Ўзбек шевалари

[Bakhtiyor aka]

Сообщение от Kavsar

Man shumoya jdat mekunam

"jdat" русчадаги "ждать"-ку? Демак шева русчага тортиб кетибти-де?

[Kavsar]

Сообщение от Bakhtiyor aka

"jdat" русчадаги "ждать"-ку? Демак шева русчага тортиб кетибти-де?

Aha, ba'zan har uchalasini (o'zbek, tojik, rus) qo'shib gapirgan paytlarimiz bo'ladi.

Masalan, hayotda bo'lgan voqea:

Bir kuni darsda domla so'radi:
- O'quvchilar, Fazliddin darsda ko'rinmaydi?
Yaqin do'sti javob beryapti:
- Domlo, u dandonini lechit qilishga ketgan

(Tarjimasi: Domla, u tishini davolashga ketgan. Dandon - tojikcha, lechit - ruscha, qilishga ketgan - o'zbekcha)

[Jamshid Begmatov]

Оффтоп:

Сообщение от Kavsar

Tojikistonlik tojiklar, forslar ham "bi" qo'shimchasini qo'shadi fe'ldan oldin. Bu buyruq maylini ifodalar ekan.

Ғарб лингвистикасида форс, дари ва тожик тиллари битта тилнинг уч варианти (форси ирони, форси дари, форси тожики) деб юритилади. Тожикчада аниқ айтолмайман-ку, лекин форсчада би- (бе-, бў-, бо-) олд қўшимчалари буйруқ майлидан ташқари мажҳуллик нисбатини (сослагательное наклонение), ноаниқликни, тахминни, эҳтимолликни ифодалайди. Масалан:

Ман мидонам = мен биламан (аниқ), лекин
Михостам бедонам = билишни хоҳлардим; ёки

Ман шаб миём = мен кечқурун келаман, лекин
Мише шаб биём? = кечқурун келсам бўладими?

Андининг машҳур қўшиғидан:
Аге (агар) тў йе рузи моле ман беши = агар бир куни меники бўлсанг
Миресам бе ғўлейе орезумо = барча орзуларимга эришаман.

Мои 2 копейки, как говорится

[Kavsar]

Сообщение от Jamshid Begmatov

Ғарб лингвистикасида форс, дари ва тожик тиллари битта тилнинг уч варианти (форси ирони, форси дари, форси тожики) деб юритилади. Тожикчада аниқ айтолмайман-ку, лекин форсчада би- (бе-, бў-, бо-) олд қўшимчалари буйруқ майлидан ташқари мажҳуллик нисбатини (сослагательное наклонение), ноаниқликни, тахминни, эҳтимолликни ифодалайди.

Rahmat, postingiz foydadan holi bo'lmadi men uchun. Fors tilini kam o'tgandik darsda. Tojiklarga nisbatan fors tili adabiy tildek ko'rinadi, o'zi chiroyli til. Bizdagi tojiklar unaqa chiroyli gapirisholmaydi, baribir. Millati tojiklari faqat asl tojikchada gapirishi mumkin.

Hali misol keltirdim-ku, "dandonini..."

[Ulugbeck]

Сообщение от Bakhtiyor aka

хаят

Биз тарафларда ҳам баъзилар томорқа (участка, ҳовлининг экин-тикин экиладиган, боғ-роғли қисми) ни "ҳаёт", "ҳаят" дейишади.

[Bakhtiyor aka]

Сообщение от Ulugbeck

Биз тарафларда ҳам баъзилар томорқа (участка, ҳовлининг экин-тикин экиладиган, боғ-роғли қисми) ни "ҳаёт", "ҳаят" дейишади.

Маъноси бизда хам айнан шундай. Фақат "сиз тараф" қаер?

[Yangi mehmon]

Ўзбек шеваларидаги товушлар ҳақида оз-моз фикрлар бор эди.

Мени қизиқтирадиган жиҳат, замонавий ўзбек адабий тили шакллантирилаётганида унга қайси мезонлар асосида ёндашилгани. Шунингдек, бу жараёнда кимлар етакчилик қилгани. Нега деганда шеваларимизда бир қатор товушлар бор-ки, уларни жорий алифбо билан акс эттириш қийин. Ўзим кузатганларимни мисол келтирсам (ҳарфларни шартли равишда танладим):
ü (чўзиқ шакли) - наманган шевасида «кўприк» («кўпру»), «ўрик» («ўру»), «мушук» («мушу») сўзларининг талаффузида учрайди. Айтилиши туркчадаги ü товушига яқин келади.
ö - (озарбайжончага яқин, туркчадагиси кучлироқ ифодаланган) «гўл», «гўжа» сўзларида сезилади. «ўн» сўзи тожик тили таъсири бор шевалар талаффузида айнан шу тарзда айтилади.
ѝ («ы» нинг қисқа шакли) - сурхон шевасида яққолроқ сезилади. «бтта» сўзининг айтилишига эътибор беринг.
ы - хоразмчада жуда кўп қўлланилади (мисол шартмас менимча).
ə («э» нинг чўзиқ шакли) - наманганчада учрайди, мисол - «қəту».

Қарлуқ шеваларида «и» нинг 2 та варианти борлигини пайқаш мумкин. Қисқа ва чўзиқ «и» лар.
Яна эътибор берганим, Тошкент шевасида «ҳ» товуши деярли ишлатилмайди. Балки бунга тошкентчанинг русча акцентга кўпроқ берилгани сабабдир?



Хуллас, фикримча, кирилл алифбосида ҳамма товушлар акс эттирилмаган. Яхши томони, камбоджаликлардек 70 та ҳарфда ёзишга мажбур эмасмиз. Ёмон томони, талаффузни тўлиқ акс эттирмайди.

Ким қандай фикрда?

[Yangi mehmon]

Сообщение от Bakhtiyor aka

Хўй аялла! Mанваққа ачайлани ўйларини хаят эшийини кўсaтворина. (???)

Уйчи (Чортоқ) шевасимиди? Коросконда шунақа гапиришларини эшитганман.

[JUS]

Сообщение от Yangi mehmon

Уйчи (Чортоқ) шевасимиди? Коросконда шунақа гапиришларини эшитганман.

Биз томонларда ораси атиги 2 км масофа бўлган қишлоқларда ҳар хил шеваларда гаплашишади-ю.

Масалан: "Нима қиляпсизлар" жумласини олсак.
Наманган шаҳар: "Нима қлуссилэ?"
Янгиқурғон тумани маркази: "Нима қилвисилэ?"
Туманга яқин бўлган қишлоқда: "Нима қвессилэ?"
Бизнинг қишлоқ: "Нима қлессилэ?"
Ўнг тарафимиздаги қишлоқ: "Нима қиляссила?"
Чап тарафимиздаги қишлоқ: "Нима қлессилаа?"

Так что, Наманганнинг асосий машҳур шеваси тўғрисида тўхталинглар...

[Bakhtiyor aka]

Сообщение от Yangi mehmon

Уйчи (Чортоқ) шевасимиди? Коросконда шунақа гапиришларини эшитганман.

Короскон билан Чортоқ ўртасида чегара деярли қолмади, иккаласи деярли қўшилиб кетди. Лекин Уйчини шеваси сал бошқачароқ.

Айтингчи, сиз филологмисиз, товушлар хақидаги постингиз (менга ёқди) профессионалнинг мулохазаларига ўхшайди.

Лекин миллий тилимиздаги хамма товушларни акс эттиришга уриниш бемаъни холатга олиб келиши мумкин. Масалан, Польшадаги шундай уринишлар "бзжшинский" каби сўзларга олиб келган, ўзлари хам энди талафузига қийналишади.