Бешик бола соғлиғига зарарли таъсир кўрсатадими?

[Nigora Umarova]

Миллий Академик драма театрида қўйилган "Ўзбекча рақс" спектаклида ўзбек қишлоғига келин бўлиб тушган рус қизи Марямхон(Мария Степанова), "Сизлар болани қийнаб қўл-оёғини боғлаб ташлайсизлар",-деб қайнонаси Қумри чеварга индаалло қилади.
Бугунги кунда бешик ҳақида ҳам салбий, ҳам ижобий фикр юритишади.
Сизнингча, бешик ҳақиқатан ҳам бола соғлиғига зарарли таъсир кўрсатадими? Оёқ-қўлини қийшайиб қолиши, умуртқа поғонасининг нотўғри ривожланиши, черепной давленияга олиб келадими?

Фикрингизни билдирасиз деган умиддаман, муҳтарам форумдош!
[MOD]Мавзуда очилган сўровномада барча форумдошлар қатнашишларини хоҳлардим. Шунинг учун ҳам сўровномани ёпиқ тарзда эълон қилдим.[/MOD]

[Камолиддин Зайнутдинов]

Сообщение от Nigora Umarova

Сизнингча, бешик бола соғлиғига зарарли таъсир(оёқ-қўлини қийшайиб қолиши, умуртқа поғонасининг нотўғри ривожланиши, черепной давления)га олиб келадими?

Нигора опа сиз ва биз бешикда ётганмиз. лекин хеч қаеримиз қийшиқ эмас. черепной давления деган ташхисни уша махал врачлар болаларга қўйишмаган. лекин хозирги махалга келиб бешикда ётмийтган боларга қараб шу хамма касалликларни кўрасиз. онам физиотерапия бўлимида ҳамшира бўлиб ишлайдилар. ва айтшлари бўйича хозирга болаларни кўпчилигини оёоғи қийшиқ. уларни ота-онаси шуни тўғрилаш учун уқалаш ва парафин муолажаларини олишга келишади.
менинг фикрим бешик ва болани йўргаклаш керак. буни хеч хам зарар жойи йўқ.

[Nigora Umarova]

Бешик ҳақида "Алла уйи" марказининг директори, филология фанлари доктори Мунаввара Ёқуббековага мурожаат қилдик.

Мунаввара Ёқуббекова [Мен – Якуббекова(Саидхонова) Мунаввар Мухамедовна 1952 йил 19 декабрда Андижон вилояти Андижон туманидаги Хакан қишлоғида хизматчи оиласида туғилган. 1990 йили «Ўзбек халқ аллаларининг жанр табиати ва бадиий хусусиятлари» мавзусида номзодлик диссертациясини ёқлаган. 1996 йили доцент илмий унвонини олган, 2005 йили «Ўзбек халқ қўшиқларининг лингвопоэтик хусусиятлари» мавзусида докторлик диссертациясини ҳимоя қилган. Мақолалари дунёнинг 13 тилига таржима қилиниб, чет эл китобхонлари ҳукмига ҳавола этилган. 3 та маколаси Германия, Сурия, Қирғизистон илмий нашрларида чоп этилган.
Ҳозирги кунда 2009 йилнинг 29 августда ташкил этилган Республика «Алла уйи» маданий-маърифий марказининг раҳбари сифатида фаолият олиб бормоқда

[Nigora Umarova]

Бешик... Афсона ва ривоятларда «олтин», «кумуш» сифатлари билан таъриф этилган, не-не доноларни, не-¬не қаҳрамонларни ардоқлаб ўстирган пурҳикмат анжом. Аждодларимизнинг ижодкор даҳоси ихтиро қилган; неча-неча авлодлар синовидан ўтиб, сайқал топган муқаддас ўриндиқ. Бешик бошида айтиладйган аллаларда бола парвариши, тарбияси учун энг зарур анжом бўлмиш бешик тахтга ўхшатилади.<cut>
Масалан:
Алла, алла аҳди бор, алла,
Ётадиган тахти бор, алла.
Отаси бору онаси бор, алла,
Шу боланинг бахти бор, алла.
Тахт – салтанатдаги энг мўътабар, эътиборга лойиқ жой. Тахт эгаси саодатманд киши ҳисобланган. Бошқа бир аллада эса: «Эмгиси келса, маммаси бор, ётгиси келса, алласи бор»,- дейилади. Кўриниб турибдики, бу ўринда ҳам бешиги бор гўдак бекаму кўст эканига ишора бор.
Ота-боболаримиз бешикни энг мустаҳкам, энг хушбўй ёғочлардан ясаганлар. Ёғочнинг қандай дарахтдан бўлиши алоҳида аҳамият касб этган. Бу мақсадлар учун тут ва ўрик ёғочлари маъқул кўрилган. Мевали дарахтдан ясалган бешикда ётган бола серфарзанд бўлади, ўзидан кўпаяди, деган эътиқод ҳам кўзда тутилган. Бу удум аллаларда қуйидагича акс этади:
Ўрик ёғочдан бешигинг, алла,
Ўргилиб кетсин онанг, алла.
Тут ёрочдан бешигинг, алла,
Термулиб ўтсин онанг, алла.
Юмшоқ ёғочдан қилинган бешик омонат бўлишидан ташқари, бу ёғочни қурт ейишини ҳам назардан қочирмаган усталар бешик ясаш учун ишлатиладиган дарахтни эътибор ва ихлос билан излаганлар. Ҳунарманднинг фидойилиги харидорлар томонидан ажойиб бир тарзда рағбатлантирилган. Яъни, удумга кўра, бешик савдолашилмасдан, сотувчи айтган нархда харид қилинган. Бу билан ҳунарманднинг инсофи ва виждонига ишонч изҳор этилган.
Бешикнинг тузилиши ҳам таҳсинга лойиқ. Бутун дунёда энг мақбул қурилма деб тан олинган гумбазсимон қубба шакли бешикнинг шакли учун асос қилиб олинган. Бунда қадимги масжид, мадраса, ҳаммом, омбор, мақбара каби иншоотлардаги сингари гумбазнинг хосиятли муҳит ҳосил қилиши кўзда тутилган. Бешикнинг асосига, кунгурадор дастасига фойдаланишда қулайлик туғдириши учун шакл берилган. Устки томонидан суянчиқ бўлган даста болани ҳар хил тасодифий зарбалардан ҳимоялаш учун хизмат қилган. Бешик дастани ушлаб тебратилган, она шу дастага суяниб фарзандини эмизган. Дастага турли овутувчи, гўдак диққатини тортувчи ўйинчоқлар осилган. Қўлбоғ ва оёқ боғичлари ҳам шу дастага маҳкамланган. Бешикнинг узунлиги 90-95 см ўлчовга эга бўлиб, бу узунлик боланинг бешик ёшидаги тараққиётини ҳисобга олган ҳолда танланган. Эни 56-60 см оралиғида.
Гўдакнинг эркин ётиши учун имкон берадиган бу хилдаги кенглик, унинг тўлишишини ҳам ҳисобга олган. Баландлиги 60 см гача боради. Бу баландлик болани белаш ва ечишга қулай шароит яратишдан ташқари, бешик ичидаги жажжи муҳитнинг баҳаво бўлишини таъминлаган. Бешик шаклини тўлдирувчи ускуналардан тувак билан сумакнинг алоҳида аҳамияти бўлиб, гўдак тагини ҳўл қилмай, узоқ, вақт ором олиши учун ушбу мосламалар ўйлаб топилган. Чақалоқни ҳар хил ҳашаротлардан, зах ва совуқдан ҳимоя қилиш учун, бола ётадиган тахта ўриндиқнинг баландлиги 30 см қилиб ишланган.
Бешик гўдакнинг танасига озор бермайдиган, аксинча, унга фароғат бағишлайдиган турли мосламалар билан жиҳозланган. Уларни «бешик афзаллари» ёки «бешик белик» деб атайдилар. Бешик афзалларига: қўғиз, тувак, сумак, қўлбоғлар, йўргаклар, таг чойшаб, ёстиқ, қўл ва оёқ чойшаблари, таг тўшак, уст тўшак, чамбарак. тахтакач, бешик ёпқи кабилар киради. Халқ орасида бешик тузаш ўзгача ихлос билан амалга ошириладиган удум даражасига кўтарилган. Халқ аллаларида бешик тузашга орзумандлик:
Олтин бешик олдирай, алла,
Кумуш бешик олдирай, алла.
Болагинам тагига, алла,
Бахмал тўшак солдирай, алла,
–дея, тасвирланади.
Фарзанд – оиланинг келажаги, ота-она умрининг, наслу иасабининг давомчиси. Уни суйиб-ардоқлайдилар, асраб-авайлайдилар. Фарзанд азиз бўлгани учун у ётадиган жой ҳам азизу муқаддас: бешик анжомларининг ҳаммаси ҳосиятли, қадр-қимматли. Шу боис бешик афзаллари ҳам меҳр ва ихлос билан тайёрланган.
Бешикнинг бош анжоми – қўғиз. Қўғиз арпа ёки шоли тўпонидан, баъзан тариқдан тайёрланади. Бешикнинг тувак қўйиладиган жойига мос равишда қўғизнинг, таг тўшак ва таг чойшабнинг ҳам думалоқ, тешиги бўлади. Бу те-шик орқали сумак тувакка тушиб туради. Қўғиздаги тўпон шу қадар ҳаракатчанки, уни қўл билан пайпаслаб исталган шаклга келтириш мумкин. Тўпон гўдак танасига ботмайдиган қалин тўшак вазифасини ўтайди. Унинг устидан таг тўшак, ёстиқча ва таг чойшаб тўшалади. Сўнгра гўдакнинг боши, елкаси ва қўлларини ўраб турувчи йўргаклар ҳамда оёқни ўраб турувчи йўргак ёзилади. Гўдак ётқизилгач, аввал унинг боши, елкаси, сўнгра қўлбоғлар ёрдамида қўллари ва сумак ўрнатилиб, оёқлари маҳкамлаб беланади. Бола ухлагач, об-ҳавога қараб юпқа ёки қалин бешикёпқи ёпиб қўйилади. Бешикнинг бош томони қиблага қаратиб, тагига тўшак солинади. Тўшак тебратиш пайтида ортиқча шовқиндан, кескин силкинишлардан сақлайди.
Ёзи иссиқ, қиши совуқ кечадиган, хоналарни иситиш учун қулай мосламалар бўлмаган ҳаёт шароитида Марказий Осиё иқлими учун бешикнинг бола парваришидаги аҳамияти катта бўлган.
Халқимизда бешикда ётган болага нисбатан: «Бешик боласи – бек боласи», «Бешик эгаси» деган иборалар қўлланилади. Бешик мурғак гўдакнинг қароргоҳи, доимий ётоғи бўлганлиги учун ҳар хил ҳашаротлардан, инс-жинслардан, ёмон таъсирдан сақлаш чоралари кўрилган. Шу мақсадда қатор урф-одатлар, ирим-сиримлар келиб чиққан. Бешик билан боғлиқ удумлар, иримлар, айтим ва олқишларнинг айримлари ҳозир ҳам у ёки бу тарзда сақланган, баъзиларининг ўрнини замонавий урф-одатлар эгалламоқда. Бешик ҳам юртимизнинг кўпчилик ҳудудларида ўз ўрнини жажжи каравотчалар, шинам аравачаларга бўшатиб бермоқда. Тувак ва сумак ўрнига боланинг оромли уйқусига памперслар – бир мартали тагликлар посбонлик қилмоқдалар.
Қадимдан бешикнинг бош томонига қалампир, пиёз, пичоқ, қайроқ тош, тароқ, нон ва туз қўйилган; дастасига қўзмунчоқ илинган. Болани ўнг томонидан «пўшт-пўшт, бешик эгаси келди». «бобовлари қочсин» каби сўзлар билан бешикка ётқизилган. Чақалоқнинг боши қийшиқ бўлмасин учун уни навбат билан гоҳ ўнг, гоҳ, чап томондан эмизилган. Агар бош суягида ўзгариш сезилса, ёстиқ остига тароқ қўйиб, ўзгаришни бартараф қилинган. Икки киши бир бешикни тебратиши, икки бешикни ёнма-ён қўйиш ман қилинган. Болани белаш олдидан «елкаси пахта, бешиги тахта» дея силаганлар, бешикдан ечганда эса, боланинг орқасига ва бешикдаги ўрнига уч марта енгил-енгил уриб қўйилган. Бешикдан ечилган бола туз, хамиртуруш ёки исириқ солинган сувда тез-тез чўмилтириб турилган. Гўдакнинг артиб қуритилган баданига эса майда туйиб эланган покиза тупроқ суртилган.
Бешикка белашгача чақалоқнинг қулоғига азон чақирилиб, унга исм қўйилган. Беш кунни бехатар ўтказгани шарафига эса «беш оқшом» деб номланган жажжи зиёфат уюштирилган. Қиз болани етти кунлик бўлганда, ўғил болани тўққиз кунликдан кейин биринчи бор бешикка белаш расм бўлган.
Бешик билан боғлиқ удумларнинг энг тантанавори бешик тўйи маросими саналган. Бешик тўйида тўнғич фарзанд кўрган келинчакнинг онаси бешик тузаб, бир гуруҳ аёллар билан махсус тайёргарлик кўрган ҳолда, қизиникига меҳмонга келган. Янги бешик олиниб, унга яраша бешик афзаллар ҳозирланган. Чақалоққа, унинг ота-онасига, қудаларга сарполар қилинган.
Чақалоқ туғилганининг шукронасига ўтказиладиган бешик тўйи маросимига қариндош-уруғлар, ёру дўстлар таклиф қилинганлар. Улар чақалоққа атаб сарполар келтирганлар. Йиғилганлар чақалоққа сиҳат-саломатлик ва бахт-саодат тилаб дуолар қилганлар. Кекса момолардан бири болани янги бешикка белаган. Бешик устидан сочқилар сочилган. Бешикёпқи устига етти қават мато ёпилган. Бу ирим етти пуштини билсин ва ўзи ҳам етти пуштини кўрсин, деган ниятни билдирган. Сўнгра чақалоққа алла қўшиғи куйланган.

Мунаввара Ёқуббекова, филология фанлари доктори.

[Nigora Umarova]

Бешикнинг зарарли тарафини кўраётганларнинг фикрича, боланинг қўл-оёғини боғлаб қўйиш унда мутелик психологиясини шаклланишига олиб келади, дейишмоқда. Агар шундай бўлса, довюрак аждодларимиз ҳам бешикда ётишган-ку?!..

[Камолиддин Зайнутдинов]

Сообщение от Nigora Umarova

боланинг қўл-оёғини боғлаб қўйиш унда мутелик психологиясини шаклланишига олиб келади, дейишмоқда.

русчасига айтганда бу хаммаси чушь и бред(узур агар қўполлик қилган бўлсам). агар мутеликга олиб келса унда Чингизхон авлодларини ва бошқа босқинчиларни ким қувган экан? хозирги АҚШ хукуматими? улар хеч бешикда ётишмаган лекин уларнинг болаларига бир қаранг. кўпчилигида ортиқча вазн бор. агар бешик мутеликга олиб келса унақада мирзо Бобур қанақа қилиб Хиндостонни босиб олган?

[Nigora Umarova]

Сообщение от Камолиддин Зайнутдинов

русчасига айтганда бу хаммаси чушь и бред(узур агар қўполлик қилган бўлсам). агар мутеликга олиб келса унда Чингизхон авлодларини ва бошқа босқинчиларни ким қувган экан? хозирги АҚШ хукуматими? улар хеч бешикда ётишмаган лекин уларнинг болаларига бир қаранг. кўпчилигида ортиқча вазн бор. агар бешик мутеликга олиб келса унақада мирзо Бобур қанақа қилиб Хиндостонни босиб олган?

Камолхон!
Ҳамманинг бу борада ўз фикри бор, албатта. Биз ҳам бешикда ётганмиз. Бешиккка миллий қадрият сифатида қарайман.

[Ustoz]

Qizig`i shunda-ki, agar beshikni bizning ota-bobolarimiz emas, Yevropa mamlakatlarining biri yoki Amerika ihtiro qilganida hozir butun dunyo undan foydalanayotgan bo`lardi. Bizda rus yoki birorta chet tilini chala o`rganib olib "kulturniy" bo`lib qoladiganlarimiz juda ko`p, beshikni ko`proq tanqid qiladiganlar o`shalar, chet elliklar emas.

[Nigora Umarova]

Бундан ташқари қуйидаги мақолалар билан танишишингиз мумкин:
Бешик жазо анжомими?
Алла, бешик.

[Nigora Umarova]

Сообщение от Ustoz

...Bizda rus yoki birorta chet tilini chala o`rganib olib "kulturniy" bo`lib qoladiganlarimiz juda ko`p, beshikni ko`proq tanqid qiladiganlar o`shalar, chet elliklar emas.

"O'zingdan chiqqan baloga, qayga borarsan da'voga" deng...