Моё меню Общее меню Пользователи Правила форума Все прочитано
Вернуться   uForum.uz > ТЕМАТИЧЕСКИЕ ФОРУМЫ > Образование > Ижод хусусида сўз
Знаете ли Вы, что ...
...инструкция по установке аватара описана в Правилах форума.
<< Предыдущий совет - Случайный совет - Следующий совет >>

Ижод хусусида сўз Ижод аҳли, уларнинг ғояси, ҳаёт қараши, мақсадлари, ютуқлари, орзу ва армонлари.... (Все о творчестве, о людях творчества, их идеях, взглядах, достижениях и целях, мечты…)


Ответить

 
Опции темы Опции просмотра
Старый 10.04.2009 18:18   #1  
Аватар для Nigora Umarova
Оффлайн
AKA:Nigorabegim
Сообщений: 8,095
+ 8,360  10,318/4,529
– 37  58/50

UzbekistanОтправить сообщение для Nigora Umarova с помощью ICQОтправить сообщение для Nigora Umarova с помощью Skype™Мой КругFacebook
Узбек романчилигининг асосчиси: Абдулла Кодирий

Бугун - 2009 йил, 10 апрель куни узбек романчилигининг асосчиси, ёзувчи Абдулла Кодирий таваллуд топганларига 115 йил тулади.




Келинг, ушбу мавзуда узбек маърифатпарвар адиби, улкан ёзувчи Абдулла Кодирийни хотирласак азиз форумдошлар.
Зеро, ёзувчи айтганидек мозийга кайтиб иш курмокни хайрлик дейдилар.
Ответить 
Старый 10.04.2009 18:21   #2  
Аватар для Nigora Umarova
Оффлайн
AKA:Nigorabegim
Сообщений: 8,095
+ 8,360  10,318/4,529
– 37  58/50

UzbekistanОтправить сообщение для Nigora Umarova с помощью ICQОтправить сообщение для Nigora Umarova с помощью Skype™Мой КругFacebook
Ёзувчи хакидаги маълумотларни ушбу сайтдан олишингиз мумкин.

http://www.qodiriy.edunet.uz/index.htm
Ответить 
Старый 10.04.2009 18:30   #3  
Аватар для Nigora Umarova
Оффлайн
AKA:Nigorabegim
Сообщений: 8,095
+ 8,360  10,318/4,529
– 37  58/50

UzbekistanОтправить сообщение для Nigora Umarova с помощью ICQОтправить сообщение для Nigora Umarova с помощью Skype™Мой КругFacebook
Хурматли Тохир ака!
Бир пайтлар Абдулла Кодирий номидаги жамгармани бошкаргансиз. Шу боис хам хам ёзувчи, хам собик жамгарманинг раиси сифатида халкимизнинг буюк фарзанди Абдулла Кодирий хакидаги фикрларингизни форумдошларимизга билдирсангиз, илтимос...
Ответить 
"+" от:
Старый 10.04.2009 19:09   #4  
Offline ID
Аватар для Tohir Malik
Оффлайн
народный писатель Узбекистана
Сообщений: 226
+ 163  774/218
– 0  0/0

Uzbekistan
АЖАБ САОДАТ
(биринчи ма?ола)
1
1938 - мелодий, ўктабр ойининг тўртинчиси, куз кунларининг бири, ?уёш алла?ачон ботган, аммо теваракдан шом азони эшитилмайдир. Ша?ар марказидаги бу донгдор бино атрофида масжид йў?. Нари ма?аллалардаги омон ?олган масжидлардан ?ўр?ибгина, титрабгина чи??ан азон ча?ири?и тўрт-беш хонадон деворидан аранг ошиб ўтишга ?урби етади. Донгдор бинода гуно?лари нима эканини билолмай ?айрон ётган ма?буслар шом кирганини кичкина дарчадан тушиб турувчи нурнинг йў?олганидан биладилар. Озодликдан нишона бўлиб туюлувчи бу нурни ?ар тонг умид билан кутиб, тушкин ва эзгин кайфиятда узатадилар. Дарчадаги нур йў?олгач, кечлик ов?ат киритилади. Улар ўлимга ма?кум эканликларини сезишади. Очликдан ўлиб ?олмаслик учун, «?онуний» йўл билан отиб ўлдирилишлари учун ов?ат ейдилар. Сўнг... бу бинода жонланиш бошланади. Аммо кишиларнинг дадил сўзлашишлари, ха?олаб кулишлари бу иморатни кўкка кўтаргудек эмас. Бундаги товушлар ўзгача, бундаги ташвишлар бош?адир. Бунда дардли инграшлар ?укмрон...
Бунда терговни кўпро? тунда ?иладилар. Кундузи одам овлаш билан маш?ул бўладиларми ёхуд ту?мат ва и?во тошларини тўплашдан бўшамайдиларми - бу ёл?из Яратганга маълум - ?ар ?олда терговга асосан кечаси ча?иришади.
-Кадыри, на выход!
Айни чо?да бош?а эшиклар ?ам очилади:
-Сулейманов - Чулпан, на выход!
-Фитрат...
ўофил бандалар... Бу сўнгги ча?ири? терговга эмаслигини ?айдин билишсин? Улар «терговчи уни сўраса, бундай жавоб ?айтараман...» деган хаёл билан ?ўлларини ор?ага ?илган муте бир ?олда юриб чи?адилар. Улар билмайдиларки, сўро?лари кеча якунига етган. Бу тун отиладилар. Эртага, тонг отгач эса... ?укм ёзилади. Уларнинг киндик ?онлари турли жойларга, турли ва?тда томган. Ту?илган кунлари ?ужжат учун ани? ?ам эмас... Фалон мучал, ўрик гуллаганда ёки ?андалак пиши?ида ту?илган... Аммо... ўлим топган кунлари ани? - 4 ўктабр... Аммо 5 ўктабр деб расмийлаштирилади... Юрак ?онлари бир жойга тўкилади...
Буни билмайдилар, нима учун ?овлига олиб чи?ишгани ?ам улар учун номаълум. Дарича тугул бирон тир?иши ?ам бўлмаган усти ёпи? автомобилга чи?иб, ёнма ён ўтиришади. ?орон?ида бир-бирларини танимайдилар. Сўзлашиш мумкин эмас. Чур? эта олмайдилар.
Автомобил ?аби? манзилга етмо?ни истамагандек ихраб-сихраб секин юради. Текис йўл тугаб, ўн?ир-чўн?ирлик бошланади. Автомобил ?ар силтанганида, чу?урга тушиб-чи??анида мувозанатни йў?отадилар.
Ни?оят, автомобил тўхтади. Эшик очилиб, ?орон?у ерга туташиб кетган юлдузли осмоннинг бир парчаси кўринади. Уларни жарлик ё?аси сари бошладилар. Шунда улар бир-бирларини танидилар. Шунда бу ерга нима учун келтирилганларини англадилар. Осмондаги кемтик Ой ёру?ида кўзлар кўзларга тикилиб сўзлашади:
-Киши агар юз, агар минг яшаса ?ам охири ўлмак керак. Эслайсизми, «Бобурнома»да шоир:
«Агар сад сол мони в-ар яке рўз,
Бибояд рафт аз ин ко?и дилафрўз...» - деган эди. Яъниким, агар юз йил ва агар биргина кун яшасанг ?ам, кўнгул очувчи бу ?асрдан кетиш керак бўлур. Биз учун бу ?асрдан кетмо? ва?ти етубдур.
-Бу ?асрдан кетишимдан мен афсусда эмасман. Армоним шуки, бу ?аётдан бизни ўз дўстларимиз ?увдилар. А?ил-ино? яшай олмадик. Биз-ку кетамиз, миллатнинг а?воли не бўлур? Кун келурмики, миллат иттифо?да яшаса? Кун келурмики, ?орон?улик чекинса, офтоб чи?са...
-«Тилинган тилларга ?он югургуси,
Бўшанган инларга жонлар киргуси.
Тиканли бо?чалар чечак кўргуси,
?а? йўли, албатта бир ўтилгуси...»
-Гаплашилмасин!
?ар э?тимолга ?арши айтилган буйру? эди бу. ?озир кўз кўзга тушиб, юрак юрак билан сўзлашмо?да эди. Юраклар сўзлашувини ?еч ким ман этолмас. Уларнинг жисмлари ?ибсда. Ру?лари эса озодликда. ?озир ў?лар узилади. Бедор юраклар уришдан тўхтайди. Жисм ?аёт чо?ида агар юрак фа?ат ?он ?айдаш билан банд бўлган бўлса, жон чи?иши билан у ?ам ўлар. Агар юрак эл ?амида, инсонлар ?амида яшаган бўлса, бир ў? тегиши нима экан, ?ийма-?ийма ?илиниб зарралари олам аро сочиб юборилса ?ам ўлмайди, яшайверади. Милти?ларини ў?лаганлар билишмайди буни. Уларга буйру? берилса бас - тепки босилади... ў? ?авода ўтли из ?олдириб бориб бедор юракка санчилади. Улар «ма?кумлар ўлди», деб изларига ?айтадилар. Буларнинг ?ўлларига кишан уриб берган «дўст»лари ?ам «улар ўлди» деб ўйларлар. Уларнинг номларини ўчира бошларлар. Бирга тушган суратларини йиртарлар. Кўпчилик бўлиб тушилган суратларда уларнинг кўзларига игна ти?иб тешарлар... Булар милти? тепкисини босувчи, буйру? бажарувчи аскарлар эмас. Улар ўзларини доно фа?млайдилар. «Алвасти кўприк» деб аталувчи жар ё?асида милти? тепкиси босилувини кутаётганларнинг юраклари тоабад тирик ?олишини ?ам биладилар. Била туриб ўзларини фа?мламаганга оладилар. Йў?, улар бу юракларнинг ?ам жисмга ?ўшилиб тупро? остида чиришини истайдилар. Шукрки, фа?ат истайдилар халос. Юракка кишан уриб беролмайдилар. Юракни чирита олмайдилар...
Жар ё?асида турган ма?кумлар нималарни ўйлашди? Кўзларидан дарё-дарё ёш о?изиб ?олган оилалариними? Ёки бу дунёдан алла?ачон кўз юмиб кетган ота-оналари, биродарлариними? Балки Самар?анддарвозадаги шийпонда ?урган су?батларини эслашар?
-Асрнинг ўн еттисида онадан ?айта ?ур бўлиб ту?илдик, деб адашибми эдик?
-Бизки адашдик, фу?аро не ?илар?
-«?алокат бўлишин билмай ?улочни катта отдим-ку...»
...Милти? тепкиси босилунига ?адар бир неча нафас ва?т бор...
-Мен «дўст»ларимизга ачинаман. Ва?ти келиб бизнинг ?а? эканимиз ойдин бўлганида бу дунёда ?андай бош кўтариб юрар эканлар? Балки Худо уларни тирик ?олдириб, узо? умр бериб жазолагандир?
-?иёматда юзма-юз бўлганимизда нима дейишар экан?
Тилга кўчган сўзлар шуларгина эди.
-Гаплашилмасин!
Буйру??а ?ожат ?ам йў? эди.
Тепкилар босилди, ўлим ў?лари отилди.
Сўзлашмо? ?иёматга ?олди.
Уларга ?еч ким аза очмади. Жаноза ?ам ў?илмади. Чунки уларнинг ўлимидан бехабар эдилар. ?атто «дўст»лар ?ам бехабар эдилар. Шунча ?илган хизматлари эвазига ?увониш бахтидан беба?ра ?олдилар, бечоралар…
Орадан йиллар ўтиб эса... билдилар. Аммо энди кеч эди. ?увонишга асос йў?. Улар хал? душмани эмас, чин хал?парвар эканликлари маълум бўлди. «Дўст»ларни биров айбламади. Ўзларидан ўтгани ўзларига-ю, Алло?га маълум.
Байт:
Бу гулшан ичраки йў?тур ба?о гули?а сабот,
Ажаб саодат эрур, чи?са яхшили? била от.
(?азрат Навоийдан)
Ответить 
Старый 10.04.2009 19:11   #5  
Offline ID
Аватар для Tohir Malik
Оффлайн
народный писатель Узбекистана
Сообщений: 226
+ 163  774/218
– 0  0/0

Uzbekistan
2
Уларнинг жисман ма?в этилганларига эллик олти йил бўлибди. Ўшанда ?азрат Абдулла ?одирий ?ир? тўрт ёшда эканлар. «Ўтган кунлар» рўмонининг ёзилганига эса етмиш йил бўлди. Ёзувчи билан бирга асарга ?ам кишан урдилар. Асарни ?ам ўлимга ма?кум этдилар. ?а? йўлидаги асарни ?еч ?андай ?укмдор ?еч бир замонда ма?в этолган эмас. Абдулла ?одирий ?ам, у зотнинг асарлари ?ам тирик ?олаверади.
Камина хизматкорингизнинг ма?сади - «Ўтган кунлар» ?а?ида уч-тўрт о?из сўз айтиш эди. Гапни тў?ридан тў?ри шундан бошласам ?ам бўларди. Аммо Абдулла ?одирий ва унинг сафдошлари отилган кунни, онни эсламо? зарур эди. Чунки уларнинг ўлимлари тасодифий эмас, улар охир-о?ибат шу жар ё?асига келажакларини билганлар ва бу ?олни асарларига сингдирганлар.
«Ўтган кунлар» ?а?ида балки юзлаб ма?олалар ёзилгандир. Тан?ид ?илинган, та?лил этилган, ма?талган ма?олаларнинг айримлари билан танишман. Мен адабиётшунос олим эмасман. Та?лилларга нўно?ман. Мен фа?ат Абдулла ?одирийнинг мухлисиман. Шу боис у мўътабар зотнинг асарларидан олган таассуротларимнигина баён ?ила оламан.
Абдулла ?одирий адабиёт оламида ўз мактабларини яратганлар. Мен шу мактабнинг бошлан?ич синфидаман. Фикрларим ?ам шу даражада - маъзур тутгайсиз.
Биз ўрта мактабда Абдулла ?одирий ?аёти ва ижодини ўрганмаганмиз. Университетда ?ам ахборот тарзидаги маърузаларни тинглаганмиз. Ўрта мактабда «Гулнор ( ёки Зайнаб, Фар?од, Мажнун...) - чин му?аббат эгаси», деган мавзуларда инщолар ёзганмиз. Фарзандларимиз эса «Отабек (ёки Кумуш, Анвар, Раъно...) - чин му?аббат эгаси», деган мвзуда иншолар ёздилар. Олимларимиз нашр этган айрим ма?олаларда ?ам шу ?олни учратишимиз мумкин. Бу масалада уларга жиддий эътироз билдирмо?чи эмасмиз. «Ўтган кунлар» рўмон тарзида (жанрида) ёзилган. «Ўтган кунлар»нинг пойдевори - Отабек билан Кумушнинг му?аббати. Мен бу асарни шимолий уммондаги ба?айбат муз то?ига - айсбергга ўхшатаман. Маълумки, бу то?нинг фа?ат чў??илари кўзга ташланади, асосий ?исми эса кўринмайди - сув остида бўлади. ?ар бир улу? асарнинг улу?ворлигини, умрини ана шу кўзга кўринмас ?исми таъмин этади, деб ўйлайман. Абдулла ?одирий ?ўлга ?алам олганларида икки ёшнинг оловли му?аббатинигина баён ?илмо?чи бўлганмикинлар? Агар ма?сад шугина бўлса асар бу ?адар улу?ворлик касб эта олармиди? Ахир тарихимизда иш?ий ?иссалар кам эдими? Эслайлик: Абдулла ?одирий адабиётга му?аббат куйчиси бўлиб кириб келмаганлар. Фикримизнинг далили учун «Жувонбоз» деб аталган ?икояларини, «Бахтсиз куяв» деб аталмиш пъесаларини ёдга олиш кифоядир. Шунга кўра айтмо? мумкинки, ёзувчи адабиёт майдонига хал? ?амида куйиб-ёниб кириб келганлар. Хал?нинг та?дирини, келажагини ўйлаб ?ай?урганлар. «Ўтган кунлар» ёзишга ?ам ана шу миллат ?ай?уси ундаган бўлса керак.
Байт:
Юз жафо ?илса манга бир ?атла фарёд айламон,
Элга ?илса бир жафо юз ?атла фарёд айларам.
(?азрат Навоийдан)
«Кумушни ўлдириб ?ўйдим», деб йи?лаган эканлар. Назаримда ёзувчи Кумуш исмли гўзал жувоннинг ўлимидан эмас, бош?а нарсадан куйиб, йи?лаганлар. Бу ?а?да бир оздан сўнг батафсилро? муло?аза юритмо??а уриниб кўрамиз.
Фикри ожизимча, «Ўтган кунлар»нинг биринчи ва охирги жумласи асарнинг асл мо?иятини белгилайди:
«1269-инчи ?ижрия, далв ойининг 17-инчиси, ?иш?и кунларнинг бири, ?уёш бот?ан, теваракдан шом азони эшитиладир...»
«...Ўзбек ойим ?ора кийиб, таъзия очди.»
Шу жумлаларни кўп ўйлайман. Нима учун ?иш куни? (Ба?ор ёки ёз эмас?) Нима учун атрофдан шом азони (бомдод эмас!) эшитилади? Айтмо?ингиз мумкинким, савдо а?ли кундузи иш билан маш?ул, карвонсаройга шу пайтда ?айтади, Отабекнинг ?узурига келувчи ме?монлар шуни назарда тутганлар. Шундай десангиз сизга яна бир саволим бор: улар бомдодда келувлари ?ам мумкин эдими? Ёки, Мар?илон катта ша?ар эмас, Отабекни биронта растада кундузи учратмо?лари ?ам э?тимолдан ?оли эмасдир.
«...Теваракдан шом азони эшитиладир...» Балки бунинг рамзий маъноси бордир. Балки ёзувчи айнан шом азонини таъкид этганида фа?ат намозга ча?ири?ни эмас, бош?а нарсани ?ам назарда тутгандир? ?ар ?олда менга шундай туюлади. Шом - ?орон?улик босиб келишидан бир дарак. Далвда кечалар узун, ёру?лик камро? бўлади. Шом азони юрт бошига ёпирилиб келаётган ?орон?илик, зулматдан ого? этувчи дарак эмасмикин? Донишманд адиб «?ой мўъминлар, кўзларингизни очингиз, остонангизда ?аним турибди. Иттифо? бўлмас экансиз, ёру? кунларингиз узун тун кечаларига айлангусидир», демо?чи бўлмаганмикинлар? Бу азон ча?ири?ига эътибор берилмади. Ёзувчи азон ча?ири?ини тилга олгач, унинг изидан «намоз ў?илди», демаганлар. Фа?ат ча?ири?ни баён ?илганлар. ?ужрадагилар эса ўз ишлари билан маш?уллар. Бу ?ам ноиттифо?ликка бир ишорамикин? Асарда азон ча?ирилиши бир неча маротаба зикр этилади. Аммо бирон марта ?ам намоз тасвири берилмайди. Ажаб ?ол: азон ча?ирилгану ?амма дунё ташвиши билан банд. Адиб “?ора кунларнинг бостириб киришига диёнатсизлик сабаб”, демо?чи бўлмаганмилар?
Асарда нима учун Отабекнинг онасига «Ўзбек ойим» деб исм ?ўйилган? Ахир аёлларда «Ўзбек» деган исмни ?арийб учратмаймиз-ку? (Шахсан мен ?еч эшитмаганман.) Назаримда ёзувчи шу сўнгги жумла учун ?ам «Ўзбек ойим», деб ?ўйганга ўхшайдилар. ...Ўзбек ойим ?ора кийди... Юрт хавфдан ого? этувчи ча?ири??а эътибор бермади, ?идоятдан чекинди ва о?ибатда ?ора кийди, аза очди. ?орон?и тунларга кириб келди.
Юртнинг ?ора кийишига сабаб нима? Худоёрхоннинг ?арбий жи?атдан ?оло?лигими? Йў?! Хал? орасида тотувлик йў?лиги асосий сабаб бўлди. Ёзувчи тарихни тў?ри англаб, тў?ри та?лил ?илиб, ўз хулосаларини дам очи? тарзда, дам рамзлар ор?али ифода ?илганлар. Асарнинг дамтлабки бобларида ў?иймиз:
«Менимча ўриснинг биздан ю?оридали?и унинг иттифо?ида бўлса керак,-деди Отабек,- аммо бизнинг кундан кунга ор?а?а кетишимизга ўз аро низъоимиз сабаб бўлмо?да, деб ўйлайман... Орамизда бу ?ўр?унч ?олатни ба?а??и тушанадир?ан яхши одамлар йў?, билъакс, буз?учи ва низъочи унсурлар томир ёйиб, ?ар замон содда хал?ни ?алокат чу?ури?а ?араб тортадирлар...»
Ди??ат ?илайлик: бу гапларни йигирма тўрт ёшли йигит – Отабек айтяпти. Мазкур сатрлар ёзилаётганда адиб ?ам тахминан шу ёшда бўлганлар. (Тахминан, дейишимизга сабаб шуки, асар ёзиш ?ояси Абдулла ?одирийда э?тимол шу ёшларида ту?илгандир. ?ар ?олда рўмон эълон ?илинганида у зот ўттиз ёшларда бўлганлар. Отабек ва Кумушга ёш жи?атдан я?ин бўлганлари учун ?ам уларнинг дарду аламларини баён этишда бирга ёниб, бирга куйгандирлар. Шунинг учун ?ам асарда ёл?он дард йў?дир?)
Отабек (нима учун «Ота» «бек», буни ?ам муло?аза ?илмо?имиз лозим.) - юртнинг келажаги. Лекин Отабек юртнинг келажагини ёру?ликда кўролмайди.
«...Мозористонда «?айя ала-фала?» хитобини ким ?ам эшитарди...»
«...Ўз ?арази йўлида истибдод ор?али эл устига ?укмрон бўл?увчилар йў?отилмас эканлар, бизга нажот йў?дир...»
Юрт мозористонга айланаёзган, шундай жойда «нажотга келинглар», деб минг ба?иринг, ким ўрнидан туради. Ўликлар ?андай нажотга келиши мумкин? Ёзувчи бунда жисман мурдаларни эмас, ру?и, миллий ?урури ўлганларни назарда тутмадилармикин?
Асар ёзилаётган дамларда 1937 йилда бошланган ?ир?инга ?али кўп йиллар бор эди. Лекин бўлажак фожиа бўронининг шабадалари эса бошлаганини ёзувчи сезганлар. Чунки Бе?будий ёки Мунаввар?оридек миллат учун ?ай?урувчи маърифатпарварларнинг ?атл этилишлари яхшиликдан нишона эмасди. Я?ин келажакда ?ир?ин бўлажагини билибми, «буз?увчи ва низоъчи унсурлар томир ёйиб» бораётганидан хавотирланадилар. «Буз?увчи ва низоъчи унсурлар»нинг томир ёйиши фа?ат Отабек яшаган давргагина эмас, балки ундан кейинги даврларга ?ам хосдир.
Ёзувчи асар бошланишида биз ?озир «ижтимоий муаммо» деб айтаётган му?им масалага эътиборни ?аратадилар. ?ора тунлар ?аердан бошланишини кўрсатадилар. Сўнг бу муаммо гўё унутилгандай туюлиб, иш?ий можароларга берилгандай бўладилар. Иш?ий можаро ?ал этилгандай туюлгач эса яна ўша ижтимоий муаммога энди Юсуфбек ?ожи иштирокида ?айтадилар. ?ипчо? ?ир?инини, ундан Отабекнинг ?андай ларзага тушганини та?лил этмай турайлик. Асосий эътиборни Юсуфбек ?ожи сўзларига ?аратайлик. Ёзувчи энди дардларини Юсуфбек ?ожи тилидан ?о?озга тўкадилар:
«...Буродарлар! Ўрус ичимиздан чи?адир?ан фитна-фасодни кутиб, дарбозамиз тегида ?ўр тўкиб ётибдир. Шундай ма?шар каби бир кунда биз чин ёвга берадирган кучимизни ўз ?ўлимиз билан ўлдирсак, сен фалонсан, деб ?ирилишса?, ?олимиз нима бўладир...
...Сиз ўз ?ипчо?ингиз учун ?абр ?азиган фурсатда, сизга иккинчилар тобут чопадилар. Биз ?ипчо??а ?илич кўтарганда, ўрус бизга тўп ў?лайдур...»
Бунда ?ипчо??а ?абр ?азилди, унда эса тобут тайёрланди. Узо? йиллар чиримайдиган ?илиб тайёрланди. Бунда биродарга ?арши ?илич кўтарилди, унда миллатга ?арши тўплардан ў? узилди... Бу энди тарихий ?а?и?ат. Тарихни нима учун ўрганамиз, тарихий во?еаларни нима учун эслаймиз? Бош?а бир хал??а нисбатан адоват уй?отиш учун эмас, балки ва?тида йўл ?ўйилган хатоларни англаш учун, бу хатоларни такрорламаслик учун! Дастлабки ноа?иллик бос?ин билан тугади. Кейингиси ўттиз еттинчи йил ?ир?ини билан... Ёзувчи ва у зотнинг сафдошлари шу ноа?илликнинг ?урбони бўлдилар...
Ўзбекнинг ?овлиси ?адимда иккига бўлинган эди. Ичкари ва таш?ари. «Ўтган кунлар» рўмони ?ам шунга ўхшайди. «Таш?ари» томони билан ота-бола сўзлари ёрдамида ?исман танишдик. Энди «ичкари»га ?арайлик-чи? Ўзбек ойимнинг ?ора кийишларига сабаб шу ичкаридан чи?ар. Рамзларни, ишораларни тушунмо??а уриниб кўрайлик.
Аввало Кумуш... Абдулла ?одирий уни суйиб-суйиб ёзганлар. Кумушни Отабек кўпро? севар эдими ё Абдулла ?одирий севар эдиларми, деган муаммога мен ?ануз ани? жавоб топа олмайман. ?ар ?олда Абдулла ?одирийнинг севгилари буюкро? бўлгандир. Йў?са, Отабек Кумушни бу ?адар ўтли му?аббат билан сева олмас эди. Ёзувчи Кумушда фа?ат гўзал малакни кўрганмилар? Мен ўзимча ёзувчи Кумуш тимсолида гўзал Ватанни кўрганлар, деб ўйлайман. Кумушга бўлган севгилари Ватанга бўлган севгилари эди, деб хаёл ?иламан. Кумушни биз дастлаб кўрганимизда у хаста эди. Ажабки ўшал замонда юрт ?ам хаста эди. Отабекнинг му?аббати Кумушга далда берди, шифо берди. Агар юрт ў?лонлари Ватанга шундай му?аббатда бўлганларида эди, Ватан хасталикдан бош кўтарармиди...
«...?ўл узатиб сувдан олди ва юзини ювди. Унинг юзини ўпиб тушкан сув томчилари билан ари? ?аракатга келиб чай?алди, гўёки сув ичида бир фитна юз берган эди... Иккинчи, учинчи ?айталаб юз ювишида бу фитна та?и ?ам кучайди...»
Кумушнинг юз ювиши баёнида ?ам яширин маъно бормикин? Балки ёзувчи гўзал Ватан атрофидаги фитналарни айтмо?чи бўлгандирлар? Бу фитна фа?ат Кумуш замонасига хос эмас, ундан кейин ?ам давом этди. Ватанга эгалик ?илиш учун бир неча мамлакат уринди. Ёзувчи шуларни назарда тутмадиларми экан?
Агар Кумуш тимсолида Ватанни назарда тутган бўлсалар, у ?олда Кумушнинг ўлимидан изтиробга тушганлари, йи?лаганларининг сабаби ойдин бўлар? Ёзувчи бир гўзал малакнинг ўлимидан эмас, Ватан келажагининг захарланганидан ?ай?уга берилмадиларми экан? Кумуш ўлди. Аммо унинг ў?ли тирик. Демак, Ватан келажагига умид бор. Ёзувчининг сўнгги сўзидан маълумки, Ёдгорбекнинг бир ў?ли шўролар томонида, иккинчиси ўша дамда «босмачи» дейилганлар томонида экан. Бунда ?ам рамз бордек кўринади. Ўша йиллари юрт ў?лонлари ?ам иккига бўлинган. Бир ?исми болшевиклар гапига ишониб, улар томонга ўтишган. Бош?а бир ?исми эса ?арши бўлган. Замон акани укага ?аним ?илиб ?ўйган. Ёзувчи шуларни ўйлаб йи?ламадиларми экан?
Кумушнинг ўлими... Захарланиш... Бу турмушда учрайдиган оддий кундош рашки о?ибатими? Юртни бош?арувчи хон а?ли фу?арони бирдек кўрмади. ?ипчо? ?ир?инига фатво берди. Юсуфбек ?ожининг йи?лаб айтган сўзларини яна эслайлик. Отабек ?ар икки хотинига бир ?ил муносабатда бўлмай, рашк ўтининг аланга олишига шароит яратиб бермадими? Хон фу?аросини уру?га, ?абилага ажратмай, иттифо??а даъват этса, ?атто куч ишлатса-да, тотувликни бар?арор са?ласа юрт хароб бўлармиди? Отабек Зайнабдан ме?рини дари? тутмаса, у Кумушга захар берармиди эди?
Ответить 
Старый 10.04.2009 19:12   #6  
Offline ID
Аватар для Tohir Malik
Оффлайн
народный писатель Узбекистана
Сообщений: 226
+ 163  774/218
– 0  0/0

Uzbekistan
3
Асарга «ўзбеклар турмушидан тарихий рўмон» деб изо? берилган. «Севишган ?алблар ?а?ида» ёки «Му?аббат фожеалари»... эмас, айнан «ўзбеклар турмушидан», айнан шом азони ча?ирилган дамдаги турмушидан. Шунинг ўзиё? бизни айсбергнинг ?уйи ?исмини ўрганишга даъват этади. Бу вазифани таъбир жоиз бўлса, бир ?амлада уддалаш мумкин эмасдир. Яъни бир ма?ола ёзиш билан уддалаб бўлмайди. ?амонки, сиз му?тарам ў?увчининг ди??атини жалб этишга киришган эканман, яна айрим ?ирраларини айтиб ўтишим зарур.
Рўмонда орти?ча тасвир, баён йў?. Мен ?ар гал уни ?ўлга олганимда шуни ўйлайман. Асардан тушириб ?олдириш мумкин бўлган жойни ?идираман. Ёзувчи ёш, бунинг устига биринчи йирик асари, ?аяжонга берилибми ё тажрибасизлик ?илибми кераксиз са?ифаларни ёзгандир деб ўйлайман. Бир сафар уста Алимнинг ?икояси ?оят чўзилгандек туюлди. Сўнг шу ?икоя олиб ташланса нима бўларди, деб ўйладим. Кейин фикрлаб кўрсам, ёзувчи буни шунчаки ?икоя сифатида ишлатмаган эканлар. Саодатнинг ўлими фа?атгина уста Алимнинг ?ай?усини бериш учун олинмаган. Саодат ой-куни я?инлашганида ?ийналиб ўлди. Ана энди Кумушнинг ой-куни я?инлаган дамларини ва Отабекнинг ?авотирларини эслайлик. Ёки ?омиднинг Сайфига (Саодатнинг укасига) ёмон назар, бузу? ният билан ?араши о?ибатида уста Алимнинг янги дўкон ?уриши, шу ба?онада Фарфининг келиши баён этилган са?ифаларни вара?лайлик. Тугуннинг ечими шу са?ифаларда бошланмайдими? Демак, уста Алимнинг ?икояси асарнинг икки му?им ну?тасида иш беради.
Абдулла ?одирий асарларида ?ар бир жумланинг ўз хизмати бор. Асарнинг «Ин?илоб» бобидаги бир жумлага эътиборингизни тортай: Азизбек хал??а узр айтганда, узри ?абул бўлмайди. Унга ?арши айтилган гаплар орасида шундай жумла бор: «Ханжарингни хайф кўриб ма?аллаларга чаён соли?и солган, о?аларимизни чаён за?ари билан ўлдирган ким эди?» Мен неча марта ў?исам, шунча марта бу жумлага етарли эътибор бермабман. Аммо биродаримиз Рустам Тожибоев бу жумлага эътиборни ?аратиб, кичик илмий тад?и?отни амалга оширибдилар. Тарихий асарларни ўрганиб, Тошкент ?окими Азизбекнинг чиндан ?ам ма?буслар устига чаён ташлаб ?ийнаб ўлдиргани, а?олига чаён соли?и солгани, одамлар пахса деворларни бузиб чаён ?идиришга мажбур бўлганларини ани?лабдилар. ?аранг, биргина жумла фа?ат Азизбекнинг ярамас ?или?ларини баён эта ?олмай, балки тарихий бир ?а?и?атни ?ам ўзига сингдирган.
Ёки... асар бошларидаё? ?омиднинг шакли-шамойили, феъл-атворининг тасвирига ало?ида эътибор берилади. ?омид - ўттиз беш ёшлардаги кўримсиз одам. «...унинг шу?рати нима учундир бойлиги билан бўлмай «?омид хотинбоз» деб шу?ратланган». ?олбуки унинг иккита хотини бор. У замонларда кўпхотинлик айб эмас, суннат саналган. Нима учун ?омидга «хотинбоз» ла?аби тиркалди, Мирзакарим ?утидорнинг ?изи ?а?ида гап кетса нима учун «?омиднинг че?раси бузилди... бир турли вазиятда жиянига ?аради... Юзидаги бояги ?олат яна ?ам кучланиб...» то?атсизланди? Бу ?олатлар баёни бекорга тилга олинмагани кейинро? бориб маълум бўлади. «Бу кунгача икки хотин ўртасида туриб жанжалга тўймаган» ?омиднинг хотинни учта ?илиш ўйи борлиги ?ам бекорга айтилмаган. Чунки учинчи хотин унинг ўйича - Кумуш бўлиши керак эди. ?омид ма?садига эришмо? учун ?еч нарсадан ?айтмайди. ?омид ўттиз еттинчи йилдаги «холис хизмат ?илувчи» «дўст»ларни эслатмайдими? Асарда ?омид енгилган эди, ?аётда эса...
Ответить 
Старый 10.04.2009 19:13   #7  
Offline ID
Аватар для Tohir Malik
Оффлайн
народный писатель Узбекистана
Сообщений: 226
+ 163  774/218
– 0  0/0

Uzbekistan
4
Асар нималари билан ди??атга лойи?? Энг аввало лутфи билан, ?а?рамонларининг одоби билан, шундай эмасми? Бир жумлага эътиборни ?аратайлик: Ра?мат Отабекка ?араб: «ва?тсиз келиб сизни тинчсизладик», деганида Отабек: «...тинчсизламадинглар, билакс, ?увонтирдингизлар... ша?рингизга биринчи марта келишим бўлгани учун танишсизлик, ёл?излик мени зериктирган эди», деб жавоб ?илади. Шу ўринда «биринчи марта келишим», деган сўзларга ди??ат ?илайлик. Отабек бу ерда шунчаки эмас, биринчи марта келгани учун зерикди. Агар шунчаки зерикдим, деса мезбонларга малол келар, балки уларга маломат, гина бўларди. «Ша?рингиз зерикарли экан», деган маъно ?ам чи?арди. Отабек бу ерда ?ам лутф ?илди, ?ам унинг Мар?илонга биринчи келиши ў?увчига маълум бўлди. Ёки Отабек ?асаналига иш буюришдан аввал «тузукмисиз ота?» деб а?вол сўрайди.
«- Баъзи ишларни буюрсам...
-Буюрингиз, ў?лим.
-Ра?мат ота, бўлмаса бизга чой ?айнатиб берсангиз-чи.
-Хўб, бегим...»
Шу ?ис?а савол-жавобда одобнинг олий чў??иси кўринган. Отабек ?асаналига «ота», деб мурожаат ?илганида у «ў?лим», деб жавоб берди. Отабек иш буюрганида эса «бегим», деди. Бу ерда фа?ат Отабекнинг лутфи эмас, ?асаналининг одоби, зийраклиги, фа?ми ?ам акс этган. Ёки, «бу киши кимингиз бўлади?» деган саволга Отабек дарров жавоб бермайди. «?асаналини ?ужрадан узо?латиб, сўнгра жавоб берди: - ?улимиз».
Отабек бу ўринда тў?ридан тў?ри шундай деганида Хасанали ранжимас эди. Чунки у ?уллигини унутган эмас. «Хўб, бегим», дейишининг ўзиё? бунга далил. Отабек исломий одоб эгаси бўлгани учун ?ам ?асаналини ?ужрадан узо?латиб айтди бу гапни.
Сўз ислом ва иймон ?а?ида борар экан, айтмо? жоизки, асарда иймонлилар (Отабек, Юсуфбек ?ожи...) ва иймонсизлар (?омид, унинг шериклари, Азизбек) кураши мавжуд. Ёзувчи фалончи иймонли, фалончининг иймони суст, деган сўзни ишлатмайди. Буни ?а?рамонларнинг сўзлари, ?аракатлари аён этиб туради. ?аётда чин мусулмон бўлиш, муста?кам иймон эгаси бўлиш жуда о?ир. Намоз ў?игани билан дарров иймонли бўла ?олмайди одам. ?омидлар, азизбеклар ?ам ўзларини мусулмон санашган, намозларини ў?ишган, аммо иймондан узо? бўлишган. Балки ўттиз еттинчи йилда дўстларининг ?ўлларига кишан уриб берганлар ?ам ўзларини мусулмон санашгандир. Балки кейинро? гуно?ларини англаб, тавбалар ?илишгандир... Балки...
Байт: Чанд боши зи маосий мазакаш,
Тавба ?ам бемаза нест би чаш.
(Маъноси: ?ачонгача гуно? ишлардан зав? оласан, тавба ?ам бемаза эмас, ундан ?ам тотиб кўр. «Бобурнома»дан)
Ответить 
Реклама и уведомления
Старый 10.04.2009 19:15   #8  
Offline ID
Аватар для Tohir Malik
Оффлайн
народный писатель Узбекистана
Сообщений: 226
+ 163  774/218
– 0  0/0

Uzbekistan
5
Ва ни?оят, ?ата?оннинг умри тугади. Ёзувчининг номи о?ланди, асарлари ?ибсдан озод бўлди. ?арийб йигирма йил Абдулла ?одирийнинг асарларини ?ўлга олиш ман этилди. Бу асарларни ў?иганлар жазога тортилди. Гуно?дан ?ўр?маганлар китобларни ё?иб юбориб, жон са?лашди. Кўпчилик эса китобларни санди??а солиб, ерга кўмди. ?ўшсинч девор орасига олиб суваб ташлади - ё?иб ташлашга кўнгли бўлмади. Айримлар эса ?еч нарсадан ?ўр?ишмади. Са?ланиб ?олган китоблар ?ўлма-?ўл бўлиб ў?илаверди.
?а?и?ат рўёбга чи?а бошлагач, Абдулла ?одирий ижодига муносабат ?ам ўзгарди. Иззат Султон биринчилардан бўлиб ёзувчи ижоди ?а?ида ма?ола ёздилар. Ва... тан?идга учрадилар. Абдулла ?одирий ижодига ?аддан таш?ари ю?ори ба?о беришда айбландилар. «Ўтган кунлар» Сарвар Азимов та?рири остида китоб ?олида нашр этилди. Нашрга жузъий ўзгартиришлар киритилди. Айрим жумлалар ?ис?артирилди. ?озир, орадан ?ир? йил ўтиб, бемалол эркин фикрлашимиз, кимнидир, ниманидир айблашимиз осон. Шуни унутмайликки, эллигинчи йилларнинг ўрталарида бир до?ий ўлгани билан тузум яшамо?да, тузум янги до?ийни минбарга кўтармо?да эди. «Социалистик реализм», «миллий масала», «коммунизм»... деган тушунчалар аввалги до?ий даврида ?андай бўлса, кейин ?ам ўша ?олда кун тартибида турар эди. Яъни тузум иморати са?ланган, фа?ат у ер бу ердаги кўчган суво? ўринлари ?айта сувалаётган эди. Бу - биринчидан. Иккинчидан, Абдулла ?одирий ва унинг дўстлари ?ўлларига кишан уриб берганлар ?аёт эдилар. Улар айбларини бўйинларига олиб, осонликча чекина олмасдилар. Шунга кўра асарни асл ?олича чи?ариш имкони у даврда йў? эди. Бир неча жумла олиб ташланмаса, асар бутунлай чи?масдан ?олиши мумкин эди.
?ар нарсанинг ва?ти, соати бўлганидек, «Ўтган кунлар» ?ам ва?ти келиб,асл ?олича, ёзувчи ?аёт эканликларидаги нашрга асосланган ?олда китоб ?илинди. Бу ишни ёзувчининг набиралари, ?абибулло ?одирийнинг ў?иллари Хондамир ?одирий амалга оширди.
Ал?исса...
«Ўтган кунлар» етмиш йил умр кўрди. Етмиш йил азобли, у?убатли умр кечирди. Етмиш йил бу асар учун синовли йиллар бўлди. Асар синовдан ўтди. Абадият мартабасини олди...
Маъзур тутинг, сўзим бир оз чўзилди. Мен илмий ма?ола ёзишга даъвогар эмасман. Асарни ў?иганда кўнглимдан кечган фикрларни баён ?илдим. Абдулла ?одирий ижодини ўрганиш бўйича олимларимиз анча иш ?илишган. ?илинган барча ишларни «дебоча» десам ранжимаслар. Хорижда суюкли ёзувчилари ижодини ўрганувчи махсус институтлар бор. Бу институтлар ?ар йили ёзувчи ижодига ба?ишланган китоблар, журналлар чи?аришади. Пушкин вафотидан кейин унинг ижодини ўрганиш билан шу?улланган олимлар сони саналса шоир яратган шеърий сатрлар сано?идан ?ам кўп бўлса э?тимол. Шоир ижодига ба?ишланган китоблар тахлаб чи?илса, Кремлдан ?м баландро? бўлар...
Шуларни муло?аза ?илиб ?ам ишларни «дебоча» дедим.
Худога шукр, Абдулла ?одирий музейи барпо этилди. Энди илмий кучлар шу музей атрофида тўпланса, келажакда «?одирийшунослик институти» ?ам вужудга келар. Яхши ният - ярим мол. Яхши ният ?илаверайлик.
1994 йил.


Цитата:
Изо?: Мазкур ма?ола «ХХ аср ўзбек романи» туркумида «Шар?» нашриёт-матбаа концернининг Бош та?ририяти чоп этган «Ўткан кунлар» китобига сўнгсўз сифатида ёзилган эди. Ма?ола сўнгида яхши ният ?илиб эдик. Бу ният умрини яна узайтирамиз шекилли. Чунки айтганимиз «Абдулла ?одирий музейи» ташкил этилди-ю, бир неча ойга бормай, ?атто ?аддини кўтаришга улгурмай йў? бўлди. Адабиёт му?иблари бу аччи? ?а?и?атни билиб ?ўйишларини лозим деб топиб, мазкур изо?ни баён ?илдик.
Ответить 
Старый 10.04.2009 19:32   #9  
Аватар для Nigora Umarova
Оффлайн
AKA:Nigorabegim
Сообщений: 8,095
+ 8,360  10,318/4,529
– 37  58/50

UzbekistanОтправить сообщение для Nigora Umarova с помощью ICQОтправить сообщение для Nigora Umarova с помощью Skype™Мой КругFacebook
I

Тушимга киради Кодирий бобом,
Бемадор, бемажол, бехол, беором.

Эгнига эски бир тун кийиб олган,
(Шинелдир балки у, кимдандир колган).

Уша тун эгнида похол хам бордай,
Бобомнинг юзлари окарган кордай.

Йук, юзи сомонга ухшайди унинг,
Чараклаб тургувчи кузи тула мунг...

Тушимга киради Кодирий бобом:
Тур дейди, мунча куп ухладинг, болам.

Бок, бу дам айланиб жухоризоринг,
Урогин кайрайди онаизоринг.

У уриб булгунча ризку зарингни,
Уйнатиб тур чикиб, укаларингни.

Ва менинг саломим айт, дер уларга-
Бобосин согинган мусичаларга...

Тушимга киради Абдулло бобом,
Ох олтин бобом-а, вох тилло бобом.

Каро ер каърида кон йиглаб колган
Акмал Икром бобом, Файзулло бобом!

Мухаммад Юсуф

Последний раз редактировалось Nigora Umarova; 10.04.2009 в 19:43.
Ответить 
Старый 10.04.2009 19:42   #10  
Аватар для Nigora Umarova
Оффлайн
AKA:Nigorabegim
Сообщений: 8,095
+ 8,360  10,318/4,529
– 37  58/50

UzbekistanОтправить сообщение для Nigora Umarova с помощью ICQОтправить сообщение для Nigora Umarova с помощью Skype™Мой КругFacebook
II

Улган улди-кетди.
Хеч ким кайтмайди.
Нега?
Нима учун?
Бу хам муаммо.
Тарих соков кампир,
Дардин айимайди,
Айтолмас,
Унутиб хам булмас аммо.

Мана,
Кодирийни килишар сурок:
"Уткан кунлар" деган шеър сизникими?
- Ха,
Аммо у шеър эмас...
- Жим булинг, ахир.
Шеърми ё бошками, автори сиз-да.
Тамом.
Бошка гапга колмайди хожат.
Терговчи - пайгамбар.
Терговчи - худо.
Темир зотдан келган буйрук - ижозат,
Узбек яна битта углидан жудо.

Айби шуки...
Айби...
Ким билсин буни,
Балки, жуда ноёб истеъдодидир.
Отишдимикин ё осишди уни?
Балки хукм ижрочиси жодидир?

Жоди деганларин билишмас ёшлар,
Билмагани маъкул бундан кейин хам.
Жоди орасига тушганда бошлар
Одам...

Кузимга ёш тулар мана шу ерда.
Куйнимга тош тулар мана шу ерда.
Кузимга тор булиб колади олам,
Ох, олтин бобом-а, вох тилло бобом...
Утган кунинг курсин, Абдулло бобом!

Мухаммад Юсуф
Ответить 
Ответить
Опции темы
Опции просмотра




Powered by vBulletin® Version 3.8.5
Copyright ©2000 - 2024, Jelsoft Enterprises Ltd. Перевод: zCarot
Advertisement System V2.5 By Branden
OOO «Единый интегратор UZINFOCOM»


Новые 24 часа Кто на форуме Новички Поиск Кабинет Все прочитано Вверх