Jamshid Begmatov |
30.08.2011 02:54 |
Ўзбек лотин алифбоси ҳақида фикрлар
Бу мавзуда ўзбек лотин алифбоси ҳақида баъзи танқидий фикрларимни билдирмоқчиман ва форумдошларни бу борада мунозарага таклиф этаман. Менимча, янги ўзбек лотин алифбосини тузишда айрим қўпол хатоларга йўл қўйилган. Балки хато дейиш нотўғридир, лекин алифбомизда рационаллик тамойилига ва туркий тилларнинг хусусиятларига зид айрим жиҳатлар борлиги шубҳасиз.
Қуйида бу фикрларимни бирма-бир келтириб чиқаман. Қўшимчаларингиз бўлса – марҳамат. Қарши фикрларингиз бўлса ҳам бемалол келтиришингиз мумкин, лекин илтимос, асослаб беришни унутманг.
1. Менимча, x ва h (шунингдек кирил графикасида х ва ҳ) ҳарфларини ажратиш стереотипидан воз кечиш керак. Талаффузда бу товушлар чиндан ҳам фарқ қиладими? Йўқ, асло фарқ қилмайди! Ўз кўзимизни ўзимиз бўямай, бу ҳарфларни бирлаштириш керак. Битта h ҳарфи етарли.
2. Энди биринчи пунктдаги холатнинг тескариси: масалан, sirli сўзидаги иккинчи ва охирги товушлар бир биридан аниқ фарқ қилади, лекин битта i ҳарфи билан ифодаланади. Бу товушларнинг ҳар бири алоҳида ўз ҳарфига эга бўлиши керак.
3. Ch ва sh масаласига келсак. Умуман олганда, туркий тиллар имлоси фонетик тамойилга асосланган. Яъни, сўз адабий тилдаги талаффузига максимал даражада яқин шаклда ёзилади. Бошқача сўз билан айтганда, ҳар бир товуш битта ўзига тегишли ҳарф билан ёзилади. Ch ва sh ундошлари эса инглиз тилининг тарихий-традицион имлосидан шундайгина кўчириб олинган. Нима учун энди ч товушини лотинчада битта c ҳарфи билан ёзиш мумкин эмас? Ш товушини ёзиш учун Ş ёки Š ёки Ś ҳарфларининг нимаси кам? Шунда компьютерда ҳам бу ҳарфлар битта тугмани босиш орқали териларди.
4. Энди апострофлар ҳақида. Норозилигимнинг асоси шундаки, ҳарф шакллантириш учун тиниш белгиси бўлмиш апострофлар қўлланилади. Бу тубдан нотўғри. Бўлганда ҳам, бир эмас, икки эмас, нақд уч хил апостроф (яъни тиниш белгиси) имлога киритилган. Фақат ажратувчи ’ апострофининг қўлланилишини маълум даражада асосли деб ҳисоблаш мумкин. Лекин ғ ва ў товушларини ёзувда ифодалаш учун иккита белгидан (g+‘ ва o+‘) фойдаланиш ўрнига ĝ ёки ğ ва ɵ ёки ǒ ёки ö ҳарфларини киритган ўринлироқ эмасмиди? Ҳар қайси операцион системада бу ҳарфлар бор ва уларни клавиатурада алоҳида тугмачаларга бириктириш муаммо эмас.
Бир кун келиб, ҳозирги лотин алифбомиз ислоҳ қилинишига умид қилиб қоламан.
|