Nigora opa, javobingiz uchun katta rahmat!
Men uchun Navoiyning g`azallaridagi ishq tushunchasi ishqi Haqdir, o`sha uchun ba'zan mana shunga o`xshagan she'rlarda "oddiy" sevgiga Navoiyni misol qilib olishganda ozgina jig`ibiyron bo`laman. Qancha odam bo`lsa shuncha fikr :)

Хаётга, инсонга мухаббат, умрни ганимат билиб кадрлаш гоялари уфуриб турган куйидаги рубоий Навоийнинг карилик рубоийётига мансуб. У юксак санъаткорлик билан яратилган асардир:

Рубоийнинг бу кадар гузал ва таъсирчан чикишига радиф, кофия, тарсе, тадриж каби бадиий санъатлар омил булганки, уларнинг шархи оркалигина рубоий мазмунини тугри изохлаш мумкин. Навоий рубоийдек муъжаз лирик асарда олти сузли - "сени куп севармен, эй умри азиз" радифини куллаган. Жами етти суздан иборат мисранинг олти сузини радифга олиш бадииятда камдан-кам учрайдиган ходиса. Мусикий охангдорликни таъминловчи радифнинг тенг ярми "эй умри азиз" ундалмасидан иборат булиши эса тавсиф объекти-умрга, инсонга нисбатан эхтиросли, умидвор мурожаат хамда илинж, эътикод мавзуларини кучайтиради. Санъаткорлик шунда хам куринадики, шоир кофияланувчи мисралар бошидаги биргина сузни узгартиради, холос. Колган сузлар радифлигича сакланади. Аммо бадиий мазмун ривожланаверади. Бунинг устига, мисралар аввалидаги узх-гарувчи сузлар хам жун эмас. улар "жондин", "сондин", "ондин" сингари узаро кофияланувчи сузлардан иборат булиб, бунинг узи бир санъат. Туртликдаги уч мисра биринчи сузларининг узаро кофияланиши ва мисраларнинг сунгги кисмлари хам оагдош сузлар тизмасидан тузилганлиги тарсе санъатини юзага чикаради.
Мисралардаги асосий сузларнинг мазмуни силсилавий ривожланишига имкон берадиган тарзда жойлаштирилиши тадриж санъатини хам вужудга келтиради. Натижада, хаётга, инсонга мухаббатнинг мисрама-мисра, даражама-даража кучайиб борувчи тасвири пайдо булган: илк мисрада шоир ёрининг азиз умрини жондан-да купрок севажагини изхор этган. Лекин биргина жон фидо этиш билан каноатланмаган, чунки "жон" тушунчаси хаётга, маъшукага мухаббатни ифодалашга ожиз. Шундан сунг микдор тушунчасига мурожаат килинади. Шоир дунёда микдор тушунчасини ифодаловчи канчаки сон булса, ёрга булган мухаббат ушандан хам ортиклигини айтади. Лекин бундай микдор хам хаётга, бир умр азиз хисобланган инсонга мухаббат салмогини ифодалай олмайди. Нихоят, шоир умрга булган мухаббат чексиз ва улчовсиз эканлигини англайди ва ажойиб тарзда баён этади: "Эй умри азиз, энг олий даражада севиш мумкин булган бирор нарса булсаки, бошка бир нарсани ундан ортик даражада севиш булмаса, мен сени ушандан хам ортик, яъни имкондан ортик даражада севаман".

Devon. Zahiriddin Muhammad Bobur

http://ziyouz.com/images/books/bobur_sm.jpg

Muallif: Zahiriddin Muhammad Bobur
Hajmi: 569 Kb
Fayl tipi: pdf, zip
http://www.ziyouz.com/components/com...load_trans.gif Saqlab olish


Boburshoh: shoir va adib

http://www.ziyouz.com/images/books/boburshoh.jpg

Muallif: Vahob Rahmonov
Hajmi: 199 Kb
Fayl tipi: pdf, zip
http://www.ziyouz.com/components/com...load_trans.gif Saqlab olish
Online o'qish


Bobur — olim va mutafakkir

http://www.ziyouz.com/images/books/baburi.jpg

Muallif: Hasan Qudratullayev, Sultonmurod Olim va b.
Hajmi: 103 Kb
Fayl tipi: pdf, zip
http://www.ziyouz.com/components/com...load_trans.gif Saqlab olish

Adabiyotshunos olimlarning bahs-munozaraiga sabab bo'lgan ushbu g'azalning sharhiga e'tiboringizni qratmoqchiman.
G'azal matni bilan tanishib chiqqan kishi, iye biz mashrabni avliyo, pir darajasidagi mutasavvuf shoir desak, u tuppa-tuzuk dahriy ekan-ku, degan fikrga kelishi tabiiy bir holdir.
Aslida esa g'azalning ichki mohiyati bo'yicha mazmuni bilan tanishadigan bo'lsak, aslo unday emas.
Mashrab uchun namuna bo'lishga arziydigan ikki timsol bor. Ular: Ibrohim Adham va Mansur Xalloj. Ibrohim Adham podshoh edi, bir kechada shohona libosini darveshlik jandasiga almashtirib, Allohni izlab ketdi. Mashrabga uning mana shu fidoyiligi, Alloh ishqini ikki dunyoning ne'matiga almashtirmaganligi yoqar edi. Mansur esa, Allohni o'z qalbidan topib va "men"ligidan voz kechib, "Anal-haq!", ya'ni men-Haqman, Alllohman! dedi. Uni, xudolik da'vo qildi deb dorga osdilar. Qo'l-oyoqlarini chopib tashladilar, tanini kuydirib kulini Dajla daryosiga sochdilar. Mansurning so'zi esa "Men Allohning bir zarrasiman" degan ma'noda edi. Mansur Halloj timsoli insonning ruhiy hurligini cheklashga qaratilgan aqidalarga qarshi isyon, erkin fikrlilik ramzi bo'lib qoldi.

Mashrab she'riyatining so'fiyona ruhi uning "Bu tani xokiniyu ruhi ravonni na qilay?!" satri bilan boshlanadigan g'azalida yorqin ko'rinadi:
Xok-tuproq. Ruhi ravon-inson ruhi. Ruhning nimaligini tushuntirish o'ta mushkulligi Qur'oni Karimda ham qayd etilgan. Barcha odamlarning otasi Odam Ato tuproqdan yaratilgan. Demak, hammaning, jumladan, shoirning tani ham tuproqdan. shoirga nafaqat tuproqdan bo'lgan tan, balki undan ko'p bor yuksak bo'lgan ruh ham kerak emas. U qoshida jonona (jonona deyilganda Xudo ko'zda turilyapti)ni ko'rmas ekan, jonni ham, ruh deganlarini ham hech narsa deb biladi.
Ikkinchi baytda shoir yanada shakkokroq ko'rinadi:
Makkaga, uni "baytulloh"- Allohning uyi sifatida tavof qilgani boriladi. Mashrab bunga ko'nmaydi. U Makkaga yori bilan, boda bilan bormoq istaydi. Shoirning o'z mantig'i bor, albatta. Yopr Allohdir. Boda-uning ishqu muhabbati. U bundan boshqa hech narsani tan olmaydi. Shoir uchun Allohsiz Ka'ba "Ibrohimdan qolgan eski do'kon" ekani shundan

Chinakam so'fiyga xos jihatlari g'azalning ayni shu misralarida yaqqol namoyon bo'ladi. Oddiy kishinibng Allohga muhabbati, undan qo'rquvi tagida jannatga yetishish maqsadi turadi. Mutasavvuf uchun bunday maqsad ta'magirlik hisoblanadi. So'fiy yaratganning jamoliga yetishishni o'ylaydi. Unda Yaratganga muhabbat sababli jannatga erishish va do'zaxdan qutulib qolishni o'ylash-uyat. Cunki go'yo muhabbati uchun haq talab qilganga o'xshab qoladi. Chin ishq beg'araz bo'lmog'i kerak. Asar maqta'sida bu fikr ochiq va aniq aytiladi:
She'rdagi savol va xitob ohangi, "jonona" va "jon" so'zlaridagi bo'g'in takrori g'azalga alohida joziba bag'ishlagan. Ayni paytda, shoir ishqining butun mazmun-mohiyati oynadagidek namoyon bo'lgan.

Ажойиб! Зўр тахлил.
илтимос Нигорохон, агар иложиси бўлса Машрабнинг "Эшигингда" ғазалини хатлаворинг. Озодбек Назарбеков ашула қилиб этгани бору.
"Ман нола қилай, шому сахар дод эшигингда..."
Иложи бўлса шу тахлилга ўхшаган ёзсез. Тўғрисини этсам, шу ашуладан кейин Машраб ижодига жуда бошқача қарийдиган бўлдим. Ёшлигимизда эшитардигу, маъноларига этибор бермасдик, ёш ўтган сайин ақл киравераркан машнақа :)

Ушбу кушикни тинглаб газал матнини солиштирган инсонларнинг айтишларича, газалнинг баъзи бир байтлари Озодбек Назарбековнинг кушигида тушиб колган.
Балким сизларнинг хам тахлилларингизни укирмиз ва кейин уз фикримизни билдирармиз.