O'zbekiston xalq yozuvchisi Odil Yoqubov

[Nigora Umarova]

Соддалик

Устозлари орасида ҳам, тенгдошлари орасида ҳам Одил акадай содда бўлмаган, десам хато бўлмас. Улар на бир ҳашамроқ яшаш, на бир ҳашамроқ кийинишни билардилар. Бирор марта кийим-бош излаб, магазинга кирганлари ёки бозорга тушганларини эслолмайман. Бунга кетадиган вақтлариниям тежаб, ижодга сарфлаганлар. Юқорида айтганимдек, бу ишни менга ишониб топширган эдилар. Йиллар ўтса-да, Одил аканинг қадди-қоматлари ўзгармай аслича сақлангани учун битта костюм ва битта пальто 10–15 йил устларидан тушмаган. Бошларига битта шляпани кийиб, бўйинларига битта галстукни боғлаб юрганлар.
Фарзандлар улғайиб, у кишининг ўта одмилигидан бир оз норози бўла бошлашди. «Ўртоқларимизнинг уйлари жуда серҳашам, жиҳозлари ҳам замонавий, гиламларини босса, оёқ кириб кетади. Дадамиз машҳур ёзувчи бўлсалар ҳам уйимизни жиҳозлашга эътибор бермайдилар», дея менга нолийдиган бўлишди. Бироқ, мен бу гапларни Одил акага айтолмасдим, чунки у кишининг ўта камтарона турмуш кечиришлари ва соддаликларига йиллар давомида мослашиб улгурган ва бу ҳолат ўзимга ҳам маъқул келар эди. Бироқ дадаларининг бундан ўн-ўн беш йил аввал сотиб олинган кийимда юраверишларини кўрган болаларнинг ўзлари: «Дада! Бошқа кўйлак, бошқа галстук, бошқа плаш кийинг», дейишса, у киши:
– Мени биров куёв қилармиди? – деб қўя қолар-дилар.
Одил ака болаларга, онам ёки бувимга кийим-кечак олиш ёки бошқа бирор эҳтиёж учун доим пул берсалар-да, ўзларининг кийим-кечакларини бошқа тенгдошларидек ўқтин-ўқтин янгилаб туришниям, уйни башанг қилиб жиҳозлаш, ясатиш ва таъмирлаб туришниям хушлайвермас эдилар. Буларнинг ҳаммаси, улар назарида, «чепуха» бўлиб, ижодга ҳалал берарди. «Инсонга кўп нарса керакмас. Ҳаёт кечириш учун хотиржамлик ва қулайлик бўлса, бас!»– деган сўзлар уларнинг ҳаётий ақидалари эди.
Хуллас, Мирзо Улуғбекнинг тили билан айтганда, улар учун бир бурда нон, бир қумғон сув бўлса, бас эди.

[Nigora Umarova]

Паришонхотирлик

Янги турмуш қурган кезларимизда туфли устидан калиш кийилар, идорага борилганда эса калиш бир четга ечилиб, туфли билан ичкарига кирилар эди. Бу, идорадаги гиламу полларнинг тозалигини таъминларди. Чунки ўша пайтларда кўчалар бугунгидек тоза, асфальтланган бўлмасди. Одил ака эрталаб ярақлатиб мойланган туфли устидан калиш кийиб кетардилар. Кечқурун эса калиш кийишни унутиб, туфлини лойга белаб кириб келаверардилар. Ҳовлига киришлари билан кўзим оёқларига тушарди. Нигоҳларимни сезган Одил ака: «Жаҳлингиз чиқмасин, хоним. Калишим эскирмасин, дейман-да!»– дердилар. Бундай паришонхотирликдан кулишни ҳам, куйишни ҳам билмасдим. Ҳар хил жойда унутиб қолдирилган бош кийимларининг эса сон-саноғи йўқ. Уйга келганларидан кейин бош кийимларини унутганлари эсларига тушиб: «Оббо, қаерда қолди экан бу эси йўқ кийим?! Қошларингизни чимирманг, жаноби олиялари, бош омон бўлса, дўппи топилади», дердилар хижолатвозликни яширишга уриниб.
Одил ака электр асбобларидан фойдаланишни ҳам эплолмасдилар. Болалар ёшлик пайтида: «Сиз овора бўлманг, ўзим...», дея уйга кириб, кўйлакларини дазмоллай бошлардилар. Бир муддатдан сўнг улар кирган уйдан ачимсиқ ҳид анқирди. Югуриб кирсам, қизиб турган дазмолни юзи билан полга қўйиб қўйган бўлардилар. Жажжигина электр чой қайнатгичларнинг тақдири ундан ҳам аянчли бўларди. Чой қайнаганидан кейин қайнатгични чойнакдан олардилар-у, токдан узиб қўйишни унутардилар. Ҳам чой қайнатгич куярди, ҳам у қўйилган жой тутаб ётарди.
Бундай паришонхотирлик оқибатида бўлажак хунук ҳодисаларнинг олдини олиш учун ҳар доим кўз-қулоқ бўлиб туриш лозим эди.

[Nigora Umarova]

Картошка

Содда одамлар ишонувчан бўлади. Одил ака азбаройи содда ва ишонувчан кишилар қавмидан бўлганлари боис биров салгина ёрдамга муҳтожли-гини айтса, унга бор-будларини беришдан ҳам тоймасдилар. Агар ижарада турадиган шогирдлари иттифоқо муҳтожликдан нолиб қолишса, туни билан шуларни ўйлаб «уф» тортиб чиқардилар. «Бировнинг уйида яшаш қийин-да! Биз-ку ўз уйимизда бемалол ўтирибмиз», – деган гапни кўп айтардилар. Шу боис тегишли ташкилотларга қайта-қайта мурожаат қилиб, жуда кўплаб шогирдлари учун уй-жой ажратилишига бош-қош бўлганлар; китобларини чиқаришга кўмаклашганлар; хуллас, қўлларидан келган ёрдамларини ҳеч қачон аямаганлар. Одил аканинг қонига сингиб кетган бу серҳимматлилик оила бюджетига зарар келтирган, панд берган ҳоллар кўп бўлган.
Киш кунларининг бирида бозорга борганларида бир аёл совуқда дийдираб турган экан. Бу аёлга раҳми келган Одил ака ювиб тозаланмаган картошкаларни кўтарасига сотиб олганлар. Уйга келиб: «Бир деҳқон аёл бечора шу совуқда бола-чақам деб сотиб турган экан. Рўзғорга керак бўлар деб ҳаммасини олавердим», – дедилар қилган ишларидан мамнун бўлиб.
Картошкаларни ошхонага олиб кириб қўйдик. Эрталаб турсак, картошка солинган қопнинг таги сув бўлиб қолибди. Қарасак, картошкаларнинг ҳаммаси яхлаган, иссиқ жойда тургани учун сув бўлиб оқиб, ишлатишга яроқсиз ҳолга келганди. «Деҳқон аёл бечора эмас, ўзингиз бечора бўлиб қолибсиз-ку», – дедим кулиб.
У киши менга ҳам: «Магазинларда сотувчилар билан тортишиб юрманг. Қайтимини талаб қилиб майдалашманг. Менинг матоҳимни ким сотиб оларкин, деб ўтган-кетганнинг кўзига лўқ этиб қараб туришнинг ўзи бўладими?!» – дердилар. Ўзларининг эса қалам билан қийналиб пул топишлари ёдларига келмасди.

[Nigora Umarova]

Тил – бойлигимиз

Одил ака Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси ҳузуридаги Республика атамашунослик қўмитаси раҳбари бўлиб ишлаган йиллари ўзбек тилининг барча бойликларидан унумли фойдаланиш, рус тилидан кириб келган атамаларнинг ўзбекча муқобилини топиш, янги атамаларни жорий қилиш лозим бўлган ўта масъулиятли давр эди. У киши ўз атрофларига ҳар бир соҳанинг билимдонлари – атоқли ўзбек профессори-ю академикларини комиссия аъзолигига жалб қилган эдилар. Уларнинг бир қисмини ўз соҳаларидан келиб чиқиб, физика, кимё, геология, тарих, иқтисод каби шўъбаларга раҳбар этиб тайинлагандилар. Иброҳим Ҳамробоев, Пўлат Ҳабибуллаев, Раҳим Бекжонов, Мурод Шарифхўжаев, Аҳмадали Асқаров, Иброҳим Искандеров каби академиклар, Тўра Мирзо, шоир Жамол Камол, Иброҳим Ҳаққулов, Шабот Хўжаев, Исо Жабборов каби олимлар билан бамаслаҳат ишлардилар. Айниқса, ўзбек тилининг билимдонларидан бири, тилшунос ва ношир Ҳабибулла Бектемировга кўпроқ суянардилар.
Жуда кўп атамаларнинг сўзма-сўз таржимасидан фойдаланилган вақтлар ҳам бўлган. Уларнинг жуда кўпидан бир муддатгина фойдаланилган-у, лекин тилимизга сингиб кетмаган. Мазмун ва моҳиятидан бошқа тилда қўлланилган атамани тўла очиб берадиган сўзларни топиш жуда мураккаб ақлий жараён эди. Шу сабабли Атамашунослик қўмитасида поёнига етмаган қизғин иш бизнинг уйимизда давом этарди.
Одил ака шу йилларда «Тил – дарё, дарёмизни асрайлик», «Ўқув-услуб адабиётлари яратишда терминология масаласи», «Байналмиллал ўзлашмалардан фойдаланиш», «ОАВда сўзларнинг қўлланилиши ҳақида», «Тил байрами – эл байрами» каби қатор мақолалар ёзганлар, нутқлар ирод қилганлар ва уларда ўзбек тилининг нақадар кенг имкониятга эга эканлигига эътибор қаратганлар.
Бир томондан, илм-фан тараққиётининг тинимсиз ривожи, иккинчи томондан, улуғ аждодларимиз асарларида қўлланган атамалардан баракали фойдаланиш каби долзарб масалалар Одил ака ва унинг жамоаси назаридан четда қолмади. Одил ака лисоний муомаламизга мустаҳкам ўрнашган байналмиллал атамалар ўз ҳолича қолиши керак, дердилар. Ўша даврда истеъмолга киритилган «вилоят», «туман», «талаба» каби сўзлар бугун жуда оммалашиб кетди.

[Nigora Umarova]

Ассамблея

Атамашунослик қўмитасига раҳбарлик қилиш билан бирга Одил ака Юртбошимиз ташаббуси ва Марказий Осиё давлатлари Президентларининг «оқ фотиҳа»си билан ташкил бўлган Марказий Осиё халқлари маданияти Ассамблеясининг вице-прези¬денти лавозимида ҳам фаолият юритдилар. Мазкур Ассамблеянинг президенти жаҳон адабиётига ўзининг нодир асарлари билан каттагина улуш қўшган машҳур ёзувчи Чингиз Айтматов эди.
Ассамблеянинг ўз газетаси бўлиб, унга марҳум Анвар Жўрабоев муҳаррирлик қилган. Газета ўзбек, қозоқ, қирғиз, туркман ва тожик тилларида чиқарилар ва шу мамлакатларнинг газетхонларига етказиб бериларди.
Одил ака Ассамблея ишлари билан қўшни юртларга тез-тез борадиган бўлдилар. «Оллоҳга шукр, қардошларимиз юртига йўлимиз тушса, ковушимиз кўчада қолмайди. Алматига борсак, қозоқ халқининг ардоқли ёзувчилари Абдужамил Нурпеисов, Қолтой Муҳаммаджонов, Қаловбек Турсунқулов, Бишкекка борсак, Чингиз Айтматов, Мухтор Шаханов, Нодир Алимбоевдек машҳур адиблар даврасида бўламиз», – дердилар ҳар сафар йўлга чиқишларидан олдин.
Бир сафар уйга қайтганларида юзларида бир озгина хижолат аломати кўринди. Сафардан кўнгиллари тўлмадими ёки соғлиқлари панд бердими, деган ўй-хавотирда секингина кўнгил сўрадим:
– Яхши бориб келдингизми? У ердагилар кутиб олишдими? Йўл азоби толиқтирмадими?..
– Йўқ, ҳаммаси жойида. Фақатгина қардошларимизнинг таъна аралаш айтган бир гапи қулоғим остидан кетмаяпти. «Сиз, ўзбек зиёлилари, – дейишди улар, – ўз юртингизда бўлаётган улкан ишларнинг қадрига етмаяпсизлар. Ё билмайсизлар, ёки билсангиз ҳам кўникиб қолганингиз учун шу ўзгаришлар ҳақида кам ёзаяпсизлар. Бизларда сизлардаги ўзгаришларнинг, сизлардаги қурилишларнинг ўндан бири ҳам йўқ! Тошкентга борганимизда, шаҳарни танимай қолаяпмиз. Ҳамма ёқда ўзгариш: янги ва кенг кўчалар, осмон билан тиллашиб турган кўркам кошоналар, замонавий бозор, музей ва меҳмонхоналар, хиёбон ва корхоналар... Ҳайратомуз ҳол: Тошкент Оврупадаги тараққий топган мамлакатларнинг пойтахтларига ўхшаб кетаяти! Ва, энг муҳими, у Шарқ ва Ғарб маданиятлари равнақига хизмат қилувчи йирик марказга айланиб бораётир!»
– Бу гаплари рост, – дедим мен. – Биз ёшлигимиздаги Тошкент билан бугунги пойтахтимиз орасида осмон билан ерча фарқ бор. Ва бу ҳолат кундан-кунга яхши томонга ўзгариб бораяпти...
– Улар ҳам шуни айтаяптилар-да, – дедилар Одил ака. – «Бу улуғ ўзгаришларнинг бош меъмори Ислом Каримов тўғрисида ҳам кўпроқ билгимиз келади. Биз бу кишини фақат «Манас», Жамбул ва Абай тўйларидагина кўрганмиз, холос. Бирда ҳуррият ҳақида жиддий, бирда эса тўйга йиғилганларни кулдириб, Абай ва Жамбул ўланларини эсга олиб тўлқинланиб айтган сўзларидан биламиз. У киши йирик давлат арбоби, буни ҳам биламиз. Лекин инсоний сифатлари, зиёлиларга муносабати, халқ билан киришиши қандай? Буни ҳам билгимиз келади. Ростини айтсак, бизда у кишининг шахсига қизиқиш катта, ҳурматимиз ҳам баланд», – дейишди улар. Бу фикрни Чингиз Айтматов билан Қолтой Муҳаммаджонов, айниқса, кўп такрорлашди...
– Ҳали, Худо хоҳласа, мамлакатимиздаги бу бунёдкорлик ишлари ва уларнинг ташаббускори ҳақида ҳам яхши асарлар ёзасиз. Кейин уларга ҳам юборасиз,– дея у кишининг кўнглини тинчитган бўламан.
Ассамблеянинг салкам ўн йиллик фаолияти давомида Одил ака қозоқ, қирғиз, тожик, туркман ёзувчилари, шоирлари, маданият арбобларини бир-бирларига яқинлаштириш учун жуда катта ишларни амалга оширдилар. Ўша сафардан бир муддат ўтар-ўтмас, Одил ака кўнгилларига туккан мавзуда ҳам қалам тебратдилар.

[Nigora Umarova]

Ҳамроҳлик

Одил ака ўз фаолиятлари давомида Юртбошимиз Ислом Каримов билан бир неча марта сафарда бирга бўлганлар. Улар ҳар доим сафардан қайтганларида таассуротларини тўлқинланиб сўзлаб берардилар.
Собиқ Иттифоқ давридаги халқ депутатларининг серғалва, сержанжал сессиясидан қайтганларида бир воқеани ҳикоя қилиб берган эдилар:
– Ит эгасини танимайдиган йиғилиш бўлди. Не машаққатлар билан сўз олиб, минбарга чиққан депутат у ёқда турсин, сессияни бошқараётган раиснинг гапига ҳам қулоқ соладиган одам йўқ. Мажлисни бошқариш навбати Ислом Абдуғаниевичга етиб келганда ҳам зал одатдагидай беписанд шовқин-сурон кўтара бошлади. Шунда Ислом Абдуғаниевич бир ғижиндилар-у, соф рус тилида фавқулодда бир қатъият билан залга мурожаат қилдилар. – Шу бугунгача, – дедилар Ислом Абдуғаниевич, – мен депутат деганида бир-бирини ҳурмат қиладиган, бир-бирини тинглай оладиган юксак маданиятли кишиларни кўз олдимга келтирар эдим... Бу – нима деган гап? Биз киммиз ўзи? Халқ ишонч билдирган унинг вакилларимизми ё кўчадан келган оломонмизми? Раис сифатида қатъий талаб қиламан: кимда-ким сўз олган нотиқнинг гапини эшитишни истамаса, марҳамат, залдан чиқиб кетсин!
– Ўзбекларнинг бир сўзли, қатъиятли эканлигини намойиш қилибдилар-да, барака топсинлар.
– Ҳақиқатдан ҳам фавқулодда шиддат ва қатъият билан айтилган бу гапдан кейин ҳайратга тушган зал бирдан жимиб қолди. Ва бу сукут токи Ислом Абдуғаниевич раислик ваколатини топширгунича давом этди. Танаффус пайтида рўпарамдан Чингиз Айтматов чиқиб қолди. У менинг қўлтиғимдан олиб бир четга бошлади.
– Москваликлар илгариги раҳбарларинг: «Фарғона фожиасига бир тақсимча қулупнай сабаб бўлган», деган гапи учун уни мазах қилиб юришган эди... Улар бугун ҳайратга тушишди. – деди кулиб. – Москва матбуоти ўзбек халқининг бошига ҳануз мағзава тўкаётган бир пайтда бугун бу кишининг ўзини тутиши, шиддати, дадил нутқи ҳаммани ҳушёрликка тортди. Сизлар раҳбарга ёлчиганга ўхшайсизлар! Мен жуда-жуда хурсандман!
Одил аканинг ҳикоялари мени ҳам қаттиқ ҳаяжонга солган эди. Ўша йилларда бундай хатти-ҳаракат ҳамманинг ҳам қўлидан келавермаслигини яхши тушунардим. Замон қалқиб турган даврда ўзбекларнинг бахтига шундай улкан шахснинг бош-қош бўлаётганидан она сифатида хурсанд бўлгандим.

[Nigora Umarova]

Туртки

Ижодкорлар яхши билишади: бадиий асарнинг туғилишига нафақат бирор оламшумул ҳаётий воқеа, гоҳо арзимаган бир нарса ҳам туртки бўлади.
Саксон тўққизинчи йил. Бир куни кечқурун Москва¬да аспирантурада ўқийдиган кенжа ўғлимиз Абдумалик:
– Дада, – деди нимадандир ранжигандек. – Илгари жуда қаттиқ ишлар эдингиз. Энди... кўп бўлди, қўлингизга қалам олмаяпсиз. Ё ёзадиган гапингиз қолмадими? Ахир, биз фарзандларингиз, айниқса, невараларингиз боболаримиз ким бўлган, қандай яшаган, қандай одам бўлган, булардан батамом бехабармиз-ку? Агар ёзадиган бошқа гапингиз қолмаган бўлса, жилла қурса, бувамлар ва бувимлар тўғрисида ёзинг, биз уларнинг қандай одамлар бўлганини билайлик-да, дада!
Ўғилнинг отага айтган бу сўзларини эшитиб ўти-риб, мен ҳам унинг фикрини қувватладим.
Ўғлимизнинг гапи бир туртки бўлди-ю, Одил ака болалик чоғлари, машъум ўттиз еттинчи йилнинг жабр-жафосини тортган ота-оналари, бува-бувилари, бир-бирига ўхшамаган ҳамқишлоқларининг тақдири ва улар ҳаётига боғлиқ бири ғамгин, бири кулгили, бири аччиқ сабоқ бўлғули бир олам эсдаликларни қоғозга туширдилар. «Музқаймоқ», кейин «Онаизор» деган ҳикояларини ёздилар. Сўнгги ҳикоя илк марта «Саодат» журналининг 80 йиллигига бағишланган юбилей сонида чоп этилган. Ундан кейин «Қарноқ» ва «Осий банда»ни ёздилар. Юқоридаги иккита асарнинг бирида оталари Эгамберди ака, бошқасида волидаи муҳтарамалари Гулшан ойи, яна бирида боболари Ёқуб шайхни хотирлаганлар. Назаримда, бу асарлар ўзбек насридаги «кўрган-кечирганларим» туркумининг юксак намуналаридан бўлди. Уларда, бир томондан, оналар улуғланган бўлса, иккинчи томондан, ота дийдорига тўймаган мурғак қалбларда сақланиб қолган изтиробли ва армонли фарёднинг юракни ўртовчи саси эшитилиб туради.
Одил ака ижодининг сўнгги намуналаридан бўлган бу асарларни ҳар сафар ўқиганимда, кўзларимдан тирқираб ёш оқади. Чунки бадиий асарнинг қиммати биринчи навбатда унинг ҳаққонийлиги билан белгиланади. Бу асарларда эса биронта тўқима гап, ортиқча бадиий бўёқ ёки муболағанинг ўзи йўқ. Улар адиб юрагининг туб-тубидан чиққанлиги сабабли ўқувчи қалбига қийналмай йўл топди.

[Nigora Umarova]

Тинчликни қадрлайлик

Ҳали «Ўзбек иши» баҳонасида йўл қўйилган адолатсизликларга чек қўйилмаган, ҳали кўплаб оналарнинг кўз ёшлари қуримаган вақт. Ҳали, ўша даврдаги раҳбаримиз ибораси билан айтганда, бир тоғора қулупнай туфайли Фарғонада бошланган ёнғиннинг тутуни тарқаб битмаган пайт. Бу ҳам етмагандек, Ўш фожиалари бошланган, халқимиз ўта фожиий аҳволга тушган машъум бир давр.
Бир куни субҳидамда Москвадан Чингиз Айтматов қўнғироқ қилиб қолди. Гўшакни жойига қўйган Одил ака менга ҳорғин бир овозда дедилар:
– Чингиз бугун эрталаб Тошкентга келаркан. «Пиримқул учовимиз Ўшга бориб келайлик. Икки ўзбек, бир қирғиз икки халқ вакиллари билан учрашиб, улар билан суҳбатлашиб, фожиага учраган одамлардан кўнгил сўрайлик», – деяпти. Мен, албатта, розилик билдирдим.
– Вой, шундай ўт-оловнинг ичига боришингиз шартми? Тинч ўтирсангиз бўлмайдими? – дедим Одил аканинг соғлиғидан қаттиқ хавотирга тушиб.
– Марям, ўзинг ақлли, фаросатли бўлсанг ҳам барибир ожизалигингга борасан-да. Биз, ёзувчилар, шундай пайтда халққа, ҳукуматга камарбаста бўлмасак, ким деган одам бўламиз? Мен, албатта, бораман, фақат бу ҳақда Юртбошимизни огоҳ қилишимиз керак, – дедилар.
Шу куни ишга боришлари билан, худди кўн¬гилларидаги гапни билгандек, раҳбаримиз Одил акани сўраган эканлар.
– Хўш, ўртоқ ёзувчилар, аҳволни кўриб турибсизлар. Шу вазиятда бизга қандай ёрдам беришларингиз мумкин? – деб кутиб олибдилар мамлакат раҳбари Одил акани.
Одил ака Чингиз Айтматовнинг гапини айтибдилар.
– Жуда яхши таклиф бўлибди! – дебдилар у киши.– Ўшга боринглар, бошларига мусибат тушган оилаларга киринглар, кўнгил сўранглар, тасалли беринглар. Мен чегарада бўламан. Ёрдам керак бўлса, айтинглар. Айтматов келишига аэропортга чиқишга ҳаракат қиламан. Чиқолмасам, оқ йўл тилайман сизларга!...
Бу оқ фотиҳа катта мадад бўлиб, Одил ака, Пиримқул ака ва Чингиз ака биргалашиб Ўшга бориб, Юртбошимиз айтган кўп ишларни амалга оширишди. Бошига мусибат тушган оилаларда бўлиб, Қуръон тиловат қилиб, кўнгил сўраб, кўп оилаларнинг оғирини енгил қилишга уринишди. Эртасига Ўш телевидениеси орқали ҳар иккала халққа мурожаат қилиб, уларни осойишталикка, кечиримли бўлишга, яхшиликка чақиришди.
Мен Одил ака сафардан қайтгунларича жуда хавотирда ўтирдим. Шукр, эсон-омон қайтиб келдилар. Қизиқиб кўрган-кечирганларини суриштирдим.
– Ўш ёнғинини ўчиришда асосий ишни Ўз¬бекистон Республикаси Президенти Ислом Каримов амалга оширди. Агар Ислом Каримов матонат кўрсатмаганида, Ўш фожиаси нима билан тугаши мумкинлигини тасаввур ҳам қилиш қийин. Ислом Абдуғаниевич энг нотинч паллада кечани – кеча, кундузни – кундуз демай, чегарада йиғилган халойиқ ичида юрди, уларни осойишталикка чақирди, тинчликка даъват этди. Беҳуда қон тўкилишининг олдини олди! – дегандилар Одил ака сафардан қайтганларидан кейин.
Юртдошларимиз, айниқса, ёшларимизга Ватанимиздаги тинчлик ва хотиржамликнинг қадрига етишимиз лозимлигини қайта-қайта таъкидлашни хоҳлардим. Ахир, мана шундай тинч ва осойишта юртга тўй-тантаналар ярашади, биз каби кексалар фарзандларимизнинг дуои жонини қилиб ўтирсак, ёшлар баркамоллик сари илдам одимлайдилар. Бун¬дай ёруғ кунларнинг ҳар бир сониясига шукр қилишимиз керак.
Кўп ўтмай, Фарғона ва Ўш, Қўқон ва Пскент ёнғинлари ўчиб, осмонда офтоб чарақлади. Эл тинчиди.

[Feruza Xodjayeva]

Улуғ адибимиз Одил Ёқубов билан бўлган энг сўнгги суҳбат

[Nigora Umarova]

«Тико»да саёҳат

Ёз кунларининг бирида Одил ака иш билан водий¬га отландилар. «Хоним, сизни бирга олиб кетай¬ми? Сайр этиб, кўрмаганларингизни кўриб кела¬сиз»,– дедилар. Бироқ ёзнинг иссиқ кунида олис йўлга чиқишга хоҳишим йўқ эди. Уларга оқ йўл тилад¬им.
Эртаси куни эрталаб икки киши «Тико»да келиб, Одил акани олиб кетишди. Уч кун деганда сафардан қайтдилар. Йўлдан келганларида дарров юз-қўлларини ювиб, чой ичар-ичмас ўринга чўзиладиган одам чарчоқ нималигини билмасдилар. Иссиққина чой дамлашни буюрдилар. Чойни пиёлага қуйиб узатиб улгурмасимдан ҳикояларини бошлаб юбордилар:
– Эҳ, хоним, шундай сафардан қуруқ қолдингиз-а! Мен айтай, сиз жон қулоғингиз билан эшитинг. Йўл азоби – гўр азоби, деган гаплар эскириб қолган шекилли. Йўлда на зерикдик, на чарчадик. Довондаги қурилишнинг ҳайбатини кўриб, рости, ҳайратга тушдик. Одамзод – бамисоли чумоли! Лекин одамдан ҳам техника кўп. Моторлар гувуллаши осмону фалакка ўрлайди. Қулатилаётган қояларнинг тоғу тошга урилиб берган акс-садосидан қорли тоғлар ларзон-ларзон. Биз аввал тош ва цемент ташиётган «Камаз»лар, тоғу тошларни суриб, йўлни кенгайтираётган грейдер ва бульдозерларни битта-битта санай бошладик. Бироқ кўпга бормай чалғиб кетдик.
– Вой, шунча қурилиш кетаётган бўлса ҳам йўллар очиқ эканми? – сўрайман ҳайратимни яширолмай.
– Э, шошмай туринг, хоним. Лекин гап фақат бу қурилишда эмас. Биз чопқир тойчоғимизда қушдай учиб борар эканмиз, яна бир нарсадан ҳайратга тушдик. Ҳануз қурилиш кетаётган катта йўлнинг қалтис бурилишлари-ю пасту баландини писанд қилмай бир-бирини қувиб, ғизиллаб ўтаётган енгил машиналарнинг чамамда саксон фоизи Асаканинг «Нексия»си-ю «Тико»си, халқ эркалаб «Бўлка нон» деган «Дамас» машиналари эди. Уларнинг олдида «Жигули», «Москв¬ич», ҳатто «Газ-31» ҳам қандайдир ҳориб-толиб қолган отларни эслатади.
– Янги машиналарнинг ичида «Нексия»ни яхши, дейишади-я. Ўзиям бирам чиройли...
– Тўғри, «Нексия»ни камситмоқчи эмасман, яхши машина, учқур машина. У илдамлаганда худди боболаримиз минган машҳур тулпорлардек «майин» чопади. Аммо «Тико!»... «Тико» роҳатижон бир улов экан. У учқур тойчоқ эмас, миттигина мўъжаз қушча экан. Бу қушчамиз «Газ-31» у ёқда турсин, ҳатто «Мерседес»ни ҳам қувиб ўтиб, бор-йўғи уч ярим соатда Қўқонга кириб борди. Мана чарчоқ нималигини билмай, уйга ҳам етиб келдим. Бу жажжи қушчанинг манглайидан ўпиб олгим келди. Насиб қилса, бу кўрганларимни батафсил ёзаман. Ўшанда бундан ҳам кўпроқ қойил қоласиз, хоним. Ҳафсаласизлигингиз учун мана шундай неъматларни кўришдан бебаҳра қолдингиз. Майли, хафа бўлманг, вақти келса, сизни ҳам олиб бораман ўша томонларга, – дедилар.
Одил аканинг ҳикояларини мириқиб тингладим. «Тико»даги саёҳатдан қолиб кетганимдан афсус¬ландим.
Одил ака, ният қилганларидек, мустақил мамлакатимизнинг миллий матбуоти ривожига муносиб ҳисса қўшдилар. Бир муддат ўтиб, турли йилларда ёзилган ҳикоялар, қиссалар, драмалар, этюд ва мақолалар жамланган «Қайдасан, Морико?» деб номланган сайлан¬ма китобхонлар эътиборига ҳавола этилди. Китоб¬дан мустақиллик йиллари¬да ёзилган «Қашқадарё гурунглари», «Замонамиз қаҳрамонлари», «Посбон ҳамюртларим», «Истиқлол боғининг ширин мевалари» сингари ўткир публицистик мақолалар ҳам ўрин олди. Бу мақолаларда асосан мустақиллик йилларида бўлаётган ўзгаришлар, Президентимизнинг ташаббуси билан барча соҳаларда амалга оширилаётган бунёд¬корлик ишлари фахр ва ифтихор туйғулари билан тасвир ва таъриф этилди. Бу китобни қўлимга олсам, Одил аканинг «Тико»даги саёҳатдан қайтган пайтларидаги ҳис-ҳаяжонлари менинг вужудимни ҳам қамраб олгандек бўлади.