uForum.uz - Тилга эҳтиром-элга эҳтиром

uForum.uz (https://uforum.uz/index.php)

- ZiyoNET (https://uforum.uz/forumdisplay.php?f=372)

- - Тилга эҳтиром-элга эҳтиром (https://uforum.uz/showthread.php?t=14058)

Тилга эҳтиром-элга эҳтиром

21 октябр - Ўзбекистон Республикасининг Давлат тили тўғрисидаги қонун қабул қилинган кун.

Цитата:

Эзгу фазилатлар инсон қалбига, аввало, она алласи, она тилининг бетакрор жозибаси билан сингади. Она тили-бу МИЛЛАТнинг руҳидир. Ўз тилини йўқотган ҳар қандай миллат ўзлигидан жудо бўлиши муқаррар.
Ислом Каримов

Миллатнинг қадр-қиммати, халқнинг яратувчанлик даҳоси, аввало она тилига, босиб ўтган тарихий йўлига ва отамерос Ватанига муносабатида тўлиқ намоён бўлади.

Барчангизни ушбу муборак айём билан қутлайман!
Илоҳим биз авлодларга аждодларимизнинг бизга етказган бойлиги ҳисобланмиш гўзал ва бетакрор тилимизни асраб-авайлаб келажакка етказишликни насиб айласин.

Биз киммиз?
Бу саволга бериладиган жавобни ҳамма билади: Биз Алпомишнинг, Широқнинг, Тўмариснинг, Имом Бухорийнинг, Имом Термизийнинг, Бурҳониддин Марғинонийнинг, Абу Наср Форобий ва Берунийнинг, Ибн Сино ва Ал-Хоразмийнинг, Хожа Баҳоуддин Нақшбандий ва Хожа Убайдуллоҳ Аҳрорнинг, Жалолиддин Мангуберди ва Амир Темурнинг, Ҳазрат Навоий ва Мирзо Бобурнинг, Увайсий ва Нодира, Қурбонжон Додхоҳ, Алихонтўра Соғуний ва Абдулла Қодирийнинг ва бошқа неча-неча улуғ аллома ва баҳодирларнинг авлодларимиз. Уларни бутун жаҳон тан олади.
Фараз қилинсаки, шу номи зикр этилган улуғ алломаларимиз ҳозирги кунимизда ҳаёт бўлсалар эди, жаҳондаги энг кучли давлатлар ҳам биз билан ҳисоблашишни ўзларига лозим тутишар эди. Улар туфайлидан тараққиёт ва куч-қудрат биз тарафимизда бўлар эди. Бу гапни ҳеч ким инкор этмаса керак.
Ва яна у фаразимизда давом этадиган бўлсак, шу улуғларимиз бизнинг орамизга келиб қолишса, улар биз-авлодларига боқиб, айтишардики:"Эҳ, набиралар, нима учун бундай нотўғри ишларни қиляпсизлар? Кино ва томошаларингб концертларинг, адабиётларинг БИЗНИНГ ШАЪНИМИЗга ҳеч ҳам тўғри келмайдиган нарсаларга, сўз ва ибораларга тўлиб кетди-ку! Кимларга эргашяпсизлар?! Ўзларинг тупроқнинг устида бўла туриб, биз-тупроқ остидагиларни мақтайсизлар-у, нега бизнинг ахлоқ қоидаларимизга риоя қилмайсизлар?! Бизни уялтирдиларинг-ку?! Бу кетишда юрт ва миллат мустақиллигини маънан заиф қилиб қўясизлар-ку?! Фурсат борида ўзингизни ўнглаб олинглар ва миллатимиз бойлиги бўлмиш тилни келажак авлодларингизга соф ва мусаффо ҳолда етказинглар..."- деб.

Цитата:

Сообщение от Nigora Umarova (Сообщение 467288)

Фурсат борида ўзингизни ўнглаб олинглар ва миллатимиз бойлиги бўлмиш тилни келажак авлодларингизга соф ва мусаффо ҳолда етказинглар..." деб.

Цитата:

Сообщение от Nigora Umarova (Сообщение 467288)

Биз Алпомишнинг, Широқнинг, Тўмариснинг, Имом Бухорийнинг, Имом Термизийнинг, Бурҳониддин Марғинонийнинг, Абу Наср Форобий ва Берунийнинг, Ибн Сино ва Ал-Хоразмийнинг, Хожа Баҳоуддин Нақшбандий ва Хожа Убайдуллоҳ Аҳрорнинг, Жалолиддин Мангуберди ва Амир Темурнинг, Ҳазрат Навоий ва Мирзо Бобурнинг, Увайсий ва Нодира, Қурбонжон Додхоҳ, Алихонтўра Соғуний ва Абдулла Қодирийнинг

Мавзу учун рахмат, бу кунни албатта унутмаслик керак. Лекин келтирилган фаразга уз фаразимни кушсам, менимча санаб утилган алломалар учраб колишса бир бирларини тилларини тушунмасдилар.

Цитата:

Сообщение от Nargiza Saidova (Сообщение 467290)

Оре, гапингизда жон бор. Бироқ тилдаги қўшимчалар ўзгарса ҳам унинг моҳияти ўзгармайди.

Оффтоп:

"Борадурғон, келодурғон..."- дея сўзлашардик.

O'zbekiston ahlini, xalqimizni milliy til bayramimiz bilan chin dildan qutlayman!

Avaz O'tarning "Til" she'ridan ilhomlanib

Til

Bu olamda har millatning o'z tili bo'lsa yaxshidir,
O'zga tilni o'z tilidek yana xo'b bilsa yaxshidir.

Siz ani dono sanangiz, gar tilning qadrin aylasa,
Har millatning o'z kalimotin o'rniga qo'ygan yaxshidir.

Zamonamizda til bilmak, misli obi-hayot zarur,
Ani bilgani sa'y etar yoshlar bo'lgani yaxshidir.

Til bilmagandin Avazning ko'ngli hufton bo'lmasun,
Avaz-chun ham g'ayri tilni mukammal bilgan yaxshidir.

Til bilib dunyo kezing siz O'zbekiston yoshlari ey,
Yurtimiz shon-shuhratini jahona yoygan yaxshidir.

K. (c)

Цитата:

Hoji Muin

VAQTSIZ MUBOHASA

(Til birlashtirish to‘g‘risida)

Bir-ikki oydan beri «Zarafshon» gazetasida til birlashtirish to‘g‘risida mubohasa bo‘lib turadur. Bu eski masalani yangidan qo‘zg‘atuvchi o‘rtoq Nosirali bo‘ldi. Bu zot barcha turklar uchun umumiy adabiy tilning tarafdori bo‘lsa-da, o‘zi bu haqda tublik bir chora va yo‘l ko‘rsata olmaydur. Bu masalaga qarshi bo‘lg‘on o‘rtoq Bektosh esa, ko‘b shevalarga bo‘linib ketgan turk tilini birlashtirish mumkin emasligini isbot etmakchi bo‘lib, bir oz dalillar ham keltiradur.
Menimcha, bu masala qancha muhim bo‘lsa, o‘shancha qiyindir. Quruq tilak yoki bir necha maqola bilan bu og‘ir va mushqul masalani hal etib bo‘lmaydur. Bu ish mumkin bo‘lgon taqdirda ham, buni vujudga chiqarish uchun ko‘b kuch va qo‘b zamonlar kerakdur. Holbuki, uncha kuch va u qadar fursat hali bizda yo‘qdur. Hozirda bizning oldimizda til bir-lashtirish masalasidan necha qatla muhimrak masalalar ko‘bdirkim, uning birinchisi maorif va xalqni oqartish masalasidur.

davomi - Hoji Muin. Vaqtsiz mubohasa (Til birlashtirish to‘g‘risida) (1924)

Цитата:

TIL MASALASI

Hozirda bizlar uchun eng muhim masalalardan biri, shubhasiz, til masalasidir. Biz Turkiston turklari ona tilimiz bo‘lg‘on turkiy til bilan birga yasharg‘a va turkiy tilimizni o‘z hayotimiz va o‘z huquqimiz bilan barobar muhofaza etarga tevishmiz.
Eski huqumat zamoninda biz turkistonlilar hukumatning rasmiy idora va maktablari nari tursin, o‘z maktablarimizda ham ona tilimizda ilm va fan o‘qumoqqa komili ixtiyorli emas edik. Chunki ul mustabid hukumatning chin muddaosi bizlarni va ham g‘ayri ruslarni ruslashturmoq bo‘lg‘onlig‘i sababli bizlarni har jihatdan qisarg‘a, ezarga tirishib tura edi.
Endi Xudog‘a shukrlar bo‘lsinkim, onday siqintiliq va shikanjalardan qutildiq. Hozirda har yerda ona tilimizg‘a so‘ylarga, ibtidoiydan o‘rta va oliy darajadagi maktablarimizda ona tilimizda tahsili ilm etmakka ixtiyorli bo‘ldiq, o‘shandoq rasmiy idoralarimizda qarornoma, tazkira va buyruqdek rasmiy kog‘ozlarimizni turkcha tilda yozarg‘a va tarqaturg‘a erklimiz. Shuning uchun endilikda shunday musoidli zamin va zamondan istifoda etib, turkiy tilimiz va adabiyotimizning takomilig‘a tirishmagimiz va turkiy tilimizning Turkistonda rasmiy hukumat tili qilurg‘a harakat etmagimiz lozimdir. Chunki muxtoriyatli Turkiston o‘lkasining 95 prusentini tashkil etgan biz, turk musulmonlarmiz. Shul sababli hozirgi zamonda turkiy tilimizni rus tili bilan huquqda barobar etarga va rasmiy hukumat tili yasarg‘a haqqimiz bordir.

davomi... - Hoji Muin. Til masalasi (1918)

Цитата:

TILIMIZ

Dunyoning eng boy, eng baxtsiz bir tili qaysi tildir? Bilasizmi? Turkcha. Shoirlik qilmoqchi emasman, so‘zning to‘g‘risi shudir. Dunyoning eig boy tili turkchadir, eng baxtsiz tili yonaho‘l (yana shu) turkchadir. Boylarning baxtsizligi sovet hukumati chog‘inda bo‘lg‘on bir ishdir, bundan burun baxtli edilar deganlar tilimizning holini bilmasdan gapirarlar.

Bir tilning boyligi u tildagi so‘zning ko‘pligi (kasrati kalimot), undirlik (undirish) kengligi (vus’ati ishtiqoq), yusup tugalligi (mukamalliyati qavoid) bilan bo‘lur. Turkchada so‘z ko‘pligi bormi?) (Arabchilarimizcha aytganda, kasrati kalimot mavjudmi? Bu so‘z bukun emas, necha yuz yil burun o‘rga chiqmish, deya Navoiyning kitobi turkchaning boyligini ochibgina bildira olmasa ham, turkchada so‘z ko‘pligini yaxshi biladir. Navoiy yolg‘iz yig‘lamoqning turlarini ko‘rsataturg‘on turkcha so‘zlarning shunchasini yozadir: Ingramoq, singramoq, ingichqirmoq, yig‘lamoq, yig‘lamsinmoq, o‘kirmoq, siqtamoq.

davomi... - Abdurauf Fitrat. Tilimiz (1919)

Цитата:

TIL ERKI - EL ERKI

Bir mahallar Vladimir Ilich Lenin «Rus tilini tozalash to‘g‘risida» degan maqolasida bunday deb yozgan edi: «Nedoschyotyy» yoki «nedostatki» yoki «probeli», deb aytish mumkin bo‘lgani holda, «defekty» deyishning nima hojati bor?.. Chet el so‘zlarining o‘rinsiz yashlatilishiga qarshi kurash e’lon qilish vaqti kelmadimikan?»

Taajjubki, dohiyning yonishlariga qaramay, bu so‘z rus lug‘atida mustahkam o‘rnashib oldi. Taajjubki, bu so‘z rus tili orqali boshqa tillarga o‘rmalab kirdi va... o‘zbek lug‘atida ham paydo bo‘ldi! Yana ajablanarlisi shundaki, Ilich «defekt»ning uchta ruscha muqobilini keltirgan bo‘lsa, biz buning o‘zbekcha oltita nusxasini keltiramiz: Aybi, nuqsoni, illati, qusuri, kamchiligi, yetishmovchiligi. Matn talabiga ko‘ra, farosatli inson istaganini ishlataverishi mumkin. Biroq «Ruscha-o‘zbekcha lug‘at»da (1983 yil, 1-jild) «defekt» degan so‘z qarshisiga yana «defekt», deb yoziladi. Keyin yoniga (o‘zbekning o‘zi ham tushunsin debmi!..) kamchilik, nuqson, illat, deb tirkaladi. Xo‘sh, shu o‘rinda haligi oltita muqobil so‘z yozib qo‘yilsa, kifoya qilmasmidi?!

davomi... - Mirzo Kenjabek. Til erki - dil erki (1989)

Ona tilimga

Ming yillarkim bulbul kalomi
O'zgarmaydi; yaxlit hamisha.
Ammo sho'rlik to'tining holi
O'zgalarga taqlid hamisha.

Ona tilim, sen borsan, shaksiz,
Bulbul kuyin she'rga solaman.
Sen yo'qolgan kuning shubhasiz,
Men ham to'ti bo'lib qolaman.

(c) Abdulla Oripov