Нафақат фелъетонларда, умуман, кулги уйғотувчи... танқидий ва «Табассум» тоифасидаги чиқишларда, бадиий фильмларда жўнлик, саёзлик ўзбек сатира ва юморининг қадрини тушириб юбормаяптими? Қолаверса, халқимизда енгил-елпи юморга ишқибозлик кучлилигини ҳеч тушунолмайман.

Хуршиджон, бу, сатира ва юмор тушунчасига боғлиқ. Чақмоқ портлашидаги кучлар тўқнашувини айтдим. Уни сатирага қиёс қилиш мумкин. Дейлик, жамият ҳаётида ёки бирон салбий тип танасида иллат кўринади. Сатира ва юмор ўзига хос табиб, фақат юмор ўша касал жойни силаб-сийпаб даволашга уринади, сатира эса ярани кесиб ташлайди-қўяди. Абдулла Қодирийда сатира кучли, Абдулла Қаҳҳорда заҳарли. Ғафур Ғуломда, Саид Аҳмадда юмор устун. Юмор руҳиятга бир лаҳзалик ором бағишлайди, кайфиятни кўтаради. Сатиранинг унутилаётганига, одамларимизнинг тоши енгил юморга ишқибозлигига келсак, унинг сабабини халқимизнинг табиатидан излаш керак. Одамларимиз азал-азалдан хушчақчақ, ҳазил-мутойибага мойил. Гап-гаштаклар, базмлар ичакузди ҳангомалар, аскияларсиз ўтмаган. Омма табиатида портлашга ўхшатиш мумкин бўлган исён, инкор эмас, майинлик, мўминлик устун.

Ёзувчилик ҳодисасининг ўзи нима? Ҳеч шу ҳақда ўйлаб кўрганмисиз?

Ўйламай бўладими! Ҳар кимда ўзлигини намоён қилиш истаги бўлади. Сўзга, дунёни бадиий инъикос эттиришга майли бўлганлар ана шу намоён қилиш майлини иншо, яъни ёзувда акс эттиради.
Бевосита ёзув жараёнига келсак, бунинг минг бир руҳий қатламлари бор. Ижод жараёнини ҳеч нарсага ўхшатиб бўлмайди. Дарвоқе, ҳомиланинг туғилишига ўхшатиш мумкин, холос.

Худойберди ака!
Маъқул кўрсангиз, ижод билан боғлиқ бўлган бир муаммо ҳақида очиқроқ гаплашсак. «Ижодий жараённинг руҳий қатламлари» деганимизда бир нарсани ўйладим: тўғри, ижод, ўзлигини баён қилиш шаклларидан бири. Лекин муайян бир асарнинг яратилишида қайсидир сабаб кўпроқ – асосий туртки вазифасини ўтайди. Мисол учун кимдир кўнгилдаги гапни айтиш учун ёзади, шуҳрат қозониш, моддий манфаатдорлик омилларидан ҳам кўз юмиб бўлмайди.

Саволингизни, унинг тагидаги нимкосани ҳам тушундим. Турк адиби Азиз Несиндан «Шунча ҳикояни қандай ёзгансиз?» деб сўрашса, «Олти фарзандинг бўлса сен ҳам ёзар эдинг» деб жавоб қайтарган экан.
Шахсан ўзимда, асосан, уч туртки кўпроқ кузатилган. Моддий шароитни яхшилаш, ўзлигимни баён этиш ва жамият манфаати йўлида болаларни тарбиялаш. Вақт ўтиши билан уларнинг ўрни алмашиб турган. Мисол учун «Сариқ девни миниб»ни ёзган кезларим моддий шароитим яхши эди. Қалам ҳақини хаёлимга келтирмаганман. Фелъетонларга сиғмаган ўйларимни бадиий шаклда қоғозга туширишга уринганман. Яъни, ёшлигида тарбия кўрмаган бола келгусида фелъетонга қаҳрамон бўлиши мумкин деган гапни жамлаганман асарга.
Ижод чоғида, ғоя туғилаётган дастлабки тўлқин онларида ҳеч нарсани аниқ ўйлаб кўрмайсиз, хаёл руҳда туғилаётган шуълаларни тутиб қолиш билан банд бўлади. Сиз айтган бошқа омиллар кейин юзага чиқади. Эсласак, Бальзак, Достоевский доимо шартнома асосида, қарзлардан қутилиш илинжида ёзган. Лекин бу икки буюк адиб фақат пул учун ёзган деб бўлмайди.
Чехлар яратган «Капитан Тенкешнинг саргузаштлари» фильмини бутун ўзбекистонлик болалар севиб томоша қилган кезлар ўйлаб қолдим: номардларни аҳмоқ қилиб тутқич бермай юра оладиган қаҳрамон йўқми ўзимизда? Шу ўй «Қасоскорнинг олтин боши» романим яратилишига туртки бўлган. «Йиллар ва йўллар»да Бузрукхўжа ота олдидаги қарздорлик бурчини адо этишга интилганман. «Ширин қовунлар мамлакати»да жамиятнинг қонини булғаётган микробларни кўрсатишни ўйладим. «Беш болали йигитча» эса... бу роман менинг кўз ёшларим...
Ёзувчи кулаётганда йиғлаётган, йиғлаётганда кулаётган бўлади. Ҳошимжон образини яратаётиб кулиб йиғладим, «Мунгли кўзлар»ни йиғлаб ёздим. Менда иккови тенг келади. Руҳимни тушунолмайман...

Кўринадики, болаликда ёзувчилик қобилиятини тарбиялайдиган муҳитда яшамагансиз. Ҳатто китоб ўқиш имконияти ҳам чекланган. Ўзингизга устоз бўларли, кўнгилга ўтиришган адиб ким эди ўша пайтларда?

Такрорлайман, 40-йилларнинг болалари китоб ўқимай улғайган. Мен учун яхлит бирон ёзувчи ёки бирон йўналиш мактаблик вазифасини ўтамаган. Чеховни ўқиганман. Марк Твен, Жюл Верн, кейинроқ Саид Аҳмад асарлари ибрат вазифасини ўтаган. Улуғлардан олган сабоғим шуки, буюкликнинг уч қирраси бор. Булар: фантазия, билим ва меҳнатсеварлик! Шу уч омилни интизомга бўйсундиришда гап кўп.

Ижодий меҳнат интизоми ҳам турлича бўлар экан-да. Масалан, сиз Фолкнер ё Хемингуэйга ўхшаб соатлаб ўтирмайсиз.

Йўқ-йўқ. Менинг ёзишим – парча-парча булутларнинг тўпланиб, қуюқлашиб қаттиқ жала қуйишига ўхшаб кетади. Мен стулда ўтириб ўйламайман. «Романларимни кетмон билан ёзганман» десам ишонаверинг. Томорқада ер чопаётиб хаёлан пишитиб юраман, сўнг, бир йўла ёзишга ўтираман. Шу тахлит ҳар бир романимни ёзишга бир ойдан вақт кетган, холос. Жудда қаттиқ, тез ёзаман. Ҳаддан ташқари кўп чекиб юбораман. Толиқаман. Сўнг, диктовкага ўтаман.

Таҳрир, такрор ёзиш, сайқал бериш нима бўлади?

Такрор ёзсам ўзимга-ўзим хиёнат қилаётгандек туюлавераман.

Жумладаги нотекисликлар, қайтариқлар шунинг оқибати эмасми?

Буларни ўзим яхши биламан. Марк Твен қаҳрамонларига эски, жулдур кийимлар ярашганидек, Сиз санаган қусурларим ўзимга ёқади. Мутлақо идеал қаҳрамон ҳаётда учрамагани учун ундай образ кўпчиликка ёқмайди. Айниқса, болалар хуш кўрмайди ундайларни. Асар қаҳрамонларининг фазилатлари ҳам, қусурлари ҳам ҳаётдагидек бўлгани маъқул.

Асарларингиз аксарияти саргузашт руҳида эканлиги ёзиш услубингиздан келиб чиқар экан-да?

Эҳ-ҳе, саргузаштларнинг имкониятлари тўлиб-тошиб ётибди. Жюл Верн фантазия, илм ва саргузаштни бирлаштира олган адиб. Ўзбекнинг пешонасига битта шундай адиб битмади-битмади-да!

Воқеалар шиддатли кечаётган жойда, саргузашт авж олган асарда инсон ва ҳаёт фалсафасининг чуқур оқимларини тасвирлаш қийин. Хусусан, роман жанри ўзининг бадиий таҳлилдаги салобати билан, фикрнинг қуюқлиги билан роман бўлади. Фолкнер «Марк Твен яхши ёзувчию, романнавис эмас», деганда шуни назарда тутган чамамда?

Илгари гўзал ифодалар излар эдим. Кейин-кейин асл гўзаллик фикрдаги гўзаллик эканини англаб етдим. Дарахтнинг илдизи қанчалик чуқур кетган бўлса, унинг меваси шунча тотли пишади. Фавқулодда ҳолатларга мос келадиган кучли, Сиз айтгандек фикрчан қаҳрамон тополмаганим рост. Бунга тез ёзиш услубим йўл қўймайди.

На моддий, на маънавий манфаатни, турткини ўйламай, ҳатто китобхон савиясини ҳисобга олмай бирон роман ёзишингиз мумкинми?

Йўқ. Бизнинг авлод вакиллари ундай ижод қилишга одатланмаган, ўзим ҳам ёзаётганда китобхонни, албатта, назарда тутаман. Кимлар учун ёзаяпман, кўпчиликка маъқул келадими – шуларнинг барини ҳисобга оламан.

Демак, асарларингиз оммалашиб кетишини аввалдан мўлжалга оласиз. Бундан, оммалашмаган роман яхши асар эмас, деган хулоса чиқмайдими?

Сиз Европа адабиётидаги мисолларни назарда тутаяпсиз, сезяпман. Шахсан мен, ўқилиши қийин, оммалашмаган улкан ёзувчилар қолдирган асарларни ҳурмат қиламан. Аммо-лекин биз ундай ёзишга одатланмаганмиз, китобхон халқимизда ундай асарларни ўқиш тажрибаси кам. Шу боис, ҳаёт хақиқатидан ижод хақиқати келиб чиқишини ҳисобга олсак, бизда асарларнинг муваффақиятини китобхонлар эътиборининг зўрлиги белгилайди. Ҳар қалай, халқ эътиборсиз қолдирганидан ўқигани яхши-да.

Бу ерда жуда қизғин суҳбат бўлибди, икки адибимиз билан. Саволлар учун ҳам ва чиройли жавоблари учун ҳам устозларга алоҳида ташаккур билдираман!

Insonga-hayot yashash uchun bir marotaba beriladi. Bunda hamma narsa utkinchi- bolalik, yoshlik, boylik, barcha yaxshi-yomon kunlarimiz...
Hudoyberdi Tuxtaboyev bizni bolalik orzularimiz, shirin hayollarimiz, beg'ubor damlarimiz bilan bog'lay olgan yagona takrorlanmas adibimiz deb bilaman. Adibni eslashim bilan yuzlaridagi mayin samimiy tabassumlari yodimga tushadi. Tilagim umrlari uzoq, utayotgan har bir kunlari hursandchiliklarga, unutilmas onlarga boy bulsin. Imkonlari darajasida biz muxlislarni yangi asarlari bilan xursand qilsinlar deb qolaman...

Шу муносабат билан хаммангизларни ушбу викторинада иштироқ этишни таклиф этамиз.

Xalqimiz bolajon xalq deb bejiz aytishmaydi. Bizning xalqimiz bolalarni sevadi, ardoqlaydi. Xudayberdi To'xtaboyev ham ana shunday samimiy va qalbi pok inson.Hamisha bolalarni "erkalab" ular olami bilan yashaydi.Yozuvchimizning har bir bolalar uchun yozgan asarlarini o'qigan inson beixtiyor yoshlik damlariga qaytadi,go'yoki yana bola bo'lib qoladi. Ana shunday buyuk asarlar yaratayotgan Xudoyberdi To'xtaboyev bugun 79 yoshni nishonlamoqda. Tilagim ilohim bu samimiy va beg'ubor "bolalik" sizni hech qachon tark etmasin. Farzandlaringiz, nabiralaringiz, xalqingiz baxtiga omon bo'ling. "Ertak aytib bering" - deya erkalanib turgan murg'ak qalb egalariga yana yangidan yangi asarlar yozib ularni xursand qilib yuravering.IJodingiz porloq bo'lsin. Ollohdan sizga uzoq, umr, sihat salomatlik, oilaviy baxt tilayman. Tavallud ayyomingiz muborak bo'lsin.

Ҳозирги кунимизда болалар адабиётининг энг забардаст устуни эканингиз шубҳасиз... Сизнинг исмингиз, хоҳлаймизми-йўқми, бизни болаликка етаклайди, ундаги шўхликларимиз, беғуборлигимизни ёдга солади. Илтимосим - ижоддан ҳечам чарчаманг. Яратган Эгам Сизга куч-қувватни янада зиёда этсин. Шу билан бирга Сиздан ҳозирги куннинг ижодкорларига маслаҳатларингизни бериб боришингизни жуда-жуда истар эдик...

Умрингизни зиёда ва янада мазмунли бўлишида самимимй тилакларимни билдириб қоламан...

Мен эртаклар дунёсидан адабиёт оламига "сариқ девни миниб" кириб келганман. Шу боис Худойберди Тўхтабоев энг севимли ёзувчиларимдан бири бўлиб қолаверади. Шеърий тўпламим босилиши билан биринчилардан бўлиб севимли адибимизга етказаман, Х.х.

Фурсатдан фойдаланиб энг эзгу ва самимий тилакларимни билдираман. Илоҳим умрингиз узоқ, ижодингиз эса янада баракали бўлаверсин.

Умрингиз узоқ бўлсин, Алиполвоним ҳам Сизнинг янгидан-янги асарларингизни ўқиб катта бўлсин.
https://img.uforum.uz/images/hjcesin5611862.jpg
ПС: Ўғлим Али (айиқчали тўқ сариқ рангли кийимда) Худойберди Тўхтабоевникида меҳмонда :) Ўша пайтда 3 ойлик эди.

https://img.uforum.uz/images/ywahzkz6107275.jpg

Tabriknomalarni Xudoyberdi To'xtaboyev bilan Sanobar ayajon birgalikda o'qishdi.

OmoNning xabarini o'qishganligida yuzlariga mitti Alibekning rasmini ko'rib quvonch yog'ilib ketdi, -"Katta yigit bo'lsin"- deb duo qildilar.

https://img.uforum.uz/images/kozmjsb2001744.jpg

https://img.uforum.uz/images/cdfqfrl7852922.jpg

Xudoyberdi To'xtaboyev: "Forumdoshlar meni e'zozlagan ekan, ular ham doimo xalqning ardog'ida yurishsin"

Ushbu viktorina g'olibi deb Komiljon Aslanov belgilandi. Tabriklaymiz.

Katta rahmat.

Альбатрос, ютуғ муборак, укам! Табриклаймиз!http://uforum.uz/images/icons/icon7.gifhttp://uforum.uz/images/icons/icon14.gif

Rahmat opajon. Qani endi shunaqa viktorinalar ko'proq bo'lib tursada, unga hamma forumdoshlar ishtirok etib bahslashsalar...

Xudoyberdi To'xtaboyev "Mungli ko'zlar" asari orqali bir oilaning parokandalikka uchrash masalalarini yaqqol yoritib berganlar. Oilada milliy va ma'naviy qadriyatlar qadrlanmas ekan, u tannazulga yuz tutadi, farzandlar mehrdan bebahra o'sishadi, degan g'oyani ilgari surgan. "Mungli ko'zlar" hozirgi kunda yosh avlodning tarbiyasi uchun ahamiyatli asardir.
Bugun Toshkent shahar Sergeli tumanidagi 8-maktabda yozuvchi Xudoyberdi To'xtaboyev bilan "Mustahkam oila-yurt poydevori" mavzusida ijodiy uchrashuv bo'lib o'tdi. Ijodiy uchrashuvda ushbu tumandagi "Temiryo'lchi" mahallasi fuqarolar yig'ini raisi Abdujabbor Karimov ham ishtirok etdi.

https://img.uforum.uz/images/whplnqr9746102.jpg

Tadbir jarayonida 8-maktab o'quvchilari Xudoyberdi To'xtaboyevning "Quyonlar saltanati" asaridan sahnalashtirgan lavhalarni namoyish qilishdi. Ifodali qilib deklamatsiya o'qishdi, raqs tushishdi.

https://img.uforum.uz/images/rzlhgjs5389313.jpg

O'z navbatida muhtaram yozuvchimiz ham bolajonlarga adabiyotga oid, ma'naviyat va ma'rifatga oid savollar berdilar. Faol qatnashgan o'quvchilar ZiyoNET axborot resurs tarmog'ining esdalik sovg'alari bilan taqdirlandilar.

https://img.uforum.uz/images/hsgrhcv4473112.jpg

Komiljon, ofisimizga kelib o'z sovg'alaringizni olib ketsangiz.

O'tkazilgan ijodiy uchrashuv haqidagi batafsil ma'lumot bilan fikr.uz sayti orqali ham tanishishingiz mumkin.

Тадбирдан ҳамма кўтаринки кайфиятда қайтишди. Болакайларнинг кўзларидаги қувончини кўриб одамнинг дилди яйрайди.Тадбир ажойиб, кўтаринки руҳда ўтказилди. Айниқса ушбу мактаб ўқувчилари севимли ёзувчисидан ўзларини қизиқтирган саволларига жавоб олишлари адиб билан юзма-юз мулоқат қилиши, болакайларга янги йил байрами олди катта совға бўлди десак муболаға бўлмайди. Қизиқарли ўйинлар, викторина савол-жавоблари ҳам ажойиб бўлди. Шу ўринда ўзининг вақтини аямаган фидоий ёзувчимизга ҳам раҳмат айтамиз. Умирлари узоқ бўлсин.