AKA:Nigorabegim
Сообщений: 8,095
+ 8,360
10,318/4,529
– 37
58/50
|
Цитата:
Узбек адабиётида Тохир Малик узининг “Фалак”, “Сомон йули элчилари”, “Тириклик суви”, “Захарли губор” (“Васваса” номи билан кайта ишланган), “Чоррахада колган одамлар” (“Девона” номи билан кайта ишланган) ва бошка фантастик, “Чархпалак”, “Калдиргоч” (“Савохил” номи билан кайта ишланган), “Бир куча, бир кеча”, “Сўнгги ўк”, “Шайтанат”, “Ов”, “Мурдалар гапирмайдилар”, “Иблис девори”, “Мехмон туйгулар”, “Жиноятнинг узун йули”, “Одамийлик мулки” сингари детектив ва маърифий асарлари билан танилган ва китобхонларнинг севимли адибига айланган ижодкордир.
Тохир Малик 1946 йилнинг 27 декабрь куни Тошкентда зиёли оиласида дунёга келди. Барча тенгдошлари сингари у хам урушдан кейинги турмуш кийинчиликларини бошидан кечирди. Оиладаги беш фарзанднинг кенжаси булган Тохир макабга бормай турибок, дарс тайёрлаб ўтирган акалари ва опалари ёнида саводини чикарди. Укасининг китобга булган ихлосини сезган акаси унга хозирга кадар эъзозлаб саклаётгани - “Мард йигит” эртаклар тупламини совга килди.
Таникли узбек адиби ва таржимон Мирзакалон Исмоилий Тохир Маликнинг тогаси булиб, уни 1949 йилда “халк душмани” деган тухмат билан камокка олишади.
“Кечаси уйгониб кетиб карасам, аям рахматли кора чирок нурида дуппи тикиб утирибдилар. Кўллари ишда-ю, кузларида ёш. “Нега йиглаяпсиз?” деб сурадим. Жавоб бермадилар. Сабабини орадан йиллар утиб билдим. Тогамнинг “халк душмани” эмаслиги маълум бўлиб, “окланиб” чикканларида иккинчи синфда ўкирдим. Дастлабки машкларим ушанда бошланган. Аммо ёзганларимни талабчан тогамга курсатишга чучир эдим”,-деб эслайди адиб.
Дастлабки хикояси 1960 йилда “Гулхан” журналида чоп этилади. 1963 йилда Тохир Малик Тошкент Давлат универитетининг кечки журналистика булимига укишга кириб, кундузи курилишда дурадгор, гишт терувчи булиб ишлай бошлайди. У ижодга доир машкларни давом эттирар экан, устоз-тоганинг икки угити – “Узинг яхши билмаган нарсани ёзма”, “Бошкалар юрган йулдан юрма, уз йулингни топ”га хамиша амал килди. Болаларга атаб ёзилган хикоялари билан бадиий адабиёт сирларини урганган Тохир Малик кейинчалик узбек адабиётида кам эътибор берилган фантастика жанрига кул урди ва бир катор асарлари билан китобхонлар эътиборини козонди. Унинг талабалик йилларида ёзилган “Хикмат афандининг улими” асари узбек адабиётининг фантастика йуналишида яратилган биринчи кисса хисобланади. Ёзувчининг бир катор асарлари рус ва бошка тилларга таржима килинди. “Сўнгги ўк” асари асосида етти кисмли, “Шайтанат” асари асосида йигирма кисмли бадиий фильмлар суратга олиниб, намойиш этилди.
Тохир Малик ўнга якин радиопьесалар, хужжатли фильм сценарийлари, бадиалар муаллифи. Бадиий таржима сохасида хам хизмат қилган.
Тохир Малик 1966 йилдан эътиборан матбуот сохасида ишлайди. “Ленин учкуни” (хозир “Тонг юлдузи” деб номланади), Узбекистон радиосида, Гафур Гулом номидаги ва “Чулпон” нашриётларида, “Шарк юлдузи”, “Ёшлик” журналларида ишлади. У ижодий фаолияти давомида хаётни, инсонлар табиатини атрофлича урганди. Ёзувчи асарларини укир экансиз, уларда тасвирланган энг ёмон одамлардан хам баъзан нафратланмайсиз, аксинча уларнинг кисматига ачинасиз. Нега шундай? Чунки ёзувчи инсонларни, уларнинг ички кечинмаларини, рухиятларини синчилаб урганади ва китобхонни хам мана шу рухият оламига олиб киради. Уни шу холга солган сабабларни тахлил килишга ва хулоса чикаришга йуналтиради.
“Алвидо, болалик” асари Тохир Малик ижодида алохида урин тутади. Асардаги асосий мавзу – хеч ким жиноятчи булиб тугилмайди, болани атроф-мухит, жамиятдаги турли иллатлар жиноятчига айлантиради. Бу хакда адибнинг узи шундай дейди: “Мен усмирлар ва ёшларнинг жиноят кучасига кириб колаётганига бефарк караб туролмайман. Болалар ахлок тузатиш колонияларига хар борганимда юрагим эзилади. Озод, эркин яшаб, укиб, хунар урганадиган ёшдаги болалар бу ерга кандай тушиб колдилар?! Нахот жиноят олами уларга жозибали куринса?! Мен жиноят оламини “Шайтанат”, яъни шайтонлар етовидаги зулмкорлар мамлакати деб атаб, “Эхтиёт булинг, жигарларим, бу кучага якин йуламанг. Боши берк бу кучанинг адогида факатгина азобли, хорли улим топасиз”-, демок ниятида ёздим. Ёзганларимни огохлантириш деб кабул килишларини истардим”. Мазкур асар сахналаштириб Тошкентда ва Андижонда ёшлар театрларида намойиш этилди.
Ёзувчининг ижодий фаолияти хукумат мукофотлари ва турли адабий мукофотлар билан такдирланган. 2000 йилда Узбекистон Республикаси Президенти фармонига кура “Узбекистон халк ёзувчиси” унвони берилган.
Тохир Малик хозирги замон узбек адабиётининг ёркин намояндаларидан бири. У узининг катор асарлари билан узбек фантастик адабиёти тараккиётига сезиларли таъсир курсатди. Хар бир асари адабиётда вокеа сифатида кутиб олинди. «Захарли губор», «Сомон йули элчилари», «Чоррахадаги одамлар», «Фалак» ва бошка фантастик асарлари узбек китобхонларининг севимли китобларига айланган. Тохир Малик уз асарларида саргузашт унсурларидан бадииятнинг ажралмас кисми сифатида фойдаланади. Саргузашт унсурлари купроқ инсон рухиятининг турли-туман товланишларини, кирраларини тасвирлаш учун хизмат килади. У узининг дастлабки хикоялариданок инсон оламининг мураккабликларини синчковлик билан урганишга интилади.
Тохир Малик Тошкент Давлат Университети журналистика факультетининг кечки булимида тахсил олар экан, кундузлари узининг булажак кахрамонлари билан курилишда оддий курувчи булиб ишлади, кейинчалик мактабда укитувчилик килди. Ёзувчи газета-журнал тахририятларида мухбирлик киладими, мухаррир булиб ишлайдими, каерда булмасин, кишиларнинг рухий олами билан хатти-харакати уртасидаги мантикий богликликни топишга харакат килди. Китобхонлар унинг хар бир асарини интиклик билан кута бошладилар.
Герберт Уэллс, Жюль Верн, Алексей Толстой, Александр Беляев каби фантастик ёзувчиларнинг асарлари кишиларнинг маънавиятини шакллантиришда, жамиятнинг тараккиётини тезлатишда мухим ахамиятга моликлигидан ташкари илмий фикрларнинг ривожланишига хам таъсир курсатгани маълум.
Одатда, фантастика жанридаги асарларда адиб илмнинг сунгги ютукларига таянган холда унинг кейинги тараккиёти натижаларини тасаввур кучи билан курсатишга харакат килади. Лекин бундай асарларда хам образлар тасвирида уларнинг хаётий ва таъсирчан тасвирланиши мухим ахамият касб этади.
Тохир Маликнинг «Фалак» фантастик киссасида профессор Жахонгир Алиев яратган элаллома ускунаси - уликларнинг хотирасини тиклай оладиган электрон машина ёрдамида замондошларимизнинг бундан беш асрлар олдин утган аждодлар маънавиятига килган сафари акс эттирилади. Мирзо Улугбек, Абдулвахоб, Камариддин, муфти, Жамшид сингари мураккаб такдирли шахсларнинг рухий дунёси, Шамсибек ва Махфуза каби покиза инсонларнинг хаёти акс эттирилган. Аслида, улар улик бўлса-да, маънавий оламининг бегуборлиги туфайли купчилик тирикларга караганда хам китобхонлар калбида жой олади. Шахсий манфаат ва худбинлик кон-конига сингиб кетган кимсалар билан эл-юрт манфаати учун куйиб-пишган олижаноб инсонлар уртасидаги зиддият жонли лавхаларда уз ифодасини топган. Асардаги фантастик унсурлар укувчини дадил фаразлар сари етаклайди.
Адибнинг «Чархпалак», «Алвидо, болалик», «Сунгги ук» асарлари адабиётимизда муайян уринни эгаллади. «Сунгги ук» киссаси асосида суратга олинган етти кисмли видеофильм купчиликда кизикиш уйготди. Асарда тасвирланган якин кечмишимиздаги мураккаб ва мушкул вокеалар, огир манзаралар тасвири китобхон калбини ларзага солмай куймайди. Тухмат ва нохаклик курбонла-рининг аянчли кисмати «Ов» киссаси ва «Эркин» хикоясида хам мантикан давом этади. «Халк душмани» дея тухмат килинган отасининг хаклигини ўн етти яшар Эркин яхши англайди. Камокхонанинг темир эшиклари ортида у мураккаб уйлар исканжасида кечалари тулганиб чикади. Ва нихоят «чарм курткали одам»нинг бир охангдаги бетиним саволларига, ашаддий кийнокларига унинг асаблари дош беролмай колади... «Акл-хушини йукотган Эркин билагини шартта-шартта тишлаб ташлади. Томиридан отилган илик кон юзига тегиб, кўнгли бехузур бўлди. Кўз олдидаги дарёда кон мавж урди. Мавжлар устида камокхона, камокхона ичида Эркин чайкалди. Чайкала-чайкала хушидан кетди».
Эркин жонидан кечиб булса-да, отасининг хотирасини пок саклади, рухини эъзозлади.
«Шайтанат» киссасидаги такдири бири-бирига ухшамаган, киёфаси-ю феълу атвори, дунёкарашлари бири-биридан тубдан фарк килувчи «Шайтанат» оламининг вакиллари гох ошкора, гох пинхона узаро кураш олиб борадилар.
Хатто аламзадалик туфайли бешафкатлик кучасига кирган Асадбек вакти-вакти билан энг оддий инсон, айникса, хасталикка чалинганида эса ожиз банда сифатида намоён булади. Ёзувчи хар бир образнинг энг нозик кирраларини топа билади. Шу боисдан хам 4 китобдан иборат «Шайтанат» киссаси якин утмишдаги вокелигимиз сифатида китобхонга кучли таъсир этади, канча-канча кишиларни турмушнинг «ункир-чункирлари»дан саклашда сергаклантиради.
Кисса Тохир Малик истеъдодининг серкирра йуналишларини ифода этувчи чинакам бадиий асар сифатида адабиётимиздан муносиб урин эгаллади.
Тохир Малик хайрли ишга кул урган. У утмиш хаётимизнинг кат-катларини вараклаб, хакикат илдизларини топишга интилаётган ёзувчи. «Халк узининг асл фарзандларини юракдан юлиб ташлашларига йул куймайди. Кодирийни, Чулпонни, Фитратни душман деб ишонтиришга харакат килдилар. Халк ишонмади бу тухматга. Бу фарзандларига булган мехр, ишонч авлоддан авлодга утди... Уларга ачиниш эмас, улар билан ФАХРЛАНИШИМИЗ зарур. Факат ночор одамларгагина ачинадилар. Бечора, яъни чораси йук, чорасиз дейдилар. Улар бечора эмас, улар БУЮК эдилар. Биз уларнинг камалганлари, отилганлари учунгина эъзоз этмаймиз. Камалганлар, отилганлар куп. Биз Чулпон, Кодирий, Фитрат, Усмон Носир, Элбек, Гози Юнусларни буюк истеъдод эгалари булганлари учун бошимизга кутарамиз. Ана шу буюк истеъдодларни халкка, айникса, ёшларга билдириш, тушунтириш бизнинг бурчимиз», — деб ёзади адиб «Кундаликдан сахифалар»ида.
Чиндан хам, Тохир Малик замондошлар калбига йўл топиб, уларнинг теран оламини забт этаётган ижодкордир.
www.tohirmalik.uz
|
|