Фасохат мулкининг султони: Алишер Навоий

[kanishka]

Сообщение от Masud Mahsudov

kanishka, menimcha siz, haqiqatan ham arab alifbosida emas, kiril alifbosida vaznga solayapsiz... Ularni arab harfida yozib, o'qib ko'ring-chi qaytadan, farqni ko'rasiz...

Тушунмадингиз. Гап алифбодамас, "қут" сўзининг икки ёки бир зарбда ўқилишида. Қайси бири тўғри - билмадим. Одатда бир зарбда ўқилади, у ҳолда биринчи фоилотундаги қисқа v тушиб қолади. Валлоҳу аълам...

[AbdulAziz]

Oybek. Navoiy (roman)



Muallif: Oybek
Hajmi: 21,2 Mb
Fayl tipi: pdf, zip
Saqlab olish
Online o'qish

[AbuMuslim]

Алишер Навоий ўз ақлу заковатини жуда ёшлигидан бошлаб жонажон халқининг маънавий-маданий равнақига хизмат қилдирган буюк сиймодир.

Ўз халқининг — «эгнида ширдоғу, бошида қалпоқли ўзбек»нинг маънавий оламини бадиий ижод орқали бойитишни ўзининг юксак бурчи деб билган шоир, ҳатто халқ бошига бало, офат тушадиган бўлса, доимо у менга келсин дейди:
Агарчи саъб балодур вале будур тилагим,
Ким бу бало манга бўлғай ҳамиша то бўлғай.

давоми: http://e-adabiyot.uz/uzbek/mumoz/nav...ing-misra.html

[AbuMuslim]

«Соқиё, талх ўлди айшим ҳажр бедоди била»

ғазал шарҳи...
http://www.e-adabiyot.uz/uzbek/mumoz...356-sharh.html

[Muhammad Dovud]

Қизиқ, бир нарса хеч тинчлик бермаяпти. Навоий ва Ўзбек деган сўзларни ёнма ён ишлатишда бир оз тарихий хатоликка йўл кўйилётгандек туюлмасмикин? Хазрат яшаган замонда агар, "Ўзбек" деган ибора қайсидир халққа нисбатан ишлатилган булса ҳам, бу халқ камида Навоийдан 2000 км шимолда истиқомат қилган ва асосан кўчиб юрган.Бу биринчидан.
Иккинчидан, Навоийни махаллийлаштириш масаласи, яъни ўзбеклаштириш. Навоийни айнан ўзбеклар билан боғлаш. "Ўзбек адабиёти асосчиси...", "Ўзбек халқининг буюк фарзанди..." ва хоказо сифатлар билан таърифлашларини эшитгандурсиз. Навоий меросига ўзбеклар қанчалик ҳақдор бўлсалар, туркман, қозоқ, озарбайжон, татар ва бошқа туркий халқларнинг ҳам шунчалик ҳақлари бор. Қолаверса Навоийнинг турк бўлиб қолиши Навоий ижодий мероси учун ҳам кўпрок фойдали бўларди. Бундан ташқари тарқоқлашиб кетган турк халқлари жипслашувида маяк вазифасини ўтарди.
Имкон туғилди дегунча Навоий ўзбекларники дея бутун оламга жар солиш, бошқа туркий халқлар қитиқ патига тегиш бўлмасмикин?
P.S
Навоий миллатиданман, тағин ҳар хил ҳаёлга бориб юрманглар

[Kavsar]

Сообщение от Muhammad Dovud

Қизиқ, бир нарса хеч тинчлик бермаяпти. Навоий ва Ўзбек деган сўзларни ёнма ён ишлатишда бир оз тарихий хатоликка йўл кўйилётгандек туюлмасмикин? Хазрат яшаган замонда агар, "Ўзбек" деган ибора қайсидир халққа нисбатан ишлатилган булса ҳам, бу халқ камида Навоийдан 2000 км шимолда истиқомат қилган ва асосан кўчиб юрган.Бу биринчидан.
Иккинчидан, Навоийни махаллийлаштириш масаласи, яъни ўзбеклаштириш. Навоийни айнан ўзбеклар билан боғлаш. "Ўзбек адабиёти асосчиси...", "Ўзбек халқининг буюк фарзанди..." ва хоказо сифатлар билан таърифлашларини эшитгандурсиз. Навоий меросига ўзбеклар қанчалик ҳақдор бўлсалар, туркман, қозоқ, озарбайжон, татар ва бошқа туркий халқларнинг ҳам шунчалик ҳақлари бор. Қолаверса Навоийнинг турк бўлиб қолиши Навоий ижодий мероси учун ҳам кўпрок фойдали бўларди. Бундан ташқари тарқоқлашиб кетган турк халқлари жипслашувида маяк вазифасини ўтарди.
Имкон туғилди дегунча Навоий ўзбекларники дея бутун оламга жар солиш, бошқа туркий халқлар қитиқ патига тегиш бўлмасмикин?
P.S
Навоий миллатиданман, тағин ҳар хил ҳаёлга бориб юрманглар

Xursandman, masalan men hech qanday xayolga borganim yo'q.

Ojizona fikrim, hazrat Navoiy hammamizga yetadi. Navoiy asarlarini chin dildan o'rganayotgan har bir xalq o'zini hazratning izdoshiman deyishga haqlidir.

[kanishka]

Сообщение от Muhammad Dovud

Қизиқ, бир нарса хеч тинчлик бермаяпти. Навоий ва Ўзбек деган сўзларни ёнма ён ишлатишда бир оз тарихий хатоликка йўл кўйилётгандек туюлмасмикин? Хазрат яшаган замонда агар, "Ўзбек" деган ибора қайсидир халққа нисбатан ишлатилган булса ҳам, бу халқ камида Навоийдан 2000 км шимолда истиқомат қилган ва асосан кўчиб юрган.Бу биринчидан.

Тарихий хато йўқ, тарихий шарт-шароитлар натижаси бор.

Тарихий-маданий ёдгорликларга ворислик икки нуқтаи назардан кўрилиши мумкин: тил ва генетик нуқтаи назаридан. Этноним нуқтаи назаридан бахолаш ҳам мумкин. Масалан: бугунги кунда Мўғулистонда истиқомат қилувчи ва мўғул деб аталувчи халха қавми Чингизхон даври мўғулларига на генетик, на лингвистик жиҳатдан бориб тақалади. Шундай бўлса-да, улар ўша даврни ўз халқи тарихи сифатида ўрганишади. Лекин бу нарсани ўзбек халқи тарихига жорий этиб бўлмайди.

Бугунги кунда қўлланадиган ўзбек атамаси 20-аср бошида пайдо бўлган неологизмдир. Унгача ҳозирги ўзбек тилининг бир қанча диалектларида сўзлашувчи қатор этник гуруҳлар мавжуд бўлган: энг қадимий бақтрия талаффузи аралаш Самарқанд-Бухоро диалекти, уйғур тили ва қозоқ тили аралаш Тошкент-Наманган диалекти (сартлар), водийда нисбатан соф чиғатойча диалект (қурама), Хоразмда ўғузча диалект (қичут), чўл-дашт-тоғ минтақаларида қипчоқ диалекти (ўзбек). Ҳукмрон табақа мана шу ўзбеклар бўлган, бизнинг “ҳурматли” пантуркистларимиз шарофати билан барча туркий этник қатламларга умумий қилиб ўзбек номи берилган. Ҳозирги ўзбеклар таркибида қадимги ўзбеклар нари борса 10 %ни ташкил этади. Агар биз ўзбеклар экан деб ҳеч кимни ўзбек деб атамасак, 1925-йилгача бўлган тарихий-маданий меросдан воз кечишга тўғри келади. Аммо Навоий мероси ва бутун Ўрта Осиё тарихининг каттагина қисми бизга тил ва генетик нуқтаи назардан тегишли, шу боис этноним бу ерда муҳим аҳамият касб этмайди. Энг муҳими бугунги ўзбек деган номнинг ўта шартли эканлигини, тарихий ҳақиқат ва қонуниятни акс эттирмаслигини, ўзбек деганда фақатгина Шайбонийхоннинг қароқчилари тушунилмаслигини унутманг, шунда ҳаммаси яхши бўп кетади . бундай “нотўғри” аталувчи халқлар кўп: ҳозирги мўғуллар, татарлар, тожиклар, озарбайжонлар ва ҳоказо.

Сообщение от Muhammad Dovud

Иккинчидан, Навоийни махаллийлаштириш масаласи, яъни ўзбеклаштириш. Навоийни айнан ўзбеклар билан боғлаш. "Ўзбек адабиёти асосчиси...", "Ўзбек халқининг буюк фарзанди..." ва хоказо сифатлар билан таърифлашларини эшитгандурсиз. Навоий меросига ўзбеклар қанчалик ҳақдор бўлсалар, туркман, қозоқ, озарбайжон, татар ва бошқа туркий халқларнинг ҳам шунчалик ҳақлари бор. Қолаверса Навоийнинг турк бўлиб қолиши Навоий ижодий мероси учун ҳам кўпрок фойдали бўларди. Бундан ташқари тарқоқлашиб кетган турк халқлари жипслашувида маяк вазифасини ўтарди.
Имкон туғилди дегунча Навоий ўзбекларники дея бутун оламга жар солиш, бошқа туркий халқлар қитиқ патига тегиш бўлмасмикин?

Бошқа туркий халқлар Навоий бизники деб ўлиб турганлари йўқ, уларнинг ҳам ўз даҳолари бор, лекин Фузулийни ўзбек деб кўринг қани, озарбайжонлар нима деркин... Шу томонини ҳам унутманг, демоқчиман. Яъни меросийликни. Бизнинг халқимиз Фузулийни ўз фарзанди деб ҳисоблаганми? Йўқ. Озарбайжонлар ҳам Навоийни ўз фарзанди деб ҳисоблашмайди.

Иккинчидан эса, сиз тилга олган халқлар Навоий меросига ўзбекларчалик ҳақлимас (тушунтириш: ўқишга ҳамма ҳақли, лингвистик-генетик меросийлик нуқтаи назаридан гапирмоқдаман). Маълумки, туркий тиллар гуруҳи бир неча туркумларга бўлинади. Улардан бири – қарлуқ гуруҳига ҳозирги ўзбек ва уйғур тиллари киради. Бу иккала тиллар орасидаги фарқ сезилмас даражада, ўзбек тилининг Наманган шеваси эса уйғур тили билан деярли бир хил. Уйғур тилининг Или шеваси ҳам (баъзилар алоҳида тил дейди) ўзбек адабий тили билан айнан бир хиллиги билан сизни ҳайратга солса керак.

Қорахонийлар даврида мана шу қарлуқ диалектида биринчи ёзма асарлар – “Қутадғу билик”, “Атибат ул-ҳақойиқ”, “Тазкирайи Буғрохоний”, “Тафсир” ва бошқалар пайдо бўлади. Мўғул истилосидан кейин эса янада тараққий этади. Бу тил фанда эски ўзбек ёки эски уйғур тили деб аталади. Ўз даврида эса чиғатой тили деб аталган. Ундан фарқли равишда, Дашти Қипчоқда, Миср, Озарбайжон, Туркия ва Европада қипчоқ ҳамда ўғуз диалектларидаги адабий тиллар вужудга келади, аммо улар тезда кучли ривожланган эски ўзбек тили таъсирига тушиб қолишади. Бунинг натижасида ҳаттоки озарбайжонлик шоирлар (Фузулийнинг ўзлари), ҳаттоки Маҳтумқули ҳам эски ўзбек тилида ижод қилишади (тўлиқ эмас). Навоий айнан мана шу тилда ўз асарларини яратган. Бу тил сиз келтирган туркий тилларга на лингвистик, на генетик жиҳатдан алоқадор эмас, улар ҳаттоки Навоий тилини яхши тушунишмайди. Ҳозирги туркий тиллардан фақат ўзбек тили ва уйғур тилининг айрим диалектлари чиғатой тилининг тўғридан-тўғри давомчиси ҳисобланади. Қозоқ ва қозонтатарлар қипчоқ туркумига, озарбайжон ва туркманлар эса ўғуз туркумига мансуб тиллардир.

[Muhammad Dovud]

Сообщение от kanishka

Тарихий хато йўқ, тарихий шарт-шароитлар натижаси бор.

Тугри айтасиз тарихий шарт шароитлар натижасида

Сообщение от kanishka

тарихий ҳақиқат ва қонуниятни акс (эттирмаслигини)

эттирмайдиган тарихий хато юзага келди.

Сообщение от kanishka

Тарихий-маданий ёдгорликларга ворислик икки нуқтаи назардан кўрилиши мумкин: тил ва генетик нуқтаи назаридан. Этноним нуқтаи назаридан бахолаш ҳам мумкин. Масалан: бугунги кунда Мўғулистонда истиқомат қилувчи ва мўғул деб аталувчи халха қавми Чингизхон даври мўғулларига на генетик, на лингвистик жиҳатдан бориб тақалади. Шундай бўлса-да, улар ўша даврни ўз халқи тарихи сифатида ўрганишади. Лекин бу нарсани ўзбек халқи тарихига жорий этиб бўлмайди.

Мўғуллар билан боғлиқ мисолни келтириб, Мухаммад Довуд, ўзбеклар бугунги Ўзбекистон худудига Шайбонийхон билан кириб келган ва асоссиз бу худуд тарихига ворисликни даъво киляпти, демокчи, деб ўйласангиз хато қиласиз.

Сообщение от kanishka

Бугунги кунда қўлланадиган ўзбек атамаси 20-аср бошида пайдо бўлган неологизмдир. Унгача ҳозирги ўзбек тилининг бир қанча диалектларида сўзлашувчи қатор этник гуруҳлар мавжуд бўлган: энг қадимий бақтрия талаффузи аралаш Самарқанд-Бухоро диалекти, уйғур тили ва қозоқ тили аралаш Тошкент-Наманган диалекти (сартлар), водийда нисбатан соф чиғатойча диалект (қурама), Хоразмда ўғузча диалект (қичут), чўл-дашт-тоғ минтақаларида қипчоқ диалекти (ўзбек). Ҳукмрон табақа мана шу ўзбеклар бўлган, бизнинг “ҳурматли” пантуркистларимиз шарофати билан барча туркий этник қатламларга умумий қилиб ўзбек номи берилган.

Демакким, туркий этник қатламларга турк деб ном бериш тўғри булмасмиди? Нега энди пантуркистлар ўз ғоялари – туркий халкларни консолидациясига уриниш ўрнига мутлақо тескари, тарқоқликни кучайишига сабаб бўлишди, Турк оиласидан унинг икки дарё оралигидаги бўлагини юлиб олиб, янги ном, янги халк ихтиро килишди.
Икки ёвузликдан ёмони озроги танланади. Сиз устидан магзава ағдарган пантуркистлар аслида Собик Туркистон гинерал губернаторлигини Совет Россияси таркибида Туркистон автономияси сифатида сақлаб қолиш таклифи билан чиққан. Табийки бу ғоя рад этилади. Мустабид учун мустамлакани бўлиб ташлаб хукмронлик қилиш кулай. “Магзава остидаги пантуркистлар” қандай мақсад кузланганини ёки кандай окибатларни олдини олишга уринганларини бугун Урта Осиё халклари ўз танасида хис қилиб туришибди.

Туркистонни сақлаб қолиш имкони йўқ экан, Ёмонлиги озроги – неологизм яратиб Икки дарё оралиги яхлитлигини саклаб колишга уринилди. Шунинг учун уша “шарофат” пайдо булди. Юзаки караганда хаммасини узимиз килгандекмиз. Пантуркистлар аслида ансамблдаги созандадан ортиқ эмас эди, орқасини қаратиб турган дерижер эса Москвада...
Агар шу пайт дерижерни юзини кўриш имкони бўлганда эди уни захарханда илжайиб турганини курардиз, чунки у 70, 80, 90 йил кейин руй бериши мумкин бўлган воқеани олдиндан кўра билганди. Буни биз халигача тушуниб етганимиз йук. Шавкат Рахмонга багишланган мавзудаги мен жойлаштирган Асқар Маҳкамнинг “Адабиёт ибодати” бадихасини уқиб куринг, мавзу янада ойдинлашади.
Пантуркистларнинг уша шарофати булмаганда Узбекистонни хам бугунги чегаралар доирасида кўрмасдиз.

Сообщение от kanishka

Ҳозирги ўзбеклар таркибида қадимги ўзбеклар нари борса 10 %ни ташкил этади. Агар биз ўзбеклар экан деб ҳеч кимни ўзбек деб атамасак, 1925-йилгача бўлган тарихий-маданий меросдан воз кечишга тўғри келади. Аммо Навоий мероси ва бутун Ўрта Осиё тарихининг каттагина қисми бизга тил ва генетик нуқтаи назардан тегишли, шу боис этноним бу ерда муҳим аҳамият касб этмайди. Энг муҳими бугунги ўзбек деган номнинг ўта шартли эканлигини, тарихий ҳақиқат ва қонуниятни акс эттирмаслигини, ўзбек деганда фақатгина Шайбонийхоннинг қароқчилари тушунилмаслигини унутманг, шунда ҳаммаси яхши бўп кетади . бундай “нотўғри” аталувчи халқлар кўп: ҳозирги мўғуллар, татарлар, тожиклар, озарбайжонлар ва ҳоказо.

Бу Колумб Хиндистонга бораман деб, Американи кашф қилиб қўйганда, билмасдан, Америка туб ахолисини хиндулар деб атаган, мана бу “нотугри номланувчи халк”, аммо Ўзбек деган ибора пайдо булиши асосида, “Бўлиб ташла, хукмронлик қил” тамойили ётади.

Сообщение от kanishka

Бошқа туркий халқлар Навоий бизники деб ўлиб турганлари йўқ, уларнинг ҳам ўз даҳолари бор, лекин Фузулийни ўзбек деб кўринг қани, озарбайжонлар нима деркин... Шу томонини ҳам унутманг, демоқчиман. Яъни меросийликни. Бизнинг халқимиз Фузулийни ўз фарзанди деб ҳисоблаганми? Йўқ. Озарбайжонлар ҳам Навоийни ўз фарзанди деб ҳисоблашмайди.

Мен шунчаки Хазрат Навоий паспортидаги Узбек деган ном урнига турк деган ном ёзилсин деган эдим. Ва окибат Хазрат авлодлари хам аста секин шу максад сари интилади дея умид килгандим. Асло Хазрат Навоийни узбеклар маданиятидан юлиб олиб козок, озарий, туркман ва ёки бошка бир туркий халк маданиятининг булагига айлантириш наятим йук эди.

Сообщение от kanishka

Иккинчидан эса, сиз тилга олган халқлар Навоий меросига ўзбекларчалик ҳақлимас (тушунтириш: ўқишга ҳамма ҳақли, лингвистик-генетик меросийлик нуқтаи назаридан гапирмоқдаман). Маълумки, туркий тиллар гуруҳи бир неча туркумларга бўлинади. Улардан бири – қарлуқ гуруҳига ҳозирги ўзбек ва уйғур тиллари киради. Бу иккала тиллар орасидаги фарқ сезилмас даражада, ўзбек тилининг Наманган шеваси эса уйғур тили билан деярли бир хил. Уйғур тилининг Или шеваси ҳам (баъзилар алоҳида тил дейди) ўзбек адабий тили билан айнан бир хиллиги билан сизни ҳайратга солса керак.

(Сарказмга сарказм билан жавоб)Жуда ҳам ҳайратдаман. Сизга бир нарсани айтаман тагин хайратдан хушингизни йўқотманг. Хоразм узбеклари Усмонли турклар билан таржимонсиз гаплашадилар ва бир бирини тушунишига хеч нарса халакит бермайди, улар яна коракалпок, козоклар билан хам сухбатда узларини эркин хис киладилар, мен хоразмликларнинг узаро сухбатини эшитганман ишонинг улар чет тилида гапиришмайди, уртастастистик узбек тушунади. Қолаверса ўзбек ва озарий халклар бир бирларини таржимонсиз тушунадиган халклар, Усмонли туркларда озарийларга нисбатан “тилимиз ва динимиз бир” деган таъриф юради. Ундан хам хайратланарлиси, шахсан узим Kurtlar Vadisi Pusu ни Усмонли турк тилида курдим ва 80% сузларини тушунишимга усмонли турк тилини билмаслигам халақит бермади. Ёки фильм сенарий муаллифи Фузулийдек эски ўзбек тили таъсирида ижод килармикан, хайтовур ундай булмаса керак.
Демак вазият сиз айтаётганчалик қўрқинчли ва фожиали эмас.
Амалиёт эса сизнинг назариянгизга тугри келмаяпти.
Энди амалиётдами гап ёки назарияда шуни аниклаш колди.

[kanishka]

Bunday muammoli misralar ko`pgina shoirlar ijodida uchraydi. Yo biz o`sha davr fonologiyasini yaxshi bilmaymiz, yo mumtoz shoirlarimiz ba`zi she`rlarini qayta ishlamagan. Mana buni bir vaznga solib ko`ring:

Hech davo yo'q dardkim jonimda bor,oni ko'rub
- v - - / - v - - / - v - - / - v -

To'nin chok etti tabibu doru darmon yig'ladi.

- (?) - - / - v - - / - v - - / - v -

[AbuMuslim]

Ҳар лабинг ўлганни тиргузмакда жоно, жон эрур,
Бу жиҳатдин бир-бириси бирла жоножон эрур.

Жоним андоқ тўлди жонондинки, бўлмас фаҳмким,
Жон эрур, жонон эмас, ё жон эмас, жонон эрур.

Бўлса жонон бордурур жон ҳам, чу жонон қилди азм
Жон кетиб жонон била, жондин менга ҳижрон эрур.

Жон манга жонон учундур, йўқ жонон жон учун,
Умр жононсиз қотиқ, жонсиз вале осон эрур.

Борса жон жонон йитар, гар борса жонон жон кетар,
Кимсага жонону жонсиз умр не имкон эрур.

Хушдурур жону жаҳон жонон била, жонон агар
Бўлмаса, жон ўйлаким ўлмас — жаҳон зиндон эрур.

Жоним ол, эй, ҳажру жононсиз манга ранж айлама,
Чунки жононсиз Навоий жонидин ранжон эрур.

шархи: http://e-adabiyot.uz/uzbek/mumoz/nav...jon-janon.html