Фасохат мулкининг султони: Алишер Навоий

[AbdulAziz]

Alisher Navoiy. Farhod va Shirin (nazm)



Muallif: Alisher Navoiy
Hajmi: 9,10 Mb
Fayl tipi: pdf, zip
Saqlab olish
Online o'qish


Alisher Navoiy. Layli va Majnun (nasriy bayoni)



Muallif: Alisher Navoiy
Hajmi: 5,60 Mb
Fayl tipi: pdf, zip
Saqlab olish
Online o'qish

[AbdulAziz]

Alisher Navoiy. Saddi Iskandariy (nasriy bayoni)



Muallif: Alisher Navoiy
Hajmi: 15,4 Mb
Fayl tipi: pdf, zip
Saqlab olish
Online o'qish


Alisher Navoiy. Saddi Iskandariy (nazm)



Muallif: Alisher Navoiy
Hajmi: 12,4 Mb
Fayl tipi: pdf, zip
Saqlab olish
Online o'qish

[AbdulAziz]

Bugun o'zbek interneti yana bir katta manba bilan boyidi.
Alisher Navoiyning "Xamsa" asari ilk bor online olamga joylandi.
Marhamat azizlar, buyuk shoirimizning ma'naviyat gulshanidan bahramand bo'ling:

Жами 54 минг мисрадан иборат Навоийнинг «Хамса»си 1483-1485 йилларда ёзилган бўлиб, беш достондан иборат. Улар қуйидагилар:

1. «Хайрат ул - аброр» («Яхши кишилариииг хайратланиши»). Асар 7976 мисра (3988 байт) бўлиб, 64 боб, 20 мақолатдан иборат. Булардан 21 боби муқаддима, 40 боби — 20 мақолат ва 20 ҳикоя ҳамда масал, сўнгги уч боби эса асар хотимасидир. «Хайрат ул - аброр» 1483 йилда арузнинг сариъ баҳрида ёзилган бўлиб, анъанавий муқаддима - «ҳамд ва наът» билан бошланади.

Alisher Navoiy. Hayratul-abror



Muallif: Alisher Navoiy
Hajmi: 1,22 Mb
Fayl tipi: pdf, zip
Saqlab olish
Online o'qish


2. «Фарҳод ва Ширин». Асар 1484 йилда ёзилган бўлиб, 59 боб, 5782 байтдан иборат. Бу мавзу аслида эски бўлиб, муайян тарихий шахсларга бориб тақалади.

Alisher Navoiy. Farhod va Shirin



Muallif: Alisher Navoiy
Hajmi: 9,10 Mb
Fayl tipi: pdf, zip
Saqlab olish
Online o'qish


3. «Лайли ва Мажнун». Бу асар ҳам 1484 йилда ёзилган бўлиб, у 36 боб, 3622 байтдан иборат. Бу достон севги ҳақидаги достонлар орасида энг ғамгин ва дардли асардир.

Alisher Navoiy. Layli va Majnun



Muallif: Alisher Navoiy
Hajmi: 1,20 Mb
Fayl tipi: pdf, zip
Saqlab olish
Online o'qish


4. «Сабъаи Сайёр» («Етти сайера»). Асар 1484 йилда ёзилган бўлиб, 38 боб. 5000 байтдан иборат. "Сабъаи сайёр" асари "ҳикоя ичида ҳикоя" усулида ёзилган.

Alisher Navoiy. Sab'ai sayyor



Muallif: Alisher Navoiy
Hajmi: 18,6 Mb
Fayl tipi: pdf, zip
Saqlab olish
Online o'qish


5. «Садди Искаидарий» («Искандар девори». Бу асар 1485 йилда ёзилган бўлиб, 89 боб, 7215 байтдан иборат. У «Хамса» достонлари ичидаги ҳажм жиҳатидан энг каттасидир.

Alisher Navoiy. Saddi Iskandariy



Muallif: Alisher Navoiy
Hajmi: 12,4 Mb
Fayl tipi: pdf, zip
Saqlab olish
Online o'qish

[Muhammad Dovud]

Сообщение от kanishka

Тарихий хато йўқ, тарихий шарт-шароитлар натижаси бор.

Тугри айтасиз тарихий шарт шароитлар натижасида

Сообщение от kanishka

тарихий ҳақиқат ва қонуниятни акс (эттирмаслигини)

эттирмайдиган тарихий хато юзага келди.

Сообщение от kanishka

Тарихий-маданий ёдгорликларга ворислик икки нуқтаи назардан кўрилиши мумкин: тил ва генетик нуқтаи назаридан. Этноним нуқтаи назаридан бахолаш ҳам мумкин. Масалан: бугунги кунда Мўғулистонда истиқомат қилувчи ва мўғул деб аталувчи халха қавми Чингизхон даври мўғулларига на генетик, на лингвистик жиҳатдан бориб тақалади. Шундай бўлса-да, улар ўша даврни ўз халқи тарихи сифатида ўрганишади. Лекин бу нарсани ўзбек халқи тарихига жорий этиб бўлмайди.

Мўғуллар билан боғлиқ мисолни келтириб, Мухаммад Довуд, ўзбеклар бугунги Ўзбекистон худудига Шайбонийхон билан кириб келган ва асоссиз бу худуд тарихига ворисликни даъво киляпти, демокчи, деб ўйласангиз хато қиласиз.

Сообщение от kanishka

Бугунги кунда қўлланадиган ўзбек атамаси 20-аср бошида пайдо бўлган неологизмдир. Унгача ҳозирги ўзбек тилининг бир қанча диалектларида сўзлашувчи қатор этник гуруҳлар мавжуд бўлган: энг қадимий бақтрия талаффузи аралаш Самарқанд-Бухоро диалекти, уйғур тили ва қозоқ тили аралаш Тошкент-Наманган диалекти (сартлар), водийда нисбатан соф чиғатойча диалект (қурама), Хоразмда ўғузча диалект (қичут), чўл-дашт-тоғ минтақаларида қипчоқ диалекти (ўзбек). Ҳукмрон табақа мана шу ўзбеклар бўлган, бизнинг “ҳурматли” пантуркистларимиз шарофати билан барча туркий этник қатламларга умумий қилиб ўзбек номи берилган.

Демакким, туркий этник қатламларга турк деб ном бериш тўғри булмасмиди? Нега энди пантуркистлар ўз ғоялари – туркий халкларни консолидациясига уриниш ўрнига мутлақо тескари, тарқоқликни кучайишига сабаб бўлишди, Турк оиласидан унинг икки дарё оралигидаги бўлагини юлиб олиб, янги ном, янги халк ихтиро килишди.
Икки ёвузликдан ёмони озроги танланади. Сиз устидан магзава ағдарган пантуркистлар аслида Собик Туркистон гинерал губернаторлигини Совет Россияси таркибида Туркистон автономияси сифатида сақлаб қолиш таклифи билан чиққан. Табийки бу ғоя рад этилади. Мустабид учун мустамлакани бўлиб ташлаб хукмронлик қилиш кулай. “Магзава остидаги пантуркистлар” қандай мақсад кузланганини ёки кандай окибатларни олдини олишга уринганларини бугун Урта Осиё халклари ўз танасида хис қилиб туришибди.

Туркистонни сақлаб қолиш имкони йўқ экан, Ёмонлиги озроги – неологизм яратиб Икки дарё оралиги яхлитлигини саклаб колишга уринилди. Шунинг учун уша “шарофат” пайдо булди. Юзаки караганда хаммасини узимиз килгандекмиз. Пантуркистлар аслида ансамблдаги созандадан ортиқ эмас эди, орқасини қаратиб турган дерижер эса Москвада...
Агар шу пайт дерижерни юзини кўриш имкони бўлганда эди уни захарханда илжайиб турганини курардиз, чунки у 70, 80, 90 йил кейин руй бериши мумкин бўлган воқеани олдиндан кўра билганди. Буни биз халигача тушуниб етганимиз йук. Шавкат Рахмонга багишланган мавзудаги мен жойлаштирган Асқар Маҳкамнинг “Адабиёт ибодати” бадихасини уқиб куринг, мавзу янада ойдинлашади.
Пантуркистларнинг уша шарофати булмаганда Узбекистонни хам бугунги чегаралар доирасида кўрмасдиз.

Сообщение от kanishka

Ҳозирги ўзбеклар таркибида қадимги ўзбеклар нари борса 10 %ни ташкил этади. Агар биз ўзбеклар экан деб ҳеч кимни ўзбек деб атамасак, 1925-йилгача бўлган тарихий-маданий меросдан воз кечишга тўғри келади. Аммо Навоий мероси ва бутун Ўрта Осиё тарихининг каттагина қисми бизга тил ва генетик нуқтаи назардан тегишли, шу боис этноним бу ерда муҳим аҳамият касб этмайди. Энг муҳими бугунги ўзбек деган номнинг ўта шартли эканлигини, тарихий ҳақиқат ва қонуниятни акс эттирмаслигини, ўзбек деганда фақатгина Шайбонийхоннинг қароқчилари тушунилмаслигини унутманг, шунда ҳаммаси яхши бўп кетади . бундай “нотўғри” аталувчи халқлар кўп: ҳозирги мўғуллар, татарлар, тожиклар, озарбайжонлар ва ҳоказо.

Бу Колумб Хиндистонга бораман деб, Американи кашф қилиб қўйганда, билмасдан, Америка туб ахолисини хиндулар деб атаган, мана бу “нотугри номланувчи халк”, аммо Ўзбек деган ибора пайдо булиши асосида, “Бўлиб ташла, хукмронлик қил” тамойили ётади.

Сообщение от kanishka

Бошқа туркий халқлар Навоий бизники деб ўлиб турганлари йўқ, уларнинг ҳам ўз даҳолари бор, лекин Фузулийни ўзбек деб кўринг қани, озарбайжонлар нима деркин... Шу томонини ҳам унутманг, демоқчиман. Яъни меросийликни. Бизнинг халқимиз Фузулийни ўз фарзанди деб ҳисоблаганми? Йўқ. Озарбайжонлар ҳам Навоийни ўз фарзанди деб ҳисоблашмайди.

Мен шунчаки Хазрат Навоий паспортидаги Узбек деган ном урнига турк деган ном ёзилсин деган эдим. Ва окибат Хазрат авлодлари хам аста секин шу максад сари интилади дея умид килгандим. Асло Хазрат Навоийни узбеклар маданиятидан юлиб олиб козок, озарий, туркман ва ёки бошка бир туркий халк маданиятининг булагига айлантириш наятим йук эди.

Сообщение от kanishka

Иккинчидан эса, сиз тилга олган халқлар Навоий меросига ўзбекларчалик ҳақлимас (тушунтириш: ўқишга ҳамма ҳақли, лингвистик-генетик меросийлик нуқтаи назаридан гапирмоқдаман). Маълумки, туркий тиллар гуруҳи бир неча туркумларга бўлинади. Улардан бири – қарлуқ гуруҳига ҳозирги ўзбек ва уйғур тиллари киради. Бу иккала тиллар орасидаги фарқ сезилмас даражада, ўзбек тилининг Наманган шеваси эса уйғур тили билан деярли бир хил. Уйғур тилининг Или шеваси ҳам (баъзилар алоҳида тил дейди) ўзбек адабий тили билан айнан бир хиллиги билан сизни ҳайратга солса керак.

(Сарказмга сарказм билан жавоб)Жуда ҳам ҳайратдаман. Сизга бир нарсани айтаман тагин хайратдан хушингизни йўқотманг. Хоразм узбеклари Усмонли турклар билан таржимонсиз гаплашадилар ва бир бирини тушунишига хеч нарса халакит бермайди, улар яна коракалпок, козоклар билан хам сухбатда узларини эркин хис киладилар, мен хоразмликларнинг узаро сухбатини эшитганман ишонинг улар чет тилида гапиришмайди, уртастастистик узбек тушунади. Қолаверса ўзбек ва озарий халклар бир бирларини таржимонсиз тушунадиган халклар, Усмонли туркларда озарийларга нисбатан “тилимиз ва динимиз бир” деган таъриф юради. Ундан хам хайратланарлиси, шахсан узим Kurtlar Vadisi Pusu ни Усмонли турк тилида курдим ва 80% сузларини тушунишимга усмонли турк тилини билмаслигам халақит бермади. Ёки фильм сенарий муаллифи Фузулийдек эски ўзбек тили таъсирида ижод килармикан, хайтовур ундай булмаса керак.
Демак вазият сиз айтаётганчалик қўрқинчли ва фожиали эмас.
Амалиёт эса сизнинг назариянгизга тугри келмаяпти.
Энди амалиётдами гап ёки назарияда шуни аниклаш колди.

[Muhammad Dovud]

Сообщение от kanishka

Қорахонийлар даврида мана шу қарлуқ диалектида биринчи ёзма асарлар – “Қутадғу билик”, “Атибат ул-ҳақойиқ”, “Тазкирайи Буғрохоний”, “Тафсир” ва бошқалар пайдо бўлади. Мўғул истилосидан кейин эса янада тараққий этади. Бу тил фанда эски ўзбек ёки эски уйғур тили деб аталади. Ўз даврида эса чиғатой тили деб аталган. Ундан фарқли равишда, Дашти Қипчоқда, Миср, Озарбайжон, Туркия ва Европада қипчоқ ҳамда ўғуз диалектларидаги адабий тиллар вужудга келади, аммо улар тезда кучли ривожланган эски ўзбек тили таъсирига тушиб қолишади. Бунинг натижасида ҳаттоки озарбайжонлик шоирлар (Фузулийнинг ўзлари), ҳаттоки Маҳтумқули ҳам эски ўзбек тилида ижод қилишади (тўлиқ эмас). Навоий айнан мана шу тилда ўз асарларини яратган. Бу тил сиз келтирган туркий тилларга на лингвистик, на генетик жиҳатдан алоқадор эмас, улар ҳаттоки Навоий тилини яхши тушунишмайди.

Сизнингча, Хазрат ижодини уртастатистик узбек уртастатистик козок, козонтатар, озарбайжон, туркмандан канча ортик тушунади? Менимча, ҳаммаси бирдай қийналади ва тушуниш даражаси бири бошқасиникидан сиз айтгандек узоқлашиб кетмайди.

Сообщение от kanishka

Ҳозирги туркий тиллардан фақат ўзбек тили ва уйғур тилининг айрим диалектлари чиғатой тилининг тўғридан-тўғри давомчиси ҳисобланади. Қозоқ ва қозонтатарлар қипчоқ туркумига, озарбайжон ва туркманлар эса ўғуз туркумига мансуб тиллардир.

Маколангиздан филология сохасига бегона эмаслигиз куриниб турибди. Мустабид тузум сиёсати куланкаси мустамлака халклар хожатхонасигача кириб келган экан, нахот у сизни фанингизнинг обьектив тадкик этилишига имкон берган, деб уйлаётган булсангиз. Адашасиз хурматли филолог.
Аслида бу юртда турк ва форсдан булак хеч ким йук, Шунчаки Шавкат Рахмон ибораси билан айтганда «Музликдан юҳодек келган шамоллар» астойдил сувни лойкалатган. Уша лойкаланган сувга караб биз аксимизни топа олмай хунобмиз, халос. Тугри юкоридагидек сохта назария бор, аммо…

Колаверса Хазрат Навоийнинг узи:

Агар бир қавм, гар юз, йўқса мингдур,
Муайян турк улуси ҳуд менингдур.

Олибмен тахти фармонимға осон,
Черик чекмай Хитодин то Хуросон.

Хуросон демаким, Шерозу Табриз,
Ки, қилмишдур найи килким шакаррез

Кўнгил бермиш сўзимга турк, жон ҳам,
Не ёлғиз турк, балким туркмон ҳам.

Не мулк ичраки бир фармон йибордим,
Анинг забтиға бир девон йибордим.

Бу девон тутти ул кишварни андоқ,
Ки, девон тузмагай дафтарни андоқ.(“Фарходу Ширин”дан)
деб турганда, сизнинг позициянгиз менга Достаевскийнинг “Братья Карамазовы” романидаги Великий Инквизитор қиссасини ёдга солаяпти, унга кура, Урта аср Католик Черкови ва унинг инквизицияси уз томирларидан шу кадар узоклашиб кетганки аган бугун Ийсо (АС) кайта дунёга келса, айнан Черковнинг узи Пайгамбарни қайта хочга осишга тайёрлиги мазмунида, Христианлик дини Пайгамбари ва Урта аср Христианликнинг Католик Черкови карашлари уртасидаги номутаносиблик баён килинади.

Турк назмида чу мен тортиб алам,
Айладим ул мамлакатни якқалам..

Нега Хазрат Навоий турк назмида алам тортдим деяпти, Нега Чигатой тилида байрок кутардим демади экан. Вазнга тугри келмаганлиги учун эмасдур хар холда. Адашаётган булсам новоийшунослар тугрлашларини илтимос килардим, Хазратнинг турк тили чигатой лахжасида ижод килдим деган мазмунда ёзгани хам бор. Лахжалар сон мингта, кушни махалла лахжаси бошкача сизникидан, керак булса, аммо тил битта, Тинч океани гарбий сохилларидан тортиб Босфоргача, Уралдан тортиб Эронгача.

ХIХ асрда Исмоил Гаспиралининг(Чор Россияси таркибидаги туркий халклар пантуркизми отаси) акли етган нарсага сизни аклиз нега етмаяпти, мен шунга хайронман.

Етмиш йиллик умри давомида Хазрат Навоий турк тилини ялов килиб мамлакатни Яккалам килишга эришибди, туркларни бошини ковуштириш, хеч булмаганда маънавиятини, имкони бор экан. (Этибор берсангиз Хазратнинг узи энг катта ПАНТУРКЧИ). Бирок бунинг учун яна Хазрат Навоийдек яловбардорлар керак, ушандайлардан бири Шавкат Рахмон эди, Аллоҳ раматига олган бўлсин. Ялов ерда, ким уни олиб кутаради...

[kanishka]

Сообщение от Muhammad Dovud

Мўғуллар билан боғлиқ мисолни келтириб, Мухаммад Довуд, ўзбеклар бугунги Ўзбекистон худудига Шайбонийхон билан кириб келган ва асоссиз бу худуд тарихига ворисликни даъво киляпти, демокчи, деб ўйласангиз хато қиласиз.

Тавба... Мен айнан шунақа деб тушунмасликларингга ҳаракат қилиб ёзгандим, теппа-тескарисини тушунибсиз .

Сообщение от Muhammad Dovud

Демакким, туркий этник қатламларга турк деб ном бериш тўғри булмасмиди? Нега энди пантуркистлар ўз ғоялари – туркий халкларни консолидациясига уриниш ўрнига мутлақо тескари, тарқоқликни кучайишига сабаб бўлишди, Турк оиласидан унинг икки дарё оралигидаги бўлагини юлиб олиб, янги ном, янги халк ихтиро килишди.
Икки ёвузликдан ёмони озроги танланади. Сиз устидан магзава ағдарган пантуркистлар аслида Собик Туркистон гинерал губернаторлигини Совет Россияси таркибида Туркистон автономияси сифатида сақлаб қолиш таклифи билан чиққан. Табийки бу ғоя рад этилади. Мустабид учун мустамлакани бўлиб ташлаб хукмронлик қилиш кулай. “Магзава остидаги пантуркистлар” қандай мақсад кузланганини ёки кандай окибатларни олдини олишга уринганларини бугун Урта Осиё халклари ўз танасида хис қилиб туришибди.

Ҳурматли Муҳаммад Довуд, бизнинг мунозарамиз ҳеч қандай натижа бермаслиги тайин, фақат ҳурмат юзасидан жавоб ёзаяпман ва жавоб кутмаяпман. Мен илмий нуқтаи назардан ва баҳоли қудрат холис ёндашаяпман, сиз агит-проп нуқтаи назаридан. Ҳар биримиз ўзимизча ҳақмиз. Ҳозирги кўпчиликдан фарқли ўлароқ, мен жадидларга нисбатан қанақадир алоҳида эктаз ҳис қилмайман (бугун жадид деб аталаётган маърифатпарварларнинг ярмидан сал кўпроғи ўзини жадид ёки пантуркист деб умуман атамагани, ўша пайтлари маданият аҳли сонмингта партия ва оқимларга бўлиниб тинимсиз равишда оффлайн булғамачоқ олиб бораганидан хабарингиз бордир?). (спойлер: Эсдан чиқибди, аслида ичларида яхши одамлар ҳам кўп эди, масалан, Чўлпон ёқади). Шунинг учун улар ҳақидаги шахсий фикримни билдирганимда жаҳлингиз чиқмаслигини илтимос қилган бўлардим, ахир шахсий фикр билдиришга ҳаққим бор-ку.

Аслида қозоқ, қирғиз, ўзбек ҳеч қачон узларини ягона миллат деб билмаган, қариндошчилик ришталарини сақлашга интилмаган. Баъзи маърифат аҳлларини ҳисобламаганда, албатта, лекин этник-маданий фарқни ҳар доим тушунишган. Чунки асрлар мобайнида булар алоҳида этнос бўлиб шаклланиб бўлишган. СССР гача эса бекор вақтларида бир-бирининг генофондини қисқартириш билан кўнгил ёзишган. Sad but true. Айрим қозоқ уруғлари биринчилар қаторида чор қўшини сафларини тўлдириб ялпи эсктерминатусда иштирок этишган. Мен бу машғулотни давом эттирайлик демоқчимасман, шунчаки ягона туркий халқ мавжуд бўлмаган ўшанда демоқчиман. Турклар 2300 йиллар муқаддам ягона халқ бўлишган, ундан кейин бўлиниш бошланган. Шу боис ҳозирги вақтда қардош тилларда сўзлашувчи халқлар гуруҳи мавжуд холос. Улар билан ягона миллатга бирлашиш ғояси тарихий асос ва мантиққа эга эмас, негаки тилдан кўра маданият ва генетик қардошлик кишиларни яқинроқ бирлаштиради, бу жиҳатдан ўзбекларга тожиклар яқинроқ бўлади. Пантуркизм ғояларига кўра эса форсийзабонлар қариндош миллат эмас, дилхира чиқинди ҳисобланарди. Мана шунақа чалкашликлар кўп бўлгани учун ҳар хил пан...измлардан узоқроқ юраман ва сизга ҳам шуни маслаҳат берган бўлардим.

Афсуски, Сиз кўкларга кўтараётган пантуркистлар Туркистонни сақлаб қолиш учун курашишмаган, қулай вазият туғилганидан Бухоро ва Хивада ўзларининг иссиқ ва қулай давлатчаларини рандалаб олишган. Сиз гапираётган Туркистон муҳторияти эса фақат Фарғона водийси ва Тошкентни ўз ичига оларди, агар руслар муҳторият ўрнига бошқа нарсани таклиф қилмаганида.

Бирлашишнинг фойдали эканлигини эса 1924-йилда тушуниб қолишди. Билиб турганингиздек, бу пайти сиз кўкларга кўтараётган пантуркист ватанпарварларнинг катта қисми КУТИЛМАГАНДА компартия малакларига айланиб бўлганди. Шунда ҳам ҳеч ким турклар бир миллат, ягона Туркистон Республикаси бўлсин деб айтмаган. Сиз ягона халқ деб атаётган туркийлар Туркистоннинг каттароқ қисмини узиб олиш учун бир-бири билан узундан-узоқ сўкинмачоқ уюштиришди, яна бечора тожиклар чеккада қолиб кетди – озгина ер ва Душанбе қишлоғини бериб алдаб қўйишди. Яна бошқа ерларни талаб қилиб қолмасликлари учун 1929-йилда Ўзбекистон пойтахтини Самарқандга кўчириб олишганига ўлайми.

Хуллас, гапирса гап кўп. Олийжаноб жадидлар ҳақидаги гапларингиз кимгадир таъсир қилса ҳам, менга таъсир қилмайди, шунинг учун вақтингизни йўқотиб ўтирманг демоқчи эдим холос. Шунақа одамман, танқид қилишни яхши кўраман, бўлар-бўлмасга танқид қилавераман . ИМХО, бунақа ғоялар аслида бирлашишни эмас, бўлинишни келтириб чиқаради, тарих бунга гувоҳ.

Сообщение от Muhammad Dovud

Туркистонни сақлаб қолиш имкони йўқ экан, Ёмонлиги озроги – неологизм яратиб Икки дарё оралиги яхлитлигини саклаб колишга уринилди. Шунинг учун уша “шарофат” пайдо булди. Юзаки караганда хаммасини узимиз килгандекмиз. Пантуркистлар аслида ансамблдаги созандадан ортиқ эмас эди, орқасини қаратиб турган дерижер эса Москвада...
Агар шу пайт дерижерни юзини кўриш имкони бўлганда эди уни захарханда илжайиб турганини курардиз, чунки у 70, 80, 90 йил кейин руй бериши мумкин бўлган воқеани олдиндан кўра билганди. Буни биз халигача тушуниб етганимиз йук. Шавкат Рахмонга багишланган мавзудаги мен жойлаштирган Асқар Маҳкамнинг “Адабиёт ибодати” бадихасини уқиб куринг, мавзу янада ойдинлашади.

Бу гапларингизда ҳам жон бор. Лекин, юқорида айтганимдек, маҳаллий ҳокимчалар ўз манфаатларини кўзлаб бировнинг ноғорасига ўйнаганди. Шунинг учун уларни оқлаб ўтириш ниятим йўқ. Яна бир нарсани унутдингиз – бу “икки дарё оралиғи”га негадир Фарғона ҳам кириб қолган...

Сообщение от Muhammad Dovud

Пантуркистларнинг уша шарофати булмаганда Узбекистонни хам бугунги чегаралар доирасида кўрмасдиз.

Агар мени бугунги чегаралардан қалпоғини осмонга отаяпти деб ўйласангиз адашасиз. Тарихан ягона бўлинмас географик ҳудуд икки давлатга – Ўзбекистон ва Тожикистонга бўлиб ташланган. Қирғизистон чегаралари эса мутлақо ҳеч қандай тарихий асосга эга эмас. Жанубий Қирғизистон тарихий, географик ва иқтисодий жиҳатдан Фарғонага, Шимолийси ҳудди шу жиҳатлардан Қозоғистонга боғлиқ. Аслида бу давлат бўлмаслиги керак эди.

Сообщение от Muhammad Dovud

Бу Колумб Хиндистонга бораман деб, Американи кашф қилиб қўйганда, билмасдан, Америка туб ахолисини хиндулар деб атаган, мана бу “нотугри номланувчи халк”, аммо Ўзбек деган ибора пайдо булиши асосида, “Бўлиб ташла, хукмронлик қил” тамойили ётади.

Хўш, демак шу тамойил билан ўзбек ибораси тўғри бўлиб қоладими?

Сообщение от Muhammad Dovud

Мен шунчаки Хазрат Навоий паспортидаги Узбек деган ном урнига турк деган ном ёзилсин деган эдим. Ва окибат Хазрат авлодлари хам аста секин шу максад сари интилади дея умид килгандим. Асло Хазрат Навоийни узбеклар маданиятидан юлиб олиб козок, озарий, туркман ва ёки бошка бир туркий халк маданиятининг булагига айлантириш наятим йук эди.

Ёзилсин. Шунақа ёзилган ҳам. Лекин бу билан озарийлар “Навоий бобом!” деб кўксига урганлари йўқ дедим. Чунки сиз тилга олган туркий элатлар аллақачон алоҳида халқларга айланиб бўлган, ҳар бири алоҳида тарихи, маданий анъаналарига эга.

[kanishka]

Сообщение от Muhammad Dovud

Мен шунчаки Хазрат Навоий паспортидаги Узбек деган ном урнига турк деган ном ёзилсин деган эдим. Ва окибат Хазрат авлодлари хам аста секин шу максад сари интилади дея умид килгандим. Асло Хазрат Навоийни узбеклар маданиятидан юлиб олиб козок, озарий, туркман ва ёки бошка бир туркий халк маданиятининг булагига айлантириш наятим йук эди.

Ёзилсин. Шунақа ёзилган ҳам. Лекин бу билан озарийлар “Навоий бобом!” деб кўксига урганлари йўқ дедим. Чунки сиз тилга олган туркий элатлар аллақачон алоҳида халқларга айланиб бўлган, ҳар бири алоҳида тарихи, маданий анъаналарига эга.

Сообщение от Muhammad Dovud

(Сарказмга сарказм билан жавоб)Жуда ҳам ҳайратдаман. Сизга бир нарсани айтаман тагин хайратдан хушингизни йўқотманг. Хоразм узбеклари Усмонли турклар билан таржимонсиз гаплашадилар ва бир бирини тушунишига хеч нарса халакит бермайди, улар яна коракалпок, козоклар билан хам сухбатда узларини эркин хис киладилар, мен хоразмликларнинг узаро сухбатини эшитганман ишонинг улар чет тилида гапиришмайди, уртастастистик узбек тушунади. Қолаверса ўзбек ва озарий халклар бир бирларини таржимонсиз тушунадиган халклар, Усмонли туркларда озарийларга нисбатан “тилимиз ва динимиз бир” деган таъриф юради. Ундан хам хайратланарлиси, шахсан узим Kurtlar Vadisi Pusu ни Усмонли турк тилида курдим ва 80% сузларини тушунишимга усмонли турк тилини билмаслигам халақит бермади. Ёки фильм сенарий муаллифи Фузулийдек эски ўзбек тили таъсирида ижод килармикан, хайтовур ундай булмаса керак.
Демак вазият сиз айтаётганчалик қўрқинчли ва фожиали эмас.
Амалиёт эса сизнинг назариянгизга тугри келмаяпти.
Энди амалиётдами гап ёки назарияда шуни аниклаш колди.

Спойлер: билмадим қаерда сарказмни кўрдингиз-у, лекин майли шу йўсинда жавоб оласиз.

Йўғеее? Раҳмат маълумот учун, кўп нарсани ўрганиб олдим. “Биласизми?” рукнидан бошқа қизиқ фактлар йўқми?

Энди жиддий. Гап шунда-ки, 1925-йилги чегаралаш бўлмаганда Хоразм шевасини бемалол алоҳида тилга ажратса ҳам бўларди. Негаки ўзбек тилининг асос шевалари қарлуқ гуруҳига киради, Хоразм шеваси эса ўғуз гуруҳига мансуб (шу боис туркман, озарбайжон, турк тилларига яқин туради). Лекин хонлик даврида ёзув-чизув ишларида Навоий тилини ишлатишган, шу боис уларда ҳозирги ўзбекларнинг бошқа этник қатламлари билан ягона маданият шаклланган.

Усмонли турклар билан бир-бирини тушунишларига келсак. Сизни андак ранжитаман-у, лекин улар таржимонсиз бир-бирини озгина тушунишади, холос. Ўзим шунга гувоҳ бўлмаганимда ҳам гапингизга ишонган бўлардим. Қозоқ ва қорақалпоқлар тилини тушунишининг сабаби эса битта – қўшни Қорақалпоғистон билан қўшничилик ва қардошлик алоқалари. Самарқандликлар ҳам тожик тилини яхши тушунишади.

Қашқирлар маконига келсак. Гап шунда-ки, сўзлар бир хил бўлгани билан иш битмайди. Мана ўзбек адабий тилининг 20 фоизи арабча сўзлардан иборат. Балки арабларга қариндошдирмиз? Семитлардандирмиз? Жавоб эса битта – туркий тиллар қариндош, асосий лексик фонди ва грамматикаси бир хил, шу боис бир-бирини озми-кўпми тушунади. Лекин бу билан иш битмайди. Фонетика, фонология, вокализм, грамматика, морфология, генезис жиҳатдан улар бир неча туркумларга бўлинади (ўғуз, қарлуқ, қипчоқ, енисей ва ҳоказо). Лексик ва грамматик жиҳатдан ўзбек адабий тилининг асоси (яъни хоразм шевалари эмас) уйғур тилига яқин. Фонология жиҳатдан ўзбек тили ҳеч қайси туркий тилга ўхшамайди, зеро сингармонизм умуман йўқ, аммо тожик тили билан бир хил. Бундан ташқари, алоҳида этнос шаклланиши учун тарихий, маданий шарт-шароит ҳам талаб қилинади. Шу боисдан ҳозир инглиз ва немис тиллари алоҳида тиллар ҳисобланишади, қариндош бўлса ҳам.

Ва бу менинг назариям эмас. Сизнинг “амалиётингиз” ҳам жуда омадсиз чиқди. Дарвоқе, жадидлар отаси Гаспирали ягона халқ бўлмиш туркийлар бир-бирини тушунишлари учун ягона адабий тил деб усмонли турк тилини ўқитишни танлаган эди. “Турфа олам” рукнидан.

[kanishka]

Сообщение от Muhammad Dovud

Сизнингча, Хазрат ижодини уртастатистик узбек уртастатистик козок, козонтатар, озарбайжон, туркмандан канча ортик тушунади? Менимча, ҳаммаси бирдай қийналади ва тушуниш даражаси бири бошқасиникидан сиз айтгандек узоқлашиб кетмайди.

“Ўртастатистик ўзбек” деганда “бесавод ўзбек”ни назарда тутаяпсизми? Агар мактаб йиллари дарсни синфхонада ўқиган бўлса, анча-мунча тушунади.

Тушунмаган тақдирда ҳам, қозоқ тушунмайдиган нарсалар билан ўзбек тушунмайдиган нарсалар орасида ер билан осмонча фарқ бор. Ўзбек арабий ва форсий ўзлашмаларни тушунмаслиги мумкин. Қозоқ эса “бўлғай”, “қилғай”, “бўлуптур” каби шаклларни на адабий тилида, на она шевасида учратган. Бу ўзаклар қозоқ тилида ҳам бор, лекин грамматик формулировкаси бошқача.

Сообщение от Muhammad Dovud

Маколангиздан филология сохасига бегона эмаслигиз куриниб турибди. Мустабид тузум сиёсати куланкаси мустамлака халклар хожатхонасигача кириб келган экан, нахот у сизни фанингизнинг обьектив тадкик этилишига имкон берган, деб уйлаётган булсангиз. Адашасиз хурматли филолог.

Мен филшунос эмасман, ҳурматли башоратчи. Бу нарсалар 6-синф она тили дарслигида ёзилган.
Масаланинг бошқа томони шундан иборат-ки, туркий тилларни лаънати советлардан кўра кўпроқ европа олимлари ўрганишган. Натижа эса бир хил... Мен юқорида келтирган маълумотлар эса аниқ фактларга асосланади, бош мия пантуркизми симптомларига эмас.

Сообщение от Muhammad Dovud

Аслида бу юртда турк ва форсдан булак хеч ким йук, Шунчаки Шавкат Рахмон ибораси билан айтганда «Музликдан юҳодек келган шамоллар» астойдил сувни лойкалатган. Уша лойкаланган сувга караб биз аксимизни топа олмай хунобмиз, халос. Тугри юкоридагидек сохта назария бор, аммо…

Бу юртда форс ва туркдан бошқа славянлар, корейслар, яна қанча миллат ва элат бор. Давлат номи Ўзбекистон бўлди дегани ўзбеклар биринчи даражали одамлар дегани эмас. Мисол учун, рус одам Ўзбекистон фуқароси бўлса, унинг ҳуқуқлари сизнинг ҳуқуқларингиз билан айнан бир хил бўлади. Пантуркизм ғоялари этник камчиликларнинг манфаатларини мутлақо ҳисобга олмагани учун ҳам узоққа боролмайди, миллатчиликни келтириб чиқаргани қолади. Пантуркизмнинг асл башарасини яхши тушунган ҳукуматимиз бу борада жуда тўғри сиёсат олиб бормоқда. Ҳеч қанақа туркий давлатлар алламбало иттифоқларига аъзо бўлмаяпмиз шунинг учун.

Сообщение от Muhammad Dovud

Колаверса Хазрат Навоийнинг узи:

Агар бир қавм, гар юз, йўқса мингдур,
Муайян турк улуси ҳуд менингдур.

Олибмен тахти фармонимға осон,
Черик чекмай Хитодин то Хуросон.

Хуросон демаким, Шерозу Табриз,
Ки, қилмишдур найи килким шакаррез

Кўнгил бермиш сўзимга турк, жон ҳам,
Не ёлғиз турк, балким туркмон ҳам.

Не мулк ичраки бир фармон йибордим,
Анинг забтиға бир девон йибордим.

Бу девон тутти ул кишварни андоқ,
Ки, девон тузмагай дафтарни андоқ.(“Фарходу Ширин”дан)
деб турганда, сизнинг позициянгиз менга Достаевскийнинг “Братья Карамазовы” романидаги Великий Инквизитор қиссасини ёдга солаяпти, унга кура, Урта аср Католик Черкови ва унинг инквизицияси уз томирларидан шу кадар узоклашиб кетганки аган бугун Ийсо (АС) кайта дунёга келса, айнан Черковнинг узи Пайгамбарни қайта хочга осишга тайёрлиги мазмунида, Христианлик дини Пайгамбари ва Урта аср Христианликнинг Католик Черкови карашлари уртасидаги номутаносиблик баён килинади.

Афсуски, Навоий сизга қарши чиқиб қўйибди. Ўз поцтингингизни эътибор билан ўқисангиз, у турк ва туркманни алоҳида элатлар деб тушунганини кўрасиз. Яъни турк деганда фақат ҳозирги ўзбекларни тушунган. Ахборот учун: у пайти туркман деганда ҳозирги озарбайжонлар билан усмонли турклар ҳам тушунилган. Сурия, Эрон, Ироқ, Туркия ҳудудида ҳозир ҳам ўзини туркман деб атовчи, лекин ёзувда усмонли турк тилидан фойдаланувчи элатлар бор. Қозоқларни эса... қазоқ ва ўзбак деб аташган.

Сообщение от Muhammad Dovud

Турк назмида чу мен тортиб алам,
Айладим ул мамлакатни якқалам..

Нега Хазрат Навоий турк назмида алам тортдим деяпти, Нега Чигатой тилида байрок кутардим демади экан. Вазнга тугри келмаганлиги учун эмасдур хар холда. Адашаётган булсам новоийшунослар тугрлашларини илтимос килардим, Хазратнинг турк тили чигатой лахжасида ижод килдим деган мазмунда ёзгани хам бор. Лахжалар сон мингта, кушни махалла лахжаси бошкача сизникидан, керак булса, аммо тил битта, Тинч океани гарбий сохилларидан тортиб Босфоргача, Уралдан тортиб Эронгача.

Лаҳжа бошқа, шева бошқа (русчасига диалект ва говор). Қўшни маҳаллам хоразмликлардан иборат бўлсагина лаҳжаси бошқа бўлиши мумкин, “местний” бўлса, шева дейилади.

Тилнинг тил бўлиб шаклланиши учун шу тил эгалари бошқа халқлардан алоҳида яшашлари, ўз ёзма маданиятларига эга бўлишлари лозим. Шунда икки тил ҳар қанча яқин бўлмасин, ўзига хос қонуниятларнинг ишлаб чиқилгани учун иккита алоҳида тилга айланади. Афсуски, туркий халқлар аллақачон бир-биридан узоқлашиб, ўзларининг алоҳида маданиятларини яратиб олишган.

Сообщение от Muhammad Dovud

ХIХ асрда Исмоил Гаспиралининг(Чор Россияси таркибидаги туркий халклар пантуркизми отаси) акли етган нарсага сизни аклиз нега етмаяпти, мен шунга хайронман.

Чунки мен Гаспиралидан билимлироқман, негаки унинг замонасида фан ҳозиргичалик ривожланмаган эди. Ҳозирги замоннинг ақлли одамлари унинг ғояларига объектив бахо бериб қўя қолишади, хато ва ютуқларини тушунган ҳолда, лекин эргашиш... билмадим...

Аслида миллат, халқ тушунчалари бир-биридан мутлақо фарқ қилади. Тил эса халқ ёки миллат идентификациясини белгилаб берувчи омил эмас. Тил, миллат, халқ ўзгараверади, менталитет ва генлар эса (геноцид бўлмаса агар) қолади.

Сообщение от Muhammad Dovud

Ялов ерда, ким уни олиб кутаради...

Мендан умид қилманг, жиддийроқ ишлар билан бандман .

[AbdulAziz]

Alisher Navoiy. Holoti Sayyid Hasan Ardasher



Muallif: Alisher Navoiy
Hajmi: 665 Kb
Fayl tipi: pdf, zip
Saqlab olish
Online o'qish


Alisher Navoiy. Holoti Pahlavon Muhammad



Muallif: Alisher Navoiy
Hajmi: 809 Kb
Fayl tipi: pdf, zip
Saqlab olish
Online o'qish


Alisher Navoiy. Tarixi muluki ajam



Muallif: Alisher Navoiy
Hajmi: 2,45 Mb
Fayl tipi: pdf, zip
Saqlab olish
Online o'qish

[Husen]

Сообщение от AbdulAziz

Bugun o'zbek interneti yana bir katta manba bilan boyidi. Alisher Navoiyning "Xamsa" asari ilk bor online olamga joylandi.

Ушбу хабар бугун "Ўзбекистон адабиёти ва санъати" газетасида ҳам эълон қилинди.

Оффтоп:

Яширин рекламани сезганларга 5 баҳо!