народный писатель Узбекистана
Сообщений: 226
+ 163
774/218
– 0
0/0
|
Цитата:
Безовталик
Хамиша кўнглига рохат бахш этиб келган бозор шовкини бугун нечундир ёкинкирамади. Молининг ярмини ёйганда пайдо бўлган харидор айтилган нархга кўнганида ёнидаги кўшниси этагидан тортиб кўйди.
-Вой, нима киляпсиз, Мохина опа?-деди танбех охангида.
-Биринчи кўл, майли сазаси кайтмасин, зора кўли енгил бўлса. Кўшним айтувди, Рамазон ойида сал арзонга берилса савоби кўпрок бўларкан,-деб изох берди.
Мохина кампирнинг бу изохи кўшни савдогарларга ёкмади.
-Кўшнингиз бекор айтибди,-деди чапдагиси.
-Рамазонда хар канча баланд нарх кўйсангиз кўтаради. Бир пас сабр килсак, одамлар ўрганиб, олиб кетаверишади. Рамазон йилда бир марта келади. Шунака пайтда ишлаб олмасак, качон топамиз фойдани?-деди ўнгдагиси.
Харидор бундай гаплар ножоиз эканини тушунтирмокчи бўлган эди, хотинлар бир нафасда гўё ини бузилган ариларга айланишди-ю уни талаб ташлашди. Харидор шайтоннинг уясига чўп сукканини англаб, тезда нари кета колди. У узоклашгандан кейин хам хотинларнинг жазаваси тинмади. Бу вокеа кеча ёки ўтган куни бўлганида хам Мохина кампир уларга кўшилишган бўларди. Хатто сафнинг олд каторини эгаллаши тайин эди. Кечаги ходисадан эзилиб тургани учунми ё бу тун кўрган нохуш тушнинг таъсириданми гапга аралашгиси келмади. Хотинлар сал тинчиган онда Мохина кампирнинг чап кўкрагида гўё бир куш бирданига потирлаб кетгандай бўлди. Худди юрагидан ажралиб чиккан жон кушчаси потирлаб, бўгзига караб интилгандай туюлди. Нафаси кайтиб, “Вой, ўляпман!” деб юборди. Кўшнилар кампирнинг ранги окарганини кўриб, дарров суяшди. Ўнг томондагиси муздек тер чикараётган пешонасига кафтини кўйди. Кейин новвот куйкаси колган пиёлага термосдан чой куйиб, кампирнинг лабига тутди.
-Кеча рўза тутиб узилиб колибсиз, ичиб олинг,-деди.
-Дўхтир чакирсакмикин?-деди чапдаги хотин.
-Дўхтирингиз нимаси, умрим бино бўлиб бир мартаям дўхтирга кўринмаганман,-деди Мохина кампир ўзини тутишга харакат килиб.
-Тўгри киласиз,-деб уни маъкуллади ўнгдаги хотин.-Дўхтир отнинг калласидек когозга бир арава дори ёзиб беришни билади. Хар битта дориси фалон пул. Анави куни келиним боши коронгу бўлгани учун дўхтирга борган экан, битта дори ёзиб берибди. Суриштирсам, йигирма минг сўм экан. Худди гўрковнинг хизмат хаки билан баравар-а! Лекигин дорининг кафолати йўк, гўрковнинг иши пухта бўлади – суваб ташлайди. Олдирмадим ўша дорини, икки пиёла новвот чой ичирувдим отдек бўлиб кетди. Келиннинг касалини мен билмас эканманми. Хамма келинларнинг касали битта бўлади. Бу касалининг оти – тантиклик. Буни тушунмаган эси паст кайноналар келини “вой” деса тагига пар тўшак тўшаб, гирди капалак бўлаверади. Келин “вой, касалман”, деса кўлига супурги туткизиш керак. Бунака касалнинг давоси мехнат. Биз шу мехнат билан чиникиб кетганмиз, тўгрими Мохин опа?
Мохина кампир ноилож тасдик ишорасида бош иргаб кўйди. Чапдаги хотин эса “Хозир сенинг келининг билан бу кампирнинг нима иши бор?” деб танбех бермай, ўзининг гапини гапира бошлади:
-Ўтган хафта бикиним огриб дўхтирга борсам, аперайса килиш керак, дейди. кўркиб кетдим. “Бошка иложи йўкми?” десам, “бошка иложи мозорда”, дейди ишшайиб. “Хой, аперайсанг канча туради?” десам, “сиз яхши хотинга ўхшайсиз, сизга тўрт юз доллар”, дейди. “Аперайсанг билан кўшмозор бўл, ўлсам ўла колай, ўша тўрт юз долларни болларим худойи-пудойига ишлатар”, деб кетвордим. Бир чойнак кўк чой ичувдим, бинойи бўлиб колдим.
Сухбатга бошка хотинлар хам кўшилиб, касални тузатишнинг осон ва арзон йўллари хакида гапираверишди. Мохина иккинчи пиёладаги чойни ичгач, баданига иликлик югурди. Худди шуни кутиб тургандай уларнинг каршисида паттачи пайдо бўлди.
-Ха, опахонлар, бугуннинг салом-алигини килиб оламизми?
Кўзлари хамиша серрайиб бокувчи кўнгизмўйлов йигитнинг салом ўрнидаги бу гапи хотинларга ёд бўлиб кетган. Йигит паттачилик мартабасини эгаллаган биринчи куни уларга шундай деб якинлашганда Мохина кампирнинг жахли чикиб:
-Хой оповси, онанг сени “ассалому алайкум”дан кейин тукканми, салом берсанг ўласанми!-деб тергаганда, у пинагини бузмай:
-Мен сизга салом бериш учун ишга кирмаганман. Менинг салом-алигим бошкача: агар шу ўринда тинчгина тирикчилик киламан десангиз, саломни сиз берасиз. Сизнинг саломингиз - мени кўришингиз билан пулхалтани кавлаб, сўраганимни чикариш. Менинг жавобим манави патта когозни йиртиб, кўлингизга тутказиш, хозир бозор иктисодими, салом-алик хам шунга яраша бўлади,-деган эди.
Паттачининг пайдо бўлишидан энсаси котган хотинлар унга аввалдан ажратиб кўйган пулларини бир-бир узатдилар. Паттачи Мохина кампирнинг кимирламай ўтиришини кўриб:
-Ха, онагинам?-деб кўк кўзларини унга кадади.
Унинг бу саволини “Ха,онагинам, сизга нима бўлди, мазангиз кочдими?” деб ёки “Ха, онагинам, сиз нимага ялпайиб ўтирибсиз, чикармайсизми пулни?” деб хам тушуниш мумкин эди. Бу йигитнинг хулкини яхши билган Мохина саволдан иккинчи маънони укиб:
-Хозир пулим йўк, хали савдо килмадим,-деди.
-Савдо-павдо деб бошимни котирманг. Жойни эгаллаб ўтирибсизми, чикаринг пулни.
-Пул йўк, бор, додингни Худога айт!
-Менинг Худога айтадиган додим йўк, эртага бу жойга бошка одам кўяман. Додингизни ўлиб кетган додангизга айтиб юраверасиз.
-Мендан бу жойни олиб кўядиган паттачи хали додасининг белида юрибди. Бу дунёга чикадими ё йўкми, Худо билади.
Ойда тўрт-беш марта такрорланиб турувчи бундай даханаки жангдан лаззат олувчи хотинлар Мохина кампирнинг хозирги ахволига ачинишдими, унинг ёнини ола бошлашди.
-Укажон, Мохин опанинг мазалари кочиб турибди, осилавермагин. Бугун савдо килмайдилар. Хозир уйларига олиб бориб кўямиз.
-Хов опахон, мазалари кочяптими, бошка ёклари кочяптими менинг ишим йўк. Хўжайиним нечта жойдан патта олишимни билади. Бу жойнинг паттасини чўнтагимдан тўлайманми?
-Хали бозор кайтишида келасан, савдомиз яхши бўлса, ўзимиз беш-ўн сўмдан тўплаб, сенга садака килиб берамиз. Бахонада Рамазонда савобга етишиб коламиз.
“Савдомиз яхши бўлса...” Паттачи аклдан озган эмаски, бунинг маъносини англамаса. Хотиннинг гапига ишониб кечки пайт келса нима бўлади? Пулни икки кўллаб тутказадиларми? Йў-ўк... “Бугун савсем савдо бўлмади, бир марта патта олмасанг ўлиб колмассан”, деган “ширин” гапдан бошкаси насиб этмаслигига акли етмаса, шу бозорни гуллатиб ишлай олармиди? Бозорнинг икир-чикирларини билмаган одам бу холатни четдан кузатиб “паттачи патта пулини ундиролмай асабийлашяпти”, деб ўйлаши хам эхтимол. Кўккўз йигитнинг асабийлашмаслигини, балки бозорчиларнинг жигига тегиб рохатланишини ўзидан бошка яна Худогина билиши мумкин. Бозорчининг колиб кетаётган чала иши йўк, шу боис шошилмай гап талашаверди. Лак-лак кўшин забт этолмаган калъа битта хотиннинг макри туфайли эгалланганда, тўрт-беш хотин битта кўккўз паттачига бас келолмас эканми? Охири паттачи нари кетди. Аммо маглуб сифатида эмас, бир оздан кейин нафас ростлаб, яна кайтиб келиб хужумни давом эттириш учун бу жойдан сал узоклашди. Шундан кейин хотинлар яна Мохина кампирнинг ахволига эътибор каратишиб, уни уйга кузатиб кўйишга карор килишди. Чап томондаги хотин молларни йигиштириб кўядиган, ўнгдагиси эса кузатиб кўядиган бўлди. Мохина “бу ёгига ўзим етиб оламан, сиз бозордан колманг”, дегач, хотин катта кўчадаги киракаш йигитга кампирни эхтиёт килишни тайинлади-ю изига кайтди.
Манзилга етиб келган Мохина кампир рахмат айтиб, машинадан тушаётганда киракаш:
-Хола, кира хакини бермайсизми?-деб тўхтатди.
-Халиги хотин бермадими, сенга бир нима деяётганди-ку?-деди Мохина кампир норози охангда.
-Пул бермади, “пошшахон опокингни бошингда кўтаргандай килиб авайлаб олиб бориб кўй”, деди.
-Зикна бўлмай кет-а, мен ахмок унинг тўйига алохида тугун килиб борибман-а...-Мохина кампир шундай деб мингирлаб, камзулининг чўнтагидан икки юз сўм чикариб узатди.
-Хола, мени масхара киляпсизми? Камида бир ярим минг сўмлик йўл юрдик. Ёшингизнинг хурмати учун майли, беш юздан кечдим.
-Колганидан хам кечворсанг рўза кунлари барака топасан. Бир дуо киламан, кейин бойиб кетасан
Мохина кампир шундай деб дуони хам насия килганича машинадан тушиб ховлисига кириб кетди. Минг сўмга куйган киракаш йигит пушаймонлик оловини кандай ўчирсин? гўдираниб сўкиниш нахот кифоя килса?
Дарвоза эшиги очик бўлгани учун кампир “неварам уйда экан”, деб ўйлаб “Сухроб, хой Сухроб, турдингми, болам?” деб чакирди. Жавоб бўлмагач, зинадан кўтарилиб ичкарига каради. Сухроб уйда бўлса бозордаги ахволини баён этиб, озгина хасрат килмокчи, шу бахонада набирасининг мехрини оширмокчи эди. Сухроб кўринмагач, ивирсиб ётган икки кишилик каравотни йигиштириб, ховлига кайтди. Бир оз сўрида ўтирди. Кейин ўзининг уйига кириб, жойига чўзилди. Шу ётганича ухлаб, вакт асрга етганида уйгонди. Ўзини анча тетик сезди. Юракнинг потирлаши тинганидан кўнгли хотиржам тортиб, чой дамлаб ичди. Уйига кириб у-буни йигиштирмокчи эди, толикди. Нафаси кайтди. Ташкарига чикиб сўридаги бир кават кўрпача устига ёнбошлаганда дарвоза такиллади. Ўрнидан туриб чикишга эринган кампир “Ким, кира колинг”, деб кўйди. Эшик очилиб, милиционер кўрингач, “пулимни топиб олиб келганмикин?” деган умидда каддини кўтарди.
Шухрат сўрига якинлашиб, кампирга салом берди. Мохина алик олишни хам, мехмонни ўтиришга таклиф килишни хам, хатто якиндагина ўлим даракчиси бехаловат килганини хам унутиб, уни саволга тутди:
-Ўгрини топдиларингми?
-Кидиряпмиз, опоки,-деди Шухрат.
-Бунча кўп кидирдиларинг?-деди Мохина зарда билан.
-Хозирги ўгрилар уста бўлиб кетишган-да, из колдиришмайди.
-Киноларда кўрсатавериб уларни ўзларинг уста килиб юборгансанлар. Одам ўлдиришнинг минг хилини, бузукликнинг миллион хилини кўрсатасанлар.
-Опоки, кинони биз кўрсатмаймиз,-деди Шухрат узр охангида.
-Сен бўлмасанг бошкаси-да! Ўгрини топмаган бўлсанг нега келдинг?-деб бўш келмади кампир.
-Сухроб билан гаплашмокчи эдим.
-Сухробни нима киласан? Сенам вовуллаган итингга ишониб келдингми? Ўгри кирганида болагинам уйда йўгиди. Шерикларингга айтганман, ёзиб-чизиб кетишган. Боламга осилаверма.
-Сухробга осилмаймиз, ташвишланманг. Опоки, сиз мени танимадингиз, Сухроб билан олтинчи синфгача битта мактабда ўкиганман.
-Кимнинг ўглисан?
-Хурсанд аканинг. Чарос кўчасида турардик. Бувимни танийсиз - Бибисора опа.
-Э, директорнинг неварасимисан, бувинг мактабга директормиди?
-Богчага мудира эдилар.
-Ха, эсимга тушди, ёгли жойда ишларди. Мендакаларни менсимасди. Димоги куртлаб кетганиди. Энди отдан тушгандир? Ё хали хам кибри-хавоси баландми?
-Икки йилдан ошяпти ўтганларига.
Шухрат бу гапни маъюс охангда айтиб, шунга яраша жавоб кутган эди. Рўмоли елкасига тушиб, бугун тарок тегмаган ок сочлари очилиб колганига эътибор бермаган кампир бу нохуш хабардан мутаассир бўлмади:
-Дунё шунака, осмонга устунман, деганларни хам гўрга тикиб ташлайди...
Мохина кампирнинг бу гапида хакикат мавжуд бўлса-да, баён килиш охангида захар мавжуд эди. Шухрат муз устига ялангоёк тушгандай бир сесканиб олди-да “Хали хам юрагида саклаб юрган экан-да?”, деб кўйди. Шухрат бешинчи синфда ўкиётган дамларда бувиси бу кампир билан гап талашиб, юмдалашишига салгина колганди. Набирасининг тугилган кунида Мохинанинг мехри жўшиб, хакикий футбол тўпи совга килган эди. Бундай ноёб совгага етишган хар кандай бола факат футбол ўйнаш учун эмас, тўпни кўрсатиб, мактаниш учун хам кўчага югуриши тайин. Тўп янгилигида бу боланинг ўртоклари олдидаги мавкеи хам баланд бўлади. Шундай экан, Сухроб тўпни сандикка ташлаб кўярмиди? Кўчага олиб чикди. Мактанди. Сўнг футбол ўйини бошланди. Шухрат тепган чогда яп-янги тўп йўл ёкасидаги дарахт танасига тегди-ю катта кўчага тушди. Сўнг енгил машиналар орасидан юмалаб бориб, КамАЗнинг гилдираги остига тушиб, ёрилди. Буни машъум ходиса сифатида кабул килган Мохина Шухратнинг кулогидан чўзганича уйига карийб судраб борди. Набирасининг кулоги кизариб кетганини кўрган Бибисора Мохинага айтадиганини айтди. Мохина тўпнинг пулини беришларини талаб килди. Агар боланинг кулоги чўзилиб, азоб берилмаганида Бибисора пулни кизганмасди. Мохинанинг шаллакилигидан кейин у хам “тўп ўйин пайтида ёрилган, атай тепмаган”, деб кайсарлик килиб туриб олди. Агар ўшанда Шухратнинг бувиси пулни берганда Мохина дунёда шундай хотин борлигини унутиб юборган бўларди. Бу олишувдаги маглублик аламини эсдан чикариш осон эканми? Орадан йиллар ўтиб ўша хотиннинг невараси милиса кийимида унга рўпарасида турса-я! Мохина энсаси котганини яширмай:
-Тоганг милисамиди, ўлдириб кетишганмиди?-деб сўради.
-Амакимни...
-Ха... ажали етганда... Сенам милиса бўлдингми? Кон тортганда... Асли сенларнинг уругингдан яхши одам чикмаган бўлсаям керак?
Шухрат кампирнинг ёшини хурмат килиб, унинг хакоратига чидаса хам эътироз билдиришдан ўзини тўхтата олмади:
-Милиса бўлиш ёмонми?
-Мен милисанинг яхшисини кўрмадим. Тагинам хозир сал попукларинг пасайиб колди. Олдинлари бозорда тинчлик йўк эди. Кувлагани кувлаган эди яшшамагурлар. Милисанинг шапкасини узокдан кўрсам хам юрагим зириллаб турарди. Неччи марталаб молимни олиб кўяй дейишган. Менга колса, дунёда биттаями милиса колдирмаган бўлардим.
Кампирнинг касб-корини яхши билган Шухрат бу гапларни малол олмай, истехзо билан кулиб кўйди:
-Опоки, дунёда милиса зоти колмаса, пулингизни ким топиб беради?
-Сен олдин пулимни топиб, мана бу ерга кўй,-кампир шундай деб ён томонига шапатилаб кўйди,-кейин катта гапир. Юлдузингга караганда кичкина одамга ўхшайсан, кўлингдан бирон иш келармикин?
Хаёти давомида халол хизмати билан эл эътиборини топган, фарзандларининг солихлиги туфайли одамларнинг миннатдорлигига эришган аёл шундай деса ранжимаса хам бўларди. Кампирнинг невараси тенги йигитга кўполлик килиши аслида бунданда кўполрок жавобга лойик эди. Лекин Шухрат бу сафар хам ўзини тутди.
-Сухроб нима киляпти, ўкияптими?-деди унинг гапини эшитмагандай.
-Ўкиб нима килади, менга шахар олиб берадими? Ана, ўкиганларнинг биттаси отасими? Шунча йил турмуш куриб хотинига битта иштон олиб беришга курби етмайди.
Бу гапни Мохина кампир айтди-ю эшитган Шухрат уялиб, ундан кўзини олиб кочди. Сўнг ишончсиз охангда:
-Ишлаяптими?-деб сўради.
-Ишлаб нима килади? Ота-онаси Америкада, якин орада уям кетади ўша ёкка.
-Нега бирга кета колмади?
Мохина кампир бу саволга жавоб бергиси келмай жим колди. Кейин “бу сурбет милиса бошкача ўйламасин”, деб “буни мен билармидим”, деб мингирлади.
-Рухсат тегмадими? Оёк олиши чатокрокмиди?-деб саволни давом эттирди Шухрат.
-Нега чаток бўларкан? Милисасанда, а? Хаёлинг дарров ёмонликка тортади. Болам, Худога шукур, аклли. Ёмон йўлга юрмайди. Факат чекиши ёкмайди менга.
-Наша чекадими?
-Хай-хай, нафасингни ел олсин-а! Попирис чекади. Ўзинг хам чекарсан?
-Йўк. Мен ўкиган жойда чектиришмасди. Унча-бунча ичиб хам турадими?
-Хой, намунча суриштириб колдинг? Боламга осилмаларинг, дедим-а, сенга?
-Суриштираётганим йўк, шунчалик гап келиб колгани учун сўрадим. Опоки, сандигингизни кўришим керак.
-Нега кўраркансан? Шерикларинг кўриб кетишган, шу етади сенларга.
-Сандигингиз иккита экан, ўгри нима учун биттасига тегмаганийкин?
-Буни мендан сўраяпсанми? Сен ўша ўгрини тутгинда, гирибонидан бўгиб сўрасанг айтиб беради.
-Бирор нарсадан чўчиб шошилиб колганмикин, дейман-да,-деди Шухрат кампирдан кўз узмай.-Опоки, Сухроб каердайкин, бир гаплашиб олишим керак.
-Эрталаб келсанг, кўрасан ўртогингни. Пешингача ухлайдиган одати бор.
Мохина шундай дейишга деди-ю шуни бекор айтдим, деб афсусланди. Афсусини сиртга чикармаслик учун гап охангини бирдан ўзгартирди:
-Хой, болам, сен ўзимники экансан, гапимга кулок сол: ўгрини топмасаларинг хам майли, олган пули буюрмасин, жувонмарг бўлсин. Сен пулимни давлатдан олиб бер. Менам тинч, ўзларингам тинч.
Кампир хозиргина гашини келтираётган йигитга энди умид билан бокди. Шухрат бунинг иложи йўклигини тушунтиришдан наф йўклигини билиб: “Опоки, ўгрини топамиз”, деди-да, изига кайтди.
Ишхонасига боришга шошилмай махалладаги таниш йигитлардан иккитасига учрашиб, болалик кезларини эслаган бўлди. Гап орасида Сухробнинг туриш-турмушидан гап очгач, ўзи учун зарур бўлган айрим маълумотларни билиб олди.
|
|