Ичкиликбозлик ва ушбу иллатга доир фикр-мулоҳазалар

[Shokir Dolimov]

Мазкур мавзуда ичкиликбозликка доир айрим фикр-мулоҳазалар билан ўртоқлашмоқчиман. Фикримча, улардан ичкиликбозликка қарши олиб борилаётган таълим-тарбия ва тушунтириш ишлари давомида фойдаланса бўлади.
Мавзу саҳифаларида нарколог-мутахассислар, психологлар, жамиятшунослар, юристлар, шунингдек, ичкиликбозлик таъсиридан турли сабаблар туфайли жабр кўраётганлар ҳамда даволаниб, спиртли ичимликларсиз яшашни ўргана билган собиқ пиёнисталар ўз фикр-мулоҳазаларини билдириб боришса ёки уларнинг фикрларини форумдошларимиз бизга етказса, спиртли ичимликларни суиистеъмол қилиш ҳолатларидан жамиятимизни холи қилиш жараёнларига самарали ҳисса қўшишган бўлишар эди, деб ўйлайман.

Очиғини айтишим керакки, ўзим ҳам онда-сонда, баҳона-ю, сабаб топилганида ичиб тураман. Қуролдош дўстлар ёки форумдошлардан бирортаси ёхуд бирор-бир гуруҳи таклиф қилса, имкон қадар рад этмай, даврага қўшиламан ва табиийки, ўзаро мулоқотни енгиллатиш, йўлга қўйилаётган муносабатларни кўнгилли муҳитга айлантириш мақсадида отинг қурғур арақни қиттай-қиттай уриб бораман, бироқ шуни биламан-ки, ичкиликбозлик олиб келадиган ижтимоий хавфли оқибатлардан бири – жиноятчиликдир. Зеро, ичкиликбозлик билан жиноят ўртасида машъум алоқа бўлиши муқаррар. Зотан, рўй бераётган қонунбузарлик сабаблари, содир этилишининг шарт-шароитлари юртимиз тадқиқотчилари ва хорижлик мутахассислар томонидан батафсил ўрганиб чиқилган. Ғайриқонуний хатти-ҳаракатлар аксарият ҳолларда маст ҳолатда амалга оширилгани кузатилади. Негаки, олинган маълумотларга қараганда, бундай ҳолатларнинг 96 фоизи, одатда, маст кишилар томонидан содир этилади. Шунингдек, ичкиликбозлик кўпинча турли кўринишда юзага келадиган можаро, низо ва ёқалашиш ҳолатларига сабаб бўлади.
Спиртли ичимликларнинг истеъмол қилиниши инсон организмига бевосита салбий таъсир кўрсатиши билан бир қаторда, кишининг оқилона эҳтиёжлари намоён бўлиши, ўз зиммасидаги ижтимоий вазифалар, тегишли хатти-ҳаракатларни бажара олишига халал берган тарзда меҳнат қилиши, дам олиши, овқатланиши, бошқалар билан мулоқот қилишига ҳам салбий таъсир ўтказади.

ИЧКИЛИКБОЗЛИК ТУШУНЧАСИГА БЕРИЛГАН ТАЪРИФ

Ичкиликбозлик – ниҳоятда мураккаб ижтимоий ҳодиса сифатида эътироф этилади. Аҳолининг турли-туман табақалари, ҳар хил касб соҳиблари, турлича ижтимоий мавқе ва моддий етарлилик даражасига эга, ўқимишли, саводсиз, ҳар хил ёш ва жинсга мансуб одамлар орасида спиртли ичимлик истеъмол қилишга барқарор мойиллик мавжудлиги, мулоҳаза юритилаётган ижтимоий ҳодисанинг мураккаблиги ва ранго-ранг кўринишларда намоён бўлишидан далолат беради.
Ичкиликбозлик термини спиртли ичимликларни суиистеъмол қилишнинг инсон соғлиги, хулқ-атвори, лаёқати ва бошқалар билан мулоқот қилишига салбий таъсир ўтказадиган барча ҳолатларни ўз ичига мужассам этади.
Сурункали ичкиликбозлик тушунчасига тиббиёт нуқтаи назаридан талқин бериладиган бўлса, ушбу ҳолат спиртли ичимликларни тез-тез ва ҳаддан ортиқ кўп миқдорда истеъмол қилиш туфайли пайдо бўлиб, араққа патологик жиҳатдан ружу қўйиш, яъни касаллик аломати каби кечадиган сурункали хасталикни англатади. Бундай одат кишининг соғлиги, кундалик ҳаёти, меҳнат фаолияти, умуман айтганда, халқ фаровонлигига салбий таъсир ўтказмай қўймайди, албатта.
Спиртли ичимлик жамиятимиз ҳаётига ижтимоий анъаналар, аксарият ҳолларда, расмий тадбирлар ва байрамларнинг элементи сифатида кириб келиб, мустаҳкам ўрнашиб қолди ва таассуфки, вақт ўтказиш усулларининг, айримлар учун эса мавжуд муаммоларни ҳал этишнинг ўзига хос воситасига айланиб қолди.
Аҳолининг аксарият қисми спиртли ичимлик истеъмол қилишни жамиятда жорий этилган, инсонлар орасидаги ўзаро муносабат меъёрлари ва қоидаларига зид қиладиган хулқ-атвор шаклларидан бири сифатида эътироф этмайди. Спиртли ичимликнинг истеъмол қилиниши оммавий онгда ҳаёт тарзининг кундалик аломати, маиший маданиятнинг дахл этилмайдиган қисми сифатида гавдаланади. Шундай экан, спиртли ичимликларнинг ўртамиёна истеъмол қилинишини инсон хулқининг оғиши (девиант кечиши) сифатида кўриш ярамайди.
Спиртли ичимлик ичадиганларнинг хулқ-атвори, ушбу хулқ-атвор атрофдаги одамлар манфаатларига дахл қилган, ахлоқ ва ҳуқуқ меъёрларига зид келган, яъни спиртли ичимликнинг истеъмол қилиниши ичкиликбозлик тушунчаси билан уйғунлашадиган суиистеъмолга айланган ҳолларда салбий оғиш шаклини касб этади. Соҳа мутахассисларининг фикрича, Ер куррасида яшайдиган катта ёшли одамлар орасидаги ҳар ўнинчи киши спиртли ичимликларни суиистеъмол қилар экан. Ўз навбатида, спиртли ичимликларни мунтазам истеъмол қиладиган одамларнинг 6-7 фоизи, Бутун жаҳон соғликни сақлаш ташкилотининг хулосаларига қараганда пиёнистага айланиб қолади. Демакки, инсон хулқининг айнан шу шаклда оғиши (девиант кечиши) оммавий бўлгани боис, жамият учун хавфли саналади.