Tariximizning qora dog'lari: Boshda qilich o‘ynatib qo‘shib olish siyosati

[AbdulAziz]

Tariximizning qora dog'lari: Boshda qilich o‘ynatib qo‘shib olish siyosati (http://www.ziyouz.com/index.php?option=com_content&task=view&id=3572&Itemid=59)

http://ziyouz.com/images/qora_dog.jpg

Jahon tarixida rus imperiyasi nisbatan ancha yosh imperiya hisoblanadi. Podsho Petr Birinchi 1721 yilda Rossiyani imperiya deb e'lon qilgan bo‘lsa, 1917 yilgi oktyabr to‘ntarishini amalga oshirishi bilan V. I. Lenin bu saltanatning vorisi, yanada dahshatliroq davomchisi bo‘lgan qizil imperiyaga asos soldi. Holbuki, paydo bo‘lgan kunidan boshlab (hatto hali g‘oya darajasida bo‘lganida ham) butun dunyoda to‘ntarish yasab, tanho hukmron bo‘lish niyati bilan insoniyatga dag‘dag‘a qilib kelgan o‘sha «qizil imperiya» egallab turgan behad katta hududda qadimda ko‘plab imperiyalar hukmronlik qilib yoki ta'sir o‘tkazib kelganlar: Rum, Yunon, Germaniya, Vizantiya imperiyalari, Polsha, Litva, Shved qirolliklari, qator Osiyo, ya'ni Fors, Xitoy, Turk imperiyalari shular jumlasidandir. Shu o‘rinda aytib o‘tish joizki, turkiy xalqlarning ota-bobolari o‘tmishda o‘n olti buyuk imperiya ko‘rganlar: Buyuk Xun, Boti Xun, Ovrupo Xun (eramizning IV asrida Atoma Ovrupoda barpo etgan turkiy davlat), Ko‘kturk, Avar, Hazor, Uyg‘ur, Qoraxoniylar, G'aznaviylar, Buyuk Saljuqiylar, Xorazmiylar, Oltin O'rda, Buyuk Temur, Bobur, Usmoniylar imperiyalari. Bu o‘rinda rus xalqi uch yuz yilga yaqin davr mobaynida mo‘g‘ul-tatar xonliklari qaramligida bo‘lganligini ham unutmaslik kerak.

O'rta Osiyo va Qozog‘istonga yurish davrida Farg‘ona general-gubernatori: «Bir ming sart bir rus askari etigining poshnasiga arzimaydi». - deb yozgan bo‘lsa, ularning boshqa biri-Turkiston general-gubernatori Fon Kaufman: «Amir (Buxoro amri) isyonkorlaridan (1868 y.) birortasi ham asir olinmasin. Qo‘lga tushganlarning hammasi, hattoki yaradorlar ham otib tashlansin»,-deb farmon bergan edi.

Harbiy tarixchilar A. Terentev, M. Ivanin, 3. Kastelskaya Qozog‘istondagi shahar, qishloqlarni, O'rta Osiyoning madaniy markazi bo‘lmish Toshkent shahrini vayron etib, ming-minglab begunoh oddiy odamlar qonini daryo qilib oqizgan generallar Chernyaev, Skobelev, Ionov, Kuropatkin, Ivanovlarni qattiq qoralashgan. «Chernyaev ashaddiy shovinist edi. Uning nazarida, Qo‘qon xonligida yashagan o‘zbeklar, qirg‘izlar, qipchoqlar va boshqa xalqlar faqat to‘n (chopon) kiyganliklari uchungina qirib tashlashga loyiq»,- deb yozgan edi tarixchi zobit Kastelskaya.

«Skobelev Ivanovni zug‘umga olgach,- deb yozadi B. Nalivkin,- u qo‘l ostidagi askarlarini hujumga boshlab, emizikli bolalargacha chopib tashladi»...

davomi... (http://www.ziyouz.com/index.php?option=com_content&task=view&id=3572&Itemid=59)

[AbdulAziz]

Turkiston tarixining eng qonli sahifalari

http://ziyouz.com/images/Goktepe.jpg

Chor Rossiyasi istilochilari 1877-1878 yillari rus-turk urushi bilan band bo‘lishiga qaramay, 70-yillarda Xivani zabt etgach, asosiy kuchni Turkmanistonni, Akltaka vodiysida joylashgan Dinglitepa va Ko‘ktepa qal'alarini bosib olishga qaratdilar. Bosqinchi rus generallari Skobelev, Lomakin, Golovachev, Lazerev, Grodekov, Kuropatkin, Fon Kaufmandan iborat harbiy qo‘shin avval katta kuch bilan Dinglitepa qal'asiga hujum qiladi. Turkman himoyachilarining qattiq qarshiligiga uchragan rus bosqinchilari Kavkaz tomon chekinishga majbur bo‘ladilar. Lekin istilochilik rejalaridan voz kechmagan oq imperiyaning kallakesar generallari bir yil o‘tgach, 1879 yilning 28 avgustida katta harbiy kuch bilan yana Dinglitepa va Ko‘ktepaga hujumga o‘tadilar.

Chor generali Lomakin 16 yarim batareya, 20 ta yuzlik eskadron. 20 to‘p-zambarak qurilmasi bilan, ikkinchi bir rus generali Kuropatkin esa 540 piyoda rus, 318 kazak askarlari, 2 tog‘ to‘pi, 2 raketa qurilmasi bilan birlashadi. Har ikkala general qo‘l ostidagi askarlar, qurolli kuchlar general Skobelevning umumiy qo‘mondonligida 45 ta rota, 11 eskadron, 74 to‘p, 11 ta raketa qurilmasi, 8000 rus va kazak askarlari bilan 40 mingdan ziyod turkman himoyachilariga qarshi dahshatdi urush boshlaydilar. Bosqinchi dushman hujumiga qarshi yetti yashardan yetmish yoshgacha bo‘lgan jamiki turkman botirlari Vatan himoyasida turadilar. Aslida imperiya shunchalik katta harbiy kuchi bilan yarim Yevropani zabt etishi mumkin edi. Lekin Ko‘ktepa qal'asini 6 oygacha ololmagach, chor bosqinchilari hiyla ishlatishga o‘tadilar. Ular himoyachilar kuzini shamg‘alat qilib, qal'a devori ostiga lahm qazib borishadi va juda ko‘p miqdorda portlovchi modda joylab, yarim tunda portlatadilar. Dushman bilan qo‘rg‘on himoyachilari o‘rtasida misli ko‘rilmagan jang bo‘ladi. Rus bosqinchilariga qarshi turgan 40 mingdan ziyod botir himoyachining 20 mingdan ortig‘i jangda halok bo‘ladi, ko‘plari yaralanadi.

davomi... (http://www.ziyouz.com/index.php?option=com_content&task=view&id=3574&Itemid=59)

[Nigora Umarova]

Abdulaziz xalqimiz tarixining qora dog'lari hamda qonli sahifalarini aks ettirgan mazmunli maqola joylashtiribsiz, rahmat!
Chor Rossiyasining istilosi haqida Evril Turonning "Bu tog'lar, ulug' toglar" hamda Ibrohim Karimovning "Madaminbek" haqidagi tarixiy kitoblarida ham yaxhi ma'lumotlar berilgan.
Qiziq, xalqimiz shunchalik ham omi va ishonuvchan bo'ladimi?
Ikkinchi maqolada keltirib o'tilgan miltiq ko'tarib kelgan askarlarga ketmon va panshaxa bilan jangga chiqqani, yoki Xudoyorxonning aldanib qolishi, yog'iy bostirib kelayotganda uch xonlik birlashishi o'rniga bir-biriga adovat ko'zi bilan qarashi...
Xatolar, xatolar... Ajdodlarimizning qilgan mash'um xatolari...

[OmoN]

Ikkinchi maqolada keltirib o'tilgan miltiq ko'tarib kelgan askarlarga ketmon va panshaxa bilan jangga chiqqani, yoki Xudoyorxonning aldanib qolishi, yog'iy bostirib kelayotganda uch xonlik birlashishi o'rniga bir-biriga adovat ko'zi bilan qarashi...
Бирлашишган кунмаган Бухоро Амири эмасми? Хоразм хонлигига хужум бошланганида ёрдам бермаган, Кукон хонлигига хужум бошланганида оркасидан хужумга утганмиди?

[Nigora Umarova]

Бирлашишган кунмаган Бухоро Амири эмасми? Хоразм хонлигига хужум бошланганида ёрдам бермаган, Кукон хонлигига хужум бошланганида оркасидан хужумга утганмиди?

Бекорга шоир Турди Фарогий,
Тор кунгиллик беклар манман деманг тенглик килинг,
Туксон икки бовли узбек юртидир кенглик килинг,
деб ёзмаган эди.
Хамма хонлар хам уз мавкейини йукотишни хохламай харакат килишган.

[Nigora Umarova]

Поезд тунда келди Когонга,
Тиллоларни ортдик вагонга.
Янгради паравоз наъраси:
Йулдан коч-а, сартнинг боласи!..

Поезд елиб борар Шимолга,
Етмокка йул булсин шамолга,
Атроф бийдек туркнинг даласи,
Йулдан коч-а, сартнинг боласи.

Осмон тулиб борар тутунга,
Ортда багри тулиб кукунга.
Бухоронинг учди кораси,
Йулдан коч-а, сартнинг боласи.

Поезд кириб келди Тошкентга,
Холи куриб келди Тошкентга.
Тамбур тула сокчи сараси,
Йулдан коч-а, сартнинг боласи.

Козокнинг хам дашти кенг экан,
Бепоён бир юртга тенг экан.
Уч кунлик йул экан йулнинг ораси,
Йулдан коч-а, сартнинг боласи.

Сокчибоши энди хотиржам,
Куйлар колди ортда, отлар хам.
Аммо хамон уша ялласи:
Йулдан коч-а, сартнинг боласи...

Мухаммад Юсуф

[Nigora Umarova]

Юрак кони билан битилган сатрлар

- Ватан мукаддасдир. Кадрин билмок керак. Сотмаска ва ўлгунча айрилмаска керакдур...
- Келар замон учун хозирланайлук, ўтган замон учун эмас.

Махмудхўжа Бехбудий


- Хуррият берилмас, олинур!
- Жаннат каби гўзал юртинг бугун сендан иш кутадур!

Мунавввар кори Абдурашидхон ўгли


- Темур Кўраган каби дохийларни, Мирзо Бобур каби фотихларнинг, Форобий, Улугбек ва Али Сино каби олимларнинг ўсиб-унган ва нашъу намо килганлар, бил, ўлкани халокат чукурига караб судрагувчи, албатта, Тангрининг кахрига сазовордир.

Абдулла Кодирий


- Ватан – у менинг жону таним, саждаго?имдур. У менинг тўлин ойим, тинч-омонлигим, иззатим, шарафим. Каъбам, Киблам хамда гулистонимдур...
- Юртим, Туроним, сендан айрилмок – менинг ўлимим.
Сенинг учун ўлмок – менинг тириклигимдур.

Абдурауф Фитрат


- Туркистонли – шонимиз, туронли – унвонимиз,
Ватан – бизим жонимиз, фидо ўлсун конимиз!
- Ер юзинда ўзга бир олам эрур бизнинг Ватан,
Бошка хар бир ўлкадан кенг, хар диёрдан каттакон.
Бу Ватанни жон билан саклашга, Чўлпон, хозир ўл,
Кимки касд килса анга, кийсин пушаймондин кафан!

Чўлпон

[AbdulAziz]

Yurtimiz boyliklarining talon-toroji: madaniyatimizning dunyoga sochilgan durdonalari

http://ziyouz.com/images/Amudaryo-xazinasidan.jpg

Tarixdan ma'lumki, Turkiston inglizlar, olmonlar, Xitoy va boshqa imperialistik mamlakatlar uchun o‘lja manbai bo‘lib kelgan. O'rta Osiyoga yashirin yo‘l bilan turli maqsadlarni ko‘zlab kelib-ketgan ilmiy, harbiy ekspeditsiyalar, sayyohlar, tijorat vakillarini eng avvalo Osiyoning qimmatbaho, betakror boyliklari qiziqtirardi. 1931-1933 yillarda «Ost-Ind» kompaniyasining zobiti-leytenant Aleksandr Boris ma'lum vaqt Buxoroda yashab, 200 dan ziyod oltin, kumush tangalar, qimmatbaho taqinchoqlarni yig‘ib Britaniya muzeyiga taqdim etgan. Buxorodan olib ketilgan osori-atiqalar hozirda bebaho hisoblanib, bizning milliy boyligimiz Angliya mulki bo‘lib turibdi. Bu yaqin o‘tmishimizda diyorimizda ish olib borgan xususiy shaxs qilmishlaridan birgina misol. Qadim tariximizda va bizning davrimizda qilingan bunday o‘g‘riliklar va talonchiliklarni aytib ado qilish qiyin. Harholda shu hususda bir oz fikr yuritishga harakat qilib ko‘raylik.

O'rta Osiyo xonliklari xazinasi kirim-chiqimida, jumladan, Buxoro amirligi xazinasi haqida qayd etilgan hujjatlar ko‘rsatmasida xilma-xilliklar mavjud. Masalan, Buxoro amirining vaziri - qushbegi Mirzo Nasrulloning inqilobga qadar shaxsan o‘zi ro‘yxatga olgan boyligi quyidagilardan iborat bo‘lgan: Buxoro tillasi 114838 dona, rus tillasi 4365100 so‘m, yombi holidagi Gamburg tillasi-1108 pud (17 dona - 728 kg) kumush - 45 tonna, rus kumushi- 1385 pud (22 tonna- 160 kg) Buxoro tangasi - 62834780 dona, Buxoro mis tangasi - 731 pud (5 tonna 696 kg), tilla kukuni- 16 pud (1 tonna 56 kg), rus banki kumushi - 864 pud (13 tonna 724 kg), yirik brilliantlar - 3482 karat, buyumlarga tikilgan brilliantlar - 968 karat, kimmatbaho toshlar - 8617 karat bo‘lgan. Buxoro amiri Olimxon (1914-1920) qo‘lidagi rus sanoat banklari aktsiyalarining qiymati 33 million so‘m edi. Uning xazinasida 100 million Rossiya puli bo‘lgani ham qand etilgan.

davomi... (http://www.ziyouz.com/index.php?option=com_content&task=view&id=3575&Itemid=59)

[AbdulAziz]

Buxoro amirligining talangan oltinlari

http://www.ziyouz.com/images/stories/buhoro_oltin.jpg

O'z vaqtida yozib qoldirilgan hujjatlar va tarixiy manbalardan, tarixchi olimlarimiz keyingi paytlarda olib borgan jiddiy tadqiqotlardan ayonki, terrorchi qizil imleriya bolsheviklari Buxoro amiri xazinasidan tonnalab qo‘yma oltin va kumush, million-million so‘mlik oltin, kumush tangalar hamda oltin barobar boshqa qimmatbaho boyliklarni tashib ketganlar. Jumladan, olimlarimizdan I. Yo‘ldoshev va N. Haydarovning «Amir Olimxon xazinasi qaerda?» maqolasida («Fan va turmush» jurnali, 1991, 10- son) ta'kidlanishicha, 1914 yildan oldin amir xonadoniga tegishdi oltin, kumush pullar va boshqa qimmatbaho zeb-ziynatlar ro‘yxatini aks ettiruvchi daftarlarning o‘zi taxminan bir yarim olchin (bir olchin 70 sm ga teng) qalinlikda bo‘lgan.

«Buxoro amirining oltinlari» sarlavhali maqola mualliflari H. Uzoqov, S. Xolboev jiddiy tadqiqotlar natijasida amir qushbegi tomonidan ro‘yxatga olingan boyliklarni aniqladilar: «Buxoro tillasi- 1,148.380 dona, rus tillasi - 4,365.100 so‘m, yombi holidagi Gamburg tillasi- 1,108 pud (17 tonna 728 kg), yombi holidagi Gamburg kumushi - 2,844 pud (45 tonna 404 kg), rus kumush tangalari -1,385 pud (22 tonna 160 kg), Buxoro xazinasi - 62,834.780 dona, Buxoro mis tangasi - 731 pud (5 tonna 50 kg), rus banki kumushi - 864 pud (13 tonna 734 kg) va hokazo, jami 34 nomdagi qimmatbaho narsalar ro‘yxatga olingan.

Buxoro xalq inqilobi g‘alabasidan keyin Fayzulla Xo‘jaevning uyi amir Said Olimxon ma'murlari tomonidan talon-toroj qilinib, butun boyligi xazinaga o‘tkazilgan. Otameros boyliklardan 25 pud quyma oltin, 4,8 million tilla tanga (1914 yil pul hisobida), 5 pudga yaqin kumush tanga, 7 million atrofida qarz-kredit va boshqa qimmatbaho mol-mulkni Fayzulla Xo‘jaev Sovet huqumati ixtiyoriga topshirgan. Uning boyliklaridan o‘z maqsadlari yo‘lida foydalanib bo‘lgan bolsheviklar mulk egasi bo‘lgan Fayzulla Xo‘jaevning o‘zini 1938 yil 15 martda otib o‘ldirdilar.

davomi... (http://www.ziyouz.com/index.php?option=com_content&task=view&id=3590&Itemid=371)

[Nigora Umarova]

Otameros boyliklardan 25 pud quyma oltin, 4,8 million tilla tanga (1914 yil pul hisobida), 5 pudga yaqin kumush tanga, 7 million atrofida qarz-kredit va boshqa qimmatbaho mol-mulkni Fayzulla Xo‘jaev Sovet huqumati ixtiyoriga topshirgan. Uning boyliklaridan o‘z maqsadlari yo‘lida foydalanib bo‘lgan bolsheviklar mulk egasi bo‘lgan Fayzulla Xo‘jaevning o‘zini 1938 yil 15 martda otib o‘ldirdilar.



Fayzulloxon otasidan qolgan tillolarni hukumatga topshirdi. Bir kuni "xalqlar otasi" undan so'radi: Xo'sh otangizning tillolari bilan-ku safimizga qo'shildingiz. Ammo aytingchi, o'zingiz nima karomat ko'rsatdingiz Inqilobga?
Uni o'ldirishdi. Qanday o'ldirishganini ham hech kim bilmadi. Uning avlodi qolmadi. Uning avlodidan faqat ... Buxoro qoldi. Endi Buxoro ham keksaydi. Fayzulloxon inqilobga boshini tikdi. Shopmo'ylov Stalin esa qilich bilan chopib tashladi bu boshni!...
Uzilgan boshdan sachragan qon Buxoro minoralariga tegdi.
Balki, shuning uchun ham bitta-bitta qulayotgandir Buxoro minoralari?
Balki, shuning uchun ham sho'rdir bu qadim kent tuprog'i?
Balki, shuning uchun ham suvlari taxirdir Buxoroning?..

Muhammad Yusuf "Osmonning oxiri" dostonidan

[AbdulAziz]

Otaga vafo qilmagan, farzandlarga nasib etmagan yurt boyliklari

http://www.ziyouz.com/images/stories/buxoro.jpg

Buxoroning so‘nggi amiri yiqqan shuncha xazina, boyliklar uning farzandlariga nasib etganmi yoki yo‘qmi degan savol tug‘iladi. Haydarali Uzoqov va Sotimxon Xolboev «Buxoro amirligining oltinlari» nomli nufuzli maqolasida Buxoro amirligi xazinasida to‘plangan behisob oltin, kumush va boshqa qimmatbaho boyliklar to‘g‘risida ishonchli hujjatlar asosida fikr yuritadilar.

Kuybishev Buxoroga kelgan kunining ertasi amir xazinachisi otib o‘ldirildi. Biz hayratga tushdik. Bu voqea Frunze bilan Kuybishev xazinani aylanib yurganida sodir bo‘ldi. Xazinachi o‘ldirilgach, xazina kaliti Frunze bilan Kuybishev qo‘liga tegdi. Shu kuni Fayzulla Xo‘jaev ichki ishlar nozirligiga: «2-3 kishi Ark atrofini kuzatib yursin, shu kecha nimadir bo‘ladigandek ko‘rinadi», - deydi. Menga esa yaqin oradagi majlisda orden ta'sis etish to‘g‘risida taklif kiritgin, deb buyurdi. Frunze Buxoroga kelgan kunidan boshlab Ark ichida yashayotgan edi. Kuybishevga ham yashash uchun Ark ma'qul bo‘ldi. Biz ularga xizmat uchun odam bermoqchi edik, negadir rad qilishdi. O'zlariga sodiq askarlardan birini tanlab olishdi. Ertasi kuni Fayzulla Xo‘jaev ichki ishlar noziri bilan uzoq vaqt suhbatlashdi. Keyin mening oldimga kelib; «Kecha men o‘ylagan voqea yuz berganga o‘xshaydi», - dedi. U odatiga ko‘ra yuzma-yuz gaplashdi. Men undan: «Qanday voqea yuz berishi mumkin?», - deb so‘rasam: «Kechasi Arkka «cherniy zona»dan bir necha bo‘sh arava kelib, yuk bilan chiqib ketibdi.

Xazinani o‘marishganga o‘xshaydi, - dedi. Shu kuni biz Frunzedan ordenga ishlatish uchun tilla kerak, deb xazinaning kalitini oldik. Kirsak, bir kechada xazinaning qariyb hammasini gumdon qilishibdi. Qaerga, nima uchun olib ketishganini bila olmadik». (I. Xudoyor. Fayzullaning armoni. «Xalq so‘zi», 1992 yil 23 may).

davomi... (http://www.ziyouz.com/index.php?option=com_content&task=view&id=3592&Itemid=59)

[Nigora Umarova]

Бухоронинг асл фарзанди

Ўзбек миллатининг асл фарзанди Файзулла Хўжаев 1896 йилда Бухоро хонлиги даврида Бухорода йирик савдогар оиласида дунёга келади. Унинг отаси Убайдуллахўжа Косимхўжаев Москвада хусусий савдо махкамасига эга бўлиб, Россиянинг ўзида хамда хорижий бозорларда коракўл тери билан кенг микёсда савдо-сотик юргизар эди. У келажакда ўглини ўзига ўхшаган эътикодли, илмли, мусулмон бўлиб етишишини истар эди. 1907 йилда ўн бир ёшли Файзуллани отаси Москвага олиб кетади. Москвада у беш йил давомида уйда ёлланган рус ўкитувчиларидан сабок олади. Бирок Файзулла ўн олти ёшга хам тўлмасданок отаси оламдан ўтди. Шундан сўнг Файзулла Хўжаев тарбияси камбагал дехкон оиласидан чиккан онасига колади. Унга онаси хаётдаги барча яхши-ю ёмон томонларни уктириб, кизикувчан, зийрак йигитчанинг хаёт хакидаги тушунчалари шаклланишида катта роль ўйнаган биринчи омил онанинг таъсиридир. Файзулла Хўжаев 1913 йилда жадидлар харакатига кўшилади. Бу харакат Бухоро шароитида маълум тараккиёт ахамиятига эга эди. Ёш Файзуллада тараккийпарвар гояларнинг шаклланишида Бухоронинг дастлабки маърифатпарварларидан бири Абдулвохид Бухоновнинг сезиларли таъсири бўлган.
Бухорода демократик харакат ахоли ўртасида маърифат ва маданият таркатиш учун курашдан бошланади. Бу янги усул мактаблари (мактаби усули жадиди) очишдан бошланди. Мазкур мактабларда диний таълим асослари билан бир каторда математика, география, табиатшунослик каби дунёвий ва ижтимоий фанлар хам ўкитилади. Янги усул мактаблар Бухорода аввалдан мавжуд бўлган мактабларга (мактаби усули кадими)га карама-карши йўсинда ташкил этилади.
Миллий зиёлилар ва махаллий хукуматнинг маорифни ислох килиш харакатига етакчилик килган айрим вакиллари мавжуд тузумга ва Бухородаги мустабид бошкарув усулига танкидий назар билан караганларнинг барчасини янги усул мактаблари атрофига бирлаштира бошлади. Бухоро ўша йиллари мусулмон динининг бешиги, ислом динининг таянчи хисобланар эди. Шахардаги 364 энсиз ва тор кўчаларда 360 мачит ва хаммаси бўлиб 20 мингга якин талабага эга бўлган 138 мактаб ва мадраса бўлиб, талаба ларнинг аксари кўпчилиги рухоний, савдогар, амир амалдорлари ва бой табака вакилларининг болалари эди.
Файзулла Хўжаев ўз мамлакатининг иктисодий, ижтимоий-сиёсий ва маданий сохалардаги колоклигига бархам бериш, халк оммасининг турмушини яхшилаш йўлларини кидирди. Бу борада Файзулла Хўжаев ва ёш бухороликлар хам бир масалада – Бухорони тараккиёт йўлига олиб чикиш масаласида бир хил фикрда эдилар.
Жадидлар дастлаб маданий-окартув ишлари билан шугулландилар, кейинрок эса унча-мунча демократик озодлик хакидаги талаблар билан чика бошладилар. Жадидлар харакатида фаол катнашган Файзулла Хўжаев Бухорони тараккий эттириш учун хам айрим ўзгартишлар киритиш лозимлигига тобора кўпрок ишонч хосил кила бошлади. У жадидлар орасидан ўз гояларига тарафдорларни хам топди ва улардан бошка сафдошлари билан биргаликда, 1917 йилда Ёш бухороликлар партиясини тузди. 1917 йил апрелда Ёш бухорликлар Файзулла Хўжаев бошчилигида халкка баъзи бир демократик эркинликларни бериш кераклиги тўгрисидаги талаблар билан амирга мурожаат килдилар. Аммо амир ёш бухороликларга ён босмади, улардан каттик ўч олди. 1918 йилда вужудга келган Бухоро Коммунистик партияси халк оммасининг туб манфатларини ифодалар эди.
Файзулла Хўжаев халк ишига шижоат билан киришиб хормай-толмай иш олиб бориб, БХСР (Бухоро Халк Совет Республикаси) Халк Нозирлари Советининг раиси лавозимида харакат килди.
Файзулла Хўжаев 1920 йил январда Тошкентда ташкил топган инкилобчи ёш бухороликлар партияси Марказий бюроси раиси бўлиб ишлай бошлади. 1920 йил 14 сентябрда Бухоро халк Нозирлар кенгаши тузилди. Файзулла Хўжаев ташки ишлар нозири лавозимида ишлай бошлади. Бухоро Республикаси давлат арбоби бўлган Файзулла Хўжаев биринчи кунданок мустакил сиёсат юргазишга, Россия ва хорижий давлатлар билан тенг хукукли алокалар ўрнатишга харакат килди. У ўзбек халкининг фарзандлари илм олиши йўлида анча ишларни амалга оширади. Талабаларни хориж мамлакатларига жўнатиб ўкитиш ташаббуси билан чиккан.
Файзулла Хўжаев маърузаларидан бирида халкига карата шундай деган эди: «Барча фикр ва барча билимлар ягона олий максад – бизнинг буюк Ватанимизни барча чоралар билан мустахкамлашга йўналтирилиши лозим».
Файзулла Хўжаев ўзининг халк олдидаги бурчини бажаришда куч ва соглигини аямасди. У хатто беморлигига карамасдан Москвада ёш республиканинг иктисодий ва маданий курилишига доир жуда кўп масалаларни хал килди. Файзулла Хўжаев БХСР хукуматининг бошлиги лавозимида тўрт йил ишлади, бу давр давлат арбоби бўлган Файзулла Хўжаев учун катта мактаб, хўжалик-ташкилотчилик ишлари мактаби бўлди.
Файзулла Хўжаевнинг Ўзбекистонни намунали республикага айлантириш тўгрисидаги эзгу нияти рўёбга чикди. У факат ўзбек миллатининг равнаки учун эмас, балки ўнлаб турли миллат фарзандлари мехнат килаётган Ўзбекистон Республикасининг равнаки учун, шу республикада яшаётган барча миллатларнинг бахтли хаёти учун курашди.
Файзулла Хўжаев рахбарлигида 1923 йилдаёк ахолига медицина хизмати кўрсатиш, умумий таълим мактаблари, билим юртлари ва курслар тармогини кенгайтириш сохасида анчагина амалий чоралар кўрилди. Ахолига – ишчилар, хизматчилар, хунармандлар, ерсиз ва кам ерли дехконларга давлат хисобидан медицина хизмати кўрсатиш, мехнат, ижтимоий таъминот хамда согликни саклаш нозирлиги томонидан йўлга кўйилди. Эски Бухорода 200 ўринлик дастлабки шахар касалхонаси, 12 та даволаш-амбулатория пункти очилди.
Халк маорифи хам анча ривожланди. 1923 йилда Бухоро республикасида 32 та бошлангич ва ўрта мактаб, тўртта мусика мактаби, иккита педагоглар тайёрлаш институти, 11 та болалар уйи, хунар мактаби ташкил этилди.
Халк маорифи, согликни саклаш сохасида эришилган дастлабки натижаларда Файзулла Хўжаевнинг салмокли хиссаси бор.
Ана шундай юксак, олижаноб ма?садларга интилган Файзулла Хўжаев ўзининг халк олдидаги бурчини жўшкин гайрат билан адо этди.
Аммо 1937 йил 9 июлда Файзулла Хўжаев Москвада камокка олинди.
Унга «Ўнг троцкийчи блок» фаолиятига кўшилганлиги, «Миллий иттиход» ташкилоти фаолиятига рахбарлик килганлик, «босмачилик» харакати кўрбошиларини кўллаб-кувватлаганлик, Фитрат, Чўлпон, Абдулла Кодирий, Бехбудий ва бошка ўзбек зиёлиларига гамхўрлик кўрсатганлик каби айблар кўйилган холда отишга хукм килинган. Шу тарика ўзбек халкининг оташ калб фарзанди Файзулла Хўжаев катагонлар курбонига айланган.
1965 йил 6 мартда Олий суд Харбий коллегияси Файзулла Хўжаевни айбсиз деб топди ва оклади.

[Nigora Umarova]

Биз нафакат Бухорони ёки Ўзбекистонни, балки Ўрта Осиёнинг мустакиллигини таъминлаш хакида ўйлашимиз керак.


Эркинлик тўгрисида тантанавор гапириш бошка-ю, бу эркинликларни амалда бериб кўйиш бошка, бу эркинликларни имтиёзли бир ховуч кишиларгагина бермасдан, балки бутун халкка, ишчилар, дехконлар ва мехнаткашларга, хуллас, халкнинг ўзига бериб кўйиш бошка.
( Файзулла Хўжаев«Озод халкнинг буюк хартияси» асаридан парча)



Аскад Мухторнинг «Бухоронинг жин кўчалари» киссаси, Комил Яшиннинг «Инкилоб тонги» драмаси, Н.Наимовнинг «Мен яшашни истайман» роман-хроникаси Файзулла Хужаевнинг хаёти хакида маълумот беради. Ундан ташкари Шахидлар хотираси фонди тарафидан чикарилган "Кор куйнида колган лолалар" китобида Файзулла Хужаевнинг оиласи ва кизи кай тарзда шимолий улкаларга сургун килинганлиги хакида ёзилган.

[Nigora Umarova]

Файзулла Хўжаев бой илмий мерос колдирган. У «Бухоро инкилобининг тарихига материаллар» асарини 1926 йилда ёзган.
1932 йилда «Бухородаги революция ва Ўрта Осиёнинг миллий чегараланиши тарихига доир» китоби босмадан чиккан.
Ўзбек халкининг оташкалб фарзанди, атокли давлат арбоби Файзулла Хўжаев «Ўзбекистон юксалиш йўлида» асарини 1936 йилда ёзган.
Файзулла Хўжаевнинг 3 жилдлик танланган асарлари 1970-1973 йилларда «Фан» нашриёти томонидан нашр этилган.

[AbdulAziz]

Istilo: uni amalga oshirganlar va ahli donish nazdida

http://ziyouz.com/images/isstilo.jpg

Bu xalqqa (o‘rta osiyoliklar — turkistonliklarga) iloji boricha, mumkin qadar ko‘proq paxta ektirish, ularni tinimsiz ishlashga majbur etish kerak, toki bu xalqning boshqa narsalarni o‘ylashga, siyosiy voqealarni anglab yetishga bir zum ham vaqti, xohishi qolmasin...
Amir isyonkorlaridan birortasi ham asir olinmasin, qulga tushganlarning hammasi, hattoki yaradorlar ham otib tashlansin!...
Biz xon bilan emas, balki xalq bilan to‘qnashdik. Uni bostirish oson bo‘lmadi, Ruslar O’rta Osiyoda bunday (Qo‘qondagidek) uzoq va qattiq qarshilikka duch kelmagan edilar...
Ulug‘ rus podshohi bizga qo‘shni davlatlarda xon va xalq o‘rtasida nizo chiqishiga yo‘l qo‘ymasligiga inonchimiz komil...
Fon Kaufman, Turkiston general-gubernatori.

Qo‘zg‘olonchilar (Dukchi Eshon boshliq 1898 yildagi qo‘zg‘olon) bizning uyquda yotgan 22 soldatimizni o‘ldirganliklari uchun buning xuniga isyonchilardan 22000 kishiga o‘lim jazosi berilib, 300 kishi Sibir surguniga hukm etildi. Qo‘zg‘olonchilar rahbari Dukchi Eshon yashagan joy. — Mingtepa tep-tekis qilinib, u yerga 200 oilali rus qishlog‘i qurildi...
Islom o‘z qiyofasida nufuzli bir kuchdirki, u bilan biz, ruslar, uzoq davrlargacha, muqarrar ravishda hisoblashishga majburmiz..."
Buyuk olampapoh, Siz boshqarayotgan hozirgi bug‘ va zlektr asrida hamma milliy nifoqlarni tekislaydigan, o‘zaro nizolardan kuchlangan umumiy tinchlik g‘oyasi va bunga qanday qilib bo‘lsa ham intilish chuqur mulohazali ish bo‘lur edi.
S. M. Duxovskiy, Turkiston general-gubernatori (Imperator Nikolay II ga yuborgan axborotnomasidan).

davomi... (http://www.ziyouz.com/index.php?option=com_content&task=view&id=3594&Itemid=59)

[AbdulAziz]

«Kurashmoq uchun o‘rganmoq kerak»

Rossiya imperiyasining yirik harbiy mutaxassisi, mashhur tarixchi, 1830-1840 yillarda Xivani zabt etish uchun yuborilgan harbiy ekspeditsiya qatnashchisi general-leytenant Mixail Ignatovich Ivanin (1801 -1874) ruslarning Sharqqa dastlabki yurishlaridagi muvaffaqiyatsizliklari sababini bu o‘lkalardagi xalqlarning buyuk sarkardalari harbiy mahoratini, usul va uslublarini o‘rganmasdan ishga kirishilganlikda ko‘radi. Shu boisdan u eng avvalo Chingizxon va Amir Temurning harbiy strategiyasi va taktikasini, ko‘zlangan maqsadga erishish yo‘llarini puxta o‘zlashtirishni tavsiya kilib hamda Rossiya hukumati bu borada amalga oshirishi zarur bo‘lgan va amalga oshirgan ishlarni yoritib, kitoblar (Dva polkovodtsa: Chingisxan i Mir Temur. S-Peterburg, 1874; Zapiski o gosudarstvennnx i obshestvenno-ekonomicheskix nujdax Turkistanskogo kraya. S-Peterburg, 1906) yozdi. Bu kitoblar o‘quvchida turli fikr-mulohazalar va xulosalar uyg‘otadi. Quyida ulardan ayrim parchalar keltiriladi.

davomi... (http://www.ziyouz.com/index.php?option=com_content&task=view&id=3595&Itemid=371)

[AbdulAziz]

O’rta Osiyoning bosib olinishi to’g’risida tarixiy tadrijiy ma’lumotnoma

TURKISTON-HARBIY OKRUGI SHTABINING NASHRI

Toshkent
Turkiston harbiy okrugi tipolitografiyasi
1909 yil

* Ilovaning 1-bo‘limidan boshqa bo‘limlarini rus tilidan Sh. Xolmurod tarjima qilgan.

HINDISTON BILAN SAVDO ALOQALARINI KENGAYTIRISH HAMDA XIVA BILAN TOTUV MUNOSABATLAR O’RNATISH MAQSADIDA IMPYERATOR PYETR BIRINCHI YERKYENT VA XIVAGA OTRYADLAR YUBORDI.

1715 yilda Buxgoltsning to‘rt yarim minglik otryadi Balxash ko‘ligacha yetib keldi va u yerda qal’a bunyod etdi, biroq chekinishga majbur qilindi.
1717 yili knyaz Bekovich-Cherkasskiy otryadi 3727 piyoda, 617 otliq dragun, 2000 kazak, 230 dengizchi askar va 22 ta to‘p-zambarak bilan Xivaga yo‘l oldi.
9 iyunda otryad Gurev shahridan chiqib, qumli dasht va sahrolar osha 2 oy yo‘l bosgach, Xivaga kirib keldi.
Xivaliklar avval to‘la tobeliklarini bildirdilar va joylashtirishga qulay bo‘lsin uchun knyaz Bekovichni o‘z otryadini kichik qismlarga bo‘lishga ko‘ndirdilar, shundan keyin Bekovichning ehtiyotsizligidan foydalanib, ruslarga qo‘qqisdan xiyonatkorona hujum qilib, o‘larni batamom qirib tashladilar.

davomi... (http://www.ziyouz.com/index.php?option=com_content&task=view&id=3596&Itemid=371)