Юрагида йўлбарс ётган шоира: Ҳалима Худойбердиева

[Halima Xudoyberdiyeva]

Сообщение от Nigora Umarova

Ҳаётингиздаги энг оғир дамларда кимларга ва нималарга суянасиз?

"Сабр-қаноат руҳни ҳақоратдан сақлайди",- деганди Леонардо да Винчи. Умрим бўйи шу фикрнинг ҳақлигига амин бўлдим. Ҳар қандай зимистоннинг ҳам қайси бир томонидан ёруғ бир дарча очилади. Шуни сабр билан кутиш керак. Одам боласининг бошига ҳар хил кунлар келиши мумкин. Аммо уларни муносиб ўтказа олиш керак.
Мен, аввало, Худога ишонаман. Оллоҳи Каримнинг "Энг ёмон кунларингизда ҳам паноҳингизман" деган ваъдаси бор. Кейин туғишганларимга, дўстларимга суянаман.

[Masud Mahsudov]

Agar sir bo'lmasa, she'rlaringizning birinchi tinglovchisi kim? Odatda, ijodingiz xususida kimlar bilan yaqindan o'rtoqlashasiz?

[Kavsar]

1. Hayotdan ko'proq ilhom olasizmi yoki adabiyotdanmi?
2. Qaysi oqimdagi she'rlarni yoqtirasiz?
3. Modern she'riyatiga munosabatingiz? Sizningcha modern she'riyati nima?
4. Halollikka tayanib yashayman dedingiz, ustoz. Sizningcha halollik haqiqat yoki adolat bo'la oladimi? Shu haqdagi fikrlaringizni baham ko'rsangiz..
5. Ijodingizga turtki bergan ustozlaringiz va hozirgi paytda siz e'tirof etib faxrlanadigan shogirdlaringiz haqida ham gapirsangiz..

[Halima Xudoyberdiyeva]

Болалик йилларимни эслаганимда олмазор ҳовлимиз айвони олдида узун қилиб тортилган патгиламнинг ўрмаги кўз олдимга келади. Ўрмакнинг кузувини онам боғлар, (одатда кузувни асосан кайвонилар, ишининг устаси бўлган чеварлар боғлайди) биз унинг турини (ўрмак иплари) югурардик.
Кейин онам “Бисмиллаҳир роҳманир роҳийм” деб от устида ўтиргандек ўрмакнинг устига ўтириб тўқишни бошлар, онамнинг ҳар қилич қоқиб, бир йўл арқов ўтказганларида патгиламнинг гуллари очилиб, каттариб, тўлишиб боришини ҳавас билан кузатар, ўзим ҳам онам билан басма-бас патнинг турини чалишардим. (Ерда тортиган патгиламнинг ўрмаги икки тарафда ўтириб тўқилади) Биласизми, ўшанда ҳали мактабга бориб-бормаган вақтларим эди.
Онам билан ёнма-ён ўтириб ўрмак тўқирдик, ироқи дўппиларнинг ироқисини тикардик. Мана бу тўртликлар ўшандай пайтлар, онамнинг ўрмак тўқиб ёки дўппи тикиб ўтириб айтган ҳиргойиларидан эсимда қолган:
Ийдиргин мардга мени,
Куйдиргин мардга мени.
Аллоҳ, Аллоҳ зорим эшит,
Суйдиргин мардга мени.

Ёки:

Талҳ ҳижронни ютайман,
Куйиб нома битгайман.
Сени нафақат тирик,
Қабримда ҳам кутгайман.
Онамнинг овози ширали, ҳиргойилари чиройли эди. Бу сатрларнинг маъносини чуқур тушунмасам-да, у кишига қўшилиб ҳиргойи қилиб ўтирганларимни куни кечагидай эслайман.
Муҳитда гап кўп.
Отамнинг Абдураҳмон бова, Ражабов бова, Абдумўмин бова, Эшон бова каби етти-саккиз нафар қадрдонлари ҳар ўн, ўн беш кунда уйимизда китобхонлик қилишарди. Бу суҳбатларда Навоий, Фузулий, Бедил сингари улуғларимиз ғазалларидан ташқари ишқий, саргузашт достонлар ҳам ўқиларди. Гўрўғли, Кунтуғмиш, Авазхон, Алпомиш каби достонлар қаҳрамонлари отамнинг дўстлари сингари менга ҳам қадрдон бўлиб қолганди. Бу китобхонлик кечаларида достону, ғазалларни кўпроқ отам Умматқул Худойберди ўғли ўқирди. Чунки у кишининг овозлари баланд, қироатлари ёқимли эди. Бу овозни ҳали-ҳануз баъзан тушларимда эшитгандай бўламан.
Бундай кечаларда мен доим отамнинг ёнига суқилиб кириб олиб, хаёлан Барчинга айланардим. Бойчиборга дардимни айтардим. Хуллас, достонлар оламида яшардим.
Бу достонларда енгилмас куч, қудрат тимсоли Ҳазрат Али ўзи билан “Енгсанг сенга тегаман, енгилсанг ўлдираман” шарти билан курашга тушган Зефунунни енгар ва уни шу музофотга ҳоким қилиб қолдириб, ўзи янги музофотларни забт этиш йўлида от солиб кетарди.
Мен Ҳазрат Алининг ёллари бўрон янглиғ гувиллаб кетаётган қорабайир отининг ҳар елкаси бир музофотни кўтариб кетаётганига ишониб яшардим. Бу вақтларда отам боғбон, онам пиллачилик агрономи бўлиб ишларди.
...Озгина ортга қайтамиз.
Ўз онам Шарофат Хонназар қизи пахта даласидаги ўқариқдан дориланган сув ичиб қўйиб, ўттиз беш ёшларида оламдан ўтганларида мен икки ёшга етмаган гўдак эканман. Шунда амаким Умматқул Худойберди ўғли билан холам Қаршигул Хонназар қизи мени ўз тарбиясига олган эканлар. (Бизникилар ака-ука, опа-сингилларга уйланишган экан).
Мен ўз онамни эслай олмайман. Ҳатто бирорта суратлари ҳам қолмаган. Бу дунёда кун кўрмай, ёш кетган онажонимнинг ҳуру ғилмонларга қўшилгани рост бўлсин.
Аммо амаким (“амаки” деганим учун Худо мени кечирсин, чунки мен дунёда фарзанд учун у кишидан меҳрибонроқ ота бўлишига ишонгим келмайди) ва холам туфайли ҳеч бир камим йўқ эди. Холадан онанинг ҳиди келаркан. Бу икки жанатмакон инсонлар — амаким билан холам мени онам дунёдан ўтган кундан бошлаб ўзларини “ота, она” дейишга ўргатишган экан. Жойлари жаннатда, тупроқ тўшаклари пардан бўлсин уларнинг. Улар ҳали-ҳануз ер остида ётиб ҳам мени қўллаётганларига ишонаман.
Шундай қилиб, онам агроном бўлиб ишлаётган йилларга келгандик. Ҳақиқий меҳнат ҳамма замонларда ҳам ўз қадр-қимматини топади. Онаизоримни 3-4 марта Москвага, съездга делегат бўлиб бориб келганларини эслайман.
Онамни тўқ кўк рангли оти бўлиб, пешонасида катта оқ қашқаси бўларди. Шунинг учунми унинг номи “Ола қашқа” эди. Отнинг кўзлари шундай ақлли эдики... Кейин мен умрим давомида бундай отни бошқа учратмадим. У ҳақиқатан ҳам шундай бетакрор хушсурат отмиди, ё болаликнинг кўзлари катта бўлади, деганларидай бу менинг болалик тасаввуриммиди, билмайман... Шунинг учун ҳам биринчи шеъримни 7-синфда ўқиб юрганимда шу отимизга бағишлаб ёзганман ва бу шеър туман газетасида босилган.
Қишлоқда нима кўп — иш кўп. Кундузлари мактабга, пиллага, далага, пахтага... хуллас, тиним билмасдик. Кечаси ёзишга одатлангандим. Тарки одат – амри маҳол. То ҳануз асосан тунда ишлайман. Гарчи уйқусизлик соғликка зарар эканини билсам-да, бироқ тунда маза қилиб ишлайман. Ҳар қалай, тунда ҳеч ким сизга халақит бермайди. Мактабда ўқиб юрган вақтларимда ҳам ярим кечасигача ўтириб ёзаверардим. Бу ҳол онамнинг жаҳлини чиқарар, хонанинг чироғини ўчириб, мени ётишга буюриб чиқиб кетардилар. Шундай пайтларда онамнинг ухлаб қолишларини кутиб ётардим. Шу ётишда хаёлимда бир-икки шеърни тўқиб қўярдим-да, кейин секин туриб қоғозга туширардим. Чироқнинг яна ёнганини кўрган онам яна келар, энди ётиб ухламасам отамни уйғотишини айтиб қўрқитардилар. Бу ҳол 2-3 мартадан қайтариладиган кечалари ҳам бўларди.
Раҳматлик онаизорим ҳақида кейинги йилларда Лила опа деган татар қўшнимиз (улар онам билан эгачи сингилдай қадрдон эдилар) айтиб берганди. Ўша йилларда онам қўшниларга чиқиб куйинаркан: “Кечаси билан ўтирган бола эрталаб юзини ювиб мактабга чопқиллаб кетаверади. Э, Худойим-эй, нима қилсам экан, болам бечора увуз этида куйиб кетаяпти”.

[Halima Xudoyberdiyeva]

Йилдирим йиллар бир-бирини қувиб шу алфозда ўтаверди. Мактабни тамомлаб, бетакрор талабалик йилларим бошланди. Журналистика факультетининг биринчи курсида ўқиётганимда “Илк муҳаббат” номли китобим чоп этилди. Бу китоб шунчалар катта меҳр-муҳаббат билан кутиб олиндики, бунинг учун мухлисларимдан, айниқса, университет домлалари — устозларимдан миннатдорман. Уларнинг бир ютуғимга ўн ютуқ қўшиб мақтовлари баъзан имтиҳон пайтлари Расул Гамзатов, Сильва Капутикъян ёки Эдуард Межелайтисданми ё Белла Ахмадуллинадан бирорта шеър ўқитиб (ўзбекча таржимада албатта ёд ўқирдим) имтиҳон дафтарчамга “5” баҳо қўйиб беришлари мени қанотлантириб юборарди. Абдуғафур Расуловнинг санъаткорларга хос нутқ санъати ҳаммамизни ром этиб қўярди. Баъзан дарслардан қочиб кетган пайтларимиз ҳам у кишининг дарсига қайтиб борардик.
У вақтларда шеърият кечаларига одамлар оқиб келар ва биз ҳам бу анжуманларга байрамга бораётгандек шошилиб борардик. Адашмасам, бу йилларда “Минбар шеърияти” даври бошланиб келаётган эди. Москвада Евгений Евтушенко, Роберт Рождественский, Белла Ахмадуллина, Андрей Вознесенский каби руснинг виждонига айланиб улгурган шоирлари саҳнада 2-3 соатлаб шеър ўқир, уларнинг сўз айтиш жозибаси, воизликларига маҳлиёлик кундан-кун ортар ва бу ҳолатнинг таъсири бизнинг юртимизда ўтаётган учрашувларда ҳам сезила бошлаган эди. Биз Эркин Воҳидов, Абдулла Орипов, Рауф Парфи, Омон Матжон каби шоирлардан соатлаб шеър эшитишдан чарчамасдик. Ўз навбатида улар ҳам шеър ўқишдан чарчашмасдилар.
“Бу шоирлар, — деганди университетдаги бир учрашувда адабиёт ва шеъриятниг катта билимдони, азиз домламиз (жойлари жаннатда бўлсин) Бегали Қосимов, — дарёларга ўхшайди. Гурроси, шиддатли ғалаёнлари бошқа-бошқа дарёларга. Асов дарёларга”.
Бу ҳақда адабиётимизнинг толмас, оташнафас тарғиботчилардан бири Ҳамид Сулаймондан яна бир таъсирли гап эшитгандим. “Сизлар ҳозир жуда гуркираб етилиб келдиларинг. Худди буғдой бошоқларидай. Шундай етилиш жараёнларида ҳар хил воқеалар ҳам содир бўлишини биз кўрдик, сизлар кўрманглар. Илоҳим, сизларни Худо ўз паноҳида асрасин”.
Адабиёт музейида (у киши музей директори эдилар) Геркулес домламизнинг (улар ҳақиқатан ҳам жуда басавлат, келишган, достон қаҳрамонларини эслатадиган одам эдилар), улуғ домламизнинг 3-курс талабаси билан шу қадар жиддий, самимий суҳбат ўтказганлари бир умр ёдимда қолди.
Шамолдай ўтиб бораётган умримиз давонларида шоир акаларимизнинг ҳаёт йўлларини кузатиб, жаннатмакон устозларимизнинг бу эътирофлари қанчалар ҳақлигига амин бўлдим.
Халқимизнинг юқорида тилга олинган севимли шоирлари ўзбек шеъриятининг юқори поғоналарга кўтарилишида замондош ижодкорларга яловбардор бўлдилар деб иккиланмай айта оламан.
Менинг Тошкентга келиб қолишимга жанатмакон устоз, давлат арбоби Шароф Рашидов сабаб бўлганлар. У киши Сирдарёга борганларида “Сирдарё ҳақиқати” газетасида менинг шеърларимни ўқиб, ўша йиллардаги вилоят ҳокими Носир Маҳмудов ва газета бош муҳаррири Исмоил Сулаймоновга отам билан гаплашиб, мактабни тугатганимдан сўнг мени (унда 9-синфда ўқирдим) Тошкентга ўқишга юборишларини тайинлаб кетган эканлар. Кейинчалик бу ҳақда Исмоил Сулаймонов ўз китобларида батафсил ёздилар. Тошкентда азиз устозларим Миртемир ака, қадрли Зулфия опа, Комил Яшин каби миллатимизнинг фахр-ифтихорига айланган одамлардан кўп меҳр-мурувватлар кўрдим. Ишлаш, яшаш сабоқларини олдим. Аллоҳга шукрки, менга ана шундай устозлардан таҳсил олиш саодатини берди. Шунинг учун ҳам Тошкент ва Москвада таҳсил олган йилларим ҳаётимнинг энг ёрқин фасллари бўлиб қолди.

[Halima Xudoyberdiyeva]

Ижодкор ўз ижодига, ҳаёт йўлига ўзи баҳо бериши қийин. Бироқ инсонда кўнгил деган нарса бор. Кўнгил — ўз соҳибининг холис ҳаками! Одам кўнгли тўлмаган нарсасини бировга кўрсатгиси келмайди. Шу нуқтаи назардан айтишим мумкинки, мен ҳам шеърларимни кўнглим тўлгани учун нашр эттирганман. Аммо газета ёки журналлардаги айрим чиқишларда баъзан қандайдир камчиликлар бўлгандай. Китобларимда ҳам баъзан шундай камчиликлар бўлиб туради. Демоқчиманки, ҳар томонлама мукаммал деб ўйлаган китобимни ҳали чиқаролганим йўқ. Шу туйғу ҳам инсонни ишга ундаб турса керак.
Адабиёт назаримда кўнгилларни занг босишидан сақлаб, поклаб турадиган тоза дарё сувларига ўхшайди. Биз маънавий кўтарилишларсиз ҳеч қаёққа боролмаймиз. “Қобуснома”да “Ақл билан пул топиш мумкин, аммо пул билан ақл топиб бўлмайди” деган пурҳикмат бир гап бор. Жамият биносининг қад кўтаришида маънавият пойдевор вазифасини ўтайди.
Адабиёт — кўнгил учун ишлайди. Уни дағаллашиб, тошга айланиб кетишидан сақлайди. У одамларни меҳр-муҳаббатга ўргатади. Бир-биридан тескари томонга эмас, бир-бирига пешвоз юришга ундайди. Пешвоз юрганда ҳам биринчи қадамни иккиланмай ўзинг ташлашинг кераклигига ўргатади. Қандай севишнинг, қандай яшашнинг кераклигини ўргатиб оқаётган тоза дарё сувларидан ичмай яшаб бўладими?!
Шу пок сувлардан бир қултум — Сент Экзюперининг “Истеҳком” романидан бир жумла келтирмоқчиман: “Аёл зоти севишини билдириши учун аёлнинг сояси ва акс-садосига айланишга рози бўлган эркакдан нафратланади. Ўз акси билан сўзлашишнинг кимга ҳам қизиғи бор. Унга сенинг “истеҳком” сингари мустаҳкамлигинг зарур. Зеро, ҳар бир тошингдан сенлигинг билиниб турсин”.
Дарҳақиқат, адабиёт ривожи миллат маънавияти ва келажаги учун шунчалик муҳим экан, бу соҳага яна-да диққатли бўлишимиз керак. Улуғларимиздан мерос анъаналарни давом эттиришимиз ва шу билан бирга янги анъаналарга муаллиф бўлмоғимиз лозим бўлади. Курашчан қозоқ шоири Ўлжас Сулаймон ёзади: “Янги деб ҳамма янгиликларни қабул қилиб, эски деб ҳамма эскилардан воз кечиб бўлмайди. Цивилизация учун хизмат қиладиганларни олиб қолиш керак”.
Бу фикрни ҳамма масалада тадбиқ қилиш мумкин. Хаёлимга дастлабки китобларимдан бирида ёзган сатрларим келди:
Бундан агар эл учун,
Келар бўлса қилча наф.
Қилдай тилини топиб,
Тиллашавер мард билан.
Тараққиётимиз, эртанги кунимизнинг тинчлиги, ободлиги учун хизмат қиладиган ҳар қандай анъана, қадриятларни кўз устига қўйиб сақлаш ва унинг акси бўлган ҳодисотлардан зудлик билан воз кечиш йўлларини топиш керак.
Севимли адибимиз Асқад Мухтор шундай деган эканлар: “Классика — бу шундай чуқур ва пўртанали денгизки, унинг шиддатли тўлқинлари куч билан бир урилишдаёқ ҳар қандай “изм”ларни қирғоққа чиқариб ташлайди”.
Ҳақиқатан ҳам мумтоз адабиётимизнинг қудрати чексиз. Ҳаммамиз шу буюк дарахтнинг илдизларидан озиқланиб оёққа турганмиз. Аммо масаланинг яна бир томони борки, юки енгил, маза-матрасиз, фикран қашшоқ шеъру ғазалларни баъзан мумтоз адабиётимизда ҳам, модерн шеъриятида ҳам учратиш мумкин.
Модерн – сўзининг таржимаси “замонавийлик”дир. Замонавийликка, янгиликка ким интилмайди? Модерн қўрғонларида юрган шоирларимизнинг чақмоқдай чақнаган фикрлари кўнгилни ёритиб юборадиган пайтлар кўп бўлади. Бизнинг шеъриятимиз мавқеи баланд шеърият ва бу баландлик бизнинг “модерн”чиларимиз ижодида ҳам аста-секинлик билан кўзга ташланиб боряпти.
Дадил, нозик фикрловчи ёш шоирамиз Ойдиннисо мисраларига диққат қилинг:

Кўксингдаги бошимни
Куйдириб юборди.
Аввал ёниб битган
Бошларнинг чўғи.
Нега жимсан ахир
Бирор нима де?
Ростга ўхшаб кетсин
Деганинг.

Ёки

Мен тоғни севаман
У менга лолалар тутмайди.
Фақат
Мени жарликлардан
Жимгина қизғанади у.

Ҳажман сиқиқ, лекин ўқувчини ўйга толдирувчи бу каби шеърларни модерннинг яхши намуналаридан дегим келади.
Хуллас, адабиётимизни ривожлантириш учун биз жуда кўп ишларни амалга ошириш билан бирга ҳар биримиз ўз устимизда ишлашимиз, қаттиқ ишлашимиз керак бўлади. “Энг қора иш, энг тоза иш — бизнинг ишимиз”, дейди ёзувчининг меҳнати ҳақида Роберт Рождественский. Қора меҳнатдан қочмаслик, бизга оқликлар, юксакликлар беради. Биз мана шу марраларга фақат шу хусусиятимизни йўқотмаган тақдирдагина етиб борамиз.

[Alisher Asror]

Rahmat, Halima opa! Sizga salomatlik, oilangizga tinchlik tilayman.

Maroqli suhbatingiz bu tunimni go`zallashtirdi, hayolimni qaerlargadir olib qochdi, ko`ngilga o`zgacha bir osoyish olib keldi. Umringiz uzoq bo`lsin!

[JUS]

Halima Xudoyberdiyeva опамизни 64 ёшлари билан қутлаймиз! Умриларига умр қўшилишини, соғ-саломат юришларини, оилавий тинчлик, фарзандлари бахтини кўриб юриш насиб қилишини яратгандан сўраб қоламиз!

[Halima Xudoyberdiyeva]

Сообщение от JasurBek Urinboev

Halima Xudoyberdiyeva опамизни 64 ёшлари билан қутлаймиз! Умриларига умр қўшилишини, соғ-саломат юришларини, оилавий тинчлик, фарзандлари бахтини кўриб юриш насиб қилишини яратгандан сўраб қоламиз!

Табрикларингиз учун раҳмат.
Илоҳим, барчангизнинг ишингизни Яратганнинг Ўзи ўнглаб қолишини тилаб қоламан.

[Gulchehra Ibragimova]

"Ўз кучи, ўз бардошини билмаган дарахтман мен
Қоқилгандай
Битта жойдан жилмаган дарахтман мен.
Сершох, сербарг новдалари чақ-чақлатиб қушларни
Умри бўйи ўзи бир бор кулмаган дарахтман мен".(Х.Х)

..Аллоҳ биз мухлисларига ҳақиқатдан ҳам "Ўз кучи, ўз бардошини билмаган", бетакрор, беназир ва ўчмас сатрлар соҳибаси, шеъриятда абадий, сўнмас, ҳамиша ўз овози ва ўз сози билан "яшнаб" турган улкан "дарахт"-ХАЛИМА ХУДОЙБЕРДИЕВАНИ инъом этди.
Муҳтарама Халима опажон! Таваллуд айёмингиз муборак бўлсин! Сизга узоқ умр, сиҳат-саломатлик, фарзандларингизни бахту камолини кўриб, қувониб юриш насиб этишини тилаб қоламиз.

Ижодингизда ҳар доимгидек шахду-шиддат, ўтли муҳаббат туйғулари сўнмасин!
"Сен барибир муқаддассан, муқаддас АЁЛ" деган оташин сатрларингиздаги каби ҳамиша муқаддас ва суюк аёл, севимли шоирамиз бўлиб қолинг. Ўз сатрларингизга монанд "Узангидан оёғинг узилмасин, азиз дўст",дея тилак билдириб қоламиз.