[Без оффтопа] Уруш ва тинчлик: терминлар, изоҳлар ва тарихий маълумотлар

[Shokir Dolimov]

УРУШДАГИ ДИПЛОМАТИК КУРАШ (дипломатическая борьба в войне) дипломатик фаолият турларининг:
давлат мавқеини мустаҳкамлаш ва қарши чиқаётган давлатларнинг ҳарбий-сиёсий мавқеига путур етказиш;
душман иттифоқи ичида зиддиятлар келтириб чиқариш орқали рақиб коалициясини инқирозга учратиш;
иттифоқчиларни жалб этиб, улар билан ўрнатилган алоқаларни янада мустаҳкамлаш;
урушнинг сиёсий ва стратегик мақсадларига эришиш учун омил бўладиган ёлғон хабарлар (маълумотлар) тарқатиш ва шу каби бошқа ҳаракатларни амалга ошириш мақсадларида қўлланилиши.
Урушдаги дипломатик кураш, одатда, қуролли кураш манфаатларида, унга янада қулай шарт-шароитлар яратишга йўналтирилган тарзда олиб борилади. Шу билан бирга унинг олдига қўйиладиган вазифалардан бири тинчлик ўрнатишнинг манфаатли шартларига эришишдир.
Дипломатик курашнинг умумий йўналиши давлатларнинг ижтимоий-сиёсий жиҳатдан тузилиши, олиб бораётган ташқи сиёсатлари, уруш олдида турган мақсад ва вазифалар, уришаётган давлат ва иттифоқларнинг таркиби ва тавсифи, улар орасида қарор топаётган муносабатлар билан белгиланади.
Уруш давомида дипломатик кураш йўналиши, шакллари ва усулларининг ўзгариб бориши кутилади, унинг шиддати, одатда, урушнинг кескин фурсатларида ортиб кетиб, иттифоқчиларга очиқдан-очиқ дипломатик тазйиқ ўтказилиши ҳам кузатилади.
Дипломатик курашнинг уруш давомига фаол таъсир ўтказишига тарихий мисол тариқасида Иккинчи жаҳон урушини келтириш мумкин. Ушбу уруш давомида АҚШ, Буюк Британия ва собиқ ССРИ томонидан қуролли ва иқтисодий кураш билан уйғун равишда олиб борилган дипломатик ҳаракатлар немис-фашист блокининг батамом парчаланиб кетишига олиб келди.

УРУШДАГИ ИҚТИСОДИЙ КУРАШ (экономическая борьба в войне) душманнинг ҳарбий-иқтисодий имкониятларини барбод қилиб, унинг устидан иқтисодий устунликка эришишга йўналтирилган иқтисодий чора-тадбирлар ва амалга ошириладиган ҳаракатлар мажмуи.
Ушбу кураш ўз ичига: бир томондан, уруш эҳтиёжларини қаноатлантириш ва давлат иқтисодиётининг яшовчанлигини таъминлаш мақсадида иқтисодиётнинг мавжуд имкониятларини тўла-тўкис сафарбар этиш амалларини; иккинчи томондан, душман давлатларни иқтисодий жиҳатдан қамал қилиш, уларнинг хўжалик алоқаларини издан чиқариш, иқтисодиётларига путур етказиб, заифлаштиришга қаратилган қўпорувчилик ҳаракатларини мужассам этади.
Иқтисодий курашнинг самарадорлиги давлатларнинг иқтисодий жиҳатдан қай даражада равнақ топганлиги, географик ҳолатлари, тасарруфларида моддий манбалар мавжудлиги, ушбу манбалардан фойдаланишнинг жорий усулларига боғлиқдир.
Бугунги кунда иқтисодиётнинг яшовчанлиги, шу жумладан, унинг муайян тармоқлари издан чиққан ҳолатларда ҳам ишлай олиш қобилияти алоҳида аҳамият касб этади.
Иқтисодий курашнинг асосини ҳарбий-иқтисодий воситалар ва кўриладиган чора-тадбирлар ташкил этади. Шу билан бирга, уруш давомида, авваламбор, душманнинг иқтисодий марказлари, ҳарбий-саноатга қарашли энг муҳим объектлар ва давлат бошқаруви пунктларига қарата қақшатқич зарба бериш учун ҳарбий воситалар ҳам кенг кўламда қўлланилади.
Рақиб тасарруфидаги энергетик марказлар ва стратегик хом ашёга ишлов бериш марказларининг вайрон этилиши, ички транспорт алоқалари, душманни бошқа давлатлар билан боғлаб турган коммуникациялар, мисол учун нефть маҳсулотлари ташилишининг издан чиқарилиши иқтисодий кураш давомига сезиларли таъсир ўтказади.
Бугунги кунда кимё ва атом саноатига қарашли корхоналарни (объектларни) вайрон қилиш йўли билан душман ҳудудининг катта майдонига атайин зарар етказиш усуллари иқтисодий кураш манфаатларида қўлланилиши кутилади.

УРУШДАГИ МАФКУРАВИЙ КУРАШ (идеологическая борьба в войне) душман давлатлар аҳолиси ва тасарруфидаги қуролли кучлар шахсий таркибининг маънавий руҳига путур етказиш, ўз кучи, жумладан зафар қозониш ёки қаршилик кўрсата олишига бўлган ишончини заифлаштириш мақсадида ўтказиладиган ғоявий-сиёсий, мафкуравий, руҳий ва информацион таъсир, шунингдек, давлатнинг ўз аҳолиси ва қуролли кучлари шахсий таркибига, маънавий тушкунликка юз тутмаслиги, ғалаба қозониш ва қаршилик кўрсата олишига бўлган ишончини йўқотмаслиги учун кўрсатиладиган таъсир. Урушдаги мафкуравий кураш, одатда, қуролли кураш манфаатларида олиб борилади.
Мафкуравий кураш тизимида, ушбу курашни олиб бориш шакллари жуда муҳим аҳамият касб этади. Бундай кураш шакллари жумласига:
тарғибот, қарши тарғибот ва ташвиқот ишлари;
муайян мақсадга қаратилган ахборот ёки ёлғон хабар ва маълумотларни тарқатиш;
одамларга мафкуравий таъсир ўтказиш тадбирлари;
мафкуравий қўпорувчилик ҳаракатлари;
душман томонидан кўрилган ҳарбий-мафкуравий чора-тадбирларга қаршилик кўрсатиш ишлари;
ҳарбий ҳаракатлар (уруш) майдонида ўтказиладиган бўлажак йирик миқёсли ҳарбий операциялар ва уларнинг мақсадларига эришиш манфаатларида, ягона ғоя бўйича муайян вақт давомида амалга ошириладиган махсус «мафкуравий» ва «психологик» операциялар киради.
Мафкуравий курашнинг асосий йўналиш ва хусусияти уришаётган муайян давлатларнинг ижтимоий ва ижтимоий-иқтисодий жиҳатдан тузилиши, уларда ҳукм сураётган миллий мафкура, уруш олиб боришдан кўзланаётган мақсадлар ва қуролли курашнинг ижтимоий-сиёсий жиҳатлари билан белгиланади. Бундай кураш олиб бориш учун эса тинчлик даврига хос воситалар ҳам, махсус ташкил этиладиган тузилмалар ҳам қўлланилади.
Мафкуравий кураш самарадорлиги аксарият ҳолларда, унинг моҳирона ташкил этилиши, уришаётган давлатлар аҳолисининг маънавий-сиёсий сифатлари, қуролли кучлар шахсий таркибининг маънавий-маърифий (ижтимоий-сиёсий, сиёсий) тайёргарлиги, душман томонидан олиб борилаётган тарғиботни бадном қила билиши, бундай тарғиботни амалга ошираётган рақиб тасарруфидаги тарғибот хизматлари зарарсизлантирилишига боғлиқдир.