Teatr - ma'naviy tarbiya maskani

[Nigora Umarova]

Устоз “Сабъайи сайёр”ни сарафроз айлаб бўлгач, шогирдлар яна қаҳрамонлар қиёфасида Шоҳ Баҳромнинг маишатга тўла ҳаётини-ю, ов саҳнасини намоён этишади. Достонни саҳналаштирилишида асосий урғу достондан фарқли равишда етти иқлимдан келган мусофирларнинг ҳикояти ёки Баҳром ва Дилоромнинг муҳаббатига эмас, балки “шоҳ агар зулмкор бўлса ҳамда улусин кўз ёшин қон каби оқизиб, жонзотларга шафқатсиз бўлса, шул қонларнинг дарёси уни ўз қаърига олиб ер ютиб кетади",- деган ғояга берилган. Умар Хайёмнинг, “Дунё тўрт (унсур) ва етти (сайёра) билан бошқарилади”,- деган гаплари бор. Шу жиҳатдан Алишер Навоий ўз достонини “Сабъайи сайёр” деб атагани бежиз эмас. Шоҳ Баҳром етти иқлимнинг ҳукмдори бўлгани ҳолда мамлакатида адолат ўрната олмайди. Баҳром форсийда Марс сайёрасининг, араб тилида Миррихни билдиради. Рим афсоналарида Марс уруш маъбуди ҳисобланади. Обид Исмоилов Баҳромгўрдаги қизиққонлик, жиззакилик, урушқоқлик, жангни севиш ҳолатларини ижро қила билди.
Қон дарёсининг оқиши ва ов саҳнаси қизил дарпарданинг ҳаракати ҳамда актёрларнинг пластик ҳаракатлари ва нутқларидаги таҳлика, мусиқа орқали ифода этилди.



Шоҳ Баҳромнинг акси адолатли ҳукмдор тимсоли Искандар навбатдаги достон “Садди Искандарий”да кўрсатилди. Сюжет Файлақус Искандарнинг топиб олиши воқеаси билан бошланди. Саҳнанинг икки чеккасидаги икки ҳукмдор ўнг тарафда аввал Файлақус, сўнг эса Искандар бир тизгинни; чап тарафида Доро юқоридан осилиб турган икки тизгинни ушлаб турибди. Бу икки ҳукмдорнинг мамлакатларини бошқаришдаги қудратини англатади
“Садди Искандарий” достонидаги кўринишда Искандар (К. Пирожков) ва Доройи Баҳман (А.Йўлдошев)ларнинг ўртасидаги зиддият (конфликт)лар элчи (Д. Тюменева) олиб келган чавгон, копток-у, тариқдан бошланиши бадиҳагўйлик-у ҳаракат; жанг саҳнаси эса икки тарафдан аввал либос илгич, сўнг эса жанг аравалари-ю, манжаниқлар вазифасини бажарган ускуна орқали ифода этилди. Доро ва Искандарнинг қиличбозлигидаги актёрларнинг фаоллиги, мусиқа, либослар жанг тасаввурини берди. “Сабъайи сайёр” достонида деворларга илинган етти доира Шоҳ Баҳромга тегишли етти иқлим ва ундаги етти гўзалнинг тасвири етти қасрга ташриф буюриши маъносини билдирган бўлса, “Садди Искандарий”да эса у жанг бошланишидан олдин бонг берувчи ноғора вазифасини бажарди. Доронинг икки қули томонидан ўлдирилиши саҳнасида қуллар унга тегинишмайди, бироқ актёр Аброр Йўлдошев узоқдан рамзий ҳаракатлар воситасида подшонинг ўлдирилиши ва бошидан шараф тожининг кетишини кўрсатди.