O'zbekiston xalq yozuvchisi Odil Yoqubov

[Nigora Umarova]

Мукофот

1974 йилда фан, техника, санъат ва адабиёт соҳасида энг яхши асар учун Ҳамза ва Беруний номидаги Давлат мукофотларига танлов эълон қилинди. Газеталарда исм-шарифлари эълон қилинган номзодлар орасида Одил ака ҳам бор бўлиб, мукофотга «Улуғбек хазинаси» тавсия этилган эди. Номзодлар рўйхатини газеталарда ўқиган таниш-билишлар, дўст-ёрлар самимий табрикларни бошлаб юборишди.
Одил ака «Ўзбекфильм» бўладими, Ғафур Ғулом номидаги Бадиий адабиёт нашриёти бўладими, қайси даргоҳда фаолият юритмасинлар, одамларга қўлларидан келганича яхшилик қилиш, кўнгил олишни одат қилган эдилар. Шунинг учун Одил аканинг дўстлари, шогирдлари, ҳамфикрлари жуда кўп эди. «Дўстинг мингта бўлса ҳам оз, душманинг битта бўлса ҳам кўп», деган гапни бот-бот такрорлардилар.
Мукофотни бериш вақти яқинлашиб қолганда, Одил акани «юқори»га чақириб: «Сиз бу йилча сабр қиласиз. Кейинги йил мукофот, албатта, сизники бўлади», дейишди. Шундан кўриниб турибдики, у даврларда мукофотлар танлов йўли билан эмас, нав¬батда туриш, сабрли бўлиш, «юқори»дагиларнинг гапига бўйсуниш каби талабларга риоя қилинган ҳолда берилар эди. Икки-уч йилдан кейин мукофот олувчилар «навбати»да кутиб турганимизда, ҳовлимизни ҳали олинмаган мукофот билан табрикловчилар «қўшин»и тўлдириб юборди. Дўст-ёрлар ва китобхонларнинг шу умиди ва эътирофи Одил ака учун улкан мукофот бўлганди.
Ниҳоят, уч йил ўтиб, китобхон халқимиз дилидан жой олган «Улуғбек хазинаси» Ҳамза номидаги давлат мукофотига сазовор бўлди. Ўша йили оиламизда қўш байрам бўлди: Одил аканинг укаси, сув муаммолари бўйича етук мутахассис Холдор ака Ёқубов ҳам Беруний номидаги давлат мукофоти билан тақдирланган эди.

[Nigora Umarova]

Тантана

«Умр – оқар дарё», деганлари рост экан.
Ҳаёт қувончи ва ташвишларини, фарзандлар тарбияси ва ижод машаққатларини ортмоқлаб кун кетидан кунлар ўтаверди. Одил ака ҳам элликка кириб қолдилар. Ўша йили у киши Ғафур Ғулом номидаги Бадиий адабиёт нашриётида ишлардилар. Туғилган кунларида ҳамкасбларидан уч-тўрт киши уйга келадиган бўлишди. Дастурхонимиз тайёр бўлганда қутловчилар кетма-кет уйга кириб кела бошлашди. Лекин уч-тўрт киши эмас, ҳовлимиз одамга тўлиб кетди. Нафақат уйга, куз бўлишига қарамай, ҳатто айвонга ҳам жой қилишимизга тўғри келди. Дам еб турган бир ярим килоли ошимиз урвоқ ҳам бўлмади. Одил ака яна бозорга қараб югурдилар. Шундай қилиб, уч-тўрт киши билан бошланган туғилган кун тантанали юбилейга уланиб кетди.
Рус академик драма театрининг ҳозирги биноси ўша вақтларда «Билимлар уйи» деб юритиларди. Юбилей кечаси ўша «Билимлар уйи»нинг залида ўтказилди. Зал торлигидан келганларнинг ярмидан кўпи тик оёқда туришга мажбур бўлди. Ҳукумат табриги ўқиб эшиттирилганда, залда ўтирганлар ўрниларидан туриб кетишди. Одамлар тик турганларича тинмай қарсак чалишди. Ҳукумат табригидан кейин Ўзбекистон Ёзувчилар уюшмасининг раҳбарлари сўзга чиқишди, Одил аканинг дўсти Чингиз Айтматовнинг табриги ўқиб эшиттирилди. Тантанада Ўзбекистон халқ артисти Олим Хўжаев ҳам иштирок этиб, самимий табрик сўзларини айтди. Ундан сўнг қозоқ адиби Олжас Сулейменов Одил акани минбарда туриб табриклади. У:
– Одил, мен удумимизга кўра, сенга бир зўр араби тулпор атагандим. Лекин бу ёққа келаётганимда мени самолётга чиқаришди-ю, отни паспорти йўқлиги учун чиқаришмади. Энди ўзинг Сариағачга борасан, ўша ерда совғамни топшираман, – деганида зални гулдурос қарсак тутиб кетди.
Юбилей жуда кўтаринки руҳда ўтди. Тадбир сўнгида Одил ака сўзга чиқиб, бундай эътибордан жуда мамнун эканликларини билдирдилар ва Худо берган умримнинг сўнгигача халқим учун яна янги-янги асарлар ёзиб, туҳфа қиламан, деб ваъда бердилар.
Дўстларнинг, меҳнатинг қадрига етадиганларнинг борлиги яхши. Шундай кунда кишининг кўнгли тоғдек кўтарилар экан.

[Nigora Umarova]

«Фирменний» чучвара

Ҳар бир янги асар дунё юзини кўриши билан мухлислар сони ортиб боравераркан.
Одил ака ижодининг мухлислари Ўзбекистоннинг барча вилоятларидан, қўшни мамлакатлардан, ҳатто чет эллардан ҳам тинмай келиб туришарди. Эшигимиз доимо очиқ, меҳмон келмаган кун деярли бўлмасди. Мухлисларнинг кўпчилиги кирар-кирмас, Одил акани алқаб, мақтаб кетишарди. Буюк адиблигини бот-бот такрорлашарди. Лекин бундай ҳамду саноларга Одил аканинг ҳеч ҳуши йўқ эди. Мухлисларнинг ҳурмати учун уларнинг гапларини эшитарди, ҳатто айрим ҳолларда: «Э, бунақа гапларни қўйинг, дўстим, энди қўлдан келганча нимадир қораладим. Агар шу ишларим сизларга маъқул келган бўлса хурсандман», дея гапни қисқа қилардилар.
Одил ака меҳмонни у қадар хушламасди, дея олмайман. Лекин турнақатор келган мухлислар билан бирга ўтириб, беҳуда кетказган вақтларига ачиниб туришлари юзларидан сезилиб турарди. Лекин шунга қарамай: «Меҳмонларга тузукроқ овқат қилинг», деган гапни кўп таъкидлардилар.
Мен ҳам Одил аканинг вақтларини аяганимдан шошиб-пишиб овқатга уринардим. Ҳар сафар чой олиб кирганимда: «Овқатингни тезлат» дегандай имо қилардилар. Бироқ биронта меҳмонни уйдан қуруқ оғиз чиқартирмасдилар.
У даврларда ҳозирги каби ярим тайёр ва тайёр маҳсулотлар умуман бўлмасди. Шунинг учун то овқатим пишгунча бир-бир ярим соат вақт ўтиб кетарди. Бир неча йиллик мезбонлик тажрибасини орттирганимдан кейин энг қулай йўлини топиб олдим. Бўш вақтимда бозорга чиқиб, бир кило лаҳм гўшт, оппоқ ун олиб келиб, чиройли, майда-майда чучвара тугиб, нориннинг хамирини кесиб, музлатгичга солиб қўярдим. Меҳмонлар келиб, бир пиёла-ярим пиёла чой ичиб-ичмаслариданоқ тайёр чучвараларни пишириб, косаларга солиб олиб кирардим. Орқасидан тўғралган хамирга тайёрлаб қўйилган гўштни аралаштириб, дастурхонга норинни тортардим.
Одил акани йўқлаб келган дўст-биродарлари, таниқли ижодкорлар ҳам улардан баҳраманд бўлиш¬ган. Айниқса, Шукрулло, Пиримқул Қодиров, Саид Аҳмад, Асқад Мухтор, Рамз Бобожон, Иброҳим Ра-ҳим, Абдулла Орипов, Саъдулла Кароматов, Носи¬р Фозилов, Миразиз Аъзам, Ўткир Ҳошимов, Омон Мухтор, Турсунбой Адашбоев, Шукур Холмирзаев, Саъдулла Сиёев, кейинги авлоддан Эркин Аъзам, Тоғай Мурод, Эркин Усмон, Усмон Азим, Абдусаид Кўчимов, Шойим Бутаев, Мирзапўлат Тошпўлатов, Собир Ўнар каби ўзбек адабиётининг кўзга кўринган намояндалари ҳам уйимизга тез-тез келиб туришарди.
– Аслида сизни кўргани келганимиз йўқ, Одилжон, – деб ҳазилашарди Саид Аҳмад шундай пайтларда. – Марямхоннинг «фирменний» чучвараларини соғинганимиздан эшик қоқиб келдик.
Аслида Саид Аҳмад ҳам, бошқа қаламкаш дўстлар ҳам бизникига аввало Одил акани кўргани, у билан суҳбат қургани келишарди. Аммо ким билади, балки менинг «фирменний» овқатим ҳам уларга тансиқ бўлгандир...

[Nigora Umarova]

Мухлисларнинг совғалари

Эшигимизни қоқиб келадиган мухлисларнинг
ташриф буюриш сабаблари, шубҳасиз, турлича бўлган. Кимдир Одил аканинг яқинда чоп этилган асари қаҳрамонларининг кейинги тақдири билан қизи¬ққан бўлса, яна кимдир фалон қаҳрамон образида менинг ҳаётимни акс эттирибсиз, деб келарди. Учинчиси эса Одил аканинг асарларини битта қўймай ўқиши натижасида ўзи ҳам адабиётга қизиқиб қолган ва қоралаган машқларини кўриб беришларини илтимос қилиб келарди. Жуда кўп ҳолатларда шундай мухлислар совғасиз келишмасди. Кимдир зарбоф тўн, кимдир чуст дўппи олиб келарди. Меҳмонларни кузатиш вақтида Одил ака шошиб уйга кирардилар-да: «Мар, совғабоп нима бор, олиб чиқ», дердилар. Меҳмонларнинг ёнида хўжайинимнинг гапини синдирмаслик учун келинларимга атаб олиб қўйган чойнак-пиёла борми, кийимлик мато борми, қўлимга нима илинса, олиб чиқардим. Айрим ҳолларда бир озгина ҳаяллаб қолсам, Одил ака ёнларида турган биллур вазами, турли ҳайкалчаларми, хуллас, қўзларига кўринган нарсани совға қилиб юборардилар.
Мухлислар кетганидан кейин аёллигимга бориб норозилигимни билдирардим:
– Бирам қизиқсиз-а, отаси. Мухлисларингизнинг ҳаммасига совға беришингиз шартми?
– Ахир, улар ҳам қуруқ келишмаган-ку! – дердилар Одил ака.
– Нима, сиз уларга совға олиб келларинг, деб тайинлаганмидингиз? Ўзлари совға-повғасиз келавермайдими? Бунақада фарзандларимизнинг тўйларига атаб йиққан-терганимнинг ҳаммасини мухлисларингизга совға қилиб юборасиз-ку!
– Майли, ичингизни кенг қилинг, хоним. Қутлуғ уйдан қуруқ чиқишмасин, дейман-да. Тўйларга ҳам насиб қилгани бордир...
Оиланинг тинч-тотувлигини таъминлаш учун аёл киши шундай пайтларда ҳамиша бир баҳя пастга тушиши лозимлигини яхши тушунганим учун тилимни тишлардим.
Одил аканинг ана шундай қўли очиқлиги туфайли ўзларининг суратлари туширилган катта кўзаларнинг иккитаси ҳам мухлисларнинг орқасидан «равона» бўлган.

[Nigora Umarova]

Сарлавҳа машаққати

Одил аканинг ўзларига хос бир одатлари ҳақида тўхталиб ўтсам. У киши ёзган асарларига муносиб ном танлашга алоҳида масъулият билан ёндашардилар. Яна аниқроқ айтадиган бўлсам, Одил ака асарларига сарлавҳа қўйишда жуда қийналар эдилар. Эсимда бор, «Қанот жуфт бўлади» деган қиссалари бошда «Давр табассуми» деб номланган, ҳатто ундан парчала¬р ҳам эълон қилинган эди. Худди шу каби, «Кўҳна дунё»нинг парчалари ҳам дастлаб «Қайтар дунё» номи билан эълон қилинган. «Излайман» қиссаси эса токи Одил ака бир қарорга келгунларича рус тилида «Гвардия капитани Даврон Ғозиев» номи билан чоп этилган.
Одил ака, айниқса, «Улуғбек хазинаси», «Диёнат», «Кўҳна дунё» романларини номлашда жуда кўп изланганлар. Баъзан кечалари ухламасдан юзлаб номларни ўйлаб чиқардилар. Кўп ҳолларда: «Маря-м, сиз ҳам ўйланг. Ахир, сиз қўлёзманинг сиёҳи қуримасидан бошлаб машинкадан чиққан сўнгги нусхасигача бир неча марта ўқигансиз-ку! Асарни ёзишдан асл мақсадим нималигини англаб етгансиз. Ана шу мақсадни ифода этадиган бир ном топишга сизнинг ҳам ёрдамингиз керак бўлаяпти», дердилар. «Диёнат» романини дастлаб «Пулсирот кўприги», кейинчалик «Боқий умр» деб номлаганлар. Лекин
бу номлардан кўнгиллари тўлмаган. «Бу номлар
асарнинг мазмун-моҳиятига торлик қилаяпти-а, сиз нима дейсиз?» деган саволларни юз марталаб бердилар.
Бир куни кечқурун асарнинг чоп этишга тайёр нусхасни ўқиб ўтириб: «Топдим, хоним, топдим!» – деб қичқириб юбордилар.
Ёнгиналарида китоб варақлаб ўтиргандим, ҳайрат билан қарадим:
– Ҳа, тинчликми, нимани йўқотувдингиз? – деб сўрадим.
– Йўқотмагандим, йўқ, топа олмаётгандим, холос. Ҳозир «диёнат» сўзи хаёлимга ярқ этиб келиб қолди. Назаримда, ана шу гўзал сўз асар мазмунига ишора бўладигандек туюлаяпти. Асарни «Диёнат» деб номлайман. «Диёнат» – жуда кенг тушунча. Шу биргина сўз виждон, уят, ор-номус, тўғрилик, ростгўйлик, одамгарчилик, хуллас, жуда кўп маънони англатади. Мана шу ном асарда мен улуғламоқчи бўлган инсоний фазилатлар ва қораламоқчи бўлган нуқсонларга жуда мос келади. Мана энди излаганимни топдим, – дедилар.
– Жуда ажойибсиз-да! Тайёр асарга ном қўйиш ҳам қийин иш эканми? – дедим.
– Ҳа-да. Биласизми, – дедилар, – Михаил Шолоховнинг машҳур «Очилган қўриқ» романи аввалига «Қон ва тер билан» деб номланган экан, – дедилар у киши. – Эрнест Хеменгуэй юзлаб ҳикоялар ёзаркан-да, сарлавҳаларни кейин қўяркан. Борис Полевой бўлса, асар ёзишни унга сарлавҳа топишдан бошларкан. Баъзан ёзувчи ёзадиган асарининг сарлавҳасини олдиндан ўйлаб, ўша сарлавҳага қараб бутун асарнинг мазмунини бўйсундиради. Классикларнинг тажрибаси бу гапларда асос йўқлигини кўрсатади. Масалан, «Уруш ва тинчлик»нинг номини Толстой асар корректурасини ўқиётган пайтида топган. У улкан романини ёзиб тугатгунча ўнлаб сарлавҳалар қўйган. Лекин бу сарлавҳалар муаллифни қониқтирмаган, улар романга ёпишиб тушмаган. Бизга оддий кўринаётган «Уруш ва тинчлик» деган ном шу роман ёзиб бўлинганидан кейин, анча вақт ўтгач қўйилган. Хуллас, ҳаммада ҳар хил кечади бу жараён...
Асарга мавзу ва сарлавҳа танлашда айрим ҳолларда оиладаги муҳит ҳам аҳамият касб этади. Одил акани таниганлар, уйимизга келиб турганлар у кишининг ортиқча ҳашаматга, кибр-ҳавога тоқатлари йўқлигини яхши билишади. Уй жиҳозларининг оддий ва камтарона бўлишини яхши кўрардилар. Бироқ фарзандларимиз балоғат ёшига етиб, уйимизга қуда-андалар, нозик дидли меҳмонлар ташриф буюра бошлашгач, Одил акага: «Меҳмонлар учун ажратилган хонага қандил олишимиз керак», – дея хархаша қила бошладим. Аёл киши эмасманми, уйи¬мизни замонга мослаб жиҳозлашни истардим. Биламан, уйда мен орзу қилган қандилга етадиган пул бор. Аммо у кишин¬инг розилигини ололмай, ҳалак бўлиб юрган кунларимда уйимизга Одил аканинг узоқ қишлоқдоши келиб қолди. Ҳарбий хизматдан қайтаётган йигит: «Қишлоққа қуп-қуруқ қўл билан бора олмайман, уч-тўрт сўм берсангиз. Кейин, албатта, қайтараман»,– деди. Менинг қошларим чимирилса ҳам, овозим чиқмайди. Шунда Одил ака ҳеч ҳам иккиланиб ўтирмай, қандилга аталган пулни бериб юбордилар. Йигит кетгач: «Барибир пулни қайтариб бермаса керак. Агар мабодо олиб келса, кейин қандил оламиз», дедилар. Тилимни тишлаганча қолдим.
Ниятим холис экан, бирор муддат ўтиб, қайси бир асарлари учун каттагина қалам ҳақи келди-ю, дардимга даво топилди...
Ана шу оилавий вазиятлар таъсирида «Биллур қандиллар» қиссаси ёзилган.

[Nigora Umarova]

Театр билан ҳамкорлик

Юқорида бир неча бор қайд этганимдек, Одил аканинг кўпгина асарлари асосида спектакллар яратилган. Саҳна юзини кўрган биринчи пьесалари – «Чин муҳаббат»га ҳам ярим асрдан ортиқ вақт ўтди. «Айтсам тилим куяди, айтмасам дилим», «Юрак ёнмоғи керак», «Олма гуллаганда», кейинчалик «Одам фаришта эмас», «Авлодларга васиятим»,
«Музаффар Темур», «Бир кошона сирлари» каби
драмалари театр саҳналаридан бирин-кетин жой эгаллади.
Одил аканинг асарлари асосида экранлаштирилган ҳамма кино- ва видеофильмларнинг сценарийсини ўзлари тайёрлаб берар, шу сабабли уларни экранлаштириш жараёнида ҳам иштирок этар эдилар. Одил ака «Улуғбек хазинаси» ва «Диёнат» видеофильмларининг режиссёри Мақсуд Юнусов, Маҳкам Мухамедов (шунингдек, ҳозирги Ўзбек Миллий академик драма театрининг Тошхўжа Тўлахўжаев, Турғун Азизов каби етук режиссёрлари билан ҳам) яхши алоқада бўлганлар. Сценарийлар тайёр бўлгач, режиссёрлар актёрларни танлашда Одил аканинг фикрларига таянардилар. Ўзбекистон халқ артистлари Зикир Муҳаммаджонов, Ёқуб Аҳмедов, Пўлат Саидқосимов, Рихси Ибрагимова, Гулчеҳра Жамилова каби етук саҳна дарғалари Одил аканинг асарларида бош қаҳрамонлар образини талқин этишган. Режиссёр ва актёрлар турли ижодий масалаларни ҳал қилиш, маслаҳатлашиш, диалогларни янада мукаммаллаштириш мақсадида уйимизга тез-тез ташриф буюриб турардилар.
«Музқаймоқ», «Адолат манзили» асарлари асосида кейинчалик яратилган теленовеллаларнинг сценарийлари ҳам Одил аканинг қаламларига мансуб. Одил аканинг деярли барча асарлари асосида радиопостановкалар ҳам тайёрланган. Ҳар сафар янги асарлари саҳна юзини кўрганида қўни-қўшнилар, таниш-билишлар нафақат Одил акани, ҳатто мени ҳам табриклашарди. Шундай вақтларда кўнглим ғурурга тўлиб кетарди. Одил аканинг меҳнати катта самара бераётгани, тинимсиз ижод туфайли эҳтиромга эга бўлаётганларидан ва бу улкан ишларга менинг ҳам озми-кўпми хизматим сингганидан хурсанд бўлардим.
Лекин Одил ака бу сценарийлар устидаги ижодий ишга катта иштиёқ билан киришганлар, дея олмайман. Улар ўзларидаги бу мураккаб руҳий ҳолатни тушунтирмоқчи бўлиб: «Ўзим ёзиб тугаллаган асарни қайта экранга мослаштириш жараёни жуда оғир кечади. Худди тикиб битирган кўйлакни бузиб, қайтадан бошқача қилиб тикишдек гап. Бу сценарийларга кетказган вақтимни янги асарлар ёзишга сарфласам яхши бўларди », – дер эдилар.

[Nigora Umarova]

Публицистика

Бошқа пешқадам ёзувчилар қатори, Одил ака ҳам ўша йилларда роман, қисса ва ҳикоялар ёзиш билан бирга публицистикани ҳам четлаб ўтмаганлар. Беш йил «Ўзбекистон адабиёти ва санъати» газетасига бош муҳаррир бўлдилар. Чунончи, ёзувчи ўз асари билан ҳаётда рўй бераётган яхши ва ёмон воқеаларга, кишилар онгида кечаётган ўзгаришларга муносабат билдиради. Бу хайрли мақсадни амалга оширишда публицистиканинг ҳам ўз ўрни бор. Одил аканинг ўша йилларда ёзган публи-цистик мақолалари ҳам кенг жамоатчилик орасида катта акс-садо берган. «Қишлоқдаги фожиа», «Ўқитувчининг қадри», «Сабоқлардан сабоқ чиқардикми?», «Ҳаёт сабоқлари ва ижод машаққати», «Шафқатсиз ҳақиқат ва шафқатталаб кишилар», «Она кўкрагидан айрилган гўдак», «Боғ тақдири боғбон қўлида» каби ўнлаб публицистик асарлари ўз даврида жиддий шов-шувларга сабаб бўлган. Улар ҳақида ижобий, таҳлилий, ҳатто танқидий фикрлар кетма-кет чоп этилган.
Бу асарлар Одил аканинг газетада мухбир бўлиб ишлаб юриб, республикамизнинг барча ҳудудларини пиёда айланиб чиққанлари, жуда кўп ҳамюртларимиз билан ҳамсуҳбат бўлиб, улар кўнглининг туб-тубидаги дардларига қулоқ тутганларининг ҳосиласи эди. Мен Одил акага ичим ачиб: «Биттагина мақола учун юзлаб километр юришингиз шартми? Ана, телефонда маълумот олинг-да, у ёқ-бу ёғини салгина ишлаб бирон нарса тайёрлаб бера қолинг» десам, у киши: «Бўрини оёғи боққани каби журналист ҳам юрт кезиб юрсагина яхши нарсалар ёза билади. Оммадан, унинг фикр-хаёлидан, яшаш шароити-ю еб-ичишидан олисда яшаш – ижоднинг ўлиши билан баробар», – дердилар. Худди бадиий асарлар каби, публицистик чиқишларига ҳам газетхонлардан турли мазмундаги кўплаб хатлар оқиб келарди.
Одил ака публицистикага жуда масъулият билан ёндашардилар. «Мақоланинг биринчи бандида унинг қаймоғи акс этиши ва ўқувчининг қўлидан маҳкам ушлаб, ортидан эргаштириши керак», – дердилар. Публицистик мақоланинг қаҳрамонлари замондошларимиз бўлиши ва улар тақдирига катта масъулият билан ёндашиш, воқеа ва ҳодисаларни тўғри талқин қилиш, ёлғондан қочиш кераклигини шогирдларига бот-бот такрорлардилар. Ёзганларини ўқиб бериш учун олиб келган шогирдларига: «Ўзинг шу гапларга ишонасанми?» деган саволни кўндаланг қўярдилар. Агар шогирднинг юзи салгина қизарса: «Бас, унга ўқувчи умуман ишонмайди, бу мақоланг бир кун ҳам яшамайди. Киши шундай нарса ёзишга эришиши керакки, у нафақат бугун учун, балки ёруғ келажак учун ҳам хизмат қилсин», дер эдилар. Уларнинг шундай ибратли гаплари тез-тез қулоғимга чалиниб турарди.

[Nigora Umarova]

«Диёнат»

«Улуғбек хазинаси»дан кейин Одил ака яна замонавий мавзуга қайтдилар. Мен юқорида «Литературная газета»нинг махсус мухбири лавозимида фаолият юритиб, турли вилоят, туман, хўжаликларни айланиб чиққанларини айтиб ўтдим. Ана шундай хизмат сафарларидаги кузатувлари натижасида ўша давр кишиларининг ҳаёти, меҳнат фаолияти акс этган «Диёнат» романини ёздилар. Адабиёт аҳли ҳам, китобхонлар ҳам «Диёнат»да ўзларига таниш бўлган манзараларни, тез-тез учрайдиган турли феъл-атвордаги кимсаларнинг ёрқин образларини кўрдилар. Ўша даврнинг оғриқ нуқталари, муаммолари, инсонларнинг ўзаро муносабатлари тўғрисидаги асарда замон руҳи яққол акс этиб тургани учун у кенг китобхонлар оммаси томонидан илиқ қарши олинди. Тез орада қатор хориж тилларига таржима қилинди.
– «Диёнат»ни ёзиш жараёнида ўша – оғир кечган ва қайтмас бўлиб ўтиб кетган болалик дамларимни гоҳ кулиб, гоҳ кўзимда ёш билан неча бор орзиқиб эсладим... – деганлар Одил ака бир куни.
Ижод шундай бир жараёнки, ёзувчи кўпинча ўзининг таржимаи ҳолини, ўзи гувоҳ ва иштирокчи бўлган воқеаларни тасвир этади. Одил ака «Диёнат»да ўзларига елкадош бўлган авлоднинг дардли дунёсини ифода этишга, уларнинг қалб манзараларини чизишга интилганлар.
Роман ёруғлик кўргач, қисқа фурсат ичида «Диёнат» деган кўп серияли телефильм яратилди. У намойиш этилиши билан телетомошабинлардан хатлар ёғилиб кетди. Уларнинг аксарияти бир қарашда кулгили, зоҳиран соддалик аломати бўлиб туюлгувчи, аслида эса халқнинг чуқур дардларини ўзида ифода этган шундай жумлалардан иборат эди: «Сизлар бизнинг раисимиз ҳақида фильм қилибсизлар. Нега унинг исмини ўзгартирдингизлар?»; «Бизнинг раисимиз ҳам Отақўзига ўхшаб халқни оёқости қилиб ташлади»; «Бизнинг хўжалик раҳбари ҳам худди шунақа...»
Телетомошабинларнинг илтимосларига биноан «Диёнат» кейин ҳам беш маротаба намойиш этилди. Ва у ҳар гал юзлаб озурда кўнгиллардаги оҳ-зор билан бирга умидворлик туйғуларини ҳам уйғотар эди: «Сизлар танқид қилганларингиздан кейин зора раҳбаримиз ишдан олинса!..»
Телетомошабинлар асардан олган таассуротларини, асар қаҳрамонлари ҳақидаги шахсий фикрларини изҳор қилишар, айни дамда давр руҳи ҳаққоний акс эттирилган шундай асар ёзганлари учун Одил акага миннатдорчилик билдиришар, телефильм намойишини экран қаршисида михланиб кутганларини бот-бот такрорлашар эди...
«Диёнат» романи шундан кейин дунёнинг 20 га яқин тилига таржима қилинди.

[Nigora Umarova]

Ижодхона

Одил аканинг ёзув столи ётоқхонада турар, лекин адиб ундан жуда кам ҳолатлардагина фойдаланардилар. «Карават, диван бор жойда ишлаб бўлмайди, одам ётгиси келаверади», – дердилар. Ижодга шўн-ғиганларида эса жой танлаб ўтирмасдилар. Кўчада ёки транспортда кетаётганларида ҳам кафтдеккина ён дафтар тўлиб қоларди.
Атрофларида содир бўлаётган барча воқеа-ҳодисаларни диққат билан кузатардилар. Одамларнинг кийиниши, юриш-туриши, ўзаро муносабатларини синчковлик билан ўрганардилар. Ўйлашимча, ана шу диққат билан қилинган кузатишлар натижасида асарнинг 70–80 фоизи мияларида пишиб етиларди. Шу сабабли ёзиш жараёнида у қадар қийинчилик бўлмасди. Ҳар ҳолда Одил аканинг оқ қоғозга термулиб, ўйланиб, қаламни қўлларида ўйнаган ҳолатларини кўрмасдим. Қайси вақт қарасам, қалам қоғознинг устида сувдаги балиқдек эркин сузаётган бўларди.
Ҳатто меҳмонга борганларида ҳам уй эгаларининг болалар билан бўлган муносабатларини, уларнинг ўзларини тутиши-ю гап-сўзларини ҳам кузатиб ўтирардилар.
Ҳеч ким ўзининг, ҳатто фарзандларининг ҳам ютуқ ва камчиликларини аниқ кўрмайди. Бошқа оилага борганида эса у ердаги муҳит барча ижобий ва салбий томонлари билан кўзга ташланади-қолади. Шунинг учун ҳам ёзувчилар одатда янги ёзилажак асарларининг протипларини четдан топадилар. Одил аканинг ўзларини мезбон уйида тутишларига келсак, мезбонларнинг, масалан, ўз фарзандларига бўлган муносабатларидаги бирор ибратли жиҳатни кўриб қолгудек бўлсалар, шу жиҳатлардан ўз болаларимизнинг тарбиясида фойдаланишимиз мумкин, деган қарорга келардилар.
«Ажойиб хаёлпараст» кинокомедиясининг сценарийси шундай кузатувлар асосида ёзилган. Одил Ёқубов сценарийси асосида суратга олинган бу фильм ҳақида алоҳида тўхталиб ўтиришга ҳожат йўқ, деб ўйлайман. Чунки Ўзбекистон халқ артисти Бахтиёр Ихтиёров ўта маҳорат билан ижро этиб, томошабинларнинг қалбида сақланиб қолган «қуёнчи шифокор»нинг хаёли-ю ҳаётини бугунги кунда ҳам томошабин севиб томоша қилади.
Бир сўз билан айтганда, Одил ака учун бутун борлиқ ижодхона эди.

[Nigora Umarova]

Сообщение от Nigora Umarova

«Ажойиб хаёлпараст» кинокомедиясининг сценарийси шундай кузатувлар асосида ёзилган. Одил Ёқубов сценарийси асосида суратга олинган бу фильм ҳақида алоҳида тўхталиб ўтиришга ҳожат йўқ, деб ўйлайман. Чунки Ўзбекистон халқ артисти Бахтиёр Ихтиёров ўта маҳорат билан ижро этиб, томошабинларнинг қалбида сақланиб қолган «қуёнчи шифокор»нинг хаёли-ю ҳаётини бугунги кунда ҳам томошабин севиб томоша қилади.
Бир сўз билан айтганда, Одил ака учун бутун борлиқ ижодхона эди.

20 январь куни, "Ёшлар" Телеканалида соат 19.30 да ушбу фильмнинг намойиши бўлар экан.