Қўшиқ санъатими ёки саноати?!..
 

Эндигина 6 синфга қадам қўйган қўшнимнинг ўғли қўлимга ўзбек ёшларининг энг машҳур репперларидан бирига аталган хатни тутқазди. Тошкентга борганингизда албаата беринг деб тайинланди. Одобсизлик бўлса-да, йўлда хатни ўқидим. Маъноси шуки, у реппернинг барча қўшиқларини ёд олган экан. Севган қизининг исмига атаб қўшиқ айтишни реппердан илтимос қилган. 12-13 ёшли болакайнинг бу фикрлари мени ҳайратга солди. Бу ёшда севги-мухаббатини изҳор қилишга қўрқмасдан журъат топганига қаранг. Хуллас, нима дейсиз? РЭП ёшларни, болаларни эртароқ улғайтириб қўймаяптими? Болалар тарбиясида РЭП нинг қайси жиҳати кўпроқ: салбийми ёки ижобий ?!!

Бизда рэп борми? Рэп бу бўлар бўлмас қофиялар тўплами эмас, балки Шимолий Америка қора танли гражданлари томонидан яратилган куйлаш санъати. Менимча. Қолгани рэп эмас. Умуман, хайронман. Итни бошига урсанг санъаткор. Нахотки, бошқа қахрамонлар бўлмаса?

To'g'ri. Biroq bizda shu yo'nalishda kuylash bormi, demak rep mavjud. Yoshlar uni tinglayaptimi, demak shunga yarasha ehtiyoj ham bor. Yaqinda "Xalq og'zaki ijodi" fanidan "Qo'shiq" mavzusini o'tganda "rep bizga nima uchun kerak? U ham san'at asarimi?" degan savolni o'rtaga tashladim. Shunda repning salbiy va ijobiy tomonlarini ajratib ko'rsatdik.
Ma'lum bo'lishicha, repning birinchi ijrochisi Shimoliy Amerikadan qora tanli Tupak bo'lib u ko'cha qo'shiqchisi sifatida faoliyat ko'rsatgan.
Xohlaymizmi, yo'qmi g'arb madaniyatining qaysidir jihatlari bizga singib ketmoqda. Shu narsani yaxshi tarafga yo'naltirib, yomon taraflarini olib tashlash kerak. Ya'ni o'zbek repida o'zbek, rus, ingliz so'zlari omuxta tarzida qo'llanadi. Bu esa til me'yorlarining buzulishiga olib keladi. Biroq, o'ylab qarasam, adabiyotda "shiru shakar" degan badiiy san'at bor. Mumtoz adabiyotda fors, turkiy so'zlarni qo'llab shoirlar she'r yozishgan. Rep shu narsaning yangi ko'rinishi ham bo'lishi mumkin, agar unda mazmun bo'lsa...
Yana repda so'zlar tez aytilishi va ular ohangga mos kelishi kerak. Bu esa tez aytish janriga mos keladi.
Xullas, agar so'zlar mazmunli qilib tanlansa rep o'zini san'at asari sifatida oqlashi mumkin. U uzoq vaqt qo'shiq sifatida saqlanib qoladimi yoki yo'q - buni vaqt ko'rsatadi.

RAP - Ўзбекистонда сўнгги уч йил ичида кутилмаган даражада оммалашиб кетди. Бугун Репперлар деб номланувчи алоҳида қўшиқчилар тоифаси ҳам шаклланиб қолди. Кутилмаган жиҳати шундаки, РЭП га катталардан кўра кўпроқ болаларда, энди балоғатга етаётган ёшларда мойиллик кучли. Европа олимларининг сўнгги тадқиқотлар шуни кўрсатди-ки, жиноятчиликка мойил, тарбияси оғир ўсмир ёшларнинг деярли барчаси РЭП га қизиқувчилар тоифасига киришар экан. Бу тоифанинг алоҳида хусусияти шундаки, уларда атрофга юзаки қараш, енгил-елпи ҳаётга интилиш кучли бўлади.
Биригна мисол: Ўзбекистоннинг биринчи репперлари сифатида саҳнага кириб келган ўша "машҳур" Ал-Вакил гуруҳини эсга олинг. "Санъаткорлар" реп ёшларни жиноятга ундашини амалда соддагина қилиб исботлаб қўя қолишди - Ўзбекистоннинг кўзга кўрина бошлаган юлдузларидан Лайло Алиеванинг жонига қасд қилишди.
РЭП нинг оммалашуви табиий ҳол экан, у ҳолда олдимизда битта йўл бор: РЭП ни тарбиявий ўзанга йўналтириш керак.

Албатта, айтиб ўтилган ҳол ачинарли. Лекин бу ерда сабаб ва оқибатни адаштирмаслик муҳим. Ҳар қандай санъат йўналиши, аввалом бор, жамиятда юзага келган ижтимоий шароит, ундан таъсирланган қалб, шаклланган дунёқараш орқали юзага келади. Яъни санъат замонни акс эттиради. Шундай қилиб, репни салбий оқим тоифасига киритиш ноўрин деб ҳисоблайман. Далил қилиб, қувноқ ва эзгу ҳислатларни туғдирувчи, руҳлантирувчи рэп намоёндаларини келтиришим мумкин.
Бу юзага келган салбий вазиятни ўзгартирмайди. Аммо калитни бошқа ёқдан излашга ёрдам беради.

Biroq bu barcha repperlar jinoyatchi bo'ladi va yoshlarni jinoyatga undaydi degan gap emas-ku. Jinoyatni sodir qilish shaxsning fe'l-atvoridan, o'zini-o'zi boshqara olmasligidan kelib chiqadi.

Тугри, аксарият холларда жиноят узини узи бошкара олмаганидан келиб чикади. Бу ерда гап катта ёшли рэп мухлислари хакида эмас, кичик ёшли рэп шинавандалари хакида кетмокда. Афсуски, улар хам хали узини узи бошкарадиган шахс эмас-да... Тушунтира олдимми? Биргина кушик таъсирида нималар килиб куймаслиги мумкин.
Юкоридаги мисолни яна кайтараман....


Эндигина 6 синфга қадам қўйган қўшнимнинг ўғли қўлимга ўзбек ёшларининг энг машҳур репперларидан бирига аталган хатни тутқазди. Тошкентга борганингизда албаата беринг деб тайинланди. Одобсизлик бўлса-да, йўлда хатни ўқидим. Маъноси шуки, у реппернинг барча қўшиқларини ёд олган экан. Севган қизининг исмига атаб қўшиқ айтишни реппердан илтимос қилган. 12-13 ёшли болакайнинг бу фикрлари мени ҳайратга солди. Бу ёшда севги-мухаббатини изҳор қилишга қўрқмасдан журъат топганига қаранг.

Фикрингизни англадим. Кушикни таъсир киладиган хусусиятларидан бири инсон онгига тезлик билан сингишидадир.
12-13 ёшдаги болаларнинг севгисига келсак, бу бир хавас кизикишдир, севги эмас. Дустликнинг, мехрибонликнинг бошкаларга нисбатан купрок курсатишнинг бир куринишидир. Болалар бу нарсани севги деб уйлашади. Бу нарсани иш фаолиятимда кузатганман. Хозирги ёшлар бизнинг ёшлик пайтимизга караганда журъатлирок.

РЭП захарлидими ёки йукми бир нарса дейиш кийин аммо уни ярашган одам этса максадга мувофик буларди деб хисоблайман. Чунки хозирги кундаги Узбек РЭПларни эшитсез кулгиз келади маъносини эшитиб демокчиманде, баъзилари эса сузларига тушуниб хам булмайди.

Факат РЭП эмас, колган йуналишлардаги купчилик кушикларда хам маъно йук. Балки ёшларга мулжалланган кушиклардан маъно излашни узи нотугридир?