Марҳум Аъзам Ўктамни ёд этиб

[AbdulAziz]

A’zam O’ktam

(1960-2002)

A’zam O’ktam (A’zam Xudoyberdiev) 1960 yil 4 oktyabrda Farg‘ona viloyatining Buvayda tumanida tug‘ilgan. ToshDUning jurnalistika fakultetini bitirgan (1985). «Kuzda kulgan chechaklar» (1989), «Kuzatish» (1990), «Ziyorat» (1992), «Taraddud» (1993), «Ikki dunyo saodati» (1998), «Qirqinchi bahor» (2000) she’riy to‘plamlari nashr etilgan. «Bola dunyoni tebratar» (1988), «Xabar» (1995) kabi nasriy asarlar muallifi. Rabindranat Tagor va Nikolay Rubtsovning turkum she’rlarini o‘zbek tiliga tarjima qilgan. 2002 yili Toshkent shahrida vafot etgan.

Manba

[AbdulAziz]

Bahodir KARIMOV,
filologiya fanlari doktori

A'zam shoirning o‘ktam ovozi

Iste’dodli shoir A’zam O’ktamdan muxlislariga “Kuzda kulgan chechaklar”, “Kuzatish”, “Ziyorat”, “Taraddud”, “Ikki dunyo saodati”, “Qirqinchi bahor” kabi she’riy to‘plamlari hamda “Xabar” qissasi meros bo‘lib qoldi.

A’zam O’ktamning adabiy shaxsiyati va qiyofasini, iste’dodining asosiy qirrasini she’riy asarlari belgilaydi. Uning she’rlari hikmatli, iztirobli, o‘yinli, hisli, tazodli, tashbehli, irsoli masalli, piching-kinoyali... Ijodkorning she’rlarida “o‘z” va “o‘zga”, “men” va “sen”, “birov” juftligi ko‘p ishlatiladi. Lirik “men”ni aksar hollarda ijodkor meni bilan to‘la-to‘kis yonma-yon qo‘yishda xatolik yo‘q. Ammo, “sen” hamda “birov”ning ko‘lami keng. “Birov” ortida yor, do‘st, dushman, shogird, ustoz kabi obrazlar va, hatto, “men” ham turadi.

A’zam O’ktam tabiatiga xos to‘g‘rilik, qat’iyat, askiya, hazilga moyillik, hozirjavoblik kabi xususiyatlar she’rlarida ham mujassamini topgan. Aslida, so‘zga e’tibor, so‘zida turish, so‘zini birovlar ixtiyoriga bermaslik shoirning yuksak madaniyatidan darak beradi. Ortiqcha gapirib qo‘yish – xatarli. Inson qalban hidoyat topgan bo‘lishi mumkin ammo o‘rinsiz gapirib qo‘yish yomon: “Tilim, qo‘rqinchlarim sendan, Xatarli senga erk bermoq”. (“O’tinch”).

...
A’zam O’ktam bir she’rida: “O’lim demang, o‘lim o‘lsin! O’ynab-kulib yuzga to‘laman”, deb yozgan edi. Shoirni o‘lgan demang, azizlar, “o‘lim, o‘lsin!” A’zam O’ktam bu yil ellikka to‘ldi.


A’zam O’ktam “o‘ynab-kulib yuzga” ham to‘lajak!

davomi...

[AbdulAziz]

TARADDUD

Aniq hech narsa yo‘q, har narsa tusmol,
Ayblarim o‘ylasam - hushdan ozarlik.
Qizlarning yuziday ochilgan osmon
Bulut kelishiga ko‘rar hozirlik.

Bitta sham o‘chgaydir shabboda yelsa,
Kulga libos balki, asli u qayg‘u.
Bosqinchi birovning yurtiga kelsa,
Bir kun quvilishga hozirligi shu.

Ko‘zni sovuq ko‘rdim, yuraklarni muz,
Shaylandim o‘t ila o‘ynashmoq uchun.
Muhit bo‘lsa qishni boshlab kelar kuz,
Yuzma-yuz chiqmasang - yashamoq nechun.

Yo‘l aniq, qaytish yo‘q.
Men ketdim endi.
Kechgan narsam - jonni o‘ylamam hecham.
Bitta maydon kerak - kurashgim keldi:
To‘shakda yotgulik qilmasin o‘lim!

Davomi...

[Nigora Umarova]

A'zam O'ktamning mana bu she'ri juda yoqadi:

Baland ketma,
deyishdi menga.
Past ketma,
dedim o'zimga-o'zim.

A'zam O'ktam

[мафтун]

ОРАЛИҚДА

Жонимга тегмоқда барчаси бир-бир,
Жон эса ҳалқумга келар охири.
Битта мен йўқ бўлсам не бўпти ахир -
Ўзбекнинг камайиб қолмас шоири.

На Тошкент, на Қўқон билади мени,
Ахир ўз-ўзимни алдаб, нетаман?
Шу оппоқ қоғоздан яширай нени -
Бир ўлиб кўрмадим, холос. Кетаман!

Бир қалтис қулади кеч кузги офтоб,
Чўққидан чўққига урилиб синди.
Куннинг синиқлари бунчалар сероб –
Улар юлдуз бўлиб милтирар энди.

Яна бегоналар янглиғ турарман,
Мезбонларга ўхшар отам ҳам онам.
Қишлоқ кўчаларин кезиб юрарман,
Танимас дўстимнинг болалари ҳам.

Қийнагай ҳар нарса юракни эзиб:
Шохи синиб қайтди қўчқор подадан.
Аянчли ғингшийди кўнглимни бузиб,
Итим яраланиб келди тўдадан.

Сўнг тонгда жўнарман яна қалтираб,
Ўз ҳолим ўйлайман аччиқ жилмайиб.
Шаҳарда болалар кутар мўлтираб,
Қишлокда волидам қолар мунғайиб.


Аъзам Ўктам

[мафтун]

СЎРОҚ

Талпиндинг, йиғладинг - елдинг дунёга,
Сўйлагил, сен нечун келдинг дунёга,
Бузилди, айт, нима қилдинг дунёга,
Ўзингни ким дея билдинг дунёга?

Тилингни тиймайсан - бешарм сўйлар,
Кўзингни тиймайсан - бузукқа бўйлар,
Ўзингни тиймайсан - неларни ўйлар,
Ҳеч жазо йўқмикан бундай зинога?

Маломатнинг тоши тегмаган бошинг,
Мағрур тутмоқликдан тиймаган бошинг,
Ҳаттоки онангга эгмаган бошинг –
Бердинг бу ҳавойи, пучак сафога.

Тенгсиз таърифларни ўқиган кўзинг,
Улуғ тарихларни ўқиган кўзинг,
Қутлуғ ҳарфларни ўқиган кўзинг –
Не учун тикдинг бу юзи қарога?

Қишда қушларга дон сочган қўлингни,
Нопок луқмалардан қочган қўлингни,
Оллоҳ, деб дуога очган қўлингни –
Узатдинг ейиши, иши ҳаромга.

Тўйдириб ўт, қонга тўйган юракни,
Ўлдириб ҳақ дея тўлган юракни,
Сўлдириб ишқ ила кулган юракни,
Сен қандоқ сиғяпсан ёруғ дунёга?


Аъзам Ўктам

[мафтун]

НЕГА?

Кун узун, кун иссиқ - малоллар келур,
Тунлари қоп-қора саволлар келур,
Тонг чоғи мусаффо хаёллар келур,
Ақлим менинг тиниқ тортмади ҳануз.

Етти оқ-қорани ажратиш они,
Бу умр, бу ўлим кимнинг эҳсони?
Ҳар лаҳза шу қарзни узиш имкони,
Билдим, чин сарватни йиғмадим ҳануз.

Энг улуғ сўздан-да титрамас юрак,
Кўзимга ёш келмас - бу недан дарак,
Халқимга не бердим ваъдадан бўлак,
Эккан ниҳолим ёш, мевасиз ҳануз.

Маҳкам боғласам-да рост йўлга белни,
Кўнгил равшан эмас, доғи бор дилнинг,
Юртимни танидим, билдим-ку элни,
Бироқ унутмадим ўзимни ҳануз.

Аъзам Ўктам

[мафтун]

ҚАНОАТ

Асл айбим -
Текис йўлда қоқинмокдир.
Асл бахтим -
Ўзинг кўрмай соғинмокдир.
Еру кўкдан мудом излаб
Хато қилдим.
Сени топмоқ йўли
Доим топинмоқдир.

Аъзам Ўктам

[мафтун]

ИБОДАТ

Тоғлар сомеъ бўлиб ўтиришар жим,
Такбир айтган чоғи гулдураб само.
У янглиғ муножот қила олур ким,
Ёмғир бу пичирлаб қилинган дуо.

Ел йиғлар ер тирнаб, тупроқ сесканар,
Майсалар қалтираб қилурлар сажда.
Дуолар ижобат бўлган саначар,
Кун нурлари бундан келтирар мужда.

Аъзам Ўктам

[Gulchehra Ibragimova]

"Онам фотиҳаси”

Энди сен ҳукумат одами, болам.
Қўлингга бир қоғоз берди ўқитиб,
Унутма – сен кимсан, ким ота-онанг,
Юрма қоғоз билан элни қўрқитиб.

Аъзам Ўктам, Шоирнинг "Ён дафтаридан"