Нима учун китоб ўқимаймиз?!..

[Nigora Umarova]

Нима учун китоб ўқимаймиз?!..

Бу ҳаётий воқеани бир устозимиз айтиб берган эди.
Адабиёт фанидан имтиҳон топшираётган талаба билан профессор ўртасида қуйидагича мулоқот бўлиб ўтган экан:
- Дунё адабиёти дурдоналаридан қайси асарларни ўқигансиз? – сўрабди профессор.
Талаба сукут сақлабди. Унга ёрдам бермоқчи бўлган домла сўрабди:
- “Анна Каренина”ни ўқиганмисиз?
- Йўқ
- “Телба”ни-чи?
Талаба бош чайқабди.
- “Алвидо, қурол”ни ўқиган бўлсангиз керак?
Талаба жим.
- “Уста ва Маргарита” ҳақида фикрингиз қандай?
Талаба лабини тишлаб, бошини эгибди.
- “Ёлғизликнинг юз йили” ҳақида эшитгандирсиз?!
Талаба қизариб-бўзариб жим тураверибди.
Шунда, денг, кутилмаганда профессорнинг кўзига ёш қалқибди. Ҳа, у ростакамига йиғлабди. Қари, кўнгилчан домлани изтироб чекишга мажбур қилдим, уни ўз билимсизлигим билан қийнаб қўйдим, деб ўйлаган талаба хижолатомуз узр сўрабди:
- Узр, устоз, айтган китобларингизни тез орада албатта ўқиб чиқаман. Кечиринг...
- Мендан кечирим сўрашингизнинг ҳеч ҳожати йўқ, йигитча! - дебди профессор. – Билиб қўйинг, мен сизга ачиниб, ёки асабийлашганимдан кўзимга ёш олмадим. Йўқ. Мен сизга ҳавас қиляпман! Ҳа, ҳа, сизга жуда ҳавасим келяпти... Сиз, биласизми, қандай бахтли одамсиз! Олдингизда қандай буюк асарларни ўқиш саодати турибди! Уларни ўқиркансиз, ҳали қандай гўзал, бетакрор лаҳзаларни яшайсиз. Китоб билан юзма-юз қолиб, қандай фусункор дунёларни кашф қиласиз... Мен эса, афсуски, бу ва бошқа буюк асарларни аллақачон ўқиб бўлганман. Ўқиганда ҳам, бир марта эмас, ўн марталаб ўқиганман. Уларни яна ўқишим мумкин, аммо энди сиз ҳис қиладиган лаззатни, таассуротни туёлмайман...
Ҳар гал китоб ўқиш, мутолаа ҳақида гап кетганида хаёлимда шу воқеа жонланади. Ҳа, ҳар биримиз, профессор айтганидек, қай даражададир бахтлимиз: олдимизда ҳали ўқилмаган, юксак тафаккур ва қалб қўри билан ёзилган, буюк истеъдод маҳсули бўлган асарлар турибди. Ҳар гал қўлимизга бирорта яхши китобни оларканмиз, худди қайсидир сайёрага йўл олган фазогир каби янги, ғаройиб оламлар эшигини қоқамиз. Тубан, дағал дунёлардан юз буриб, сирли, мафтункор тимсоллар, воқеалар, қиёфалар, тақдирлар сир-синоатига калит излаймиз. Ҳаётнинг чанг кўчаларида сочилиб ётган қалбимиз, идрокимиз, руҳимиз бир нуқтада бирлашади. Тириклик ва ўлим, севги ва нафрат, озодлик ва қуллик, саодат ва бахтсизлик ҳақида теран, холис тўхтамларга кела бошлаймиз. Бир сўз билан айтганда, мутолаа ўзлигимизни, тириклик моҳиятини англашга ёрдам беради.
Аммо... бунинг учун ўқишимиз керак!
Не ҳолки, кейинги пайтларда ёшларнинг китоб ўқимаётгани, дунё адабиёти дурдоналаридан бехабар экани, билса ҳам юзаки билиши тўғрисида кўплаб мақолалар ёзилди. Кўрсатувларда гапирилди. Давраларда баҳс қилинди: “Хўш, нима учун ёшлар китоб ўқишга қизиқмаяпти?” Ҳолбуки, савол мазмунини умумлаштирсак, яъни, мавзуга катталарни ҳам қўшсак, масалага холисроқ, ҳаққонийроқ ёндошган бўлардик: нима учун б и з китоб ўқимаймиз? Эшитганимиз жавоблар турлича. Кимдир янги китоблар чоп этилмаётганини, дўконларда яхши асарларнинг йўқлигини сабаб қилиб кўрсатади. Тўғри, маълум муддат давомида китоб расталарида бу ҳолат кузатилди, аммо бугун китоб дўконларимиз ранг-баранг адабиётлар билан тўла-ку! Нафақат ўзимизда, балки хорижда чоп этилган турли тиллардаги китоблар ҳам бугун китоб расталаримизни безаб турибди. Қолаверса, мамлакатимиз нашриётларида тайёрланаётган кўркам китобларимиз нуфузли матбаа кўргазмаларида эътироф этилмоқда, юксак мукофотларга лойиқ кўрилмоқда.
Бошқа биров китоблар нархининг қимматлигидан сўз очади. Бор гап: бугун китоблар нафақат маънавий бойлик, балки моддий бойлик – маҳсулотга айланди. Нашриёт китоб чоп этаркан, табиийки, моддий манфаатни, яъни фойда олишни кўзда тутади. Бутун дунёда шундай: китобнинг ўзига яраша баҳоси бор. Ва, шубҳасиз, яхши китоб ўз қийматига арзийди. Шу боис бу баҳона бўлолмайди. Ахир, кайф-сафо учун, қорнимизни ўйлаб, ўн минглаб пулни аямаймиз-у, бироқ, уч минг сўмга китоб сотиб оларканмиз, оғринамиз – бу бизга малол келади. Китобни томоша қилиб, айлантириб кўриб, яна ўз жойига қўйиб қўямиз. “Яхши-ю, сал қиммат экан-да...” – деймиз ўзимизча. Гўё уни кимдир бизга бепул совға қилиши лозимдай...
“Китобхонликнинг сусайишига сабаб – уяли телефон, интернет каби замонавий технологияларнинг оммалашувидир” – буям бир фикр. Аммо, бизнингча, замонавий технологиялар китоб ўқишга тўсиқ эмас, восита, кўмакчи бўлиши ҳам мумкин. Ахир, интернетда дунё адабиёти дурдонлари жойлаштирилган, энг янги китоблар тарғибот қилинаётган, адабий баҳслар, танловлар уюштирилаётган қанчадан-қанча сайтлар бор! Уларни ўқишимиз учун пул тўлашимиз ҳам, рухсат сўрашимиз ҳам шарт эмас. Бор-йўғи, ҳафсала қилиб ўша сайтларга кирсак, керакли адабиётлар билан танишсак, лозим топганларимизни қоғозга чиқариб олсак – бас! Уяли телефон ҳақида ҳам шу гапни айтиш мумкин: у – қулайлик, восита. Қўлингиздаги митта мослама орқали интернетга киришингиз, ёки кўчада кетаётиб маълумот бюроси орқали бирор кутубхонанинг, китоб дўконининг манзилини, телефон рақамини сўраб олишингиз ва йўлни шартта маърифатхона томон буришингиз мумкин. Ҳамма гап бу мослама-воситалардан қай тарзда, қандай мақсадларда фойдаланаётганимизда. Тўғри, замонавий электрон китоблар биз ўрганган муқовали, қоғозга чоп этилган китобларнинг ўрнини ҳеч қачон босолмайди, чунки китобни қўлимизга оларканмиз, бевосита унинг тафтини, ҳидини туямиз; шакли, бичимини ҳис қиламиз; бирин-кетин варақларканмиз, янги-янги дунёларнинг эшигини очгандай бўламиз; ҳатто варақлаганимизда чиқадиган шитирлаш овози ҳам бизга завқ беради; бир сўз билан айтганда, қўлимиздаги китобни бешала сезгимиз билан ҳис қилишимиз мумкин. Электрон китобларда бунинг иложи йўқ, аммо унинг ҳам ўзига хос устунлиги бор. Буям бўлса, ҳали бизнинг ноширларимиз қўлига, эътиборига тушмаган асарлар билан эртароқ танишиш, керак бўлса, компьютерингизга юклаб олиш имкониятидир. Демак, ҳақиқий китобсевар учун замонавий технологиялар чалғитувчи тўсиқ эмас, ёрдам берувчи мослама вазифасини ҳам ўташи мумкин экан.