To'lqin Eshbekov ijodidan namunalar

[Tulqin Eshbekov]

Ҳозир ҳам қонунни билмай юрганлар камми? Улар битта моддада ёзиб қўйилгандек, “ўз касбига нисбатан бепарволиги ёки инсофсизлик билан муносабатда бўлиши” қанақа оқибатларга олиб келишини тушунишармикин? Шунинг оқибатида тан жароҳати у ёқда турсин, ҳатто жон жароҳатлари ҳам учрайди-ку. Каллаварамлигимни қара, ўзим бирор марта касбимни виждонан, инсоф билан адо этмаганман. Шул боис мироблигимни кўпчилик билмайди. Битта хўжаликда мироб сифатида маош оламан-у, бу ёқда бизнеслик қилиб юрибман. Бу ишим ҳам қонунга зид экан...
– Хўш, бу соҳада ишларинг юришяптими?
– Қонун тили билан айтганда тўқсон беш фоиз ишимиз: “Товламачилик”, “Талончилик”, “Фирибгарлик”, “Алдаш ёки ишончни суиистеъмол қилиш йўли билан мулкий зарар етказиш”, “Сохта тадбиркорлик” деган моддаларга мос ва ҳоказо...
Шу тобда уни юпатиш учун жўялироқ сўз тополмай қийналардим. Охири топган гапим шу бўлди:
– Эзгуликнинг кечи йўқ; энди инсофга келган бўлсанг ҳам катта гап!
Ошнам бошини чангаллаган кўйи уф тортди. Чамаси, юрагини нимта-нимта қилаётган ўйлар тилига чиқаётганди:
– Китобингни ўқиётиб, вужудим титраб кетди. Деарли ҳар бир қилиғимга яраша модда бор экан. Ё, навзамбилилло. Олис қишлоқда йўлларимга кўз тикиб ўтирган онаизоримнинг ҳолидан хабар олмаганимга неча йил бўлди? Бизнес ишларим юришиб кетгач, катта шаҳарга яраша бўлсин дея ҳашаматли уй қуришга, машина, дала ҳовли олишга шунча пул, имконият топган мен нотавон ногирон отам билан букчайиб қолган онамни “моддий таъминлаш” у ёқда турсин, охирги марта қачон бориб кўрганимни ҳам эслай олмайман. Минг раҳмат қонунга. Қаранг-ки “Ота-онани моддий таъминлашдан бўйин товлаш” жиноят деб ёзиб қўйилган! Худди шу жиноятим учун мени ҳар қанча жазоласалар арзийди…
Беихтиёр ошнамнинг гапини бўлдим:
– Очиғи, мен ҳам бу жиноятдан йироқ эмасман,– дедим тан олиб.– Кекса ота-онамга бир йилдан бери на пул, на икки энлик хат жўнатдим. Қандоқ тошбағирман-а...
– Азага борган хотин ўз дардини айтиб йиғлаганга ўхшаб нега гапимни бўласан?!– Жиғибийрони чиқди ошнамнинг.– Аввал менинг дардимни эшит. Баъзи гуноҳларим учун сен ҳам айбдорсан!
– Тушунмадим?..
– Нега баъзи ишларимга томошабин бўлиб турасан?
– Масалан?
– Албинани иккинчи хотин қилиб олмоқчиман, деганимда нега йўлдан қайтармадинг?
Ошнамнинг бу гапига жўялироқ жавоб топа олмай елка қисдим.
У бошини сарак-сарак қилганча давом этди:
– “Кўп хотинли бўлиш” мумкин эмаслиги ҳақида ҳам модда бор экан. Шу ҳақда ўқиб капалагим учиб кетди. Тунов куни ошда лақмалик қилиб айтган гапимни қара: “отамнинг икки ўғли, учта келини бор, каминанинг жуфти иккита!” деб улфатларимни кулдирдим-а? Бу қилмишим учун ҳали қанча пушмон бўлсам керак…
– Қонунийси битта-ку?– Юпатган бўлдим уни.– Буни ҳаёт дейдилар…
– Барибир, бошқаси билан ҳам яшаётганимни ким билмайди? Энг ёмони, қонунда бунгаям жазо бор экан…
– Бўлдими?
– Жиноятимми?– Кўзлари ола-кула бўлди ошнамнинг.– Санашни энди бошладим-ку. Мана, қара, “сирни ошкор қилиш” қонунда маън қилинган экан. Қишлоқда Пошшали почтачиникига бориб турардим. У уйига кўтариб келган хатларни бирма-бир очиб ўқирдим. Савил қолгур, ичимда гап турмай, қанча одамнинг кўнгил шишасини синдирганман… Худонинг ўзи кечирсин,– деди ошнам тушкун кайфиятда.– Кўп моддалар менинг хатти-ҳаракатларим ҳақида ёзилгандек. Ҳар бир қадамим жиноят кўчасига бурилиб кетганини энди англадим. Бўлмаса, бировларни ҳақорат қилганман, туҳматдан тойган эмасман. Ваҳоланки, “Ҳақорат қилиш”, “Туҳмат” деган моддалар ҳам бор экан. Ошна, бу ёғини сўрасанг “Меҳнат қилиш ҳуқуқини бузиш”, “Ўғирлик”, “Атроф табиий муҳитни ифлослантириш”, “Табиий муҳитнинг ифлосланиши оқибатларини бартараф қилиш чораларини кўрмаслик”, “Экинзор, ўрмон ёки бошқа дов-дарахтларга шикаст етказиш ёки уларни нобуд қилиш”, “Мансабга совуққонлик билан қараш”, “Мансаб сохтакорлиги”, “Ўзбошимчалик”, “Пора олиш”, “Пора бериш”, “Ёлғон хабар бериш”, “Ёлғон гувоҳлик бериш”, “Меҳнатни муофаза қилиш қоидаларини бузиш”, “Ёнғин хавфсизлиги қоидаларини бузиш”, “Автомобил йўлларидан фойдаланиш ва уларни қўриқлаш қоидаларини бузиш”, “Безорилик” деган моддаларнинг ҳар бирида менинг “образим” аён кўриниб турганга ўхшашини қай тил билан айтай?..
Уни тинчлантириш ниятида шундай дедим:
– Шунча тавба қилганинг етар...
Шоалим яна “уҳ” тортди. Бироз тин олгач, бошини илкис кўтарганча ғалати савол берди:
– Эй, ошна, бир нарса сўрасам майлими?
– Сўра.
– Шу китобингни ҳамма бирдек ўқиб, ўз гуноҳига виждонан иқрор бўлса ва тавба-тазарру қилса нима бўларди?
Жўрамнинг саволига дафъатан жавоб бера олмадим.
Жўнгина савол замирида бир дунё гап бордек эди…

Тўлқин ЭШБЕК

2000 йил, март

[Tulqin Eshbekov]

Бошда жойлаштирилган "Кушанда" сарлавҳали ҳикояга фикрларингизни кутаяпман.

[Tulqin Eshbekov]

"Тасанно, душманжонлар!" деб номланган ҳажвий қисса устида ишлаяпман.
Ўйлаб қаралса, дўстингиздан қанчалик кўп яхшилик кўрсангиз, душманларингиздан кўрганларингиз ҳам ундан кам бўлмайди. Фақат, уни тўғри англамоқ керак. Шахсан муаллиф ҳаётда эришган барча ютуқларида азиз душманларининг ҳам салмоқли ҳиссаси борлигини бадиий лавҳаларда ёритишга ҳаракат қилмоқда...

[Muhammad Ismoil]

Ижодингизга барака Тўлқин ака!

[Tulqin Eshbekov]

ЗАМИРИДА ОЛАМЧА МАЪНО

Азалдан турли шаҳару қишлоқлар, маҳаллаю кўчалар, боғлар, тоғлар, уммону дарёларгача турфа номлар билан аталиб келинган. Жой номларини танлашда донишманд бобокалонларимиз улар мазмун моҳиятига жиддий эътибор билан қараганлар. Бирор жойга шунчаки ном қўйилмаган. Кўп ҳолларда жойлар табиати, манзараси, одамларининг машғулотларига мос ном танланган. Масалан, турфа боғлари билан ном чиқарган маҳаллалар – Бодомзор, Ўрикзор, Олмазор, Чилонзор, Мевазор, Гулзор, Мингчинор, Теракзор, Тутзор, Арчазор, Қатортол деб аталган.
Ҳунармандлар истиқомат қиладиган жойлар ўша касб-ҳунарга уйғун ҳолда Сандиқчилар маҳалласи, Кўмирчилар маҳалласи, Ўқчи маҳалла, Бешикчилар маҳалласи, Тақачилар маҳалласи деб юритилган. Айрим маҳаллалар таниқли ҳунармандларнинг касб-кори ва номи билан аталган. Масалан, Уста Ширин, Полвон ота, Олим заргар маҳалласи сингари. Зеро, тарихий илдизларимиз нечоғли бақувват бўлганини ўша жой номлари мисолида кўришимиз мумкин. "Тошкент энциклопедияси"да маҳаллалар тарихига оид қизиқарли маълумотлар берилган. Жумладан, жой номларида ўзига хос маъно мужассам экан. Дегрезлик (қозон қуювчилар), Тожиккўча (тожиклар яшайдиган) ва бошқалар. Кўп маҳаллалар шу территориядаги ариқ, ҳовуз, кўприк, масжид, жой рельефи ҳамда бошқа номлар билан аталган ва аксинча, уларга (кўпроқ масжидларга) маҳаллаларнинг номлари берилган. Айни вақтда "Гузар" атамаси маҳаллалар номига ҳам ўтган (масалан, Эшонгузар, Шоҳингузар, Гузарбоши маҳаллалари ва бошқалар). Шаҳарсозлик нуқтаи назаридан маҳалла негизини катта кўчанинг бир қисми, нисбатан кичикроқ кўча ёки тармоқланган бир неча кичик кўчалар ташкил этган. Йирик маҳаллалар бир неча қисмларга ёки кўчаларга бўлинган. Вақт ўтиши билан уларнинг баъзилари ривожлана бориб, алоҳида маҳалла бўлиб кетган. Бу жараён маҳалла номларида ҳам акс этган. Масалан, 1-, 2-, 3-, 4-Эшонгузар, Юқори, Ўрта, Қуйи Оқмасжид, Катта ва Кичик Камолон маҳаллаларининг тарихи бир неча юз йилларга бориб тақалиши сир эмас.
Бундай тарихий номлар ҳозиргача сақланиб келаётгани эътиборга моликдир. Маҳаллаю даҳаларни номлашда аждодларимизнинг ана шундай ажойиб анъаналари табиий равишда давом этганини ҳам теран нигоҳ ила кузатиш мумкин. Бир вақтлар маҳаллалар ҳунармандчилик номлари билан боғлаб айтилган бўлса, айтайлик, пойтахт шаҳримиз илму маърифат бўстонига айлана бошлаган кезлардаёқ шунга монанд замонавий номлар вужудга кела бошлади. Уларнинг моҳиятига эътибор беринг: Академиклар шаҳарчаси, Профессорлар шаҳарчаси, Талабалар шаҳарчаси, Шифокорлар шаҳарчаси, Аваиасозлар шаҳарчаси, Шоирлар хиёбони... Дилга ором бахш этувчи бундай номлар рўйхатини узоқ давом эттириш мумкин. Эътиборли жиҳати шуки, ўша шаҳарчаларда асосан олимлар, талабалар, шифокорлар, авиасозлар истиқомат қилишади. Фахр-ифтихор ила айтишимиз мумкинки, дарҳақиқат, пойтахт шаҳримизда илм-фан ва турли соҳалар шунга монанд равнақ топиб бормоқда.
Маънавий қадриятлар орасида жой номларининг аҳамияти қанчалик катта эканлигини собиқ мустабид тузум даври корчалонлари ҳам яхши билганлар. Маҳаллий аҳолини шундай маънавий меросидан жудо қилиш мақсадида жой номларини қанчалик оёқости қилишганини мустақилликка эришгач англаганимиз сир эмас. Ўша кезларда кўпгина тарихий номлар атай йўққа чиқарилган. Улар ўрнига туб ерли халққа тушунарсиз номлар топиб қўйиларди. Биргина Тошкентдаги кўпгина кўчаларнинг номлари ҳам мутлақо тушунарсиз эди, яъни, "Ц–4", "Ц–5", "Г–30"га ўхшаш номларни қандай изоҳлаш мумкин? Ахир, ўша жойларда ҳам азал-азалдан инсонлар истиқомат қилиб келишган ва уларнинг асл номлари бўлган-ку!
Кези келганда яна бир “сунъий муаммо” ҳақида ҳам айтиб ўтиш жоиз. Ўша кезларда қайсидир шахслар номи билан аталган жойларда уларнинг фамилияси нотўғри ёзиб қўйилгани оқибатида кулгили ҳол пайдо бўлган. Масалан, Профессорлар шаҳарчасидаги Хўжаев (исмини аниқлай олмадик) кўчаси кўрсаткичларда – “Ходжаева” тариқасида ёзилган. Энди ўша кўчада истиқомат қилувчилардан манзилини сўрасангиз “Ходжаева”да туришини таъкидлайдилар... Имловий хатоси етмагандек эркак кишининг фамилияси “аёлники” бўлиб қолганига тоқат қилиб бўладими?
Замирида оламча маъно мужассам бўлган умрибоқий номлар, яъни, маърифий маъно кашф этувчи маҳаллалар, қишлоғу шаҳарларимизнинг азалий номлари аждодлардан авлодларга мангу мерос бўлиб қолишига ишонч пайдо бўлганини алоҳида таъкидламоқчиман.
Беқиёс маънавий бойликларимиз бисоти бўлган маҳаллаларимизда нафақат номлар, балки яна ўнлаб асл қадриятлар ҳам сақланиб келади. Аждодлардан мерос маҳаллалар аслида қадимий қадриятлар бешигидир.
Маҳалла аввало одамлар бошини қовуштирадиган, замонавий PR (пиар) нуқтаи назаридан – жамоатчилик билан алоқаларни йўлга қўйиш учун ҳар томонлама қулай маскан ҳисобланган. Одамларнинг ҳар қандай муҳим муаммоси шу ерда бамаслаҳат ҳал этилган. “Кўпдан кўп фикр чиқади”, “Маслаҳатли тўй тарқамас” деган мақоллар амалда маҳалла фаолиятининг мазмунига, таъбир жоиз бўлса, мақсадига айланиб кетган. Ҳар бир маҳалланинг кўкаламзорлаштирилган жамоат маркази, масжиди, чойхонаси, аҳолисининг тўй-ҳашамга, аза-маъракага зарур умумий мулки бўлган. Тўй-ҳашамлар, маросимлар, ҳашарлар маҳалладошлар ўртасида мудом меҳр ришталарини мустаҳкамлашга хизмат қилган.
Мамлакатимизда маҳалла фаолиятига жиддий эътибор қаратилаётган бугунги кунда аждодларимизнинг ана шу ибратли ишларини изчил давом эттириш ҳам фарз, ҳам қарздир.
Боболаримиз қалъаю қўрғонлари ичра маҳаллаларни барпо этишиб, унда нафақат халқ бўлиб турмуш кечириш, айни пайтда беқиёс миллий қадриятларимиз урф-одатларимиз, бетакрор анъаналаримизни ҳаёт тарзига мослаб кашф этган. Шу нуқтаи назардан маҳалла – маънавий бойликлар бешиги бўлиб, унда инсон умри ибтидосида куйланадиган она алласидан то паймона тўлган кезда айтиб йиғлашларгача бўлган удумлар ўз шаклу шамойилини топган.
Миллий ҳаёт тарзимиз шаклланиши ва авлоддан авлодга маънавий мерос сифатида ўтиб келишида маҳаллаларнинг ўрни беқиёсдир. Асл миллий қадриятларимизни равнақ топтиришда донишманд боболаримиз аввало маҳалла мададига таянган. Инсон сиймосига мудом жило бергувчи миллий тарбиямиз ўчоғи ҳам маҳалладир. “Маҳалла – ота-онанг”, “Бир болага етти маҳалла ота-она” каби қадимий мақоллар замирида ҳам олам-олам маъно мужассам. Зеро, Юртбошимиз таъбири билан айтганда, "маҳалла – ижтимоий-сиёсий ҳаётимизнинг кўзгусидир, халқимизнинг энг сара анъаналари, урф-одатлари, хусусан меҳр-шафқат, мурувват, тўйда ҳам, азада ҳам эс-улуснинг ҳамжиҳатлиги маҳалла ҳаётида ёрқин намоён бўлган ва бўлмоқда".

[Masud Mahsudov]

Сообщение от Tulqin Eshbekov

Биргина Тошкентдаги кўпгина кўчаларнинг номлари ҳам мутлақо тушунарсиз эди, яъни, "Ц–4", "Ц–5", "Г–30"га ўхшаш номларни қандай изоҳлаш мумкин? Ахир, ўша жойларда ҳам азал-азалдан инсонлар истиқомат қилиб келишган ва уларнинг асл номлари бўлган-ку!

Кези келганда яна бир “сунъий муаммо” ҳақида ҳам айтиб ўтиш жоиз. Ўша кезларда қайсидир шахслар номи билан аталган жойларда уларнинг фамилияси нотўғри ёзиб қўйилгани оқибатида кулгили ҳол пайдо бўлган. Масалан, Профессорлар шаҳарчасидаги Хўжаев (исмини аниқлай олмадик) кўчаси кўрсаткичларда – “Ходжаева” тариқасида ёзилган. Энди ўша кўчада истиқомат қилувчилардан манзилини сўрасангиз “Ходжаева”да туришини таъкидлайдилар... Имловий хатоси етмагандек эркак кишининг фамилияси “аёлники” бўлиб қолганига тоқат қилиб бўладими?

Домла, Ц-4, Ц-5 номланишлар Марказ (Центр) сўзининг қисқартмаси бўлиб, уни ўзбекчада Марказ-4, Марказ-5 деб юритамиз. Агар Тошкент шаҳар харитасини кўз олдингизга келтирсангиз, унинг марказий қисмини бир неча бўлакларга бўлиб, рақамлаб чиқилган. Буни тушуниш қийин эмас.

"Ходжаева" кўчасига келсак, эркакнинг фамилияси аёлники бўлиб қолмаган, буни тушиниш учун бошланғич рус тилини билиш кифоя, авваллари кўчалар русча номланганда улица Космонавтов, улица имени Шарофа Рашидова, улица им. Файзулла Ходжаева қабилида бўлган, шу сабаб шундай ёзувни кўрган бўлишингиз мумкин. Руслар фамилияларни ўз тилига мослаштирганда ж харфи олдига д қўйиши ҳам оддий ҳол (Жамбул - Джамбул, Жидда - Джидда ва ҳк). Биз ҳам уларнинг ц ҳарфини тс ёки с қилиб олаяпмиз-ку...

[Tulqin Eshbekov]

Сообщение от Muhammad Ismoil

Ижодингизга барака

Миллийлик байроғини кўтариш бир авлод вакилларига осон бўлмаган. Юртимиз истиқлоли арафасида бу мавзуда қанча мақолалар ёзгандик. Сизнинг, умуман, ўша давр заҳматини чеккан тенгдошлар, биздан ёши улуғроқ устозлар ижодида шу кунгача ана шундай руҳни ҳис этаман доим. Ўзликка чинакам қайтиш йўлида ҳали кўп меҳнат қилишимиз лозимлиги кўриниб турибди.