Нимага саводсизлашиб кетаяпмиз?

[Nigora Umarova]

Баъзан чиройли гапираман деб гапига "нукта" куядиган "нуктадонлар" ни радио ёки телевиденияда куп учратамиз. Ута жимжимадор сузлар хам нуткни бузади
Масалан, "дехкон далага чикди" деган оддийгина гапни айтмок учун "куз илгамас уфклар ортидан заррин нурларини аста таратиб, бутун борликка табассум ато килиб, бош кутариб келаётган куёшдан жилоланаётган адирлар багрида ястаниб ётган бог орасидан утган илон изи сукмок буйлаб, кулидаги райхонни хидлай-хидлай, жонларга рохат бахш этувчи мусаффо тонг хавосидан туйиб-туйиб нафас олиб, хали охори тукилмаган кирза этигини гурсиллатиб бободехкон далага йул олди" деган узундан-узок жумлалар инсоннинг фикрини чалкаштириб юборади. Бундай баландпарвоз услуб фикрсизликдан, саводсизликдан узга нарса эмас.

[Nigora Umarova]

Сообщение от OmoN

Керакли имло коидалари ва аллаканча бошка коидалар хам кабул килинган. Гап факат амал килишда.

Имло коидалари кабул килинган, тугри.
Янги имло коидаларини ишлаб чикиш ниятимиз йук. :-)
Уларнинг баъзи бирлардан бехабар булишса, уларни хабардор килсак, деган ниятда фикр билдиргандим.

[JUS]

Сообщение от Nigora Umarova

Барака топкур форумдошлар!
Мавзуда ким каердан эканлиги, кайси шевада ёзишини ёки саводсизликнинг каердан келиб чикиш сабабларини мухокама килмайлик, келинглар.
Ундан кура саводсизликни бартараф этиш йулларини тил конун-коидалари асосида мулохаза килайлик.

Ха албатта, гапингизга кушиламан. Бунаканги тортишувлар, бахс- мунозаралар натижасида ахмоклик килиб куйишимиз хам хеч гапмас, колаврса, хамма узиникини ёклаб, атайин (назло) хам уз билганини киляпти, ёзяпти.

[Nigora Umarova]

Услубдаги баландпарвозлик бирга ёки шу шаклда никобланган холда тилимизда яна бир иллат анча-мунча томир ёймокда. Бу эзмаликдир. Абдулла Каххор уни "адабий эзмалик деб атаган эди.

Nutq

“Keng eshituvchilar ommasiga mo’ljallangan” notiqlardan biri ishdan qaytib kelganida xotini bo’yniga osilib, ko’ziga yosh oldi.
- Siz meni yaxshi ko’rmaysiz… Turmushimizdan xursand emassiz… Shu soatgacha, shu minutgacha kutdim, bir og’iz aytmadingizki, bir yostiqqa bosh qo’yganimizga bir yil bo’ldi…
Notiq haqiqatdan buni unutgan edi, lekin gap topdi:
-Iye,-dedi, -hali to’yimizga bir yil bo’ldimi? Bir yil? Shunday rohat turmushimizdan, shunday shirin umrimizdan darrov bir yili ketdimi! Oh, dod deyman…
Xotin iljayib, turli noz-ne'mat, gullar bilan bezatilgan stolni ko’rsatdi. Er-xotin o’tirishdi. Xotin ryumkalarga vino quyib:
- Qani, dedi,-bir nima demaysizmi?
- Bir nima deyaymi?
- Voy, hali indamasdan ichmoqchimisiz?
Notiq ryumkani olib o’rnidan turdi,. Qoshlari chimirildi, rangi bir oz o’zgardi, avval ryumkaga, keyin uyining bir burchagiga qarab so’z boshladi:
-O’rtoq rafiqam! Ijozat berasiz, xushchaqachaq hayotimizni sharaf bilan davom ettirib, oilaviy burchimizni namunalik bajarib kelayotganimizga bir yil to’lgan kunda sizni bevosita tabrik qilishga!
Xotin bu muqaddimani hazil gumon qilganligi uchun qiyqirib chapak chaldi. Notiq yana ham jiddiyroq qiyofada davom etdi:
- Bundan 365 kun muqaddam siz bilan biz o’z hayotimizda qat’iy burilish yasab, zo’r sinovlar sharoitiga bevosita qadam qo’ydik. Ilgarigi vaqtda faqat erkak, endilikda ham erkak, ham xotin boshchilik qiladigan oila masalasi o’zingizga ma’lum bo’lganligi uchun bunga keng ravishda to’xtab o’tirishni lozim ko’rmayman.
Notiq oila to’g’risida o’z fikrini bayon qilganidan so’ng “Xotin va sotsializm” degan kitobning bir yeridan uch, yana bir yeridan ikki, yana bir yeridan bir yarim sahifa o’qib berdi. Xotin bu orada ikki marta og’zini ochmasdan esnadi, qo’lidagi ryumkani stolga qo’ydi. Notiq davom etdi:
- Siz bilan biz bir yillik oilaviy faoliyatimiz natijasida qanday yutuqlarga erishdik? Avvalo shuni ta’kidlab o’tish kerakki, biz u yoki bu masalada yuz beradigan prinsipial kelishmovchiliklarni chetdan kuch jalb qilmasdan o’z kuchimiz bilan, o’zaro keng muhokama qilish yo’li bilan bevosita bartaraf qiladigan bo’lib qoldik. Ikkinchidan, o’rtoq rafiqam, oilamizni tashkiliy xo’jalik jihatidan misli ko’rilmagan darajada mustahkamladik. Men bu bobda faktlarga murojaat qilib o’tirmayman, chunki ordenli onangiz o’zlarining har bir tarixiy kelishlarida bu narsani ayrim ravishda qayd qildilar.
Notiq suv bo’lmaganligi uchun vinodan bir ho’plab davom etdi:
- Xo’sh, bu yutuqlarimiz kamchiliklarimizni qoplab, bizni xotirjamlikka solishi mumkinmi? Agar biz kamchiliklarimizdan bevosita ko’z yumib, yashasinchilik kayfiyatlariga berilib ketadigan bo’lsak, xato qilgan bo’lamiz. Bizda kamchiliklar bormi? Bor, oz emas! Masalan iyul oyining birinchi yarmida oziq-ovqat mahsulotlarini saqlashda yo’l qo’ygan jiddiy nuqsonlarimizni olaylik. Bu masalaga ikkovimizning ham jinoyatkorona sovuq qarashimiz orqasida qator chirishlar, buzilishlar, ko’karishlar yuz berdimi? Fakt! Buni nima bilan oqlash mumkin? Hech narsa bilan!
Notiq qizishib ketdi.
- Ikkinchi masala, ya’ni ichki imkoniyatlardan foydalanish masalasini olaylik. O’zingizga ma’lum, bizda yuqori sifatli mis choynak bor. Shu chynakning qopqog’I bugungi kunda yo’q. bu haqda biz bir-birimizga signal berdikmi? Yo’q! Agar biz o’zi bo’larchilikka uzil-kesil barham berib qopqoq masalasini kun tartibiga ko’ndalang qo’ysak, agar biz shu choynakni o’z vaqtida tegishli qopqoq bilan bevosita ta’min qilsak, samovarimiz safdan chiqqan kunlarda hal qiluvchi rol o’ynar edi. Afsuski, biz bu masalaga murasasozlik ko’zi bilan qaradik. Bugungi kunda choynagimiz qopqoqqa ega emas, mutlaqo ega emas.
Xotin sekin uh tortdi. Notiq buni payqab “to’satdan qattiqroq tanqid qildim, shekilli” degan andishaga borib, so’zini yo’qotib qo’ydi, shuning uchun so’zining oxirini yumshatishga tirishdi:
- Lekin bu kamchiliklarga qaramay, turmushimizni a’lo darajada olib borayotganligimizga hech qanday shak-shubha bo’lishi mumkin emas deb hisoblash mumkin. Shu bilan qisqacha so’zimizni tamom qilib, oilamiz bundan keyin ham sharaflar bilan qoplanajagiga to’la ishonch bildirishga ijozat bering! Bu ryumkani mana shuning uchun ko’tarishdan burun o’z muhabbatimni yana bir marta amaliy suratda izhor qilgani ruxsat berishingizni talab qilaman.
Xotin uning harakatidan “o’pich ber” degan ma’noni angladi-da,
- O’pichmi? Hech bo’lmasa shuni to’g’ri ayta qolsangiz nima bo’lar ekan!- dedi.
- Qanday,-dedi notiq hayron bo’lib,-bitta o’pichni deb nutqimni buzaymi?
Notiq o’tirdi. U o’tirganidan yana asliga qaytdi. Xotini uning har bir so’zidan zavqlanar, kular edi.

Abdulla Qahhor

[Maestro]

Сообщение от Nigora Umarova

Баъзан чиройли гапираман деб гапига "нукта" куядиган "нуктадонлар" ни радио ёки телевиденияда куп учратамиз.

+100! Тўғри, бир тарафдан бу ҳам бир жанр. Балким, адабий-публистик кўрсатувларда ёки эшиттиришларда ("Тошкент ва тошкентликлар", "Қишлоқдаги тенгдошим", "Юртим сарҳадлари" каби) шу тарзда баён этса бўлар. Чунки, "Деҳқон далага чиқди. Уруғни қадади. Кечда уйга қайтди" қабилида ёритса жуда ҳам "қуруқ" бўлиб қолса керак...
Лекин, мазмун-моҳиятан ўзида кўпроқ информацион ўзакни ташкил қилган кўрсатувларда бу йўсин одамнинг ғашини келтиради. Мисол учун, "Автопатрул"ни кўрсам - энсам қотаверади... Оддийгина йўл-транспорт ҳодисасини баён қилишдаги узундан-узун ажабтовур маърузани охиригача ҳечам эшитолмайман. Сабрим чидамайди;-).

[Nigora Umarova]

Шу йусиндаги баённи мен худди "Бухоролик уста Мусанинг писта-мистафурушнинг писиа-мистаси булса хам бухоролик уста Муса писта-мистафуруш, бухоролик уста Мусанинг писта-мистаси булмаса хам уша бухоролик уста-Муса писта-мистафуруш " каби тез айтишга ухшатаман. Гап нима хакидалигини билиб олишингиз учун анча пайт кетказишга тугри келади.

[Nigora Umarova]

Куп холларда кишиларнинг нуткига эътибор берсангиз тушум келишиги (-ни) хамда караткич келишиги (-нинг) кушимчаларини нотугри куллаётганликларининг гувохи буламиз. Тушум келишиги кушимчачи феълли суз бирикмаларга (китобни укиш), караткич келишиги кушимчаси эса отли суз бирикмалар(менинг китобим)га кушилади

[Nigora Umarova]

...Ёки бир бошловчи "Мен сизларга..." деб бошлаб, "... тугрисида айтиб бердик" деб тамом килади. Гапнинг эга ва кесими умуман мос келмайди. Яна бир мисол: "жангларда фалончиларнинг купгина харбий техникаси асир олинди" деган сиёсий шархларга дуч келамиз. Шунда "Хой, барака топкур! Харбий техника асир олинмайди. У шахс эмас, улжа олинади" дегинг келади.

[Ibrohim Djuraev]

Сообщение от Nigora Umarova

Куп холларда кишиларнинг нуткига эътибор берсангиз тушум келишиги (-ни) хамда караткич келишиги (-нинг) кушимчаларини нотугри куллаётганликларининг гувохи буламиз. Тушум келишиги кушимчачи феълли суз бирикмаларга (китобни укиш), караткич келишиги кушимчаси эса отли суз бирикмалар(менинг китобим)га кушилади

ўша айтилаётган кўпчилик кишиларни, ўзбек тилида нечта келишик борлигини билишадими? бундан ташқари от, сифат, сон, олмош, феъл, равиш, ясовчи қўшимча каби сўз туркумларини билишармикан? ха энди кези келганда бир луқм савол ташлаб қўйдимда

[Nigora Umarova]

Сообщение от Ibrohim Djuraev

ўша айтилаётган кўпчилик кишиларни, ўзбек тилида нечта келишик борлигини билишадими? бундан ташқари от, сифат, сон, олмош, феъл, равиш, ясовчи қўшимча каби сўз туркумларини билишармикан? ха энди кези келганда бир луқм савол ташлаб қўйдимда

Билиш-билмасликларини билмадим-у, мактабда укитилаётган янги дарсликларда (7-синф она тили дарслигида) от, сифат, сон, олмош, равиш, сифатларни исм билдирувчи сузлар; феълни эса харакат билдирувчи сузлар деб гурухларга ажратишган. Аввалги дарсликларда бу нарса йук эди. Институтда укиётганимизда "Кадимги туркий тил" ва "Узбек адабий тили тарихи" фанида бу маълумотларга эга булгандик.