Сўз бойлигимизни бойитамизми?

[Husen]

Ўзбек тилининг нақадар бой эканлиги ҳақида ҳамиша бонг урамиз! Аммо, ўзимизда сўз бойлигимиз қанчалик ранг-баранг?! Жумлаларни чиройли қилиб келиштириб ёзиш хар ҳолда бу тилни мукаммал ўзлаштирганлик белгиси бўлмаса керак! Айрим ҳолларда керакли сўзларни тополмай хуноб бўламиз.
Ишхонамда анчадан бери варақлашларини мунғайиб кутиб турган 5 жилдлик "Ўзбек тилининг изоҳли луғати"нинг биринчи жилдини менсимасдан (худдики, ўзбек тилини мукаммал биладиган одамдек)қўлимга олдиму рўйи-рости уялиб кетдим. Эҳ-ҳе, 80 минг сўздан иборат ушбу луғатни кўздан кечириб, ўзим учун қанчадан-қанча янги сўзларни кашф қилдим. Ва шу топда бу сўзларни сиз азиз форумдошлар билан ҳам ўртоқлашиш фикри туғилди.
Келинг, ўзимиз учун янги бўлган сўзларни ўзлаштирайлик, форумдаги ёки кундалик ҳаётимиздаги мулоқотларда, кимдир шеърида, кимдир ижодида, кимдир шунчаки иш қоғозларида қўллаш орқали уларнинг оммалашишига ҳисса қўшайлик. Ишонинг, бу ҳам ватанпарварликнинг гўзал кўринишларидан бири бўлади!!!
Демак, бошладик!

[Husen]

Изоҳлари қисқартирилган ҳолда алифбо тартибида вақти-вақти билан ўзим учун янги деб билган сўзларни ҳавола этиб боришга ҳаракат қиламан. Таклиф ва мулоҳазарларни кутамиз.

А

Абас – фойдасиз
Абдол – авлиё
Абдолваш – авлиётабиат
Абёт – байтлар
Абр – булутлар
Абри бало – бало булути
Абри найсон – баҳор булути
Абришим – ипак
Аваға – чевара
Авбош – безори
Авоқ – авахта, қамоқ
Аврод – кўп ўқиб юриладиган дуолар
Аврон – тошқин
Авроқчи – алдоқчи
Аддоий – дуогўй
Адиз, ангиз – буғдойи, экини ўриб олинган майдон
Адип – тўннинг ички четига тикилган энсиз газлама
Адоқ – оёқ
Адоқламақ – охирламоқ, қуйиламоқ
Адрамкаш – лоқайд
Адрасман – исириқ
Аёзламоқ – совқотмоқ
Ажива – кўримсиз
Ажуз – қари, кампир, чол
Азимат – жазм
Азмойиш – синов
Азтаҳидил – астойидил
Айбаки – айбли
Айбона – айб иш учун жарима
Аймоқи – ток
Аймашмоқ – чирмашмоқ
Айнамачи – тез-тез айнувчи
Айрам – оқар сувнинг энг чуқур жойи
Айқин – айқириб оқадиган
Айғоқламоқ – текширмоқ
Айҳай – айюҳаннос
Акс – жин-ажина
Алайно – очиқдан очиқ, рўйи рост
Аламангиз – аламли
Алапи – хом жўхори
Аллоф – хашак, пичан, дон сотувчи
Алоҳа – ҳозир, ниҳоят
Амвол – мол-мулк
Амома – салла
Амплуа – актёр имкониятига мос тушадиган роллар туркуми
Анбар – тобут ёпинчиғи
Анбуҳ – сон-саноқсиз
Ангров – анқов
Андом – гавда,бадан
Анчар – заҳарли, заққум
Арайиш – ортиқчаси
Арақи – шифтга ишланган ёғоч нақш, карниз
Ардоб – ун, дон қўшилган ёғсиз суюқ овқат
Арза – арз қилмоқ
Арзонқўл – озгина ҳақ бадалига ишлайдиганлар
Аристон – маҳкум
Арқирамоқ – наъра тортмоқ
Аспижаллоб – от олибсотар
Атан – қишки узум осиб қўйиладиган ёғоч дор
Атанган – ном чиқарган
Атоғ – обрў, донг
Афзун – зиёда
Афиф – покиза, иффатли
Ахбор – хабар
Ашк – кўз ёш
Аъмо – кўзи ожиз
Ағраймоқ – анграмоқ
Аҳбоб – дўстлар

[Husen]

Сообщение от Husen Tangriyev

Аъмо – кўзи ожиз

Айни кузатувлар шахсан ўзимдаги айрим хатоларни тузатишимга имкон бермоқда. Масалан, басир - сўзини кўзи кўр маъносида тушунар эдим. Вахолангки, басир - кўзи ўткир маъносини билдирар экан.

[marka80]

Сообщение от Husen

Айни кузатувлар шахсан ўзимдаги айрим хатоларни тузатишимга имкон бермоқда. Масалан, басир - сўзини кўзи кўр маъносида тушунар эдим. Вахолангки, басир - кўзи ўткир маъносини билдирар экан.

kechirasiz bu so'zlar qayerdan olingan do'stim ? Harhilmi ?.. mobodo Alisher Navoyiniki yo'qmi ?.. Alisher Navoiy so'z boyligida Pushkindan o'tib ketadi deyishgan..

[Kahramon Jalilov]

Сообщение от Husen Tangriyev

Изоҳлари қисқартирилган ҳолда алифбо тартибида вақти-вақти билан ўзим учун янги деб билган сўзларни ҳавола этиб боришга ҳаракат қиламан. Таклиф ва мулоҳазарларни кутамиз.

Tojikcha va arabcha aralash lug'atmi deb o'ylovdim, yo'q 1-2 ta tanish so'zlar bo'r ekan...

Сообщение от Husen Tangriyev

Абдол

Bu so'z ba'zi joylarda boshqacha tarjima qilinardi menimcha, "abdol o'ylang, shunda yechimini topursiz" yoki boshqacha so'zmidi ?

Сообщение от Husen Tangriyev

Аврон

Bu so'zni ham boshqacha ma'noda tarjima qilinganiga guvoh bo'lganman

Сообщение от Husen Tangriyev

Аймоқи

Bu so'zni ko'pincha qishloq aholisi ishlatadi lekin bu so'zning ma'nosi o'quvsiz, tushunmagan odamlar uchun ishlatilar edi..

Сообщение от Husen Tangriyev

Анбар

ikki hil ma'nosi bo'r

[Husen]

Сообщение от Kahramon Jalilov

"abdol o'ylang, shunda yechimini topursiz"

Балки, обдондир?

[AbdulAziz]

Сообщение от Husen Tangriyev

"abdol o'ylang, shunda yechimini topursiz"

Балки, обдондир?

Абдол сўзининг келиб чиқиши арабча абд билан боғлиқ бўлиб, тасаввуфда валийларнинг махсус бир гуруҳига шундай деб аталаркан.

[Kahramon Jalilov]

Сообщение от AbdulAziz

Абдол сўзининг келиб чиқиши арабча абд билан боғлиқ бўлиб, тасаввуфда валийларнинг махсус бир гуруҳига шундай деб аталаркан

"Abd" islomda muqaddas ismlaridan biri hisoblanadi, ismlarni oldiga "abd" qo'shimchasini qo'shish orqali muqaddas ism hosil qilinadi, buni ko'pchilik hollarda bizdan kichik avlodlar bilishmaydi, aksincha masxaraga olishadi, "Abdulatif", "Abdurahmon", "Abdumalik" kabi shunga o'hshash ismlarni aytishga erinib "abd" so'zini olib tashlab aytishadi....

[Shokirbek]

Сообщение от AbdulAziz

Абдол сўзининг келиб чиқиши арабча абд билан боғлиқ бўлиб, тасаввуфда валийларнинг махсус бир гуруҳига шундай деб аталаркан.

Abdol so'zining abd so'ziga aloqasi yo'q.

Bu so'z (abdol) badal so'zining ko'pligi bo'lib, "o'rniga tushadigan, badal bo'ladigan" ma'nosini beradi. Abdolning yuqoridagi ma'noda kelishiga sabab - Payg'ambarimizdan rivoyat etilgan (saheh-zaifligida ixtilof bor bo'lgan) bir hadisda "Shom ahlini so'kmang, zero ularda abdollar bor. Qachon ulardan biri vafot etsa, o'rniga Alloh taolo yana birini almashtirib (badal qilib) turadi" deyiladi. Ba'zi rivoyatlarda "ular abdollik(avliyolik) darajasiga namoz-ro'za-zakotlarining ko'pligi sababli emas, balki, (ichki) saxovat va musulmonlarning barchasiga birdek muomala qilish (xolislik) orqali yetganlar" deb keladi.

Basir so'ziga kelsak, darhaqiqat, uning asosiy ma'nosi - ko'ruvchi, ko'z nuridan bahramand bo'lgan inson deganidir. Lekin arablarda bir ko'ngilsiz narsadan yaxshilik kutganlarida o'sha narsaning ziddini aytish orqali shu ko'ngilsizlikni bartaraf etishga urinish hollari bor va bu ularning so'zlarida ko'p uchraydi. Masalan, ular kasal odamni foli nek qilib " sog' " deb ataydilar. Balki, ko'zi ko'r odamni ham shu ma'noda basir deb atagan bo'lsalar ajab emas, bizga ham ayni shu ikki ma'noda kirib kelgan hamda keyingi ma'no ham keng ishlatilib ketgan bo'lishi kerak, vallohu a'lam.

[Masud Mahsudov]

Avvalo, shunday foydali mavzu ochganingiz uchun tashakkur, do'stim. Hammamiz uchun foydali bo'lgan ushbu mavzuni, kelgusida qo'ldan kelgancha boyitib borishga harakat qilamiz.

Men ham "basir" so'zini "ko'zi ojiz" ma'nosida ishlatar ekanman... adashmasam, o'qigan aksar adabiyotlarimda ham shu ma'noda kelgan edi... Lekin, bu so'zning "ko'zi o'tkir" ma'nosida kelishini endigina bildim... Akamiz, Shokirbek bu so'z haqida o'z fikrini bildirsalar yaxshi bo'lar edi...

"Axbor" sozi xabar emas, xabarlar ma'nosida kelar edi, adashmasam. (arab tilida otlarning ko'pligini yasash qoidasiga ko'ra yasama so'z)

Astoyidil - soz'i esa, forscha "az tahi dil" ning buzilgan shakli ekanini bir katta yoshli odamdan eshitgan ekanman

Ashk so'zi esa, adashmasam, forschadan kirib kelgan, badiiy adabiyotda qo'llab kelayotganimiz so'z