Моё меню Общее меню Пользователи Правила форума Все прочитано
Вернуться   uForum.uz > ТЕМАТИЧЕСКИЕ ФОРУМЫ > Образование > ZiyoNET
Знаете ли Вы, что ...
...до того как открыть новую тему, стоит использовать поиск: такая тема уже может существовать.
<< Предыдущий совет - Случайный совет - Следующий совет >>

ZiyoNET Общественная образовательная сеть ZiyoNET


Ответить

 
Опции темы Опции просмотра
Старый 30.08.2011 02:54   #1  
Real ID Group uParty Member
Аватар для Jamshid Begmatov
Оффлайн
Сообщений: 1,417
+ 610  1,788/660
– 9  15/9

UzbekistanОтправить сообщение для Jamshid Begmatov с помощью ICQLiveJournal
Ўзбек лотин алифбоси ҳақида фикрлар

Бу мавзуда ўзбек лотин алифбоси ҳақида баъзи танқидий фикрларимни билдирмоқчиман ва форумдошларни бу борада мунозарага таклиф этаман. Менимча, янги ўзбек лотин алифбосини тузишда айрим қўпол хатоларга йўл қўйилган. Балки хато дейиш нотўғридир, лекин алифбомизда рационаллик тамойилига ва туркий тилларнинг хусусиятларига зид айрим жиҳатлар борлиги шубҳасиз.

Қуйида бу фикрларимни бирма-бир келтириб чиқаман. Қўшимчаларингиз бўлса – марҳамат. Қарши фикрларингиз бўлса ҳам бемалол келтиришингиз мумкин, лекин илтимос, асослаб беришни унутманг.

1. Менимча, x ва h (шунингдек кирил графикасида х ва ҳ) ҳарфларини ажратиш стереотипидан воз кечиш керак. Талаффузда бу товушлар чиндан ҳам фарқ қиладими? Йўқ, асло фарқ қилмайди! Ўз кўзимизни ўзимиз бўямай, бу ҳарфларни бирлаштириш керак. Битта h ҳарфи етарли.

2. Энди биринчи пунктдаги холатнинг тескариси: масалан, sirli сўзидаги иккинчи ва охирги товушлар бир биридан аниқ фарқ қилади, лекин битта i ҳарфи билан ифодаланади. Бу товушларнинг ҳар бири алоҳида ўз ҳарфига эга бўлиши керак.

3. Ch ва sh масаласига келсак. Умуман олганда, туркий тиллар имлоси фонетик тамойилга асосланган. Яъни, сўз адабий тилдаги талаффузига максимал даражада яқин шаклда ёзилади. Бошқача сўз билан айтганда, ҳар бир товуш битта ўзига тегишли ҳарф билан ёзилади. Ch ва sh ундошлари эса инглиз тилининг тарихий-традицион имлосидан шундайгина кўчириб олинган. Нима учун энди ч товушини лотинчада битта c ҳарфи билан ёзиш мумкин эмас? Ш товушини ёзиш учун Ş ёки Š ёки Ś ҳарфларининг нимаси кам? Шунда компьютерда ҳам бу ҳарфлар битта тугмани босиш орқали териларди.

4. Энди апострофлар ҳақида. Норозилигимнинг асоси шундаки, ҳарф шакллантириш учун тиниш белгиси бўлмиш апострофлар қўлланилади. Бу тубдан нотўғри. Бўлганда ҳам, бир эмас, икки эмас, нақд уч хил апостроф (яъни тиниш белгиси) имлога киритилган. Фақат ажратувчи ’ апострофининг қўлланилишини маълум даражада асосли деб ҳисоблаш мумкин. Лекин ғ ва ў товушларини ёзувда ифодалаш учун иккита белгидан (g+‘ ва o+‘) фойдаланиш ўрнига ĝ ёки ğ ва ɵ ёки ǒ ёки ö ҳарфларини киритган ўринлироқ эмасмиди? Ҳар қайси операцион системада бу ҳарфлар бор ва уларни клавиатурада алоҳида тугмачаларга бириктириш муаммо эмас.

Бир кун келиб, ҳозирги лотин алифбомиз ислоҳ қилинишига умид қилиб қоламан.

Последний раз редактировалось Nigora Umarova; 02.09.2011 в 11:03.
Ответить 
3 "+" от:
Старый 30.08.2011 10:02   #2  
Known ID Group
Аватар для Bekmirzo
Оффлайн
Сообщений: 1,253
+ 1,042  1,526/636
– 63  80/43

Uzbekistan
Цитата:
Сообщение от Jamshid Begmatov Посмотреть сообщение

1. Менимча, x ва h (шунингдек кирил графикасида х ва ҳ) ҳарфларини ажратиш стереотипидан воз кечиш керак. Талаффузда бу товушлар чиндан ҳам фарқ қиладими? Йўқ, асло фарқ қилмайди! Ўз кўзимизни ўзимиз бўямай, бу ҳарфларни бирлаштириш керак. Битта h ҳарфи етарли.

2. Энди биринчи пунктдаги холатнинг тескариси: масалан, sirli сўзидаги иккинчи ва охирги товушлар бир биридан аниқ фарқ қилади, лекин битта i ҳарфи билан ифодаланади. Бу товушларнинг ҳар бири алоҳида ўз ҳарфига эга бўлиши керак.
Yuqoridagi ikkala taklifingiz bir-biriga qarama-qarshi turibdi.
"H" va "X" tovushlari bir-biridan yaxshigina farq qiladi.

Последний раз редактировалось Nigora Umarova; 02.09.2011 в 11:04.
Ответить 
Старый 30.08.2011 10:28   #3  
Real ID Group uParty Member
Аватар для Jamshid Begmatov
Оффлайн
Сообщений: 1,417
+ 610  1,788/660
– 9  15/9

UzbekistanОтправить сообщение для Jamshid Begmatov с помощью ICQLiveJournal
Цитата:
Сообщение от Bekmirzo Посмотреть сообщение
"H" va "X" tovushlari bir-biridan yaxshigina farq qiladi.
Балки 50-100 йил аввал бу фарқ сезиларли бўлгандир. Албатта, сунъий равишда бу товушларни фарқли талаффуз қилиш мумкин, лекин тирик нутқда бундай фарқлаш ўз долзарблигини йўқотган. Хатто радио ва ТВ дикторлари ҳам, ўзбек филологияси профессорлари ҳам тирик нутқда фарқли талаффуз қилмайди. Иккинчи пунктдаги и товушлари эса, аксинча, аниқ фарқланади.
Ответить 
Старый 30.08.2011 10:36   #4  
Known ID Group
Аватар для Bekmirzo
Оффлайн
Сообщений: 1,253
+ 1,042  1,526/636
– 63  80/43

Uzbekistan
Deylik, Buxoro so'zini Buhoro deb talaffuz etish juda mushkul, meni qo'limdan kelmaydi, masalan.
"X" tovushini talaffuz qilishda tilning orqa qismi tanglay tomonga ko'tariladi. "H" tovushida bunaqa emas.
Ответить 
2 "+" от:
Старый 30.08.2011 10:52   #5  
Real ID Group
Аватар для Masud Mahsudov
Оффлайн
Freelancer
consultant
Сообщений: 1,749
+ 4,053  3,248/1,245
– 266  151/145

Uzbekistan
"ҳ" ва "х" ҳарфларини бирлаштиришни ёқламайман, чунки талаффузда улар фарқланади...

Сизнинг хулосангиздан келиб чиқиб, яна бир товушга эътиборингизни қаратсам - бу "ў" ҳарфи. "ўрдак" (ўркач, ўзбек, ўйин ва ҳк) ва "ўрмон" (ўтов, ўқ ва ҳк) сўзларида турлича, шунга кўра икки хил "ў" ҳарфини киритиш керак...

ғ, ў, ч, ш ҳарфларини лотин графикасида қўллаш бўйича айтган фикрингизга қўшиламан...

Шу билан бирга, лотин графикасига асосланган имло қоидаларига кўра жўналиш келишиги "-га" ўзидан олдинги сўз қандай ҳарф билан тугашига қарамай, ўзгаришсиз қолар экан (яъни, bog'ga, chiroqga, қабилида...). Мана шу имло қоидаси, фонетика қоидаларига кўра нотўғри тузилган, фикримча, шуни кирилл алифбосидаги имлода қандай бўлса, шундай қолдириш тарафдориман...
__________________
Мой ЖЖ
Ответить 
Старый 30.08.2011 10:57   #6  
Real ID Group uParty Member
Аватар для Jamshid Begmatov
Оффлайн
Сообщений: 1,417
+ 610  1,788/660
– 9  15/9

UzbekistanОтправить сообщение для Jamshid Begmatov с помощью ICQLiveJournal
Цитата:
Сообщение от Bekmirzo Посмотреть сообщение
Deylik, Buxoro so'zini Buhoro deb talaffuz etish juda mushkul
Бундай мисоллар топиш мумкин, албатта. Лекин бунга тескари мисоллар ҳам жуда кўп. Ана шу ҳарф сўзини ёки ҳисоб сўзини олинг-да, сунъийлаштирмасдан, табиий, томоғингиздан ўзи чиққан шаклда талаффуз қилиб кўринг. "Юмшоқ" ёзилиши жудаям сунъий. Таклифим талаффузни эмас, ҳарфни бирлаштириш, яъни битта h ҳарфи шу фонеманинг барча шаклларини бемалол ифода эта олади, тил бундан ҳеч нарса йўқотмайди. Фарқли ёзиш зарурлиги бу фақат ақлимизда ўрнашиб қолган стереотип.
Ответить 
Старый 30.08.2011 11:06   #7  
Real ID Group uParty Member Ultimate
Аватар для Shokir Dolimov
Оффлайн
Ҳарбий пенсионер
Сообщений: 3,959
+ 6,220  7,278/2,050
– 77  332/176

UzbekistanFacebook
Цитата:
Сообщение от Jamshid Begmatov Посмотреть сообщение
... тил бундан ҳеч нарса йўқотмайди.
Ундай бўлса, «ҳар» билан «хар»ни қандай фарқлаб олишим керак бўлади? Контекстга қараб бўлса керакда?
__________________
Тилга эътибор - элга эътибор! http://dolimov.zn.uz/ - ЧҚБТ фани ўқитувчисига

Последний раз редактировалось Nigora Umarova; 02.09.2011 в 11:05.
Ответить 
Реклама и уведомления
Старый 30.08.2011 11:10   #8  
Real ID Group uParty Member
Аватар для Jamshid Begmatov
Оффлайн
Сообщений: 1,417
+ 610  1,788/660
– 9  15/9

UzbekistanОтправить сообщение для Jamshid Begmatov с помощью ICQLiveJournal
Цитата:
Сообщение от Masud Mahsudov Посмотреть сообщение
"ҳ" ва "х" ҳарфларини бирлаштиришни ёқламайман
Барчанинг фикрини ҳурмат қиламан, лекин х ва ҳ борасида фикрим қатъий
Цитата:
Сообщение от Masud Mahsudov Посмотреть сообщение
яна бир товушга эътиборингизни қаратсам - бу "ў" ҳарфи. "ўрдак" (ўркач, ўзбек, ўйин ва ҳк) ва "ўрмон" (ўтов, ўқ ва ҳк) сўзларида турлича
Билишимча (фақат билишимча, атвичат қимийман) адабий ўзбек тилида бу товушлар бир хил талаффуз қилинади, фарқ эса шеваларда сақланиб қолган. Айниқса Андижон шевасида бу фарқ яққол сезилади. Яъни (маккани) ўрмоқ ва (сочни) ўрмок сўзларидаги ў товушларининг биттаси томоқдан, биттаси лабдан чиқади.
Цитата:
Сообщение от Masud Mahsudov Посмотреть сообщение
лотин графикасига асосланган имло қоидаларига кўра жўналиш келишиги "-га" ўзидан олдинги сўз қандай ҳарф билан тугашига қарамай, ўзгаришсиз қолар экан (яъни, bog'ga, chiroqga, қабилида...). Мана шу имло қоидаси, фонетика қоидаларига кўра нотўғри тузилган, фикримча, шуни кирилл алифбосидаги имлода қандай бўлса, шундай қолдириш тарафдориман
100% қўшиламан.
Ответить 
2 "+" от:
Старый 30.08.2011 11:12   #9  
Known ID Group
Аватар для Bekmirzo
Оффлайн
Сообщений: 1,253
+ 1,042  1,526/636
– 63  80/43

Uzbekistan
Цитата:
Сообщение от Jamshid Begmatov Посмотреть сообщение
Бундай мисоллар топиш мумкин, албатта. Лекин бунга тескари мисоллар ҳам жуда кўп. Ана шу ҳарф сўзини ёки ҳисоб сўзини олинг-да, сунъийлаштирмасдан, табиий, томоғингиздан ўзи чиққан шаклда талаффуз қилиб кўринг. "Юмшоқ" ёзилиши жудаям сунъий.
Talaffuz qilib ko'rdim, ikkalasida ham tomog'imdan "H" tovushi chiqdi, "X" emas.

Цитата:
Сообщение от Jamshid Begmatov Посмотреть сообщение
Таклифим талаффузни эмас, ҳарфни бирлаштириш, яъни битта h ҳарфи шу фонеманинг барча шаклларини бемалол ифода эта олади, тил бундан ҳеч нарса йўқотмайди. Фарқли ёзиш зарурлиги бу фақат ақлимизда ўрнашиб қолган стереотип.
Siz o'rtaga tashlayotgan muammo mavjud. U ham bo'lsa, asosan, o'zbek tilini rus tili bilan baravar o'rgangan, boshqacha aytganda, rus maktablarida o'qigan o'zbeklarda uchraydi. Stereotip asosan o'shalarda mavjud, deb o'ylayman.
Masalan, "H" hamda "X" tovushlarini yozuvda ifodalashda xato qiladigan tanishlarimning deyarli barchasi rus maktablarida o'qishgan.
Ответить 
Старый 30.08.2011 11:15   #10  
Аватар для myu
Оффлайн
Сообщений: 508
+ 634  332/169
– 42  12/9

UzbekistanОтправить сообщение для myu с помощью ICQ
"br" бирлан тугайдиган йил ойларнинг ёзилишини куриб чикиш керак, масалан хозирги кунда кузга яккол ташланадиган Мустакиллигимиз куни имло коидаларига кура, "1-sentabr" ёзилиши керак, аммо аксари холларда "1-sentyabr" куринишлагилар куп учрамокда. "Y" харфини кайтариш ёки кайтармасликни хам куриб чикиш зарур.
Ответить 
Ответить
Опции темы
Опции просмотра




Powered by vBulletin® Version 3.8.5
Copyright ©2000 - 2024, Jelsoft Enterprises Ltd. Перевод: zCarot
Advertisement System V2.5 By Branden
OOO «Единый интегратор UZINFOCOM»


Новые 24 часа Кто на форуме Новички Поиск Кабинет Все прочитано Вверх