Kino va tomоshabin o'rtasidagi masofa yaqinmi yoki uzoq?!

[Janbolat]

Ўзбекистон Президенти Давлат маслаҳатчиси Хайриддин Султонов ўзбек киносини одилона таҳлил қилди, дея хабар бермоқда Shov-Shuv.Uz интернет-нашри. Султонов иштирок этган мажлис 5 апрель, жума куни ўтказилган. Ижтимоий тармоқ фойдаланувчилари томонидан тарқатилган маълумотларга кўра, Давлат маслаҳатчиси иштирок этган мажлисда «Ўзбеккино» агентлинининг сўнгги 7-8 йиллик фаолияти бўйича мажлис. Унда сифатсиз кинолар ва актёрлар, бир ойлик фильмлар ҳақида сўз борган. Shov-shuv.uz’нинг қайд этишича, мажлисда «кескин танқидлар, жўяли маслаҳатлар, фойдали тавсиялар» бўлган. Интернет-нашрнинг ёзишича, мажлисда, агар «муносиб роль ўйнамаса», актёрлардан «унвонлар олиб қўйилиши мумкинлиги»га ишора қилинган. Ижтимоий тармоқларда ёзишларича, актёр ва режиссёр Мурод Ражабовнинг фаолияти кескин танқид остига олинган. «Фильмларда нега қишлоқ манзараси ғариб аҳволда кўрсатилади? Қишлоқларда пахса уй, молхонадан бошқа жой йўқми? Қишлоқлардаги шунча ўзгаришларни, замонавий тараққиётни режиссёрлар кўра олмаяптими?», – Shov- shuv.uz’нинг ёзишича, мажлисда шу каби саволлар берилган. «Олди-қочди» мавзуларни экранга олиб чиқаётган, чўнтагини қаппайтиришдан бошқасини ўйламайдиган чаласавод режиссёрларни тўғри йўлга соладиган давр келди», – деб ёзаркан, Shov-shuv.uz бор умид «Ўзбеккино» миллий агентлигининг янги бош директори Жаҳонгир Қосимовдан эканлигини қайд этади. Kun’нинг «Ўзбеккино»даги манбалари берган маълумотларга кўра, «ҳақиқатан ҳам яхши ўзгаришлар бошланган». «Эътибор берилса, март ойининг 20-санасидан бери ҳали бирорта янги кинопремьера бўлгани йўқ. Кўплаб фильмларнинг анонслари телевидение «айлантириляпти», бироқ «Севги фариштаси-2», «Жаноб хотдогчи», «Хазон» ва бошқа шу каби фильмлар ҳали ҳам рухсат ололгани йўқ. Зебо Наврўзованинг «Эркаклар фасли» фильми эса муҳокамалардан ҳам ўтолгани йўқ», – дейди манба. Эслатиб ўтамиз, март ойида «Ўзбеккино» миллий агентлиги бош директорлигига, Аъзам Исҳоқов ўрнига, Жаҳонгир Қосимов тайинланганиэълон қилинган эди

ҳавола

[Husen]

Премьерадан олдин....
«Имкон» қандай имкон беради?

Бадиий кенгашда «Имкон»нинг муҳокамалари бироз силлиқ кечди. Бу эса фильм муваффақиятли чиққанини англатмайди. Аксинча, фильмнинг бадиий кенгаш аъзолари кўравериб, кўзи пишиб кетган, сўнгги йилларда ўзбек киноси чиқиб кета олмаётган оилавий-маиший муаммоларга ўралашиб қолгани билан изоҳласак тўғрироқ бўлади.
Фильм воқеалари ёш оиланинг (Адиз Ражабов ва Шаҳзода Матчонова ижросида) арзимас муаммоларга жиддий тус бериши оқибатида юзага келадиган зиддиятлари атрофида рўй беради. Содда қилиб айтганда, эндигина турмушга чиққан келинчак янги ҳаётининг илк кунларидан бошлаб, онасининг “маслаҳат”лари билан эрини тўлалигича “ишғол” қилишга уринади.
Фильмнинг асосий воқеалари тўйдан кейин бошланар экан, у ҳолда режиссёрнинг тўйгача бўлган воқеаларни, яъни қиз билан йигитнинг танишуви, қудаларнинг ярим тунда совчиликка бориши каби саҳналарни икир-чикиригача ёритиши фильм давомийлигини сунъий тарзда чўзишга хизмат қилган, холос!
Боз устига, тўйгача бўлган саҳналарда маънавиятимизга, миллий қадриятларимизга зид жиҳатлар ҳам кўзга ташланади. Жумладан, ўзбек қизининг йигит билан танишувини, учрашувга чиқишини эҳтимол, нормал ҳолат сифатида қабул қилармиз, аммо, ҳали унаштирилмаган, бир-бирига бегона ёшларнинг қўл ушлашиб юриши, қучоқлашиб фотосессиялар уюштириши “оммавий маданият”нинг кўз илғамас белгиларидан бошқа нарса эмас!
Дарҳақиқат, сўнгги йилларда ўзбек фильмларида ҳали оила қуриши мавҳум бўлган ёш йигит-қизларнинг “мухаббат тарихлари” шу қадар кўп кўрсатиляпти-ки, шу тариқа оила қурмаган йигит-қизларда тўйдан олдин истаганинг билан юришинг мумкин деган яширин ғоя беихтиёр сингдирилмоқда.
Асосий воқеаларга қайтсак. Келиннинг эрини жиловга олиши оқибатида ёш оила алоҳида яшай бошлашади. Бир қараганда, келин барча кўзлаган мақсадига етади, онасининг таъбири билан айтганда, “егани олдида, емагани кетида!” Аммо, энг муҳим жиҳат алллақачон бой бериб қўйилган – эр-хотиннинг ўртасидан меҳр-мухаббат кўтарилган! Эр бошқасини топади, ичкиликка ружу қўяди, бу орада уларнинг ягона фарзанди оилавий муаммолар сабаб, автоҳалокатга учраб нобуд бўлади. (Дарвоқе, ёш болакайнинг автохалокатга учраши жуда агрессив тарзда тасвирга олинганлиги боис ушбу саҳнани бироз юмшатиш тавсия қилинди)
Фильмнинг кульминацион нуқтаси шунда-ки, бу фожеалар йигитнинг тушида кечган бўлади, шу тариқа у хатосини тушуниб етиб, тезда оиласи бағрига қайтади. Ва айни шу ерда, асосий ва бироз тушунарсиз савол юзага қалқиб чиқади?
Ўйлаб кўринг, фильмда асосий хатоликка келин йўл қўяди, эрини яқинларидан ажратиб, алоҳида яшашга мажбурлайди. Оилавий муаммоларни барча ҳолатларда у юзага келтиради. Фильм якунда эса барча жавобгарлик унга эмас, йигитга юкланмоқда! Содда қилиб айтганда, режиссёр “Алининг ўчини Валидан олади!”
Хўш, бу ерда мантиқ қани? Келин ниманинг эвазига хатоларини тушуниб етди, нима сабаб бўлди-ки, яна қайнота-қайнонасининг ёнига қайтишга қарор қилди? Фильм якунида гўёки фариштадек бегуноҳга айланиб қолган келиннинг ўз хатоларини англаб етишига сабаб бўлган омиллар умуман очиб берилмаган!
Фильмда режиссёр ва тасвирчи ўз ишини қанчалик муваффаққиятли бажармасин, барибир сценарийнинг саёзлигини “ёпиб” кета олмаган. Фильмда эътироф этишга арзирлик ягона жиҳат - унинг турли бачкана ва зўрма-зўраки саҳналардан ҳоли тарзда ишланганидир! Фақатгина, сўнгги саҳнада йигитнинг ота-онаси олдида хотининиг оғзига қошиқда меҳр билан ош тутиб, ейишга ундашини инобатга олмаса, албатта!
Ҳар холда, озгиина бўлса-да, орияти ва ғурури бўлган ўзбек йигити ота-онаси қаршисида рафиқасига бу қадар “меҳрибончилик” кўрсатмаса керак!

Kun.uz

[Bobir Samadov]

Кизик, классик киноларимизда "бой киз ва камбагал йигит" (ёки бунинг акси) асосий мавзу булмаса хам - "улмас" асарлар каторидан жой олган... хозирда эса бунинг акси... узбек киноси ривожланмокдами ёки ... билмай коласан гохида...

[Nigora Umarova]

Сообщение от Bobir Samadov

Кизик, классик киноларимизда "бой киз ва камбагал йигит" (ёки бунинг акси) асосий мавзу булмаса хам - "улмас" асарлар каторидан жой олган... хозирда эса бунинг акси... узбек киноси ривожланмокдами ёки ... билмай коласан гохида...

Миллий кино санъатимиз янги босқичга кўтарилмоқда. Бу даражани бундан роса беш йил олдин Юртбошимизнинг умуман маданиятимиз, хусусан, кино санъатимиз ривожи учун амалий ғамхўрлик намунасини кўрсатиб қабул қилган “Кинематография соҳасида бошқаришни такомиллаштириш тўғрисида”ги Фармони ва ҳукуматимизнинг шу ҳужжат ижросини таъминлаш мақсадидаги “Ўзбеккино” Миллий агентлиги фаолиятини ташкил этиш тўғрисида” ги қарорининг самаралари, деб баҳолаш мумкин. Нисбатан жиддий ва узоқ давом этадиган ижодий жараённи талаб қиладиган киночиликда маълум натижага эришиш учун шунча фурсат ( 5-6 йил ) керак бўлди. Зеро, омилкорлар эътироф этганларидек, бир йилда ҳосилини оламан деган киши картошка экиши керак. Олма ейман, деган киши эса сабр билан 4-5 йил кутиши лозим. Ҳайтовур, бундан беш йил олдин қадалган кўчатлар амал олиб, бугун сархил мевалар тугиб турган экан, ундан фақат қувонмоқ даркор. Яна, омилкорларнинг мантиғича, йиллар ўтган сари дарахт томирлари чуқурроқ кетаверади ва парвариш суръати сусаймаса, дарахтнинг меваси яна ҳам шиғил бўлиб, ўзи дуркунлашиб бораверади. Инчунун, бугун давр шамолида майин товланиб турган кино дарахтидан бундан ҳам мўл, бундан ҳам тотли, бундан ҳам тансиқ мевалар кутишга ҳақлимиз.
Табиий, яшаш ҳуқуқини қўлга киритган мавжудот ўсиш-улғайишда давом этар экан, яна ҳам кенгроқ кўлам касб этади, борлиқдан ривожланиш унсурларини ўзлаштириш учун ҳаракатини кучайтириб боради, тирикликнинг инерцияга асосланган оддий қоидаси эса жадалроқ фаолликни ва ҳамқадам равишда жиддий эътиборни талаб қилади. Эътибор мавжудотнинг ички ғайрат-шижоатини тўла сафарбар этишда ва ташқи муҳитнинг ҳушёр муносабатида акс этиши мумкин. Бинобарин, борлиқнинг муносабати объектнинг такомилида муҳим, ҳатто жуда муҳим омил бўла олади. Бу қоидани мухлисларнинг кино санъатимизга муносабатига ҳам бемалол татбиқ қилса бўлади.
Агар “мухлис” деганда умумий тарзда шу соҳанинг мутахассислари – киношунослар ва кино танқидчилар ҳамда оддий томошабинлар (аниғи, бозор ибораси билан айтганда – истеъмолчилар)ни умумлаштириб, уларнинг масалага муносабатини солиштирадиган бўлсак, қарама-қарши манзарага дуч келамиз Ўтган йилги кино маҳсулотлари сарҳисобида қатнашиш жараёнида бир умумий ҳолнинг гувоҳи бўлдик: муҳокамаларда мутахассислар танқиддан кўра мақтовга сахий экан. Уларнинг ширин эътирофларини тинглаб, кишида бехосдан дунёдаги энг нодир, дурдона асарлар ўзбек кинематографиясида яратилаётган экан-да, деган тотли таассурот пайдо бўлади. Ҳақиқатда эса аҳвол у даражада эмас. Тўғри, силжиш бор, эҳтимол, ўсиб келаётган мурғак ниҳолга эътибор, илтифот керакдир, бироқ ижод намунаси сифатида ҳар бир кино асар дунё мезонлари даражасида муносиб ва ҳалол баҳосини олмас экан, асилни ноасилдан, ҳақиқий санъат асарини чўнтак учун ишланган “қўлбола”сидан ажратиб бўлмай қолади (зеро, кино оламида “кино санъати” ва “кино саноати” деган тушунчалар бақамти яшашини эсда тутмоқ керак). Балки ростдан ҳам энг яхши фильмлар бизда яратилаётгандир-у, дунё кино ихлосмандлари бу мўъжизадан бехабардирлар, деган андиша билан энг “иштаҳаси карнай” – кино бўлса кўраверадиган мухлиснинг фикри билан қизиққанда ҳам аксарият фильмларимиз ҳақида у “Бир марта кўрса бўлади”, дейди энсаси қотиб. “Бир марта кўрса бўлади”— аслида, бу жуда машъум баҳо, асар бир марта нафас олди-ю, жон берди, яшаб қола олмади! Бунақада, ижод маҳсулининг абадийлиги ҳақида, умуминсонийлик, мумтозлик ҳақида қандай гап бўлиши мумкин?
-- Нафсиламрини айтганда эса бу соҳада хавфли тенденциялар бўй кўрсатаётгани, уларнинг олди олинмаса, эртага кеч бўлиши аниқ бўлиб қолмоқда, дейди куйинчаклик билан педагог Маҳфуза Йўлдошева, -- Бугун экран юзини кўраётган барча фильмларга халқимизга хос буюк инсоний ғояларни тараннум этаётган, юксак маҳорат билан яратилган чинакам санъат асари сифатида қараб бўлмайди. Уларда бундай юксак мақсадлардан кўра чўнтак тўлдириш дарди устунлиги шундоқ билиниб турибди. Шунинг учун “оилавий ширкат”лар тузиб, кино олинмоқда, миллий заминдан йироқ сюжетлар бачкана қилиқлар билан “жилоланиб”, содда томошабинлар диққатига ҳавола этилмоқда, санъатнинг кўчасидан ҳам ўтмаган, на дунёқараши шаклланган, на жиддийроқ сабоқ олган саёқ кимсалар экрандан сафсата сотиб, томошабиннинг ҳафсаласини пир қилаётир. Бундай “асар”ларни жамоатчиликка ҳавола қилиш жиноят эканлигини мутасаддилар тушуниб етишлари керак.
Энди мутахассис ва томошабиннинг бир саволга икки жавобини – бир масалага икки хил муносабатни муҳокамамиз майдонининг икки четида тикланган икки девор – дид ва меъёр сиртига уриб кўрайлик. Мутахассислар мақтовда меъёрдан чиқиб кетдиларми ёки томошабинларда юксак санъат асарини тушунадиган дид етишмайдими? Балки униси ҳам, буниси ҳам ўз ўрнида тўғридир. Ҳақиқат ким томонда эканлигини ажрим қилиш учун балки тилимиздаги бу икки сўз қандай маънолар ташишини билиб олиш керак бўлар ёхуд эстетика фанига доир дарсликларда бу икки категориянинг таърифи қандай келтирилганини эслаб ўтиш ўринлидир.
2006 йилда нашрдан чиққан “Ўзбек тилининг изоҳли луғати”да ёзилган: “Дид -- гўзалликни, нафосатни ҳис этиш, ундан эстетик завқ олиш қобилияти; Ақл-фаросат, фаҳм, идрок” ( 1-ж., 606-б. ). “Меъёр -- расмийлаштирилган, умум томонидан қабул қилинган, ҳамма томонидан мажбурий деб ҳисобланган, қонун ҳукмига кирган тартиб-қоида; Бирор нарса, иш ва шу кабиларнинг миқдор, даража жиҳатдан талабдаги белгили ўлчами; Ана шу меъёр (талаб) ни белгиловчи асос-кўрсатгичлар; Чек-чегара “ ( 2-ж., 585-б. ).
Тушунча (сўз) ларнинг изоҳини диққат билан ўқисак, дид ва меъёр ( ёки меъёр ва дид ) ҳар қандай санъат асарини ўраб турувчи қобиққа ўхшайди. Бири ижодкор мажбуриятини ёрқинроқ ифодаласа, бири томошабинга маълум талаблар қўяди. Аслида бундай чегара нисбий бўлиб, икки тараф – ижодкор ва томошабинни ажратиб қўймайди, негаки, бундай бўлиниш мантиқан нотўғри; ижодкор томошабин учун “ишлайди”, томошабиннинг хоҳиши, қизиқиши ва, албатта, диди унга маълум масъулият юклайди, қатъий талаблар қўяди. Томошабин эса ижодкордан юқори савияли асар кутиш баробарида ундан қарор топган умуминсоний ва касбий меъёрларга амал қилишини талаб қилади (аслида – “овоз чиқармай” сўрайди). Бу икки шартнинг мукаммал бажарилиши умумий муваффақиятни таъминлар экан, умуман кино санъати ва аниқ бир асар ҳақида фикр юритганда дид ва меъёр (ёки меъёр ва дид) тушунча ( аслида -- талаб )ларини баравар қўллаб муносабат билдириш, баҳолаш холисона ёндашувни таъминлайди, деб ўйлаймиз. Бинобарин, дид -- “қобилият”, меъёр -- “...мажбурий деб ҳисобланган ... тартиб-қоида” даражасида амал қилар зкан, бу бирликда алоҳида шахс(лар)нинг табиий имкониятлари ва ижтимоий тузумда қарор топган, ҳатто тўғрилиги “мажбурий” жорий қилишгача ( барча табақа ва муассасалар учун ) тан олинган “қонун ҳукми”даги тартиблар уйғунлашиб кетгани кўриниб турибди. Ўз-ўзидан маълум бўлиб қоладики, дид ва меъёр талаблари билан ҳисоблашмаслик мумкин эмас.

Ҳаким Сатторий

[Nigora Umarova]

Бундай вобасталикни халқимиз турмушида азалдан жорий бўлган амаллар мисолида кузатиш ниҳоятда мароқли. Гўзаллар ҳуснини янада ошириш учун қошларига ўсма тортадилар. Бу ҳолни шоирлар етарлича мадҳ этганлар ва уларнинг эътирофи шундаки, қошга тортилган ўсма жононнинг чиройини чиндан ҳам ошириб юборади! Агар воқеликка скептикларча ёндашиладиган бўлсак, ҳар қандай ўсма ҳам гўзалликка хизмат қилавермайди ёки ҳар қандай қошга ҳам ўсма ярашавермайди ( истисно тариқасида бир мулоҳаза -- эркаклар нега ўсма қўймайди? ). Бу амалнинг, яъни ўсма қўйишнинг чинакам санъат даражасига кўтарилишида бизнинг ҳозирги муҳокамамиз марказига қўйилган “дид ва меъёр” талаблари беихтиёр ҳукмини ўтказади. Тасаввурни ойдинлаштириш учун чаплаб ташланган ёки фақат бир томонга тортилган ўсмани кўз олдига келтириш кифоя. Демак, маълум талаблар асосида тортилган ўсмагина гўзаллик ҳисобланади, ҳамма ва ҳар қандай ўсма эмас! Бу оддий хулосалар фақат жузъий маънода эмас, умумий тарзда асоси, жони ГЎЗАЛЛИК бўлган санъатнинг талабларидир. Жумладан, кино санъатида ҳам бу қоидалар доимо амалда.
Маълумки, экранда кечадиган ҳаёт манзараси борлиқда рўй берган турмуш манзараларининг айнан суратга туширилган нусхаси эмас, балки ижодкорлар томонидан танланган, сайқалланган ва ижро этилган нусхасидир. Ана шу жараён -- ҳаёт лавҳаларини экранга кўчириш маъракаси турли даражада ва ҳар хил кечади. Умумий натижада – экран ҳақиқати билан ҳаёт ҳақиқати ( аслида – ҳаёт ҳақиқати билан экран ҳақиқати ) қанчалик мос келганлигида ва санъат асарининг зуваласида юғрилган умуминсоний ғоялар талқинида фильмнинг баҳоси (қадри ) акс этади. Ана шу баҳо (қадр), салмоқ ижодкор(лар) даҳосини, қолаверса, миллий санъат даражасини белгилаб беради. Гўё бир сиқим лойдан кимдир ғишт қуяди, кимдир кўза тайёрлайди; ҳар икки ашёнинг ҳам тирикчилик бозорида ўз ўрни бор, фақат мавқеи бўлак: биридан девор кўтарилади ва сувоқлар ичида кўринмай ҳам кетади, бири эса қўлма-қўл юриб, давраларнинг тўридан жой олади. Албатта, бундай бир-биридан фарқланувчи кескин даражани ўша ашёларда ГЎЗАЛЛИК унсурлари қанчалик тажассум топгани (синггигани), жумладан, дид ва меъёр талаблари қанчалик амал қилгани белгилайди. Лойдан ғишт ясалганидан ҳам, кўза яратилганидан ҳам ҳеч ким хафа эмас.Шуниси борки, ғишт қуйиш анчайин жўн иш, бунинг учун махсус малака кам талаб қилинмайди. Кўза ясаш эса санъатга дохил, кўза -- нафосат аҳлининг севимли тимсоли ( баайни “Ёр аксини майда кўр, деб КЎЗАдан чиқди садо” деган сатрни рақам қилмишлар ҳазрат Навоий). Одатдаги ҳол шуки, саъй-ҳаракатлар самарасида “кўза” пайдо бўлмаса, истисно тариқасида сўнгги илинж сифатида “ғишт” билан ҳам кифояланилади. Бу хулосани ҳозирги ижодий жараёнларни кўз олдига келтириб, қайта-қайта тасдиқлаш мумкин. Шинавандалар эса мутасаддилар (бу ўринда соҳани касб қилиб танлаганлар)дан чинакам санъат асарлари кутадилар. Таскин берадиган илинж шундаки, бу йўлда дадил изланишлар бўлаяпти ва сезиларли натижалар ҳам бор.
Демак, мақсад холис бўлса, нега доим ҳам унга эришилавермайди, деган табиий савол юзага чиқаверади. Бундай мулоҳаза эса бугун пайдо бўлгани йўқ. Негаки, бирор санъаткор азбаройи ёмон асар яратаман, деб ижод майдонига қадам қўймайди. Фақат хоҳишларимиз билан ҳисоблашмайдиган мезонлар мана бундай хулосани бизнинг қўлимизга тутқазиб қўяди: “Яхши чиқмабди”. Хўш, иллат қаерда? Бу саволга охиригача жавоб топиш мумкин эмас (охирги жавоб ҳаракатнинг боқийлиги қадар чексизликда). Фақат баъзи жорий мулоҳазалар, тажрибадан келиб чиқадиган хулосалар, таққослар (ахир дунёни лол қолдираётган санъат асарлари оз бўлса ҳам мавжуд-ку) масаланинг айрим жузъий томонларини ойдинлаштириши мумкин. “Тез ёрдамга” келган мулоҳазаларни баъзан категорияларга бўлиш ҳам мумкин, масалан, дид ва меъёр (ёки меъёр ва дид) каби.
Шинавандалик табиатидан маълумки, еттинчи осмондаги илоҳий кайфиятни арзимиган бир унсур (масалан, пашшанинг ғингғиллаши) ер билан тенг қилиб ташлаши мумкин. Жўн ишқибозликда амал қиладиган бу ёзилмаган қоида мукаммал санъат асари қўзғаган нафис кайфият давомида бундан ҳам кучли акс-таъсир қилиши мумкин: битта ноўрин иҳраш вазиятни ҳам, кайфиятни ҳам бузиб юбориши бор гап. Одми бир мисол. Экранда миллий турмуш тарзимизга хос воқеалар кечмоқда. Томошабинларга нон исидек қадрдон туйғулар юққан, ҳамма болалигида алла тинглагандек роҳатланаяпти. Нурлар чамани навбатдаги лавҳани ҳикоя қилишни бошлайди: ойи-куни яқинлашган жувоннинг кўзи ёримоқда. Вазиятнинг на қадар нозиклигини ва нафислигини бу ҳолатни ифодалайдиган халқ иборасининг қанчалар пардага ўралганидан ҳам ҳис қилиш мумкин: “туғаяпти”, “бола кўраяпти”, ҳатто “бўшанаяпти” эмас, “к ў з и ёрияпти”! Бу ҳолатни фильм таъсирчанлигини кучайтириш, жумладан, миллий колоритни бўрттириб акс эттириш мақсадига бўйсундириб, қуюқ бўёқларда тасвирлаш учун кино ижодкорларда етарлича имконият бор. Албатта, ҳолатнинг ўта интимлиги масъулиятни ҳам оширади, билъакс, кичкина унсурда қовун тушириб қўйиш мумкин. Шундоқ ҳам бўлган: момо-дояларнинг ҳаяжонли чеҳралари фонида джон (бўйи юклик) аёлнинг тўлғоқ изтироблари. У безовталанади ва инграйди. Бу ингроқ шунчалик кучли ва бепардаки, кўчадан келаётган зрига ҳам эшитилади. Энди бу лавҳани кўраётган, бир лаҳза олдин қадрдон ҳислар оғушида лаззатга чўмган томошабиннинг ҳолатини ва унинг асарга баҳосини тасаввур қилаверинг. Бизнинг кино ижодкорларимиз “масала”га ана шундай ёндашади.
-- Киномизнинг келажаги фақат миллийликда эканлигини кечаги кунлар ҳақиқати таъкидлаб турибди. Баъзи фильмларда шундай лавҳалар намойиш этиладики, уларни томоша қилиб, ҳафсаланг пир бўлади: шаҳарлик келин қайнотасини биринчи марта кўриб турибди, бироқ у шундай муомала қиладики, унинг бетга чопарлиги, ҳаёсизлигидан ёқа ушлайсиз. (“Кичкина одамлар”). Наҳотки Кумушнинг бугунги тенгдошлари шу даражага етган бўлса? – бу хилдаги эътирозларни кўплаб мухлислар изҳор этмоқда.
Бир фильм ( аниқроғи телефильм )да воқеалар шундай кечади: бахти очилишини уч ўн йилликлар давомида кутган тиббиёт ходими, ниҳоят, мижозлар орасидан ўз “бахт”ини учратиб қолади, унга ишонч билан қалбини очади. Фақат ноўрин ва асоссиз рашк (синглидан!) туфайли анча пишиб қолган ақлининг ҳам, чанқоқ қалбининг ҳам нидосига қулоқ тутмай, эркакнинг юзига тарсаки тортиб юборади. Сингил ўзини таништиргач эса ҳаял ўтмай апоқ-чапоқ бўлиб кетишади. Бу шунчаки енгилтакликми (унақада аёлнинг неча ўн йиллар бировга кўнгил бермай, тенгини кутгани қаерда қолади?), ўзбекона одоб меъёрларини билмасликми (эркак кишининг юзига уриш аёлнинг энг оғир ҳақоратидир) ёки навбатдаги дидсизликми? Тўғри, ҳаётда бундан ҳам бебурд ҳолатлар юз бериши мумкин, аммо экран учун танланган ҳаёт парчасида қай даражададир маънавий юк бўлиши керак-ку. Афсуски, бундай саҳналар жуда кўп учрайди ва ижодкорларнинг шунақа шартаки лавҳаларга ружу қўйганларини тушуниш қийин. Умуман, бизнинг кино асарларимиз “ўт чақнайдиган” (агрессив) лавҳаларга бой бўлади: кескин қўл ҳаракатлари, муттасил бақириб гапирилади, бўлар-бўлмасга қаҳрамонларнинг жаҳли чиқиб кетаверади, бобиллаб жанжал қиладилар, шовқин-сурон солиб кўз ёш тўкилади (фарёд чекилади), аччиқ-заҳар гаплар тўкиб солинади. Баъзан шундай бўладики, экранда кечаётган воқеаларни (айниқса, телефильмларда) муътадил қон босими билан кўриш иложи қолмайди, асаблар таранглиги томошабинга ҳам ўтади, бундай пайтда дам эмас, “ғам” олинади. Ҳолбуки, санъат асари инсон руҳиятига заха еткизмайдиган воситалар кўмагида эзгуликни ёйиши, тарғиб қилиши лозим. Вақтни сарф қилиш эвазига орттириладиган даҳмазанинг эса ҳеч кимга кераги йўқ. Бундай ҳолатлар ҳам меъёрни билмасликдан, гўзаллик ва нафосатни ҳис қилиш қобилиятининг сустлиги, етказиш маҳоратининг заифлигидан эмасмикан?
Ҳаким Сатторий

[Nigora Umarova]

Баъзан шундай бўладики, асарда барча компонентлар жойида: сценарий пухта-пишиқ, режиссёр талқини ҳам тўкис, ижрочилар бор маҳоратларини ишга солганлар, ҳатто мусиқа ҳам дилтортар, бироқ барибир “нимадир” етишмайди, фильм кутилган даражага чиқа олмайди. Шунда ўша “нимадир” ҳақида мулоҳаза қилиб қоламиз, уни қаердан топса бўлади? Балки у кўплаб ўринларда сақланмаган меъёрдир, ҳаёт лавҳаларини акс эттирганда умумий мукаммалликнинг таъминланмаганлигидир. Олайлик, дарвозадан кириб келаётган одам ҳали ҳовлидаги одамни кўрмасдан “Ҳалиям ётибсанми?” дейди ( чунки сценарийда шундай ёзилган, ижрочи уни айтиб, тезроқ “қутилиб” олиши керак). Атроф қоп-қоронғи, лекин фильм қаҳрамони “Юзинг қизариб кетди-я” деяверади (зулматда қандай кўргани фақат режиссёрга аён). Сукут сақлаш керак бўлган ўринда “тариллатиб” гапираверади... Ана шундай кўзга кўринмас мантиқсизликлар асар таъсирчанлигини йўққа чиқармасмикан? Ҳатто театр актёри билан кино актёрининг ижроси бир-биридан фарқланади. Театрда баланд овозда гапириш, ҳаракатларнинг шахдамлиги талаб қилинади. Кино техникаси эса нафис юз ифодаси, қош-киприкларнинг майин ҳаракатигача томошабинга етказиб бера олади. Очиғи, театрда шаклланган актёр кинонинг ўзига хос пластикасини кўп-да ҳис этавермайди. Шунинг учун фильмларда бақир-чақир кўп, сукунатга асосланган, кишини оғир ўйга толдирадиган саҳналар кам. Ҳолбуки, узундан узун нутқда ифодалаб бўлмайдиган ҳолатни сукут ёки бир ишора билан акс эттириш мумкин. Қолаверса, экран асари ана шундай воситаларга асосланиши керак эмасми?
-- Шу ўринда дунёга келганига ҳали кўп вақт бўлмаган, ўта қайғули ва томошабинни ҳаяжонга соладиган қилиб ишланган “Тавба” фильмини мисол қилайлик, -- деб масалага амалий ёндошади кино санъатининг ашаддий мухлиси, бўлажак журналист Назокат Умар қизи, -- фильмни биринчи марта кўрган киши беихтиёр таъсирланиб кетади, негаки, молу давлат йиғишга муккасидан кетиб, ота-онасини хору зор қилиб қўйган тўнғич ўғилнинг фожеаси бошқаларга ибрат бўладиган даражада тасвирланган, бироқ ўқ нишонга етмасдан ярим йўлда қолиб кетган. Сабаби, нобакор фарзанднинг ўз ота-онасига бегоналардек муносабатда бўлиши шунчаки оддий ҳол деб қаралган, қаҳрамоннинг қилмишларига яраша жазо берилмаган. Ушбу фильмда ҳам воқеалар ўта бўрттириб тасвирланган. Руҳ жисмдан кўтарилгач, у ҳаммани кўради, лекин бошқалар уни кўролмайди. Кинода эса онанинг руҳи келиб турмуш ўртоғининг уст-бошини ювиб кетади, эрталабки нонушта тайёрлайди ва ҳаттоки иккаласи бирга суратга ҳам тушади. Бу фильмда ҳам меъёр чегара билмаган, томошабинларнинг кучли ҳаяжон билан кўришлари учун воқеалар ривожи фантастикага асосланиб қурилган.
Умуман, гап ҳаёт ҳақиқатини бутун бўй-басти билан образли акс эттириш ҳақида кетаётган экан, гоҳида айрим режиссёрларнинг ҳеч қандай талабларни писанд қилмай, қаҳрамонларнинг бурнидан “ғалтак ип ўтказиб олиб судраш”ларини тушуниб бўлмайди. Ўғил тўшакдан отилиб чиқиб, ота билан саломлашишга боради. Зотан, оила маданиятимиз талаблари бўйича юзни ювмай салом ҳам берилмайди. Ёки ўриндан турмай кофе ичиш... Буларнинг бири миллийликдан бехабарликдан бўлса, иккинчиси ёт удумларга сажда қилишдан бошқа нарса эмас. Ёки нега таглик-туглик, ҳатто оилалик аёлнинг кўнгли бир муҳожир кимсага суст кетиши керак? Бундай муносабатнинг тагида нима яширинган? Кўнгил эркинлигини улуғлаш, қалб кечинмаларини ардоқлашми? Ҳолбуки, бизнинг азалий тартибларимиз, ахлоқимиз истакларга эрк бермаслик, туйғуларни жиловлашга асосланган, аксинча бўлса, ҳеч муболағасиз бу ҳол ахлоқсизлик деб қаралган, бундай тартибларни бузганларга қатъий муносабат билдирилган. Биз энди, юксак ахлоқий қадриятларга қайтилаётган пайтда тартибларимизни “ислоҳ” қилишга киришаётган бўлсак, бундай муносабат тараққиётдан орқада қолганликнинг аломатидир. Ҳаётда учраши кам бўлган тақчил воқеаларга урғу бериб, уларни типиклаштириш, ҳатто бир халқнинг феъл-атвори даражасида талқин қилиш кино санъатидаги, умуман, санъатдаги зўровонликдан бошқа нарса эмас. Ана шундай ҳар қандай талабларни четлаб ўтиш (меъёрсизлик), дидсизлик бошқа “-сизлик”ларни ҳам бошлаб келиши мумкин: ғоясизлик, эътиқодсизлик, ахлоқсизлик... Шунинг учун санъат арбоблари ҳар доим бундай кўринишларга қарши курашиб келганлар.
Ўтган йил турли мавзуларда кўплаб фильмлар яратилди. Уларнинг савияси ҳам, мавзуси ҳам ҳар хил. Аммо битта умумийлик кўзга ташланиб қолган: кўпгина асарларда дафн ёки таъзия билан боғлиқ маросимлар ҳафсала билан тасвирланган. Тўғри, қазои қадар – ҳақ, ҳеч ким бу кундан қочиб қутула олмайди. Бироқ шу ҳаёт ҳақиқатини қайта-қайта таъкидлаш, шу орқали таҳдид солиш шартми? Аслида, бундай саҳналар арзон оммабоплик ёки осон таъсир этиш учун ўйлаб топилган халтура усулга ҳам ўхшайди (негаки, қайғули лавҳалар хоҳлаймизми, йўқми ҳаяжон билан, нафасни ичга ютиб кўрилади). Бу борада ҳам меъёр сақланса, қора нўқталарга, тушкун кайфиятга урғу берилавермай, ёрқин лавҳалар, шодлик мотивлари кўпроқ акс эттирилса, томошабинларга ҳаётсеварлик, келажакка умид ва ишонч туйғулари улашилса, кўтаринки руҳ бахшида этилса, томошагоҳларга келувчи одамлар сони ҳам кўпайган бўлармиди!? Санъатнинг азалий тамойилларидан бири ҳам тирикликни улуғлаш, нурли, эзгу ғояларни тарғиб қилиш эмасми?
Албатта, мулоҳаза-мушоҳадага ундайдиган жиддий фильмлар кўпайиб қолди (бир мухлис эътироф этганидек, “энди уч кун байрам бўлса ҳам телевизордан ўзимизнинг фильмларимизни кўраверамиз”). Шу билан бирга ҳаваскорлик киночилиги ҳам ривожланмоқда. Гарчи бундай “асар”ларни санъат даражасида эмас, тафаккурга озуқа бермайди, деб писанд қилинмаса-да, томошабинлар оқими шу томонга йўналган. Қизиқ ҳолат: бадиийлик талабларидан йироқ, енгил-елпи мавзулар юзаки ва уқувсизлик билан ёритилган “асар”лар жаноб томошабинга кўпроқ манзур бўлса-да, қанча ижодий салоҳият, вақт ва маблағ сарфлаб яратилган фильмлар диққатни тортмаса?! Бу бутунлай юзаки таассурот ҳам бўлиши мумкин, бироқ нафсиламрини айтганда, жиддий фильмларни қабул қила оладиган томошабинлар камайиб кетаётгани ҳам бор гап. Энди масала томошабиннинг дидини тарбиялаш устида айланмоқда. Бундай муаммо азалдан бўлган ва бўлади. Кўплаб мамлакатларда уни бартараф этиш учун махсус нашрлар, телекўрсатувлар ташкил қилинган, клублар, жамоатчилик уюшмалари мавжуд. Мамлакатимизда кино санъатининг ривожланиши билан кино саноати ҳам тараққий топади ва томошабинлар учун чинакамига кураш ҳам йўлга қўйилади, албатта.
Хуллас, миллий кино санъатимизнинг кейинги йилларда яратилган намуналари қулочни кенг ёзиб фикр юритишга изн беради. Жуда кўп мавзуларда, жумладан, миллийлик ва миллий қадриятларни акс эттириш услублари, бош (асосий) қаҳрамон, ижодкор шахси ва дунёқараши, матн, талқин ҳамда ижро ҳамоҳанглиги, фильмда мусиқанинг ўрни ва, албатта, маҳорат масалаларида истаганча баҳс юритиш мумкин. Бундай муҳокамалар соҳанинг кейинги тараққиётида янги уфқларни очади, десак, айни ҳақиқатни изҳор этган бўламиз.
Ҳозиргача жами халқлар, миллатлар, замонларга баб-баравар ёқадиган асарлар яратилмади ёки кам яратилди. Инчунун, бу борада изҳор қилинган фикрлар ҳам аҳволни тўлалигича қамраб ола олмайди. Юқоридаги мулоҳазалар ҳам бу қисматдан холи эмас.
Ҳаким Сатторий

[Sparc]

Сообщение от Nigora Umarova

Муаллиф нима демоқчи ўзи?

Сообщение от Nigora Umarova

Муаллиф йўл-йўлакай янги табиат қонунларини кашф қиляпти чамаси.

Кўрайликчи, шунча "сув" дан кейин муаллиф бизни нимага тайёрлаяпти экан

Сообщение от Nigora Umarova

Муаллиф "мақтовга сахий" кино мутахассисларининг фикрини инкор қилиш учун кўча-куйда "кино бўлса кўраверадиган мухлиснинг" фикри билан қизиқиб, "аксарият фильмларимиз ҳақида “Бир марта кўрса бўлади”" деган фикрини келтиради. Табиийки савол туғилади, мухлисларнинг фикри қайси сўровларга асосан олинган, махсус сўров ўтказилганми (масалан, "Ижтимоий фикр" ёки бошқа ташкилотлар томонидан) ?

Агар муаллифни мутахассисларнинг фикри қаноатлантирмаётган бўлса, унинг ўзи кино асарларини баҳолаш тизимини таклиф қилиши мумкин эди. Аслида жаҳонда бугунги кунда, "кино саноати"ни баҳолашнинг асосий усули бу кинотеатр тушумларидир. "Кино санъати"и эса ҳалқаро фестивалларда қатнашиш ва қўлга киритилаётган совринлар билан баҳоланади. Бу соҳаларда баҳолаш тизими мавжуд экан, муаллиф ўзи куюнаётган фильмларнинг "миллийлик, миллий қадриятларга жавоб бериши" асосида баҳолаш критерийларини таклиф этиши мумкин эди.

[Sparc]

Сообщение от Nigora Umarova

Муаллиф энг зиддиятли гапларни негадир ўз номидан эмас, томошабин-"педагог" номидан келтиряпти. Бу "приём" мақолада яна учрайди.

Сообщение от Nigora Umarova

Яна бир пақир "сув".

Сообщение от Nigora Umarova

Сообщение от Nigora Umarova

Кино томошабинининг диди ҳақида қайғураётган муаллиф бундай узундан-узоқ, бир боғдан бир тоғдан келадиган мулоҳазаларга, хатоларга тўлган мақолани ўқувчилар ҳукмига ҳавола қилаётганида ўзига нисбатан ҳам талабчан бўлиши лозимлигини унутмаслиги керак.

P.S.

Ёр аксин майда кўр деб, жомдин чиқти садо
манба

[Nigora Umarova]

Сообщение от Sparc

Муаллиф нима демоқчи ўзи?
Муаллиф "мақтовга сахий" кино мутахассисларининг фикрини инкор қилиш учун кўча-куйда "кино бўлса кўраверадиган мухлиснинг" фикри билан қизиқиб, "аксарият фильмларимиз ҳақида “Бир марта кўрса бўлади”" деган фикрини келтиради. Табиийки савол туғилади, мухлисларнинг фикри қайси сўровларга асосан олинган, махсус сўров ўтказилганми (масалан, "Ижтимоий фикр" ёки бошқа ташкилотлар томонидан) ?
Агар муаллифни мутахассисларнинг фикри қаноатлантирмаётган бўлса, унинг ўзи кино асарларини баҳолаш тизимини таклиф қилиши мумкин эди. Аслида жаҳонда бугунги кунда, "кино саноати"ни баҳолашнинг асосий усули бу кинотеатр тушумларидир. "Кино санъати"и эса ҳалқаро фестивалларда қатнашиш ва қўлга киритилаётган совринлар билан баҳоланади. Бу соҳаларда баҳолаш тизими мавжуд экан, муаллиф ўзи куюнаётган фильмларнинг "миллийлик, миллий қадриятларга жавоб бериши" асосида баҳолаш критерийларини таклиф этиши мумкин эди.

Фикрингизни муаллиф эътиборга олади деган мақсадда мақолани форумга жойлаштирдим-де.
"Ўзбеккино"дагилар ушбу мавзуни мунтазам кузатиб боришмоқда. Шундай экан, фильмлардаги ютуқлар ва камчиликлар ҳақидаги мулоҳазаларингизни бемалол қолдиришингиз мумкин.

[Colorado]

Сообщение от Nigora Umarova

Фикрингизни муаллиф эътиборга олади деган мақсадда мақолани форумга жойлаштирдим-де.
"Ўзбеккино"дагилар ушбу мавзуни мунтазам кузатиб боришмоқда. Шундай экан, фильмлардаги ютуқлар ва камчиликлар ҳақидаги мулоҳазаларингизни бемалол қолдиришингиз мумкин.

учрашув бўладими, кутияпмиз. "бизни кетмонимиз хам учадими..."