Ўзбек шевалари

[Tulqin Eshbekov]

Сообщение от Bobir Samadov

Яркоп (Жаркоп), Йим утир (Жим утир)...

"Уч илдиз" романида ҳам Очил деган талаба "жуда"ни - "юда" деб ўртоқларини кулдиради...

[Nigora Umarova]

QUTIDOR NIMA DEGANI?

Olimlarning hisoblashicha, tilimizdagi so‘zlar miqdori 120 mingdan ortiq ekan. Albatta, barcha so‘zlarni izohli va imlo lug‘atlarda to‘la qamrab olishning imkoni yo‘q. Chunki xalq shevalarida uzoq va yaqin tarixiy voqelikni aks ettirgan so‘zlar guruhi ham mavjud. Ular xalq nutqida yo‘q hisobida, lekin tarixiy, badiiy va boshqa tur asarlarda o‘tmishning in’ikosi sifatida qo‘llaniladi. Ana shunday so‘zlardan biri qutidor kalimasidir.
Ilmiy grammatika va darsliklarda qutidor so‘ziga ta’rif-tavsif berilmagan. Xo‘sh, ilmiy, ta’limiy sharhlovlardan xoli bo‘lgan qutidor so‘zining ma’nosi qanday va u qaysi tilga mansub?
Ma’lumki, quti — o‘zbekcha so‘z. Taxta, cho‘p, yog‘och yoki shunga o‘xshash narsalardan tayyorlanib, ichiga qattiq, qimmatbaho narsalar solinadigan, qulf-kalitli, sandiqsimon idish quti deyiladi. Ana shu so‘zga fors-tojikcha — dor qo‘shimchasi qo‘shilsa qutidor — qutisi bor (odam) so‘zi yasaladi. Ammo davrlar o‘tishi bilan bu so‘zning ma’nosi o‘zgarib, — boylik egasi, katta sarmoyaga ega bo‘lgan kishi ma’nosida qo‘llanilgan.
O‘zbek adabiyotining ulkan yozuvchisi, o‘zbek romanchiligining asoschisi Abdulla Qodiriy ham qutidor so‘zidan “O‘tkan kunlar” romanida unumli foydalanadi. Qutidor asarning bosh qahramonlaridan biri bo‘lgan Kumushning otasi — Mirzakarim ismli kishining laqabi. Mirzakarim istilohiga to‘xtaladigan bo‘lsak, mirza arabcha so‘z bo‘lib — ma’muriyatda yozuv-chizuv ishlarini olib borgan lavozimli kishi, savodli, o‘qimishli odam degan ma’nolarni anglatadi. Karim so‘zining ma’nosi esa — saxiy, muruvvatli, himmatli deganidir. Ana shu ikki so‘zga yuklangan ma’nolar mujassamidan Mirzakarim ismi yaralgan. Bu ismga qutidor laqabining qo‘shilishi bilan uning faoliyati, jamiyatdagi mavqei, Mar*g‘ilon, Toshkent va unga yaqin shaharlarda, viloyatlarda savdoga daxldor ish va yumushlarni bajarishi anglashiladi.
Muxtasar qilib aytganda, XIX asrda qutidor Qo‘qon xonligida xalqdan, bozordan va boshqa tadbirlardan olinadigan soliqlarni, to‘plangan narsalarni yig‘ib oladigan, qutisida saqlaydigan va xon xazinasiga topshiradigan saroy amaldori, shuningdek, pullarini ijaraga berib, daromadini ko‘paytiruvchi sarrof hisoblangan. Hozirgi davr iqtisodiyoti atamalari bilan aytganda esa, qutidor bankchi, bank egasi degan so‘zlarning ma’nosiga yaqin.
To‘ra NAFASOV,
Qarshi davlat universiteti
professor

[Jamshid Begmatov]

Сообщение от Nigora Umarova

Qutidor asarning bosh qahramonlaridan biri bo‘lgan Kumushning otasi — Mirzakarim ismli kishining laqabi.

Ўқиганимда айнан қутидор нималигини тушунмагандим

[OmoN]

Оффтоп:

Сообщение от Nigora Umarova

QUTIDOR NIMA DEGANI?

Қути - коробка, Қутидор - коробканинг эгаси, коробкали

[Nigora Umarova]

Сообщение от Jamshid Begmatov

Ўқиганимда айнан қутидор нималигини тушунмагандим

"Qutidor" atamasi haqida adabiyotshunos olim Boybo'ta Do'stqorayevning ham ilmiy maqolasini o'qigandim. maqolaning mazmuni ham aynan mana shunday edi.

[Tulqin Eshbekov]

Тошкент шевасидаги айрим оҳорли қўшимчалар туркча киноларда ҳам қўлланилишини англаб қолдим. Пўлат Аламдор "борейлу, келейлу" шаклида гапирар экан. Ҳатто, баъзида экран пастида лотин алифбосида ҳам шу тарзда ёзилганини кузатдим. Демак, "лик" қўшимчаси ўрнига Тошкент шевасига хос "лу"ни қўллаш кенг тарқалган, эҳтимол, қайсидир мамлакатларда адабий тил даражасида экан-да!
Шунингдек, айрим қашқадарёликлар "ҳа" сўзини "ҳиййи" шаклида айтадилар. Бу - қозоқ тилида кенг қўлланилар экан!

[Jamshid Begmatov]

Сообщение от Tulqin Eshbekov

Демак, "лик" қўшимчаси ўрнига Тошкент шевасига хос "лу"ни қўллаш кенг тарқалган, эҳтимол,

2 йил Туркияда яшаб бир мартаям эшитмаганман бунақасини. Бир эшитиб кўриш керак, нима деган экан...

[DURIAN]

Сообщение от Tulqin Eshbekov

Тошкент шевасидаги айрим оҳорли қўшимчалар туркча киноларда ҳам қўлланилишини англаб қолдим. Пўлат Аламдор "борейлу, келейлу" шаклида гапирар экан. Ҳатто, баъзида экран пастида лотин алифбосида ҳам шу тарзда ёзилганини кузатдим. Демак, "лик" қўшимчаси ўрнига Тошкент шевасига хос "лу"ни қўллаш кенг тарқалган, эҳтимол, қайсидир мамлакатларда адабий тил даражасида экан-да! Шунингдек, айрим қашқадарёликлар "ҳа" сўзини "ҳиййи" шаклида айтадилар. Бу - қозоқ тилида кенг қўлланилар экан!

Uzr domla. Siz Po"lat Alamdorga ovoz bergan artistni talaffuzi haqida aytyapsizmi yo Turkiyalik Po'lat Alamdorni o'zini talaffuzinimi?
manimchali turkchada "lu" ila tugaydigan qo'shimchala yo'q.
Boreylu,ketayluni, halq tilida gideyk, vareyk, deyishardi mani bilishimcha.
Siz kimni nazarda tutops?

[Bobir Samadov]

"Дим утир", "тег утир"... демак "тугри утир" эканда?

[Jamshid Begmatov]

Оффтоп:

Bobir Samadov, илтимос, ё лотинча ўзбек алифбосида, ё кирилча ўзбек алифбосида ёзинг. Университет ўқитувчисига ярашмабди "тугри утир" деб ёзиш... Тағин "сиқмоқ" феълини қўллашга тўғри келиб қолса, уни рус алифбосида ёзаман деб қийналиб юрманг дейман-да...