дўконидан топса бўлади. Мен ҳам "Шарқ зиёкори"га ушбу китони оламан деб атайин борган, тополмай қайтгандим.

[Nigora Umarova]

https://img.uforum.uz/images/zskxndn8915182.jpg

Ҳурматли адибимиз Тоҳир Маликнинг яна бир китобларини ўқиб чиқдим. Янги китоб "Ҳаловат" деб номланади. Бу китоб аввалгиларидан бир оз фарқ қилади.
Биз оилани "Бахт саройи" деб сифатлашга ўрганиб қолганмиз. Ҳашам билан қурилган айрим бахт саройлари зилзила уёқда турсинЮ аримас шамолга дош беролмай қулаяпти, вайрон бўляпти. Кимдир бахт саройининг саодат чўққисига, кимдир эса омонат жар ёқасига қураяпти. Адиб шу ҳақида фикр юритиб, китобхон билан бирга ечим излашга ҳаракат қилади. Мавзуни янада очиш мақсадида оилада учраб турувчи воқеаларнинг бадиий ифодасини ҳам беради.
Айтгандек, бир сир. :)
Китобдаги "Ҳаловат кўчаси" рукнидаги 8 та ҳикоя асосида янги фильм ишланмоқда.

[Nigora Umarova]

https://img.uforum.uz/images/wbjqlws637718.jpg

Ардоқли адибимиз Тоҳир Маликнинг навбатдаги китоблари "Шайтанатнинг жин кўчалари" деб номланади. Китобнинг ичида "Шайтонлар бошқарувчи олам", "Қонундаги ўғрилар" кимлар?", "Монголнинг шогирдлари, "Қора кардинал", "Ўлим учбурчаги" мақолалари ҳамда "Мурдалар гапирмайдилар", "Энг кичик жиноят" қиссалари киритилган. Мақолаларни қизиқиб ўқидим. Китобга "қозонга яқин юрилганда юқадиган қора" эҳтиёт қилишда ёрдам тегармикан, деган хайрли ниятда тартиб берилган.

[AbuMuslim]

Тоҳир аканинг сайтини кузатиб боринглар... янги китоблари қўйилиши бошланди...

[Nigora Umarova]

Тоҳир аканинг сайтини кузатиб боринглар... янги китоблари қўйилиши бошланди...

Адибнинг қайси китобларини сайтга жойлаштиришни режалаштиргансизлар?

[Nigora Umarova]

https://img.uforum.uz/images/aclxobs9609429.jpg

Ёзувчи Тоҳир Маликнинг жаҳон адабиёти намуналаридан қилган таржималари ( В. Икскул "Номус ва қасос", Ф. Достоевский "Масъума", К. Гоцци "Буғуга айланган қирол"(комедия), Ҳ. Гурпинар "Худо сабр берсин!", Н. Ҳайтов "Зурриёт" асарлари) жамланиб 12-томда чоп этилибди.

[AbuMuslim]

Хурматли Нигорахоним айтиб ўтган китобдаги таржима асарлар e-adabiyot.uz ва tohirmalik.uz сайтларига қўйилиб борилмоқда...

[Yuldashev]

Достоевскийни "Масъума"сини руссчаси қанақа?

[Masud Mahsudov]

Достоевскийни "Масъума"сини руссчаси қанақа?

Сарлавҳасидан келиб чиқадиган бўлсак, менимча "Неточка Незванова" бўлса керак. Чунки шу асарда бир ёш, маъсума қизнинг қийинчиликларга тўла ҳаёти акс этганди...

[Shokirbek]

"Кроткая" бўлиши ҳам мумкинмикин?

[Yuldashev]

"Кроткая"ни ўқиганман. У ҳам бўлиши мумкин. У ерда ҳам бир ночор қиз ҳақида ёзилган. Тем более китобни устида тақинчоқ ҳам боракан, "залог"га топширса бўладиган нарса.

[Nigora Umarova]

Хурматли Нигорахоним айтиб ўтган китобдаги таржима асарлар e-adabiyot.uz ва tohirmalik.uz сайтларига қўйилиб борилмоқда...

Ҳурматли ёзувчимизнинг "Куёвларга аталган гаплар" китоби ҳам нашрдан чиқибди. Бироқ ҳали сотувда кўрмадим.

[AbuMuslim]

"Куёвларга аталган гаплар" китоби ҳам нашрдан чиқибди. Бироқ ҳали сотувда кўрмадим.

Ушбу китоб қуйидаги линкка қўйиб келинмоқда...

http://oilam.uz/begim/kuyov-bolalarga.html

[AbuMuslim]

"Ҳаловат" китоби эса қуйидаги линкда:

http://oilam.uz/maqolalar/halovat.html

[Nigora Umarova]

"Куёвларга аталган гаплар" китоби ҳам нашрдан чиқибди. Бироқ ҳали сотувда кўрмадим.

Ушбу китоб қуйидаги линкка қўйиб келинмоқда...

http://oilam.uz/begim/kuyov-bolalarga.html

Nihoyat kitobni sotib oldim.

IMG]https://img.uforum.uz/images/sotvqpc7169652.jpg[/IMG]

[Nigora Umarova]

Ҳурматли ёзувчимизнинг "Куёвларга аталган гаплар" китоби ҳам нашрдан чиқибди. Бироқ ҳали сотувда кўрмадим.

Nihoyat kitobni sotib oldim.

https://img.uforum.uz/images/csmceni9729256.jpg

[barlos]

"Куёв бола, Сизга айтар сўзим бор". Ҳечдан кўра кеч яхши, сотиб олишга ҳаракат қиламиз...

Насиҳатлардан кейин бирданига ўзгариб қолсак, ҳеч ким айбга буюрмаса керак. :)

[Nigora Umarova]

СЧевимли адибимизнинг "Муножат" рисолалари нашрдан чиққибди. Китобда қайси ҳолатда, қандай қилиб дуо ўқиш, тилак билдириш ёзилган. Ҳазрат Навоийнинг "Муножатлари", Фавридиддин Атторнинг "Асрорнома"даги мунжотлари китобга киритилган. Сўз бойлигини, нутқ маданиятини ривожлантириш учун фойдали китоб экан, ўқиб қалбим нурланди.

[Nigora Umarova]

https://img.uforum.uz/images/aawiozj3953854.jpg

Yozuvchi Tohir Malikning yangi yozgan "Samum" romanining !-qismini o'qimoqdaman. Har bir sahifadan bir nechta hikmat topish mumkin. Juda-juda qiziqarli, ma'nili kitob chiqibdi.
Dahshat. Qonundagi o'g'ri Bo'ronning so'zlari: "Siz bilan men yashayotga olamning farqi shunda! Siz kechiraverasiz. Men yashayotgan olamda kechirish degan narsa yo'q. Sotqinlarni, tugmatchilarni bizda "hayvon" deb atashadi. Shu nom berildimi, tamom, o'ldiriladi. Boshqa yo'l yo'q. Shuning uchun men yashayotgan olamda xiyonat kam. Siz yashayotgan olmada esa har qadamda xiyonatchi..."
Ha, xiyonatchilar, tuhmatchilar aslo kechirilmasligi kerak. Ularni o'lgan odam deb hisoblab, inson o'z hayotidan chiqarib yuborsa shuning o'zi yetadi.
Ўзбекистон Ёзувчилар уюшмасининг расмий веб сайтида йилнинг энг яхши романи аниқланмоқда. (http://ijod.uz/?p=7376)

Веб сайтда сўровнома эълон қилинган бўлиб, сўровномага қуйидаги романлар киритилган:

«Самум» (Тоҳир Малик)
«Аҳмад Яссавий» (Саъдулла Сиёев)
«Гўрўғли» (Назар Эшонқул)
«Тахт тагидаги зиндон» (Нурали Қобул)
«Банкир» (Абдуқаюм Йўлдошев)
«Ранг ва меҳвар» (Асал Дилмурод)
«Лангар фожиаси» (Ғулом Каримий)

Сўровнома натижаларини эълон қилиш ва ва унинг якунланиши ҳақида сайтда бирор маълумот эълон қилинмаган. (http://ijod.uz/?p=7376) Унда ушбу романларни ўқиб бўлган китобхонлар иштирок этишлари мумкин.

[Nigora Umarova]

Ўзбекистон халқ ёзувчиси Тоҳир Малик кеча муборак ёшга тўлдилар. ЗиёНЕТ ходимлари хонодонларига муборакбод этгани бордик.

https://img.uforum.uz/images/gyqwkiq5851105.jpg

[Anvar Atakhanov]

збекистон халқ ёзувчиси Тоҳир Малик кеча муборак ёшга тўлдилар. ЗиёНЕТ ходимлари хонодонларига муборакбод этгани бордик.
И? Кани, нима гап булди, нима дедилар?

[Nigora Umarova]

Anvar Atakhanov И? Кани, нима гап булди, нима дедилар? Барча сўзлари "Ҳаёт пўртанасида сузар умр кемаси" деб номланган 1 ва 2-китобларда. Асосан, асардаги баъзи фикрлар юзасидан ўз мулоҳазаларимни билдирдим.

[Tulqin Eshbekov]

Ҳурматли ёзувчимизнинг "Куёвларга аталган гаплар" китоби ҳам нашрдан чиқибди. Бироқ ҳали сотувда кўрмадим.

Nihoyat kitobni sotib oldim.

https://img.uforum.uz/images/csmceni9729256.jpg

Жуда муҳим тарбиявий аҳамиятга эга китоб!

[Nigora Umarova]

https://img.uforum.uz/images/yamcprd7096927.jpg

2016 йил 17 январь куни соат 11:00 да «Китоб олами» савдо мажмуасида Ўзбекистон халқ ёзувчиси Тоҳир Маликнинг «Фалак», «Меҳмон туйғулар» ҳамда «Зулмат салтанати» китобларининг тақдимоти ўтказилади. Тақдимот асносида муаллиф билан учрашув ҳам бўлиб ўтади.

[AbdulAziz]

Тоҳир Малик: «Қаерда санъат, адабиёт пулга хизмат қилар экан, ундан хайр кутиб бўлмайди» (2016) (http://ziyouz.uz/suhbatlar/tohir-malik-qaerda-san-at-adabiyot-pulga-xizmat-qilar-ekan-undan-xa-r-kutib-bolma-di-2016)

http://qadriyat.uz/images/tohir_malik05.jpg

17 январь куни Тошкент шаҳридаги “Китоб олами” марказида Ўзбекистон халқ ёзувчиси Тоҳир Маликнинг “Ҳилол-нашр” нашриётида чоп этилган “Меҳмон туйғулар”, “Фалак”, “Зулмат салтанати” китобларининг тақдимоти (http://qadriyat.uz/yangiliklar/1092-ozbekiston-xalq-yozuvchisi-tohir-malikning-kitoblari-taqdimoti-bolib-otdi) бўлиб ўтган эди. Учрашувда Тоҳир Малик мухлисларнинг саволларига атрофлича жавоб бериб, қимматли маслаҳатлар бердилар. Қуйида ана шу фикрларни эътиборингизга ҳавола қиламиз.
http://ziyouz.uz/suhbatlar/tohir-malik-qaerda-san-at-adabiyot-pulga-xizmat-qilar-ekan-undan-xa-r-kutib-bolma-di-2016

[Sparc]

Тоҳир Малик: «Қаерда санъат, адабиёт пулга хизмат қилар экан, ундан хайр кутиб бўлмайди» (2016)
Хар сафар китоб магазинига борганда Тохир Маликнинг 6-7 та хар хил китоби турганини кураман, уларнинг хаммаси калингина, сахифалари куп. Бир вактлар "Одамийлик мулки" китобини укишни бошлаб, охиригача укий олмадим. Дидактика, турли эски китоблардан узундан узок парчалар ва хоказо.

Вактида "Шайтанат" оммавий булиб кетганда, ишдан бошка нарса куринмаган махаллар, бу китобларни укимагандим. Хозир эса негадир хохиш йук.

Тохир Маликнинг узлари юкоридаги цитатадаги иллатлардан холимиканлар, хар йили 3-4 китоб ёзиб ташлаётганларида китобхон безиб кетмасмикан бу китобларим окимидан, деган савол берармиканлар узларига?

Эхтимол бу савол ноуриндир, бу саволни бериш учун хамма китобларини куймасдан аввал укиб чикиш керакдир, ундан сунг бирор фикрга келиш мумкиндир. Лекин адибнинг узи хам узига савол бериши керак-ку.

P.S. агар фикрларим ножуя булса адибдан узр сурайман.

[Nigora Umarova]

Тохир Маликнинг узлари юкоридаги цитатадаги иллатлардан холимиканлар, хар йили 3-4 китоб ёзиб ташлаётганларида китобхон безиб кетмасмикан бу китобларим окимидан, деган савол берармиканлар узларига?



Ёзувчимизга Академик Азизхон Қаюмов бекорга "ўзбекларнинг Лев Толстойи" деб таъриф бермаганлар. Эҳ, Sparc, ёзувчи билан суҳбатлашганлигингизда китобларининг исталган ўрнидан, исталган мавзуни ва сўзларни изоҳлаб беришларига гувоҳ бўлган бўлардингиз.

[albatros]

Бир вактлар "Одамийлик мулки" китобини укишни бошлаб, охиригача укий олмадим. Дидактика, турли эски китоблардан узундан узок парчалар ва хоказо.

Тохир Маликнинг узлари юкоридаги цитатадаги иллатлардан холимиканлар, хар йили 3-4 китоб ёзиб ташлаётганларида китобхон безиб кетмасмикан бу китобларим окимидан, деган савол берармиканлар узларига?

P.S. агар фикрларим ножуя булса адибдан узр сурайман.

Ҳар кимнинг дунё қараши, фикрлаши турлича. Шундан келиб чиққан ҳолда кимгадир кўпроқ ҳажвий услубда ёзилган китоблар маъқул бўлса, кимгадир тарихий ёки саргузашт мавзудаги китоблар ёқади. Эҳтимол сиз учун ҳам бироз зерикарлироқ бўлиб туйилган китоблар кимлар учундир айнан дилидаги қадрли китобдир. Шундай экан ижод аҳлининг китобига баҳо бераётганда ўз фикри ва мулоҳазалари билан баҳо бериш мумкиндир, аммо умумий хулоса қилаётганда ўзгалар фикрини ҳам инобатга олиш зарур деб ўйлайман.

Мисол учун физика фанидан турли формула ва масалалар ёзилган китоб бу соҳага қизиқмайдиган инсонлар учун қизиқарли эмас, эҳтимол сотувдаги нархи улар учун қимматдир. Аммо айни шу соҳа вакиллари учун китоб қадрли ва нархи арзон ҳисобланиши мумкин. Демакким, Тоҳир Маликнинг ёзаётган китоблари (Ёзувчи ёзаётган мавзуларга қизиқмаётганлар учун зерикарлидир эҳтимол) аммо уларнинг мухлислари учун қадрли ҳамиша.

Аслини олганда дунёда ҳаммага ёқишнинг имкони йўқ, реал инсон йўқ.

[Sparc]

Эҳ, Sparc, ёзувчи билан суҳбатлашганлигингизда китобларининг исталган ўрнидан, исталган мавзуни ва сўзларни изоҳлаб беришларига гувоҳ бўлган бўлардингиз.
Футболчиларимизни "ҳаммасининг бўйнига омоч бойлаб, далада қўш ҳайдатиш керак" сингари изохларни айтяпсизми ? Рахмат, уларнинг мухлислари учун кадрли булса бордир, локин бундай "мурид"лик менга тугри келмайди.

[Nigora Umarova]

Футболчиларимизни "ҳаммасининг бўйнига омоч бойлаб, далада қўш ҳайдатиш керак" сингари изохларни айтяпсизми ? Рахмат, уларнинг мухлислари учун кадрли булса бордир, локин бундай "мурид"лик менга тугри келмайди.

"Кимгадир ёқар лола, ким атиргул шайдоси..."- дейишади-ку...
Энди, ҳақиқатан ҳам футболчиларимиз охирги йилларда яхши натижага эришишмаяпти. Буни ҳам тан олиш керак.
При чём бўтта муридлик? :)