Сўз бойлигимизни бойитамизми? [Архив]

Husen

17.04.2010, 12:27

Ўзбек тилининг нақадар бой эканлиги ҳақида ҳамиша бонг урамиз! Аммо, ўзимизда сўз бойлигимиз қанчалик ранг-баранг?! Жумлаларни чиройли қилиб келиштириб ёзиш хар ҳолда бу тилни мукаммал ўзлаштирганлик белгиси бўлмаса керак! Айрим ҳолларда керакли сўзларни тополмай хуноб бўламиз.
Ишхонамда анчадан бери варақлашларини мунғайиб кутиб турган 5 жилдлик "Ўзбек тилининг изоҳли луғати"нинг биринчи жилдини менсимасдан (худдики, ўзбек тилини мукаммал биладиган одамдек)қўлимга олдиму рўйи-рости уялиб кетдим. Эҳ-ҳе, 80 минг сўздан иборат ушбу луғатни кўздан кечириб, ўзим учун қанчадан-қанча янги сўзларни кашф қилдим. Ва шу топда бу сўзларни сиз азиз форумдошлар билан ҳам ўртоқлашиш фикри туғилди.
Келинг, ўзимиз учун янги бўлган сўзларни ўзлаштирайлик, форумдаги ёки кундалик ҳаётимиздаги мулоқотларда, кимдир шеърида, кимдир ижодида, кимдир шунчаки иш қоғозларида қўллаш орқали уларнинг оммалашишига ҳисса қўшайлик. Ишонинг, бу ҳам ватанпарварликнинг гўзал кўринишларидан бири бўлади!!!
Демак, бошладик!

Husen

17.04.2010, 12:33

Изоҳлари қисқартирилган ҳолда алифбо тартибида вақти-вақти билан ўзим учун янги деб билган сўзларни ҳавола этиб боришга ҳаракат қиламан. Таклиф ва мулоҳазарларни кутамиз.
А
Абас – фойдасиз
Абдол – авлиё
Абдолваш – авлиётабиат
Абёт – байтлар
Абр – булутлар
Абри бало – бало булути
Абри найсон – баҳор булути
Абришим – ипак
Аваға – чевара
Авбош – безори
Авоқ – авахта, қамоқ
Аврод – кўп ўқиб юриладиган дуолар
Аврон – тошқин
Авроқчи – алдоқчи
Аддоий – дуогўй
Адиз, ангиз – буғдойи, экини ўриб олинган майдон
Адип – тўннинг ички четига тикилган энсиз газлама
Адоқ – оёқ
Адоқламақ – охирламоқ, қуйиламоқ
Адрамкаш – лоқайд
Адрасман – исириқ
Аёзламоқ – совқотмоқ
Ажива – кўримсиз
Ажуз – қари, кампир, чол
Азимат – жазм
Азмойиш – синов
Азтаҳидил – астойидил
Айбаки – айбли
Айбона – айб иш учун жарима
Аймоқи – ток
Аймашмоқ – чирмашмоқ
Айнамачи – тез-тез айнувчи
Айрам – оқар сувнинг энг чуқур жойи
Айқин – айқириб оқадиган
Айғоқламоқ – текширмоқ
Айҳай – айюҳаннос
Акс – жин-ажина
Алайно – очиқдан очиқ, рўйи рост
Аламангиз – аламли
Алапи – хом жўхори
Аллоф – хашак, пичан, дон сотувчи
Алоҳа – ҳозир, ниҳоят
Амвол – мол-мулк
Амома – салла
Амплуа – актёр имкониятига мос тушадиган роллар туркуми
Анбар – тобут ёпинчиғи
Анбуҳ – сон-саноқсиз
Ангров – анқов
Андом – гавда,бадан
Анчар – заҳарли, заққум
Арайиш – ортиқчаси
Арақи – шифтга ишланган ёғоч нақш, карниз
Ардоб – ун, дон қўшилган ёғсиз суюқ овқат
Арза – арз қилмоқ
Арзонқўл – озгина ҳақ бадалига ишлайдиганлар
Аристон – маҳкум
Арқирамоқ – наъра тортмоқ
Аспижаллоб – от олибсотар
Атан – қишки узум осиб қўйиладиган ёғоч дор
Атанган – ном чиқарган
Атоғ – обрў, донг
Афзун – зиёда
Афиф – покиза, иффатли
Ахбор – хабар
Ашк – кўз ёш
Аъмо – кўзи ожиз
Ағраймоқ – анграмоқ
Аҳбоб – дўстлар

Husen

17.04.2010, 12:38

Аъмо – кўзи ожиз
Айни кузатувлар шахсан ўзимдаги айрим хатоларни тузатишимга имкон бермоқда. Масалан, басир - сўзини кўзи кўр маъносида тушунар эдим. Вахолангки, басир - кўзи ўткир маъносини билдирар экан.

Masud Mahsudov

18.04.2010, 12:56

Avvalo, shunday foydali mavzu ochganingiz uchun tashakkur, do'stim. Hammamiz uchun foydali bo'lgan ushbu mavzuni, kelgusida qo'ldan kelgancha boyitib borishga harakat qilamiz.

Men ham "basir" so'zini "ko'zi ojiz" ma'nosida ishlatar ekanman... adashmasam, o'qigan aksar adabiyotlarimda ham shu ma'noda kelgan edi... Lekin, bu so'zning "ko'zi o'tkir" ma'nosida kelishini endigina bildim... Akamiz, Shokirbek bu so'z haqida o'z fikrini bildirsalar yaxshi bo'lar edi...

"Axbor" sozi xabar emas, xabarlar ma'nosida kelar edi, adashmasam. (arab tilida otlarning ko'pligini yasash qoidasiga ko'ra yasama so'z)

Astoyidil - soz'i esa, forscha "az tahi dil" ning buzilgan shakli ekanini bir katta yoshli odamdan eshitgan ekanman :)

Ashk so'zi esa, adashmasam, forschadan kirib kelgan, badiiy adabiyotda qo'llab kelayotganimiz so'z

Husen

19.04.2010, 11:27

Б

Бад – ёмон
Бад олмоқ – шбуҳаланмоқ
Бадар кетмоқ – ном-нишонсиз кетмоқ
Бадастир – бекаму кўст
Бадбин – бузуқ ниятли кимса
Бадбуруш – бадбашара
Бадгир – кек, гина сақловчи
Бадгўй – ғийбатчи, иғвогар
Бадзот – тагипаст
Бадик – дудуқ
Бадкарда, бадкор, бадкирдор – ёмон ишлар қилувчи
Бадланмоқ – хўмраймоқ
Баднамо – турқи совуқ
Бадраф – ҳожатхона
Базл – совға, туҳфа
Бай – савдо келишуви
Байдоқ – байроқ
Байзо – оппоқ
Байзо – офтоб
Байир – қўлга ўргатилган
Байирлашмоқ – маҳаллийлашмоқ, хонакилашмоқ
Байтар – мол табиби
Байтулаҳзон – ғам-ҳасрат уйи
Байтулмол – хазина, мол-мулк сақланадиган жой
Бакор келмоқ – кунига ярамоқ, бас келмоқ
Бакорат – иффат
Балбала – қадаҳ идиши
Балоқ – кўйлак-иштоннинг почаси
Бандибаст – жоду ёрдамида тайёрланган тугун
Бандибон – турма, зиндон назоратчиси
Банот, бархит – духоба
Баравж – авж олган
Бараҳна – очиқ-сочиқ
Баргрезон – хазонрезги
Баримта – гаров тариқасида молларни куч ишлатиб олиш
Барол – барор
Басир – ўткир кўзли
Басит - содда, саёз
Батанг қилди – қулоқни қомат келтирди
Бачажиш – чақалоқ, полапон
Бачки – майда шоҳчалар
Баччахўрак – ғўр мева
Баъда, баъдаз – шунингдек, кейин
Баякбор – кутилмагандан, тўсатдан
Бақавли – бамисоли
Бақадриҳол – баҳоли қудрат
Бақай – поча, тўпиқ, болдир суяги
Бақамти – юзма-юз
Бақанг – обкаш
Бақия – солиқ, қарзнинг тўланмаган қолдиқ қисми
Бақиядор – қарздор
Бағаз – сўри, ишкомнинг қўндаланг ёғочлари
Бағдаш – чордана
Бағиз – нуқсон, айб, камчилик
Бағир – жигар
Баҳақ – Худо йўлида
Баҳраланмоқ – баҳра олмоқ
Бебилиска – осонлик билан топилган текин ва ҳисобсиз, пала-партиш
Бебилчак – оёқ юзининг дўнг жойи
Бебок – ножўя ишлардан қайтмайдиган қўрқмас, салбий маънодаги жасур
Бевасиқа одам – лафзсиз, бетайин
Бегор –мажбурий текин хизмат
Безаха – эзилмаган, лат емаган, урилмаган
Беканор – ҳадсиз, чексиз
Бекас – ҳеч кимсиз
Белак – чақалоқ беланадиган мато
Беланғич – тебранадиган, айланадиган
Белдамча – ичкаридан бойланадиган пахтали белбоғ
Белдов – ўтовнинг белидан боғланган арқон

19.04.2010, 11:30

Сўз бойлигимизни бойитамизми?
"Тавтология" ўзбекчада нима бўлади?

OmoN

19.04.2010, 11:48

"Тавтология" ўзбекчада нима бўлади?
Агар мантиқдаги тавтологияни назарда тутган бўлсангиз "инкор" сўзи тўғри келса керак. Бошқа маънода эса "Мижғов", "Мижғовлик" сўзи тўғри келса керак менимча.

19.04.2010, 11:57

Бошқа маънода эса "Мижғов", "Мижғовлик" сўзи тўғри келса керак менимча.
Mavzuga oid kommentariylarni ham shaxsiy muammolaringizni ko'zlab offtopga aylantirish esa forumning do'stona kayfiyatini ko'tarishga ko'maklashmaydi.

OmoN

19.04.2010, 11:58

"Истерика"-чи?
Руҳий ҳолат маъносидаги истерикани сўраётган бўлсангиз "тушкунлик", "талваса".

Kahramon Jalilov

19.04.2010, 13:10

Изоҳлари қисқартирилган ҳолда алифбо тартибида вақти-вақти билан ўзим учун янги деб билган сўзларни ҳавола этиб боришга ҳаракат қиламан. Таклиф ва мулоҳазарларни кутамиз.
Tojikcha va arabcha aralash lug'atmi deb o'ylovdim, yo'q 1-2 ta tanish so'zlar bo'r ekan...

Абдол
Bu so'z ba'zi joylarda boshqacha tarjima qilinardi menimcha, "abdol o'ylang, shunda yechimini topursiz" yoki boshqacha so'zmidi ?
Аврон Bu so'zni ham boshqacha ma'noda tarjima qilinganiga guvoh bo'lganman
Аймоқи Bu so'zni ko'pincha qishloq aholisi ishlatadi lekin bu so'zning ma'nosi o'quvsiz, tushunmagan odamlar uchun ishlatilar edi..

Анбар ikki hil ma'nosi bo'r

Husen

19.04.2010, 13:17

"abdol o'ylang, shunda yechimini topursiz"
Балки, обдондир?

Kahramon Jalilov

19.04.2010, 14:05

Ангор сўзи нимани англатади ?

Husen

19.04.2010, 15:12

Ангор сўзи нимани англатади ?
Мазкур сўз одатда афт сўзи билан қўшиб ишлатилади. Мустақил ҳолда ҳам қўлласа бўлади. Юз кўриниши, қиёфа маъносини билдиради. Масалан: Фалончининг ангори қўрққулик эди!

Ulugbeck

19.04.2010, 17:15

Tojikcha va arabcha aralash lug'atmi deb o'ylovdim, yo'q 1-2 ta tanish so'zlar bo'r ekan...
Форс-тожик, араб, рус тилидан кириб келган сўзлар, шевага оид сўзлар, адабий тилда кўп ҳам ишлатилмайдиган сўзлар анчагина экан.

Цитата: Сообщение от Kahramon Jalilov Ангор сўзи нимани англатади ?

Мазкур сўз одатда афт сўзи билан қўшиб ишлатилади. Мустақил ҳолда ҳам қўлласа бўлади. Юз кўриниши, қиёфа маъносини билдиради. Масалан: Фалончининг ангори қўрққулик эди!
Бизни қишлоқ шевасида ғалласи ўриб олинган жойлар “ангор, ангора” дейилади.
Ангор эчкиси, Ангор мушуги, Ангор тумани. Бу ўринлардаги ангор сўзининг маъноси қандай? Этнографлар билишар балки?

AbdulAziz

20.04.2010, 15:39

Ангор эчкиси, Ангор мушуги, Ангор тумани. Бу ўринлардаги ангор сўзининг маъноси қандай? Этнографлар билишар балки?

Angor echkisi, Angor quyoni kabi iboralarning etnografiyasi Turkiyaning Anqara shahri bilan bog'liq ekan:

АНГОР ЭЧКИСИ - эчкининг қимматли сержун зоти. А.э.нинг ватани Туркманистоннинг ғарби. Туркманларнинг бир қисми 13-а.да бу ердан Кичик Осиёга кўчиб борган ва натижада ҳоз. Туркиянинг Ангора (Анқара) вилояти А.э.ни урчитиш марказига айланган. Бу зотнинг А.э. деб аталиши ҳам шундан келиб чиққан. (Ўзбекистон Миллий энциклопедияси)

AbdulAziz

20.04.2010, 15:44

Kahramon Jalilov

20.04.2010, 17:04

Behzod Saidov

20.04.2010, 17:38

Абдол сўзининг келиб чиқиши арабча абд билан боғлиқ бўлиб, тасаввуфда валийларнинг махсус бир гуруҳига шундай деб аталаркан
"Abd" islomda muqaddas ismlaridan biri hisoblanadi, ismlarni oldiga "abd" qo'shimchasini qo'shish orqali muqaddas ism hosil qilinadi, buni ko'pchilik hollarda bizdan kichik avlodlar bilishmaydi, aksincha masxaraga olishadi, "Abdulatif", "Abdurahmon", "Abdumalik" kabi shunga o'hshash ismlarni aytishga erinib "abd" so'zini olib tashlab aytishadi....

Юқоридаги исмларда қўлланилган "Абду" олд қўшимчаси "қули" дегани эмасми? "Абдол"даги "абд"чи? У ҳам "қул" деганими?

PS.: Ўзи шу "абдол" ва ҳоказо эскириб кетган сўзлар билан сўз бойлигимизни бойитишдан бирор фойда борми? ИМХО, бунақа сўзлар фақат шоирларга керак бўлса керак, қофия "ясаш" учун. ;)

Shokirbek

20.04.2010, 18:03

"abdol o'ylang, shunda yechimini topursiz"

Балки, обдондир?

Абдол сўзининг келиб чиқиши арабча абд билан боғлиқ бўлиб, тасаввуфда валийларнинг махсус бир гуруҳига шундай деб аталаркан.

Abdol so'zining abd so'ziga aloqasi yo'q.

Bu so'z (abdol) badal so'zining ko'pligi bo'lib, "o'rniga tushadigan, badal bo'ladigan" ma'nosini beradi. Abdolning yuqoridagi ma'noda kelishiga sabab - Payg'ambarimizdan rivoyat etilgan (saheh-zaifligida ixtilof bor bo'lgan) bir hadisda "Shom ahlini so'kmang, zero ularda abdollar bor. Qachon ulardan biri vafot etsa, o'rniga Alloh taolo yana birini almashtirib (badal qilib) turadi" deyiladi. Ba'zi rivoyatlarda "ular abdollik(avliyolik) darajasiga namoz-ro'za-zakotlarining ko'pligi sababli emas, balki, (ichki) saxovat va musulmonlarning barchasiga birdek muomala qilish (xolislik) orqali yetganlar" deb keladi.

Basir so'ziga kelsak, darhaqiqat, uning asosiy ma'nosi - ko'ruvchi, ko'z nuridan bahramand bo'lgan inson deganidir. Lekin arablarda bir ko'ngilsiz narsadan yaxshilik kutganlarida o'sha narsaning ziddini aytish orqali shu ko'ngilsizlikni bartaraf etishga urinish hollari bor va bu ularning so'zlarida ko'p uchraydi. Masalan, ular kasal odamni foli nek qilib " sog' " deb ataydilar. Balki, ko'zi ko'r odamni ham shu ma'noda basir deb atagan bo'lsalar ajab emas, bizga ham ayni shu ikki ma'noda kirib kelgan hamda keyingi ma'no ham keng ishlatilib ketgan bo'lishi kerak, vallohu a'lam.

Husen

20.04.2010, 18:46

Белкаш, белчи – пахсачига бел билан лой отиб турувчи
Белли – дангал, фойдали, мазмунли
Бепаровуз – оғзи бузуқ, тилини тийолмайдиган
Беткай – нарсанинг, кузатувчига ёки бирон нарсага қараган олд қисми
Бехалал – халақитсиз, осонгина
Бехирад – ақлсиз
Бехор – тикансиз
Беҳбудлик – яхшилик, рўшнолик, хушҳоллик
Беҳтар – яхшироқ
Бизоат – бисот
Бийламоқ – яқинига йўламоқ
Бикир – пишиқ, бақувват
Бикр – тоза
Биллоҳ – Аллоҳга қасамки
Таъзири билмол – жарима, мусодара
Билониҳоя – ниҳоясиз
Биракай – бирданига
Биракай – битта бўлса ҳам кўпнинг ўрнини босадиган
Бирён – тоза куйган, ғамга ботган
Бирқулоқ – экин чиқарадиган биринчи барг
Бистар – тўшак, кўрпача
Биққи – семиз
Бобуна – мойчечак, ромашка
Бовлиқ – пичан боғлаш учун поядан эшиб ясалган ип
Бовужуд – шунга қарамай
Бовур – бағир, жигар, дил
Бовур – қариндош, фарзанд
Бод – ҳаво оқими, шамол
Бодия – саҳро, чўл
Бодпаррак, бозпарак – варрак
Бодпой – чопқир
Божгир, божмон, бождор – божхоначи
Божраймоқ – бақраймоқ
Бози – ўйин, эрмак
Бозигар, бозингар – артист, ўйинчи
Бозиргон, бозоргон – савдогар
Бозоршаб – кечки, тунгги бозор
Бойтеват – катта, баҳаёбат кўппак ит
Бойтеват – бойнинг содиқ қули, қуллуқ қилувчи ёки сочлари ўсган, жулдур кийинган одам
Бойғоза – янги буюм харид қилган кишидан олинадиган суюнчи
Ҳеч бокиси йўқ – ҳечқиси йўқ
Болдиз – қайнсингил
Болиғ, болиға – балоғатга етган
Боло – баланд
Болопўш – устки кийимлар
Болонишин – тўрда ўтирувчи, ўзини баланд тутувчи
Болоқ – поча
Болупардан айрилмоқ – танянчидан, яқинидан айилмоқ
Болқон – бўлиқ, тўла
Бопта – муносиб, мос, боп
Бордон – қамишдан тўқилган тўшама
Бордондай – семиз одамга қўлланилади
Борламоқ – хабар олмоқ
Босолдириқ – осойишталик посбони
Босинқи овоз – сунъий, атайлаб пасайтирилган овоз
Босириқ – ёмон туш, даҳшатли туш
Босириқ – топталган, янчилган
Босиғлиқ – устма-уст тахланган
Бостириқ – овқат устидан истеъмол қилинадиган бошқа егулик, ичимлик, газак
Бостириқ – эгарсиз отнинг ёпинчиғи
Ботил – сохта, ёлғон, асоссиз
Ботинқи – ботиқ
Бофанда – тикувчи, тўқувчи
Бошвоқ – чорванинг бошига боғланган арқон, нўхта
Бошпурт – паспорт
Боякбор – яна бир бор

OmoN

21.04.2010, 08:46

Белли – дангал, фойдали, мазмунли
Демак, belly dance - мазмунли рақс дегани эканда :)
Бепаровуз – оғзи бузуқ, тилини тийолмайдиган
Биронта сайтнинг адреси деб ўйлабман. beparov.uz :)

Bekmirzo

21.04.2010, 09:13

[OFFTOP]Белли – дангал, фойдали, мазмунли
Демак, belly dance - мазмунли рақс дегани эканда :)Aniqrog'i, dangal raqs degani... :)

Kahramon Jalilov

21.04.2010, 14:44

Юқоридаги исмларда қўлланилган "Абду" олд қўшимчаси "қули" дегани эмасми? "Абдол"даги "абд"чи? У ҳам "қул" деганими?
PS.: Ўзи шу "абдол" ва ҳоказо эскириб кетган сўзлар билан сўз бойлигимизни бойитишдан бирор фойда борми? ИМХО, бунақа сўзлар фақат шоирларга керак бўлса керак, қофия "ясаш" учун.
Тўғриси бу хақида унча ёзишни лозим кўрмаган эдим, лекин бундай гаплардан кейин ёзмасликни иложиси бўлмай қолди.
"Абд" қўшимчаси тўғри "қул" деган маънони беради ва қолаверса "банда" деган маънони хам беради. Масалан Азиз исмни олдига "Абд" қўшиб "Абдулазиз"қўшилса Азиз исмли Аллохнинг бандаси деган маъно келиб чиқади. Пайғамбарларимиз ўз хадисларида хам шундай фикрларини билдиришган, яъни "...исмларнинг энг яхшиси бандалик маъносини англатувчи исмлардир...". Кўпчилик холларда исмларни айтишда уларнинг олдидаги "Абд" қўшимчасини қўшмасдан ишлатишади, хужжатларда эса Абдурахмон, Абдулазиз деб ёзилганига гувох бўламиз, аслида эса билимсизлигимиз туфайли гунох қилаётганимизни билмай қоламиз...
Қолаверса ўша "эскириб кетган" сўзларнинг фойдаси жуда катта, бизнинг ота-боболаримиз, уруғ-аймоқларимиз, буюк бобокалонларимиз шу тилда сўзлашишган, шу тилда китоблар ёзишган, тўғри сиз ўқиётган китобларда бундай сўзлар учрамаслиги мумкин, лекин алохида очиб қўйилган мавзулардаги китобларда (ким нима ўқияпти? ёки шунга ўхшашларида) бундай сўзлар учрайди, холбуки буларни тушунишда "эскириб кетган сўзлар"нинг маънолари бизга хар тарафлама ёрдам бериши мумкин...

Husen

21.04.2010, 19:50

Боқишмоқ – ёрдамлашмоқ
Боқимонда, боқия – қолдиқ қарз, ундирилмай қолган солиқ
Боқон солмоқ – туҳфа олиш учун янги келаётган келиннинг йўлини тўсмоқ.
Боқон – бошлиқ
Боғот – боғу роғ
Бувак – чақалоқ
Буваки – узум нави
Бўғра, буғро, бувра – икки ўркачли туя
Бувулдуруқ, булдуруқ – қиров
Бужун, бужғун – қайрағоч тури
Бузи – эчки терисидан тайёрланган чарм
Буйдаламоқ – юмдаламоқ
Буйра соч – қўнғироқ, жингалак соч
Буламиқ – чалкаш, аралаш-қуралаш
Булдирамоқ – элас-элас, айқаш-уйқаш бўлиб кўринмоқ
Булдурғун – оддий малина
Булжор, бўлжор – ҳарбийларнинг келишув асосида тўпланадиган жойи
Булон – ёввойи от
Булоқи – бурунга тақиладиган зирак
Булғович – ип йигирадиган чархни айлантирувчи чўп, пилтакач
Бур – барг, ўсимликларнинг ўтли озуқабоп қисмлари
Буранг – эгри-бугри
Буранда – косибларнинг терини кесувчи пўлат тиғли, ёғоч дастали асбоби
Буроқ – учқур от
Бурро, буррон – кескир
Бурунаки – бурундан хидлашга мулжалланган барча воситалар
Бурундиқ – асов ҳайвонларнинг тумшуғига кийдириладиган махсус тўр
Буруқ – юрак ёки ич буруғи
Буруқ – мужмал
Буюқ – қаттиқ совуқ, аёз
Буқинмоқ – ўзини панага олмоқ
Биқтирма – пистирма
Биқтирма, буқтирма – яширинча, махфий
Буқъа – ҳужра, фақирона кулба
Бўдана – бедана
Бўжама – ҳуснбузар
Бўза – пойдевор қуйиш учун қоришма
Бўйлашмоқ – сайр қилмоқ
Бўйсара, бўйсира – бўйма бўй саф
Бўлали – меъёрида ўсган, дуркун, бўлиқ
Бўлма – хона
Бўлтак- бўлак-бўлак
Бўнак – аванс
Бўраламоқ, бўрамоқ – шиддат билан ёғмоқ
Бўрбой – болдир
Бўрк – қоракўл телпак тури
Бўтала – бўтана, лойқа
Бўштоб- бўштанг
Бўғдирма – яширин, ўғри чўнтак
Бўғов – кишан, банд, исканжа

Shuhrat Ismailov

21.04.2010, 20:52

"Axbor" sozi xabar emas, xabarlar ma'nosida kelar edi, adashmasam.
Тўғри. Проф. И.Ёрматов айтишларича,
ахбор - хабарлар,
ахборот - хабарлар-лар
ахборотлар - хабарлар-лар-лар.

Turon

22.04.2010, 03:00

"murdasho'y" so'zini ma'nosi nima? topolmayapman, qarashvoriylar :)

Masud Mahsudov

22.04.2010, 03:05

"murdasho'y" so'zini ma'nosi nima? topolmayapman, qarashvoriylar :)

Murda yuvadigan odamni murdasho'y deyiladi (adashmasam)

Nigora Umarova

22.04.2010, 10:12

Murda yuvadigan odamni murdasho'y deyiladi (adashmasam)

Toshkent shevasida "g'assol" yoki "yuvg'uvchi" ham deyiladi.

Tulqin Eshbekov

23.04.2010, 01:13

"murdasho'y" so'zini ma'nosi nima? topolmayapman, qarashvoriylar

Форс-тожик тилидан кириб келган бу атама ғассол, яъни, ювғучи деган маънони англатади.

odamni murdasho'y deyiladi (adashmasam)

"Адашмасам" деб айтилган сўзни ўқиганлар адашмаслигига ишонч ҳосил қиладими?

Tulqin Eshbekov

23.04.2010, 01:17

Toshkent shevasida "g'assol" yoki "yuvg'uvchi" ham deyiladi.

Самарқанд, Бухоро вилоятларининг ҳам қатор шеваларида шундоқ айтилганини эшитганман.

Tulqin Eshbekov

23.04.2010, 01:25

ахборот - хабарлар-лар
ахборотлар - хабарлар-лар-лар.

Бу тариқа талқин қилиш тўғри бўлармикин?
Сув, у қанча томчилардан, молекулалардан иборат? Сувлар оқиб кетди, деганда қанча сув тушунилади?
Ахборот ҳам, ахборотлар ҳам ўз ўрнида келганда тўғри қабул қилмоқ жоизми дейман-да.
Бироқ, баъзи газеталарда "ОАВлар" деб нотўғри ёзишмоқда.
ОАВ - оммавий ахборот воситалари, демак, унга "лар" қўшимчаси ортиқча.

OmoN

23.04.2010, 09:28

Бу тариқа талқин қилиш тўғри бўлармикин?
Сув, у қанча томчилардан, молекулалардан иборат? Сувлар оқиб кетди, деганда қанча сув тушунилади?
Ахборот ҳам, ахборотлар ҳам ўз ўрнида келганда тўғри қабул қилмоқ жоизми дейман-да.Яъни ахборот саналмайдиган(uncountable) нарса демоқчимисиз?

Husen

23.04.2010, 17:29

В
Важу – қайла
Вайиш, валиш – ишком
Валангор – бузуқ-юлуқ, яроқсиз
Валдирвасар – валдирвоқи
Валфажри ўқимоқ – қалдирғочларнинг чиройли сайрашига нисбатан ишлатилади.
Ванғ – авжида, баравж
Варзиш – уста, уддасидан чиқадиган
Варта – ҳалокатли, жуда ёмон ҳолат, аҳвол
Васила – баҳона, бирон ишни амалга ошириш учун сабаб, йўл
Ваҳмак – ваҳимачи
Ваҳшат – қўрқувга солувчи ҳолат, даҳшат
Вобаста – бир-бирига боғлиқ, мувофиқ
Вовайло – оҳ-воҳ, ҳасрат, надомат
Восил бўлмоқ – эришмоқ, етишмоқ
Вофуруш – оёқ кийимлар сотувчиси ёки эгар, ўроқ кабиларни сотувчи
Воҳид – бир, якка, ёлғиз, бирдан бир

OmoN

23.04.2010, 18:01

Варта – ҳалокатли, жуда ёмон ҳолат, аҳволВарта номли батарейкалар бор :)

Tulqin Eshbekov

23.04.2010, 20:32

хборот саналмайдиган(uncountable) нарса демоқчимисиз?

"Ахборотлар" деган сўз ўрнида қўлланилиши нотўғри эмас, яъни у "хабарлар-лар-лар" бўлиб кетмайди, демоқчиман.

Bekmirzo

24.04.2010, 08:47

ОАВ - оммавий ахборот воситалари, демак, унга "лар" қўшимчаси ортиқча.Kezi kelganda, kontekstga qarab, OAV - ommaviy axborot vositasi, deb ham o'qiladi.
Gazetadagilar balki shu nuqtai-nazardan kelib chiqib, OAVlar deya xatoga yo'l qo'yishayotgan bo'lishsa kerak...

Turon

24.04.2010, 10:10

Kahramon Jalilov

26.04.2010, 10:53

Дам олиш кунлари тарихий киноларни куриш иштиёқида ўша Хиндлар ишлаган Акбаршох киносини яна бир бор кўришга ахд қилдим, ўзбек тилига таржима қилинган 50% сўзларига тушунмадим, тушунганларимни (эсимда қолганларини) ёзиб қолдираман:
боварчихона - ошхона
тиштий - идиш-товоқ
мехбус - тоза
завжа - хотин

Husen

26.04.2010, 18:22

Г
Гаваз, говвоз – катта сигир
Гавара, гавра – бешик
Гаврапўш – бешиқ ёпинғичи
Гавир – ғирром, шайтон
Гаврон, говрон - мол қўйларни ҳайдаш учун ишлатиладиган таёқ
Гавронламоқ – гаврон билан саваламоқ
Гаж – терс, тескари, акс
Гажим – шокила, попук
Гажир – жангари, қайсар, ўжар
Газа – адир, дўнг, баландлик
Газан – косибларнинг чарм қирқадиган пичоғи
Газанда – чақадиган жониворларнинг умумий номи
Газат – икки ўркачли туя
Галагов – ҳайвонлар тўдаси
Галагов – буғдой янчишда бир-бирига маташтирилган ҳайвонлар
Галдир – бошига ишқ савдоси тушган телба, девона
Галламоқ – лақиллатмоқ, алдамоқ
Ган – пулли қимор ўйинларида пул тикилган жой, ўрта
Ганак – қимор ўйинига тикиладиган нарсалар
Ганг бўлмоқ – гангимоқ
Ганда – ахлат, нажас
Гаразон – кир, ифлос
Гапчил – гапдон, гапга уста
Гарбил - пўстлоғи артилмаган ходанинг четидан чиққан тахталар
Гарданкаш – қайсар, ўжар
Гард-гард қилмоқ – яксон қилмоқ, чилпарчин қилмоқ
Гардин – доира шаклида
Гардиш – буюмнинг айланма сирти
Гармсар – гармсел
Гашир – сабзи
Гелагай – янги туққан сигирнинг сути
Геральдика – гербшунослик
Гидир – ёмон ният, ғараз, кек
Гижбанг – чилдирмаларнинг баралла янграган овози
Гижда – чети қалин, доира шаклидаги нон
Гилкор – ганчкор уста
Гилвата, гилмоя, гулута – юмшоқ кулранг доривор тоғ жинси
Гира – ишлов бериладиган нарсани маҳкам сиқиб қўядиган асбоб, тахтакач
Гирак – маҳкам, мустаҳкам
Гиракламоқ – маҳкамламоқ, мустаҳкамламоқ
Гиранда – ишбилармон, уддабурон
Гирдибод – чанг, тўзон, қум аралаш буралиб кўтарилувчи қаттиқ шамол
Гирдиғум – калтабақай, миқти, бақалоқ
Гириш – камо, ёй ипи
Гириҳ – бойлам, тугун
Гирра – бўйинни қўл билан айлантириб олиб сиқмоқ, бурамоқ
Гов – катта, улкан
Говгун – ғира-шира, қош қорайган пайт
Гож – ўжар, қайсар
Грейдер – йўлни очувчи, созловчи, текисловчи машина
Гувранмоқ – ғўлдирамоқ
Гула – нусха, ўрнак, андаза
Гула кўтармоқ – тақлид қилмоқ, ўрнак олмоқ
Гулбанд – пичоқнинг дастаси билан тиғи бириккан жойига ўрнатилган металл ҳалқа
Гулгай – оёқ кафтининг дўнг ери
Гулжабин – гулюзли
Гулкўрпа – сўзана
Гум – дарё, кўлнинг чуқур жойи, чуқур
Гумурмоқ – юраги гупулламоқ
Гунгалак – гунг
Гунгсурдай – гавдали, гумбаздек
Гунгурт – қора-сариқ тусдаги, қўнғир
Гуногун – хилма-хил, турфа
Гуппаклашмоқ, гурпаклашмоқ – тўдалашиб, ёқалашиб ўйнашмоқ
Гуппи – ҳовлиқма, шошма-шошар
Гуппи – қалин пахтали чопон
Гупсар – кечувдан ўтиш мақсадида ичига ҳаво тўлдирилган мешга ўхшатиб теридан тайёрланган мослама
Гупчак – ғилдиракнинг марказидаги кегайлар қадалган, ўқ ўрнатилган тешиги бўлган қисми
Гупчакдай – семиз, юмалоқ
Гурд – шижоатли, баҳодир
Гурдалик – бақувват, кучли
Густоҳ – беадаб, беандиша
Гусубурида – сочи калта, сочи қирқилган
Гуфтугў – гап-сўзлар, суҳбат
Гушна – кўзи оч, очкўз
Гўлос – тўқ жигарранг
Гўпсанги – катта тош ҳовонча
Гўсноғора – катта ноғора
Гўсфанд – қўй
Гўсхўр – лақма, гўл одам
Гўш – қулоқ
Гўшанишин – одамлардан ҳоли, жамиятдан ажралиб қолган, танҳо ҳаёт кечирадиган одам
Гўштгирлик – бадан тарбияси, кураш санъати
Гўшткуйди – сомса
Гўянда – ўртакаш. Ашулачи. Таъзияда йиғини бошловчи аёл

Dilya Hasanova

27.04.2010, 09:56

Савол: бирор киши "ташбих" ("х" харфи думли) ва "тамсил" сузларини рус тилидаги таржимасини ёки узбекча маъносини биладими? Адабиёт билан боглик сузлар.
Жудаям керак. :)

Masud Mahsudov

27.04.2010, 10:26

Савол: бирор киши "ташбих" ("х" харфи думли) ва "тамсил" сузларини рус тилидаги таржимасини ёки узбекча маъносини биладими? Адабиёт билан боглик сузлар.
Жудаям керак. :)

Tashbih - sravnenie, upodoblenie, allegoriya

OmoN

27.04.2010, 11:30

Савол: бирор киши "ташбих" ("х" харфи думли) ва "тамсил" сузларини рус тилидаги таржимасини ёки узбекча маъносини биладими? Адабиёт билан боглик сузлар.
Жудаям керак
Аниқроғи шеърий санъатлар. Ташбеҳ - ўхшатиш. тамсил - мисол келтириш. (имхо)

Husen

03.05.2010, 19:18

Д
Дабир – 1. ўқитувчи, устоз 2. котиб, мунший
Дав – 1. улкан, катта, бақувват 2. туҳмат, бўҳтон
Давара – пўписа, дағдаға
Даввор – чархпалак
Дав-даска – дав-дастак
Давача – тумор
Давир – от устига ёпиладиган зарбоф абзал, ёпинчиқ
Давкар – забардаст, девдек
Давкаш – 1. мунозарани яхши кўрувчи, жанжалкаш 2. туҳматчи, бўҳтончи
Давот, довот – сиёҳдон
Давшан – қуён
Дагала – 1. жун ёки қилдан тўкилган ип, арқон 2. дағал жундан тўқилган уст кийим
Дагалай – юмалоқ мўйна телпак
Дагир – фирибгар, қаллоб, алдоқчи
Дагиш – дарё қирғоқларининг ўпирилиши, ўпирилма жой
Даёв – эшкак
Дазгир, дазгил – тикилаётган оёқ кийимини тиззагақистириб қўйиш учун косибчиликда ишлатиладиган айлана тасма
Дайн қилмоқ – бўйнига қўймоқ, бўйнига олдирмоқ
Дайр – бутхона, оташкада
Дайработ – дарёнинг ёқаси, дарё бўйи
Дака – шох ташламайдиган, мувозанатланган варрак
Дакана – аёлларнинг саллага ўхшаб ўраладиган рўмоли
Дал – 1. худди ўзига, тўппа-тўғри 2. тут барги
Далатоб – далада, қишлоқда ўсган
Далбангламоқ – гандиракламоқ
Далва-далва – парча-парча, жулдур
Дали, далли – жинни, тентак, ақлдан озган
Далир – қўрқув билмайдиган, довюрак, шижоатли
Дали-ғули – кўнглида кири йўқ, оқкўнгил ва шижоатли
Далла – қўшмачи
Даллок – сартарош
Далойилхона – архив

Nigora Umarova

04.05.2010, 10:04

Д
Дабир – 1. ўқитувчи, устоз 2. котиб, мунший

Дабр сўзини илк бора Низомий Арузий Самарқандийнинг(XIV аср) "Нодир ҳикоятлар" қитобида учратгандим. Ушбу китобда "Дабирлар ҳақида" алоҳида боб бор.

ASP

04.05.2010, 14:49

Кеча уртогимга : "Демак Даллок дагирнинг дабири эканда" десам кайси тилда гапираяпсан деб анкайиб колди :)))

Nigora Umarova

04.05.2010, 15:16

Кеча уртогимга : "Демак Даллок дагирнинг дабири эканда" десам кайси тилда гапираяпсан деб анкайиб колди :)))

Сартарош фирибгарга котиблик қилиши мумкин эмаслиги учун ҳам сизга шундай жавоб қайтаргандирлар-да, ўртоғингиз.. :)

Bekmirzo

04.05.2010, 16:09

Д

Дагир – фирибгар, қаллоб, алдоқчи

Bizni Qashqadaryo tomonlarda bu so'zdan foydalanishadi, odatda "Dagiri" ko'rinishida.

Husen

05.05.2010, 18:43

Далон, долон – дарвозадан то ҳовлигача қурилган, икки томони девор, усти ёпиқ кенг йўлак
Дамгир, дамтовоқ – ош яхши дам ейиши учун қопқоқни ўраб қўядиган махсус қалин дастурхон ёки мато, ўралган товоқ
Дамдуз – кўнглидагини бировга айтмайдиган, камсўз, кимсага сир бермайдиган
Дамида ёки дамийда қилмоқ – уфурмоқ, пуфламоқ, куф-суф қилмоқ
Дамкўта – харсиллаб, тез-тез нафас оладиган одам
Даммадам – дам-бадам
Даммал – бесўнақай, қўпол
Дамсоз – қалбан сирдош, ҳамдард, ҳамсуҳбат
Данакор, донакор – воситачи, вакил
Дангана – 1. бир қанча оилалар ўртасида навбат билан тайёрланадиган ва тарқатиладиган овқат 2. шерикчиликка бирор тирик молни сотиб олиб, гўштини ўзаро тақсимлаш
Дандона, дандона – бирор асбоб-ускунанинг тишга ўхшатиб ишланган ва уланадиган қисми
Дандонбозлик – гапбозлик, сафсатабозлик, маҳмаданалик
Данғил – кенг, равон, данғиллама
Дапқир-дапқир – тез-тез, ора-орада, вақт ўтказмай
Даража-бадаража – тадрижий равишда, босқичма-босқич, секин-аста
Дарбор – олий даргоҳ
Дардисак – сакта касаллиги
Дардчил – салга, тез-тез касал бўладиган
Дарёдил – бағрикенг, мурувватли
Дарж этмоқ – қайд қилмоқ, ифодаламоқ, ёзиб қўмоқ
Дарий тили – янги форсий тили
Дардмонда бўлмоқ – ҳайрон бўлмоқ, иложсиз қолмоқ, қийин аҳволга тушмоқ
Дастини дароз қилмоқ – қўлини узун қилмоқ, имкониятини оширмоқ
Дасиса – ҳийла, макр, найранг

Husen

11.05.2010, 17:15

Дафтарнавис – иш юритувчи
Дахллашмоқ – ҳазиллашмоқ
Дашша, дашшу – дастшуй
Даққи – шарти кетиб, парти қолган, ишдан чиққан, ҳолдан тойган
Даҳан – оғиз
Даҳани – гапга чечан, сўзамол
Даҳмарда – қўй, мол боқувчи хизматкор
Даҳр – 1. замон, давр 2. олам, жаҳон, дунё
Дебо, дебоҳ – нафис ипак мато, ҳарир
Деваламоқ – уймоқ, тепа қилиб қўймоқ
Девбанд – афсун ўқиш билан девларни банди қилиб қўювчи афсунгар
Девиз – шиор
Девкор – чарчашни билмайдиган, ишлаб толмайдиган одам
Деворзан, деволзан – девор, пахса урувчи уста
Девон – диван
Девонбачча – тўқувчи уста ва девкорга ёлланиб ишловчи халфа
Девсар – девмонанд, ҳайбатли
Делвагай – енгил ва юпқа қилиб тикилган ҳалат, енгил уст кийим
Депара – атроф, теварак
Дигар – ўзга, бошқа
Дида – дийда, кўз
Дидбон – баландликдан туриб, чор-атрофни кузатиб, хавф-хатар булса хабар берувчи одам
Дийдагирён бўлмоқ – кўз ёш тўкмоқ
Диккак, дикдикка, дирдикка – от устига ташланадиган попукли жул
Дилпазир – кўнгилга ёқадиган, ёқимли, дилрабо
Дирдов – озғин, қирчанғи
Добилбоз – довул чалувчи
Дов – 1. бўйи баланд, йўғон ва бақувват 2. журъат, ботиниш, дадиллик 3. талаб, даъво, тортишув 4. қиморда ўртага тикилган пул ёки бошқа қимматлик 5. уруш, жанжал, курашув
Довламоқ – даъво қилмоқ, ҳуқуини талаб қилмоқ, талашиб олмоқ
Довур, довуш – товуш, овоз
Довчи – жасур, довюрак
Додрас – жабрланганларнинг арзини эшитувчи, химоя қилувчи
Доли-гулига келмоқ, етмоқ – авжига чиқмоқ, қиёмига етмоқ, қизимоқ
Долға – тўлқин
Долғаланмоқ – тўлқинланмоқ
Доман, домана – ҳеч нарса, балога ҳам. М: ақли доманага ҳам етмайди
Домана – ҳар бир нарсанинг этаги, чети, ҳошияси
Домангир – гиначи
Дониш – табиат ва жамият ҳақидаги билим, маълумотлар
Доригар – фармацевт
Дорулхалофат – пойтахт
Доруссалтанат – олий ҳукмдор қароргоҳи
Доримоқ – яқин келмоқ, ораламоқ, қадам босмоқ
Доскала – ўроқ
Дохилий – ички
Дуварак – 1. мевали дарахтнинг бир йилда 2-бор берган меваси 2. бўйи паст, пачоқ одам 3.хом, ғўр, тажрибасиз 4. Умуман, ҳар нарсанинг кичкинаси, етилмагани
Дувдоқ – тувалоқ
Дудам, дудама – икки томонламан тиғли
Дудбура, дудбурон – мўри, мўркон
Дудкаш – ашаддий кашанда
Дудмол – мужмал
Дужон – ҳомиладор, иккиқат
Дузд – ўғри
Дукарт – кичкина қайчи
Дукки – дўнг, қавариб чиққан
Дулдул – учқур от
Думак – жўхорипоя илдизи
Думкашак – орқадан эргашиб юрадиган
Дурафшон, дурахшон, дурфишон – дурдек ялтираб турадиган, чақнаб турадиган, жилваланувчан
Дурда – мураббо, қиём, шиннининг бетида пайдо бўладиган қумоқ-қумоқ парда
Дурда-дурда – узуқ-юлуқ, тарқоқ
Дуру дароз – узундан узоқ, чўзиқ
Дуруғ – ёлғон
Дусақ – икки ёшли қўй
Дустуман – юзтубан
Дуто – эгилган, букилган
Дуторбўйин – бўйи узун, хушбичим
Дўзанда – тикувчи
Дўкай – бирон жойнинг ташкилотнинг казоларидан ҳисобланадиган кимса, кузир (м: Махалла дўкайи)
Дўлаймоқ – ўқраймоқ, кўзини чақчайтирмоқ
Дўланмоқ – бурилиб, қайрилиб, айланиб ўтмоқ
Дўлвар – 1. гавдаси катта, барваста 2. кенг, тўкис 3. содда, гўл
Дўлоб – кўнгилчан, сахий, саховатли, қўли очиқ
Дўлоп – 1. қўпол, бесўнақай 2. серодам, гавжум 3. хар хил навли донлар аралашмаси
Дўлта – 1. юмалоққина, лўппи, дўмбоқ 2. ёғи олинган қаймоқдан қолган жизза
Дўна-дўна – ёпирилган, даҳшат солган ҳолда
Дўнгалак – 1. ғилдирак 2. доира шаклидаги 3. дўнг ер, тепалик
Дўнгса – кичкина дўнг, пастак тепалик
Дўнон – 3-4 ёшли от, туя
Дўппиқайтақи – парвойи фалак, ҳеч нарсадан ғами йўқ, дўпписи яримта
Дўппосдай – дўппайиб кўтарилиб чиққан, семиз, дўмбоқ
Дўсара – содда, дилкаш, меҳрибон
Дўхт – тана тузилиши, бичими, қомат
Дўхта – пана бўлсин учун айвон олдига илинган парда
Дўқол – зиқна, феъли тор
Дўққи – қўпол, бесўнақай, беўхшов
Дўғаймоқ – ўдағайламоқ
Дўғоб – ганч ясаш учун тайёрланган қоришма
Дўғов – сут-қатиқнинг зардоби

Nigora Umarova

11.05.2010, 17:30

Добилбоз – довул чалувчи

"Добил" бу қандайдир чолғу асбобими?

Husen

11.05.2010, 17:40

"Добил" бу қандайдир чолғу асбобими?

Добил - от эгари қошига боғлаб, маҳкамлаб қўйиб, жанг пайти ёки тўйда чалинадиган доирасимон мусиқа асбоби
Ҳозирги оддий довул деса ҳам бўлади.
https://img.uforum.uz/images/jmgvfue7375314.jpeg

Nigora Umarova

11.05.2010, 17:58

Добил - от эгари қошига боғлаб, маҳкамлаб қўйиб, жанг пайти ёки тўйда чалинадиган доирасимон мусиқа асбоби
Ҳозирги оддий довул деса ҳам бўлади.

"Довул" дейилганда кўпроқ шамол турини тушунишади.

Nigora Umarova

11.05.2010, 18:02

Яна бир нарса аҳамиятлики, -боз қўшимчасидан ясалган шахс отлари кўпроқ томоша кўрсатувчи касб-кор эгаларига нисбатан қўлланади: морбоз, дорбоз, масхарабоз, қўғирчоқбоз каби

Husen

11.05.2010, 18:35

"Довул" дейилганда кўпроқ шамол турини тушунишади.
Тўғри, мен сўзларнинг ҳаммамизга маълум бўлган маъноларини киритишга ҳожат йўқ деб ҳисобладим.

Masud Mahsudov

11.05.2010, 20:40

Яна бир нарса аамиятлики, -боз ўшимчасидан ясалган шахс отлари кўпро томоша кўрсатувчи касб-кор эгаларига нисбатан ўлланади: морбоз, дорбоз, масхарабоз, ўирчобоз каби

"Boz" so'zi fors-tojikchada o'yin, degani ma'no beradi. Bizga esa, so'z yasovchi qo'shimcha sifatida kirib kelgan...

Nigora Umarova

12.05.2010, 11:17

"Boz" so'zi fors-tojikchada o'yin, degani ma'no beradi. Bizga esa, so'z yasovchi qo'shimcha sifatida kirib kelgan...

"Bozigar"- firibgar ma'nosini bildirardi. So'zga so'zni qo'shilishi orqali yangi- qo'shma so'zni hosil qilinishini olib qaraydigan bo'lsak, demak, -boz ni qo'shimcha sifatida emas, so'z sifatida ham olishimiz mumkin.

Ustoz

12.05.2010, 20:13

5 жилдлик "Ўзбек тилининг изоҳли луғати"нинг биринчи жилди

Juda yaxshi kitob, ammo menda 2 jildlik edi. Tarjima bilan shug`ullanganimda rosa foydasi tekkan. Birovniki edi, berib yuborgandim.

ASP

13.05.2010, 18:32

5 жилдлик "Ўзбек тилининг изоҳли луғати"
Шу китобнинг электрон варианти йукми?

Ustoz

13.05.2010, 21:36

Оффтоп: Шу китобнинг электрон варианти йукми?

Menimcha yo`q, yana kim biladi deysiz. Yaxshilab qidirib ko`rish kerak.

Husen

16.05.2010, 18:03

Е
Ебир-есир қилмоқ – хонавайрон қилмоқ, ҳар нарсадан марҳум қилмоқ
Елвагай – енгил кийимларни ростмана киймай, ўрамай, елкага ёки бошга ташлаган ҳолда
Елик, енглик, енгча – нон ёпишда тирсаккача кийиладиган қалин енг
Еликмоқ - пуфакка ўхшаб шишмоқ
Елмоя – тез югурадиган, югурик туя
Елқанот – ниҳоятда тез югурадиган, учар, югурик
Ем – от оёқларида ҳосил бўладиган чиқиқ, шиш касаллиги
Емсак – кўп ейдиган, очкўз
Емтик – емиш
Ерламоқ – кўммоқ, дафн қилмоқ
Ерпарчин – ерга парчинланиб, ёпишиб

Ё
Ёби – юк ташувчи, насли паст ҳашаки от
Ёвар – ёрдам берувчи, ёрдамчи
Ёвуқ – яқин
Ёвуқлашмоқ – яқинламшоқ
Ёвчи – совчи
Ёвғонсирамоқ – оч қолмоқ
Ёдаки, ёдакасига, ёдаки – ёддан
Ёзиқ, ёзуғ – гуноҳ
Ёзлоқ – ёз фаслида яшайдиган жой, ёйлоқ, яйлов
Ёйламоқ – 1. яйрамоқ, мириқиб дам олмоқ 2. кўзламоқ, мўлжалламоқ
Елпеч, елпўш – отнинг ёлини ўраб, ёпиб қўядиган мато
Ёлқамсиқ, ялқамсиқ – бирон ишга астойидил ёпишмайдиган, ялқовлик билан ҳаракат қиладиган, эринчоқ.
Ём – чопарлар, йўловчилар қўнадиган ва от алмаштирадиган жой, бекат
Ём-ём – душман, жаллод
Ёна – ёнбағир, қиялик
Ёнаки, ёндама – ёни билан
Ёнашмоқ – ёндашмоқ
Ёндамоқ – яқинл келмоқ, яқинлашмоқ
Ёндор – ён
Ён-ёқ – ёни-вери, атроф, теварак
Ёнчиқ – 1. тўн, чакмон ва бошқа кийимларнинг ички ён томонига тикилган чўнтак(ча) 2. ҳамён
Ёпоғи – қўйнинг майин жуни
Ёри(й) – кўмак, ёрдам
Ёримоқ – ёруғ, равшан, чароғон бўлмоқ
Ёрғи – 1. жарима 2. арра
Ёрғоқ – туки йўқ, туксиз
Ёсуман – ҳийлагар, маккор аёл
Ёсмин, ёсуман – жасмин
Ёталоқ, ётағон, ётоқи– ҳадеб, кўп ётадиган
Ётишмоқ – маъқул тушмоқ
Ёшдош – тенгдош, тенгқур, бир йилда туғилган
Ёшлай – ёшлигида
Ёқавалангор, ёқавайрон – ёқа тугмалари солинмаган, очиқ
Ёқти – ёруғ, нурли
Ёғиш – кемалар тўхтайдиган жой, кечув
Ёғлоғи – катта чўмич
Ёғсирамоқ – мойи қуриб қолмоқ
Ёғупа – косметик пардоз мойи, крем
Ёғчироқ – ёғ воситасида пилта билан йиқиладиган чироқ
Ёғчова – сувқовоқдан қилинган ёғ идиш

axmedovshuhrat

28.05.2010, 07:13

5 жилдлик "Ўзбек тилининг изоҳли луғати"
Шу китобнинг электрон варианти йукми?

Тил ва адабиёт институтида бўлиши аниқ. Мен шахсан Мадвалиев А. жанобларидан сўраганман. У луғатнинг махсус муҳаррири.[/QUOTE]

Husen

28.05.2010, 19:37

Ж

Жабазак, жавпазак – эртапишар, чиллаки
Жабран – жабр қилиб, зўрлик кўрсатиб
Жавак – исирғанинг қуйи қисми
Жавгаза, жавгазим – Фарғона лоласи
Жавониб – тарафлар, томонлар
Жавҳарлиму – лимон кислотаси
Жад, жадд – бобо
Жаддига қолмоқ – касрига, касфатига қолмоқ
Жажақлашмоқ – ғийбат қилмоқ, ёмонламоқ
Жажман – жажжи
Жаз – туя эгари
Жазб қилмоқ – ўзига тортмоқ, мафтун қилмоқ
Жазбар, жазвал – чизғич
Жазза – жазо
Жазман – 1) қатъий қарорга келиб бўлган киши 2) талабгор, даъвогар
Жайб – чўнтак, ҳамён
Жайнамоқ – яшнамоқ, гул-гул очилмоқ
Жалаламоқ – кўпайиб кетмоқ, улғайиб кетмоқ
Жаллоб – олиб сотувчи
Жамарға – жамғарма, бисот, мол, бойлик
Жана – дўнг, тепа
Жангдовул – соқчи, қўриқчи
Жанда – 1) эски. Йиртиқ, жулдур кийим 2) болалар ўйинлари ўйиинни яхши билмайдиган болага 2 марта ўйнаш учун бериладиган ҳуқуқ
Жарғи – арра
Жатига қолди – бошқаларнинг қилмиши учун жавобгар бўлиб қолди, касрига қолди, балосига қолди
Жаҳр – овоз чиқариб қилинадиган зикр
Жек кўрмоқ – ёмон кўрмоқ
Жекирмоқ – дўқ урмоқ, ўдағайламоқ, ўшқирмоқ
Жела – тузоқ
Жигилдак – ёввойи жийда
Жиймоқ – кир босмоқ, кирлаб кетмоқ
Жилавуқ – йиғлоқи
Жимиқиб кетмоқ – жим бўлиб кетмоқ, дарак бермай, кўринмай кетмоқ,
Жимма-жимма – кўп-кўп
Жингак бўлмоқ – 1) буришиб-тиришиб қолмоқ, қуришиб қолмоқ, бужмаймоқ 2) муз-кесак бўлиб қимирламоқ қолмоқ, увушмоқ
Жингиртоб – 1)қақраган, қовжираган, 2) ўта нишаб, тик 3) жингиртоб қилмоқ – ажратиш қийин, чигал ҳолатга келган, жингала ҳолати, 4) жингиртоб қилмоқ – қийнамоқ, оздирмоқ
Жинка – пакана
Жинғил – юлғун
Жир – 1) қўшиқ 2) жанжал
Жириш – чала эланган, серпепак ун ва шундан тайёрланган нон
Жирламоқ – қўшиқ айтмоқ
Бировнинг жирини жирламоқ – бошқанинг фикр-ғояларини тарғиб қилмоқ
Жиров – бахши
Жирраки - жиззаки

JUS

29.05.2010, 17:31

Жазман – 1) қатъий қарорга келиб бўлган киши
Жана – дўнг, тепа
Мен "Жана"ни забт этиш учун "Жазман" бўлдим :)
Ажойиб!!!

Bekmirzo

29.05.2010, 23:34

Ж

Жана – дўнг, тепа"J" harfi bilan boshlanuvchi ancha-muncha so'zlar kabi, ushbu so'z ham bizning Voha shevamizda ko'p uchraydi. Asosan "Jona" shaklida.
"Do'ng, tepa" variantlariga qaraganda biz tomonlarda asosan "Yon tomon" ma'nosida ishlatiladi.

Masalan: Tomorqaning jonasida, tomning jonasida...

Shokir Dolimov

30.05.2010, 00:59

Демак, бошладик!

«Ћ» ћарфига ќадар етиб борасиз деган умиддаман. Фидойилигингиз учун ташаккур!

Husen

03.06.2010, 16:39

Жиш – қушларнинг ҳали пати чиқмаган боласи
Жобажо бўлмоқ – жой-жойига тушмоқ
Жовлик – 1. ёппасига, ҳаммаси бараварига 2. батамом, бутунлай
Жовидон – абадий, мангу
Жоди – беча, пичан, ҳашак қирқадиган дастаки асбоб
Жойраво – кўчалик кийим
Жойхоб – тўшак, ўрин
Жома – кийим, либос
Жомакор – иш кийими, коржома
Жомашов – кир юавдиган тоғора
Жомбиз – оёқнинг тизза остидаги букик жойи, тақим
Жониқмоқ – шошмоқ, шошқалоқлик қилмоқ
Жонкаш – меҳнатчай, ғайратчан, жафокаш
Жоноқи олма – эртапишар, хушбўй, ширин қизил олма
Жонсўхта – ёқимли, ўзига тортувчи
Жувда – 1. туянинг бўйни ва тиззасидаги жуни 2. болтанинг соп ўрнатиладиган томони
Жувона – икки-уч яшар қорамол, новвос
Жувонмард – мард, ботир, олижаноб
Жувори – жўхори
Жуздон, жузвдон – қоғозлар, хат-ҳужжатлар солиб қўйиладиган чармдан, мато ёки картондан ясалган жилд, халта ёки муқова
Жуйрук – чопқир, учқур, югурик от
Жулпат, жулхирс – патли гилам
Жумак – жўмрак
Жумур – қорин, ошқозон
Журм – гуноҳ, айб, хато
Жуфай – жуфт бўлиб, жуфт ҳолда
Жуфтак – нарсаларни қисиб ушлайдиган омбирсимон асбоб, қисқич
Жўймоқ, жўрамоқ – йўймоқ
Жўлак – қўй канаси
Жўнағай – тоғда ёлғизоёқ оғир йўл
Жўнг – бир ўркачли туя
Жўнига, жўнидан – ҳақида, тўғрисида
Жўпламоқ – кўзламоқ, мўлжалламоқ, чоғламоқ
Жўяси билан – ётиғи билан

Husen

09.06.2010, 12:16

З
Забаржад – шаффоф сарғиш яшил қимматбаҳо тош
Забҳ этмоқ – қурбон қилмоқ
Завқёб – завқбахш
Закан – намлик ёки захни қочириш учун ер, пайкал ўртасидан қазилган ариқ, зовур
Залил – хўрланган, ҳақоратланган, таҳқирланган
Зам қилмоқ (айламоқ) – бор нарса устига қўшмоқ, уни кучайтирмоқ, илова қилмоқ.
Замбур – қовоғари
Замлама – устига қўшилган, устама
Заммаламоқ – зичлаб беркитмоқ
Замҳарир – қаттиқ совуқ, қаҳратон қиш
Зангбор - қоп-қора, ҳабашга ўхшаш
Зангин – моддий бойликка эга бўлган, бой-бадавлат
Занталоқ – 1. хотин талоқ 2. қуриб кетгур, қургур, ланъати, савил
Занғимоқ – қалтирамоқ, титрамоқ
Заранг – зич, қаттиқ, берч (ер ҳақида)
Зардак – сабзи
Зарик – хурмача
Зарофат – ҳозиржавоблик, қочирим гапларга усталик
Заҳра – 1. зарда 2. журъат, жасорат, шижоат
Зиллат – камситиш, хўрлаш, ҳақорат, тубанлик
Зимн – мазмун, моҳият, асос, замин
Зимнан – зимдан
Зингил солмоқ – разм солмоқ, синчковлик билан тикилмоқ.
Зинда – тирик, барҳаёт
Зинда қилмоқ – тирилтирмоқ, ҳаёт бахш этмоқ
Зиндони – баданга чиқадиган катта яра
Зирава – зирапча
Зирбак, зирвак – ошнинг гуруч солингунга қадар ҳолати
Зириқтирмоқ – тумтарақай қилиб қувламоқ, тириқтирмоқ
Зирқироқ – зирқираган, қаттиқ оғриқ
Зиқнафас – нафас қисиш касаллиги, астма
Зоелик тортмоқ – зиён кўрмоқ, зарар қилмоқ
Зойил бўлмоқ – йўқ бўлмоқ, бартараф бўлмоқ
Зол – кўп иш кўрган, ҳамма нарсага ақли етадиган, тадбирли
Золдир, зўлдир – шар соққа, волдир
Зорилламоқ – қаттиқ илтимос қилмоқ, куйиб-пишиб гапирмоқ
Зубда – кишиларнинг энг яхшиси, энг сараси, обрўли шахс
Зуд – тез, жуда тез
Зулол – зилол
Зулфак – гажак, жамалак, зулф
Зулфин – қулф осиш ёки эшикни беркитиш учун эшикка ва унинг кесакисига, икки табақали эшикда ҳар икки табақага ўрнатиладиган кичкина ҳалқасимон темир ва унга осилган занжир.
Зуннор – 1. мусулмон давлатда яшайдиган бошқа дин вакилари мусулмон эмаслигини билдириб тақадиган чармдан ясалган ва маълум тусдаги жундан эшилган чизимча – белбоғ 2. христианлар бўйнига хоч (крест) осиб юрадиган занжир
Зўғим – зуғум
Зуҳд – дунёга бемайл, беҳавас бўлишлик, нафсини тийишлик, тақводорлик
Зўрабор, зўравор – зўравон
Зўғата, зўғота – 1. кетмон, теша ёки болтанинг сопи ўрнатиладиган тешиги
2. Маккажўхорининг донсиз ўзаги, сўта

Javohir Mahmudjonov

09.06.2010, 14:16

Забаржад – шаффоф сарғиш яшил қимматбаҳо тош Забҳ этмоқ – қурбон қилмоқ Завқёб – завқбахш Закан – намлик ёки захни қочириш учун ер, пайкал ўртасидан қазилган ариқ, зовур Залил – хўрланган, ҳақоратланган, таҳқирланган Зам қилмоқ (айламоқ) – бор нарса устига қўшмоқ, уни кучайтирмоқ, илова қилмоқ. Замбур – қовоғари Замлама – устига қўшилган, устама Заммаламоқ – зичлаб беркитмоқ Замҳарир – қаттиқ совуқ, қаҳратон қиш Зангбор - қоп-қора, ҳабашга ўхшаш Зангин – моддий бойликка эга бўлган, бой-бадавлат Занталоқ – 1. хотин талоқ 2. қуриб кетгур, қургур, ланъати, савил Занғимоқ – қалтирамоқ, титрамоқ Заранг – зич, қаттиқ, берч (ер ҳақида) Зардак – сабзи Зарик – хурмача Зарофат – ҳозиржавоблик, қочирим гапларга усталик Заҳра – 1. зарда 2. журъат, жасорат, шижоат Зиллат – камситиш, хўрлаш, ҳақорат, тубанлик Зимн – мазмун, моҳият, асос, замин Зимнан – зимдан Зингил солмоқ – разм солмоқ, синчковлик билан тикилмоқ. Зинда – тирик, барҳаёт Зинда қилмоқ – тирилтирмоқ, ҳаёт бахш этмоқ Зиндони – баданга чиқадиган катта яра Зирава – зирапча Зирбак, зирвак – ошнинг гуруч солингунга қадар ҳолати Зириқтирмоқ – тумтарақай қилиб қувламоқ, тириқтирмоқ Зирқироқ – зирқираган, қаттиқ оғриқ Зиқнафас – нафас қисиш касаллиги, астма Зоелик тортмоқ – зиён кўрмоқ, зарар қилмоқ Зойил бўлмоқ – йўқ бўлмоқ, бартараф бўлмоқ Зол – кўп иш кўрган, ҳамма нарсага ақли етадиган, тадбирли Золдир, зўлдир – шар соққа, волдир Зорилламоқ – қаттиқ илтимос қилмоқ, куйиб-пишиб гапирмоқ Зубда – кишиларнинг энг яхшиси, энг сараси, обрўли шахс Зуд – тез, жуда тез Зулол – зилол Зулфак – гажак, жамалак, зулф Зулфин – қулф осиш ёки эшикни беркитиш учун эшикка ва унинг кесакисига, икки табақали эшикда ҳар икки табақага ўрнатиладиган кичкина ҳалқасимон темир ва унга осилган занжир. Зуннор – 1. мусулмон давлатда яшайдиган бошқа дин вакилари мусулмон эмаслигини билдириб тақадиган чармдан ясалган ва маълум тусдаги жундан эшилган чизимча – белбоғ 2. христианлар бўйнига хоч (крест) осиб юрадиган занжир Зўғим – зуғум Зуҳд – дунёга бемайл, беҳавас бўлишлик, нафсини тийишлик, тақводорлик Зўрабор, зўравор – зўравон Зўғата, зўғота – 1. кетмон, теша ёки болтанинг сопи ўрнатиладиган тешиги 2. Маккажўхорининг донсиз ўзаги, сўта \

Shu kabi so'zlarni o'rgansalar ham, hayotga tadbiq etishmaydi-da.

Shokirbek

09.06.2010, 16:10

Замзама қолиб кетипти, эски ўзбек тилимизда баъзан келади. Маъноси - пичирлаш, лабларни қимирлатиб бир нарса дейиш.

Husen

09.06.2010, 16:20

Замзама қолиб кетипти, эски ўзбек тилимизда баъзан келади. Маъноси - пичирлаш, лабларни қимирлатиб бир нарса дейиш.

Замзама сўзининг қуйидаги маънолари бор экан:
1. Ашуланинг сўзсиз ижро этилиши
2. Секин, паст овоз билан куйланган қўшиқ, хиргойи (Замзама қилмоқ - паст овозда куйламоқ, хиргойи қилмоқ)
3. Имо-ишора, шама; ғўнғиллаб гапириш
4. Дабдаба, тантана

Nigora Umarova

21.06.2010, 11:43

Ba'zan bilib- bilmay so'zlarni o'z o'rnida ishlatmaymiz. E'tiboringizga ana shunday kuydirgi kuldirgilardan havola qilaman:

"Anatomiya kasalxonada, jismoniy tarbiya musobaqada, musiqa konsertda, sizlarga javob".(Ilmiy mudirning o'quvchilarga xabari).

***
"Motorim moy, radiatorim suv yeydigan bo'lib qoldi.Zanglab yotibman".(Traktorchining hasratidan).

***
"Jigaring toza bo'lsa, yarmini kesib ber".(Xaridorning qassobga gapidan).

***
"Litsenziyalanmagan yo'lovchilarni tashish ma'n etiladi". (Mashrutkadagi yozuvdan).

***
"Farmonbibi o'g'li va kelinlarini yaxshi ko'radi, ammo devordagi eri -Azimsherni ularga qaraganda qattiqroq yaxshi ko'radi".(Inshodan).

***
"Marg'ilonning Qo'qon darvozasidan erta tongda bir juft ot kirib keldi. Ularning bittasi - Otabek, ikkinchisi-Hasanali edi".(Diktantdan).

OmoN

21.06.2010, 12:20

Ba'zan bilib- bilmay so'zlarni o'z o'rnida ishlatmaymiz. E'tiboringizga ana shunday kuydirgi kuldirgilardan havola qilaman:Бир пайтлар "Муштум" журналида "Бир қайнови ичида гаплар" туркумида шунақа гаплар бериларди.

axmedovshuhrat

08.07.2010, 07:25

"Litsenziyalanmagan yo'lovchilarni tashish ma'n etiladi"
"Лицензиясиз йўловчиларни ташиш ноқонуний ҳисобланади" (маршруткада шундай ёзилади)
"Marg'ilonning Qo'qon darvozasidan erta tongda bir juft ot kirib keldi. Ularning bittasi - Otabek, ikkinchisi-Hasanali edi".(Diktantdan).
Диктантда болалар шуни эшитиб ёзишган кўринади. Ёки атайлаб шундай чиқиб қолганми?!

Nigora Umarova

08.07.2010, 12:57

"Litsenziyalanmagan yo'lovchilarni tashish ma'n etiladi"
"Лицензиясиз йўловчиларни ташиш ноқонуний ҳисобланади" (маршруткада шундай ёзилади)

Сиз ва мен келтирган гапдаги мазмун бир-ку...
Машруткада юриш учун йўловчининг лицензия олиши шартмикан?
"Лицензиясиз йўловчи" сўз бирикмаси шундай хулоса чиқаришга мажбур қилмоқда.

Nigora Umarova

08.07.2010, 12:58

Диктантда болалар шуни эшитиб ёзишган кўринади. Ёки атайлаб шундай чиқиб қолганми?!

Матнда шундай берилган.

axmedovshuhrat

10.07.2010, 06:54

Сообщение от axmedovshuhrat

Цитата:

Сообщение от Nigora Umarova

"Litsenziyalanmagan yo'lovchilarni tashish ma'n etiladi"

"Лицензиясиз йўловчиларни ташиш ноқонуний ҳисобланади" (маршруткада шундай ёзилади)

Сиз ва мен келтирган гапдаги мазмун бир-ку...
Машруткада юриш учун йўловчининг лицензия олиши шартмикан?
"Лицензиясиз йўловчи" сўз бирикмаси шундай хулоса чиқаришга мажбур қилмоқда.
Лицензияланмаган - бу демак кимдир уларни лицензиялаш керак дегани.
Лицензиясиз - бу улар ўзлари лицензияни сотиб олишлари мумкин дегани.
Менимча, ИМХО!!!

ASP

10.07.2010, 09:14

Цитата: Сообщение от axmedovshuhrat Посмотреть сообщение Цитата: Сообщение от Nigora Umarova Посмотреть сообщение "Litsenziyalanmagan yo'lovchilarni tashish ma'n etiladi" "Лицензиясиз йўловчиларни ташиш ноқонуний ҳисобланади" (маршруткада шундай ёзилади) Сиз ва мен келтирган гапдаги мазмун бир-ку... Машруткада юриш учун йўловчининг лицензия олиши шартмикан? "Лицензиясиз йўловчи" сўз бирикмаси шундай хулоса чиқаришга мажбур қилмоқда.
Манимча маъно жиҳатидан адашилган, аслида битта вергулнинг йуқлиги бунга сабаб бўлган деб ҳисоблайман:
"Лицензиясиз, йўловчиларни ташиш ноқонуний ҳисобланади". Яъни лицензияси йўқ маршруткаларнинг йўловчиларни ташиши таъқиқланади :)

Husen

10.07.2010, 12:02

"Лицензиясиз, йўловчиларни ташиш ноқонуний ҳисобланади".
"йўловчиларни лицензиясиз ташиш - ноқонунийдир!" деса бўлмайдими?

ASP

10.07.2010, 13:33

"йўловчиларни лицензиясиз ташиш - ноқонунийдир!" деса бўлмайдими?
Аслида: "Йуловчиларни ташиш ҳуқуқини берувчи лицензия" сиз йўловчиларни ташиш ноқонунийдир. :)

axmedovshuhrat

11.07.2010, 08:46

"йўловчиларни лицензиясиз ташиш - ноқонунийдир!" деса бўлмайдими?
Бўлади. Лекин маршрут таксиларни орқа томонига кўзингиз тушган бўлса бундай ёзилмаган.

JUS

12.07.2010, 15:52

[
Бўлади. Лекин маршрут таксиларни орқа томонига кўзингиз тушган бўлса бундай ёзилмаган.
Ушбуни қандай таржима қилиш мумкин?
"Перевозка пассажиров без лицензии незаконна!"

ASP

12.07.2010, 16:20

"Перевозка пассажиров без лицензии незаконна!"
Лицензиясиз, йўловчиларни ташиш ноқонуний

AbdulAziz

12.07.2010, 16:41

Аблақ — ола-була тусли от.
Аблақ ёмон бўлади ва минишли яхши хиллари кам бўлади

(«Қобуснома»)
Замонанинг аблақи янглиғ хироми.

(А. Навоий)

Абрў — эски кт. қош.
Қаю манзилдаким ул хўш нигоҳ абрў ҳилолим бор,
Борай дерман қошига талпинарман то мажолим бор.
(Мужрим Обид.)

Адип — тўн, халат кабиларнинг четига тикиладиган энсиз мато — мағиз.
Алишер чопонига ола-була ямоқ солинган, адиплари сўкилган, бош яланг ва оёқ яланг дарвешни ҳам кўрди.
(Ойбек.)

Барда — пиво, ароқ пиширганда чиқадиган қуйқа, тўпон. Барда моллар учун тўйимли озуқадир.
Озиқ-овқат саноатининг чиқитлари барда... озуқаларнинг ўрнини тўлдиришнинг катта манбаидир.
(«Сов. Ўзб.»)

Барди — узун баргининг икки чети аррасимон бўлиб ўсадиган кўп йиллик ёввойи ўсимлик, қиёқ ўт.
I. Шудринг еб турсин деб, токдан узмай қўйилган узумларнинг устига барди ташланганда Исмат ҳожининг узумхонасидаги одамлар узумсиз қолар эди.
(Ойдин.)
2. Бир кун пайт топиб боққа бордим, ток жуда ҳам ўсиб кетган, бардидан ҳатто икки қарич ўсиб чиққан эди, — деди Ўсар ака.
(А. Қодирий.)

Буюқ — эск. қаттиқ совуқ, изғирин.
1. Ёзда қалпоқ кийибсаи, нима, буюқ урдими?
2.Қўлларини кўрпа тагидан сандалга тиқди. Лекин у ерда қам хутордаги сингари буюқўйнарди.
(М. Исмоилий.)

«Паронимлар луғати»дан (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=4871.0)