Фасохат мулкининг султони: Алишер Навоий [Архив]

Nigora Umarova

06.02.2009, 16:27

Форумдошларимизга анкета саволлари:

1. Алишер Навоий хакида илк маротаба качон ва ким томонидан маълумотга эга булгансиз?
2. Алишер Навоийнинг кайси асарини севиб мутолаа киласиз?
3. Шеърият мулкининг дахосини кайси хикматини хаётий шиорингизга айлантирган булардингиз?
4. Сизнингча Навоийнинг ишки кимга каратилган эди?
5. Ёшларимиз Навоий асарларини севиб мутолаа килишлари учун асосий эътиборни нимага каратмогимиз лозим?
6. Хазрат бугунги кундаги тилимизнинг ахволини курганларида сизнингча нима деган булардилар?

Рухсатингиз билан анкета саволларига жавоб беришни узим бошласам...:187: :icon_redface:
1. Буважоним ва бувижоним 4 ёшлигимдан бошлаб Алишер Навоийнинг "Хайрат ул аброр" да келтирилган "Ёлгончи чупон" хикоясини ёддан айтиб беришарди. Бошланиши "Бор эди аввал замонда бир киши, доимо ёлгончилик килган иши..." деб бошланарди.
Айникса буважонимнинг "Нокасу ножинс авлодин киши булсун дебон.." деб бошлангувчи шеърни айтишлари жуда-жуда ёкарди.
2. Навоийнинг хар бир асари мен учун кадрли. Баъзан муаммоли вазиятларда колганимда Навоий асарлари оркали муаммоларга ечим топаман.
3. Одамлар орасида:
Кимки бир кунгли бузукнинг хотирин шод айлагай,
Онча борким Каъба вайрон булса обод айлагай.
Ишимда:
Илмни ким воситайи жох этар,
Узинию халкни гумрох этар.
4. 20 ёшигача маъшукасига, кейинчалик эса Хакка ва факатгина Хакка.
5. Катта ёшдаги богча тарбияланувчиларига хамда бошлангич синф укувчиларига чиройли расмли Алишер Навоийнинг хикоятлари ёзилган китобчалар чикариш керак.
6. Кузим курсин сени кургунча мундок,
Кесилсин тил сени сургунча мундок.("Сургунча" сузи "сурагунча" маъносида келган.)

Nigora Umarova

06.02.2009, 18:38

Узбек Навоийни укимай куйса... :-(( (http://uforum.uz/showthread.php?p=170916#post170916)
Oлтин бошнинг калла булгани шудир.
Бедил колиб Демян Бедныйни суйса,
Кора сочнинг малла булгани шудир...

Эркин Вохидов

Husen

07.02.2009, 12:06

Husen

07.02.2009, 12:07

Shomurodov Shohruh

07.02.2009, 18:02

Форумдошларимизга анкета саволлари:

1. Алишер Навоий хакида илк маротаба качон ва ким томонидан маълумотга эга булгансиз?
2. Алишер Навоийнинг кайси асарини севиб мутолаа киласиз?
3. Шеърият мулкининг дахосини кайси хикматини хаётий шиорингизга айлантирган булардингиз?
4. Сизнингча Навоийнинг ишки кимга каратилган эди?
5. Ёшларимиз Навоий асарларини севиб мутолаа килишлари учун асосий эътиборни нимага каратмогимиз лозим?
6. Хазрат бугунги кундаги тилимизнинг ахволини курганларида сизнингча нима деган булардилар?

1. Maktabda darsliklardan, birinchi marotabasi esimda yo`q. Aruzni tushunganimdan keyin umuman mumtoz adabiyot o`z chiroyini ochgan edi, aynan shundan keyin nafaqat Navoiy, balki boshqa shoirlarning ham asarlarini o`zgacha bir maroq bilan o`qir edim.
2."Hayrat-ul abror". "Lison-ut tayr" o`qish niyatim bor, lekin ba'zi bir sabablarga ko`ra hozir imkoniyatim yo`q :(
3."Kuchuk birlan ho`tikka qancha qilma tarbiyat,
It bo`lur dog`i eshshak bo`lmas ani hech odami."
4. Bolaligidan "Mantiq-ut tayr'ni sevib o`qigan kishida yoshlikdan Haqqa bo`lgan muhabbat paydo bo`lsa kerak...mening nazarimda kishiga qarata
Orazin yopqich ko`zimdin sochilur har lahza yosh,
Bo`ylakim paydo bo`lur yulduz nihon bo`lg`ach quyosh
deb aytib bo`lmasa kerak, yana bilmasam.
5. Umuman yoshlarda kitobga bo`lgan qiziqishni uyg`otish kerak, yoshlar dunyoqarashini kengaytirish, va hamda darsliklarda faqatgina g`azallarni bermay, ularning ma'nosini tushuntirish, navoiyshunoslar bilan uchrashuvlar o`tqazish kerak. Hamda maktab o`qituvchilarining saviyasini oshirish kerak.
6.Adabiy tilningmi yoki so`zlashuvmi??? Menimcha hozirdagi holat Navoiy paytidagiga o`xshashroq, ko`p kishi o`zbek tilini qadrini bilmaydi, yoki mensimaydi, ularga "Muhokamat-ul lug`otayn" kerak, faqatgina hozirgi holatga moslashtirilgan holda :)

Nigora Umarova

08.02.2009, 11:20

Фасохат мулкининг султони Алишер Навоий форс тилидаги газалларига Фоний (http://uforum.uz/showthread.php?p=172694#post172694), туркийдагиларига эса навоий тахаллусини куллаганлар.

Аммо, ҳазрат Навоий шу анъанага бир гал амал қилмаган. Туркий асарларидан бирига Фоний тахаллусини қўйган экан. Ўша асар қайси?

Хурматли Husen Tangriyev!
Саволингизни Абу Муслим очган "Адабиётдан ахволлар калай?" (http://uforum.uz/showthread.php?p=135193#post135193)мавзусига куйсангиз жоиз булармиди?

AbuMuslim

08.02.2009, 15:09

Nigora Umarova

08.02.2009, 15:47

Хакикатдан хам дунё тарихида Алишер Навоийнинг ўрни беқиёс... айникса турк диёри учун бебахо ва мислсиз хизматлар килган... Аллох раҳматига олсин...

Кеча УзбТВда хазрати Навоий хакларида бир яхши тахлилий дастур бўлди... яъни хазратнинг вафоти хакларида... яна янги нарсалар кашф килинибди... Кўрганлар борми? : )

Афсусларким, курсатувдан бахра олишдан бебахра колибмиз. Мир Хазратларининг вафотлари хакида кандай янги маълумотлар айтишди? Бу хусусда кайси адабиётшунос ва тарихчилар фикр юритишди?

Nigora Umarova

08.02.2009, 16:23

Nigora Umarova

08.02.2009, 16:36

Хазрат Навоий айтадиларки...
Хар кимсаки айламас ошукмогни хаёл,
Яфрогни ипак килур, чечак баргини бол.

***
Эр кишига зебу зийнат-хикмату донишдурур,
Яхши киймак бирла хотинларга оройишдурур.

***
Хуб йиртук тун била хам хуб,
Гул ямоглиг чупони била махбуб.

***
Оз демак хикматга боис ва оз емак сихатга боис. Огизга келганни демак нодон иши ва олдига келганни емак хайвон иши.

***
Кишида барча ахлоки хамида
Чу жамъ улди куярлар отин эхсон.
Бири ондин саходур, бири мурувват,
Булар гар йуктур, инсон эрмас инсон.

***
Билмаганни сураб урганган олим,
Орланиб сурамаган узига золим.

***
Оз-оз урганиб доно булур,
Катра-катра йигилиб дарё булур.

***
Сувнинг мазаси муз била, ошнинг мазаси туз била, одам яхшилиги суз била.

***
Яхши либос танга оройиш,
Яхши кулдош жонга оройиш.

***
Фосикдин хаё тилама,
Золимдин вафо тилама.

***
Ишксиз - кесак,
Дардсиз - эшак.

***
Хар югурган ёвушмас,
Хар айрилгон ковушмас.

***
Ушоклар иши нима булмас,
Писта кобуги кема булмас.

***
Яхши бул ё ямон, иккиси булурмен деган хамону ямон хамон.
Ямон била яхши орасида куп фаркдур: икки кеманинг учин туткон гаркдур.

AbuMuslim

08.02.2009, 17:48

Husniddin Ato

08.02.2009, 18:01

Hazratning siymolari solingan ba'zi suratlar.
Ushbu suratlar "Alisher Navoiy" nomidagi Adabiyot muzeyida olingan. Nigora Umarova takliflari bilan.
Adashmasam 2007 yil 27-Dekabrda.

http://uforum.uz/attachment.php?attachmentid=1128&stc=1&d=1234098022

http://uforum.uz/attachment.php?attachmentid=1129&stc=1&d=1234098022

http://uforum.uz/attachment.php?attachmentid=1130&stc=1&d=1234098022

AbuMuslim

08.02.2009, 22:07

Навоийинг бу расмлари канчалик "хакикат"га якин билиб бўлмайди...

Husniddin Ato

09.02.2009, 06:58

Навоийинг бу расмлари канчалик "хакикат"га якин билиб бўлмайди...
Sizda bulardan boshqa suratlar bo`lsa baham ko`rsangiz mamnun bo`lar edik.

AbuMuslim

09.02.2009, 12:19

Sizda bulardan boshqa suratlar bo`lsa baham ko`rsangiz mamnun bo`lar edik.

Билишимча хазрати Навоийни хеч ким расмга "туширмаган"... аммо адашмасам Бехзоднинг чизган расми бўларди...

Nigora Umarova

09.02.2009, 16:22

Мен хам шу тв дастурнинг сўнгини кўрдим... навоий вафотига баъзи сарой арбобларининг "кўли" борлиги хакида гап бўлаётган эди...

Бу борада тарихчи олим Умид Бекмухаммаднинг илмий маколасини укигандим.
Навоий касал холига карамай 29 декабрь куни Хусайн Бойкарони кутиб олишга чикади. Зурга турган шоирни муаррих Хондамир суяб туради. Хусайн Бойкаро билан куришаётган Хазрат Навоий хушларидан кетадилар. Табиблар сакта(инсульт) деб шоирга ташхис куйишади ва султондан зудлик билан шоирдан куйилиб колган конни чикариб ташлаш учун рухсат сурашади. Бирок Хусайн Бойкаро табибларнинг бу таклифларига жавоб кайтармайди. Икки кун вакт утгачгина шохдан рухсат тегади. Бирок вакт утган эди. 3 январь куни буюк шоир вафот этади.

Husniddin Ato

09.02.2009, 18:08

Sizda bulardan boshqa suratlar bo`lsa baham ko`rsangiz mamnun bo`lar edik.Билишимча хазрати Навоийни хеч ким расмга "туширмаган"... аммо адашмасам Бехзоднинг чизган расми бўларди...

Siz aytgan surat mana shu bo`ladi. (Adashmasam).

AbuMuslim

09.02.2009, 18:56

Мен бу расмни кўрмаган эканман... мен бошкасини назарда тутган эдим... балки мен айтаётган расмни Бехзод чизмаган... яъни шогирди бўлиши мумкин...

Husniddin Ato

09.02.2009, 19:25

Мен бу расмни кўрмаган эканман... мен бошкасини назарда тутган эдим... балки мен айтаётган расмни Бехзод чизмаган... яъни шогирди бўлиши мумкин...

Adashmasam siz mana bu suratni ko`rgansiz.

Lekin ushbu surat ostiga: Mu'allif: Mahmud Muzahhib, (XV asr mniaturasidan kattalashtirilgan nusxa.) - deb yozilgan.

AbuMuslim

09.02.2009, 19:56

Ха... мен назарда тутган расм шу эрди... :)

Билишимча, Хазратга ишланган кейинги расмлар Mahmud Muzahhibнинг расмлари асос бўлғон...

Husniddin Ato

09.02.2009, 20:52

Ха... мен назарда тутган расм шу эрди... :)

Билишимча, Хазратга ишланган кейинги расмлар Mahmud Muzahhibнинг расмлари асос бўлғон...

Shubhasiz.

Yana, Navoiy hazratlari haqindagi turli filmlar va yana bir necha tasvirlarda hazrat siymolari andoq nuroniy va keksa tasvirlanmishlarkim, adibimiz 60 yoshlarinda ham bunday ko`rinishda bo`lg`onliklariga shubha qiladurmen.

Nigora Umarova

10.02.2009, 12:51

Rahmatlik navoiyshunos olim Hamid Sulaymonning rafiqalari, adabiyotshunos Fozila Sulaymonova bilan qilingan suhbatda Navoiy siymosi haqida quyidagi fikrni bildirgandilar.

- Fozila opa, Navoiy suratlari xususidagi tadqiqotlarlaringizni, yozgan maqolalaringizni o'quvchilar yaxshi bilishadi. Ayting-chi, Navoiy bobomizning hayotliklarida ishlangan suratlari bormi?
- Navoiyning hayotligida ishlangan bizga ma'lum to'rtta rasmi bor. Bularning eng qadimiysi Turkiyadagi "To'p qopi revon" nomli turk sultonlari kutubxonasida saqlanadi. Bu rasm ishlanganida Navoiy 35 yoshlarda bo'lgan. Rasm, muraqqa", ya'ni maxsus albom tarkibida. Ikkinchi rasm 1485- yilda ishlangan bo'lib, Oksford universitetining Bodleyan kutubxonasida saqlanayotgan "saddi iskandariy" dostonining ichki varaqlaridan biriga chizilgan. Uchinchi rasm XV asrning 90-yillari boshida Xisrav Dehlaviyning "layli va Majnun " dostoniga ishlangan. Ushbu kitob Sankt Peterburgdagi Saltikov-Shchedrin nomli xalq kutubxonasi fondidan o'rin olgan. Va, nihoyat, to'rtinchi rasm 1495-yilda Nizomiy "Xamsa" siga ishlangan. Angliyadagi mashhur britaniya muzeyida saqlanadi. rasmlarning barchasi Behzod maktabiga mansub. Qolgan minniatyuralar to'g'risida hozircha bir narsa deyish qiyin.

Nigora Umarova

10.02.2009, 13:22

-Minniatyura san'atida inson ruhi, qiyofasi qanday aks ettiriladi?
- Minniatyura san'atining Behzodgacha bo'lgan davrida musavvirlar, umuman, inson qiyofasini yaratganlar. Biroq ularda biror yakka shaxsning alohida sifatlarini ifodalovchi qandaydir ramziy ishoralar ham mavjud bo'lgan. Behzod maktabining uslubi esa mutlaqo boshqacha. Bu maktab vakillariga, jumladan, Kamoliddin Behzodning o'ziga Navoiyning ta'siri nihoyatda sezilarli. navoiy o'gitlari natijasida ularning ijodida inson qiyofasini aniq, individual tarzda aks ettirish hollari kuchaydi. Alisher navoiy< Husayn Boyqaro rasmlari bunga misol bo'lishi mumkin.
- Navoiyning hozirgi suratlarini chizishda rassomlar qanday manbalarga asoslanishgan? Sizga qaysi rassomning ishi ko'proq yoqadi? Nima uchun?
- Navoiyning zamondosh musavvirlarimiz ishlagan birorta rasmi meni hozircha qoniqtirgani yo'q. Chunki ular asosiy manbalarni, hujjatlarni, ayniqsa Navoiy asarlarini chuqur bilishmaydi. Ular o'z ishlarida ko'pincha Mahmud Muzahhib asariga asoslanishadi. To'g'ri, Mahmud Muzahhib ham Behzod maktabi vakillaridan biri. Biroq u chizgan minniatyura 1501-yilga tegishli. ma'lumki, bu davrda Navoiy ancha keksaygan. Uning jismida fiziologik-anatomik o'zgarishlar ro'y bergan. Xususan, tishlari tushib ketgan. Mahmud Muzahhib asarida Navoiyning aynan mana shunday holati aks ettirilgan. Bu rasm bilan yuqorida tilga olingan to'rtta rasm orasida ancha farq bor. Menimcha, rassomlarimiz o'sha to'rtta rasmga asoslanishgani ma'qul. Ba'zi rassomlarimiz o'z tasavvurlariga ko'ra ish qilish odatini tashlashlari lozim. Meni to'g'ri tushuning. Bu gapni Navoiy naqadar mo'tabar zot bo'lganliklari uchungina aytayapman. Rassomning ijodiy fantaziyasiga, badiiy uslubiga bog'liq ishlar alohida masala. Bu o'rinda ularni adashtirmaslik kerak.
- Hozir Navoiyning turli suratlari e'lon qilinyapti. Shu ish to'g'rimi? Navoiy siymosini suratlarda bir xil qiyofada chizish g'oyasiga qanday qaraysiz?
- Navoiy qiyofasini turlicha chizish, bir so'z bilan aytganda, buyuk bobomiz uchun haqoratdir. Navoiyning turli yoshdagi rasmlarini ishlash mumkin, biroq turlicha qiyofada emas. Men buni bejiz aytmayapman. Qiyofani belgilovchi asosiy unsurlar bo'ladi. Ko'z, burun, og'iz, qosh kabi. Yillar o'tishi bilan ularning shakli kattarishi, rangi o'zgarishi aniq, ammo mohiyat o'zgarmaydi. mayli, Navoiyning turli yoshdagi rasmlari ishlansin, lekin har qanday kishi uning Navoiy ekanligini darrov bilib olsin, shu narsa qon-qonimizga singsin.
Mazmunli suhbatingiz uchun rahmat.

Nigora Umarova

10.02.2009, 13:28

https://img.uforum.uz/images/8196942.jpg

Ushbu asar "Hirot tongi" deb nomlanib, O'zbekiston xalq rassomi Abdulhaq Abdullayevga tegishli. Rasm 1968-yilda ishlangan.

Tohir Malik

10.02.2009, 13:47

Ассалому алайкум!

Миллат маънавияти хакида фикр юритишга ундайдиган мавзу очибсизлар. Рахмат.
Ижозатингиз билан Хазрат Навоий хакида фикрларимни билдирсам...
Биз ижодкорлар хазратнинг

Эй Навоий: сену Хисрав била Жомий таври,
Санъату рангни куй, сузда керак дард ила суз.

деган хикматларини шиор килиб олмогимиз жоиздир.
Яъни, "Эй Навоий, сен Хисрав Дехлавий ва Жомий сингари бул, шеърда чирой ва ранг-баранглик эмас, дард ва куйиб-ёниш булмоги керак".
Навоий уз ижоди билан жамият аъзоларининг такомил касб этмоги йулида хизмат килди. Унинг кахрамонлари Лайли, Бахром, Дилором, Искандар... халк хаётида чукур урин эгаллаган. Хозирда уларнинг номлари билан аталган фарзандлар бехисоб. Бирок, хамма гап уша юксак фазилатлар эгаси булган зотларнинг номини олишда эмас, балки уларнинг хислатларини узида касб этмок, ушаларга булмокка интилув, шу билан Навоий ибрати оркали маънавий такомилга эришмокликдадир.

Tohir Malik

10.02.2009, 14:59

Уз замондошлари ва келажак авлодга эзгулик дарсини укитар экан, Навоий инсоннинг маънавий такомили нималардан иборат эканини бирма-бир курсатиб утган. Киши хеч качон хеч кимга ёмонлик килмасин. Шунда узи хам ёмонлик курмайди.

Фил эрса агар хасминг(душманинг0 десангки зарар курмай
Бир пашшага оламда етказма зара харгиз .

Агар бир кунгли чуккан одамнинг кунглини кутариб бошини силасанг, гуё бузилиб ётган каъбани обод килгандай буласан.

Кимки, бир кунгли бузукнинг хотирин шод айлагай,
Онча борки, Каъба вайрон булса обод айлагай.

Минг йил муроду максадингга етиб шоду хуррамликда яшаганинг узгаларни муродига етказмакка сарф этган бир лахза умрингга арзимайди.

Кимса минг йил комронлик килса билким, арзимас
Дахр аро бир лахза булмокка биров коми била.

Навоий бундай окилона угитларни куп айтган. Охири шоир лунда килиб уз укувчисига хитобан дейди:

Навосиз улуснинг навобахши бул!
Навоий ёмон булса, сен яхши бул!

Яъни, икболсиз, саодатсиз кишиларга гамхур ва мехрибонлик кургаз. Агар Навоий ёмон булса, сен яхши булавер.

Tohir Malik

10.02.2009, 15:16

Баъзан "Навоийни жуда куп мактаб юборяпсизлар" деган таънали гапларни эшитамиз. Бунга жавобан улуг шаркшунос Евгений Эдуардович Бертельс 1948 йилда ёзган эдики: "Бизни гохо Навоийни идеаллаштиришда айблайдилар. Ахир Навоий шундай инсон булганки, уни идеаллаштирмасликнинг узи мумкин эмас!"
Идеал жамият курмок учун идеал ибратлар керак. Аммо улар сунъий, зурма зураки ясама ибратлар эмас, балки буюк ва олийжаноб гоя ва максадларга хаётини багишлаган, эл-юрт учун яшаган хизмат килган улуглар ибрати керак. навоий ибрати ана шунинг ёркин мисолидир.

Тиги бедоди агар кунглимни нокор айлади,
Элга ургон тиги бехад кунглума кор айлади.
Юз жафо килса менга бир катла фарёд айламан,
Элга килса бир жафо юз катла фарёд айларам.

Навоий инсонни улуглар экан, унинг бошка мавжудотдан имтиёзи сузда эканини таъкидлайди. Суз шу кадар кудратлики, ундан эхтиётлик билан фойдаланиш шу кадар катта бойликни унинг кимматини билиш зарур.

Барча кунгил дуржи аро жавхар ул,
Барча огиз хуккасида гавхар ул.

Навоий искандарнинг жахонгирлик фаолиятини каттик коралайди. Хатто жахонгирликни "жиннилик талвасаси" жохилликка интилиш деб атайди. Искандар етти иклимни фатх этди, етти денгиз, ун икки минг оролни эгаллади, яъжужлар йулини тусиб, девор курди ва хоказо. Аммо:

Анга килмади даври гардун вафо
Жафо бирла хам килмади иктифо.

Демак, бу дунёнинг шону шавкати уткинчи, у хеч кимга вафо килмас экан.

Tohir Malik

10.02.2009, 15:24

Навоий Накшбандийликнинг "Сафар дар Ватан" коидасини достонда шундай ифодалайди:

Мусофир бул, аммо Ватан ичра бул,
Тила хилвату анжуман ичра бул...
Киши хар не истар узинда топар,
Жахонда кезарнинг не маъноси бор?

Бундан шундай фикр тугиладики, эхтимол "сафар дар Ватан" инсоннинг тафаккур, хаёл, фикрлаш, дунёсидаги сафари эмасми? Бундай сафар шахснинг тафаккурини бойитиб, унинг маънавий такомилига боис булажаги шубхасиз. Бу худди хеч кимга куринмай парвоз килиш кабидир. Чунки у фикр парвозидир. Хам сайёр, хам парвоз самоси эса ватан-инсон жисми.

Ватан таркини бир нафас айлама
Яна ранжу гурбат хавас айлама.

Nigora Umarova

10.02.2009, 17:20

Kecha soat 18-00 da Istiqlol san'at saroyida "Istiqlol oftobi" xususiy korxonasi homiyligida Toshkent shahar hokimiyati hamda "Mahalla" jamg'armasi tomonidan "Navoiy va ma'naviyatimiz" deb nomlangan ma'naviy-madaniy teatrlashtirilgan tadbir o'tkazildi. Tadbirga kelgan qariyalar "Bo'lar ekan-ku, ma'naviyatimizni targ'ib qiladigan konsert uyushtirishsa" deb tadbirdan nihoyatda mamnun qaytishdi.
Tadbirda Yunus Rajabiy nomidagi maqomchilar ansambli, O'zbekiston xalq artistlari-Yayraxonim Abdullayeva, Afzal Rafiqov, Zuhra Ashurova, aka-uka Isroiljon va Ismoiljon Vahobovlar, Mahmudjon Tojiboyev, Nasiba Sattorova, Zamira Suyunova, Zulayho Boyxonovalar ishtirok etishdi. Jonli ijro asosida Navoiy g'azallaridagi qo'shiqlarning kuylanishi, "O'zbekiston" Milliy raqs ansambli qizlarining jozibali raqslari konsertga alohida fayz bag'ishladi.

Nigora Umarova

10.02.2009, 17:34

Tadbirdan lavhalar

https://img.uforum.uz/images/4881226.jpg

https://img.uforum.uz/images/4931836.jpg

"Emas oson bu maydon ichra turmoq,
Nizomiy panjasiga panja urmoq.
Bunda bor erur sheri jangi,
Gar sher o'lmasa, bordur palangi".

https://img.uforum.uz/images/4397153.jpg
"Men xastaki, bu raqamni chekdim,
Tahriri uchun qalamni chekdim..."

https://img.uforum.uz/images/6130304.jpg

Lolazor ermaski, olamdin jahong'a tushti o't,
Yo'q shafaqkim, bir qiroqdin osmong'a tushti o'q...

Nigora Umarova

10.02.2009, 17:44

https://img.uforum.uz/images/6044959.jpg (http://%5BIMG%5Dhttps://img.uforum.uz/images/6044959.jpg%5B/IMG%5D)

O'zbekiston xalq artisti Yayra Abdullayeva Navoiyning ushbu she'rini rus tilida ajoyib tarzda o'qib berdilar:
So'zni gar tuz(to'g'ri) dedim va gar ozdim(adashdim),
Neki taqdir aylading - yozdim.
Kilk o'larda varaqnigor(qalamning o'zi mening o'rnimga yozuvchi bo'lib ketgandi) manga,
Qayda bor erdi ixtiyor manga?
Neki yozding ani raqam qildim,
Shak emasdurki, sahv(xato) ham qildim.
Deganimni ulusqa marg'ub(ma'qul, yoqimli) et!
Yozg'onimni ko'ngilga mahbub et!
Xalqqa zebi torak(bosh bezagi) ayla ani,
O'qig'ong'a muborak ayla ani!
Yetti aflokni anga yor et!
Yetti iqlim elin xaridor et!

Nigora Umarova

11.02.2009, 14:57

Qorako'z kim?
Muhtaram forumdosh!
Navoiyning quyidagi g'azalini o'qiganmiz va ashulasini ko'p eshitganmiz:

Qorako'zim kelu mardumlig' emdi fan qilg'il,
Ko'zum qarosida mardum kibi vatan qilg'il!

Yuzung guliga ko'ngul ravzasin yasa gulshan,
Qadding niholig'a jon gulshanin chaman qilg'il!

Takovaringg'a bag'ir qonidin xino bog'la,
Itingg'a g'amzada jon rishtasin rasan qilg'il!

Firoq tog'ida topilsa turfog'im, ey charx,
Xamir etib yana ul tog'da ko'hkan qilg'il!

Yuzung visolig'a yetsun desang ko'ngullarni,
Sochingni boshdin ayog' chin ila shikan qilg'il!

Xazon sipohig'a, ey bog'bon, emas moni'
Bu bog' tomida gar ignadin tikan qilg'il.

Yuzida terni ko'rib o'lsam, ey rafiq meni,
Gulob ila yuvu gul bargidin kafan qilg'il!

Navoiy anjumani shavq jon aro tuzsang,
Aning bashag'lig' o'qin sham'i anjuman qilg'il!

Ushbu g'azalga turlicha sharhlar berilgan. Bularda ma'qul fikrlar bilan noma'qullari ham bayon etiladi. Shulardan biri Navoiyninh manzurini yigit emas, qiz deb tushuntirish, ikkinchisi, eng noma'quli-inson emas, xudo deb talqin qilish bo'ldi. Bu masalani hal qilish uchun mazkur g'azalni sharhlab berishni professor, navoiyshunos olim Alibek Rustamiydan iltimos qildik.

Nigora Umarova

11.02.2009, 15:14

Qorako'zim kelu mardumlig' emdi fan qilg'il,
Ko'zum qarosida mardum kibi vatan qilg'il!

Bayt "qorako'zum" degan murojaat bilan boshlanadi. Bu so'zning baytdagi "mardum", "mardumlig'" va "ko'zum qarosi" so'zlariga nisbati bor. Shuning uchun Navoiy o'z manzuriga, masalan, "dilo", "e jon" yoki biror so'z bilan murojaat qilmasdan, "qorako'zum" deb murojaat qilgan. "Mardum" deb aytiladigan ikkita so'z bor, biri "xalq" va "kishi" ma'nosida, ikkinchisi esa ko'z qorachig'i ma'nosida. Navoiy mazkur baytda shu ikki so'zning shakldoshligidan foydalanib, birlashtirib ishlatgan. Bu san'at hisoblanadi va "iyhom" deb ataladi. "Fan qilmoq" baytda "odat qilmoq ma'nosida ishlatilgan. "Fan" so'zining hunar, kasb ma'nosi bor, hunar doimiy mashg'ulot bo'lgani uchun bu so'zning "odat" ma'nodoshligi bor. "Vatan qilmoq" o'rnashib olmoq ma'nosida ishlatilgan.
Demak, Navoiy baytda ey mening qora ko'zligim, kel endi mardumlig'ni, ya'ni ko'z qorachig'i bo'lishni va kishilikni odat qil va mening ko'zimning qorasida mardum, ya'ni ko'z qorachig'i kabi va kishilar singari o'rnashib ol, degan fikrni bayon qilgan. Kishilikni odat qil, kishi kibi deyishdan murod pariy yoki farishtaga o'xshab ko'zdan g'oyib bo'lma deyishdir. Bunda manzurning nodirligiga ham ishora bor.
Ko'zimning qorachig'i bo'l deyishdan maqsad ko'z o'ngimdan ketma deyishdir. Kishining ko'z o'ngidan go'zal suratning ketmasligi uning ma'naviy kamolatiga sabab bo'ladi.

Nigora Umarova

11.02.2009, 15:27

Yuzung guliga ko'ngul ravzasin yasa gulshan,
Qadding niholig'a jon gulshanin chaman qilg'il!
Shoir manzurining yuzini gulga o'xshatgan. Gul so'zining birinchi ma'nosi atirguldir. Yuzning qizilligi va tarovati bilan gulga, ya'ni jaydari atirgulga o'xshatiladi. "Ravza" bog' degani. Shoir o'z ko'nglini, ya'ni ichki olamini ravzaga-bog'ga o'xshatgan. Ikkinchi misrada Navoiy manzurining qaddini nihol, ya'ni ko'chatga, o'z jonini gulshanga tashbih qilgan.
Bu baytda shoirning yuzing guli bilan ko'ngil bog'ini gulzor qil va qadding niholi bilan jon gulshanini chaman qilgin, deyishdan maqsadi shuki, kishining ko'zidan ketmaydigan go'zal surat ko'z qorachig'i orqali ko'ngulga o'tadi va uni bog'day obod qiladi. Agar buning aksi bo'lsa, ko'ngil fasod bilan to'ladi. Obod ko'ngil ham shu ko'ngil egasiga, ham o'zgalarga yaxshilik keltiradi. fasod ko'ngil esa turli balolarga giriftor qiladi.

Nigora Umarova

11.02.2009, 15:36

Takovaringg'a bag'ir qonidin xino bog'la,
Itingg'a g'amzada jon rishtasin rasan qilg'il!

"Takovar" deb otning chopqir turiga aytiladi, "bag'ir" jigar degani, "g'amzada" g'am urgan, ya'ni g'amda qolgandegan ma'noda, "rishta" ip, "rasan" arqon, bog' degani. Shoir bu baytda otni bo'yash uchun xino o'rniga bag'rim qonini berishga, itingni boylash uchun jonimning ipini bog' qilishga hozirman deydi. Bu xalqimizdagi "egasini siylagan itiga suyak tashlar" degan maqolga mos keladi. Do'st faqat o'zini emas, unga tegishli narsalarni ham do'st tutishi kerak. Albatta, yaxshining hamma narsasi ham yaxshi bo'lishi bor. "Mol egasiga o'xshar" yoki "mol egasiga o'xshamas, harom o'lar", degan maqol ham bor.

Nigora Umarova

11.02.2009, 15:48

Firoq tog'ida topilsa turfog'im, ey charx,
Xamir etib yana ul tog'da ko'hkan qilg'il!

Bu baytda firoq, ya'ni ayriliq tog' qazish mehnatiga o'xshatilgan.
"Ko'hkan" tog' qazuvchi degani, tog' qazuvchi deganda Farhod ham nazarda tutilishi mumkin. "Xamir etmak" qormoq ma'nosida ishlatilgan.
Agar kishining maqsadi Farhodnikidek tog'ni qazish natijasida hosil bo'ladigan bo'lsa, lekin Farhoddan farqli o'laroq bu tog'ni qazish umr yetmaydigan darajada qiyin bo'lsa, u maqsad yo'lida tuproqqa aylanishi mumkin.Navoiy mana shu holda ham maqsadga erishishga harakat qilaman, sodda qilib aytganda, o'lsam ham shu yo'ldan qaytmayman, deydi. Bunda menga yangi umr berilsa ham, mana shu ishimni davom ettirgan bo'lar edim degan fikr ham bor. Kishi maqsad yo'lida halok bo'lsa, umr bekorga ketmagan hisoblanadi. Shuning uchun shoir charxga, ya'ni aylanma harakatga ega bo'lgan olamga murojaat qilib, aylanib mening tufrog'imga yana odam bo'lish navbati kelsa, meni yana firoq tog'ining ko'hkani qilib tiriltir, yo'limda tog'day g'ovlar bo'lsa-yu, bu yo'lning azoblari tog' qazib yo'l ochishday qiyin bo'lsa ham, maqsaddan voz kechmayman, deydi.

Nigora Umarova

11.02.2009, 15:59

Yuzung visolig'a yetsun desang ko'ngullarni,
Sochingni boshdin ayog' chin ila shikan qilg'il!
Bu baytda "chin ila shikan" gajak va jingalak degan ma'noda. shoir manzurga murojaat qilib, ko'ngullar yuzungga yetishsin, yuzingdan ko'ngillar lazzatlansin desang sochingni boshdan oyoq jingalak qilib tashla demoqda. Nega shunday demoqda? Chunki oshiqning oxirgi maqsadi ma'shuqaning yuzini ko'rishdan iborat. Hech kim o'z do'stini ko'rgani borsa, uning bilan yuzlashmasdan orqasidan yoki yonidan ko'rib, bo'ldi ko'rdim, deb orqasiga qaytmaydi. Do'st do'stning yuzini ko'rgandagina uning ma'naviy tashnaligi qonib, ko'ngli taskin topadi. Soch yuz bilan tutash bo'lganligi uchun yuzni ko'rish umidida bo'lgan kishining ko'nglini iztirobga ham soladi va uni ko'rish umidini ham kuchaytiradi. Jingalak sochning oddiy sochga nisbatan mazkur xususiyati kuchliroq va jozibasi ortiqroq bo'ladi. Bunda jingalakka ilinish, osilish imkoniyati ko'pligi ham nazarda tutiladi. Buning yana bir ma'no jihati bor. Soch maqsadga erishish yo'llarini bildirar ekan, jingalaklik chigallik va qiyinlikni anglatadi. Yo'l azobi qancha ortiq bo'lsa, maqsadga erishish rohati shuncha lazzatliroq bo'ladi. Mehnatsiz muyassar bo'lgan narsa kishiga lazzat bag'ishlamaydi.

Nigora Umarova

11.02.2009, 16:11

Nigora Umarova

11.02.2009, 16:17

Yuzida terni ko'rib o'lsam, ey rafiq meni,
Gulob ila yuvu gul bargidin kafan qilg'il!
"Gulob", ya'ni gul suvi deb atirguldan olinadigan moyga aytiladi. shu moy qo'shilgan ichimlik ham "gulob" deb ataladi. Ammo bu yerda gul moyining o'zi nazarda tutilgan. Manzurning yuzi gulga va yuzdagi ter guldan chiqqan gulobga o'xshagani uchun shoir shular tufayli o'lsam, meni gulob bilan yuvib kafanimni gulning bargidan qilgin, degan. Nega shoir yuzdagi terni ko'rganda o'ladi, degan savol tug'ilishi mumkin. Go'zal yuzda ter paydo bo'lganda, ayniqsa u mehnat teri bo'lsa, husn ustiga husn bo'ladi va buni ko'rgan oshiqning shavqdan joni tanasidan chiqadi.

Nigora Umarova

11.02.2009, 16:36

Navoiy anjumani shavq jon aro tuzsang,
Aning bashag'lig' o'qin sham'i anjuman qilg'il!

Boshoq, ya'ni o'q uchi shaklan sham'ning alangasiga o'xshaydi. Navoiy shu o'xshashlikdan foydalanib, sham'ning tungi anjumandagi vazifasini, ya'ni yoritish va shu bilan anjumanni qizitish xizmatini kishining jonidagi shavq anjumanida ma'shuqning o'ti o'taydi, deydi. O'qdan murod ma'shuq tufayli oshiqqa yetadigan jabru jafolardir. Haqiqiy do'st do'sti uchun qancha qiynalsa, oradagi muhabbat shuncha ortiq bo'ladi. "Do'sting uchun zahar yut", "Jon chekmasang jonona qayda" degan maqollarning ma'nosi ham shu. Oshiqning ishqini kamolga yetkazadigan narsa ham azobdir. Shuning uchun Navoiy o'ziga xitoban qorong'u ko'ngilni yoritib, unda shavq paydo qilib, ishqdan bahramand bo'lishni istasang, bu vazifani o'tirishda sham' bajarsa, ko'ngilda bu ishni ma'shuqning o'qi, ya'ni undan sening ko'nglingga sanchiladigan ishq azobi o'taydi, deydi.

Nigora Umarova

11.02.2009, 16:46

Endi Navoiyning bu g'azaldagi manzuri insonmi yoki Xomi, degan masalani hal qilaylik. "Qorako'zum"ni Xudo deb tushunish, birinchidan, ilmiy ma'lumotning yetishmasligi natijasida vujudga kelgan taassub, ikkinchidan , fazlfurushlikka bo'lgan intilish natijasidir.Hech kim, jumladan Navoiy shaklsiz Oliy Vujudga "Qaro ko'zum" deb murojaat qilmaydi, undan inson qiyofasiga kirishni talab qilmaydi va uning "yuzidagi ter"ni ko'rib o'lmaydi.
Navoiyning hamdiyalari, ya'ni Haq taologa bag'ishlangan she'rlari bor, lekin ularning o'z o'rni va o'ziga xos shakl bildirmaydigan so'z va iboralari mavjud. Masalan, shoir

Zihe husnung zuhuridin tushun har kimga bir savdo,
Bu savdolar bila kavnayn bozorida yuz g'avg'o...
, deydi. Mana bu yerdagi husn Haq taoloning husnidir. Agar bu husn ko'z yoki qosh singari shakliy tus olsa, uning egasi Haq taolo emas, jism bo'ladi, mahluqot husni Haq taolo husnining zuhuridan iborat. mavjudot, xususan, inson yuzi Haq taolo jamolining mazhari hisoblanadi. Ammo bu "Qora ko'z"ni Xudo deyishga asos bo'la olmaydi. Mazhar bo'lmish insonni zohir, ya'ni Haq taolo deb tushunish ko'zguni kishi deb bilish hukmidadur.

Shomurodov Shohruh

17.02.2009, 14:52

Xazon sipohig'a, ey bog'bon, emas moni'
Bu bog' tomida gar ignadin tikan qilg'il.Bu baytda kuz izg'irinining bog'ni xazon qilishi shahar devoridan oshib yopirilib kelib shaharni vayron qiluvchi sipohga o'xshatilgan. "Tom" so'zining birinchi ma'nosi devordir. Sho'x bolalar bog' devoridan oshib tushib bog'ni payhon qilmasliklari uchun devor ustiga tikon o'rnatish odati bor. Navoiy kuz kelgach, bog'ni xazon ta'siridan devorning tikanini ignadan qilsang ham saqlab qolib bo'lmaydi, deydi. Nega shunday deydi? Bu bilan navoiy, ikkinchi baytda aytilganidek, inson yuzining guli va uning qaddini niholidan vujudga kelgan ko'ngildagi ma'naviy bog' abadiy, unga fasllarning ta'siri yo'q, lekin moddiy bog' bu muvaqqatq narsa, demoqchi. Muvaqqat narsaga ishq qo'yib, shu tufayli o'zga kishilarga zarar yetadigan ishlarni qilib bo'lmaydi. Moddiy narsalarni insondan aziz deb bilish kishini haqiqat yo'lidan ozdiradi.

Qo`limga bir vaqtlar Erkin Vohidovning "Shoiru, she'ru, shuur" (adashmasam) degan kitoblari tushib qoluvdi. Unda ham shoir mana shu g`azalning ta'rifini keltirganlar. Ba'zibir sabablarga ko`ra esimda aynan shu misra qolgan edi. Shoir aytadilarki, bog` devorini qancha igna bilan o`ramaylik, kuz sipohi uchun bu hech narsa emas. Baribir barglar to`kiladi. Huddi shunday odam qancha o`zining yuragini ignalar bilan yopib o`ramasin, muhabbat kirib o`z kuchini o`tkazishi mumkin (yodimda qolganini o`z so`zlarim bilan yozdim).

Nigora Umarova

17.02.2009, 15:00

Qo`limga bir vaqtlar Erkin Vohidovning "Shoiru, she'ru, shuur" (adashmasam) degan kitoblari tushib qoluvdi. Unda ham shoir mana shu g`azalning ta'rifini keltirganlar. Ba'zibir sabablarga ko`ra esimda aynan shu misra qolgan edi. Shoir aytadilarki, bog` devorini qancha igna bilan o`ramaylik, kuz sipohi uchun bu hech narsa emas. Baribir barglar to`kiladi. Huddi shunday odam qancha o`zining yuragini ignalar bilan yopib o`ramasin, muhabbat kirib o`z kuchini o`tkazishi mumkin (yodimda qolganini o`z so`zlarim bilan yozdim).

Yana bir sharh bor. Inson umri fasllarga o'xshatilsa, bog'bon- bu Yaratguvchi hisoblanadi. Kuz fasli kelsa, bu bog'dagi gul va daraxtlarga ham albatta ta'sirini ko'rsatadi. Bog'bon kuz kelishiga monelik qila olmaydi. Ming qarilikning oldini olaman deb harakat qilgin, barcha harakatlaring zoye ketadi, degan ma'no ham bordek tuyuladi ushbu baytda

Shomurodov Shohruh

17.02.2009, 17:49

Nigora Umarova

17.02.2009, 17:59

Qo`limga bir vaqtlar Erkin Vohidovning "Shoiru, she'ru, shuur" (adashmasam) degan kitoblari tushib qoluvdi. Unda ham shoir mana shu g`azalning ta'rifini keltirganlar. Ba'zibir sabablarga ko`ra esimda aynan shu misra qolgan edi. .

Muhtaram xshom!
Imkoni bo'lsa yuqorida keltirib o'tilgan kitobdan sharhni qo'ysangiz, forumdoshlarimiz bahramand bo'lishardi.

Shomurodov Shohruh

18.02.2009, 11:49

Qo`limga bir vaqtlar Erkin Vohidovning "Shoiru, she'ru, shuur" (adashmasam) degan kitoblari tushib qoluvdi. Unda ham shoir mana shu g`azalning ta'rifini keltirganlar. Ba'zibir sabablarga ko`ra esimda aynan shu misra qolgan edi. .

Muhtaram xshom!
Imkoni bo'lsa yuqorida keltirib o'tilgan kitobdan sharhni qo'ysangiz, forumdoshlarimiz bahramand bo'lishardi.
Afsuskim bu kitobdagi sharh esimda yo`q, kitob esa hozir mendan 600 chaqirim narida.

Nigora Umarova

20.02.2009, 18:34

Afsuskim bu kitobdagi sharh esimda yo`q, kitob esa hozir mendan 600 chaqirim narida.

Mayli... Imkoningizga qarab.
Ushbu g'azalninh yana Najmiddin Komilovning sharhi varianti ham mavjud ekan.
Vaqt topib, albatta, menda mavjud sharhlarni qo'yishga harakat qilaman.

Husniddin Ato

20.02.2009, 18:36

Bir savolga javobingiz kerak azizlar.

Hazrat Navoiy ijodlariga mansub "Layli va Majnun" dostonining XXII chi bo`limida quyidagi bayt kealdi:

Kim ul buti Chinu mohi Farxor*,
Bu bog`da gar gul o`lsa, gar xor.

Dostonning nasriy bayonida "Farxor"ga "Qadimda go`zal qizlari bilan mashhur bo`lgan O`rta Osiyodagi shahar" deb izoh keltirilgan.

Bu shahar haqida nimadir biladiganlar bormi?

Nigora Umarova

25.02.2009, 13:54

Bir savolga javobingiz kerak azizlar.

Hazrat Navoiy ijodlariga mansub "Layli va Majnun" dostonining XXII chi bo`limida quyidagi bayt keladi:

Kim ul buti Chinu mohi Farxor*,
Bu bog`da gar gul o`lsa, gar xor.

Dostonning nasriy bayonida "Farxor"ga "Qadimda go`zal qizlari bilan mashhur bo`lgan O`rta Osiyodagi shahar" deb izoh keltirilgan.

Bu shahar haqida nimadir biladiganlar bormi?

Husniddin!

Siz so'ragan Farxor shahrining joylashgan o'rni bugungi kunda Tojikistondagi Xatlon viloyatiga (http://tg.wikipedia.org/wiki/%D0%92%D0%B8%D0%BB%D0%BE%D1%8F%D1%82%D0%B8_%D0%A5% D0%B0%D1%82%D0%BB%D0%BE%D0%BD)to'g'ri kelar ekan.
Bir qancha Navoiyshunos olimlar bilan gaplashib ushbu qarorga keldik.
Bundan tashqari Farxor atamasi "G'iyos ul-lug'at"da va Haydar Xorazmiyning "Gul va Navro'z" dostonida ham keltirib o'tilgan .

Андар биёбонхо ва андар куххои вай маъдани сим аст ва зар ва аз ин нохият аспони нек хезад бисёр” . Номи ин вилоятро Хатлон (خـَتلان) ва Хутлон (خـُتلان) ва ал-Хуттал (الختًل) низ овардаанд. Хаким Абулкосим Фирдавси дар “Шохнома” овардааст: Зи Хатлон в-аз Тирмизу Висагирд, Зи хар су сипох андар овард гирд. Дар рохномахо ва рохнамохои асрхои миёна Хуттал ё Хатлон аз иклими чахорум, тулаш аз хазоири Холидот “фо” (81 дарака) ва арзи он аз хатти устуво “к” (20 дарака) зикр шудааст.

Nigora Umarova

02.03.2009, 17:55

Алишер Навоий рубоийларидан намуналар

Гул борди эса, чаман муаттар бўлсун,
Шамъ ўчти эса, камар мунаввар бўлсун.
Шахзодага гар равза муяссар бўлди,
Султонга жахон мулки муяссар бўлсун.
* * *
Кўнглум гулу сарв майли килмас, нетайин?
Сарву гул ила даме очилмас, нетайин?
Хар шўх кўрунса, кўзга килмас нетайин?
Бир шўхким, ул тилар-топилмас, нетайин?
* * *
Эй, улки, сўзунг тушти хабиб олдида хўп,
Мендин йўлига бошинг кўюб, туфрогин ўп,
Ахбобга хам бирин-бирин хизмат этиб,
Арз айла, ниёз ила дуо кўптин-кўп.
* * *
Бердинг манга дайр аро икомат, эй, муг
Туттунг кадахи майи маломат, эй муг,
Бу ишни худ айладинг каромат, эй муг,
Ё рабки, хамиша бўл саломат, эй муг.
* * *
Эй, жони хабибу кўнгли ахбобга лол,
Мен хам килдим жону кўнгулни ирсол.
Кўнглумга бер ахбоб била жони висол,
Жонимни хабиб оёги туфрогига сол.
* * *
Жонимга етибтурур хумор, эй сокий,
Май туткилу берма интизор, эй, сокий,
Аввал ўзунг айла ихтиёр, эй сокий,
Туткил манга сўнгра зинхор, эй сокий.

Nigora Umarova

01.04.2009, 17:35

Falakdin yaxshilik yetgay debon ko'nglungni shod etma,
Yamonlig'kim yetar, holo unut, o'tganni yod etma.

Zamona ahlig'a gar yuz quyoshcha ko'rguzubsen mehr,
Vafo zinhorkim bir zarra chog'lig' e'timod etma.

Nujumi charx deb o'kma gadoning bax'yaliq sholin,
Tutunni charxu uchqunlarni anjum e'tiqod etma.

Fano ahli ayog'i tufrog'i sharhin yozar bo'lsang,
Qarog'imni hal ayla, ey rafiq, o'zga midod etma.

Midod etkon qarog'imni qilibon kirpikim xoma,
Ko'zumning pardasidin o'zga qag'ozga savod etma.

Qilib solih amal kasbi shioringni saloh etgil,
Vale fosid xayoling birla har dam bir fasod etma.

Chu bilding, rizq erur maqsum, chekma do'stdin minnat,
Qazodin xorij ermas ish, adug'a inqiyod etma.

Tilarsen faqr dashtidin qat' qilg'aysen eranlardek,
Bag'ir suv qil, yurak pargolasidin o'zga zod etma.

Navoiy, istasang uqbo murodin nomurod o'lg'il,
Agar dunyo murodi yo'qtur, o'zni nomurod etma.

Alisher Navoiy

AbuMuslim

23.04.2009, 02:54

Эй кўнгул, бир навъ ўлубмен аҳли даврондин малул
Ким, эрурмен кимки андин яхши йўқ, андин малул.

Ҳажр агар будур, нетай мен жонни, жон нетсун мени
Ким, эрур ҳар лаҳза мендин жону мен жондин малул

Тенгри халқ этмиш мени гўё малолат чеккали
Ким, даме йўқким, эмасмен халқи нодондин малул.

Неча диним узра титрай дилраболар кўйида,
Эй мусулмонлар, бўлубмен кофиристондин малул.

Истасанг мақсад, қадам қўй, таън тошидин не бок,
Каъба топти бўлмағон хори муғилондин малул.

Эй кўнгул, фикрингни қилким, дўсту душманлар юзун
Кўрмас эрди, бўлмаса сен зори ҳайрондин малул.

Эй муғанний, тут "Ироқ" оҳангию кўргуз "Ҳижоз"
Ким, Навоий хотири бўлмиш "Хуросон"дин малул.

AbuMuslim

26.05.2009, 23:33

Сизларга хазрати навоий ижодидан бир "кизик" нарса кўрсатай...

Аникроғи Хазрати Навоий ёзган тўрт катор шеърни турли тарафдан ўкиб ажойиб махоратни кўриб завкланса бўлади экан... мен ушбу 4 катор шеърнинг баъзи жойларини кўрсатиб ўтдим... колганини ўзларингиз топиб оласизлар деган умидда....

Мана бу тўртлик...

Дилбар эрур тенгсиз жахонда
Эрур ангахамма хуштору банда
Тенгсиз хуштори шайдосиман ман
Жахонда банда ман мананга

***

Дилбар эрур тенгсиз жахонда
Эрур ангахамма хуштору банда
Тенгсиз хуштори шайдосиман ман
Жахонда банда ман мананга

Дилбар эрур тенгсиз жахонда
Эрур ангахамма хуштору банда
Тенгсиз хуштори шайдосиман ман
Жахонда банда ман мананга

Дилбар эрур тенгсиз жахонда
Эрур ангахамма хуштору банда
Тенгсиз хуштори шайдосиман ман
Жахонда банда ман мананга

Дилбар эрур тенгсиз жахонда
Эрур ангахамма хуштору банда
Тенгсиз хуштори шайдосиман ман
Жахонда банда ман мананга

Nigora Umarova

28.05.2009, 13:37

Баъзан хазрат Навоийнинг шеърий мисраларидаги озгина грамматик узгариш билан бир сузнинггина такрор этилиши шеър мазмунига таъсир килади.

Хуросон бадандур, Хери жон анга
Хери жон, бадандур Хуросон анга.

Nigora Umarova

02.06.2009, 18:20

Алишер Навоийнинг "Жонга чун дермен: "Не эрди улмаким кайфияти? Дерки: "Боис булди жисм ичра маразнинг шиддати" матлаъи билан бошланувчи асарлари мусалсал газал тоифасига киради. Ушбу газалдаги куйилган масала матлаъдан мактаъга кадар тадрижий усулда ривожланиб боради.

Жонга чун дерман:"Не эрди улмаким кайфияти?"
Дерки: "Боис булди жисм ичра маразнинг шиддати"

Жисмдан сурсамки, "Бу вазъингга не эрди сабаб?"
Дер: "Анга булди сабаб утлуг багирнинг хиркати".

Чун багирдан сурдум, айтур: "Андин ут тушди манга"
Ким, кунгулга шуъла солди ишк барки офати".

Кунглума килсам газаб, айтурки:"Куздундир гунах,
Курмайин ул тушмади бизга бу ишнинг тухмати"

Кузга чун дерменки: "Эй, тардомани юзи каро",
Сендин улмиш телба кунглумнинг балову вахшати!

Йиглаб айтур кузки:"Йук эрди манга хам ихтиёр
Ким, курунди ногахон ул шух махваш талъати"

Эй, Навоий, барча уз узрин деди, улгунча куй
Ким, санга ишк ути-ук эрмиш азалнинг кисмати.

("Фавойид ул-кибар, 579-газал)

Nigora Umarova

02.06.2009, 18:31

Газал ишк оловида уртанган лирик кахрамон-ошикнинг уз халокатининг сабабини излаб, вужуди ва аъзоларини тафтиш этишидан бошланади:
Жонга чун дермен:"Не эрди улмаким кайфияти?"
Дерки: "Боис булди жисм ичра маразнинг шиддати".

Маълумки, Жон танани тарк этмасидан вужуд улимга юз тутмайди. Шунинг учун улмакнинг сабаби, аввало, Жондан сурокланаётир. Жон эса соглом вужудда ватан тутади. Жон танани тарк этган экан, демак, вужудда унинг яйраб яшаш имкони колмаган. Дарвоке, Жоннинг жавобидан хам шу маъно англашилади. Унинг сабаб курсатишича, ошик Жисми-жасади ичра мараз, яъни касаллик хуружи авж олгани улимга боис булган. Демак, калаванинг учи Жисмга бориб такалаётир. Жисм- жону вужуд хаётининг кургони. У узига хеч кандай хасталикни йуликтирмаслиги лозим. Заррача хасталик хамма фалокатни етаклаб келиши мумкин. Шундай андишалар билан лирик кахрамон энди жисмни сурокка тутади.

Nigora Umarova

02.06.2009, 18:36

Жисм хастахол вазиятга кандай тушиб колдийкин? Аммо бу уйчан саволига лирик кахрамон жуда тез ва кутилмаган жавоб олади:

Жисмдин сурсамки:"Бу вазъингга не эрди сабаб?"
Дер:"Анга булди сабаб утлуг багирнинг хиркати".

Жисм вазиятдан осонгина кутулиб чикиб кетади. Айбни багирга, аникроги, юракка осонгина агдариб куя колади. Гуёки, Багирнинг уртаниб ёнишидан Жисм-вужудга ут тушиб, у хароратланиб (иситмалаб), хасталик хуруж этган эмиш.

Nigora Umarova

02.06.2009, 18:43

Лирик кахрамон уз халокати сабабкорини топиш осон булмаслигини сезади ва фоже кисмати тарихини тафтиш этишда сабр-токат билан давом этади. Жисмнинг сузига ишониб, Багирдан хол сурайди:

Чун багирдан сурдум, айтур:"Андин ут тушти манга
Ким, кунгулга шуъла солди ишк барки офати".

Маълум буладики, Багир хам узини гунохкор деб хисобламайди. Гунохни хотиржамлик билан узидан сокит килади. Унинг сабаб курсатишича, Ишк деб аталган бир чакмок(барк) бор, унинг чакилиши - офат. Ногахонда ана шу Ишк чакмоги чакилгану, Кунгулга Шуъла солган. Яъни Кунгулга шуълавор ёлкин-Ишк офати оралаган. Ана шу ёлкиндан Багирга ут тушган...

Nigora Umarova

02.06.2009, 18:53

Карабсизки, Жон хам, Жисм хам, Багир хам бегунох. Бари гунох кунгулда. Чунки у ишк чакмогининг шуъласига урин берган. Лирик кахрамон халокати сабабчисини энди топгандай булади. Ходисалар силсиласи (занжири) келиб Кунгулга богланади. Хаммаси тугри, конуний. Агар ишк чакмогининг шуъласига Кунгил йул бермаганида, Багирга ут тушмас ва Багир хароратланиб ёнмас, "утлуг багир"нинг ловуллашидан Жисм дардга чалинмас, Жон танани тарк этмас, окибатда, лирик кахрамон халокатга учрамас эди.
Энди лирик кахрамон кайфияти, тасвир табиати кескин узгаради. Лирик кахрамон хакикатни аниклашга кийналаётгани, Жон, Жисм, Багирнинг саркашлиги, гунохни узидан сокит килиб, хамсоясига тункаётганидан тутакиб, сабр косаси тулади. Унинг тафтиши тергов тусини олади. У Кунгулни чинакам айбдор деб билади ва унинг хам саркашлик этишидан хавотирланиб, унга газаб мурожаат этади:
Кунглума килсам газаб, айтурки:"Куздундир гунах,
Курмайин ул тушмади бизга бу ишнинг тухмати".

Nigora Umarova

02.06.2009, 19:05

Воажаб, Кунгул хам кахру газабдан хеч бир хайикмай, узига куйилган гунохни тухмат деб, ундан бош тортаётир-ку! Кунгул гунохни осонгина кузгу кучиришини айтмайсизми? Харкалай, Кунгулнинг Кузни айблашида бир асос борга ухшайди. Бу Кузнинг куриш хусусиятидир. Кунгул: Куз махбубани курмаса, Ишк чакмоги шуъласи бизга тушмас эди, деб узини окламокчи, Кунгул кийналмай чап берган газабдан Кузнинг ахволи нима кечаркин?

Кузгу чун дерменки:"Эй, тардомани юзи каро,
Сендин улмиш телба кунглумнинг балову вахшати?!"
Сурокнинг сиёсати кузга келганда янада кучаяди. Энди у газабдан ошиб тушади. Дук-пуписа, дашном тусини олади. Бу муомаладан лирик кахрамоннинг уз халокатига жуда хам аник сабабкорни топганлигига ишонч рухини сезиш мумкин. Чунки у Кузга айб куйишдан бурунрок уни "тардомани юзи каро" дея уруш ва хакорат исканжасига олади. Сунг:"Сендин улмиш телба кунглумнинг балову вахшати!" дея уни катъий айблайди. Бу - байтнинг изчил бадиий мазмуни.

Nigora Umarova

04.06.2009, 14:48

Шу уринда сузлар замирига яширинган сифатлашларни хам шархлаб утайлик. "Тардоман" ва "юзи каро" сифатлари хаёсиз, ахлоксиз, ор-номуссиз маъноларида кулланган. Тортинмай ибосиз бокадиган кузга нисбатан шундай мазмундаги сифатлашлар, дархакикат, хозир хам кулланади ва бу хусусиятнинг турфа маънодош ифодалари халк тилида мужассам. Кизиги шундаки, бу уринда мазкур сифатлашларнинг лугавий маънолари хам бадиий мазмунни юзага чикаришга сафарбар килинган. Форсча "тардоман" сузи "тар" - "хул" ва "доман"- "этак" сузларидан тузилган кушма суз булиб, ундан "этаги хул" деган маъно англашилади. Бу суз Алишер Навоий ва бошка мумтоз адабиёт намояндалари ижодида хаёсиз, уятсиз, ибосиз, ахлоксиз, орсиз, номуссиз маъноларида фаол кулланган. Айни уринда у кузнинг табиий хусусиятини хам акс эттирган. Яъни, куз ахлокий маънодан ташкари хам "тардоман". унинг "этаги" хамма вакт хул, у хамиша намланиб туриш хусусиятига эга. "Юзи каро" хам шундай-хам табиий, хам бадиий хусусиятни камраб олган. Бу ифодада лирик кахрамон кузларининг каро тусда эканлиги хам тажассум топган.

Nigora Umarova

04.06.2009, 15:23

Кейинги байт хам кузнинг табиий вазифаси ифодасидан бошланади:
Йиглаб айтур кузки: "Йук эрди манга хам ихтиёр"
Ким, курунди ногахон ул шух махваш талъати".

Кузнинг асосий вазифаси куриш. Асли, шу вазифасини бажаргани учун хам таънаю дашномга дучор булиб турибди. Энди уз вазифасини бажарган кишига таънаю дашном ёгдириш зулмдир. Бу зулмга жавобан Куз йиглаш(яна бир табиий хусусият)дан узга кандай хам чора топа оларди? Вокеан, бегунох Куз йиглаб-сиктаб айтадики:"Ногахонда бир шух махваш талъати намоён булсаю, у бутун борликни махлиё, гузаллигига ром этса, унга карамасликка ёхуд уни курмасликка менда ихтиёр коладими?" Куз гунохни узидан шундай сокит киладики, ошик уз кисматига бошка бировни сабабчи деб топиши ё тахмин килишига урин колмайди. Кузнинг жавоби тафтиш ва терговга тортилган барча гумондорларни жавобгарликдан озод этади. Ушбу жавобдан ошик кисматида унинг вужуди аъзолари мутлако дахлсиз эканлиги тугрисидаги гаройиб мантик хам келиб чикади: "Эй, Ошик, ногахон ошиклар ахлини ошуфта этган ушал ойжамолнинг гузал сиймоси гавдаланди. Бу баркамол хусну жамолнинг жилваланиши бутун борликни сехрлади, кулдан ихтиёр кетди. Мен, яъни Кузнинг унга термулушдан узга чорам йук эди. Шу замон Ишк деган илохий чакмок чакилди. Унинг нуридан Кунгулга шуъла тушди: "Балову вахшат" янглиг мухаббат момакалдироги гумбурлади, Кунгул телбаланди. Вужудингда мухаббат утининг ёлкинлари олвланди. Багирга ут тушди. "Утлуг багир"нинг ёнгини Жисмга туташди. Жисмда харорат(ишк истмаси даражаси) кутарилди. Жисмнинг вазияти касалликка томон юз бурди. Заифлик зуридан вужуд улимга махкум булди. Жон Жисмни тарк этди. Натижада, Сен улим халокатига учрадинг". Мана, ошик уз вужуди аъзоларини тафтиш этганида келиб чиккан силсилавий фожиа тарихи.

Nigora Umarova

04.06.2009, 15:35

Хуш, бу ажойиб тафтиш кандай якун топади? Хар бир гумондор гунохга мункир келиб турганида, жабрдийда лирик кахрамон уз саволига хакконий жавобни, халокатининг чинакам сабабкорини кандай аниклайди? Ха, бунга койим жавоб топиши мушкул. Лекин улуг шоир фавкулодда гузал жавобни газалнинг мактаъ байтида жуда унгай ифодалаган:

Эй Навоий, барча уз узрин деди, улгунча куй
Ким, санга ишк ути-ук эрмиш азалнинг кисмати.

Дарвоке, барча бирин-кетин узининг узрини айтиб, гунохдан, жавобгарлик мажбурияти-ю жазодан халос булди. Энди такдирга тан бериб, ишк утида улгунча куйиш, ковурилишдан узга илож йук. Чунки ишк ути Оллох ато этган азал кисмати камонидан ошикка карата отилган ук экан. оллохнинг иродаси, Ишк офатидан саркашлик-бехуда.
Хуллас, ушбу газал хазрат Навоийнинг мисралар силсиласига сехр жойлаган пурсайкал газаллардан биридир.

AbuMuslim

14.07.2009, 01:46

Ўтган куни китоб дўконига кирган эдик...
Баъзи китобларни сотиб олдик... (Тохир Маликнинг "Келинлар дафтарига" деган уч жилдлик китобини ва хк...)
Завжамиз Шекспирнинг китобларини оламиз деб туриб колди... мен эса Навоий турганда бошкаларга йўл бўлсин дедимда Навоийнинг "хамса" китобини сотиб олдим... (янги нашри 5 та китоб экан) :biggrin:

Abror Qodirov

15.07.2009, 18:04

мен эса Навоий турганда бошкаларга йўл бўлсин дедимда Навоийнинг "хамса" китобини сотиб олдим..

Shekspirni ham o'qib qo'yish zarar qilmaydi. ;-)

AbuMuslim

05.10.2009, 14:26

Shekspirni ham o'qib qo'yish zarar qilmaydi. ;-)

Албатта Шекспирни хам ўкиймиз... Хазрати Навоий ва бошка боболаримизнинг китобларини ўкиб бўлгандан кейин... : )

AbuMuslim

05.10.2009, 14:27

Ҳижрий 844 йили Рамазон ойи ўн еттисида туғилган Низомиддин Мир Алишер Навоий Ислом неъматидан беқиёс даражада баҳра олгани туфайли ҳам бутун ижоди имон нури билан шуълаланиб туради.

Одамийликнинг энг улуғ ғояларини гўзал шаклда қалбга муҳрлайди. Ҳазрат Алишер Навоийнинг динимизг ихлос ва муҳаббати ҳаётда ҳам катта миқёсда кўп савобли ишларнинг амалга ошишига сабабчи бўлган. У Хуросонда Ислом равнақи учун ибодат аҳлига имкон қадар яхши шароит яратишга алоҳида эътибор берар эди. Улуғ шоирнинг замондоши, шогирди, машҳур тарихчи олим Хондамирнинг "Макоримул ахлоқ" тарихий асарида бу ҳақда қимматли маълумотлар бор.

...Бу обидлар ва бандалар паноҳининг жума ва бошқа намозларни жамоат билан ўташда ғайрати шу даражага етган эдики, Марғани боғида ғоят зийнатли бир масжид бино қилиб, ўз замонининг атоқли қориларидан Хожа Ҳофиз Муҳаммад Султоншоҳни имом белгилади ва ўзи у ерда беш вақт намозга ҳозир бўларди. Шунингдек, эшикдаги мулозимларни намоз адосига тарғиб қилиш, бирор кишидан ноўрин иш содир бўлса, жазолаш учун бир мухтасиб (тергаб турувчи) белгилаган эди. Шунингдек, Марғани боғи қаршисида бир маҳобатли масжид қурган, ҳақиқатан, бу бинонинг дилкушо фазоси қурувчи қалбнинг поклигидан дарак беради...

Бу хайрли бинолар қурувчи (ҳазрат Алишер Навоий)нинг қайта қурган масжидларидан бири Ҳирот жомеъ масжидидирки, (у) ҳақиқатан, илоҳий файзларнинг тўпланган жойи ва узлуксиз кудуратларни кетказувчидир.
Султон Соҳибқирон салтанати даврида, "Мақсура суффаси"нинг айвони қаттиқ зарарланди, гумбазнинг шипи хароб ҳолга келди. Юксак деворлари намозхонлар белидек букилди, пиллапоя устунлари сажда қилувчилар каби юзини ерга қўйди. Оқ ганчлар баланд шиплардан кўчиб тушди, қора тупроқлар саҳн юзасига тўпланди.
Мана бу ҳол у илҳоми илоҳийнинг равшан кўнглида жой олиб, у бинони қайта қуришга бел боғлади. Подшоҳи Исломдан (Ҳусайн Бойқаро) ижозат олиб, 903 йили шаъбон (1498 йил, март-апрел) ойида гумбазни ва "Мақсура" тоқини очишга амр қилди. Шундан кейин ўткир меъморлар ва синчков муҳандисларнинг маслаҳати билан, илгарисидан мустаҳкамроқ қилиб қуришга буюрди. "Мақсура суффаси"нинг икки томонида иккита юксак айвон вужудга келтирилиб, бунинг туфайли катта тоқ суянчиққа эга бўлди ва мустаҳкамланди ва у Қурувчи бинонинг тез битишига қаттиқ аҳамият берганидан, ҳар куни иш бошига ташриф қилар, кўпинча этакни бар уриб, мардикорлар қатори ишлар эди. Ҳар неча кунда меъморлар, усталар, балки барча ҳунармандларга қимматбаҳо тўнлар кийгизар ва беҳад инъом ва эҳсонлар билан уларни шодлантирар эди.

Шундай қилиб, Худонинг марҳамати ва подшоҳнинг узлукиз кузатиши билан уч-тўрт йилда битадиган иш олти-етти ойда тугади. "Мақсура" айвонининг баландлиги, Амирнинг (Алишер Навоий) ҳимматига мувофиқ, илгаригидан олти-етти заръ (Газга яқин узунлик ўлчови (1 газ – 0,71м.га тенг)) ортди. Ишнинг асли охирига етиб, бинонинг асоси мустаҳкамлангач, устки томондан безаш ва кўркамлаш фикри қўзғалди. Қилинган ишорат юзасидан билимдон муҳандислар, ишчан кошитарошлар, ҳунарманд наққош ва сангтарош усталар безаш ишига жиддий киришдилар. Тахминларга кўра беш йилда бажариладиган ишни бир йилда тамомладилар. Тоқ ва равоқларнинг ҳар томони мусулмон ва хитой услубида зийнатланди ва ҳалланди. Сафобахш суффаларнинг саҳнлари ажойиб санъат ва ғаройиб ихтиролар билан бошқа бинолардан мумтоз ва мустасно бўлди. Баланд гумбазларнинг шиплари яхшиларнинг номаи аъмолидек оқлик ва равшанлик қозонди. Айвонлар деворининг пастки айланаси қизил тошлар билан беркитилиб мустаҳкамланди...

Илгариги минбар ёнғоқ ёғочидан ишланган ва синиб кетган эди. Софдил Амирнинг кўнгли мармар минбар ясашни тақозо қилди. Улуғ даргоҳ мулозимлари қидира-қидира Хон вилоятидан мармартош топдилар. Эгасига батамом нархини тўлаб, бу жойга келтирдилар. Устод Шамсиддин сангтарош бу тошдан минбар ясашга киришди. Олий насабли Амирнинг ҳимматлари соясида шундай бир минбар қурилдики, оламни безовчи қуёш, хатиб каби ҳар тонг кўк осмон минбарига чиққанида, бу минбарнинг тенги ва ўхшашини кўрмайди.
Хулоса: бу жаннатмисол масжидни безаш ва пардозлаш ишлари тамом бўлганидан кейин, 905 йил шаъбон ойининг (905 йил шаъбон милодий 1500 йили март ойига тўғри келади) ўн тўртинчиси, чоршанба куни, тадбир эгаси Амир ош тортиш маросими ўтказиб, хатиб, имом, воизлар, қорилар, мутавалли, ходимлар, усталар ва иморат ишчилари бу маросимга чақирилиб, зиёфат маросимлари амалга оширилди. Қарийб юз кишидан иборат гуруҳнинг қобилиятли қоматлари қимматбаҳо пўстинлар, аъло чакмонлар ва бошқа хил кийим-кечаклар билан безатилди.

Шундан кейин бу табаррук мақомнинг томи юзасини мустаҳкамлаш ва чидамлилигини ошириш тўғрисида ишора қилди. Иморат ишчилари ускуна тайёрлашга ва усталар уларни ишга солишга киришиб, бир оз вақтда тахминан ўн тўрт жариб миқдоридаги бино томларини икки қават қилиб ёпиб, устини сомонли лой билан сувадилар. Кўнгилни бу ишлардан бамамом фориғ қилдилар. Шу пайтда ҳидоятли Амир яна бир тўй керак-яроғини ҳозирлаш тўғрисида қайта фармон берди. Фармон бажарувчилар бу ишга машғул бўлиб, бу чақириққа эллик бош қўй ва тўққиз бош от сарфладилар. Бошқа нарсаларни шунга қиёс қилиш мумкин...

906 йил душанба куни жумодил-аввалнинг бошида машойих, сайидлар, қозилар, олим ва фозиллар, амир ва вазирлар, пойтахт Ҳиротнинг ашроф ва аъёнлари, баъзиси ҳидоятли Амирнинг айтиши ва баъзиси ўз хоҳиши билан ўша файз-баракали ибодатхонага тўпланишиб, ғоят улкан бир йиғин барпо бўлди. Мўл-кўл ош-сув тортилганидан кейин, яна бир бор баланд даражали, дарёдай кенг Амир иморат ишчилари, усталар ва мардикорларга тўнлар кийгизди ва ҳурматлаш ҳамда узр баён қилиш маросимларини амалга оширди.

Бу Амирнинг ҳиммат қўли билан қурилган ҳар бир масжид тўғрисида алоҳида тафсилот берилса, бу қисқа рисола узайиб кетади. Шунинг учун бошқа масжидларни фақатгина санаб ўтамиз:

Сари пули Инжил масжиди;
Тали Қутбон масжиди;
Сари кўчаи Улуғ ота масжиди;
Сари кўчаи Амир Ислом масжиди;
Чаҳорсуқи Мирзо Алоуддавла масжиди ("Кўшки жаҳоннамой" томонида);
Қаландарлар маҳалласи масжиди ("Боғи Зоғон" ичида);
Тархониён маҳалласи масжиди;
Мир Одил маҳалласи масжиди;
Пули корд жомеъ масжиди;
Ийдгоҳ қишлоғидаги жомеъ масжиди;
Баҳра қишлоғи масжиди;
Исфизор жомеъ масжиди;
Ғурдаги масжид;
Қушнаж қишлоғи жомеъ масжиди;
Сарахс масжиди; Кароти Таршиз масжиди;
Астробод жомеъ масжиди.

Булардан ташқари, бино қилинган барча мадраса, хонақоҳ ва работларда ҳам масжидлар қурилган...

"Макоримул-ахлоқ" китобидан олинди
http://info.islom.uz/content/view/1877/995/

AbuMuslim

04.12.2009, 20:40

"ЭЙ КЎНГУЛ, КЕЛКИМ..."

Эй кўнгул, келким, бало базмида жоми ғам тутай,
Ўз қатиқ ҳолимға ўлмастин бурун мотам тутай.

Йиғлабон бошимға оҳим дудидин чирмаб қаро,
Мотамим эл сўнгра тутқунча, ўзум бу дам тутай.

Олам аҳлиға неча қилдим вафо, кўрдум жафо,
Эй кўнгил, кел-келки, тарки жумлаи олам тутай.

Эмдиким, ишрат сурудидин очилманг, эй жўнгул,
Навҳа оҳангин тузуб, бир дам сени хуррам тутай.

Мастлиғдин ўзга йўқ дардим иложи, соқиё,
Май кетурким, ҳам ичай, бир лаҳза они ҳам тутай.

Қўйғил, эй носиҳки, муғ дайрида ўз аҳволима,
Масти лояъқил ёқам йиртиб суруди ғам тутай.

Чун жаҳон бирла жаҳон аҳлиға йўқ эрмиш вафо,
Эй Навоий, мен фано сарриштасин муҳкам тутай.

Маълумки, йигитлик фасли - инсон умрининг энг гуллаган, ҳаётга шодлик, умид билан нигоҳ ташлайдиган, унча-мунча ғам-қайғуни кўнгилга яқин йўлатмайдиган бир фасл. Йигитлик умр баҳори ва уни баҳор гўзалликларидан ажратиб бўлмаслиги учун ҳам Мирзо Бобур: Баҳор айёмидур дағи йигитликнинг авонидур, Кетур, соқий, шароби нобким, ишрат замонидур, -деб ёзган эди. Аввал "Бадоеъ ул-бидоя", сўнгра эса "Ғаройиб ус-сиғар" девонидан ўрин олган Алишер Навоийнинг юқоридаги ғазали ҳам шоирнинг йигитлик даврида ёзилган. Бироқ унда "шароби ноб" эмас, "жоми ғам", қувонч эмас, хаёлга келавермайдиган "мотам" хусусида сўз юритилган. Айтиш керакки, ғазалнинг руҳи оғир ва қайғули. Оддий шеърхон нари борса, ғазалнинг бир-икки байтидан сўнг ўқишни тўхтатиши мумкин. Ахир, одам "ўз қатиқ ҳолиға ўлмасдан бурун" мотам тутадими - йўқми, бундан қатъи назар, вақт-соати етганда, у ўлади. Бас, шундай экан, тирикликни ғанимат билмай, унинг шодликларидан дилни яйратмай ўлим хаёлларига берилиб оҳ-воҳ қилиш нега керак?
Гап шундаки, Навоий ғазалининг мазмун моҳиятини тўғри англаш ва талқин этиш учун, энг аввало, шоир кўзда туттан ирфоний мақсаддан хабардор бўлмоқ керак.
Биринчи байтни ўқийлик:
Эй кўнгул, келким, бало базмида жоми ғам тутай,
Ўз қатиқ ҳолимға ўлмастин бурун мотам тутай.

Шоир бунда кимга мурожаат этаётир? Кўнгилга. Чунки, кўнгил ошиқнинг суянган тоғи, ишонган боғи. У ўз кўнглининг ҳукми ила яшайди. Унинг измидан нари кетолмайди. Энди у ўзи учун одатий маросим бўлиб қолган "бало базмида" кўнгилга ғам қадаҳини тутмоқчи. Зеро, унинг ҳоли ниҳоятда оғир. Шу қадар оғир ва қайғулики, ўлимини кутмасдан ўзи учун мотам ҳам тутмоқчи. Бу гаплар юракка ёмон таъсир ўтказиши табиий, албатта. Лекин Навоий замонидаги шеърхон, хусусан, ҳақ ошиқлари ва орифлар қалбида ушбу сўзлар ҳасрат эмас, шодлик бағишлаган.
"Бало базми" қандай базм, дея ўзингизга бир савол бериб кўринг. Дафъатан жавоб тополмайсиз. Бало сўзининг луғавий маъноси - офат, мусибат, фалокат, бахтсизлик, азоб, ғусса демак. Бало калимаси худди шу маъноларда ҳам Навоий шеърларида кенг ишлатилган. Шу билан бир қатор-да, улуғ шоир шеъриятида бало ирфоний ҳақиқатлар ифодаси учун ҳам хизмат эттирилган. Демак, матндаги асосий ғояга асосланиб, бу сўзнинг рамзий-мажозий мазмуни ҳисобга олинмаса, зоҳирий маъно ботиний маъно учун бир "парда" эканлигига диққат қилинмаса, хато мулоҳаза ва хулосаларга кенг йўл очилаверади. Навоийнинг бошқа бир ғазали матлаъида ўқиймиз:
Бало дашти аро Мажнун менингдек кўрмамиш даврон,
Қуюндек ҳар замон бир кўрмаган водийда саргардон.

Бу байтдаги "бало дашти" модаий-жисмоний ҳаётга дахлдор азоб-уқубат ёки кулфат мазмунида қабул қилинса, ғазал қаҳрамонининг аҳвол-руҳиясини тўғри шарҳлаш имкони бой берилади.
"Бало" - истилоҳий мазмунда ошиқлик ҳолининг камоли учун ҳақнинг содиқ қулига азият етказиши, оғир қийинчиликлар билан синовдан ўтказиши, яъни илоҳий имтиҳондир.
Шу боис қулдаги "бало" нақадар кўп ва қудратли бўлса, унинг Ҳаққа яқинлиги шу қадар ортади, деб ўйланган. Зеро, "авлиёнинг либоси, асфиёнинг (покланганларнинг) бешиги ва анбиёнинг ризқи балодир". Шу учун ҳам қадим китобларда, "Ҳақнинг шундай дўстлари бордурки, бир лаҳза балосиз қолсалар, неъматдан маҳрум бўлганлар каби оҳ ва фарёд чекурлар", дейилади. Шарқ шоирларининг завқ-шавқ ила балодан такрор-такрор баҳс юритишлари, сидқ ила Оллоҳдан бало тилашларининг замини ҳам ана шунда. Фузулий ёзади:
Ё раб балойи ишқ ила қил ошно мени,
Бир дам балойи ишқдин қилма жудо мени.

"Балойи ишқ ила" ошно киши учун ночорлик, бағри чоклик, кўз ёши тўкишлар мусибат эмас, балки мақсад манзилига яқинлашув ҳисобланади. Акс ҳолда Навоий "бало базми"дан шавқланиб сўзламасди. Энди иккинчи мисрага келсак:
"Ўз қатиқ ҳолимға ўлмастин бурун мотам тутай".

Ҳазрати пайғамбарнинг "Ўлмасдин бурун ўлинг!" деган машҳур ҳадислари бор. Бунда, албатта, жисмоний ўлимга эмас, нафсни енгишга даъват қилинган. Бу "ўлим" башарий ноқислик ва ожизликлардан фориғ бўлган янги бир маънавий туғилиш, илоҳий ирода соҳиби бўлиш мазмунига эга. Тасаввуф шеърятида бу ҳақда ниҳоятда кенг баҳс юритилган. Шу маънода Аҳмад Яссавий ҳикматларидан бирини келтириш мумкин:
Ихлосимни кўруб маъшуқ қўлум олди,
Файзу футуҳ тўла бериб йўлға солди.
Бўйнум эгиб моумонлик яксон қилди,
Туфроқ бўлуб ўлмас бурун ўлдум мано.

Инсоннинг иккинчи маънавий туғилишидан олдинги ҳаёти, ундан кейинги ҳаётидан бутунлай фарқ қилади. Шунинг учун у олдин кечган умридан кўп афсуслар чекади, пушаймонликларини сўзлашдан мароқланади. Зулматдан ёруғликка чиққан одамга ўхшаб, ғафлат, нодонлик пардалари билан бурканган башарий "мен"и билан гўё видолашади. Ўзича унга мотам тутади. Худди шу эҳтиёж сабабли Навоий ҳам:
Йиғлабон бошимға оҳим дудидин чирмаб қаро,
Мотамим эл сўнгра тутқунча, ўзум бу дам тутай,

-деган эди. Бундай ҳолатда фикр-қарашлар, ички изтироб ва азоблар тамоман ўзгаради. Инсон ўзини бошқа бир нигоҳда кўриб, олий бир мақсадларда сийратини тафтишдан ўтказади. Саломатликни - маломатда кўради. Руҳий ҳаётдаги шиддатли эврилиш, гўзаллик туйғусининг фавқулодда ўткирлашуви уни дунёдан йироқлаштиради. Деярли ҳамма нарса кўнглида азоб қўзғайди. На ўзидан, на дунё ва аҳли дунёдан қониқади. Шунинг учун:
Олам аҳлиға неча қилдим вафо, кўрдум жафо,
Эй кўнгул, кел-келки, тарки жумлаи олам тутай,

-дейиш нечоғлик табиий бўлса, ишқ баҳрига чўмиш, комил бир муршид қўлидан "май" - ишқ шаробини ичиб мастликка берилиш шунчалик заруриятга айланади. Аммо лаҳзаларда кечадиган ва юз очадиган фараҳли ҳол ошиқ кўнглига зоҳирий шодлик бағишламайди, аксинча, уни мисли кўрилмаган ғам-ғуссадан туғилажак қувонч оҳанглари бағрига тортади:
Эмдиким, ишрат сурудидин очилманг, эй кўнгул,
Навҳа оҳангин тузуб, бир дам сени хуррам тутай.

"Мастлиқдин ўзга йўқ дардим иложи, соқиё" дейди ғазал қаҳрамони. Ҳақиқатан ҳам шундай. Унинг эркинлиги ва ҳуррияти мана шу "мастлик"да. У ҳушёрликда билмаганини шу мастликда англаган, "Соқий" ҳиммати ва марҳамати ила ўзининг ишқ ва маърифатдан туғилган ва ҳар қанча ибрат олса арзийдиган янги "Мен"ини топган. Бу - ишқ доялик қилган шундай бир шахсиятки, у тош отганга гул отади, қаҳрга меҳр билан жавоб бера олади. Ҳар қанақа ғанимликни дўстлик билан таслим айлайди. Жаҳон ва жаҳон элининг вафосизлиги бошига бало бўлиб ёғилганида ҳам, "фано сарриштасин", яъни вафо маслагин маҳкам тутишга доимо содиқ қолади:
Чун жаҳон бирла жаҳон аҳлиға йўқ эрмиш вафо,
Эй Навоий, мен фано сарриштасин муҳкам тутай.

Иброҳим ҲАҚҚУЛ ("Навоийга қайтиш" китобидан)

Nigora Umarova

25.01.2010, 16:35

«КИЙИК ЧАРМИ ЗАИФ ЭГНИМГА...»

Кийик чарми заиф эгнимга мажнунлиғ нишони бас,
Жунун тоши синуқ бошим уза қуш ошиёни бас.
Дамингни асра, эй Исоки, ранжим даъфиға ҳар кун,
Ғизо ул ой қиличи захмининг бир sатра қони бас.
Сену ҳайвон суйи, эй Хизр, тутғил тарки жониким,
Менга ёр олдида ўлмак ҳаёти жовидоний бас.
Шаҳу иззат саририким, агар будур жаҳон жоҳи,
Манга идбор куйида мазаллат хокдони бас.
Ҳанию кўнглида пинҳон дирам фикрию ишқ ўти
Менинг кўнглумда куйдургон неча доғи ниҳоний бас.
Санга кавсар суйию лаҳни Довудийки, дайр ичра
Муғаний нағмаси бирла манга жоми муғоний бас.
Ҳаводис дафъига шаҳ кўк ҳисори узра гар чиқсун,
Ки фақр аҳли учун дайри фано дорул-амони бас.
Фиҳонким, лутфу қаҳрига тавофут йўқки ғам англаб
Фано аҳлига жаврин қилмади бу дайри фоний бас.
Навоийдек ўлар ҳолинда деманг ҳуру жаннатни,
Сизинг барчаки бу оворага бир кўрмак они бас.

Маълумки, инсон фарзанди учун дунёда ҳурликдан олий саодат йўқ. Шеъриятдаги энг гўзал ҳиссиётлар ҳурлик завқи эҳтиёжидан ёки ҳурлик ҳолатларида туғилгандир. Инсон нима учун комил бўлишни мақсад қилиб белгилаган? Нима учун у тинимсиз равишда комиллик йўлида ранж ва захмат чекиб келади? Бунинг жавоби битта: тўла маънода эркин бўлиш учун. Фикрда, ишда, яшашда ҳурликни қўлга киритиш - комилликнинг тамали ана шу. Баландпарвозроқ эшитилса ҳам айтиш керакки, эркинлик йўли - маъно ва маънавият, ҳақиқат ва руҳоният йўли. Фақат ҳурлик маслагига соҳиб одамгина Оллоҳ амру фармойишларини тўғри англаш ва Ҳаҳни ботилдан ажратишга қодирдир. Эркинлик чиройли гап эмас, балки амалий тажриба эрур. Азизуддин Насафийнинг таъкидлаб ёзишича, «Ҳур бўлмиш комил инсон саккиз нарсада мукаммалликка эришмоғи лозим. Булар: Яхши сўз, болиғ (балоғатли) фикр, тўғри фаолият, гўзал аҳлоқ, маърифат, тарк салоҳияти, узлат, sаноат ва қомул (мажҳуллик)дир. Ана шу саккиз унсурни ўзида мукаммаллаштирган киши комил ва озод, етук ва ҳурдир» Оддий кўринган бу саккиз «унсур»нинг биринчисидаёқ одам ўзининг ожизлиги, аҳлоқ ва фаолиятда албатта ноқисликка ён беришни намойиш қилади. Демак, ҳурлик деганда, энг аввало, фикр салоҳияти, аҳлоқ гўзаллиги, тўғри амал ва маърифат даражаси назарда тутилмоғи шарт. Зеро, маърифатсиз, фикр-савияси паст кимсанинг ҳурликка талпиниши хосиятсиздир. Бизнинг онг ва қалб ҳаётимиздаги кўп ожизликлар эрк масаласини беҳад тор англашимизга бориб тақалади. Алишер Навоийнинг ҳар бир ғазалида шундай маҳдудликка қарши ботиний исён бор. Навоий кўп ғазалларида ҳурликнинг туб моҳиятига таяниб фикр билдиради, ҳурлик маслаги шаклланган лирик «Мен»нинг сўз ва ҳолатларини кутилмаган тимсол, ташбиҳ, мажозларда тасвирлайди. «Бадойиъ ул-бидоя» девонидаги «Кийик чарми заиф эгнимга мажнунлиғ нишони бас», мисраси билан бошланадиган тўққиз байтли ғазал ҳам улуғ санъаткорнинг худди шундай шеърларидан бири. Унинг илк байтини ўқишданоқ сезгир шеърхон гап нима ҳақидалиги, нима учун шоир заиф вужудига «мажнунлуғ нишони» ўлароқ айнан «кийик чарми» хусусида ўйлаётганлигини осон илғайди. Зеро, кийик - тўла маънодаги эркинлик тимсоли. Шу боис ҳам «кийик чарми» заррача бўлсин, «Мажнунлар нишони»га монелик қилмайди.
Мажнун - жунун калимасидан пайдо бўлган. Жунун эса, аслида яшириниш, беркиниш демак. Тасаввуфда илоҳий ишқдан сармаст бўлиш, ақлу хушдан бегоналик ҳолига Жунун дейилган. Жунун камоли - ишқ ва эркинлик камоли. Ҳеч бир давр ва замонда жамият жунун камолини қувватламаган, қувватлаши мумкин ҳам эмас. Чунки «Жунун тоши синуқ бошим уза қуш ошиёни бас», деган даражага кўтарилган кишининг бу орзуси аҳли жамият учун тушуниксиздир.

Nigora Umarova

25.01.2010, 16:47

Ҳамма замонларда ҳам оддий одамлар жамоаси кечишни эмас, эришишни, узлатни эмас, ҳамжиҳатликни, мутлақ ҳурликни эмас, ўзаро боҳлиқликни маъқуллайди. Бунда ҳур ва озод бўла олиш, чинакамига ҳур ва эркин яшаш ҳамманинг ҳам қисматига битилмаганлигини олдиндан билиш керак. Юнус Эмро бир шеърида «Ичимда бир Мен бордир, «Мен»дан ичкари» - дейди. Аслида ҳақиқий ишқ ва ҳурлик соҳиби ўзликдан юксак кўтарилган ана шу «Мен»дир. Навоий бошқа бир ғазалида:

Танимга чоклар очти, не айб, агар ўлсам,
Ки руҳ булбулининг лойиқи эмас бу қафас,

деганида худди ўша «ичкари»даги «Мен»нинг ҳукмини ифодалаган. Бу «Мен» ҳамма нарсага бошқача қарайди, ҳамма нарсани мутлақо ўзгача кенгликларда идрок айлайди. Масалан, унинг нурга муносабатини олайлик. Кўзнинг нури кўради, бироқ кўрсатмайди. Ой, қуёш, юлдуз ёки оловнинг нури кўрсатади, аммо кўрмайди. Фақат Ҳақ Таолонинг нури ҳам кўради, ҳам кўрсатади. Демак, Хақ нури ила кўриш, билиш ва мушоҳада айлаш ошиқни ҳатто айрим набилар ва расулларга муҳтожликдан ҳам халос қилишга қодир. Қуйидаги байтлардаги мурожаатларда шундай ҳақиқат яшириндир:

Дамингни асраки, эй Исоки, ранжим дафъига ҳар кун,
Ғизо ул ой қиличи захмининг бир қатра қони бас.

Маълумки, Исо Руҳиллоќ ўзининг нафаси билан ўликни ҳам тирилтирган. Ғазал қаҳрамони эса Исо дами - нафасини гўё назарга илмайди. Яъни, «Менинг ранжим шифоси учун маъшуқам қиличи захмининг қатра қони кифоя», дейди. Навбатдаги байт маъноси ҳам шунга ўхшаш:

Сени ҳайвон суйи, эй Хизр, тутқил тарки жонимким,
Манга ёр олдида ўлмак ҳаёти жовидоний бас.

Бундоқ қаралганда, Хизрга насиб этган оби ҳаёт - абадий тириклик учун нақд нарса. Навоий тасвиридаги ошиқда бунга ҳам иштиёқ йўқ. У ҳаёти жовидонийга ўлим орқали эришмоқчи. Ёр олдидаги бу «ўлим» ҳам поклик, ҳам вафо, ҳам руҳни равшан этгувчи маърифий тириклик мазмунига эга. Бунда бошқа ҳақиқат ҳам бор, албатта. Хизрнинг олами - олами висол эрур. Ва истилоҳи суфияда Хизр баст (ёлвориш, рижо)дан киноят эрур. Ушбу ғазал алоҳида диққатга молик қаноат ва тарк туйғуси билан битилган. Шу боис унда кўпчиликка унча қизиғи йўқ бирор нарса учун, кўпчиликни қизиқтирувчи иккинчи бир нарса инкор этилиб борилади. Шоҳлик тахти ва иззати кимни ўзига жалб қилмайди, дейсиз? Жаҳонинг катта амал ва баланд мартабаларига очиқ кўз ила қарай олган, ҳурликнинг афзалликларини тўғри баҳолашга қодир киши, ҳеч шубҳасизки, ғазал қаҳрамонининг «Агар жаҳоннинг амалу мансаблари шу бўлса, менга бахтсизлик кўйида хорлик хокдони бас», дейишига асло эътироз билдирмайди:

Шаҳу иззат саририким, агар будур жаҳон жоҳи,
Манга идбор кўйида мазаллат хокдони бас.

Nigora Umarova

25.01.2010, 17:03

Ошиқ кўнгли - холис кўнгил. Холислиги шундаки, унда ишқдан ўзга ҳеч бир нарса ўрин топмайди. Чунки ошиқнинг бойлиги ҳам, давлати ва салтанати ҳам ишқдир. Ғанийликда эса бундай бирлик бўлмайди. Истанг-истаманг, «дирам фикри»дан фориғ бўлиш мушкулдир. Шу ўринда бир нарсани таъкидлаб ўтайлик. Моддий бойликнинг ўз-ўзича ҳеч қандай зарарли жойи йўқ. Лекин бойликка ҳавасдан - ҳирс, ҳирсдан ҳасрат туғилиши муқаррардир. Ҳамма гап мана шу кулфатдан ўзини муҳофаза эта олишда. Мол-давлатга қул бўлмаган одам дунёпарастлик ҳирсига берилмайди. Навоий кўнглидаги «доғи нихоний»ни софлик, воҳид мақсаддан чалғимаслик мазмунида тақин этиб, дейди:

Ғанию кўнглида пинҳон дирам фикрию ишқ ўти,
Менинг кўнглимда куйдирғон неча доғи ниҳоний бас.

Тасаввуф одоби бўйича тарки дунё ,қsилган киши тарки уқбога ҳам эришмоғи лозим. Жаннат хаёлидан йироқлик ўз-ўзидан воқе бўлмайди. Балки дийдорталаблик эҳтиёжини ифодалайди. Ва солик бутун борлиғи ила «Ҳар не қилсанг, ошиқ қилғил парвардигор», дея ёлворади.
Нақл sилинишича, Ҳазрати Довуд куй чалиб, қўшиқ айтганда энг хушовоз қушлар унинг елкасига келиб қўнишаркан. «Лаҳни Довудий» Довуд нағмаси Довуд пайғамбар куй ва қўшиқларининг бениҳоя гўзал ва таъсирбахшлигига ишоратдир. «Дайр» инсоният олами. «Жомлик муғоний» - ориф ва авлиёлар жоми. Навоий навбатдаги байтда «Эй жаннатпараст, кавсар суви ҳам, жаннат эшигини очувчи лаҳни Довудий ҳам сенга бўлсин менга ҳаёт гулшани ичра муғанний оҳангларию орифу авлиёлар суҳбатидан файз етса бас», деган фикрни илгари сурган:

Сенга кавсар суйию лаҳни Довудийки, дайр ичра,
Муғаний нағмаси бирла манга жоми муғонний бас.

Шоҳ ва фақир тазоди мумтоз адабиётимиз учун бир анъанага айланган. Бунда шоҳлик салтанатидан фақрлик салтанати ҳамиша устун қўйилади. Фақр икки маънони акс эттиради: биринчиси -- камбағаллик, йўқсиллик, бойликка муҳтожлик. Иккинчиси -- инсонинг ҳар жиҳатдан Оллоҳга эҳтиёжмандлик сезиши. Шу маънода кўп мол-давлатга эга кишилар ҳам фақир дейилади. «Рисолаи Ҳушайрий»да ёзилишича, фақр авлиёнинг шиори, асфиёнинг (соф кишиларнинг) зийнати ва Ҳақ дўстларининг хислати эрур. Шу боис Ҳақ халқин фақирлар воситасида кўрур. Фақрликнинг ҳурмати ва баракотидан халқу халойиқнинг ризқини оширар. Фақир – барча ёмон феъллардан қутулиб, яхши хислатлар ила ғанийлашганлиги учун фано ҳолига содиқдир. Навоий шундай фикр-қарашларга асосланиб фақру фаноликни улуғлайди:

Ғаводис дафъига шоҳ кўк ҳисори узра гар чиқсун,
Ки фақр аҳли учун дайр фано дорул-амоне бас.

Nigora Umarova

25.01.2010, 17:10

Фақир билан сўзлашганда, севги ва муҳаббат тили билан сўзлашмоқ керак. Чунки фақир ишқни Оллоҳга восил этадиган бош ва дахлсиз йўл ҳисоблайди. У фано филлоҳ мақомига кўтарилгач ўзини дунёвий ва ухровий бир борлиқ сифатида кўрмайди. Ана шунда у «Ҳуру жаннат» орзусини хаёлга ҳам келтирмайдиган даражада маънан юксалади. Навоий кавсар суви билан бошланган фикрни гўё хулосалаб ғазал мақтасида ҳар нарсадан Ҳақ жамолини устун кўришни таъкидлайди:

Навоийдек ўлар ҳолимда десанг ҳуру жаннатни
Сизинг барчаки бу оворага бир кўрмак они бас.

Тасаввуфда ўткинчи дунё ва дунё билан алоқадор ҳар қандай тобеликлардан қутулиб маънавий ҳурриятга етишган кишига Озод дейилган. Мухтасар таҳлил этганимиз ғазалда ҳам Ҳазрат Навоий Озод шахс фикр-қарашларини акс эттирган. Биз ҳурлик ва эркинлик тушунчаларининг асл моҳияти ва талабларини пухта билишимиз учун бундай ғазалларга қайта-қайта мурожаат этишимиз зарурдир.

Nigora Umarova

25.01.2010, 17:48

«ЖУД ЭМАС КЎП БАЗЛ УЧУН...»

Жуд эмас кўп базл учун кўп мол қилмағил ҳавас,
Ким берур кўптин кўп, оздин оз ани бил жуду бас.
Разл тақдим этса йўқ аҳли сафога ҳеч бок,
Суға не нуқсон, гар анинг устида ер тутса хас.
Ёр исидур ком келтурсин сабо ёхуд шамол,
Дўст тақдириға ровий хоҳ Бузар, хоҳ Анас.
Тожворлар оҳ уйида сокин ўлса аҳли ишқ,
Уйладирким булбулу ҳудҳудға бўлғай бир қафас.
Корвони дард ила қатъ эт муҳаббат даштини,
Ким нидое муждайи васл айлар анда ҳар жарас.
Сурма ул шабхез аёғи гардин, этким кечалар,
Итча йўқ куйида гар худ шахна бўлса гар асас.
Дайр пири журъасин гар тутса бизга муғбача,
Нақди жондин ўзга ўтрусида йўқтур дастрас.
Эй Навоий, ишқ сиррин ким ҳавас қилса, дема
Ким, эшитмакка бу сўз лойиқ эмас ҳар булҳавас.

Бу ғазал Алишер Навоийнинг «Наводир уш-шабоб» девонидан ўрин олган. У Шарқ ўқувчиси учун яхши таниш бўлган «жуд» сўзи билан бошланади. Жуд-жўмардлик, сахийлик, мутлақ хайр-эҳсон соҳиби бўлиш демак. Биринчи мисрадаги «базл» калимаси ҳам маъно эътибори билан жудга яқин. Базл чин дилдан бахшиш айлаш, харжлаш дегани. Базл бирор бир нарсани кимгадир кўнгил хушлиги ила ҳадя этишни талаб қилса-да, у жўмардликдан паст, саховатдан юқори ҳисобланган. Чунки саховат соҳиби молнинг бир қисмини бериб бошқа қисмини сақласа, базл гуруҳига мансуб кишилар мол-мулкининг кўпини ўзгаларга тарқатиб оз қисмини ўзига олиб қолишган. Базли нафс ва исори нафс — фидокорлик, энг яхши ва қимматли нарсасини ҳам ҳадя этишга қодирлик эрур. Бироқ ҳамма ишнинг меъёри ва чегараси бўлганидек, базлда ҳам чегара ва меъёр бўлган. Ҳазрат Навоий базл учун кўп мол сарфлашни жўмардлик деб тушунган, аслида жўмардлик — бу кўп бўлса — кўп, оз бўлса — оз нарса бериш талаби билан ҳисоблашмайдиган ва шу йўл билан халқ ўртасида довруғ таратишни кўзлагувчи «олийҳиммат»ларга қарата:

Жуд эмас кўп базл учун кўп мол қилмагил ҳавас,
Ким берур кўптин кўп, оздин оз ани бил жуду бас,

демишлар. Ахир, футувват ҳам, саховат ҳам ҳеч бир тарзда кўз-кўз қилинмаслиги, ҳимматнинг замирида қандайдир бир ғараз яширин бўлмаслиги керак.

Nigora Umarova

25.01.2010, 17:56

Одамларнинг қисмати ҳар хил бўлганидек, табиати ҳам ҳар хил. Бир тоифа кимсалар бўлади, азбаройи табиатидаги майдалик ёки тубанлик туфайли ўзларича тинмай илгарилаш, дунё ишларида қандайдир юқори даражани эгаллашга интилишади. Кўпинча бунга эришишади ҳам: бойлик деса бойлик, мартаба деса мартаба — ҳамма-ҳаммаси муҳайё. Одамлар бўлади, табиатидаги юксаклик ва маънавий виқор ғимирлашга, елиб-югуриб, эгилиб-букилиб ўтар дунёнинг ўткинчи ишларида муваффақиятларга етишувга сира имкон бермайди. Бойлик ва мол-мулк бир бутга дўнган, бойликка сиғиниш бут мавқеига кўтарилган замонда бундай одамларнинг аҳволини англовчилар ниҳоятда кам учрайди. Чунки зоҳрбинлик ва сувратпарастлик майллари «мис»ни «тилло»дан фарқлашга имкон бермайди.
«Билсанг, жўмардлик тўрт турлидир» — дейди Ҳожи Бектоши Валий, — биринчиси, мол жўмардлиги — бу бадавлатларга хос. Иккинчиси, тан жўмардлиги — бу ғозийларга хос. Учинчиси, руғ жўмардлиги — бу ошиқларга хос. Тўртинчиси, кўнгил жўмардлиги — бу орифларга хос». Чинакам жўмардлик ошиқлик ва орифликдаги жўмардликдир. Халқу халойиқни эса мол жўмардлиги ўзига мафтун қилади. Фикр-савияси ўртача ёки ундан паст кишилар содиқ бир ошиқ, фақир бир орифдан кўра ўзича ҳиммат «камари»ни белга боғлаган бир разилни олқишлашни мақбул кўради. Бу — кеча ёхуд бугун юзага қалқиб чиққан ҳодиса эмас, албатта. Агар шундай бўлганида эди, Алишер Навоий жуд ва базл ҳақидаги фикрни:

Разл тақдим этса йўқ аҳли сафога ҳеч бок,
Суға не нуқсон, гар анинг устида ер тутса хас,

дея давом эттирмасди. Дарвоқе, разл кимсанинг олийҳимматлик ролини бажариши унинг паст ва ярамаслигини яшира олмайди. Билъакс, аҳли сафо — ботин софлигини қўлга киритган зотлар, улар нечоғлик фақир, нечоғлик муҳтожлик исканжасида яшамасинлар, маънан ва моҳиятан барибир дахлсиздурлар. Ҳатто разл тақдим этган нарса ҳам аҳли сафога зиён кўрсата олмайди. Навоий бу ҳолатни устидаги хас-хашакдан нуқсон етмайдиган сувга қиёслайди.

Nigora Umarova

25.01.2010, 18:08

Шарқ алломаларидан бирининг эътироф этишича, «Мавжудотдаги ҳар бир киши бир қуш бўлиб Ҳазрати Сулаймон ила суқбатлаша олур. Ҳар бири «Биз киммиз?», «Яратилишимиздаги ҳикмат недур?» — дерлар. У ҳамманинг дилини билар, барчанинг ҳикматини англар... Сулаймон хушбўй ҳиднинг ёки гўзал жамолнинг завқини орзу этар-да, бурнини унга яқинлаштирса барчасидин буйи Худони туяр». Сафо аҳли Сулаймон ила суҳбатдош бўлишга қодирдирларки, улар ҳам «ёр иси»дин завқланиб, кўнгилни фараҳга буркарлар. Бироқ бунда мужда, гул ва чечакларнинг очилишини таъминловчи сабо — тонг насими орқали етадими ёки шиддатли шамол ила келадими — бунинг аҳамияти йўқ. Зеро, худди Анас бин Моликдек Абу Зарр ал-Ҳифорийнинг ҳам Ҳазрати пайғамбаримиз Муҳаммад алайҳиссалом тўғрисидаги фикр ва нақллари қимматлидир:

Ёр исидур ком келтурсин сабо ёхуд шамол,
Дўст тақдириға ровий хоҳ Бузар, хоҳ Анас.

Умуман олганда, Навоий ғазалларини талқин қилиш осон иш эмас. Чунки уларнинг туб моҳиятига етиб бориш қийин. Рамзийлик, шартлилик ва мураккаб образли тасвир деярли ҳар бир ғазал учун хос хусусият бўлганлиги сабабли сўз мазмуни очилса, туйғу тўлқинлари тутқич бермайди, туйғуга диққат қилинса, руҳий оҳанг ва манзаралар назардан четлашади...
Хуллас, шарҳ ва талқинда қанаsа йўл ёки усул танламанг, аллақандай жўнлик, саёзлик сизни таъқиб этгандай бўлаверади. Ғазаллардаги диний-тасаввуфий, мажозий ибора ва тимсоллар бамисоли бекик «қулф»: уни очмоқ учун тайёр «калит» йўқ. Масалан, юқоридаги байтдаги «сабо» калимасини олайлик. Сабо — тонг ели, гул ва чечакларнинг очилишини таъминловчи насим, дедик. Бу сўз айни пайтда (истилоҳий маънода) руҳоний оламнинг Шарқдан эсгувчи ва хайрга васила бўладиган маънавий шабадалар мазмунига ҳам эга. Шу учун тасаввуф шеъриятида «сабо» ўзига хос бир мавқега эга. Навоий ғазалида ҳам бу калима маънавий шабада ҳақиқатини акс эттиради. Акс ҳолда кейинги байтдаги муҳаббатга доир фикр «ёр иси» хусусидаги гап билан мантиқан боғланмасди:

Тожворлар оҳ уйида сокин ўлса аҳли ишқ,
Уйладурким булбули ҳудҳудға бўлғай бир қафас.

Nigora Umarova

25.01.2010, 18:15

Сўфийлардан бири демиш: муҳаббатнинг икки шакли бордир: бири иқрор, иккинчиси важд. Биринчи хил муҳаббат ҳам халқ, ҳам ҳавос (хос кишилар) учун хосдир. Иккинчи тур муҳаббат исбот йўли ила бўладиган важддир. Тож важд ҳолидаги муҳаббат соҳиби на ўзини, на халқни, на сабаблар ва на ҳолларни билади. Чунки бундай ҳолатда у Оллоҳдан ва Оллоҳга мансуб нарсаларни томоша қилиш ҳоли ичига ғарқ бўлур. Бундай ошиқ учун «тожворлар оҳ уйи» чиндан ҳам қафасдир. Зеро, унинг руҳида ва кўнглида бир булбул оҳ чекади. Аслида «муҳаббат дашти»ни «корвони дард ила қатъ» айлаш мана шудир:

Корвони дард ила қатъ эт муҳаббат даштини,
Ким нидое муждайи васл айлар анда ҳар жарас.

Жарас — қўнҳироқ. Карвон туясидаги қўнғироқ. Навбатдаги байтда «шахна» ва «асас» деган сўзлар бор. Булардан бири тунги соқчи, иккинчиси — кундузги қўриқчи маъносини билдиради. Ишқ йўлидаги эҳтиёт — эҳтиётсизлик, эҳтиётсизлик эса эҳтиёт эрур. Шу боис, ошиқнинг энг севимли иши жонбозлик. Бунга эса кўпинча пири комилдан етган файз орқали эришилади. Бу ҳақиқатни шоир юксак бир орзу ўлароқ шундай талқин қилгандир:

Дайр пири журъасин гар тутса бизга муғбача,
Нақди жондин ўзга ўтрусида йўқтур дастрас.

Охирги байтда Навоийнинг кўп ғазалларида тилга олинган бир иборага дуч келамиз. Бу — «ишқ сирри». Ишқ сирри шундай бир латифликки, унга етишишдан кўра, уни пинҳон сақлаш кўп куч ва масъулиятни талаб этади. Чунки ҳар қандай кимса ҳам ишқ асрорини фаҳмлашга лойиқ эмасдир.

Эй Навоий, ишқ сиррин ким ҳавас қилса, дема,
Ким, эшитмакка бу сўз лойиқ эмас ҳар булҳавас.

Nigora Umarova

25.01.2010, 18:23

Bekmirzo

25.01.2010, 22:29

Муҳтарам форумдошлар!

Юқоридаги ғазалларнинг шарҳ талқини навоийшунос олим Иброҳим Ҳаққулга тегишли эди.
Балким биз ҳам ҳазрат Мирнинг бирор бир мисраларини таҳлил қилиб кўрармиз?!..

Bo’ldi raiyat galavu, sen – shubon,
Ul shajari musmiru, sen – bog’bon.
Alisher Navoiyning “Hayratul-abror” asarining podsholar haqidagi bobida keladigan ushbu misralar “Agar xalq bir to’da bo’lsa, sen bir cho’pon, agar u mevali bir daraxt bo’lsa, sen bog’bon bo’lasan” degan ma’noni berar ekan.
“Musmir” so’zi arabchadan tarjima qilinganda, “samarali, mevali” degan ma’nolarni bildirar ekan.

Nigora Umarova

26.01.2010, 09:50

Menga Hazrat Navoiyning mana bu baytlari yoqadi:
Shoh yonin farzin kabi kajlar maqom etmish bu tong,
Rostu ravlar arsadin gar rux kabi tutsa qiron.

Shaxmat o'yinini bilguvchilar uchun ushbu misralar tahlili qiyinchilik tug'dirmasa kerak. Shoir ham tashbeh, ham istiora san'atini misralarda go'zal qo'llagan.

AbuMuslim

01.02.2010, 15:37

Анвар Ҳожиаҳмедов тайёрлаган "НАВОИЙ АРУЗИ НАФОСАТИ" деган китоб сотувга чиқибди... 285-бетлик... нарҳи 2500-3000 атрофида экан... : )

Husen

08.02.2010, 15:59

Мумтоз адабиётимизнинг улкан тантанаси - Навоий таваллудининг бир кам 570 йиллиги билан барчангизни муборакбод этамиз.

Nigora Umarova

15.02.2010, 23:37

Парим бўлса учуб қочсам улусдан то қанотим бор.
Қанотим куйса учмоқдин, югурсам то ҳаётим бор.

Чиқиб бу дайрдин Исоға нечун ҳамнафас бўлмай,
Биҳамдиллоҳ, тажарруд бирла ҳимматдин қанотим бор.

Халойиқ суҳбатидин минг ғамим бордурки, муфт ўлғай,
Агар минг жон бериб билсамки, бир ғамдин нажотим бор.

Чекиб ағёрдин юз жавру тортиб ёрдин минг ғам,
Не ўзга халқдин ғайрат, не ўзимдин уётим бор,

Кечиб кўздин ёзай бир хатки, даҳр аҳлига кўз солмай,
Бу дамким кўз саводидин қаро, кўздин давотим бор.

Тилар кўнглум қуши анқодин ўтгай нари юз водий,
Мунингдек сайр этарга Қофдин ортуқ саботим бор.

Навоий, билки, шаҳ кўнгли манга қайд ўлмаса, биллаҳ,
Агар кавнайнға хошок чоғлиғ илтифотим бор.

Ҳар қандай улуғ санъаткорнинг шеърида сўз унинг ўзи акс эттиришни истаган фикр ва туйғудан бир неча ҳисса ортиқ маъноларни ифодалайди. Шунинг учун ҳақиқий шеърнинг ғоявий-бадиий таркибида ҳамиша нималардир сир бўлиб, аллақандай маъно гавҳари яширинлигича қолаверади. Энг зукко шеършуноснинг ҳам таҳлил имконияти чекланган. Чунки у ҳар қанча уринмасин, сўзнинг мажозий моҳиятини барча ранг, оҳанг товланишлари билан идрокдан ўтказа олмайди. Бирданига бир неча рамзий мажмуаларни таркибига бирлаштира олган шеър – чинакам шеър. Навоийнинг ғазали шу даъвонинг ёрқин исботидир. Уни ўқиган бугунги ўқувчи қандай хулосаларга келади. Тахминан бундай: Шоирни “улус” жуда бездирган эканда, қанот чиқариб қочишни кўзлабди. Шоҳ унга илтифот кўрсатганида, балки у «халойиқ суҳбатидин минг ғам»га гирифтор бўлмасмиди. Бунга сабаб ўша жаҳолатли замон, адолатсиз феодал тузум ва ҳоказо.
Ғазалнинг шахс ва замон ўртасидаги зиддиятлардан мулоҳаза қўзғагани яхши, албатта. Лекин бу шоирнинг қўлига қалам тутқазган асосий дард ёки бош мақсад эмас.
Туркий тасаввуф шеъриятининг буюк вакили Юнус Эмро ҳусни мутлақ ошиқлари тилидан:
Ишқинг олди мандан мани,
Манга сан кераксан, сан!
Жисмим ёнур кеча-кундуз,
Манга сан кераксан, сан! –
деб айтган. Илоҳий “муҳаббат баҳрининг ғаввоси» бўлган юрак фақат тавҳид завқига муҳтождир. Уни Ҳақдин бошқа «на борлиқ», на «йўқлик» – ҳеч нима севинтирмайди. У тахайюл ва ваҳдат майидан маст, халқу оламдан қочиб, "кўнгул тахтининг шоҳи”– Ҳақ даргоҳига учмоқ шавқида ёнади. Навоий ғазалида хам «Ман»ликдан кечиб, «Сан»ликка юз бурган лирик қаҳрамоннинг сирли кечинмалари, олами ғайб сори парвози тасвирланган.
Эрур мақсад йироқ, водий узун, тун тийра, йўл бўртоқ,
Бу йўлда салб этиб ўзини юкин, ўзни сабукбор эт, –
дейди Навоий бошқа бир ўринда. Юқоридаги ғазал қаҳрамони «ўзни сабукбор” эта олгани учун ҳам «учиб қочмоқ» ниятини очиқ изҳор қилган:

Парим бўлса учуб қочсам улусдин то қанотим бор,
Қанотим куйса учмоғдин, югурсам то ҳаётим бор.

«Парим бўлса» демоқ билан одамда пар пайдо бўла қолмайди. «Учуб қочсам» дейиш улусдан қутулиш чораси эмас. «Қанотим куйса...» Дарвоқе, қанот нимадан куяди? Қуёш оташиданми? Йўқ, қалб қуёшининг нуридан. Навбатдаги байтни ўқиб англаймизки, лирик «Мен» «Парим бўлса учуб қочсам...» дея асоссиз сўзламаган экан! Унга самога учган Исо пайғамбар ўрнак. У Исога ҳамнафас бўлмоғни истайди:

Чиқиб бу дайрдин Исога нечун ҳамнафас бўлмай,
Биҳамдиллаҳ, тажарруд бирла ҳимматдин қанотим бор.

Дайрдин чиқмоқ – бу дунёни тарк қилмоқ. Аммо “нобакор олам»дан баланд кўтарилиш учун ҳам қанот керак. Шу маънода тажарруд – воз кечиш ва ҳиммат тилга олинган.
Дийдорталаб ошиқларнинг суҳбати – илоҳий суҳбат. Улар учун, Ибн Арабий айтмоқчи, жимлик ва сукут орифликнинг олий белгиси, негаки, “билган гапирмай, гапирган билмайди». Ҳақиқий ишқ аҳлининг иқрорига кўра, “Қай ерда тинчлик бўлса, Ҳақ ила бирлик бўлар». Халойиқнинг ўткинчи манфаатларга дахлдор машмаша ва ғавғолари ана шу хаёлий бирликка ҳалал беради.

Халойиқ суҳбатидин минг ғамим бордурки, муфт ўлғай,
Агар минг жон бериб билсамки, бир ғамдан нажотим бор.

“Халойиқ суҳбатидин минг ғам” исканжасида қолган киши нажот тилаши табиий. Аммо бу “минг ғам”дан биттасида ҳам нажот йўқ. Агар бўлганида текинга “минг жон бериб” бўлсада, уни билиш мумкин.

Чекиб ағёрдин юз жавру тортиб ёрдин минг ғам,
Не ўзга халқдин ғайрат, не ўзимдин уётим бор.

Биринчи мисрада гап ёр ва ағёр ҳақида. Ағёр – душман ёки ғаним. У юз жавр кўрсатган бўлса, ёр ёхуд дўст минг ғам етказган. Шу боис ўздин ҳам, “ўзга халқдин” ҳам узоқлашилган.
“Рақиб”, “ағёр” деганда биз салбий қиёфадаги инсон тўғрисида ўйлашга кўникиб қолганмиз. Ҳолбуки, тасаввуф адабиётида “рақиб” ва «ағёр» ҳақидаги фикрлар нафсга доирдир.
«Тўққиз мингдир бу нафс ҳашароти,
Мудом эгурлидир аларнинг оти...»Юнус Эмро “Тўрт кишидир йўлдошим...», дейди. “Ул тўртнинг бири – жон, бири – дин, бири – имон”. Хўш, охиргисичи? Мана, эшитинг:
Бири нафсимдур душман,
Анда савашиб қолдим...
Тасаввуф шеърияти билан чуқур яқинлиги йўқ Заҳириддин Муҳаммад Бобур ҳам “Шаҳвату нафс қавий душмандур”. “Нафс ёғисини мағлуб этгил”, нафс “Душманедур агарчи ўтру эмас, Лек бир лаҳза сендин айру эмас”, дея огоҳлантирган.
Навоийнинг “Чекиб ағёрдин юз жавр...”, дейиши, бу – “нафси золим»га тегишли. “Ёр” эса вужуди мутлақдир. Нафсни енгиш – “ўзлик иморатин” бузиш. Акс тарзда “Не ўзга халқдин ғайрат, не ўзимдин уётим бор”, дейиш ҳолатига кўтарилиш имконсиздир.

Кечиб кўздин ёзай бир хатки, даҳр аҳлиға кўз солмай,
Бу дамким кўз саводидин қаро, кўздин давотим бор.

Нега кўздин кечиб «бир хат» ёзиш керак? Фақат «даҳр аҳлиға кўз солмаслик учунми? Йўқ, албатта. «Жон кўзи» Ёрни кўриб, «Дил ондин хабар» бергач, хусн шоқи жон ичинда жойлашиб, «кўнгилни арш» айлайди. Бу – ботин кўзнинг очилиши:
“Ботин кўздир Дўстни кўрган,
Бу зоҳир кўз ёбондадур...”
Кўздин кечиш ва “кўз саводи”га оид ҳақиқат асосан мана шу.

Тилар кўнглим хуши анқодин ўтса нори юз водий,
Мунингдек сайр этарга Қофдин ортуқ саботим бор.

Бу икки мисрада фано водийсига сайр эътиборда тутилган. Чунки анқо қушидан ҳам “нори юз водий”га ўтишга аҳли фаногина қодирлигига Навоийнинг ўзи бир ўринда гувоҳлик берган:

Уруж истар эсанг, бу дайр ичинда фоний ўлғилким,
Малак узра қадам босиб ўтар ақли фано густоҳ.

Демак, шеър қаҳрамонининг анқо манзилидан ҳам «нори юз водий»га сайр этарға саботи етарли. Ахир, унинг кўнгли «фано кучидин зўрбозу» истаётир. Ғазалнинг сўнгги байтини ўқиймиз:

Навоий, билки, шаҳ кўнгли манга қайд ўлмаса, биллаҳ,
Агар кавнайнга хошок чоғлиғ илтифотим бор.

Ниҳоят, бош муддао гапирилди: шоҳнинг кўнгли шоирга мойилмас. Шунинг учун икки дунёга ҳам унинг «хошок чоғлиғ» илтифоти йўқ. Профессор А.Ҳайитметов ғазал шоирнинг йигитлик вақтида яратилганига таяниб, ўша шоҳ «Навоийга душманлик назари билан қараб, унга Ҳиротда кун бермаган золим Абу Саид эди. Унинг даврида Навоий Ҳиротда ниҳоятда қийналиб, бир пулга зор бўлиб, туришга уйи йўқ, ейишга овқати йўқ ҳолда яшайди... Ҳиротдаги хушомадгўй феодаллар подшонинг Навоийга муносабатининг ёмонлигини билиб, унга нисбатан яхши қарамаганлар. Натижада, шоир юқоридаги ғазалда тасвирланган аҳволга тушган ва охири Ҳиротдан кетиб қолган», деб ёзади. Ғазалдаги умумий руҳ, мистик кечинмаларнинг бағоят қуюқлиги, сўз ва оҳангдаги ғамгинлик шундай хулоса чиқаришга асос беради. Аммо ғазалнинг ғоявий-бадиий мундарижаси бошқа мулоҳазаларни ўртага ташлашга ҳам монелик қилмайди.
Алишер Навоий ғазалларидаи бирида шоҳга мурожаат этиб, ўзни «ўздин улуғроқ шоҳга ҳожатманд» билишга чақирган. Бу шоҳ – Оллоҳ. Бизнингча, ғазал хотимасида ана шу шоҳдан марҳамат кутилаётир. Шоириинг икки дунёни ҳам “хошок”ча назарга илмаслиги бир золим подшоҳнинг муносабатигагина боғланса, шеърда аксини топган илоҳий-фалсафий моҳият ўз-ўзидан майдалашади.
Югурма ризқ учун, не етса Ҳақдин англаким, комил,
Не келтургил демиш, не ғайбдин етганин қайтормиш.

Навоий энг мушкул аҳволда ҳам эътиқодига содиқ қолгани ва Тангридан бошқасидан қўрқиш, шафқат тилашни гумроҳлик билгани шубҳасиздир.

Адабиётшунос олим Иброҳим Ҳаққул

Farhod Sadikov

27.02.2010, 17:31

Алишер Навоийнинг соф узбек тилида ёзган бирор асари борми бизга етиб келган уша давр тилида ёки улар форс тилидан таржима килинганми ?

AbuMuslim

27.02.2010, 20:32

Хазрати Навоийнинг деярли барча асарлари соф Ўзбек тилида (туркийда) ёзилган...

AbuMuslim

18.05.2010, 20:31

Фиғонимдин фалак ғамгин

Бало дашти аро Мажнун менингдек кўрмамиш даврон,
Куюндек ҳар замон бир кўрмаган водийда саргардон!

Не андуҳу малолимға балият дашти дек ғоят,
Не савдою жунунимға маломат баҳридек поён!

Тунум дайжур, ўзум ранжур, ичим ғамноку бағрим чок,
Тилим лолу таним беҳол, ишим афғон, сиришком кон!

Заифу дарду ғам пеша, наҳифу меҳнат андиша,
Залилу бесару сомон, қатили ханжари ҳижрон!

Фиғонимдин фалак ғамгин, сиришкимдин жаҳон рангин,
На ишким ўтиға таскин, на ҳажрим дардиға дармон!

Бошим ғам тошидин пора, таним ҳажр ўқидин ёра,
Кўнгул бу ёраға чора топарға топмайин имкон!

Кўзум намлик, бўюм хамлиқ, ичим андуҳу мотамлик,
На ҳамдамлик, на марҳамлик топиб бу меҳнати пинҳон!

Манга не ёру не ҳамдам, манга не дўст, не маҳрам,
Манга не чора, не марҳам, манга не сабру не сомон!

Бу аҳволи табоҳимдин, фиғони умркоҳимдин,
Ҳам ўтлук дуди оҳимдин қарориб кулбаи аҳзон!

Фалан раҳзан, замон душман, бадан равзан уза равзан,
Қолиб жон хисравидин тан, чиқиб тан кишваридин жон!

Навоий, бўлса меҳнат кўп, ичокўр жоми ишрат кўп,
Неча бўлса суубат кўп, килур ваҳдат майи осон!

AbuMuslim

18.05.2010, 20:43

Бу ғазал ижтимоий лириканинг энг ёркин намуналари жумласига киради. У «Хазойин ул-маоний»да йигитлик йиллари девони сифатида тасниф этилган «Наводир уш-шабоб» таркибига киритилган бўлса-да, аслида қарилик йиллари фаолиятига мансуб.
Лирик каҳрамон — муаллиф «мен»ининг ҳаяжонли нафаси — ҳайқириғи каби жарангловчи бу ғазал даврон жабри зулмию такдир кемтикларидан фалак бедодию машаккатли турмуш ташвишларидан, замона аҳлининг бемеҳр-шафқатсизлигию инсоннинг бекадрлигидан мунгли шикоят, кескин норозилик тарзида ёзилган.
Ғазалдаги деярли ҳар бир мисра эрк-ҳуқуқлари, ғурур-шарафи топталган, ҳам маънан, ҳам жисман эзилган покиза ва ҳалол инсоннинг чуқур изтироби, айни замонда, чексиз каҳри билан йўғрилган. Ғазал бағридан ёвуз кучлар тарафидан оғир азоб-уқубатлар гирдобига улоқтирилган толеи паст ва унутилган қалбнинг дарднок туғёни уфуриб туради, бундай аянчли, адолатсиз ҳолат билан асло келиша олмаслик, норозилик оҳанги баралла эшитилади.
Навоий ана шундай жиддий ижтимоий ғоя-мазмунни таъсирчан ифодалашда юксак бадиий маҳоратини намойиш этган. Шоир қўллаган ҳар бир истиора, тазод, сифатлаш ёки ташбиҳ, ҳар бир киёс ёки муболаға мантиқий урғули бўлиб, ғазалнинг умумий қораловчи руҳи, шикоят оҳанги ва исёнкор йўналишига жиддий ҳисса бўлиб қўшилади. Ғазал байтлари шиддат — ички ҳаяжон-ундов билан ўқилади.

Бало дашти аро Мажнун менингдек кўрмамиш даврон,
Қуюндек ҳар замон бир кўрмаган водийда саргардон!

Ғазалнинг мазкур бошланма байтидаёк бутун асар учун етакчи бўлган исёнкор руҳ ва кескин норозилик ёркин ифодасини топган.
...Бало-казолар даштида жудоликда юрган Мажнун не-не оғир кунларни бошидан кечирганлиги ҳаммага маълум. Аммо, унинг кўрганлари, фиғон чекади шоир, мен тортаётган азоб-уқубатлар олдида ҳеч нарса эмас; менингдек бир нафас тинчлик-осойишталик билмаган, водийдаги чанг-тўзондек сарсон-саргардон кимсани ҳеч ким кўрмаган. Байтдаги «даврон» сўзи бу ўринда асл маъносини ўзгартириб, «бошга тушган кулфатлар, оғир кунлар» мазмунини, умуман, адолатсизлик ва зўравонликни ўзида жамлаб ифодалайди.
Ғазалнинг кейинги байтлари ана шу мисли кўрилмаган «даврон»ни, куюндек қадрсизлик ва сарсон-саргардонликни гўё шарҳлаб, изоҳлаб келади, яққол шеърий образларда суратлантиради.

Не андуҳу малолимға балият даштидек ғоят,
Не савдою жунунимға маломат баҳридек поён.

Чунки, изоҳланади иккинчи байтда, мен чекаётган ғам-ғуссаю кайғу мусибатнинг на ранжу кулфат даштидек чек-чегараси бор ва на булар окибатида юзланган шайдолигу телбалигимнинг маломат денгизидек ҳадду ҳудуди бор!

Тунум дайжур, ўзум ранжур, ичим ғамноку бағрим чок,
Тилим лолу таним беҳол, ишим афғон, сиришким қон!

Янада ғамгин, янада кайғули оҳангда айтилган бу байтда кескин баҳс, қатъий ҳукм руҳи сезилади.
...Кечам тим коронғу, безиё («дайжур»), дейилади байтда, ўзим ранжу озор, мусибат остидаман («ранжур»); ичим ғам-ғуссага тўла («ғамнок»), бағрим эса тилка-пора («чок»); тилим тутилган, таним заиф, ҳолсиз, ишим оҳу фиғон чекишу кўзимдан қонли ёш оқизиш...
Шоир лирик каҳрамоннинг ночор аҳволини, юрагини тирнаётган мусибатни ёрқин ифодалай оладиган жуда кучли ва сермаъно сўз-образларни («дайжур», «ранжур» «ғамнок», «чок», «лол», «беҳол», «афғон», «қон»,) топа олади. Бугина эмас. Шоир худди шу сўзларга мантиқий урғу юклаб, улардан қофия сифатида фойдаланади, натижада байт мисралари саккиз тенг бўлакларга бўлиниб, уларнинг ҳар бири ҳукму маҳкум руҳини эгаллайди:
1) Тунум дайжур!
2) Ўзум ранжур!
3) Ичим ғамнок!
4) Ва бағрим чок!
5) Тилим лол —
6) Таним беҳол!
7) Ишим афғон!
8) Сиришким қон.
Айтиш керакки, ғазалнинг шу байтидан бошлаб, умумий ягона қофияланишдан ташқари, ҳар бир байт мисраларининг мустақил ички кофияланганини кузатамизки, бу ҳол асарнинг бадиий жиҳатдан баркамоллиги ва таъсирчанлигини ниҳоятда оширган.

Заифу дарду ғам пеша, наҳифу меҳнат андиша,
Залилу бесару сомон, қатили ханжари ҳижрон!

Лирик «мен»нинг ўз икрорича: у дарду ғамнинг доимий йўлдошлигидан заиф, чексиз азоб-уқубатлар ва хавфу хатардан озиб-тўзиб кетган, хору зор, айрилик ханжари уни қатл этган.

Фиғонимдин фалак ғамгин, сиришкимдин жаҳон рангин,
На ишқим ўтиға таскин, на ҳажрим дардиға дармон!

Яъни: менинг чекаётган оҳу ноламдан фалак кайғу-мотамда. Тинимсиз окаётган қонли кўз ёшимдан бутун борлиқ қизил ранг олган. На ўртаётган ишқим ўтига таскин ва на айрилик дардига шифо топаман.

Бошим ғам тошидин пора, таним ҳажр ўкидин ёра,
Кўнгул бу ёраға чора топарға топмайин имкон!

Байтда шоир «ғам тоши», «ҳажр ўқи» бирикмаларини кўллайди. Айтиш керакки, бу бирикмалар ҳам жуда кенг мазмунни ифодаловчи рамзий образлар даражасига кўтарилган. Бу ўринда лирик «мен»нинг инсоний шарафи ва қадру кимматини топтаган ижтимоий ёвуз кучларга, зўравонлик ва адолатсизликка нисбатан кучли киноя бор. Ана шундай ижтимоий мазмундор «ғам тоши»нинг тинимсиз зарбалари, «ҳажр ўки»нинг эса узлуксиз қадалиши натижасида лирик «мен»нинг боши пора-пора, бутун танаю аъзолари яра-чақа, аммо, бундай ғам-мусибатлардан, кайғу-аламлардан қутулиш чораларини топишнинг иложи йўқ...

Кўзум намлик, бўюм хамлик, ичим андуҳу мотамлиқ,
На ҳамдамлик, на марҳамлик топиб бу меҳнати пинҳон!

Кўринадики, ғазалнинг барча байтлари бири-бири билан мустаҳкам боғлик, бир-бирини тўлдиради, мазмунан чуқурлаштиради, далиллайди. Келтирилган байтда ҳам етакчи мавзу янгича қирраларда очилган: кўзим ёш билан тўла, қадду бўйим букик, эгик: ичим эса ғам-ғуссага тўлиб тошган, юрак-бағрим мотам-мусибат билан йўғрилган; вужудимни ўртовчи пинҳона бу азоб-кийнокларга на марҳам топа оламан, на дардлаша оладиган ҳамдамим бор!
Кейинги байт шу ғамгин таъкидни янада катъийлаштириб, янада бўрттириб ифодалаш мақсадини кузатади. Айни замонда, бу байт ҳам Навоийнинг юксак бадиий санъатига, мисрага тизилган ҳар бир сўз имкониятларини бош мақсад-ғояга тўла-тўкис хизмат эттириш маҳоратига ёркин мисол бўла олади. Байтда ҳаммаси бўлиб ўнта сўз иштирок этади. Улардан бири — инкор «не» саккиз маротаба, иккинчиси — «манга» тўрт ўринда қайта-қайта келади. Аммо шоирнинг моҳир санъаткорлиги шундаки, бу такрорларнинг ҳеч бирини ноўрин ёки ғашга тегувчи, ғализлик туғдирувчи оддий қайтарик деб бўлмайди. Аксинча, улар ҳар бир муайян ҳолатда жиддий маънавий вазифани ўтайди, ғояни кучайтириб, ҳолатнинг чиндан ҳам фожеъ моҳиятини очади, оҳангга шиддат ва суръат бахш этиб, уни хитоб, ҳайкирик даражасига кўтаради:

Манга не ёру не ҳамдам, манга не дўст, не маҳрам,
Манга не чора, не марҳам, манга не сабру не сомон!

Бундай аянчли, ночор аҳволимдан, дейилади кейинги байтда, жон чиқар олдидан тортган фиғонимдан, ўтлик нолаю оҳимдан бурқсиб чиқаётган тутун кайғу-ҳасрат ғам-хонамни янада қорайтириб, коронғулаштириб юборган:

Бу аҳволи табоҳимдин, фиғони умркоҳимдин,
Ҳам ўтлук дуди оҳимдин қарориб кулбаи аҳзон!

AbuMuslim

18.05.2010, 20:44

Навбатдаги байт, шубҳасиз ғазалнинг шоҳбайтидир. Унда пояма-поя баланд парда-га кўтарила борган шикоят, норозилик, коралов юкори чўккига чикади. Эндиликда яна ижтимоий руҳ олдинги ўринга ўтади — лирик «мен» «фалак»ни очикдан-очик қароқчи, йўлтўсар, бору йўғини зўрлик билан шилиб олувчи «раҳзан» дея қоралайди, «замон» эса унга нисбатан «душман»нинг худди ўзи. Ана шу «раҳзан» ва «душман»ларнинг ёвуз килмишларидан унинг аъзойи бадани «равзан уза равзан», яъни илма-тешик; худди шу «раҳзан» ва «душман»ларнинг касрат-касофатидан жон ихтиёридан тан четда қолиб, тан мулкини жон тарк этган, бошқача айтганда, тандан жон, жондан тан айрилишга мажбур бўлган:

Фалак раҳзан, замон душман, бадан равзан уза равзан,
Қолиб жон хисравидин тан, чиқиб тан кишваридин жон!

Ғазалнинг сўнгги, якунловчи байти фақат ички қофиялигина эмас, балки ички радифли ҳамдир. У шоирнинг ўзига таскин-ўгит аралаш мурожаати, хитоби тарзида битилган. Эй Навоий, дейилади унда, азоб-уқубат, қайғу-мусибат қанча кўп бўлса, ишрат жомини шодлик ва хушдиллик, хурсандчилик ва хуррамлик кадаҳини шу қадар кўп ичабер, чунки, барча қийинчилик ва мушкулликни ваҳдат майи осон килади.

Навоий, бўлса меҳнат кўп, ичокўр жоми ишрат кўп,
Неча бўлса суубат кўп, қилур ваҳдат майи осон!

Навоийнинг бу ғазали моҳиятан инсоний қадр-киммат, шаън-шараф, эрк-ҳуқуқнинг поймол этилишига қарши кучли норозиликни лирик воситаларда жуда таъсирчан ифодалайди. Ижтимоий адолатсизликдан, ёвуз кучларнинг зўравонлигидан дардли шикоят исёнкор руҳ билан уйғунлашиб кетган бу ғазал бадиий жиҳатдан ҳам баркамолдир. У кейинги асрлар ўзбек ва кардош туркий халқлар ижодкорларига баракали таъсир кўрсатган. Жумладан, буюк озарбойжон шоири Фузулий меросида Навоий ғазалига ҳам мазмун ва ижтимоий руҳ, ҳам бадиий воситаларига кўра жуда якин ғазал мавжуд Биз унинг фақат бошланғич байтини келтириш билан чекланамиз:

Дўст бепарво, фалак бераҳм, даврон бесукун,
Дард — чўх, ҳамдард — йўх, душман қавий, толе забун!

Навоийнинг бу ғазалига бир катор ижодкорлар, жумладан, XIX аср бошларида қалам тебратган иқтидорли шоир, Муқимий ва Фурқатнинг яқин дўсти Муҳаййир, шунингдек, Муҳйилар тахмис боғлаганлари маълум.

Абдурашид АБДУҒАФУРОВ

Kimsan Birov

23.07.2010, 15:01

Хазрати Навоийнинг деярли барча асарлари соф Ўзбек тилида (туркийда) ёзилган..

Бу гап нотўғри, шоир тожик ёки форсий тилидаги асарларини Фоний тахаллуси билан битган, шунинг учун у форсий тилда ҳам ижод қилган

AbuMuslim

24.07.2010, 10:35

Хазрати Навоийнинг форс тилида ижод қилганлигини рад қилаётганим йўқ... менинг гапим хазратнинг аксар асарлари туркий тилда эканлиги ҳақида эди...

Фоний тахаллуси эса фақат форсий асарларида эмас... туркий асарларида ҳам учрайди... Мисол учун Лисонунт-тайр да Фоний тахаллуси қўлланилган...

ва ассалому алайкум

Kimsan Birov

24.07.2010, 20:32

Ассалому алайкум, биринчи навбатда!

Хазрати Навоийнинг форс тилида ижод қилганлигини рад қилаётганим йўқ... менинг гапим хазратнинг аксар асарлари туркий тилда эканлиги ҳақида эди... Фоний тахаллуси эса фақат форсий асарларида эмас... туркий асарларида ҳам учрайди... Мисол учун Лисонунт-тайр да Фоний тахаллуси қўлланилган...

Навоий адиб сифатида дунёга танитган шоҳ асарлари ҳақиқатан ҳам ўзбек (туркий) тилида ёзилгани шубҳасиз. Бу билан у туркий тилнинг асар яратиш нуқтаи назаридан бошқа тиллардан кам эмаслигини намоён этишга интилган ва бунга эришган ҳам. Лекин фақат ўзбек тилида ёзган десак, тожик дўстларимиз бироз хафа бўлиб қолишлари мумкин.

Shokir Dolimov

25.07.2010, 13:18

Masud Mahsudov

25.07.2010, 13:25

Kimsan Birov

25.07.2010, 23:39

Навоийшунос мутахассисларга саволларим бор эди, агар мумкин бўлса. 1. Ҳазрат Навоий ўз асарларини беқусур ёзганлари шубҳасиз албатта. Бироқ, наҳотки у зот бирор-бир жойда сал адашиб кетган, сал чалғиб кетган жойлар бўлмаса? Танқидчилар бундай мисраларни топа олишмаган-ми? 2. Навоий асарларини ўқиб, ҳар бир сўз, сатр, ибораларини тўла-тўкис тушунгим келади. Уларни ҳозирги ўзбек тилига ўгириш ҳаракатларига кимдир қўл урганми?

1. Адашган бўлишлари мумкин, ахир бекамикўст нарсанинг ўзи бўлмайди, лекин бугунги кун назаридан олганда хато қидириш ҳақиқатан ҳам мақсадга мувофиқ эмас.
2. Навоий асарларини тўлиқ тушуниш ниҳоятда мушкул. Университетда ўқиб юрганимда домлаларнинг гапига қараганда ҳатто кўп йиллик мутахассислар ҳам уларни тўлиқ тушуна олишларига шубҳаланишар экан. Бу асарларни тўлиқ маънода тушуниш учун авваламбор тасаввуф фалсафаси ва илмини мукаммал ўрганиб олиш талаб қилинади, ахир Навоий ҳар бир асарини, айниқса, достонларини тўлиқ тасаввуф қоидалари асосида ёзган.

To'la-to'kis tushunishingiz uchun, uni hozirgi o'zbek tiliga o'girgandan ko'ra, ko'proq so'zlarni o'rganganingiz, menimcha to'g'riroq yo'l. Chunki, turkiyda yozilgan narsani yana turkiyga (ya'ni o'zbek tiliga) boshqacharoq qilib o'girish unchalik ham maqsadga muvofiq emas.

Бу гапга кўп ҳам қўшила олмайман. Баъзида Навоий асарларини ўқиганингизда ҳар бир сўз кетидан махсус луғатга қарашга тўғри келади. Шунинг учун асар маъносини тушуниш ўрнига кўпроқ вақтингиз ҳар бир сўз таржимаси, аниқроғи маъносига сарфлаб юборасиз. Шунинг учун бу нодир асарларни замонавий тилга тўлиқ ва тушунарли ўгириб берадиган мутахассислар бу ишни канда қилмасалар нур устига аъло нур бўларди. Ахир бу китоблардан фақат мутахассислар эмас, оддий халқ ҳам бахраманд бўлганига нима етсин? Оддий халқ эса эринмай луғат титкилаб ўтиришига кўп ҳам ишонмайман

Masud Mahsudov

26.07.2010, 02:11

Бу гапга кўп ҳам қўшила олмайман. Баъзида Навоий асарларини ўқиганингизда ҳар бир сўз кетидан махсус луғатга қарашга тўғри келади. Шунинг учун асар маъносини тушуниш ўрнига кўпроқ вақтингиз ҳар бир сўз таржимаси, аниқроғи маъносига сарфлаб юборасиз. Шунинг учун бу нодир асарларни замонавий тилга тўлиқ ва тушунарли ўгириб берадиган мутахассислар бу ишни канда қилмасалар нур устига аъло нур бўларди. Ахир бу китоблардан фақат мутахассислар эмас, оддий халқ ҳам бахраманд бўлганига нима етсин? Оддий халқ эса эринмай луғат титкилаб ўтиришига кўп ҳам ишонмайман

Aha, albatta har kimning bu borada o'z fikri bor...

Shaxsan men, Navoiy asarlarining aksariyatini o'qiganimda, to'liq bo'lmasa ham, 80-85% so'zlarini bemalol tushunganman... Qolgan so'zlarning ma'nosini esa, kontekstdan keltirib chiqargan bo'lsam-da, ba'zi so'zlarni lug'atdan ko'rishga tog'ri kelgan... Demoqchimanki, eski adabiyotimizni, xususan, Navoiyni tushunish Ahmad Yugnakiyni tushunishdan ko'ra ancha oson, hozirgi tilimizga ancha yaqin. Fikrimcha, Hazrat Navoiyning asarlarini hozirgi o'zbek tilimizga o'girilsa, maza qilib o'qiy olmasam kerak...

Kimsan Birov

26.07.2010, 09:43

Fikrimcha, Hazrat Navoiyning asarlarini hozirgi o'zbek tilimizga o'girilsa, maza qilib o'qiy olmasam kerak...

Сиз билан музокара қилиш ниятим йўқ. Ҳақиқатан ҳам ҳамма ўз нуқтаи назаридан қарагани маъқул. Лекин менинг фикримча, Навоий асарларини асл кўринишида ҳам, оддий одамлар учун осон тушуниладиган қилиб чоп этган мақсадга мувофиқ (бир неча йил аввал Хамсани сўнгги саҳифаларда насрий кўринишда қайта ёзилган ҳолатда чоп этишган эди. Тўғриси, менимча асл Навоий тили билан ёзилганини кўпроқ тушунганман, шекилли). Бу ўринда яна домлаларимнинг гаплари эсимга тушади. Улар айтишича, Навоий тасаввуф ҳақида оддий одамларга ҳам бироз маълумот бериш ниятида асарларини илмий эмас, айнан адабий кўринишда ёзган экан. Шунинг учун ҳозирги ўзбекларнинг ўрта асрларда яшаган одамлардан нима камчилиги бор?

AbuMuslim

29.08.2010, 19:58

1. Ҳазрат Навоий ўз асарларини беқусур ёзганлари шубҳасиз албатта. Бироқ, наҳотки у зот бирор-бир жойда сал адашиб кетган, сал чалғиб кетган жойлар бўлмаса? Танқидчилар бундай мисраларни топа олишмаган-ми?

Ҳазрати Навоий бир китобининг охирида шундай деган...

"...Илтимос бу фан аҳлидин улким, ҳар ерда саҳв ва хато воқеъ бўлмиш бўлса, эътироз била ўтмагайлар ва қалами била тузатгайлар..."

AbuMuslim

30.08.2010, 00:23

http://e-adabiyot.uz/images/stories/30_08_00001.jpg

«Бобурнома»да Навоий ҳақидаги маълумотлар

http://e-adabiyot.uz/kitoblar/maqolalar/167.html

AbuMuslim

30.08.2010, 03:13

Навоийнинг Бобур мирзонинг бобоси Ҳиротдан нега сургун қилган? Навоий нега уйланмаган? Навоий суиқасд туфайли қазо қилганми?

Хуллас мана линк:
http://e-adabiyot.uz/kitoblar/maqolalar/167.html

AbuMuslim

17.09.2010, 20:02

Алишер Навоий. ЛИСОН УТ-ТАЙР (Наср) (http://www.e-adabiyot.uz/uzbek/mumoz/navoiy/184-lisonut-tayr.html?showall=1)

bekww

18.09.2010, 01:46

Ҳазрат Навоийнинг "Маҳбубул қулуб" асарининг матни борми?
Русча (",Возлюбленный сердец"), ёки ўзбекча матни?

bekww

18.09.2010, 02:02

http://www.youtube.com/watch?v=5k_nXzYgs5g

Alisher Navoiynig "Qaro ko`zim" g'azali

AbuMuslim

18.09.2010, 21:11

Бобомизнинг Лайли ва Мажнун достони : )
(тўлиқ, назмий-оригинал)

https://img.uforum.uz/images/bzmkjlm2026012.jpg

...Гар нукталари жаҳонни тутти,
Ғавғолари инсу-жонни тутти,

Чун форси эрди нукта шавқи,
Озроқ эди анда турк завқи,

Ул тил била назм бўлди малфуз.
Ким, форси англар ўлди маҳзуз.

Мен туркча бошлабон ривоят,
Қилдим бу фасонани ҳикоят

Ким, шуҳрати чун жаҳонға тўлғай,
Турк элига доғи баҳра бўлғай...

http://e-adabiyot.uz/uzbek/mumoz/navoiy/189-layli-majnun.html?showall=1

ilm izlagan

23.09.2010, 18:17

http://www.samarkand.ru/forum/index.php?showtopic=1870&mode=threaded&pid=37282

Бу сайтда Навоий ҳақида айрим мулоҳазалар берилган. Мен асло бу фикрларга қўшиляпман, деганим йўқ.

Лекин турли фикрларни билишда фойда бор. Чунки, ҳақиқат баҳсларда туғилади.

AbuMuslim

21.10.2010, 20:20

...Ул кимсада йўқ динки мурувват йўқ анга... (Алишер Навоий)

Nigora Umarova

22.10.2010, 15:42

Алишер Навоий ҳақида Иззат Султоннинг "Навоийнинг қалб дафтари" номли китоблари босмахонадан чиқибди. Ушбу китоб Алишер Навоий ҳақида шу вақтгача ёзилган асарлардан ўзгача. "Ёзувчининг таржимаи ҳолиғдаставвал унинг асарларидир", деган ҳақиқатга амал қилиб, муаллиф шоирнинг адабий мероси орқали унинг ҳаёти ва ижоди, замондошлари ҳақида ҳикоя қилади.
Китоб ҳақида домла Наим Каримовнинг мақолалари орқали батафсил маълумотга эга бўлишингиз мумкин. (http://fikr.uz/posts/146.html)

AbuMuslim

22.10.2010, 20:36

Чунки топтим ул калом ичра камол,
Турк алфози била сурдум мақол...
Турк назмида чу мен тортиб қалам,
Айладим ул мамлакатни якқалам...

http://www.e-adabiyot.uz/uzbek/mumoz/navoiy/207-toptim-kamol.html

Husniddin

24.10.2010, 22:38

Navoiyning sirli hayoti haqida fikr bildirsalaringiz?

Nigora Umarova

25.10.2010, 11:43

Navoiyning sirli hayoti haqida fikr bildirsalaringiz?

Husniddin, baraka topkur!

Mantiqan, aniq savol bering, iltimos.
"Navoiyning sirli hayoti" deganda aynan nimani nazarda tutyapsiz?

AbdulAziz

25.10.2010, 11:43

Navoiyning sirli hayoti haqida fikr bildirsalaringiz?

Siz nimani eshitgansiz?

AbuMuslim

29.10.2010, 16:52

Рубоийнинг ёзилиш тарихи, ғоявий-бадиий хусусиятлари бир қатор адабиётшунослар томонидан ўрганилган. Навоийнинг илк девонидан у мана бундай кўринишда ўрин олган экан:Ғурбатда ғариб шодмон бўлмас эмиш,
Эл анга рафиқу меҳрибон бўлмас эмиш.
Олтун қадаҳ ичра гар қизил гул бутса,
Булбулға тикандек ошиён бўлмас эмиш.
«Хазойинул маоний»даги вариантда иккинчи сатрдаги «рафиқ»—«шафиқ», учинчи қатордаги «қадаҳ»—«қафас»га алмаштирилган:
Ғурбатда ғариб шодмон бўлмас эмиш,
Эл анга шафиқу меҳрибон бўлмас эмиш.
Олтун қафас ичра қизил гул бутса,
Булбулға тикандек ошиён бўлмас эмиш.
Таҳрирга сабаб нима?

давоми: http://e-adabiyot.uz/uzbek/mumoz/navoiy/208-gurbatda-garib.html

AbuMuslim

29.10.2010, 17:16

Жунун водийсиға мойил кўрармен жони зоримни,
Тилармен бир йўли бузмоқ бузилғон рўзғоримни.

Фалак бедодидин гарчи мани хокий ғубор ўлдум,
Тилармен, топмағайлар тўтиёлиғқа ғуборимни.

Шак эрмас партави тушгач уйи ҳам, рахти ҳам куймак,
Чу гўристон гадойи сезмагай шамъи мазоримни.

Деманг, қай сори азм этгунг, манга йўқ ихтиёр, охир
Қазо илкига бермишмен инони ихтиёримни.

Туганди ашки гулгун, эмди қолмиш заъфарони юз,
Фалак зулми бадал қилди хазон бирла баҳоримни.

Диёрим аҳли бирла ёрдин бошимға юз меҳнат,
Не тонг, бошим олиб кетсам қўюб ёру диёримни.

Ёмон ҳолимға бағри оғриғай ҳар кимсаким кўргай,
Бағир парголасидин қонға булғонғон узоримни.

Ҳаётим бодасидин саргаронмен асру, эй соқий,
Қадаҳқа заҳри қотил қуй, доғи дафъ эт хуморимни.

Жаҳон таркини қилмай чунки тинмоқ мумкин эрмастур,
Навоий, қил мени озод ўртаб йўқу боримни.

Эркин Воҳидов шарҳи: http://www.e-adabiyot.uz/uzbek/mumoz/navoiy/209-junun-vodiysida.html

AbuMuslim

31.10.2010, 01:51

Эй насими субҳ, аҳволим дилоромимға айт,
Зулфи сунбул, юзи гул, сарви гуландомимға айт.
Буки лаъли ҳасратидин қон ютармен дам-бадам,
Базми айш ичра лаболаб бода ошомимға айт.
Йўқ Навоий бедил ороми ғам ичра, эй рафиқ,
Ҳолини зинҳорким, кўрсанг дилоромимға айт...

http://www.e-adabiyot.uz

AbuMuslim

04.11.2010, 17:40

Ўзбек сўзлари Навоий даврида қандай жаранглаган???

http://www.e-adabiyot.uz/kitoblar/maqolalar/264-navoiy-davri.html

AbuMuslim

04.11.2010, 17:52

Францияда улуғ шоир ижоди ҳақидаги дастлабки маълумотлар XVII асрнинг иккинчи ярмида пайдр бўла бошлаган эди. Аммо мутафаккир ижодини мунтазам равишда ўрганиш XIX асрдан — шарқшунослик фани ўзига етарли манба тўплаган, илмий тадқиқот методлари ишлаб чиқилган бир даврдан бошланди. Француз навоийшунослитини қарор топтириш ва ривожлантириш ишига Д' Эрбело (1625—1695), Сильвестр де Саси (1758—1838), Э. Катрмер (1782—1857), Франсуа Белен (1817—1877), Паве де Куртейль (1821—1882), Люсьен Бува каби ориенталист-тарғиботчилар ўз ҳиссаларини қўшдилар. Навоий ҳақида француз адиби Луи Арагон (1897—1982) ҳам ёзган эди.

давоми: http://www.e-adabiyot.uz/uzbek/mumoz/navoiy/265-navoiy-fransuz-tilida.html

kanishka

02.12.2010, 16:49

Навоийшунос мутахассисларга саволларим бор эди, агар мумкин бўлса.
1. Ҳазрат Навоий ўз асарларини беқусур ёзганлари шубҳасиз албатта. Бироқ, наҳотки у зот бирор-бир жойда сал адашиб кетган, сал чалғиб кетган жойлар бўлмаса? Танқидчилар бундай мисраларни топа олишмаган-ми?
2. Навоий асарларини ўқиб, ҳар бир сўз, сатр, ибораларини тўла-тўкис тушунгим келади. Уларни ҳозирги ўзбек тилига ўгириш ҳаракатларига кимдир қўл урганми?

Мавзу анча эски экан, лекин саволлар қизиқ бўлгани учун баҳоли қудрат жавоб бермоқчи эдим:

1. Майда-чуйда хатолар ҳаммада ҳам бор. Қофияда, маънода, ифодада, шеърий санъатларда. Уларни қидириш билан ҳеч ким махсус шуғулланмайди. Лекин Навоий китобларини ўқисангиз анча-мунчаси кўзга ташланади (ёлғон, анча-мунчамас, негадир Навоийда бошқаларга қараганда анча кам, Саккокий, Атоий, Муқимий, Ҳофиз Хоразмий кабилар ижодида жуда кўп учрайди, шунинг учун ҳам уларни форс адабиёти дарғалари билан қиёслаб бўлмайди, sad but true). Масалан, мен Навоийнинг бир шоҳ ғазалида камчилик учратганман, балки вазнга солишда хато қилгандирман:

Қут бир бодому ерим гўшайи меҳроб эди,
Ғорати дин этти ногаҳ бир балолиқ кўзу қош.

Мен қуйидагича ўқигандим:

Қут - бир - бо / до - му - е - рим / гў - ша - йи - меҳ / роб - э - ди,
- v - - / - v - - / - v - - / - v -
Ғо - ра - ти - дин / эт - ти - но - гаҳ / бир - ба - ло - лиқ / кў - зу - қош.
- v - - / - v - - / - v - - / - v -

Балки мана бунақа ўқилар:

Қу -т - бир - бо / до - му - е - рим / гў - ша - йи - меҳ / роб - э - ди,
- v - - / - v - - / - v - - / - v -
Ғо - ра - ти - дин / эт - ти - но - гаҳ / бир - ба - ло - лиқ / кў - зу - қош.
- v - - / - v - - / - v - - / - v -

________________________________________________

2. Жаҳон тажрибасида тилнинг классик шаклидан замонавий шаклга таржима қилиш йўқ. Мана Шекспирни инглиз тилидан инглиз тилига таржима қилишадими? Ваҳоланки унинг тили билан ҳозирги тил орасида фарқ анча катта...

Навоийнинг эпик асарлари насрий шаклда замонавий тилга таржима қилинган, негаки унча-мунча одам каттакон шеърий достонни ўқиб чиқишга ҳафсала қилмайди. Шеърларини эса луғат билан ўқишга маслаҳат берардим :) .

Nigora Umarova

02.12.2010, 17:00

Nargiza Saidova

02.12.2010, 18:04

Жаҳон тажрибасида тилнинг классик шаклидан замонавий шаклга таржима қилиш йўқ. Мана Шекспирни инглиз тилидан инглиз тилига таржима қилишадими? Ваҳоланки унинг тили билан ҳозирги тил орасида фарқ анча катта...
кадимий юнон тилидан хозирги юнон тилига таржималар бор (Гомер асарлари)

Masud Mahsudov

02.12.2010, 18:13

kanishka, menimcha siz, haqiqatan ham arab alifbosida emas, kiril alifbosida vaznga solayapsiz... Ularni arab harfida yozib, o'qib ko'ring-chi qaytadan, farqni ko'rasiz...

kanishka

02.12.2010, 18:33

1. Майда-чуйда хатолар ҳаммада ҳам бор. Қофияда, маънода, ифодада, шеърий санъатларда. Уларни қидириш билан ҳеч ким махсус шуғулланмайди. Лекин Навоий китобларини ўқисангиз анча-мунчаси кўзга ташланади (ёлғон, анча-мунчамас, негадир Навоийда бошқаларга қараганда анча кам, Саккокий, Атоий, Муқимий, Ҳофиз Хоразмий кабилар ижодида жуда кўп учрайди, шунинг учун ҳам уларни форс адабиёти дарғалари билан қиёслаб бўлмайди, sad but true). Масалан, мен Навоийнинг бир шоҳ ғазалида камчилик учратганман, балки вазнга солишда хато қилгандирман:

2. Жаҳон тажрибасида тилнинг классик шаклидан замонавий шаклга

Ҳазрат Навоий асарларини эски ўзбек ёзуви ҳисобланмиш араб алифбосида ўқиганмисиз?
Шунинг учун ҳам вазнга солишда хато қилгандирсиз балки?

Йўқ, араб ёзувини ўқишга қийналаман. Лекин қанақа ўқилганда хато бартараф қилинишини кўрсатиб ўтдим-ку?

Аввал ҳазрат Навоийдек адабиётга, тарихга, жамиятга фойдали бўлган ишни қойиллатиб қўйиб ҳазрат даражасига етиб олйлик-да, кейин ул муборак шахснинг шахсиятларини танқид қилайлик.

Ҳазрат Навоий даражасига ҳеч ким ета олмайди, феномен, ИМХО. Лекин тушунмадим, Нигорахон, қайси гапим бунча ғазабингизни келтирди? “Шахсияти танқиди” дебсиз, адашмасам, шахсияти, характери ҳақида умуман ёзганим йўқ. Ижоди – бошқа гап. Лекин ижодини ҳам танқид қилганим йўқ, шунчаки битта арзимас камчиликни келтириб ўтдим. Бунақа нарсалар ҳар қандай ижодкорнинг асарларида топилади, буни кўриш учун дахо бўлиш шарт эмас. Шу баҳонада унинг бутун ижодини йўққа чиқариб ҳам бўлмайди. Навоийни қаттиқ ҳурмат қилсам ҳам, буни айтиб ўтишни шарт деб ҳисобламагандим, шунинг учун нотўғри тушунган кўринасиз.

Албатта, форс адабиёти дарғалари билан туркигўй шоирларни қиёслаб бўлмайди. Ҳар бир чечакнинг ўз ифори бор. Бунда боғнинг ҳам аҳамияти бор.

Мен ҳеч кимни ерга урганим йўқ. Мен 13-15 аср ўзбек шеърияти шинавандасиман, билсангиз. Шунчаки афсус билан кўпчилик форс шоирлари бутун дунёга донг таратганини-ю, мен кўрсатган даврда ушбу талабга жавоб берадиган бир қанча шоирларгина етишиб чиққанини таъкидладим холос. Туркигўй шоирларининг форс шоирларидан кучсиз жиҳатлари шеърий шакл, ибора ва санъатларнинг секин шаклланганида, фикрлаш масштабининг торлигида кўринади. Бу ҳақда Навоий “Муҳокамат ул-луғатайн”да ҳам батафсил ёзган, шу боис кўп тўхталиб ўтирмайман. Ушбу давр шоирлари ичида олтин қаторга Лутфий, Навоий, Бобурни, кумуш қаторга Хоразмий, Гадоий, Хожа ва яна бир қанчасини киритиш мумкин. Лекин бу билан ҳеч кимни ва умуман туркий адабиётни ерга урганим йўқ, аксинча, мумтоз адабиётни севаман, фактларни келтирдим, холос.

Иккинчи саволга мужмал жавоб берибсиз.

Тузатилган вариантни ўқинг.

kanishka

02.12.2010, 18:35

kanishka, menimcha siz, haqiqatan ham arab alifbosida emas, kiril alifbosida vaznga solayapsiz... Ularni arab harfida yozib, o'qib ko'ring-chi qaytadan, farqni ko'rasiz...

Тушунмадингиз. Гап алифбодамас, "қут" сўзининг икки ёки бир зарбда ўқилишида. Қайси бири тўғри - билмадим. Одатда бир зарбда ўқилади, у ҳолда биринчи фоилотундаги қисқа v тушиб қолади. Валлоҳу аълам...

kanishka

02.12.2010, 18:45

кадимий юнон тилидан хозирги юнон тилига таржималар бор (Гомер асарлари)

Вот именно :) Қадимги! Мен эса классик (мумтоз) дедим. Гомер 2800-2700 йил илгари яшаган, бу давр ичида тил улкан ўзгаришларга учрайди. Авеста ҳам таҳминан ўшанда ёзилган, шу боис эроний тилларга таржима қилинмаса ҳеч ким тушунмайди. 3000 йил илгари майли, 1200 йил олдин яратилган Ўрхун-Энасой битикларини, Ирқ битигни, 1000 йил олдин яратилган "Қутадғу билик"у "Олтун ёруқ"ни ўзбек тилига таржима қилмаса бўлмайди.

Классик давр деганда адабий тили, адабий қонун-қоидалари шаклланган, анъаналари йўқолмасдан бугунга қадар сақланиб келган давр тили ва маданияти тушунилади. Араб тили учун бу давр 8-асрдан, форс тили учун 10-асрдан, турк тили учун 14-асрдан бошланади. Классик туркий ва форсий тиллар 19-асрга қадар қўлланилган. Классик маданиятнинг таъсири шу қадар кучли сақланиб қолади-ки, замонавий ижодкорлар ҳам классик тилда ижод қилишади одатда (масалан лотин тилининг классик вариантида, санскритда ижод қилувчилар бор, менинг ўзим ўша давр туркийсида ёзиб тураман). Гомер тили эса классик юнон тили эмас. Унинг тилини Александрия шоир ва лингвистлари ҳам тушунмаган.

AbdulAziz

08.12.2010, 13:14

Oybek. Navoiy (roman)

http://www.ziyouz.com/images/books/oybek_navoiy.jpg (http://www.ziyouz.com/index.php?option=com_remository&Itemid=57&func=fileinfo&id=948)

Muallif: Oybek
Hajmi: 21,2 Mb
Fayl tipi: pdf, zip
http://www.ziyouz.com/components/com_remository/images/download_trans.gif Saqlab olish (http://www.ziyouz.com/index.php?option=com_remository&Itemid=57&func=fileinfo&id=948)
Online o'qish (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=5332.0)

Pfefferminze

08.12.2010, 15:08

Вот именно :) Қадимги! Мен эса классик (мумтоз) дедим. Гомер 2800-2700 йил илгари яшаган, бу давр ичида тил улкан ўзгаришларга учрайди. Авеста ҳам таҳминан ўшанда ёзилган, шу боис эроний тилларга таржима қилинмаса ҳеч ким тушунмайди. 3000 йил илгари майли, 1200 йил олдин яратилган Ўрхун-Энасой битикларини, Ирқ битигни, 1000 йил олдин яратилган "Қутадғу билик"у "Олтун ёруқ"ни ўзбек тилига таржима қилмаса бўлмайди.

Классик давр деганда адабий тили, адабий қонун-қоидалари шаклланган, анъаналари йўқолмасдан бугунга қадар сақланиб келган давр тили ва маданияти тушунилади. Араб тили учун бу давр 8-асрдан, форс тили учун 10-асрдан, турк тили учун 14-асрдан бошланади. Классик туркий ва форсий тиллар 19-асрга қадар қўлланилган. Классик маданиятнинг таъсири шу қадар кучли сақланиб қолади-ки, замонавий ижодкорлар ҳам классик тилда ижод қилишади одатда (масалан лотин тилининг классик вариантида, санскритда ижод қилувчилар бор, менинг ўзим ўша давр туркийсида ёзиб тураман). Гомер тили эса классик юнон тили эмас. Унинг тилини Александрия шоир ва лингвистлари ҳам тушунмаган.

Misol keltira olmaysizmi?

kanishka

08.12.2010, 17:13

Misol keltira olmaysizmi?

Келтира оламан, лекин ҳаваскор даражада, сўкиш эшитиб юрмай :) .

Kavsar

10.12.2010, 11:18

Қут - бир - бо / до - му - е - рим / гў - ша - йи - меҳ / роб - э - ди, - v - - / - v - - / - v - - / - v - Ғо - ра - ти - дин / эт - ти - но - гаҳ / бир - ба - ло - лиқ / кў - зу - қош. - v - - / - v - - / - v - - / - v - Балки

мана бунақа ўқилар: Қу -т - бир - бо / до - му - е - рим / гў - ша - йи - меҳ / роб - э - ди, - v - - / - v - - / - v - - / - v - Ғо - ра - ти - дин / эт - ти - но - гаҳ / бир - ба - ло - лиқ / кў - зу - қош. - v - - / - v - - / - v - - / - v -

Hurmatli Kanishka, aruzshunoslikka da'vo qilmaymanu, lekin men ham shu baytni vaznga solib ko'rganimda ramalga to'g'ri tushmoqda. Chunki aruzda bitta harf ham bitta hijoni hosil qilishi mumkin. Siz aytgandek "qut" so'zini 2 hijoda o'qisagina vaznga tushadi, buni arab yozuviga daxli yo'q menimcha. Agar bitta hijo sifatida ajratsak, u ramal vazniga sira tushmayapti.

Hatto shoh Boburni ham "mana shu yerda ozgina aybg'inasi bor" deya aruzga qo'shimchalar kiritgani haqida o'qigandim. Mumtoz adabiyotda ham aruz bo'yicha xatoliklarning bo'lishi tabiiy, chunki tasavvur qilsak qanchadan qancha asarlar yaratilgan o'sha paytda. O'z navbatida ularni isloh qilib ketish ayb sanalmasa kerak. Bu borada fikringizni hurmat qilaman. Ammo siz keltirgan baytda hazrat Navoiy yo'l qo'ygan aybg'inani ko'rmadim. Nazarimda, siz tuzatib ko'rsatgan variantda tahlil qilinadi, xuddi shunday vaznga solinadi..

Kavsar

10.12.2010, 11:25

Қу -т(и) - бир - бо / до - му - е - рим / гў - ша - йи - меҳ / ро -бэ - ди,
- v - - / - v - - / - v - - / - v -
Ғо - ра - ти - дин / эт - ти - но - гаҳ / бир - ба - ло - лиқ / кў - зу - қош.
- v - - / - v - - / - v - - / - v -

Яна бир бор узр, сизникидан сал фарқли равишда арузга солганда биринчи мисрасига ўзгартиш киритиб ўқидим.
1. "Қут" даги "т" га "и" фонемаси ўқилишда хаёлан қўшилади.
2. "Роб эди" бирикмасини ўқиётганда эса васла бўлиб кетмоқда. Яъни "б" ўзидан кейинги "э" унилига мослашмоқда. Шу сабаб "роб-э-ди" деб эмас, балки "ро-бе-ди" тарзида ажратилди.

AbuMuslim

10.12.2010, 18:53

Алишер Навоий ўз ақлу заковатини жуда ёшлигидан бошлаб жонажон халқининг маънавий-маданий равнақига хизмат қилдирган буюк сиймодир.

Ўз халқининг — «эгнида ширдоғу, бошида қалпоқли ўзбек»нинг маънавий оламини бадиий ижод орқали бойитишни ўзининг юксак бурчи деб билган шоир, ҳатто халқ бошига бало, офат тушадиган бўлса, доимо у менга келсин дейди:
Агарчи саъб балодур вале будур тилагим,
Ким бу бало манга бўлғай ҳамиша то бўлғай.

давоми: http://e-adabiyot.uz/uzbek/mumoz/navoiy/355-ikki-yuz-ming-misra.html

AbuMuslim

10.12.2010, 19:15

«Соқиё, талх ўлди айшим ҳажр бедоди била»

ғазал шарҳи...
http://www.e-adabiyot.uz/uzbek/mumoz/navoiy/356-sharh.html

kanishka

10.12.2010, 19:31

Hurmatli Kanishka, aruzshunoslikka da'vo qilmaymanu, lekin men ham shu baytni vaznga solib ko'rganimda ramalga to'g'ri tushmoqda. Chunki aruzda bitta harf ham bitta hijoni hosil qilishi mumkin. Siz aytgandek "qut" so'zini 2 hijoda o'qisagina vaznga tushadi, buni arab yozuviga daxli yo'q menimcha. Agar bitta hijo sifatida ajratsak, u ramal vazniga sira tushmayapti. Hatto shoh Boburni ham "mana shu yerda ozgina aybg'inasi bor" deya aruzga qo'shimchalar kiritgani haqida o'qigandim. Mumtoz adabiyotda ham aruz bo'yicha xatoliklarning bo'lishi tabiiy, chunki tasavvur qilsak qanchadan qancha asarlar yaratilgan o'sha paytda. O'z navbatida ularni isloh qilib ketish ayb sanalmasa kerak. Bu borada fikringizni hurmat qilaman. Ammo siz keltirgan baytda hazrat Navoiy yo'l qo'ygan aybg'inani ko'rmadim. Nazarimda, siz tuzatib ko'rsatgan variantda tahlil qilinadi, xuddi shunday vaznga solinadi..

Ҳа, бу ҳолат одатий. Лекин, адашмасам, қайси товушлар алоҳида ҳижога ажратилиш мумкинлиги ҳам қонун-қоидага солинган эди. Т шулар сирасига кирадими, йўқми, билмадим, шунинг учун аниқ бир фикр билдирмай, ҳар иккала вариантни келтиргандим.

kanishka

10.12.2010, 19:35

Яна бир бор узр, сизникидан сал фарқли равишда арузга солганда биринчи мисрасига ўзгартиш киритиб ўқидим. 1. "Қут" даги "т" га "и" фонемаси ўқилишда хаёлан қўшилади. 2. "Роб эди" бирикмасини ўқиётганда эса васла бўлиб кетмоқда. Яъни "б" ўзидан кейинги "э" унилига мослашмоқда. Шу сабаб "роб-э-ди" деб эмас, балки "ро-бе-ди" тарзида ажратилди.

Раҳмат, фикрларингиз жуда тўғри. Юқорида айтганимдек, бу ҳолат классик шеъриятда одатий:

Насиҳат гўш(и) кун жоно, ки аз жон дўст(и)тар доранд,
Чавонини саодатманд(и) панди пийри доноро.

Битта байтда уч маротаба.

Ёки:

То магарким салсабил обина жавлон(и ми ёки а?) қила,
Келди жаннат равзасидин оби кавсар сори ҳур.

Бу ерда ҳатто узун ҳижо мана шундай ҳаёлан қўшилмоқда. Ёки адашдимми?

Kavsar

10.12.2010, 23:46

То магарким салсабил обина жавлон(и ми ёки а?) қила,
-v--/-v--/-v--/ ? v-
Келди жаннат равзасидин оби кавсар сори ҳур.
-v--/-v--/-v--/-v-

Fikringizni tushungandayman, bu baytda na (и) ni, na (a) ni qo'yib bo'ladi. Bitta cho'ziq hijo yetishmaydi, yopiq bo'ginli yoki cho'ziq unli. (imxo)

kanishka

11.12.2010, 09:09

Bunday muammoli misralar ko`pgina shoirlar ijodida uchraydi. Yo biz o`sha davr fonologiyasini yaxshi bilmaymiz, yo mumtoz shoirlarimiz ba`zi she`rlarini qayta ishlamagan. Mana buni bir vaznga solib ko`ring:

Hech davo yo'q dardkim jonimda bor,oni ko'rub
- v - - / - v - - / - v - - / - v -

To'nin chok etti tabibu doru darmon yig'ladi.

- (?) - - / - v - - / - v - - / - v -

Muhammad Dovud

11.12.2010, 14:06

Kavsar

11.12.2010, 20:06

AbuMuslim

12.12.2010, 20:52

Ҳар лабинг ўлганни тиргузмакда жоно, жон эрур,
Бу жиҳатдин бир-бириси бирла жоножон эрур.

Жоним андоқ тўлди жонондинки, бўлмас фаҳмким,
Жон эрур, жонон эмас, ё жон эмас, жонон эрур.

Бўлса жонон бордурур жон ҳам, чу жонон қилди азм
Жон кетиб жонон била, жондин менга ҳижрон эрур.

Жон манга жонон учундур, йўқ жонон жон учун,
Умр жононсиз қотиқ, жонсиз вале осон эрур.

Борса жон жонон йитар, гар борса жонон жон кетар,
Кимсага жонону жонсиз умр не имкон эрур.

Хушдурур жону жаҳон жонон била, жонон агар
Бўлмаса, жон ўйлаким ўлмас — жаҳон зиндон эрур.

Жоним ол, эй, ҳажру жононсиз манга ранж айлама,
Чунки жононсиз Навоий жонидин ранжон эрур.

шархи: http://e-adabiyot.uz/uzbek/mumoz/navoiy/365-jon-janon.html

kanishka

13.12.2010, 21:06

Қизиқ, бир нарса хеч тинчлик бермаяпти. Навоий ва Ўзбек деган сўзларни ёнма ён ишлатишда бир оз тарихий хатоликка йўл кўйилётгандек туюлмасмикин? Хазрат яшаган замонда агар, "Ўзбек" деган ибора қайсидир халққа нисбатан ишлатилган булса ҳам, бу халқ камида Навоийдан 2000 км шимолда истиқомат қилган ва асосан кўчиб юрган.Бу биринчидан.

Тарихий хато йўқ, тарихий шарт-шароитлар натижаси бор.

Тарихий-маданий ёдгорликларга ворислик икки нуқтаи назардан кўрилиши мумкин: тил ва генетик нуқтаи назаридан. Этноним нуқтаи назаридан бахолаш ҳам мумкин. Масалан: бугунги кунда Мўғулистонда истиқомат қилувчи ва мўғул деб аталувчи халха қавми Чингизхон даври мўғулларига на генетик, на лингвистик жиҳатдан бориб тақалади. Шундай бўлса-да, улар ўша даврни ўз халқи тарихи сифатида ўрганишади. Лекин бу нарсани ўзбек халқи тарихига жорий этиб бўлмайди.

Бугунги кунда қўлланадиган ўзбек атамаси 20-аср бошида пайдо бўлган неологизмдир. Унгача ҳозирги ўзбек тилининг бир қанча диалектларида сўзлашувчи қатор этник гуруҳлар мавжуд бўлган: энг қадимий бақтрия талаффузи аралаш Самарқанд-Бухоро диалекти, уйғур тили ва қозоқ тили аралаш Тошкент-Наманган диалекти (сартлар), водийда нисбатан соф чиғатойча диалект (қурама), Хоразмда ўғузча диалект (қичут), чўл-дашт-тоғ минтақаларида қипчоқ диалекти (ўзбек). Ҳукмрон табақа мана шу ўзбеклар бўлган, бизнинг “ҳурматли” пантуркистларимиз шарофати билан барча туркий этник қатламларга умумий қилиб ўзбек номи берилган. Ҳозирги ўзбеклар таркибида қадимги ўзбеклар нари борса 10 %ни ташкил этади. Агар биз ўзбеклар экан деб ҳеч кимни ўзбек деб атамасак, 1925-йилгача бўлган тарихий-маданий меросдан воз кечишга тўғри келади. Аммо Навоий мероси ва бутун Ўрта Осиё тарихининг каттагина қисми бизга тил ва генетик нуқтаи назардан тегишли, шу боис этноним бу ерда муҳим аҳамият касб этмайди. Энг муҳими бугунги ўзбек деган номнинг ўта шартли эканлигини, тарихий ҳақиқат ва қонуниятни акс эттирмаслигини, ўзбек деганда фақатгина Шайбонийхоннинг қароқчилари тушунилмаслигини унутманг, шунда ҳаммаси яхши бўп кетади :) . бундай “нотўғри” аталувчи халқлар кўп: ҳозирги мўғуллар, татарлар, тожиклар, озарбайжонлар ва ҳоказо.

Иккинчидан, Навоийни махаллийлаштириш масаласи, яъни ўзбеклаштириш. Навоийни айнан ўзбеклар билан боғлаш. "Ўзбек адабиёти асосчиси...", "Ўзбек халқининг буюк фарзанди..." ва хоказо сифатлар билан таърифлашларини эшитгандурсиз. Навоий меросига ўзбеклар қанчалик ҳақдор бўлсалар, туркман, қозоқ, озарбайжон, татар ва бошқа туркий халқларнинг ҳам шунчалик ҳақлари бор. Қолаверса Навоийнинг турк бўлиб қолиши Навоий ижодий мероси учун ҳам кўпрок фойдали бўларди. Бундан ташқари тарқоқлашиб кетган турк халқлари жипслашувида маяк вазифасини ўтарди.
Имкон туғилди дегунча Навоий ўзбекларники дея бутун оламга жар солиш, бошқа туркий халқлар қитиқ патига тегиш бўлмасмикин?

Бошқа туркий халқлар Навоий бизники деб ўлиб турганлари йўқ, уларнинг ҳам ўз даҳолари бор, лекин Фузулийни ўзбек деб кўринг қани, озарбайжонлар нима деркин... Шу томонини ҳам унутманг, демоқчиман. Яъни меросийликни. Бизнинг халқимиз Фузулийни ўз фарзанди деб ҳисоблаганми? Йўқ. Озарбайжонлар ҳам Навоийни ўз фарзанди деб ҳисоблашмайди.

Иккинчидан эса, сиз тилга олган халқлар Навоий меросига ўзбекларчалик ҳақлимас (тушунтириш: ўқишга ҳамма ҳақли, лингвистик-генетик меросийлик нуқтаи назаридан гапирмоқдаман). Маълумки, туркий тиллар гуруҳи бир неча туркумларга бўлинади. Улардан бири – қарлуқ гуруҳига ҳозирги ўзбек ва уйғур тиллари киради. Бу иккала тиллар орасидаги фарқ сезилмас даражада, ўзбек тилининг Наманган шеваси эса уйғур тили билан деярли бир хил. Уйғур тилининг Или шеваси ҳам (баъзилар алоҳида тил дейди) ўзбек адабий тили билан айнан бир хиллиги билан сизни ҳайратга солса керак.

Қорахонийлар даврида мана шу қарлуқ диалектида биринчи ёзма асарлар – “Қутадғу билик”, “Атибат ул-ҳақойиқ”, “Тазкирайи Буғрохоний”, “Тафсир” ва бошқалар пайдо бўлади. Мўғул истилосидан кейин эса янада тараққий этади. Бу тил фанда эски ўзбек ёки эски уйғур тили деб аталади. Ўз даврида эса чиғатой тили деб аталган. Ундан фарқли равишда, Дашти Қипчоқда, Миср, Озарбайжон, Туркия ва Европада қипчоқ ҳамда ўғуз диалектларидаги адабий тиллар вужудга келади, аммо улар тезда кучли ривожланган эски ўзбек тили таъсирига тушиб қолишади. Бунинг натижасида ҳаттоки озарбайжонлик шоирлар (Фузулийнинг ўзлари), ҳаттоки Маҳтумқули ҳам эски ўзбек тилида ижод қилишади (тўлиқ эмас). Навоий айнан мана шу тилда ўз асарларини яратган. Бу тил сиз келтирган туркий тилларга на лингвистик, на генетик жиҳатдан алоқадор эмас, улар ҳаттоки Навоий тилини яхши тушунишмайди. Ҳозирги туркий тиллардан фақат ўзбек тили ва уйғур тилининг айрим диалектлари чиғатой тилининг тўғридан-тўғри давомчиси ҳисобланади. Қозоқ ва қозонтатарлар қипчоқ туркумига, озарбайжон ва туркманлар эса ўғуз туркумига мансуб тиллардир.

AbdulAziz

14.12.2010, 12:52

Alisher Navoiy. Hayratul-abror (nazm)

http://www.ziyouz.com/images/books/hayratul_abror_nazm.jpg (http://www.ziyouz.com/index.php?option=com_remository&Itemid=57&func=fileinfo&id=964)

Muallif: Alisher Navoiy
Hajmi: 1,22 Mb
Fayl tipi: pdf, zip
http://www.ziyouz.com/components/com_remository/images/download_trans.gif Saqlab olish (http://www.ziyouz.com/index.php?option=com_remository&Itemid=57&func=fileinfo&id=964)
Online o'qish (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=5380.0)

Alisher Navoiy. Hayratul-abror (nasriy bayoni)

http://www.ziyouz.com/images/books/hayratul_abror_nasr.jpg (http://www.ziyouz.com/index.php?option=com_remository&Itemid=57&func=fileinfo&id=965)

Muallif: Alisher Navoiy
Hajmi: 1,36 Mb
Fayl tipi: pdf, zip
http://www.ziyouz.com/components/com_remository/images/download_trans.gif Saqlab olish (http://www.ziyouz.com/index.php?option=com_remository&Itemid=57&func=fileinfo&id=965)
Online o'qish (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=5381.0)

AbdulAziz

14.12.2010, 12:55

Alisher Navoiy. Farhod va Shirin (nazm)

http://www.ziyouz.com/images/books/farhod_va_shirin.jpg (http://www.ziyouz.com/index.php?option=com_remository&Itemid=57&func=fileinfo&id=966)

Muallif: Alisher Navoiy
Hajmi: 9,10 Mb
Fayl tipi: pdf, zip
http://www.ziyouz.com/components/com_remository/images/download_trans.gif Saqlab olish (http://www.ziyouz.com/index.php?option=com_remository&Itemid=57&func=fileinfo&id=966)
Online o'qish (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=5382.0)

Alisher Navoiy. Layli va Majnun (nasriy bayoni)

http://www.ziyouz.com/images/books/layli_va_majnun_nasr.jpg (http://www.ziyouz.com/index.php?option=com_remository&Itemid=57&func=fileinfo&id=967)

Muallif: Alisher Navoiy
Hajmi: 5,60 Mb
Fayl tipi: pdf, zip
http://www.ziyouz.com/components/com_remository/images/download_trans.gif Saqlab olish (http://www.ziyouz.com/index.php?option=com_remository&Itemid=57&func=fileinfo&id=967)
Online o'qish (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=5383.0)

AbdulAziz

14.12.2010, 13:00

Alisher Navoiy. Saddi Iskandariy (nasriy bayoni)

http://www.ziyouz.com/images/books/saddi_iskandariy_nasr.jpg (http://www.ziyouz.com/index.php?option=com_remository&Itemid=57&func=fileinfo&id=969)

Muallif: Alisher Navoiy
Hajmi: 15,4 Mb
Fayl tipi: pdf, zip
http://www.ziyouz.com/components/com_remository/images/download_trans.gif Saqlab olish (http://www.ziyouz.com/index.php?option=com_remository&Itemid=57&func=fileinfo&id=969)
Online o'qish (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=5384.0)

Alisher Navoiy. Saddi Iskandariy (nazm)

http://www.ziyouz.com/images/books/saddi_iskandariy_nazm.jpg (http://www.ziyouz.com/index.php?option=com_remository&Itemid=57&func=fileinfo&id=968)

Muallif: Alisher Navoiy
Hajmi: 12,4 Mb
Fayl tipi: pdf, zip
http://www.ziyouz.com/components/com_remository/images/download_trans.gif Saqlab olish (http://www.ziyouz.com/index.php?option=com_remository&Itemid=57&func=fileinfo&id=968)
Online o'qish (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=5385.0)

AbdulAziz

14.12.2010, 13:14

Bugun o'zbek interneti yana bir katta manba bilan boyidi.
Alisher Navoiyning "Xamsa" asari ilk bor online olamga joylandi.
Marhamat azizlar, buyuk shoirimizning ma'naviyat gulshanidan bahramand bo'ling:

Жами 54 минг мисрадан иборат Навоийнинг «Хамса»си 1483-1485 йилларда ёзилган бўлиб, беш достондан иборат. Улар қуйидагилар:

1. «Хайрат ул - аброр» («Яхши кишилариииг хайратланиши»). Асар 7976 мисра (3988 байт) бўлиб, 64 боб, 20 мақолатдан иборат. Булардан 21 боби муқаддима, 40 боби — 20 мақолат ва 20 ҳикоя ҳамда масал, сўнгги уч боби эса асар хотимасидир. «Хайрат ул - аброр» 1483 йилда арузнинг сариъ баҳрида ёзилган бўлиб, анъанавий муқаддима - «ҳамд ва наът» билан бошланади.

Alisher Navoiy. Hayratul-abror

http://www.ziyouz.com/images/books/hayratul_abror_nazm.jpg (http://www.ziyouz.com/index.php?option=com_remository&Itemid=57&func=fileinfo&id=964)

Muallif: Alisher Navoiy
Hajmi: 1,22 Mb
Fayl tipi: pdf, zip
http://www.ziyouz.com/components/com_remository/images/download_trans.gif Saqlab olish (http://www.ziyouz.com/index.php?option=com_remository&Itemid=57&func=fileinfo&id=964)
Online o'qish (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=5380.0)

2. «Фарҳод ва Ширин». Асар 1484 йилда ёзилган бўлиб, 59 боб, 5782 байтдан иборат. Бу мавзу аслида эски бўлиб, муайян тарихий шахсларга бориб тақалади.

Alisher Navoiy. Farhod va Shirin

http://www.ziyouz.com/images/books/farhod_va_shirin.jpg (http://www.ziyouz.com/index.php?option=com_remository&Itemid=57&func=fileinfo&id=966)

Muallif: Alisher Navoiy
Hajmi: 9,10 Mb
Fayl tipi: pdf, zip
http://www.ziyouz.com/components/com_remository/images/download_trans.gif Saqlab olish (http://www.ziyouz.com/index.php?option=com_remository&Itemid=57&func=fileinfo&id=966)
Online o'qish (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=5382.0)

3. «Лайли ва Мажнун». Бу асар ҳам 1484 йилда ёзилган бўлиб, у 36 боб, 3622 байтдан иборат. Бу достон севги ҳақидаги достонлар орасида энг ғамгин ва дардли асардир.

Alisher Navoiy. Layli va Majnun

http://www.ziyouz.com/images/books/layli-majnun.jpg (http://www.ziyouz.com/index.php?option=com_remository&Itemid=57&func=fileinfo&id=358)

Muallif: Alisher Navoiy
Hajmi: 1,20 Mb
Fayl tipi: pdf, zip
http://www.ziyouz.com/components/com_remository/images/download_trans.gif Saqlab olish (http://www.ziyouz.com/index.php?option=com_remository&Itemid=57&func=fileinfo&id=358)
Online o'qish (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=3456.0)

4. «Сабъаи Сайёр» («Етти сайера»). Асар 1484 йилда ёзилган бўлиб, 38 боб. 5000 байтдан иборат. "Сабъаи сайёр" асари "ҳикоя ичида ҳикоя" усулида ёзилган.

Alisher Navoiy. Sab'ai sayyor

http://ziyouz.com/images/books/sabai_sayyor.jpg (http://www.ziyouz.com/index.php?option=com_remository&Itemid=57&func=fileinfo&id=755)

Muallif: Alisher Navoiy
Hajmi: 18,6 Mb
Fayl tipi: pdf, zip
http://www.ziyouz.com/components/com_remository/images/download_trans.gif Saqlab olish (http://www.ziyouz.com/index.php?option=com_remository&Itemid=57&func=fileinfo&id=755)
Online o'qish (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=4698.0)

5. «Садди Искаидарий» («Искандар девори». Бу асар 1485 йилда ёзилган бўлиб, 89 боб, 7215 байтдан иборат. У «Хамса» достонлари ичидаги ҳажм жиҳатидан энг каттасидир.

Alisher Navoiy. Saddi Iskandariy

http://www.ziyouz.com/images/books/saddi_iskandariy_nazm.jpg (http://www.ziyouz.com/index.php?option=com_remository&Itemid=57&func=fileinfo&id=968)

Muallif: Alisher Navoiy
Hajmi: 12,4 Mb
Fayl tipi: pdf, zip
http://www.ziyouz.com/components/com_remository/images/download_trans.gif Saqlab olish (http://www.ziyouz.com/index.php?option=com_remository&Itemid=57&func=fileinfo&id=968)
Online o'qish (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=5385.0)

Muhammad Dovud

15.12.2010, 17:06

Тарихий хато йўқ, тарихий шарт-шароитлар натижаси бор.
Тугри айтасиз тарихий шарт шароитлар натижасида
тарихий ҳақиқат ва қонуниятни акс (эттирмаслигини) эттирмайдиган тарихий хато юзага келди.

Тарихий-маданий ёдгорликларга ворислик икки нуқтаи назардан кўрилиши мумкин: тил ва генетик нуқтаи назаридан. Этноним нуқтаи назаридан бахолаш ҳам мумкин. Масалан: бугунги кунда Мўғулистонда истиқомат қилувчи ва мўғул деб аталувчи халха қавми Чингизхон даври мўғулларига на генетик, на лингвистик жиҳатдан бориб тақалади. Шундай бўлса-да, улар ўша даврни ўз халқи тарихи сифатида ўрганишади. Лекин бу нарсани ўзбек халқи тарихига жорий этиб бўлмайди.Мўғуллар билан боғлиқ мисолни келтириб, Мухаммад Довуд, ўзбеклар бугунги Ўзбекистон худудига Шайбонийхон билан кириб келган ва асоссиз бу худуд тарихига ворисликни даъво киляпти, демокчи, деб ўйласангиз хато қиласиз.

Бугунги кунда қўлланадиган ўзбек атамаси 20-аср бошида пайдо бўлган неологизмдир. Унгача ҳозирги ўзбек тилининг бир қанча диалектларида сўзлашувчи қатор этник гуруҳлар мавжуд бўлган: энг қадимий бақтрия талаффузи аралаш Самарқанд-Бухоро диалекти, уйғур тили ва қозоқ тили аралаш Тошкент-Наманган диалекти (сартлар), водийда нисбатан соф чиғатойча диалект (қурама), Хоразмда ўғузча диалект (қичут), чўл-дашт-тоғ минтақаларида қипчоқ диалекти (ўзбек). Ҳукмрон табақа мана шу ўзбеклар бўлган, бизнинг “ҳурматли” пантуркистларимиз шарофати билан барча туркий этник қатламларга умумий қилиб ўзбек номи берилган.Демакким, туркий этник қатламларга турк деб ном бериш тўғри булмасмиди? Нега энди пантуркистлар ўз ғоялари – туркий халкларни консолидациясига уриниш ўрнига мутлақо тескари, тарқоқликни кучайишига сабаб бўлишди, Турк оиласидан унинг икки дарё оралигидаги бўлагини юлиб олиб, янги ном, янги халк ихтиро килишди.
Икки ёвузликдан ёмони озроги танланади. Сиз устидан магзава ағдарган пантуркистлар аслида Собик Туркистон гинерал губернаторлигини Совет Россияси таркибида Туркистон автономияси сифатида сақлаб қолиш таклифи билан чиққан. Табийки бу ғоя рад этилади. Мустабид учун мустамлакани бўлиб ташлаб хукмронлик қилиш кулай. “Магзава остидаги пантуркистлар” қандай мақсад кузланганини ёки кандай окибатларни олдини олишга уринганларини бугун Урта Осиё халклари ўз танасида хис қилиб туришибди.

Туркистонни сақлаб қолиш имкони йўқ экан, Ёмонлиги озроги – неологизм яратиб Икки дарё оралиги яхлитлигини саклаб колишга уринилди. Шунинг учун уша “шарофат” пайдо булди. Юзаки караганда хаммасини узимиз килгандекмиз. Пантуркистлар аслида ансамблдаги созандадан ортиқ эмас эди, орқасини қаратиб турган дерижер эса Москвада...
Агар шу пайт дерижерни юзини кўриш имкони бўлганда эди уни захарханда илжайиб турганини курардиз, чунки у 70, 80, 90 йил кейин руй бериши мумкин бўлган воқеани олдиндан кўра билганди. Буни биз халигача тушуниб етганимиз йук. Шавкат Рахмонга багишланган мавзудаги мен жойлаштирган Асқар Маҳкамнинг “Адабиёт ибодати” бадихасини уқиб куринг, мавзу янада ойдинлашади.
Пантуркистларнинг уша шарофати булмаганда Узбекистонни хам бугунги чегаралар доирасида кўрмасдиз.

Ҳозирги ўзбеклар таркибида қадимги ўзбеклар нари борса 10 %ни ташкил этади. Агар биз ўзбеклар экан деб ҳеч кимни ўзбек деб атамасак, 1925-йилгача бўлган тарихий-маданий меросдан воз кечишга тўғри келади. Аммо Навоий мероси ва бутун Ўрта Осиё тарихининг каттагина қисми бизга тил ва генетик нуқтаи назардан тегишли, шу боис этноним бу ерда муҳим аҳамият касб этмайди. Энг муҳими бугунги ўзбек деган номнинг ўта шартли эканлигини, тарихий ҳақиқат ва қонуниятни акс эттирмаслигини, ўзбек деганда фақатгина Шайбонийхоннинг қароқчилари тушунилмаслигини унутманг, шунда ҳаммаси яхши бўп кетади . бундай “нотўғри” аталувчи халқлар кўп: ҳозирги мўғуллар, татарлар, тожиклар, озарбайжонлар ва ҳоказо.Бу Колумб Хиндистонга бораман деб, Американи кашф қилиб қўйганда, билмасдан, Америка туб ахолисини хиндулар деб атаган, мана бу “нотугри номланувчи халк”, аммо Ўзбек деган ибора пайдо булиши асосида, “Бўлиб ташла, хукмронлик қил” тамойили ётади.
Бошқа туркий халқлар Навоий бизники деб ўлиб турганлари йўқ, уларнинг ҳам ўз даҳолари бор, лекин Фузулийни ўзбек деб кўринг қани, озарбайжонлар нима деркин... Шу томонини ҳам унутманг, демоқчиман. Яъни меросийликни. Бизнинг халқимиз Фузулийни ўз фарзанди деб ҳисоблаганми? Йўқ. Озарбайжонлар ҳам Навоийни ўз фарзанди деб ҳисоблашмайди.
Мен шунчаки Хазрат Навоий паспортидаги Узбек деган ном урнига турк деган ном ёзилсин деган эдим. Ва окибат Хазрат авлодлари хам аста секин шу максад сари интилади дея умид килгандим. Асло Хазрат Навоийни узбеклар маданиятидан юлиб олиб козок, озарий, туркман ва ёки бошка бир туркий халк маданиятининг булагига айлантириш наятим йук эди.

Иккинчидан эса, сиз тилга олган халқлар Навоий меросига ўзбекларчалик ҳақлимас (тушунтириш: ўқишга ҳамма ҳақли, лингвистик-генетик меросийлик нуқтаи назаридан гапирмоқдаман). Маълумки, туркий тиллар гуруҳи бир неча туркумларга бўлинади. Улардан бири – қарлуқ гуруҳига ҳозирги ўзбек ва уйғур тиллари киради. Бу иккала тиллар орасидаги фарқ сезилмас даражада, ўзбек тилининг Наманган шеваси эса уйғур тили билан деярли бир хил. Уйғур тилининг Или шеваси ҳам (баъзилар алоҳида тил дейди) ўзбек адабий тили билан айнан бир хиллиги билан сизни ҳайратга солса керак.
(Сарказмга сарказм билан жавоб)Жуда ҳам ҳайратдаман. Сизга бир нарсани айтаман тагин хайратдан хушингизни йўқотманг. Хоразм узбеклари Усмонли турклар билан таржимонсиз гаплашадилар ва бир бирини тушунишига хеч нарса халакит бермайди, улар яна коракалпок, козоклар билан хам сухбатда узларини эркин хис киладилар, мен хоразмликларнинг узаро сухбатини эшитганман ишонинг улар чет тилида гапиришмайди, уртастастистик узбек тушунади. Қолаверса ўзбек ва озарий халклар бир бирларини таржимонсиз тушунадиган халклар, Усмонли туркларда озарийларга нисбатан “тилимиз ва динимиз бир” деган таъриф юради. Ундан хам хайратланарлиси, шахсан узим Kurtlar Vadisi Pusu ни Усмонли турк тилида курдим ва 80% сузларини тушунишимга усмонли турк тилини билмаслигам халақит бермади. Ёки фильм сенарий муаллифи Фузулийдек эски ўзбек тили таъсирида ижод килармикан, хайтовур ундай булмаса керак.
Демак вазият сиз айтаётганчалик қўрқинчли ва фожиали эмас.
Амалиёт эса сизнинг назариянгизга тугри келмаяпти.
Энди амалиётдами гап ёки назарияда шуни аниклаш колди.

Muhammad Dovud

15.12.2010, 17:13

Қорахонийлар даврида мана шу қарлуқ диалектида биринчи ёзма асарлар – “Қутадғу билик”, “Атибат ул-ҳақойиқ”, “Тазкирайи Буғрохоний”, “Тафсир” ва бошқалар пайдо бўлади. Мўғул истилосидан кейин эса янада тараққий этади. Бу тил фанда эски ўзбек ёки эски уйғур тили деб аталади. Ўз даврида эса чиғатой тили деб аталган. Ундан фарқли равишда, Дашти Қипчоқда, Миср, Озарбайжон, Туркия ва Европада қипчоқ ҳамда ўғуз диалектларидаги адабий тиллар вужудга келади, аммо улар тезда кучли ривожланган эски ўзбек тили таъсирига тушиб қолишади. Бунинг натижасида ҳаттоки озарбайжонлик шоирлар (Фузулийнинг ўзлари), ҳаттоки Маҳтумқули ҳам эски ўзбек тилида ижод қилишади (тўлиқ эмас). Навоий айнан мана шу тилда ўз асарларини яратган. Бу тил сиз келтирган туркий тилларга на лингвистик, на генетик жиҳатдан алоқадор эмас, улар ҳаттоки Навоий тилини яхши тушунишмайди.Сизнингча, Хазрат ижодини уртастатистик узбек уртастатистик козок, козонтатар, озарбайжон, туркмандан канча ортик тушунади? Менимча, ҳаммаси бирдай қийналади ва тушуниш даражаси бири бошқасиникидан сиз айтгандек узоқлашиб кетмайди.

Ҳозирги туркий тиллардан фақат ўзбек тили ва уйғур тилининг айрим диалектлари чиғатой тилининг тўғридан-тўғри давомчиси ҳисобланади. Қозоқ ва қозонтатарлар қипчоқ туркумига, озарбайжон ва туркманлар эса ўғуз туркумига мансуб тиллардир.

Маколангиздан филология сохасига бегона эмаслигиз куриниб турибди. Мустабид тузум сиёсати куланкаси мустамлака халклар хожатхонасигача кириб келган экан, нахот у сизни фанингизнинг обьектив тадкик этилишига имкон берган, деб уйлаётган булсангиз. Адашасиз хурматли филолог.
Аслида бу юртда турк ва форсдан булак хеч ким йук, Шунчаки Шавкат Рахмон ибораси билан айтганда «Музликдан юҳодек келган шамоллар» астойдил сувни лойкалатган. Уша лойкаланган сувга караб биз аксимизни топа олмай хунобмиз, халос. Тугри юкоридагидек сохта назария бор, аммо…

Колаверса Хазрат Навоийнинг узи:

Агар бир қавм, гар юз, йўқса мингдур,
Муайян турк улуси ҳуд менингдур.

Олибмен тахти фармонимға осон,
Черик чекмай Хитодин то Хуросон.

Хуросон демаким, Шерозу Табриз,
Ки, қилмишдур найи килким шакаррез

Кўнгил бермиш сўзимга турк, жон ҳам,
Не ёлғиз турк, балким туркмон ҳам.

Не мулк ичраки бир фармон йибордим,
Анинг забтиға бир девон йибордим.

Бу девон тутти ул кишварни андоқ,
Ки, девон тузмагай дафтарни андоқ.(“Фарходу Ширин”дан)
деб турганда, сизнинг позициянгиз менга Достаевскийнинг “Братья Карамазовы” романидаги Великий Инквизитор қиссасини ёдга солаяпти, унга кура, Урта аср Католик Черкови ва унинг инквизицияси уз томирларидан шу кадар узоклашиб кетганки аган бугун Ийсо (АС) кайта дунёга келса, айнан Черковнинг узи Пайгамбарни қайта хочга осишга тайёрлиги мазмунида, Христианлик дини Пайгамбари ва Урта аср Христианликнинг Католик Черкови карашлари уртасидаги номутаносиблик баён килинади.

Турк назмида чу мен тортиб алам,
Айладим ул мамлакатни якқалам..

Нега Хазрат Навоий турк назмида алам тортдим деяпти, Нега Чигатой тилида байрок кутардим демади экан. Вазнга тугри келмаганлиги учун эмасдур хар холда. Адашаётган булсам новоийшунослар тугрлашларини илтимос килардим, Хазратнинг турк тили чигатой лахжасида ижод килдим деган мазмунда ёзгани хам бор. Лахжалар сон мингта, кушни махалла лахжаси бошкача сизникидан, керак булса, аммо тил битта, Тинч океани гарбий сохилларидан тортиб Босфоргача, Уралдан тортиб Эронгача.

ХIХ асрда Исмоил Гаспиралининг(Чор Россияси таркибидаги туркий халклар пантуркизми отаси) акли етган нарсага сизни аклиз нега етмаяпти, мен шунга хайронман.

Етмиш йиллик умри давомида Хазрат Навоий турк тилини ялов килиб мамлакатни Яккалам килишга эришибди, туркларни бошини ковуштириш, хеч булмаганда маънавиятини, имкони бор экан. (Этибор берсангиз Хазратнинг узи энг катта ПАНТУРКЧИ). Бирок бунинг учун яна Хазрат Навоийдек яловбардорлар керак, ушандайлардан бири Шавкат Рахмон эди, Аллоҳ раматига олган бўлсин. Ялов ерда, ким уни олиб кутаради...

kanishka

17.12.2010, 09:54

Мўғуллар билан боғлиқ мисолни келтириб, Мухаммад Довуд, ўзбеклар бугунги Ўзбекистон худудига Шайбонийхон билан кириб келган ва асоссиз бу худуд тарихига ворисликни даъво киляпти, демокчи, деб ўйласангиз хато қиласиз.

Тавба... Мен айнан шунақа деб тушунмасликларингга ҳаракат қилиб ёзгандим, теппа-тескарисини тушунибсиз :) .

Демакким, туркий этник қатламларга турк деб ном бериш тўғри булмасмиди? Нега энди пантуркистлар ўз ғоялари – туркий халкларни консолидациясига уриниш ўрнига мутлақо тескари, тарқоқликни кучайишига сабаб бўлишди, Турк оиласидан унинг икки дарё оралигидаги бўлагини юлиб олиб, янги ном, янги халк ихтиро килишди.
Икки ёвузликдан ёмони озроги танланади. Сиз устидан магзава ағдарган пантуркистлар аслида Собик Туркистон гинерал губернаторлигини Совет Россияси таркибида Туркистон автономияси сифатида сақлаб қолиш таклифи билан чиққан. Табийки бу ғоя рад этилади. Мустабид учун мустамлакани бўлиб ташлаб хукмронлик қилиш кулай. “Магзава остидаги пантуркистлар” қандай мақсад кузланганини ёки кандай окибатларни олдини олишга уринганларини бугун Урта Осиё халклари ўз танасида хис қилиб туришибди.

Ҳурматли Муҳаммад Довуд, бизнинг мунозарамиз ҳеч қандай натижа бермаслиги тайин, фақат ҳурмат юзасидан жавоб ёзаяпман ва жавоб кутмаяпман. Мен илмий нуқтаи назардан ва баҳоли қудрат холис ёндашаяпман, сиз агит-проп нуқтаи назаридан. Ҳар биримиз ўзимизча ҳақмиз. Ҳозирги кўпчиликдан фарқли ўлароқ, мен жадидларга нисбатан қанақадир алоҳида эктаз ҳис қилмайман (бугун жадид деб аталаётган маърифатпарварларнинг ярмидан сал кўпроғи ўзини жадид ёки пантуркист деб умуман атамагани, ўша пайтлари маданият аҳли сонмингта партия ва оқимларга бўлиниб тинимсиз равишда оффлайн булғамачоқ олиб бораганидан хабарингиз бордир?). (спойлер: Эсдан чиқибди, аслида ичларида яхши одамлар ҳам кўп эди, масалан, Чўлпон ёқади). Шунинг учун улар ҳақидаги шахсий фикримни билдирганимда жаҳлингиз чиқмаслигини илтимос қилган бўлардим, ахир шахсий фикр билдиришга ҳаққим бор-ку.

Аслида қозоқ, қирғиз, ўзбек ҳеч қачон узларини ягона миллат деб билмаган, қариндошчилик ришталарини сақлашга интилмаган. Баъзи маърифат аҳлларини ҳисобламаганда, албатта, лекин этник-маданий фарқни ҳар доим тушунишган. Чунки асрлар мобайнида булар алоҳида этнос бўлиб шаклланиб бўлишган. СССР гача эса бекор вақтларида бир-бирининг генофондини қисқартириш билан кўнгил ёзишган. Sad but true. Айрим қозоқ уруғлари биринчилар қаторида чор қўшини сафларини тўлдириб ялпи эсктерминатусда иштирок этишган. Мен бу машғулотни давом эттирайлик демоқчимасман, шунчаки ягона туркий халқ мавжуд бўлмаган ўшанда демоқчиман. Турклар 2300 йиллар муқаддам ягона халқ бўлишган, ундан кейин бўлиниш бошланган. Шу боис ҳозирги вақтда қардош тилларда сўзлашувчи халқлар гуруҳи мавжуд холос. Улар билан ягона миллатга бирлашиш ғояси тарихий асос ва мантиққа эга эмас, негаки тилдан кўра маданият ва генетик қардошлик кишиларни яқинроқ бирлаштиради, бу жиҳатдан ўзбекларга тожиклар яқинроқ бўлади. Пантуркизм ғояларига кўра эса форсийзабонлар қариндош миллат эмас, дилхира чиқинди ҳисобланарди. Мана шунақа чалкашликлар кўп бўлгани учун ҳар хил пан...измлардан узоқроқ юраман ва сизга ҳам шуни маслаҳат берган бўлардим.

Афсуски, Сиз кўкларга кўтараётган пантуркистлар Туркистонни сақлаб қолиш учун курашишмаган, қулай вазият туғилганидан Бухоро ва Хивада ўзларининг иссиқ ва қулай давлатчаларини рандалаб олишган. Сиз гапираётган Туркистон муҳторияти эса фақат Фарғона водийси ва Тошкентни ўз ичига оларди, агар руслар муҳторият ўрнига бошқа нарсани таклиф қилмаганида.

Бирлашишнинг фойдали эканлигини эса 1924-йилда тушуниб қолишди. Билиб турганингиздек, бу пайти сиз кўкларга кўтараётган пантуркист ватанпарварларнинг катта қисми КУТИЛМАГАНДА компартия малакларига айланиб бўлганди. Шунда ҳам ҳеч ким турклар бир миллат, ягона Туркистон Республикаси бўлсин деб айтмаган. Сиз ягона халқ деб атаётган туркийлар Туркистоннинг каттароқ қисмини узиб олиш учун бир-бири билан узундан-узоқ сўкинмачоқ уюштиришди, яна бечора тожиклар чеккада қолиб кетди – озгина ер ва Душанбе қишлоғини бериб алдаб қўйишди. Яна бошқа ерларни талаб қилиб қолмасликлари учун 1929-йилда Ўзбекистон пойтахтини Самарқандга кўчириб олишганига ўлайми.

Хуллас, гапирса гап кўп. Олийжаноб жадидлар ҳақидаги гапларингиз кимгадир таъсир қилса ҳам, менга таъсир қилмайди, шунинг учун вақтингизни йўқотиб ўтирманг демоқчи эдим холос. Шунақа одамман, танқид қилишни яхши кўраман, бўлар-бўлмасга танқид қилавераман :) . ИМХО, бунақа ғоялар аслида бирлашишни эмас, бўлинишни келтириб чиқаради, тарих бунга гувоҳ.

Туркистонни сақлаб қолиш имкони йўқ экан, Ёмонлиги озроги – неологизм яратиб Икки дарё оралиги яхлитлигини саклаб колишга уринилди. Шунинг учун уша “шарофат” пайдо булди. Юзаки караганда хаммасини узимиз килгандекмиз. Пантуркистлар аслида ансамблдаги созандадан ортиқ эмас эди, орқасини қаратиб турган дерижер эса Москвада...
Агар шу пайт дерижерни юзини кўриш имкони бўлганда эди уни захарханда илжайиб турганини курардиз, чунки у 70, 80, 90 йил кейин руй бериши мумкин бўлган воқеани олдиндан кўра билганди. Буни биз халигача тушуниб етганимиз йук. Шавкат Рахмонга багишланган мавзудаги мен жойлаштирган Асқар Маҳкамнинг “Адабиёт ибодати” бадихасини уқиб куринг, мавзу янада ойдинлашади.

Бу гапларингизда ҳам жон бор. Лекин, юқорида айтганимдек, маҳаллий ҳокимчалар ўз манфаатларини кўзлаб бировнинг ноғорасига ўйнаганди. Шунинг учун уларни оқлаб ўтириш ниятим йўқ. Яна бир нарсани унутдингиз – бу “икки дарё оралиғи”га негадир Фарғона ҳам кириб қолган...

Пантуркистларнинг уша шарофати булмаганда Узбекистонни хам бугунги чегаралар доирасида кўрмасдиз.

Агар мени бугунги чегаралардан қалпоғини осмонга отаяпти деб ўйласангиз адашасиз. Тарихан ягона бўлинмас географик ҳудуд икки давлатга – Ўзбекистон ва Тожикистонга бўлиб ташланган. Қирғизистон чегаралари эса мутлақо ҳеч қандай тарихий асосга эга эмас. Жанубий Қирғизистон тарихий, географик ва иқтисодий жиҳатдан Фарғонага, Шимолийси ҳудди шу жиҳатлардан Қозоғистонга боғлиқ. Аслида бу давлат бўлмаслиги керак эди.

Бу Колумб Хиндистонга бораман деб, Американи кашф қилиб қўйганда, билмасдан, Америка туб ахолисини хиндулар деб атаган, мана бу “нотугри номланувчи халк”, аммо Ўзбек деган ибора пайдо булиши асосида, “Бўлиб ташла, хукмронлик қил” тамойили ётади.

Хўш, демак шу тамойил билан ўзбек ибораси тўғри бўлиб қоладими?

Бошқа туркий халқлар Навоий бизники деб ўлиб турганлари йўқ, уларнинг ҳам ўз даҳолари бор, лекин Фузулийни ўзбек деб кўринг қани, озарбайжонлар нима деркин... Шу томонини ҳам унутманг, демоқчиман. Яъни меросийликни. Бизнинг халқимиз Фузулийни ўз фарзанди деб ҳисоблаганми? Йўқ. Озарбайжонлар ҳам Навоийни ўз фарзанди деб ҳисоблашмайди.
Мен шунчаки Хазрат Навоий паспортидаги Узбек деган ном урнига турк деган ном ёзилсин деган эдим. Ва окибат Хазрат авлодлари хам аста секин шу максад сари интилади дея умид килгандим. Асло Хазрат Навоийни узбеклар маданиятидан юлиб олиб козок, озарий, туркман ва ёки бошка бир туркий халк маданиятининг булагига айлантириш наятим йук эди.

Ёзилсин. Шунақа ёзилган ҳам. Лекин бу билан озарийлар “Навоий бобом!” деб кўксига урганлари йўқ дедим. Чунки сиз тилга олган туркий элатлар аллақачон алоҳида халқларга айланиб бўлган, ҳар бири алоҳида тарихи, маданий анъаналарига эга.

kanishka

17.12.2010, 09:55

Бошқа туркий халқлар Навоий бизники деб ўлиб турганлари йўқ, уларнинг ҳам ўз даҳолари бор, лекин Фузулийни ўзбек деб кўринг қани, озарбайжонлар нима деркин... Шу томонини ҳам унутманг, демоқчиман. Яъни меросийликни. Бизнинг халқимиз Фузулийни ўз фарзанди деб ҳисоблаганми? Йўқ. Озарбайжонлар ҳам Навоийни ўз фарзанди деб ҳисоблашмайди.
Мен шунчаки Хазрат Навоий паспортидаги Узбек деган ном урнига турк деган ном ёзилсин деган эдим. Ва окибат Хазрат авлодлари хам аста секин шу максад сари интилади дея умид килгандим. Асло Хазрат Навоийни узбеклар маданиятидан юлиб олиб козок, озарий, туркман ва ёки бошка бир туркий халк маданиятининг булагига айлантириш наятим йук эди.

Ёзилсин. Шунақа ёзилган ҳам. Лекин бу билан озарийлар “Навоий бобом!” деб кўксига урганлари йўқ дедим. Чунки сиз тилга олган туркий элатлар аллақачон алоҳида халқларга айланиб бўлган, ҳар бири алоҳида тарихи, маданий анъаналарига эга.

Иккинчидан эса, сиз тилга олган халқлар Навоий меросига ўзбекларчалик ҳақлимас (тушунтириш: ўқишга ҳамма ҳақли, лингвистик-генетик меросийлик нуқтаи назаридан гапирмоқдаман). Маълумки, туркий тиллар гуруҳи бир неча туркумларга бўлинади. Улардан бири – қарлуқ гуруҳига ҳозирги ўзбек ва уйғур тиллари киради. Бу иккала тиллар орасидаги фарқ сезилмас даражада, ўзбек тилининг Наманган шеваси эса уйғур тили билан деярли бир хил. Уйғур тилининг Или шеваси ҳам (баъзилар алоҳида тил дейди) ўзбек адабий тили билан айнан бир хиллиги билан сизни ҳайратга солса керак.
(Сарказмга сарказм билан жавоб)Жуда ҳам ҳайратдаман. Сизга бир нарсани айтаман тагин хайратдан хушингизни йўқотманг. Хоразм узбеклари Усмонли турклар билан таржимонсиз гаплашадилар ва бир бирини тушунишига хеч нарса халакит бермайди, улар яна коракалпок, козоклар билан хам сухбатда узларини эркин хис киладилар, мен хоразмликларнинг узаро сухбатини эшитганман ишонинг улар чет тилида гапиришмайди, уртастастистик узбек тушунади. Қолаверса ўзбек ва озарий халклар бир бирларини таржимонсиз тушунадиган халклар, Усмонли туркларда озарийларга нисбатан “тилимиз ва динимиз бир” деган таъриф юради. Ундан хам хайратланарлиси, шахсан узим Kurtlar Vadisi Pusu ни Усмонли турк тилида курдим ва 80% сузларини тушунишимга усмонли турк тилини билмаслигам халақит бермади. Ёки фильм сенарий муаллифи Фузулийдек эски ўзбек тили таъсирида ижод килармикан, хайтовур ундай булмаса керак.
Демак вазият сиз айтаётганчалик қўрқинчли ва фожиали эмас.
Амалиёт эса сизнинг назариянгизга тугри келмаяпти.
Энди амалиётдами гап ёки назарияда шуни аниклаш колди.

Спойлер: билмадим қаерда сарказмни кўрдингиз-у, лекин майли шу йўсинда жавоб оласиз.

Йўғеее? Раҳмат маълумот учун, кўп нарсани ўрганиб олдим. “Биласизми?” рукнидан бошқа қизиқ фактлар йўқми?

Энди жиддий. Гап шунда-ки, 1925-йилги чегаралаш бўлмаганда Хоразм шевасини бемалол алоҳида тилга ажратса ҳам бўларди. Негаки ўзбек тилининг асос шевалари қарлуқ гуруҳига киради, Хоразм шеваси эса ўғуз гуруҳига мансуб (шу боис туркман, озарбайжон, турк тилларига яқин туради). Лекин хонлик даврида ёзув-чизув ишларида Навоий тилини ишлатишган, шу боис уларда ҳозирги ўзбекларнинг бошқа этник қатламлари билан ягона маданият шаклланган.

Усмонли турклар билан бир-бирини тушунишларига келсак. Сизни андак ранжитаман-у, лекин улар таржимонсиз бир-бирини озгина тушунишади, холос. Ўзим шунга гувоҳ бўлмаганимда ҳам гапингизга ишонган бўлардим. Қозоқ ва қорақалпоқлар тилини тушунишининг сабаби эса битта – қўшни Қорақалпоғистон билан қўшничилик ва қардошлик алоқалари. Самарқандликлар ҳам тожик тилини яхши тушунишади.

Қашқирлар маконига келсак. Гап шунда-ки, сўзлар бир хил бўлгани билан иш битмайди. Мана ўзбек адабий тилининг 20 фоизи арабча сўзлардан иборат. Балки арабларга қариндошдирмиз? Семитлардандирмиз? Жавоб эса битта – туркий тиллар қариндош, асосий лексик фонди ва грамматикаси бир хил, шу боис бир-бирини озми-кўпми тушунади. Лекин бу билан иш битмайди. Фонетика, фонология, вокализм, грамматика, морфология, генезис жиҳатдан улар бир неча туркумларга бўлинади (ўғуз, қарлуқ, қипчоқ, енисей ва ҳоказо). Лексик ва грамматик жиҳатдан ўзбек адабий тилининг асоси (яъни хоразм шевалари эмас) уйғур тилига яқин. Фонология жиҳатдан ўзбек тили ҳеч қайси туркий тилга ўхшамайди, зеро сингармонизм умуман йўқ, аммо тожик тили билан бир хил. Бундан ташқари, алоҳида этнос шаклланиши учун тарихий, маданий шарт-шароит ҳам талаб қилинади. Шу боисдан ҳозир инглиз ва немис тиллари алоҳида тиллар ҳисобланишади, қариндош бўлса ҳам.

Ва бу менинг назариям эмас. Сизнинг “амалиётингиз” ҳам жуда омадсиз чиқди. Дарвоқе, жадидлар отаси Гаспирали ягона халқ бўлмиш туркийлар бир-бирини тушунишлари учун ягона адабий тил деб усмонли турк тилини ўқитишни танлаган эди. “Турфа олам” рукнидан.

kanishka

17.12.2010, 09:59

Сизнингча, Хазрат ижодини уртастатистик узбек уртастатистик козок, козонтатар, озарбайжон, туркмандан канча ортик тушунади? Менимча, ҳаммаси бирдай қийналади ва тушуниш даражаси бири бошқасиникидан сиз айтгандек узоқлашиб кетмайди.

“Ўртастатистик ўзбек” деганда “бесавод ўзбек”ни назарда тутаяпсизми? Агар мактаб йиллари дарсни синфхонада ўқиган бўлса, анча-мунча тушунади.

Тушунмаган тақдирда ҳам, қозоқ тушунмайдиган нарсалар билан ўзбек тушунмайдиган нарсалар орасида ер билан осмонча фарқ бор. Ўзбек арабий ва форсий ўзлашмаларни тушунмаслиги мумкин. Қозоқ эса “бўлғай”, “қилғай”, “бўлуптур” каби шаклларни на адабий тилида, на она шевасида учратган. Бу ўзаклар қозоқ тилида ҳам бор, лекин грамматик формулировкаси бошқача.

Ҳозирги туркий тиллардан фақат ўзбек тили ва уйғур тилининг айрим диалектлари чиғатой тилининг тўғридан-тўғри давомчиси ҳисобланади. Қозоқ ва қозонтатарлар қипчоқ туркумига, озарбайжон ва туркманлар эса ўғуз туркумига мансуб тиллардир.

Маколангиздан филология сохасига бегона эмаслигиз куриниб турибди. Мустабид тузум сиёсати куланкаси мустамлака халклар хожатхонасигача кириб келган экан, нахот у сизни фанингизнинг обьектив тадкик этилишига имкон берган, деб уйлаётган булсангиз. Адашасиз хурматли филолог.

Мен филшунос эмасман, ҳурматли башоратчи. Бу нарсалар 6-синф она тили дарслигида ёзилган.
Масаланинг бошқа томони шундан иборат-ки, туркий тилларни лаънати советлардан кўра кўпроқ европа олимлари ўрганишган. Натижа эса бир хил... Мен юқорида келтирган маълумотлар эса аниқ фактларга асосланади, бош мия пантуркизми симптомларига эмас.

Аслида бу юртда турк ва форсдан булак хеч ким йук, Шунчаки Шавкат Рахмон ибораси билан айтганда «Музликдан юҳодек келган шамоллар» астойдил сувни лойкалатган. Уша лойкаланган сувга караб биз аксимизни топа олмай хунобмиз, халос. Тугри юкоридагидек сохта назария бор, аммо…

Бу юртда форс ва туркдан бошқа славянлар, корейслар, яна қанча миллат ва элат бор. Давлат номи Ўзбекистон бўлди дегани ўзбеклар биринчи даражали одамлар дегани эмас. Мисол учун, рус одам Ўзбекистон фуқароси бўлса, унинг ҳуқуқлари сизнинг ҳуқуқларингиз билан айнан бир хил бўлади. Пантуркизм ғоялари этник камчиликларнинг манфаатларини мутлақо ҳисобга олмагани учун ҳам узоққа боролмайди, миллатчиликни келтириб чиқаргани қолади. Пантуркизмнинг асл башарасини яхши тушунган ҳукуматимиз бу борада жуда тўғри сиёсат олиб бормоқда. Ҳеч қанақа туркий давлатлар алламбало иттифоқларига аъзо бўлмаяпмиз шунинг учун.

Колаверса Хазрат Навоийнинг узи:

Агар бир қавм, гар юз, йўқса мингдур,
Муайян турк улуси ҳуд менингдур.

Олибмен тахти фармонимға осон,
Черик чекмай Хитодин то Хуросон.

Хуросон демаким, Шерозу Табриз,
Ки, қилмишдур найи килким шакаррез

Кўнгил бермиш сўзимга турк, жон ҳам,
Не ёлғиз турк, балким туркмон ҳам.

Не мулк ичраки бир фармон йибордим,
Анинг забтиға бир девон йибордим.

Бу девон тутти ул кишварни андоқ,
Ки, девон тузмагай дафтарни андоқ.(“Фарходу Ширин”дан)
деб турганда, сизнинг позициянгиз менга Достаевскийнинг “Братья Карамазовы” романидаги Великий Инквизитор қиссасини ёдга солаяпти, унга кура, Урта аср Католик Черкови ва унинг инквизицияси уз томирларидан шу кадар узоклашиб кетганки аган бугун Ийсо (АС) кайта дунёга келса, айнан Черковнинг узи Пайгамбарни қайта хочга осишга тайёрлиги мазмунида, Христианлик дини Пайгамбари ва Урта аср Христианликнинг Католик Черкови карашлари уртасидаги номутаносиблик баён килинади.

Афсуски, Навоий сизга қарши чиқиб қўйибди. Ўз поцтингингизни эътибор билан ўқисангиз, у турк ва туркманни алоҳида элатлар деб тушунганини кўрасиз. Яъни турк деганда фақат ҳозирги ўзбекларни тушунган. Ахборот учун: у пайти туркман деганда ҳозирги озарбайжонлар билан усмонли турклар ҳам тушунилган. Сурия, Эрон, Ироқ, Туркия ҳудудида ҳозир ҳам ўзини туркман деб атовчи, лекин ёзувда усмонли турк тилидан фойдаланувчи элатлар бор. Қозоқларни эса... қазоқ ва ўзбак деб аташган.

Турк назмида чу мен тортиб алам,
Айладим ул мамлакатни якқалам..

Нега Хазрат Навоий турк назмида алам тортдим деяпти, Нега Чигатой тилида байрок кутардим демади экан. Вазнга тугри келмаганлиги учун эмасдур хар холда. Адашаётган булсам новоийшунослар тугрлашларини илтимос килардим, Хазратнинг турк тили чигатой лахжасида ижод килдим деган мазмунда ёзгани хам бор. Лахжалар сон мингта, кушни махалла лахжаси бошкача сизникидан, керак булса, аммо тил битта, Тинч океани гарбий сохилларидан тортиб Босфоргача, Уралдан тортиб Эронгача.

Лаҳжа бошқа, шева бошқа (русчасига диалект ва говор). Қўшни маҳаллам хоразмликлардан иборат бўлсагина лаҳжаси бошқа бўлиши мумкин, “местний” бўлса, шева дейилади.

Тилнинг тил бўлиб шаклланиши учун шу тил эгалари бошқа халқлардан алоҳида яшашлари, ўз ёзма маданиятларига эга бўлишлари лозим. Шунда икки тил ҳар қанча яқин бўлмасин, ўзига хос қонуниятларнинг ишлаб чиқилгани учун иккита алоҳида тилга айланади. Афсуски, туркий халқлар аллақачон бир-биридан узоқлашиб, ўзларининг алоҳида маданиятларини яратиб олишган.

ХIХ асрда Исмоил Гаспиралининг(Чор Россияси таркибидаги туркий халклар пантуркизми отаси) акли етган нарсага сизни аклиз нега етмаяпти, мен шунга хайронман.

Чунки мен Гаспиралидан билимлироқман, негаки унинг замонасида фан ҳозиргичалик ривожланмаган эди. Ҳозирги замоннинг ақлли одамлари унинг ғояларига объектив бахо бериб қўя қолишади, хато ва ютуқларини тушунган ҳолда, лекин эргашиш... билмадим...

Аслида миллат, халқ тушунчалари бир-биридан мутлақо фарқ қилади. Тил эса халқ ёки миллат идентификациясини белгилаб берувчи омил эмас. Тил, миллат, халқ ўзгараверади, менталитет ва генлар эса (геноцид бўлмаса агар) қолади.

Ялов ерда, ким уни олиб кутаради...

Мендан умид қилманг, жиддийроқ ишлар билан бандман :) .

AbdulAziz

17.12.2010, 12:03

Alisher Navoiy. Holoti Sayyid Hasan Ardasher

http://www.ziyouz.com/images/books/holoti_sayyid_hasan_ardashe.jpg (http://www.ziyouz.com/index.php?option=com_remository&Itemid=57&func=fileinfo&id=978)

Muallif: Alisher Navoiy
Hajmi: 665 Kb
Fayl tipi: pdf, zip
http://www.ziyouz.com/components/com_remository/images/download_trans.gif Saqlab olish (http://www.ziyouz.com/index.php?option=com_remository&Itemid=57&func=fileinfo&id=978)
Online o'qish (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=5403.0)

Alisher Navoiy. Holoti Pahlavon Muhammad

http://www.ziyouz.com/images/books/holoti_pahlavon_muhammad.jpg (http://www.ziyouz.com/index.php?option=com_remository&Itemid=57&func=fileinfo&id=979)

Muallif: Alisher Navoiy
Hajmi: 809 Kb
Fayl tipi: pdf, zip
http://www.ziyouz.com/components/com_remository/images/download_trans.gif Saqlab olish (http://www.ziyouz.com/index.php?option=com_remository&Itemid=57&func=fileinfo&id=979)
Online o'qish (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=5404.0)

Alisher Navoiy. Tarixi muluki ajam

http://www.ziyouz.com/images/books/tarixi_muluki_ajam.jpg (http://www.ziyouz.com/index.php?option=com_remository&Itemid=57&func=fileinfo&id=980)

Muallif: Alisher Navoiy
Hajmi: 2,45 Mb
Fayl tipi: pdf, zip
http://www.ziyouz.com/components/com_remository/images/download_trans.gif Saqlab olish (http://www.ziyouz.com/index.php?option=com_remository&Itemid=57&func=fileinfo&id=980)
Online o'qish (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=5405.0)

Husen

17.12.2010, 13:54

Bugun o'zbek interneti yana bir katta manba bilan boyidi. Alisher Navoiyning "Xamsa" asari ilk bor online olamga joylandi.

Ушбу хабар бугун "Ўзбекистон адабиёти ва санъати" газетасида ҳам эълон қилинди.
https://img.uforum.uz/thumbs/clvoxom7800222.jpg (https://img.uforum.uz/images/clvoxom7800222.jpg)
Яширин рекламани сезганларга 5 баҳо! :)

JUS

17.12.2010, 14:03

Яширин рекламани сезганларга 5 баҳо! :)

Урра, бугун "5" баҳо олдим. Ҳусен Тангриев мақола чиқарган экан ва уни реклама қилган экан, кўриб қолгадним, мени мукофотлади :)

AbdulAziz

21.12.2010, 10:53

Ibrohim Haqqul. Navoiyga qaytish

http://www.ziyouz.com/images/books/navoiyga_qaytish.jpg (http://www.ziyouz.com/index.php?option=com_remository&Itemid=57&func=fileinfo&id=983)

Muallif: Ibrohim Haqqul
Hajmi: 495 Kb
Fayl tipi: pdf, zip
http://www.ziyouz.com/components/com_remository/images/download_trans.gif Saqlab olish (http://www.ziyouz.com/index.php?option=com_remository&Itemid=57&func=fileinfo&id=983)
Online o'qish (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=5426.0)

AbdulAziz

21.12.2010, 10:54

Alisher Navoiy. Mezonul-avzon

http://www.ziyouz.com/images/books/mezonul_avzon.jpg (http://www.ziyouz.com/index.php?option=com_remository&Itemid=57&func=fileinfo&id=984)

Muallif: Alisher Navoiy
Hajmi: 1,95 Mb
Fayl tipi: pdf, zip
http://www.ziyouz.com/components/com_remository/images/download_trans.gif Saqlab olish (http://www.ziyouz.com/index.php?option=com_remository&Itemid=57&func=fileinfo&id=984)
Online o'qish (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=5427.0)

AbdulAziz

27.12.2010, 16:17

Alisher Navoiy. Xamsatul mutahayyirin

http://www.ziyouz.com/images/books/xamsatul_mutahayyirin.jpg (http://www.ziyouz.com/index.php?option=com_remository&Itemid=57&func=fileinfo&id=993)

Muallif: Alisher Navoiy
Hajmi: 3,03 Mb
Fayl tipi: pdf, zip
http://www.ziyouz.com/components/com_remository/images/download_trans.gif Saqlab olish (http://www.ziyouz.com/index.php?option=com_remository&Itemid=57&func=fileinfo&id=993)
Online o'qish (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=5450.0)

Muhammad Dovud

29.12.2010, 21:14

Ўзбекистон ва Тожикистонга бўлиб ташланган
Сизнингча шу иш ортида ким турган?

bekww

02.01.2011, 23:09

"Navoiyni anglash" ko'rsatuvidan videolavha, adabiyotshunos olimlarimiz Ibrohim Haqqul va
Suyima G'anieva Navoiy ijodi haqida:

http://www.youtube.com/user/bekww#p/u

boshqa g'azallari:
Ashraqat,
...sarvi ravonim sen mening,
Do'stlar, ahli zamondin negir umidi tutmangiz.

AbdulAziz

05.01.2011, 16:01

Alisher Navoiyning «Hayrat ul-abror» dostonidan hikoyatlar:

Boyazid Bistomiyning g‘amgin holi (http://www.ziyouz.com/index.php?option=com_content&task=view&id=4988&Itemid=210)
Ka’baga mushtoq Ibrohim Adham (http://www.ziyouz.com/index.php?option=com_content&task=view&id=4987&Itemid=210)
Shoh G’oziy adolati (http://www.ziyouz.com/index.php?option=com_content&task=view&id=4986&Itemid=210)
Xoja Abdulloh Ansoriy so’zi (http://www.ziyouz.com/index.php?option=com_content&task=view&id=4985&Itemid=210)
Hotami Toyi va bir gadoning himmati (http://www.ziyouz.com/index.php?option=com_content&task=view&id=4984&Itemid=210)
No’shiravonning hayo bog’i (http://www.ziyouz.com/index.php?option=com_content&task=view&id=4983&Itemid=210)
Qanoatli juvonmard va tamagir (http://www.ziyouz.com/index.php?option=com_content&task=view&id=4982&Itemid=210)
Ikki vafoli yor (http://www.ziyouz.com/index.php?option=com_content&task=view&id=4981&Itemid=210)
Shayxi Iroqiyning ishqi (http://www.ziyouz.com/index.php?option=com_content&task=view&id=4980&Itemid=210)
Qirg’ovul va sher (http://www.ziyouz.com/index.php?option=com_content&task=view&id=4979&Itemid=210)
Imom Faxr Roziy va Sulton Muhammad (http://www.ziyouz.com/index.php?option=com_content&task=view&id=4978&Itemid=210)
Yoqutning husnixati (http://www.ziyouz.com/index.php?option=com_content&task=view&id=4977&Itemid=210)
Marhamatli Ayyub va o’g’ri (http://www.ziyouz.com/index.php?option=com_content&task=view&id=4976&Itemid=210)
Iskandarning bo’sh ketgan qo’li (http://www.ziyouz.com/index.php?option=com_content&task=view&id=4975&Itemid=210)
Mayxo'r Rindning tavbasi (http://www.ziyouz.com/index.php?option=com_content&task=view&id=4974&Itemid=210)
Abdulloh Muborakning zafari (http://www.ziyouz.com/index.php?option=com_content&task=view&id=4973&Itemid=210)
Pok iymon Zaynul-Obidinning qizi (http://www.ziyouz.com/index.php?option=com_content&task=view&id=4972&Itemid=210)
Chin o’tlog’idagi sher ovlovchi ohu (http://www.ziyouz.com/index.php?option=com_content&task=view&id=4971&Itemid=210)
Bahromning ko’zi ochildi (http://www.ziyouz.com/index.php?option=com_content&task=view&id=4970&Itemid=210)
Xoja Muhammad Porsoning duosi (http://www.ziyouz.com/index.php?option=com_content&task=view&id=4969&Itemid=210)
Oliyjanob shoh va qul (http://www.ziyouz.com/index.php?option=com_content&task=view&id=4968&Itemid=210)

kanishka

07.01.2011, 18:47

Сизнингча шу иш ортида ким турган?

Ким бўларди, Рудзутак. "Ўрус ирқий кофирлари" дейишимни кутганмидингиз? :)

bekww

09.01.2011, 16:00

Qorako'zim kelu mardumlig' emdi fan qilg'il,
Ko'zum qarosida mardum kibi vatan qilg'il!

Yuzung guliga ko'ngul ravzasin yasa gulshan,
Qadding niholig'a jon gulshanin chaman qilg'il!

Takovaringg'a bag'ir qonidin xino bog'la,
Itingg'a g'amzada jon rishtasin rasan qilg'il!

Firoq tog'ida topilsa turfog'im, ey charx,
Xamir etib yana ul tog'da ko'hkan qilg'il!

Yuzung visolig'a yetsun desang ko'ngullarni,
Sochingni boshdin ayog' chin ila shikan qilg'il!

Xazon sipohig'a, ey bog'bon, emas moni'
Bu bog' tomida gar ignadin tikan qilg'il.

Yuzida terni ko'rib o'lsam, ey rafiq meni,
Gulob ila yuvu gul bargidin kafan qilg'il!

Navoiy anjumani shavq jon aro tuzsang,
Aning bashag'lig' o'qin sham'i anjuman qilg'il!

PS. Ушшоқ, Иброҳим Ҳаққул талқини (видео, 50мб, 15 мин):
http://www.youtube.com/user/bekww#p/u/0/Hkz1j-IW0mo

Shokir Dolimov

09.01.2011, 16:09

... дейишимни кутганмидингиз?

деденгиз-ку! :)

gofurov

20.01.2011, 18:32

Аввалрок Хусайн Байкаро хакида бир маълумот эшитиб колгандим. Унга кура Байкарони улмасидан аввал дафн этиб куйишган. Кейинчалик кабрини очиб куришганда кабр деворлари тирналган, Байкро эса кабр бурчагида утирганча улиб колган.
Шу маълумот хакикатми, уйдирмами? Бу хакида бирор маълумот борми?
Саволни шу мавзуга жойлаштирганим учун узр, бошка мавзуга жойлаштиришни маъкул курмадим.

Shokir Dolimov

20.01.2011, 22:13

Кейинчалик кабрини очиб куришганда...
Қабрни қайта очиб кўриш кимга, қанча вақт ўтганидан кейин ва нима учун керак бўлиб қолибди? Сиз эшитган ўша маълумотларда бу ҳақда ҳеч нима дейилмаган-ми?

gofurov

21.01.2011, 09:43

Қабрни қайта очиб кўриш кимга, қанча вақт ўтганидан кейин ва нима учун керак бўлиб қолибди? Сиз эшитган ўша маълумотларда бу ҳақда ҳеч нима дейилмаган-ми?
Мен бир сухбатда эшитиб колгандим. Бошка маълумот билмайман, бу мени жуда кизиктириб колгани учун, биладиганлар бормикин деб савол бергандим.

kanishka

21.01.2011, 14:51

Қабрни қайта очиб кўриш кимга, қанча вақт ўтганидан кейин ва нима учун керак бўлиб қолибди? Сиз эшитган ўша маълумотларда бу ҳақда ҳеч нима дейилмаган-ми?

Бу маълумотни бирор манбада учратмаганман (балки манбалар билан яхши таниш эмаслигим учундир), лекин узоқ йиллар илгари "Даракчи"да "Мозий бисотидан" рукни остида ургутлик тарихчи Амриддин Бердимуродовнинг шу ҳақда мақоласи чиққанди.

Оғир ҳасталикдан сўнг Ҳусайн Бойқаро клиник ўлим ҳолатига келиб қолади. Уни мақбарага дафн этишади. Орадан анча вақт ўтгач, қоровуллар қабр ичида шовқин эшитишади. Сарой аҳлига хабар берилади. Қабр очилади. Очилганда султон ерга қараб ётгани, қабр ичи тирнаб ташлангани аниқланади. Азобли ўлим...

AbuMuslim

22.01.2011, 06:31

лекин узоқ йиллар илгари "Даракчи"да "Мозий бисотидан" рукни остида

Тушунарли : ))

Nigora Umarova

28.01.2011, 10:04

Nigora Umarova

28.01.2011, 10:09

То ҳирсу ҳавас хирмани барбод ўлмас,
То нафсу ҳаво касри барафтод ўлмас,
То зулму ситам жонида бедод ўлмас,
Эл шод ўлмас, мамлакат обод ўлмас.

Алишер Навоий

Sanjar Dusmukhamedov

28.01.2011, 10:13

Байкро эса кабр бурчагида утирганча улиб колган.
Аввалам бор агар кабрни курган одам булса бу гап нотугрилигини дарров пайкайди у ерда ётган холда 2 та одам зурга сигади.

Оғир ҳасталикдан сўнг Ҳусайн Бойқаро клиник ўлим ҳолатига келиб қолади. Уни мақбарага дафн этишади. Орадан анча вақт ўтгач, қоровуллар қабр ичида шовқин эшитишади. Сарой аҳлига хабар берилади. Қабр очилади. Очилганда султон ерга қараб ётгани, қабр ичи тирнаб ташлангани аниқланади. Азобли ўлим...
Инсоннинг мияси кислородсиз 3-4 дакика яшиди айни холларда 5-6 дакика ундан сунг мия улади. Сизнинг гапингиз буйича анча вактдан сунг у клиник улим холатидан чикади? Хозирги кунда касалхоналарда клиник улим холатидаги одамларга сунъий килород хамда кон айланиш тизими уланади мия улмаслиги учун - нимагадир сиз келтирган вокеа одамни ишонтира олмаяпти.

майпарастликка берилгани ва норасида набираси Мўмин Мирзонинг бегуноҳ қатл эттирганининг уволи тутди деб ёзган олим
нимагадир Гитлер канчадан канча одамларни газ камераларида ёкиб суякларидан тугмачалар чикарганида унга хеч нима килмаган экан? Ёки аввалги фиръавнлар янги тугилган гудакларни конини ичиб - бу хаётни узайтиради деганида - уларга хеч нима килмаган экан? Сиз уйлайсиз шунча урушлар киргинлар утиб бошка давлатга бостириб борган аскарлар бир бириги - хой бунга тегма бу ёш бола экан ёки хой нима килаяпсан бу одам кариб колибди узи эртага очидан улиб кетади ёки - бу фалончи подшохни кизи куй кетаверсин эрини хам олиб кетсин деб ажратиб утиришган эканде? улар хам бегунох эди. Уларни хаммаси шундай улим топганми? Бир юртни босиб олган бошка юрт хукумдори шу давлат подшохини улдириб болларига кушиб унинг аёлига уйланган. Хуш уларчи? нимага факат Хусайн байкаро бунга жавоб бераяпти?
Йук кимга кандай улим топиш ёзилган булса шундай омонатни кайтаради. Уни устига дафн килинган одамнинг кабрини очиш гунох хисобланган

gofurov

28.01.2011, 11:34

Аввалам бор агар кабрни курган одам булса бу гап нотугрилигини дарров пайкайди у ерда ётган холда 2 та одам зурга сигади.
Мен кабрни курганман(Хусайн Байкароникини эмас), мен курган кабрда 5 та одам бемалол сигади.

Инсоннинг мияси кислородсиз 3-4 дакика яшиди айни холларда 5-6 дакика ундан сунг мия улади
Демак кабрга 5 та одам сигишини хисобга олсак, у ерда кислород хам бор. Бу эса килиник улимдан чиккан одамни кимирлаши учун етарли, менимча.

Sanjar Dusmukhamedov

28.01.2011, 11:39

Мен кабрни курганман(Хусайн Байкароникини эмас), мен курган кабрда 5 та одам бемалол сигади.
5 та одам бемалол сигадиган кабрнинг чукурлиги 3 метр булиши керак бу нотугри Балки сиз кабр билан айнан одам куйиладиган лахатни адаштираётгандирсиз?

Демак кабрга 5 та одам сигишини хисобга олсак, у ерда кислород хам бор. Бу эса килиник улимдан чиккан одамни кимирлаши учун етарли, менимча.
Клиник улим холатидаги одамда нафас олиш хамда юрак уриши тухтайди. Агар мияга кислород бормаса кон оркали унда мия 3-4 дакика ичида шикастланади ва улади.

Хозирги кунда касалхоналарда клиник улим холатидаги одамларга сунъий килород хамда кон айланиш тизими уланади мия улмаслиги учун

gofurov

28.01.2011, 11:54

Балки сиз кабр билан айнан одам куйиладиган лахатни адаштираётгандирсиз?
Мен айнан одам ётадиган лахад хакида гапиряпман. Бир марта кабр ковлаш учун ёрдам бергандим.
Эхтимол бирор тарихчиларимиз ёрдам беришар, бу масалани ечимини топишга.
(Яна шундай улим Гоголь билан хам юз берган деган тахминлар бор.)

Sanjar Dusmukhamedov

28.01.2011, 12:08

Мен айнан одам ётадиган лахад хакида гапиряпман.
Агар сир булмаса каерда кургансиз шундай лахадни? Агар шундай казиладиган лахад буладиган булса гурковни тупрок босиб колади ёмгирдан сунг кабристонга борсангиз кабрлар чукканини курасиз бу кичкинагина булиб казилган кабр булади 5 та одам сигадиган лахаднинг улчамлари камида узунлиги 170см-энига эса 2,5 метр булиши керак агар баландлигига устма уст куйилади десангиз унда баландлиги шундай 2,5 метр булиши керак. агар баландликга шундай хажмда буладиган буса кабрнинг чукурлиги 3,5 метр булади. бунакангги кабрни мен тасаввур хам кила олмайман.

Bekmirzo

28.01.2011, 12:44

Байкро эса кабр бурчагида утирганча улиб колган.
Аввалам бор агар кабрни курган одам булса бу гап нотугрилигини дарров пайкайди у ерда ётган холда 2 та одам зурга сигади.
Noto'g'ri emas. Lahad ichida o'rta yoshli odam oyoqlarini uzatib o'tirishi mumkin.

gofurov

28.01.2011, 13:48

бунакангги кабрни мен тасаввур хам кила олмайман.
тахминан улчовлари шунака эди:
узунлиги 1,8
кенглиги 1,2
баландлиги 1,5
Лахадни куйиш учун кабр ичига бир киши кириб эркин харакат кила олади хар калай.

Bekmirzo

28.01.2011, 14:01

Лахадни куйиш учун кабр ичига бир киши кириб эркин харакат кила олади хар калай.Lahad deb qabrning mayit qo'yiladigan qismiga aytiladi. Mayit deb insonning o'lik jasadiga aytiladi.

Nigora Umarova

28.01.2011, 14:08

Мавзу доирасидан четга чиқиб кетманглар, илтимос

Shokir Dolimov

28.01.2011, 21:01

Lahad ichida o'rta yoshli odam oyoqlarini uzatib o'tirishi mumkin.
Халқимизнинг «Пешонаси деворга урилганидан сўнггина, кўзи очилади», деган идиомаси эсимга тушиб кетди. Агар менга (болалигимда) тўғри тушунтириш беришган бўлса, омонатини топширган банда савол-жавоб кечаси ётган ўрнида ўтириб олар, шу пайтда пешонаси лаҳад шифтига (деворга) урилар ва кўзи очилиб, барча гуноҳ-у, савобларини кўрар экан.

Fayzbek

03.02.2011, 21:29

Bugun bir tanishim Alisher Navoiy haqida yozilgan maqolasini tahrir qilishga olib kelibdi. O'qib ancha ma'lumotlarga ega bo'ldim. Bu maqolada bugungi kunni Navoiy orzu qilgan davr sifatida etirof etgan. Bunda quyidagi misollardan foydalangan: Alisher Navoiy barcha Temuriylar kabi bunyodkorlik ishlarini amalga oshirib 1001 ta imorat qurdirishni maqsad qilganligi shundan 400ga (ayrim manbalarga ko'ra 375) yaqinnini qurdirgan, hozirgi kundagi bunyodkorliklar shu ishning mantiqiy davomi ekanligi yorqin ifodalab bergan. Men maqoladagi hamma ma'lumotlarni bu erda bera olmayman sababi u hali bosmadan chiqmagan.

kanishka

04.02.2011, 15:40

Байкро эса кабр бурчагида утирганча улиб колган.
Аввалам бор агар кабрни курган одам булса бу гап нотугрилигини дарров пайкайди у ерда ётган холда 2 та одам зурга сигади.

Мақбаралар қанақа қурилишини биласизми?

Оғир ҳасталикдан сўнг Ҳусайн Бойқаро клиник ўлим ҳолатига келиб қолади. Уни мақбарага дафн этишади. Орадан анча вақт ўтгач, қоровуллар қабр ичида шовқин эшитишади. Сарой аҳлига хабар берилади. Қабр очилади. Очилганда султон ерга қараб ётгани, қабр ичи тирнаб ташлангани аниқланади. Азобли ўлим...
Инсоннинг мияси кислородсиз 3-4 дакика яшиди айни холларда 5-6 дакика ундан сунг мия улади. Сизнинг гапингиз буйича анча вактдан сунг у клиник улим холатидан чикади? Хозирги кунда касалхоналарда клиник улим холатидаги одамларга сунъий килород хамда кон айланиш тизими уланади мия улмаслиги учун - нимагадир сиз келтирган вокеа одамни ишонтира олмаяпти.

Ишонишингиз шартмас, ўқиганимни ёздим. Сиз билан тортишадиган доктор, одамшунос ё ҳайвоншунос эмасман. Бизга мактабда бироз бошқачароқ ўргатишганини айтмаса...

Fayzbek

04.02.2011, 22:24

Мақбаралар қанақа қурилишини биласизми?

Оғир ҳасталикдан сўнг Ҳусайн Бойқаро клиник ўлим ҳолатига келиб қолади. Уни мақбарага дафн этишади. Орадан анча вақт ўтгач, қоровуллар қабр ичида шовқин эшитишади. Сарой аҳлига хабар берилади. Қабр очилади. Очилганда султон ерга қараб ётгани, қабр ичи тирнаб ташлангани аниқланади. Азобли ўлим...
- нимагадир сиз келтирган вокеа одамни ишонтира олмаяпти.

Ишонишингиз шартмас, ...

Adashmasam Husayn Boyqaro urush paytida mazasi qochib vafot etgani va shu erning o'zida vaqtinchalik dafn qilinib, urush tugandan keyin qabr ochilib boshqa joyga ko'chirilgani, va qabr ochilganda mayit yuztuban yotganligi haqida yozilgan edi. Buni ko'pchilik Islomdagi qabr azobi deya etirof etishadilar. Bazi bir manbalarda meditsina ko'z qarashidan yurak urushining judayam past bo'lganligi va shu sababdan uning tiriklayin ko'milganligi g'oyasini ilgari surishgan. O'z ko'zimiz bilan ko'rmaganimizdan keyin biron narsa deya olmaymiz.
Qabr qazilganda go'rkovning boyidan kelib chiqib hisoblanadi.

AbdulAziz

05.02.2011, 15:47

Alisher Navoiy. Mahbubul qulub

http://www.ziyouz.com/images/books/mahbubul-qulub.jpg (http://www.ziyouz.com/index.php?option=com_remository&Itemid=57&func=fileinfo&id=1060)

Muallif: Alisher Navoiy
Hajmi: 6,46 Mb
Fayl tipi: pdf, zip
http://www.ziyouz.com/components/com_remository/images/download_trans.gif Saqlab olish (http://www.ziyouz.com/index.php?option=com_remository&Itemid=57&func=fileinfo&id=1060)
Online o'qish (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=5601.0)

AbdulAziz

07.02.2011, 17:24

Hazrat Alisher Navoiyning tavalludining 570 yilligi munosabati bilan:

Alisher Navoiy (1441-1501) (http://www.ziyouz.com/index.php?option=com_content&task=view&id=5182&Itemid=378)

http://www.ziyouz.com/images/alishernavoiy.jpg

XV asr jahon ma’naviyatining buyuk siymosi Nizomiddin Mir Alisher Navoiy hijriy 844 yil ramazon oyining 17-kuni (1441 yil 9 fevral)da Hirotda tug‘ilgan. Hirot shahri XV asr birinchi yarmida Sohibqiron Amir Temur asos solgan ulug‘ saltanatning ikkinchi poytaxti, Temurning kenja o‘g‘li Shohrux Mirzoning qo‘l ostidagi obod mapzillaridan biri edi. davomi... (http://www.ziyouz.com/index.php?option=com_content&task=view&id=5182&Itemid=378)

AbdulAziz

07.02.2011, 17:25

ALISHER NAVOIY ASARLARI:
Alisher Navoiy she'riyatidan namunalar (http://www.ziyouz.com/index.php?option=com_content&task=view&id=439&Itemid=217)
Alisher Navoiyning forsiy she'rlaridan namunalar (http://www.ziyouz.com/index.php?option=com_content&task=view&id=2822&Itemid=375)
Alisher Navoiy hikmatlari (http://www.ziyouz.com/index.php?option=com_content&task=view&id=899)
Alisher Navoiy. Arba'in (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=3471.0)
Alisher Navoiy. Holoti Pahlavon Muhammad (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=5404.0)
Alisher Navoiy. Holoti Sayyid Hasan Ardasher (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=5403.0)
Alisher Navoiy. Lison ut-tayr (nazm) (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=3504.0)
Alisher Navoiy. Lison ut-tayr (nasriy bayoni) (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=2839.0)
Alisher Navoiy. Mahbubul qulub (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=5601.0)
Alisher Navoiy. Mezonul-avzon (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=5427.0)
Alisher Navoiy. Muhokamatul lug'atayn (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=3450.0)
Alisher Navoiy. Munojot (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=3470.0)
Alisher Navoiy. Qaro ko'zum ("Xazoinul ma'oniy"dan) (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=3927.0)
Alisher Navoiy. Sirojul muslimin (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=3476.0)
Alisher Navoiy. Tarixi muluki ajam (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=5405.0)
Alisher Navoiy. Xamsa: Hayratul-abror (nazm) (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=5380.0)
Alisher Navoiy. Xamsa: Hayratul-abror (nasriy bayoni) (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=5381.0)
Alisher Navoiy. Xamsa: Farhod va Shirin (nazm) (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=5382.0)
Alisher Navoiy. Xamsa: Layli va Majnun (nazm) (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=3456.0)
Alisher Navoiy. Xamsa: Layli va Majnun (nasriy bayoni) (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=5383.0)
Alisher Navoiy. Xamsa: Sab'ai sayyor (nasriy bayoni bilan) (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=4698.0)
Alisher Navoiy. Xamsa: Saddi Iskandariy (nazm) (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=5385.0)
Alisher Navoiy. Xamsa: Saddi Iskandariy (nasriy bayoni) (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=5384.0)
Alisher Navoiy. Xamsatul mutahayyirin (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=5450.0)
ALISHER NAVOIY HAQIDA ASARLAR:

Oybek. Navoiy (roman) (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=5332.0)
Uyg'un. Alisher Navoiy (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=5399.0)
Ibrohim Haqqul. Navoiyga qaytish (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=5426.0)
Navoiy asarlari lug'ati (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=3888.0)

ALISHER NAVOIY HAQIDA MAQOLALAR:

Vadud Mahmud. Alisher Navoiy (1925) (http://www.ziyouz.com/index.php?option=com_content&task=view&id=5096&Itemid=372)
Vadud Mahmud. Navoiy uchun (1925) (http://www.ziyouz.com/index.php?option=com_content&task=view&id=5095&Itemid=372)
Abdulhamid Cho'lpon. 500 yil (1924) (http://www.ziyouz.com/index.php?option=com_content&task=view&id=4757&Itemid=372)
“Saddi Iskandariy”ning bosh qahramoni kim? (http://www.ziyouz.com/index.php?option=com_content&task=view&id=3803&Itemid=372)
“Makorimul-axloq”da Navoiy ma’naviyati (http://www.ziyouz.com/index.php?option=com_content&task=view&id=3911&Itemid=76)
Munshaot – xazina (http://www.ziyouz.com/index.php?option=com_content&task=view&id=3910&Itemid=76)
Navoiy yaratgan kuy (http://www.ziyouz.com/index.php?option=com_content&task=view&id=3909&Itemid=76)
Ilohiy diydor yoki bir g‘azal sharhi (http://www.ziyouz.com/index.php?option=com_content&task=view&id=4179&Itemid=76)

ALISHER NAVOIY ASARLARI RUS TILIDA:

Алишер Навои. Смятение праведных (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=4439.0)
Алишер Навои. Язык птиц (Лисонут-тайр) (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=4442.0)
Алишер Навои. Семь планет (Сабъаи сайёр) (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=4438.0)
Алишер Навои. Газели (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=4418.0)
Алишер Навои. Притчи (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=4369.0)
Алишер Навои. Сокровищница мыслей (газели) (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=4441.0)
Алишер Навои. Мухаммас, кыта, рубаи, туюк, фард и Сакинаме (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=4437.0)
Алишер Навои. Арбаин. 40 четверостиший (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=4368.0)
Алишер Навои. Суждение о двух языках (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=4375.0)
Алишер Навои. Собрание избранных (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=4440.0)
Алишер Навои. Афоризмы (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=4367.0)

AbdulAziz

07.02.2011, 17:29

Jahonning turli shaharlaridagi Alisher Navoiy haykallari:

http://www.ziyouz.com/images/alisher_navoi_monument_in_t.jpg
Toshkent
http://www.ziyouz.com/images/alisher_navoi_monument_in_m.jpg
Moskva

http://www.ziyouz.com/images/alisher_navoi_monument_in_b.jpg
Baku

http://www.ziyouz.com/images/alisher_navoi_monument_in_s.jpg
Samarqand

http://www.ziyouz.com/images/alisher_navoi_monument_in_n.jpg
Navoiy

http://www.ziyouz.com/images/alisher_navoi_monument_n1.jpg
Navoiy

AbdulAziz

07.02.2011, 17:30

Turli yillarda chiqqan pochta markalari

http://www.ziyouz.com/images/navoiy-pochta1.jpg

http://www.ziyouz.com/images/navoiy-pochta2.jpg

http://www.ziyouz.com/images/navoiy-pochta3.jpg

Turli yillarda zarb etilgan tangalar:

http://www.ziyouz.com/images/navoi_coin1.gif

http://www.ziyouz.com/images/navoi_coin2.gif

AbdulAziz

07.02.2011, 17:31

Alisher Navoiyning turli yillarda yaratilgan portretlari:
http://www.ziyouz.com/images/Alisher_Navoiy9.jpg http://www.ziyouz.com/images/Alisher_Navoiy3.jpg http://www.ziyouz.com/images/alisher_navoi_1.jpg http://www.ziyouz.com/images/Alisher_Navoiy2.jpg http://www.ziyouz.com/images/Alisher_Navoiy4.jpg http://www.ziyouz.com/images/Alisher_Navoiy5.jpg http://www.ziyouz.com/images/Alisher_Navoiy6.jpg http://www.ziyouz.com/images/Alisher_Navoiy8.jpghttp://www.ziyouz.com/images/Alisher_Navoiy7.jpg

AbuMuslim

08.02.2011, 15:16

«Бобурнома»дан:
«Алишербек... ўғил ва қиз ва аҳлу аёли йўқ, оламни тавре фард ва жарийда (якка ва ёлғизлик билан) ўткарди».

Навоийнинг нима учун уйланмаганлиги замондошлари учун сир бўлиб қолгани каби, бизнинг кунларимизда ҳам ажиб бир ҳодиса бўлиб кўринади...

http://e-adabiyot.uz/uzbek/mumoz/navoiy/401-navoiy-uydia.html

kanishka

09.02.2011, 00:36

AbuMuslim - ziyouz.com маъмуримисиз? Ёки унинг клони? Агар бот бўлмасангиз, илтимосларим бор эди:

1. "Мажолис ун-нафойис"ни юкласангиз, электрон варианти жуда керак бўлаяпти;

2. XIV аср мумтоз шоирлари ижодидан кўпроқ нарса берсангиз зўр бўларди.

Evgeniy Sklyarevskiy

09.02.2011, 08:00

Международный конкурс каллиграфов, посвященный 570-летнему юбилею Алишера Навои состоится 9 февраля 2011 года (с 11:00 часов) в Международном караван-сарае культуры Икуо Хираямы Академии художеств Узбекистана.

В творческом состязании по копированию четверостиший этого великого поэта будут участвовать мастера каллиграфии из Ташкентского исламского университета, Египетского центра науки и образования при посольстве АРЕ в РУ, японские поклонники этого вида искусства письменности, другие любители и все желающие.Намечена очень интересная и обширная культурная программа, в рамках которой будет также представлено искусство школы миниатюры - по две работы Ш.Мухамеджонова "А.Навои. Лирика", Т.Болтабоева "А.Навои", Г.Камолова "Бахром ва Дилором" и "Караван", а также копия произведения А.Навои "Девону Шамс".

Наша справка: Алишер Навои (1441-1501) - один из величайших поэтов восточного средневековья - автор поэм, лирических стихов, газелей, прозаических произведений, научных трактатов, основоположник узбекского литературного языка, государственный деятель - визирь (министр при дворе султана Хусейна Мирзо Байкаро), покровитель ученых, людей искусства, мастеров художественных ремесел.По его указанию строились больницы, медресе, бани.Более пяти столетий мир читает его произведения, поет его песни, изучает его труды. Его творческий гений принадлежит всему человечеству.560-летие со дня рождения отмечалось в феврале 2001 г. В 2011 году празднуется его 570-летний юбилей.

Приглашаем представителей прессы посетить это мероприятие и осветить его в своих газетах, журналах, на сайтах, радио и ТВ. Телефоны для справок в МКСК: 252-74-73, 256-35-56

Директор МКСК - Фаррух Усманов

Более подробную информацию о деятельности Международного караван-сарая культуры (МКСК) можно найти на сайте (сайт заражен вирусом!!!! ЕС) - http://www.caravanserai.uz/

Пресс-релиз подготовил : Сергей Савчук-Курбанов

AbuMuslim

09.02.2011, 15:55

AbuMuslim - ziyouz.com маъмуримисиз? Ёки унинг клони? Агар бот бўлмасангиз, илтимосларим бор эди:

Бу ҳақоратлашнинг янги турими дейман... : (

kanishka

09.02.2011, 19:56

Бу ҳақоратлашнинг янги турими дейман... : (

Йўғе нотўғри тушундингиз :) . Баъзан ботлар ҳам бўлади-ю форумларда, улар саволга жавоб бермайдилар. Шунчаки ўрнатиб қўйишади, қанақадир мақсадда. Ҳақорат деб ўйламанг, ўлай агар, тўғри маънода сўрадим :D. Менинг илтимосларимга нима дейсиз?

Gulchehra Ibragimova

10.02.2011, 14:58

Мазкур бағишловни бундан ўн йил аввал, яъни Ҳазрат Навоийнинг 560 йиллик юбилейлари муносабати билан юртимизда ўтказиладиган тадбир олдидан ёзган эдим. Аммо тадбирда замонамизнинг атоқли шоир ва ёзувчилари иштирок этганликлари, уларнинг Навоийга бағишлаб айтган фикрлари ва ўқиган шеърлари олдида ўзимнинг бу шеъримни жуда қашшоқ ва жуда юпун сезиб ўқий олмагандим...Не ажабки, барибирам ушбу бағишловни кимларгадир илингим, шеъриятга ошно қалблар билан ўртоқлашгим келди...

Устoз Нaвoийга бағишлов

Aшъoрлaр битяпмaн, билмaй сўз фaрқин
Устoзим, дeмoққa бoрмикин ҳaққим?!
Шeър битмoқ Oллoҳдaн, илoҳий дуo-
Сизгa бaғишлaдим шу дуo ҳaққин!

Бeш ярим aсрдaн ўтсaдa, устoз,
Сиз “тeргaн гaвҳaр”гa биз ҳaнуз муҳтoж.
Сиздаги ул “Ганж” гa етмaйди қулoч-
Сиз Туркий тилигa кийдирдингиз тoж.

Бeш ярим aсрдaн oшсaдa ҳaмoн,
Aдoлaтгa чoрлaр сиз қургaн минoр.
Ўтсa-дa, нeчa йил, нeчa бир зaмoн-
Шoирлaр бўйнидa сиз бeргaн тумoр.

Низoмий қўлигa пaнжa урдингиз,
Сўнг oтни бу майдoн ичрa сурдингиз,
Гўёки беш достон, беш ҳайкал бўлиб –
Шеърият кўксига қаср қурдингиз.

***
“Хамса” даги бешта достон беш хазина,
Аждодлардан қолган боқий, буюк зина
Узр, устоз, хазинангиз қўлларда-ю,
Лек тишимиз ўтмас бўлса этманг гина.

Минг таасуфки, сиз қолдирган гулзор аро,
Яйраб-яшнаб гулингизни теролмадик.
Собиқ тузум тилимизни қилиб айро –
Боламизга ғазал ўқиб беролмадик.

Яшнамоқда ҳозир Турон истиқболи
Ҳурлик эрур асли элнинг бахт – иқболи –
Тўтидайин ўзга тилда сўзлар эдик,
“Давлат тили” мақом олгач бўлдик холи.

Сўз ганжини султонисиз, шеърда хоқон
Сиздай зотни кам кўргандур буюк Турон.
Ашъорингиз кўз устида асрагаймиз,
Сўзларингиз муқаддасдур, мисли Қуръон!

Дилларга жо булбулдайин хонишингиз,
Ватан ичра ғарибман деб нолишингиз.
Бугун бизни кўксимизни куйдиради –
“Бир меҳрибон топмадим” деб ёнишингиз.

Қўлимизда нур таратар “Ҳайрат аброр”
Мужассамдур эзгуликда бор сир- асрор.
Барча ёмон хислатларга тикканча дор –
Бошдан – оёқ достон ичра нур – ҳикмат бор.

Яна бири номи эрур “Лайли Мажнун”
Ишқ бобида ул ошиқлар зору дилхун.
Не ажабки, бу кун Лайли чекмас фарёд –
Қайслари ҳам бир қиз учун бўлмас жунун.

“Сабаъи сайёр” зотан шоҳлар учун,
Ўрнак бўлур садоқатда моҳлар учун,
Сабр ҳамда матонатда андозадур
Малҳам бўлур кўнгулдаги оҳлар учун.

Шоҳ Искандар тимсолида юртлар обод,
Кўриб меҳру-муҳаббатни кўнгиллар шод.
Юртда тинчлик, осойишлик, адолат бор
“Искандар шоҳ девори” дан чиқмагай дод.

Сўнгги достон энг севимли Фарҳод – Ширин,
Ўргатади севги, мардлик, ҳунар сирин.
Мазлум ҳамда золимлар-ла, кураш кетар
Бу достонда ишқ сеҳри бор бир яширин.

Йўлчи юлдуз каби порлар ул “Чор девон”
Соф туркийда битганингиз, бу соф иймон.
Асли ўтмиш келажакнинг пойдевори –
Ўзбек тили бўлсин деган қонун бу – шон!

***
Ушбу кун ўзбекни тан олди жаҳон,
Аждоди тарихда хону, Кўрагон.
Жангу жадалда ҳам, илму фанда ҳам,
Туркийдан чиққандир энг улуғ сарбон.

Бугун Навоийни ҳамма бобом дер,
Дунёни қалам-ла забт этган шоир.
Хос Ҳожиб, Югнакий, Хоразмий, Лутфий –
Қатордан жой олган устоз Алишер.

Ушбу кунда “аллакимлар” шеърдан йироқ,
Сатирларин терса гоҳо зар ялтироқ,
Вазну, радиф, қофиясида бўлса қуроқ,
Йўл кўрсатинг шеърбозларга тутиб чироқ.

Сир эмаски, баъзан сўзлар узилгандай,
Осмон узра юлдуз ўрни бузилгандай.
Устоз, узр, билмадиму, сабаби не
Шеъриятда янги “Қонун” тузилгандай.

Ўзим битган шеърларимдан йиғиб даста
Кошонага чўчибгина кирдим аста.
Руҳингизга устоз бўлсин – жон пайваста
Муносиб сўз айтолмайин юрак хаста.

Устоз, сизни меросингиз буюк уммон
Бу уммондан дурлар териб кўнглим осмон.
Энг паст сифат бўлса ҳамки мендаги ганж -
Келиб қўшдим, ранж чекмангиз бўлса ёмон.

* * *
...Бугун руҳингизни этмоқ бўлиб шод
Қадим Турон айлар Навоийни ёд.
Сиз каби булбулни кўрмади ҳаёт –
Сиз орзу этгандай бугун юрт озод
Сиздай булбул эса қайдадур ҳайхот!!

Гулчеҳра Шаҳобиддин қизи

kanishka

11.02.2011, 00:17

Буни қаранг, мен ҳам эски дафтардан бағишлов топиб олдим. Сонет:

Шуъла урсин Гёте кўзига!
Ғурур балки туйғу ҳавойи.
Қулоқ тутиб Пушкин сўзига,
Дил тутарман сенга, Навоий.

Ҳирот гарди фалакка етди.
Кўкка отдинг, Навоий, уни.
Ватан деган олий туйғуни
Мисраларинг қалбларга элтди.

Сенинг дардинг дилимда қўноқ,
Ичингда у қолгандир етим.
Кўксимдаги бир парча этим
"Навоий!" деб гупурар қайноқ.

Дахоингдир илҳом меърожи,
Туркийларнинг бошида тожи.

:) Шу ғазалға овоз беринг. Ғазал коди...

Gulchehra Ibragimova

11.02.2011, 15:37

Кўксимдаги бир парча этим
"Навоий!" деб гупурар қайноқ. ажойиб! менимча бу сонетнинг андак давоми бордек

kanishka

12.02.2011, 00:34

менимча бу сонетнинг андак давоми бордек

Қанақа Наргиза давоми? 14 мисра-ку?

gofurov

12.02.2011, 09:22

Чўлпон орзуси

Шоир Абдулҳамид Чўлпон 1924 йилда "Туркистон газетаси"нинг 23 сентябр сонида "500 ëш" номли мақола ëзиб Алишер Навоий номини тарғиб қилишга миллат зиëлиларини чорлайди. Бу мақоладан 87 йил ўтиб орқага қарасак, Чўлпон таклиф қилган ғояларнинг деярли ҳаммаси ижобат бўлганини кўрамиз.

Мана ўша мақола:

500 йил
Чўлпон

(ЎЗБЕК БИЛИМ ҲАЙЪАТИ ЭЪТИБОРИГА)

"Чиғатой адабиёти ва тилига Навоийнинг қилғон хизмати жуда улуғдир. Бу кунги янги ўзбек адабиёти ва унинг бу кунги содда шеваси, менимча, ўша чиғатой шевасидан ўзга эмасдир. Баъзи бир кишилар, Навоийдан анча кейин чиққан адиб ва шоирларимиздан бир-иккита соддароқ ёзғонларини ушлаб олиб, уларни ҳаддан ташқари кўтармак билан наригини бир қадар туманлашдирмоқчи бўлсалар ҳам, Навоий ўзбек тили ва адабиётида тегишлик юксак мавқеъини олғондир. Усмонли адабиётининг энг улуғ вакили бўлғон Фузулийни машҳур усмонли ёзғучиси Шамсиддин Сомибек Навоийдан кейинга қўйиб, кўрсатадир. Мана бу ҳам, Навоийнинг биргина ўзбек қавми адабиётида эмас, умум турк халқи адабиётида ҳам ўзига яраша жой олғонини кўрсатадир.

Тарихларнинг кўрсатишиға қарағонда шу бир йил — бир ярим йил орасида улуғ Навоийнинг вафотиға 500 йил тўладир... 500 йил ўзбек-чиғатой адабиёти тарихига аллақанча нарсалар берган, унда қанча ўзгаришлар ясағон, жуда узун бир муддатдир. Ўз адибларига 5—6 асрлик бир тарих яшата билган халқлар унча кўб эмасдир. Демак, бизга ҳам шу бир йил орасида шундай катта бир шодлиқ, катта бир байрам ўтказишга тўғри келадир.

Ватандошларимиз руслар Пушкиннинг ҳар 5 йили учун ҳам катта байрамлар ясайдирлар. Ғарбда эса ундай байрамлар жуда катта тантаналар билан ўтказиладир. Бу тўғрида гапни чўзиб ўлтириш ҳожат эмас. Кўз билан кўрганимиз ҳам етиб ортарлиқдир.

Шунинг учун мен айтмоқ истайманким, Навоийнинг 500 йиллигини биз ҳам тегишлик даражада тантана билан ўтказишга шу топдан ҳозирлана бошлайлиқ. Бу йўлда мен қуйидағи чораларни таклиф қилиб, ўзбек билим ҳайъатининг диққатини шунга жалб қилур эдим:

1. Ҳозирдан бошлаб яралиқ кишиларимиздан бир ҳайъат ташкил қилиб, 500 йиллик байрамни мумкин қадар тантана билан ўтказиш йўлини топмоқға ўшал ҳайъат вакил қилинсун.
2. Ҳайъат Навоийнинг босилмағон асарларини топиб, босдиришға лозим кўрулгонларини байрамгача босдириш чорасини кўрсун.
3. Навоийнинг мукаммал таржимаи ҳоли ёздирилсун.
4. Навоийнинг шеваларидан терма бир асар тузулуб, нафис қилиниб босдирилсун.
5. Навоий номиға юқори ўқуш юртларининг адабиёт-тил факултетларида ўзбек талабалари учун стипендиялар очилсун.
6. Ўзбекистоннинг пойтахтида Навоийға ҳайкал тикилсун.
7. Баъзи бир ўзбек шаҳарларининг кўча исмлари Навоий отиға қўюлсун."

Nigora Umarova

12.02.2011, 13:02

Alisher Navoiy aarlarining mukammal to'plamini (20 tomni) Alisher Navoiy nomidagi Milliy kutubxona sayti (http://navoi.natlib.uz//sayt_xaritasi/)dan ham o'qishingiz mumkin.

AbuMuslim

21.02.2011, 14:37

...Бу ишлар муқобиласида, музд (ҳақ) тилаб миннат қилмадим, муздлар... дағи тутдилар, қабул қилмадим...

http://e-adabiyot.uz/uzbek/mumoz/navoiy/403-tilni-momtozlikka-kotargan-siymo.html

bekww

07.03.2011, 17:06

Алишер Навоий, "Лайли ва Мажнун" достонидан, 34 мб, 10:22 мин.

https://img.uforum.uz/images/htgomvf3265576.jpg

http://www.youtube.com/watch?v=_AIn8kivoeg

Sanjar Nazarov

09.03.2011, 11:32

Алишер Навоий ижодининг гултожи бўлмиш «Лайли ва Мажнун» достони ўқувчига, асосан, ишқий-фалсафий достон сифатида маълум. Биз эса, гарчи юқорида келтирилган саволлар кўпроқ ижтимоий маъно касб этса-да, уларга жавобни айнан шу асардан изламоқчимиз. Албатта, бундан Навоийнинг ижтимоий фикрлари достонда тўлалигича акс этган, деган хулоса келиб чиқмайди. Фақат ушбу асарда шундай бир ҳолат мавжудки, унда Навоийнинг орзусидаги жамиятнинг асосий белгилари акс этган, назаримизда.
Маълумингизким, асар воқеаларининг ривожи мобайнида Мажнун инсонлик жамиятини тарк этиб, саҳрода яшашни афзал кўради. Ушбу ҳаракатга солики мажзуб Мажнунни нима ундади? (Худди шундай ҳаракатни Навоийнинг бошқа бир қаҳрамони – Юнонистон сафари тимсолида тариқат довонларини босиб ўтган Фарҳод ҳам содир этади). Руҳий камолотнинг муайян босқичида турган соликни инсонлик жамиятидан қувғин қилгувчи қандай иллатлар мавжудки, улар саҳрода, ҳайвонлар орасида учрамаса? Келинг, буни аниқлаш учун инсонларни ва маълум бир жамиятдаги инсонликни инкор этган Мажнуннинг саҳародаги ҳолатига, ҳайвонлар билан муносабатига бир разм солайлик. Худди жайрон каби халқдан ҳуркиб қочган, «нафс итлиги»дан кечиб, саҳрога юзланган Мажнунга кийиклар эргашиб юради. У бирини ўпиб, бошқасини силайди. Бу пайтда йиртқич бўрилар худди чўпон итларидек унинг хизматида ҳозиру нозир.
Кўз ёшидек ўлмай орамида,
Жайран киби халқдин рамида.
Нафс итлигидин кечиб тамоми,
Дашт узра кийик мутиу роми.
Ҳар қумғаки мақдами етишиб,
Бир дашт кийик анга эришиб,
Гирдида кийик, тўла ябони,
Ул ўртада ўйлаким шубони.
Гоҳи ўпибон мунинг жабинин,
Гоҳи силабон анинг суринин,
Ҳар ён бўри посбон итидек,
Йўқ, йўқ, не дедим, шубон итидек.
Энди юқоридаги саволга қайтсак: Инсонлардаги қайси иллат ҳайвонларда йўқ? Инсоннинг ҳайвондан энг фарқли томони унда ақлнинг мавжуд эмаслиги бўлса, не ажаб?! Агар шундай бўлса, ҳуркак кийикларнинг Мажнунга эргашиши-ю йиртқич бўрилар унинг хизматида туришига сабаб ҳам айнан улар ўртасидаги умумийлик – «хираддан озод»лик хислати эмасмикан?! Қолаверса, достон аввалидаёқ Навоийнинг ушбу ҳолатга қуйидагича ишора этганлиги ҳам бежиз бўлмаса керак:
Эй Мажнунинг хираддин озод,
Оҳи берибон хирадни барбод
Эй ақл санинг йўлунгда ғофил,
Ким телба сенинг йўлунгда оқил.
Демак, ақл – бу инсондаги иллат, унинг руҳий камолоти йўлидаги ғов. Бу ҳақда Иброҳим Ҳаққулов қуйидаги далилларни келтиради: “…Фаридиддин Аттор таърифида ошиқнинг ишқи ўт, ақли тутун, ўт гуриллаб ёнганда тутун барҳам топади. Улуғ шоир ишқ савдосида ақлни устод ҳисобламайди. Шунинг учун ишқ келишиданоқ ақл зудлик билан қочмоғи керак: “Ишқ к-омад даргурезад ақл зуд”. Алишер Навоий “Мантиқ ут-тайр” муаллифига маслакдош: ақл – “барча хирад аҳлиға”устод. Бироқ у ишқ абжадини билишда мактаб боласи:
Ақлким барча хирад аҳлиға эрди устод,
Бўлди ишқ абжади таълимида тифли мактаб”.
Хўш ақл қай жиҳати билан иллат? Аслида, тасаввуф таълимотида ақлнинг бир неча турлари мавжудлиги эътироф этилади. Ушбу таълимотнинг турли йўналишларида ақлга муносабат ҳам турлича бўлиб, юқоридаги иқтибосда акс этган фикрларда вужудиюнчиларнинг қарашлари ўз ифодасини топган. Қайсидир жиҳатдан, Мажнунни жамиятдан юз ўгиришга саҳрога бош олиб кетишга ундаган ҳам – ақл. Бироқ бу ақл моддий оламнинг инъикоси эмас. Аксинча, Мажнун бундай ақлдан озод. Бошқалар эса шу ақлнинг амрига бўйсуниб яшашади. Бундай бўйсунишнинг натижаси руҳнинг тамомила емирилиб битишидир. Зеро, моддият – нафс демак, нафс эса руҳнинг кушандаси. Инсоннинг ҳайвондан устунлиги – ундаги руҳнинг маърифатуллоҳ эканлигидир. Бу ҳақда “Зубдат ул-ҳақойиқ”да шундай дейилган: “Руҳ жавҳардир, у жисмни ҳаракатга келтиради ваа такомиллаштиради. У табиатга мувофиқ ўсимлик даражасида, ҳаракат (ирода)га мувофиқ ҳайвон даражасида, ақлга мувофиқ инсон даражасида зуҳр этади”. Таассуфки, “нафс итлиги”га муккасидан кетган инсонда руҳ емирилиб битгач, у ҳайвондан-да тубанлашади. Чунки ҳайвонда илоҳий тажассумнинг кушандаси – ақл йўқ. Инсонлар, жамият Мажнундаги илоҳий инъом – ишқни телбалик аломати деб ўйладилар ва унинг ҳақиқатга, комилликка, илоҳ васлига талпинишини тушунмадилар. Тушуна олмасдилар ҳам. Зеро, уларнинг ақл, ўткинчи моддият ва нафс пардаси билан тўсилиб қолган кўзлари илоҳий нурни илғай олиш қудратидан маҳрум эди. Бундай кишиларнинг жамиятида ўз қаҳрамонининг руҳий камолотини иложсиз деб билган Навоий уни асар сўнгига қадар, Мажнун фано мақомига кўтарилгунича, ўзи идеал деб билган жамиятда – нафс ва ақлдан холи ҳайвонлар орасида қолдиришни мақбул топди.
Инсоният кашф этган қанчадан-қанча тузумлар емирилиб битди. Чунки, уларнинг асоси моддият ва нафс эди. Бундай жамиятда бахтсизлик, изтироб одатий ҳолат, онда-сонда учрайдиган бахт эса кемтик ва ўткинчи бўлиб қолавериши шубҳасиздир. Абадий, мукаммал бахт ҳукмрон бўлган ягона емирилмас тузум эса инсондаги илоҳийликнинг белгиси бўлмиш руҳнинг тараққиётига хизмат қиладиган, моддият ва нафс ҳаётий мақсад эмас, инсон эҳтиёжларининг арзимас бўлагига айланган тузумдир. Уни кимдир кашф этиши шарт эмас, у инсоннинг фитратига Аллоҳнинг ўзи томонидан жойланган. Демак, биздан талаб қилинадигани – фитратимизга терс иш қилмаслик, холос.

Shokir Dolimov

09.03.2011, 22:34

Kavsar

25.03.2011, 18:36

https://img.uforum.uz/images/aevfmrp217088.jpg

(Ҳазрат Алишер Навоийнинг "Қаро кўзум..." ғазали хусусида)

Ассалому алайкум, ҳурматли Навоийхон!

Ижод олами ранг-баранг дунёдир. Шундай экан, ҳар ким уни ҳар хил даражада қабул қилади. Хусусан, ҳазрат Навоийнинг биргина байтлари устида юзлаб шарҳ ва талқинлар олиб бориш мумкин. Эътиборингизга ҳавола этилаётган «Бир ғазал шарҳи...» ҳам, шарҳ ёки талқин эмас, аслида бир ёш ҳаваскор ижодкорнинг ушбу ғазалдан олган таассуротларидир. Буни устозларимиз берган билимларининг бир меваси деб тушунгайсиз. Албатта, ғазалдан олган таассуротларимизни тўғри дея даъво қила олмаймиз. Чунки нима дейишимиздан қатъи назар, бу ҳазрат Навоийнинг нигоҳлари эмас, оддий Навоийхоннинг нуқтаи назари бўлади. Аммо, ҳар бир адабиётшунос филолог, асар таҳлилида унинг муаллифи нигоҳларини топишга интилади. Холис ниятимиз, берилаётган насибадан барча дўстларимизни баҳраманд этиш, Ҳақ йўлида халққа хизмат қилишдир. Беайб Аллоҳ, йўл қўйилган хато ва камчиликлар учун чин дилдан узр сўраб, уни тузатишга ҳаракат қиламиз… Ҳазрат Навоийнинг руҳлари шод бўлсин!..

“Қаро кўзум” матлаъли ғазалнинг жуда гўзал талқинлари мавжуд. Хусусан, ҳазрат Навоий асарларини тадқиқ ва талқин этаётган Н. Комилов, А. Рустамов, И. Ҳаққулов ҳамда С. Ғаниева каби устозларимиз яширин чашмани очиб бераётганлари ва адабиётимиз ривожига улкан ҳисса қўшиб, биз каби толиб ва толибаларни ушбу неъматдан баҳраманд этаётганларини эътироф этмай иложимиз йўқ. Ўз асарлари билан ранго-ранг дилларни Навоий ҳазратларига ошуфта қила олган адабиётшунос олимларимизнинг хизматлари, адабиёт олдида беқиёсдир. Уларнинг илм чашмаларидан баҳра олиб, саъй-ҳаракатларимиз, интилишларимизни шу булоқнинг янада тиниқлашиб, равон оқишига хизмат қилиш эса, ҳар бир ёш ижодкор олдидаги масъулиятли вазифадир десак хато бўлмас.

“Қаро кўзум” қалбларда муҳаббат уйғотган, устоз олимларимиз талқинида биз учун пинҳон маънолари сайқал топган, Навоий ҳазратларининг энг гўзал ғазалларидан биридир. Уни қанчалик тадқиқ этмайлик, шунчалик озлик қилади. Гоҳида мажозий десак, гоҳида ирфоний деймиз. Хаёл бизни “қаро кўз”нинг оламига етаклаб олиб кетади. Аммо, бир ҳақиқат – “биз шоир нигоҳига яқин кела оляпмизми?” – деган ўй, сира тинчлик бермайди. Дарҳақиқат, ғазалдаги байтларнинг ҳар бири ўзига хос гавҳар, дур мисолидир. Уларни маржон каби ипга тизмоқ керак.

Ғазал гарчанд ирфоний руҳда ёзилган бўлса-да, ёр сифатида хитоб қилинаётган “қаро кўз” аслида инсондир. Навоийшуносларимиздан устоз Иброҳим Ҳаққул “Қаро кўз”га нисбатан турли қарашларни, жумладан “фарзанд” – “фарзандга хитоб” маъноларини эслаб ўтганлар. Яъни, халқ тилида энг яқин кишисига, жигарбандига нисбатан “кўзимни оқу қораси”, “қора кўзим” каби бирикмалардан фойдаланилган. Бундан ташқари, мурожаат қилинаётган “қаро кўз” – пайғамбарлар, валий зотлар ёки комил инсонлигини, олим эътироф этган.

Ўз номидан маълумки, “қаро кўз” фақатгина нисонга хос сифатдир. Зеро, Яратганнинг шакли бизга аён эмас. Демак, байтдаги дастлабки “қаро кўз” – у ким бўлишидан қатъи назар (хоҳ у қиз бўлсин, хоҳ бола, хоҳ бир устоз ёки пири комил) бандаи ожиздир.

Қаро кўзум, келу мардумлиғ эмди фан қилғил,
Кўзум қаросида мардум киби ватан қилғил.

1. “Мардумлиғ” форс тилидан ўзлашган бўлиб, “инсонпарварлик, одамгарчилик, мурувват”;
2. “Фан” араб тилидан ўзлашган сўз бўлиб, “фириб, макр, хийла, ўйин, найрангбозлик; ҳунар, касб; илм, илму дониш”;
3. “Мардум” эса “гавҳар, яъни кўзнинг гавҳари, қорачиғидир”.

Тасаввуф аҳлида пири комил сифатларидан бири шуки, муршиди комил мурид қалбидан кечган ўй-хаёлларни ҳам назорат қила олиши мумкин экан. Буни Мавлоно Румийнинг “Маснавийи маънавий”сининг бешинчи китобида келтирилган “Шайх унга арз этувчи сўзга лаб очмай туриб, унинг кўнглидагини пайқаши, не миқдорда қарзи борлигини билиши. Бу Унинг “Халққа сифатларим-ла кўрин” сиррига етганлиги белгиси эди” номли ҳикояти орқали билишимиз мумкин.

Кўнглидан не кечса мискиннинг шу дам,
Ул берарди зарра этмай бешу кам.

Демак, байтда: “Эй, қаро кўзум, ўзинг билган ҳолда менга мурувват қилгин, бир одамгарчилик айла” дейилмоқда. Бу одамгарчилик нимадан иборат? “Бу одамгарчилик – кўзим қорачиғини ватан қилиб олишингдир. Зеро, сен кўзим ичида гавҳардек жойлашгин, уни ўзингга маскан қилиб ол; ва кўзларимдан зинҳор ғойиб бўлмагин. Ўшанда, мен сенга тамоман айланаман; бу оламни ўзимнинг ожиз кўзларим билан эмас, балки сенинг теран нигоҳинг ила кўраман. Кел, менга мурувват қил, ҳаётга сенинг нигоҳинг ила разм солишни истаяпман...”
Одатда бир кишига муҳаббат қўйган кимса, ўша маҳбубининг исмини тилидан қўймайди. Ҳатто ҳар бир хатти-ҳаракатини ўша маҳбубнинг мезонида амалга оширади. Дунёга унинг кўзлари билан қарайди. Чунки, у маҳбуб ҳузурида ўзини унутади. Ғазалда ҳам шундай ҳолатлардан бири баён этилмоқда. Ҳақ йўлидаги мурид, муршидга муҳаббат қўйган; ҳамда зикр пайти, устозининг нигоҳларини эслайди. Муршид нигоҳларида эса, Ҳақ таоло сифатларидан бир зарра тажаллий этади. Бу улкан НЕЪМАТдир. Ушбу неъматга ташна қалб эса, унинг (неъмат) давомли бўлишини истайди. Шу сабаб, “Кўзум қаросида мардум киби ватан қилғил” – дея муқимликни сўрайди пири комилдан. Яъни, “Менинг ожиз нигоҳларимдан сенинг нигоҳларинг кетмасин. Бунинг таъсирида сирлар эшигига йўл очилсин”, – дейди шоир.

(давоми ушбу линкда: http://fikr.uz/blog/Navoiy/ )

Ҳазрат Навоийнинг суратлари шу форумдан юкланган.

Кавсар, 2011. (с)

Kavsar

25.03.2011, 19:17

Юзунг гулига кўнгул равзасин яса гулшан,
Қадинг ниҳолиға жон гулшанин чаман қилғил.

1. “Равза” ар. “боғ, сабзавор, яшиллик; одамлар зиёрат қиладиган қабристон, мозор”.
2. “Чаман” “сайргоҳ; боғу бўстон, гулзор; яшилликка бурканган кенглик”.

“Юзунг гулига” бирикмасида чиройли услуб қўлланилган. Тилшуносликда “–га” жўналиш келишиги “учун” кўмакчиси ўрнида келиши мумкинлиги маълум. Масалан, “Мен бу гулни укамга олдим” ёки “Мен бу гулни укам учун олдим”.

Демак, “Юзунг гулига” – “юзингни гулини устига эмас, балки юзинг гули учун; юзинг гулдек яшнаши, очилиши ва нурга тўлиши учун” дейилмоқда.
“Равза” сўзининг юқорида кўрганимиздек “боғ”; “мозор, қабристон” маънолари бор экан. Шоир “равза” деганда, “мозорот”ни назарда тутган десак хато бўлмас.

Мозор – зиёрат этиладиган жой. Кўнгил ҳам инсоннинг бир зиёрат масканидир. “Кўнгил равзасин”да, “зиёратгоҳ кўнгилни” ва “яса гулшан”да, “гулшанга, боғу бўстонга айлантир” демоқдалар, ҳазрат Навоий. “Ясамоқ” – маъно нозиклигига кўра “тузмоқ, бунёд этмоқ, вужудга келтирмоқ, кашф этмоқ” сўзларининг синоними бўла олади.

Юзнинг гулдек очилиши учун зиёратгоҳ қалбни гулшанга айлантиришдан мақсад нима? Қалбни поклашдир. “Қалбингни гулшан каби ўзинг боғу роғга айлантирсанг, уни покласанг, юзингни ҳам гулдек очилишига эришасан” деган мазмун чиқмоқда. Мавлоно Румийнинг кўплаб рубоийларида, жумладан “Маснавий”да ҳам қалбдаги зоҳирда, яъни юзда акс этиши ҳақида кўп айтилган:

Юздадир ул ҳар нечук кўнглингда ҳол,
Ол менинг меҳримнию кўнглингга сол.

“Қадинг ниҳолиға жон гулшанин чаман қилғил” мисрасига юқоридаги каби ёндашсак, унда “қоматинг ниҳолдек текис, кўркам, адл бўлиши учун, ўша жонингда пайдо қилган гулшанингни чаман қилгин (чаман қилмоқ – “ёймоқ”, “тарқатмоқ”, “таратмоқ” маъносида олинган. Сабаби “чаман” сўзи луғатда “сайргоҳ”, “кенг яшиллик” каби изоҳланади. Ҳар қандай боғда гул кўп бўлиши мумкин, аммо чамандек ёйилмаган бўлиши ҳам мумкин. Чаманзорда эса, асосан кенглик, эркинлик, гулу лолаларнинг, майсаларнинг ёйилиб кетиши тушунилади)” дейилмоқда. Яъни, юзи ёруғ инсон қоматини букчайтирмай, тик тутиб юради; айбидан беркинмаган ёки бир айб иш қилиб ундан хавотир олмаган кишининг қомати ҳамиша ниҳолдек кўркам турар экан.

Бу ўринда ҳазрат Навоий ўзига мурожаат этган ҳолда: “Сенинг ҳам қоматинг ниҳолдек бўлиши учун покланган қалбинг нурларини таратгин ва у гулшанни охиригача ёйгин. Яъни бу покликни қалбингдан ташқарига чиқариб, вужудингни, руҳингни поклагин. Натижада чаман бўлиб, ўзга кишиларга таъсир этсин, уларни мафтун қилсин ва атрофингдагиларни ҳам покласин”, демоқда.

Kavsar

25.03.2011, 19:18

Таковарингға бағир қонидин ҳино боғла,
Итингға ғамзада жон риштасин расан қилғил.

“Таковар” – таговар.
1. Тезрав, тундрав, тозанда, даванд (асп ва шутур) – тез юрувчи, тез чопувчи, югурувчи, чопувчи (масалан, от ва туяга нисбатан).
“Ғамзада”
1. Ғамгин, андўҳгин, он ки аз ғаму андўҳ афгор шудаст – ғамгин, қайғули, ғам-андуҳга ботган киши.

“Таковар”ни тез чопувчи от сифатида кўрсак, байтдаги мазмундан бир оз чалғиймиз. “Фарҳанги забони точики” луғатида ушбу сўзга нисбатан фақатгина иш-ҳаракат олинган. Мисол тариқасида “от” ва “туя” келтирилган. Демак, сўзнинг айнан таржимасини “тез чопадиган от” – дея олмаймиз. Агар “таковар” деганда тез урувчи, тез ҳаракатланаётган юракни тушунсак, назаримизда ҳақиқатга яқинроқ бўлади.

Яъни: “Эй, бағир, тез урувчи, гуппиллаб ҳаракатланаётган кўнгил учун унинг қонидан ўзингга ҳино қўйгин. Ботин қонини зоҳирга ҳам, бағирга ҳам кўчиргинки, зора бу юрак тинчиса, бир нафас ором олса” маъноси тушунилади.

Тасаввуф аҳлидан маълумки, бир одам Раббисини ёдга олиб, Унинг исмини зикр қила бошласа, бу ишқдан юрак ҳаракати қинидан чиқиб кетгудек тезлашар ва ҳеч бўлмаганда инсон кўзидан ёш, танидан тер чиқиши мумкин экан. Навоий эса бундан-да юқори даражага эришмоқни истайди. Шу сабаб, у бағир қонидан ҳино боғламоқчидек гўё.

Ҳазрат Навоий ҳам хитоб ила: “Эй, Навоий, сен ҳам зикрингда шундай даражага етгинки, бу бағринг юрак қонидан ҳино боғласин” демоқчидек гўё.

“Ит” тимсолини тасаввуфшунос олимлар, жумладан проф. Ҳ. Болтабоев, ўз кузатишларига биноан, мажозий маънода инсоннинг нафсига қиёс қиладилар. Бу ҳақиқатга яқиндир.

Демак: “Ғамгин жонинг билан устозинг ўртасида ҳосил бўлган риштадан фойдаланиб, уни арқон сифатида итингга боғлаб қўйгин, яъни нафсингни ғамгин жонинг ипи билан жиловла” дейилмоқда. Одатда, ғамгинлик нафсни одамдан узоқлаштиради. Шу сабаб кўп машойихлардан ибрат сифатида: “Мозоротни тез-тез зиёрат қилиб туринг” дейилган. Сабаби, нафс бундай жойлардан қўрқади. Ғамгин одамнинг ҳам нафсини жиловлаши осон кечади. Шу боисдан Навоий ҳазратлари ушбу маънони назарда тутган бўлсалар ажаб эмас.

Kavsar

25.03.2011, 19:19

Фироқ тоғида топилса туфроғим, эй чарх,
Хамир этиб, яна ул тоғда Кўҳкан қилғил.

“Фироқ тоғида менинг тупроғим топилгудек бўлса, эй фалак; мени хамирдек қориб, яна тошйўнувчи сангтарошга айлантиргин”.

Фироқ деганда шоир нимани назарда тутмоқда? Фироқ айрилиқ, жудоликдир. Бу фироқ покликдан айрилиш, пири комилининг йўлидан, унинг кўрсатмаларидан узоқлашиш демакдир. “Тоғ” эса инсоннинг кибри, ғурури, нафси ва манманлигига ишора. “Тупроқ” деганда шоир ўзининг бир заррасини назарда тутмоқда; чарх эса – гардиш, фалак, синовли дунё, ҳаётдир.

Яъни: “Мен сендан (поклик йўлингни унутиб) айрилиб, манманликка, ғурурга юз тутсам; эй барчани чархлаб синовлар йўллагувчи фалак, мени ўша ерда ҳам хамир қоргандек ўзинг тарбиялагин. Сен мени шундай тарбиялагинки, бу ҳам етмагандек мени тоғнинг тошларини йўнувчи сангтарош қилгин. Натижада, бу бошимга тушадиган синов-қийинчиликлардан мен ўз кибримга, нафсимга болта урайин. Бу кибр тоғини ўзим қулатувчи кўҳкан бўлайин”, демоқда.

Демак, ушбу байтдан “Агар хато қилиб яна нафсимга қайтсам, сен мени бу нафсга жабр қилувчилардан қилгин, унга эргашувчилардан эмас” деган мазмун келиб чиқади.

Kavsar

25.03.2011, 19:20

Юзунг висолиға етсун десанг кўнгилларни,
Сочингни боштин-аёғ чин ила шикан қилғил.

“Соч” – майин ингичка толадир. Аммо бу сўзнинг “Фарҳанги забони точики” луғатида яна бир мажозий маъноси бор экан. Форс адабиётида “мўй” яъни “соч” – мусиқий асбобнинг тори, сими сифатида келади. Ушбу ҳолат Ҳофиз Шерозий ғазалларида учрайди:

Баски дар парда чанг гуфт сухан,
Бибураш мўй, то намўяд боз.

Биз ҳам шунга биноан “соч” сўзини бадиий санъатдаги истиора деб қарасак, мазмунан Навоий чолғу асбобининг симини, торини назарда тутганлигини кўришимиз мумкин.

“Чин” сўзи форсий луғатда ёрнинг зулфи билан биргаликда мажозан “мавж, жилва” кабиларни ҳам англатар экан. “Шикан” ҳам гарчи зулф деб қаралса-да, унинг “азоб, шиканжа; тоблаш; қат” каби изоҳлари бор.

Байтни шундай таҳлил қилиш мумкин: “Сени юзинг васлига хаста диллар етишини истасанг, (мажозан) оҳангдор созни чертгин. Торни чертганингда симлар азобланган сингари мавж ила тебранади, аммо оҳанг кишиларни ўзига тортади”. Бу ўринда пири комил ёки хитоб этилаётган шахснинг қўлида тор бор дея тушунмаслик керак, бу бир тимсолий ташбиҳдир. Унинг мажозий маънодаги сози – комил инсон зоҳирида акс этиб жилва қилаётган ва кишиларни торнинг майин овози сингари ўзига оҳанрабодай тортаётган нарса – уларнинг хислати, фазилатларидир.

(c) http://fikr.uz/blog/Navoiy/

Kavsar

25.03.2011, 19:21

Хазон сипоҳиға, эй боғбон, эмас мониъ,
Бу боғ томида гар игнадин тикан қилғил.

Хазоннинг кўплиги сипоҳга, лашкарларга ўхшатилмоқда. “Хазон лашкарига боғбон мониълик (тўсқинлик) қила олмагани каби, хазондай тўкилиб, сенинг ёнингга бораётган кўнгилларга ҳам тан, вужуд қарши чиқа олмайди. Гарчи сен бу боғни игнадан тиканлар билан безаган бўлсанг-да, яъни сенинг йўлинг машаққатли ва синовли бўлса-да, сенга талпинувчи кўнгилга вужуд тўсқинлик қилолмас, унинг йўлини беркитолмас. Чунки хаста диллар сен томонга ўзлари учун малҳам истаб талпинади”.

Дарҳақиқат, ошиқ маҳбуб ҳузурига интиларкан, йўлдаги машаққатлар унга ҳеч гап эмас. Чунки ишқ ўти унга бу азобларни ҳам роҳат-фароғатга айлантирган бўлади. “Лайли ва Мажнун” бунга энг чиройли мисолдир. Худди шундай, пири комилга ишқи тушган унинг муридлари ёки ихлосмандлари, Аллоҳнинг дўсти томон интилар экан, бунга ҳеч ким, ҳатто ўз вужуди ҳам тўсқинлик қила олмайди. Гарчанд муршиднинг томлари, йўлларига тикан сочилган бўлса-да.

Сабаби, мурид қалбига ишқ оташи тушиб бўлган. Қалб эса – Аллоҳнинг уйидир. Уни (кўнгилни) Аллоҳ бошқаради. Шундай экан, қолган аъзолар, вужуд ҳам ҳамиша қалбга бўйсунади.

http://fikr.uz/posts/Navoiy/273.html

Kavsar

25.03.2011, 19:22

Юзида терни кўриб ўлсам, эй рафиқ, мени
Гулоб ила юву гул баргидин кафан қилғил.

“Юзида” дейиш билан ҳазрат Навоий нафақат кишининг чеҳрасини, балки жоннинг ташқариси бўлган таннинг юзи, сиртини ҳам назарда тутган бўлсалар эҳтимол. Шунда “Жоним юзида, яъни танимдан чиқаётган терни кўриб жон таслим этсам ҳам розиман, эй, дўст, ҳамдам!”, деган маъно ифодаланади.

“Тер”нинг жуда кўп талқинлари мавжуд. Ва инсон танасидан турли вазиятда, турлича тер ҳосил бўлади. Меҳнат қилганда, югурганда, қаттиқ қўрқувга тушганда ёки ҳаяжонланганда, ўзгалардан ҳаё қилганда ва ҳк. Аммо, фикри ожизимизча, инсондаги тер – қалб муножотининг белгисидир. Кўнгил Аллоҳ ишқида ёнар, Унга юзланиб муножот қилар экан, беихтиёр танадан тер чиқади. Ва бундай тер – қалбнинг Аллоҳга бўлган муҳаббатидан нишонадир.

“Мени оддий сув билан эмас, балки гулоб (гулнинг суви) билан жисмимни ювгин. Зеро, бу тер фақат шу гулобга муносибдир. Оддий мато билан эмас, гулнинг муаттар барглари билан менга кафан қилгин” деган мазмун келиб чиқади.

Мумтоз адабиётда “гулоб” сўзи “ашк” – “кўз ёши” маъносида ҳам учрайди. Яна гулобнинг бир хусусияти, у дилга қувват берувчи, даволовчи, хафаликни кеткизувчи, унинг томчиси турли дардларга шифо бўлувчи хушбўй атрли шарбат экан. Байтда гулобни қўллашдан яна бир мақсад – ошиққа кафан қилувчи унинг дўсти, яъни рафиқнинг кўз ёшлари гулоблигини билдиришдир. Демак, рафиқнинг ашки дилларга шифо бўлувчи гулоб сингари томадиган ёш экан.

(c)

Kavsar

25.03.2011, 19:23

Навоий анжумани шавқ, жон аро тузсанг,
Анинг бошоғлиғ ўқин шамъи анжуман қилғил.

“Анжуман” – жамоат, мажлис; маж.одамлар, халқ.
“Шавқ” – иштиёқ; улкан рағбат, майл.
“Бошоқ” – буғдой ёки камон ўқининг боши, учи маъносида.

Навоий, шавқ анжуманини жон аро тузсанг, яъни жонинг ичра шавқ мажлисини қурсанг, бошоқли ўқини ўша мажлисни ёритувчи шам қилгин. Яъни, эй Навоий, сенинг жонингда шавқ-иштиёқ мажлиси пайдо бўлса, билгинки, бу шавқ ўша мажлиснинг сардори – ёниб турувчи шамидир. Зеро, сендаги шавқ туфайли бу мажлис юзага келди, акс ҳолда мажлисга не ҳожат эди?!

Ҳазрат Навоий ўз қалбида авж урган шавқдан сўзлаб, “Сен ҳатто шавқни ҳам фойдали ишга сарф эт. Ундаги иштиёқ бир эзгуликка қурилсин. Сенинг нафсинг учун эмас, балки ботин ва зоҳир оламингни поклашга хизмат қилгувчи шам каби порласин” демоқдалар.

Ғазалнинг қисқа шарҳидан кўриниб турибдики, унда хаёлдаги маҳбуба қиз эмас балки, ҳазрат Навоийнинг ички олами, унда ишқ истаётган кўнгил тасвирлангандир. Яъни шоир, ҳаётда устозига, бир комил инсонга интилади ва дунёга унинг нигоҳлари билан қарашни хоҳлаган демоқчимиз. Бу неъматлар билан ҳазрат Навоий Ҳаққа янада яқинроқ бўлишни, ҳам зоҳиран, ҳам ботинан покланишни истаган бўлса эҳтимол. Барчамизга ҳазрат Навоий ижодини англаш неъмати насиб этсин!..

Фойдаланилган адабиётлар:
__________________________________
1. Алишер Навоий. Вафо қилсанг. Ғ. Ғ. Т., 2004й., 109-бет;
2. Фарҳанги забони точики. СЭ. М., 1969 й.;
3. Ж. Румий. Маснавий. 5-китоб, Ал-Ҳудо. Т., 2004 й. 254-бет;
4. Ж. Румий. Маснавий. 1-китоб, ЎзФА. Т., 2005 й. 124-бет;
5. А. Навоий асарлари учун қисқача луғат. ЎзФА. Т.,1993 й., 53-бет.

http://fikr.uz/posts/Navoiy/275.html

К. 2011. (с)

Pfefferminze

25.03.2011, 23:29

Menga Navoiyga bo'lgan muhabbatni Dadam uyg'otganlar, deyarli har bir so'zlarida Navoiydan bayt bor, alhamdulillah. Navoiyni yaxshi ko'rib o'qiyman hamda unga berilgan sharhlarni ham. Yuqorida, yaxshi fikr bildirgansiz, Kavsar. Men qo'shilaman, Navoiyni tushunish uchun Navoiy bo'lish kerak, uning sharhlari esa Navoiyshunoslardan, Navoiydan emas. Tabiiy,bu degani sharhlamaslik kerak degani emas. Bu bilan ma'nosi buzilmaydi, chunki sharh kimga yoqsa, usha odam qabul qiladi, yoqmasa qabul qilmaydi, asl holida qoldiradi, menga o'xshab. Masalan,

"Kecha kelgumdir debon"

Kecha kelgumdir debon ul sarvi gulro' kelmadi,
Ko'zlarimga kecha tong otquncha uyqu kelmadi.

Lahza-lahza chiqtimu chektim yo'lida intizor,
Keldi jon og'zimg'avu ul sho'xi badxo' kelmadi.

Orazidek oydin erkanda gar etti ehtiyot,
Ro'zgorimdek ham o'lg'onda qorong'u kelmadi.

Ul parivash hajridinkim yig'ladim devonavor,
Kimsa bormukim anga ko'rganda kulgu kelmadi....

degan g'azaliga berilgan sharh yoqmagan menga, unda kelmadi deb ko'z yoshiga aytilgan ekan...Menimcha, Navoiy bari-bir insoniy ishq haqida yozgan. Asosim yo'q, ammo bir umr uylanmay o'tgan insonda hissiyot, ishq kuchli bo'ladi va bunday satrlani faqat ishqqa, yor vasliga yetisha olmagan insongina yaxshi yetkaza oladi, ifoda eta oladi deb o'ylayman. Shu uchun men Navoiyni o'qiganda, bilmagan so'zlarimni tarjimasi bilan chegaralanib qolaman, xolos. U qanday yozilgan bo'lsa, shunday qabul qilaman.

Pfefferminze

25.03.2011, 23:39

Nigora, shu tobda menga bir fikr keldi, forumga Navoiyshunos olim Ibrohim Haqqulovni taklif qila olasizmi? Menimcha, barchamiz u insonni firklarini hurmat qilamiz.

Kavsar

29.03.2011, 10:05

Kecha kelgumdir debon ul sarvi gulro' kelmadi,
Ko'zlarimga kecha tong otquncha uyqu kelmadi..
degan g'azaliga berilgan sharh yoqmagan menga, unda kelmadi deb ko'z yoshiga aytilgan ekan...Menimcha, Navoiy bari-bir insoniy ishq haqida yozgan. Asosim yo'q, ammo bir umr uylanmay o'tgan insonda hissiyot, ishq kuchli bo'ladi va bunday satrlani faqat ishqqa, yor vasliga yetisha olmagan insongina yaxshi yetkaza oladi, ifoda eta oladi deb o'ylayman. Shu uchun men Navoiyni o'qiganda, bilmagan so'zlarimni tarjimasi bilan chegaralanib qolaman, xolos. U qanday yozilgan bo'lsa, shunday qabul qilaman.

Ha, ko'z yoshi deyilgan. o'sha sharhni men ham o'qidim. Lekin u qanday ko'z yoshi ekanligini bilish kerak. Sharhga o'shanda tushunsa bo'ladi. menga u sharhni ko'p tomonlari yoqqan.

Alisher Asror

29.03.2011, 11:11

Ғазалнинг қисқа шарҳидан кўриниб турибдики, унда хаёлдаги маҳбуба қиз эмас балки, ҳазрат Навоийнинг ички олами, унда ишқ истаётган кўнгил тасвирлангандир

Mening fikrimcha Navoiy hazratlari ko`z oldilarida bir sohibjamol inson turmaganida bunday bayt bitishlari mushkul bo`lar edi, yana shuki g`zalga botiniy (ikkinchi, uchinchi...) ma`no berish uning jozibasini oshiradi, balki shuning uchun ham hazratga biz oshiqdirmiz . G`zalning yakunini falsafiy tugatilishi u payt uchun odatiy bir hol bo`lgan

Nigora Umarova

29.03.2011, 11:59

Nigora, shu tobda menga bir fikr keldi, forumga Navoiyshunos olim Ibrohim Haqqulovni taklif qila olasizmi? Menimcha, barchamiz u insonni firklarini hurmat qilamiz.

Ularni allaqachon taklif qilganman. Forumga mehmon sifatida kirib yozgan xabarlaringizni o'qiydilar. Bir necha fikrlarini forumga joylashtirganman-ku.

Pfefferminze

22.09.2011, 15:09

Men yaqinda A. Navoiyning "Xamsa"sini qayta o'qishni boshladim. Bundan tashqari, ruboiylarini, g'azallarini...v.h.k..olam-olam taassurot...Ichimga sig'may ketadi o'qiganlarimdan olgan tassurotlarim....Navoiyni aslida sevar edim, sevib o'qir edim...Ammo, har gal Navoiyni o'qisam, har gal yanda teranroq, yanda chuqurroq tushunaman....xuddi sira, umuman Navoiyni o'qimagan insonga o'xshab qolaman har safar...Xamsani necha bor qayta-qayta o'qisam, shuncha o'qimni bimasga chiqaraman...menchalik noshud dunoyoda bo'lmasa kerak deb o'ylayman...Demoqchimanki, Navoiy asarlari hamisha qo'limda...Ularni ununtgan kuniz, hayotni qo'ldan boy bergan bo'lasiz...

Men judayam istar edim, shu uforumga Ibrohim Haqqul domla bilan suhbat tashkil qilsak...Menda olam-olam savol tug'ildi...Judayam savolarim ko'p...judayam....

Navoiy metrosida menga qip-qizil olma bergan qiz, Nigora...:-) uchrashuvni tashkil qilisa b'ladimi? Yoki u kishini qayerdan topsam bo'ladi? Oz'im borib gaplashib kelar edim...:-)

P.S...Navoiyni o'qimagan yigit-qizga bu dunoyoda katta hayotga qadam tashlash hali erta bo'ladi!!!!

hurmat bn

Ra'no

Nigora Umarova

22.09.2011, 15:27

Navoiy metrosida menga qip-qizil olma bergan qiz, Nigora...:-) uchrashuvni tashkil qilisa b'ladimi? Yoki u kishini qayerdan topsam bo'ladi? Oz'im borib gaplashib kelar edim...:-)
hurmat bn

Ra'no

O'zim ham bilgan edim, atrofdagilarga umuman e'tibor bermayotganligingizdan Navoiy ummoniga g'arq bo'lganligingizni. :)

Ibrohim Haqqul domla bilan o'zingizgagina uchrashuv tashkil etib beraman. Ular bilan yuzma-yuz mening ishtirokimda muloqot qilasiz. Domlaning suhbatlariga musharraf bo'lganimga ham ancha bo'ldi. Oldilariga birga boramiz.

Pfefferminze

22.09.2011, 19:26

O'zim ham bilgan edim, atrofdagilarga umuman e'tibor bermayotganligingizdan Navoiy ummoniga g'arq bo'lganligingizni. :)

Ibrohim Haqqul domla bilan o'zingizgagina uchrashuv tashkil etib beraman. Ular bilan yuzma-yuz mening ishtirokimda muloqot qilasiz. Domlaning suhbatlariga musharraf bo'lganimga ham ancha bo'ldi. Oldilariga birga boramiz.

Men aslida hech qachon atrofdagilarga e'tibor bermay yuraman. :-)

Sizga, oldindan katta rahmat...aha, kelishdik, Xudo xohlasa, birga boramiz...Vaqtingiz bo'lganida sms jo'natarsiz....

R

DURIAN

06.01.2012, 00:43

Ancha ibratli va kerakli ma'lumotlar qo'yilgan ekan ushbu mavzuga. Lekin nimagadur to'xtab qolibdi.
Kuni kecha Nigorahon bilan Alisher Navoiyga bag'ishlangan qandaydur tadbir haqida aytgan edilar. Qachon bu haqida to'liqroq info berasiz, muhtarama moderatorsha?:)

Nigora Umarova

06.01.2012, 09:37

Nigora Umarova

02.02.2012, 11:53

Hazrat Navoiyning 571 yillik yubileylari oldidan fikr.uz saytining "Navoiyxonlik" blogida (http://fikr.uz/blog/Navoiy/) tarixchi olim Umid Bekmuhammadning bir-biridan qiziqarli maqolalari chop etib borilmoqda. Saytga kirib ko'ring, maqolalar bilan tanishib chiqing.

Nigora Umarova

07.02.2012, 18:39

Юртимизда ҳазрат Алишер Навоийга бағишланган анжуманлар иш бошлади.
Бугун ана шундай анжуманлардан бири Мирзо Улуғбек номидаги Ўзбекистон Миллий университетида бўлиб ўтди.

https://img.uforum.uz/images/wpfhzwd7843660.jpg

https://img.uforum.uz/images/fgkkckm3451947.jpg

https://img.uforum.uz/images/raqlpql9549471.jpg

Evgeniy Sklyarevskiy

09.02.2012, 15:06

Сегодня торжественно отмечаем день рождения великого поэта возложением цветов, чтением стихов и рассказами о значении его творчества. Также торжества прошли у памятника поэту в Миллий бог, в разных образовательных учреждениях и культурных центрах. Мне повезло, работаю рядом с памятником Алишеру Навои у Молодежного театра. Предлагаю пять фото, снято сегодня в час дня.

http://mytashkent.uz/wp-content/uploads/2012/02/al5-640x426.jpg

http://mytashkent.uz/wp-content/uploads/2012/02/al4-640x426.jpg

http://mytashkent.uz/wp-content/uploads/2012/02/al3-640x426.jpg

http://mytashkent.uz/wp-content/uploads/2012/02/al2-640x426.jpg

http://mytashkent.uz/wp-content/uploads/2012/02/al1-640x426.jpg

Алишер Абдуллаев

09.02.2012, 15:41

Сегодня торжественно отмечаем день рождения великого поэта возложением цветов, чтением стихов и рассказами о значении его творчества. Также торжества прошли у памятника поэту в Миллий бог, в разных образовательных учреждениях и культурных центрах. Мне повезло, работаю рядом с памятником Алишеру Навои у Молодежного театра. Предлагаю пять фото, снято сегодня в час дня.

http://mytashkent.uz/wp-content/uploads/2012/02/al4-640x426.jpg

http://mytashkent.uz/wp-content/uploads/2012/02/al3-640x426.jpg

Благодарности ЕС за фотки.
О чем же все таки говорили на этой встрече? О А.Навои. Все хорошо и отлично. Только вот одно "но" (не к ЕС, а к тем кто присутствовал).
Вот дедушка, преклонного возраста, с седой бородой и слушает про великого поэта стоя. СТОЯ.
З.Ы. Думаю, на встрече говорили и об уважении к старшим http://uforum.uz/images/icons/icon9.gif...

Evgeniy Sklyarevskiy

09.02.2012, 16:04

Вот дедушка, преклонного возраста, с седой бородой и слушает про великого поэта стоя. СТОЯ. Я честно говоря тоже удивился, что его не посадили вместе с гостями? Мне же было неудобно его усаживать... хотя конечно это глупо, надо было усадить и не смущаться. Спасибо за замечание.

Nigora Umarova

09.02.2012, 16:39

Вот дедушка, преклонного возраста, с седой бородой и слушает про великого поэта стоя. СТОЯ.
З.Ы. Думаю, на встрече говорили и об уважении к старшим http://uforum.uz/images/icons/icon9.gif...

Shoir haqidagi fikrlarni turib eshitish ham shoirga nisbatan ehtiromni bildiradi.
"O'tirgan yoshlar va tik turgan otaxon" masalasiga kelsak, bu e'tiborsizlik oqibatidir. Insonlar bir-birlariga e'tiborliroq bo'lganlarida "xunuk ko'ringan holat" yuz bermas edi.

Hazrat Navoiy aytganlaridek,

Avji sharaf uzra oftob o'ldi hayo,
Bo'stoni saodatga saxob o'ldi hayo,
Mazmumi xasoilga hijob o'ldi hayo,
El aynig'a go'yoki niqob bo'ldi hayo.

Nigora Umarova

09.02.2012, 16:44

Nigora Umarova

09.02.2012, 16:47

http://mytashkent.uz/wp-content/uploads/2012/02/al3-640x426.jpg

Академик Азиз Пўлатович Қаюмов Навоий сиймосини теран англашга, халқимизга танитишга буюк хизматлар қилган алломаи замон ҳисобланадилар.

Алишер Абдуллаев

09.02.2012, 16:53

Shoir haqidagi fikrlarni turib eshitish ham shoirga nisbatan ehtiromni bildiradi.
"O'tirgan yoshlar va tik turgan otaxon" masalasiga kelsak, bu e'tiborsizlik oqibatidir. Insonlar bir-birlariga e'tiborliroq bo'lganlarida "xunuk ko'ringan holat" yuz bermas edi.

С вашего разрешения напишу на русском (есть причины).
Никто не спорит, что слушать о мысли о поэте стоя уважительно или нет.
Вопрос в том, что можно было и уступить. Я думаю собрание проходило не меньше 15 минут, а то еще больше.
Другое дело, если он сам отказался сидеть (добровольно :naughty:). Тогда я согласен с Вами.

Muhammad Dovud

09.02.2012, 19:53

Академик Азиз Пўлатович Қаюмов Навоий сиймосини теран англашга, халқимизга танитишга буюк хизматлар қилган алломаи замон ҳисобланадилар.

Ўша замона алломаларининг шу холатда айтиши керак бўлган икки оғиз сўзи - "Ота ўтиринг", Ўзбек маънавияти учун қилган энг катта хизматлари бўларди, менимча.

Nigora Umarova

10.02.2012, 11:12

Ўша замона алломаларининг шу холатда айтиши керак бўлган икки оғиз сўзи - "Ота ўтиринг", Ўзбек маънавияти учун қилган энг катта хизматлари бўларди, менимча.

Эътибор берган бўлсангиз, ўтирган ёшлар - созандалар, маросим кузатувчилари эмас.
Тўғри, форумдан туриб олиб ёшларни муҳокама қилиш оппа-осон иш, бироқ бирортамиз ҳазратга бағишланган бирорта маросимни ташкиллаштирдикми ёки унда иштирок этдикми. Маънавий тарбия илдизларини атроф-муҳитдан эмас, ўзимиздан қидиришимиз даркор эмасми?

Мавзунинг муҳокамасини бошқа тарафга буриб юбормоқдамиз. Аслида ҳазрат Навоийнинг ижодлари хусусида фикрлашимиз керак эди.

Muhammad Dovud

10.02.2012, 13:47

Алишер Абдуллаев

10.02.2012, 14:50

Эътибор берган бўлсангиз, ўтирган ёшлар - созандалар, маросим кузатувчилари эмас.
Согласен. Признаю, этого не заметил. Я был так сильно возмущен, что не заметил инструментов у ребят. При детальном рассмотрении они "оказались" музыкантами.
Вывод: ситуация спорная, т.к. на самой первой фотке, есть одно свободное место. Наверное дедушка сам не хотел туда садиться.
Не смею больше спорить....

Nigora Umarova

10.02.2012, 15:33

Эътибор берган бўлсангиз, мен ёшларни мухокама қилмаяпман. Алломаларингизни мухокама қиляпман. Табдирда иштирок этган замонамиз алломалари шу мажлисда бир мўйсафидга ўша ёшларнинг кўз ўнгида эхтиром кўрсатганларида эди, мана шу ростманасига навоиёна тарбия намунаси бўлмасмиди? Ибрат бир соатлик маърузадан ёки бир арава китобдан самаралироқ тарбия усули эканлигига хатто сизнинг ҳам ақлингиз етса керак.
Бу мавзудан четлашиш эмас, адабиёт сўзининг маъносини хам биларсиз.

Тадбир уюштирсангизув бу тадбир Хазрат рухониятидан йироқ бўлса, бу тадбир воситасида заррача бўлса ҳам навоийлашмасангиз, унда бу тадбирингиз хўжа кўрсин деб аталади.

Мени тахрир қилишни бас қилсангиз бўларди...

Offtopli yozilgan xabar albatta tahrir qilinadi. :((

;) Bir arava kitob ko'targan eshshak Makkaga borsa ham eshshakligicha qoladi, degan hikmat Sa'diy Sheroziyga tegishli edimi?

Biz avval Aziz Qayumovdek Navoiy ijodini o'rganaylik, (allomai zamondek dolg'ali zamonlarda Navoiyni himoya qilishni sal bo'lsa-da o'rganaylik) keyin u zotni qilgan ishlarini muhokama qilishga o'zimizda ma'naviy huquq bor deb his qilaylik. namunali tarzdagi navoiyxonlik o'tkazing-de, barcha forumdoshlarni, ilm ahli, ma'naviyat ahli, xalqni chaqiring, biz qoyil qolaylik.

Erkin Vohidov

10.02.2012, 17:33

Бундан йигирма йиллар аввал китобхонлар билан бўлган бир учрашувда менга ғалати бир савол беришган эди. Ўша вақтда залдан ёзма равишда узатилган бу саволга унча эътибор бермаган эди, тўғрироғи савол берувчидан ҳафсалам пир бўлиб, ичимда "шеърхонларимизнинг савияси шу-да", деб қўйган эдим. Савол бундай эди: "Ҳурматли шоир, Сиз Гётенинг "Фауст"ини, Сергей Есенин асарларини, яна кўп шоирларнинг китобларини ўзбек тилига таржима қилгансиз, энди қачон бизга Алишер Навоий шеърларини таржима қилиб берасиз?"
Қизиқ, ўзбекчадан ўзбекчага таржима қилишнинг нима ҳожати бор экан?- деб ўйладиму саволга жавоб бериб ўтирмадим. Кейинроқ ўйласам, бу мурожаатда жон бор экан.
Алишер Навоий яшаган давр билан бизнинг замон ўртасида ярим минг йиллик вақт масофасигина эмас, жуда кўп ижтимоий онг масофаси, адабий тил, дунёқараш, ҳаёт тарзи масофалари бор. Мутахассис бўлмаган ўқувчига Навоийнинг асарларини тушуниб етиш ҳозирда муаммо бўлиб қолган. Демакки, Навоий асарларини шарҳ қилиш, тафсирлаш, яъни ўша савол берган китобхоннинг сўзи билан айтганда таржима қилиш зарурати бор эди.
Ўша савол туртки бўлиб, мен бир неча йил давомида телевидение орқали "Ғазал оқшоми" давра суҳбатларида иштирок этдим. Бу суҳбатларда Ҳамид Сулаймон, Азиз Қаюмов, Абдуқодир Ҳайитметов, Натан Маллаев, Алибек Рустамий сингари етук адабиётшнослар қатнашиб Алишер Навоий ва бошқа мумтоз шоирларимиз ижодининг шарҳу таҳлили билан бу савобли ишга ўз ҳиссаларини қўшдилар. Олимларимизнинг ташаббуслари билан "Хамса" достонларининг насрий таржималари чоп этилди. Навоий асарларига луғатлар тузилди. Бу ишлар ҳаммаси-йиллик Навоийшунослик анжуманлари, илмий тадқиқотлар билан қўшилган ҳолда-бу тенгсиз ижод хазинасини бизга яқин қилувчи омиллардир. Лекин барибир ҳали Навоий меросини биз кўнгилдагидек билмаймиз.

Erkin Vohidov

10.02.2012, 17:46

Баъзи ёшлар айтиши мумкин: Ахир илмимиз, маданиятимиз, шеъриятимиз Навоий яшаган даврдан беқиёс даражада илгарилаб кетган-ку. Ҳозир инсоният олдида бутунлай бошқа оламшумул мураккаб масалалар турибди. Дунё адабиёти ана ўша масалаларнинг бадиий ифодаси билан машғул. Шундай даврда Навоийнинг ошиқона байтлари, панду насиҳатлари бизга керакми?
Мен бу фикрга шундай эътироз билдирган бўлар эдим. Дарҳақиқат, илмимиз, техникамизни беш юз йил аввалги ҳолат билан қиёслаб бўлмайди. Лекин маданиятимиз, шеъриятимиз, санъатимиз ҳам ўша даврга нисбатан шу қадар ривожланди, олдинга кетди десак тўғри бўлармикин? Балки биз адабиёт ва санъатда ҳаётий ҳақиқатга яқинлашгандирмиз, кўпроқ "гапнинг пўст калласи"ни айтадиган бўлгандирмиз (афанди, "қофияси билан ишим йўқ, тўғри гапни айтаман",-дегандек). Лекин бадиий маҳорат борасида, умуминсоний ғоялар тараннумида, шоир руҳий оламининг миқёсида, шеърий сўзнинг мўъжизавий таъсир қудратида ва яна кўп хислат ва фазилатларда шеъриятимиз ҳали Навоий сари юксалишини орзу қилмоғимиз мумкин.
Алишер Навоий ижодий меросини баланд тоғ деб тасаввур қиладиган бўлсак, бу тоғ бизнинг ортимизда эмас, ҳамиша қаршимизда, биз интиладиган, чўққиларига ҳавас билан қарайдиган, у сари юксалишни орзу қиладиган тоғ.

Erkin Vohidov

10.02.2012, 18:46

Ҳар бир нарсага ёшликдан кўникма ҳосил қилиш керак бўлганидек, Навоийни ўрганишга ҳам қанча эрта бел боғланса, шунча маъқул. Ёшликдаги соатларнинг ишини кексаликнинг йиллари ҳам бажара олмайди. Улуғ шоиримизнинг ижод сирларини ёшликда ўрганмаган, ёши бир ерга борганда ўкиниб, кеч бўлса-да ўқишга киришган, лекин улуғ ёш ўз ишини қилиб, бу уммоний теранлик, бу илоҳий сеҳрни англаш ва ҳис этишдан ожиз бўлиб қолган жуда кўп яхши инсонларни биламан. Афсуски, бундай яхши одамлар орасида номдор яхши шоирлар ҳам бор.
Алишер Навоийни англаш ва ҳис қилиш ўзбек халқининг тарихини, маданиятини, қалби эҳтиёжларини, ўзлигини англаш ва ҳис этиш демакдир. Шундай экан Навоийни, умуман мумтоз адабиётни билиш ҳар бир ўзбек фарзанди учун ҳам қарз, ҳам фарз.
Улуғ бобомиз Алишер Навоий келажак авлоднинг ҳар жиҳатдан баркамол бўлишини орзу қилиб, ўз қаҳрамони Фарҳоднинг ўн ёшда эгаллаган илму фазлини шундай таърифлаган:

Фалак мушкиллари ҳал фикратидин,
Фалакка мушкил онинг диққатидин.

яъни: Ёш Фарҳоднинг фикри фалак илми(астрономия) мушкилларини ҳал қилди. Унинг диққат билан тикилган кўзларидан фалак ўз сирларини яширолмай мушкил аҳволга тушди.

Қуёш янглиғ ёруғ фикри мунири,
Вале андин ёруғ мофиззамири.

Ёш Фарҳоднинг равшан фикри қуёш каби ёруғ, лекин кўнглидаги равшанлик ундан ҳам ортиқ.

Қаю илмиски йўқ андин ниҳонроқ
Анинг қошида йўқ андин аёнроқ.

Дунёда сирларнинг сирлиси ҳисобланган илмлар унинг зеҳни олдида аёнларнинг аёни бўлди.
Азиз ёшлар! Ҳеч қачон унутмангки, Сизлар Навоийдек улуҳ, табаррук зотнинг авлодларисиз. Унинг эзгу орзулари сизларнинг фикру донишингиз, жасоратингиз, интилишиларингиз билан амалга ошса, ҳеч ажаб эмас. Алишер Навоий сабоқлари ҳамиша қалбингиз тубида бўлсин.

Gulchehra Ibragimova

10.02.2012, 20:36

Эътибор берган бўлсангиз, ўтирган ёшлар - созандалар, маросим кузатувчилари эмас.
Тўғри, форумдан туриб олиб ёшларни муҳокама қилиш оппа-осон иш, бироқ бирортамиз ҳазратга бағишланган бирорта маросимни ташкиллаштирдикми ёки унда иштирок этдикми. Маънавий тарбия илдизларини атроф-муҳитдан эмас, ўзимиздан қидиришимиз даркор эмасми?

Мавзунинг муҳокамасини бошқа тарафга буриб юбормоқдамиз. Аслида ҳазрат Навоийнинг ижодлари хусусида фикрлашимиз керак эди.

Иккита буюк ва беназир мутафаккирларимиз Ҳазрат Алишер Навоий ҳамда Бобур Мирзонинг юбилей саналарига бағишлаб юртимизнинг барча тегишли муассасаларида тадбирлар, анъана ва Конферинциялар байрамона тарзда ташкил этилмоқда.

Ҳақиқатдан ҳам авлиё сифат, шоирларнинг султони Ҳазрат Алишер Навоий ҳамда шоҳ ва шоир, буюк саркарда Заҳириддин Муҳаммад Бобур Мирзонинг шахсияти, ижоди, ҳаёт йўллари ҳар қандай саховатпеша, илм аҳли ибрат оладиган йўл.

Бир шоиримиз таъбирлари билан айтганда: (http://fikr.uz/posts/Navoiy/4827.html)

«Алишер Навоий чексиз бир дарёдирким, ундан кимдир бир пиёла, бир коса, кимлардир эса бир кўза сув ичиб, чанқоғини қондиради. Лекин бу хазина ҳеч қачон тугаб қолмайди».

Шундай беназир шоирларимиз бизнинг аждодларимиз эканлиги учун Яратганга ҳар қанча шукрона айтсак, уларни ҳар қанча хотирласак, ўргансак, ибрат олсак, ўқисак кам.

Бу икки буюк шахсларнинг ижодларини, қолдирган беқиёс меросларини фақатгина юбилей саналарида8гина ёки навоийхонлик ва бобурхонлик тадбирларидагина эмас, ҳар доим, ҳар куни, ҳар соатда ўргансак, бахра олсак биз ўзлигимизни, Ўзимизни таниб бораверамиз.

Буюк мутафаккирларимизнинг туғилган саналарига бағишланган тадбирлар мана бу ерда (http://fikr.uz/posts/Navoiy/4837.html) ҳамда Навоий боғида ўтказилган анъанавий тадбирларимиздан бири мана бу ерда (http://fikr.uz/posts/Navoiy/4823.html#comment3255)

ҳамда яна бу ерда батафсил кўриш мумкин. (http://fikr.uz/posts/Navoiy/4830.html)

Юртимизнинг таниқли олим ва шоирлари, ёзувчилари, таниқли шахсларимиз томонидан Навоий (http://fikr.uz/blog/Navoiy/)ва Бобу (http://fikr.uz/blog/Bobur__shoh_va_shoir/)р ҳаёти ва ижодига бағишлаб ёзилган барча мақолаларни мана бу ердаги блокларда кўриш мумкин.

Яна тадбир ҳақида (http://fikr.uz/posts/Navoiy/4838.html)

AbuMuslim

29.01.2013, 22:47

http://e-adabiyot.uz/images/stories/2012/29_1_00001.gif (http://e-adabiyot.uz/uzbek/mumoz/navoiy/780-siroj-ovozli.html)

AbuMuslim

31.01.2013, 19:44

Навоий қандай касалликдан вафот этган

...Хуллас, саволлар бисёр. Тарихга фақат бугунги кунда туғилган саволлар билан ёндашиб бўлмайди, албатта. Аммо, XVI асрдаёқ, Хондамирда шунга ўхшаш саволлар туғилган ва «Ҳабиб ус-сияр»да акс этган экан, бу «табобатдан лоф уриб юрувчи» Абдулхай Зиёратгоҳий катта хатога йўл қўйганини кўрсатади. Мудҳиш хато, қолаверса, тақдири азал сабабли, буюк мутафаккир ва давлат арбоби Навоий ҳазратлари 1501 йил 3 январь куни вафот этди...

тўлиқ: http://www.e-tarix.uz/maqolalar/622-maqola.html

AbuMuslim

31.01.2013, 19:51

Алишер Навоий ижоди қуръоний мавзуларни ёритиши жиҳатидан ўзбек мумтоз адабиётида алоҳида ажралиб туради.
Отаси Ғиёсиддин Муҳаммад ўғлига Муҳаммаднинг (алайҳиссалом) саҳобаларидан Ҳазрати Али (розийаллоҳу анҳу) номини берди. Алишер исмининг иккинчи қисми ҳам Ҳазрати Ачига дахлдордир. Жаноби Пайғамбаримиз Ҳазрати Алининг мушриютар билан бўлган жангдаги жонбозлигини кўриб: «Али — Аллоҳнинг шери», дер эканлар. Шоириинг тўлиқ исми Мир Низомидцин Алишер Навоий деб юритилади. «Мир» сўзи амир сўзининг қисқарган шакли бўлиб, шоҳ саройидаги амал-мансабни ифода қилади. “Низомиддин” эса диннинг йўл-йўриқларини белгиловчи маъносини беради.
“Навоий” шоирнинг тахаллуси бўлиб, наво сўзи «куй», «бахт», «сайраш», «баҳра» маъноларини беради. Навоийшуносликка оид китобларда шоир тахаллуси «куй» сўзидан олинган деган нотўғри фикр бор. Шоир ўз тахаллусини «баҳра» сўзидан олган. Бу ҳақда унинг ўзи бундай деган:

Даҳр боғида бўлиб комим раво,
Комронлар топди назмимдин наво.

Бутун умрини элга бақра, фонда етказишга бағншлаган шоирнинг «баҳра» сўзини тахаллусига асос қилиб олгани Ислом ғояларига мое келади. Шоирнинг иккинчи тахаллуси ҳам шундай маънолар билан боғлиқдир. Қуръони каримда таъкидланишича, бу дунё - ўткинчи, синов учун яратилган дунё. Шунинг учун шоир ўзига “Фоний” тахаллусини танлаган. Бу ҳақда шоирнинг ўзи бундай ёзган:

давоми: http://www.e-adabiyot.uz/uzbek/mumoz/navoiy/783-maqola.html

AbuMuslim

06.02.2013, 14:44

HelAqF8MYo0

Nigora Umarova

08.02.2013, 15:06

Азизлар!
Эътиборингизга ҳазрат Навоийнинг "Айласа" ғазалининг рус тилидаги таржимаси ва навоийшунос олим (раҳматли) Нажмиддин Комиловнинг ушбу ғазалнинг шарҳларини ҳавола қилмоқдамиз.

Ғазал матни ва шарҳини бизга тақдим этганликлари учун "Жаҳон адабиёти" журналининг бош муҳаррири Шуҳрат Ризаевга ўз миннатдорчилигимизни билдирамиз.

АЙЛАСА

Кўнглум ўртансун агар ғайрингға парво айласа,
Ҳар кўнгил ҳамким сенинг шавқингни парво айласа.

Ҳар киши васлин таманно айласам, навмид ўлай,
Ҳар киши ҳамким сенинг васлинг таманно айласа.

Ўзгалар ҳуснин тамошо айласам, чиқсун кўзум,
Ўзга бир кўз ҳамки ҳуснунгни тамошо айласа.

Ғайр зикрин ошкоро қилса, лол ўлсун тилим,
Қайси бир тил ҳамки зикринг ошкоро айласа.

Рашкдин жонимға ҳар наргис кўзи бир шуъладур,
Боғ аро ногоҳ хиром ул сарви раъно айласа.

Йўқ оғиздан нукта айтур маҳвашимдек бўлмағай,
Гар қуёш ҳар заррасидин бир Масиҳо айласа.

Офият жонимға етти, эй хуш ул муғким, мени
Бир қадаҳ бирла харобот ичра расво айласа.

Келтурунг дафъи жунунимға парихон, йўқ табиб,
Ким ул ансабдур пари ҳар кимни пайдо айласа.

Субҳдек бир дамда гардун қўймағай осорини,
Ногаҳ аҳли сидқ кўнгли меҳрин ифшо айласа.

Даҳр шўхига, Навоий, сайд бўлма нечаким,
Кун узори узра тун зулфин мутарро айласа.

* * *
Да сгорит мое сердце, другой поклонясь, о царица,
хоть раз!
Но и сердце любое, что страстью к тебе загорится
хоть раз!
Да не знать мне надежды на встречу с какой-то другой,
не с тобой!
Но свиданьем с тобой да не смеет никто возгордиться
хоть раз!
Восхитясь не твоей, а другой красотой, да лишусь я очей,
Но ослепни и тот, кто твоей красотой восхитится
хоть раз!

Онемей мой язык, не тебя, а другую хвалой помянув,
Но и каждый язык, восхвалявший тебя, чаровница,
хоть раз!
И к цветам я ревную тебя. Если б так же обласкан я был
Шаловливой улыбкой твоей, как нарцисс бледнолицый,
хоть раз!
Речь моей луноликой сверкает столь тонкой алмазной
пыльцой,
Что мечтает и солнечный луч ей подобно искриться
хоть раз!
Поспеши, нечестивец, отнять мою душу, налей мне вина, –
Не оно ль наконец мне поможет с возлюбленной слиться
хот раз!
Бесноватым я стал! Не врача, но колдунью зовите ко мне,
Кто колдунье подвластен, пред лекарем разве смирится
хот раз!
Ваше сердце, о люди любви, предзакатной подобно заре;
Хоть ярка – коротка! Не дано ей дождаться денницы
хоть раз!
Слишком легкой добычей сетей вероломных не будь,
Навои:
Разорви их! Пусть плачет бездушная та озорница хоть
раз!

Л. ПЕНЬКОВСКИЙ таржимаси

БАЙТЛАРНИНГ НАСРИЙ БАЁНИ

Сендан ўзгага эътибор қилса, кўнглим ўртаниб ёнсин, сенинг шавқингни пайдо қилган бошқа кўнгиллар ҳам ўртансин.
Бошқа маҳбублар васлини истасам, ноумид бўлай, Сенинг васлингни тилаган ҳар бир киши ҳам шундай бўлсин.
Агар ўзгаларнинг ҳусну жамолига маҳлиё бўлиб қарасам, кўзим чиқсин, сенинг ҳуснингни тамошо айлаган бошқа кўз ҳам оқиб тушсин.
Сендан бошқанинг номини айтсам, тилим тутилсин, номингни зикр этган бошқа тил ҳам шундай бўлсин.
Агар ул раъно қоматли нигорим боғ аро сайр айласа, наргисдай чиройли кўзлари рашкдан жонимга шуъладай бўлиб ёндиради.
Қуёш ҳар заррасидан бир Исо яратса ҳам у менинг тор оғизли (оғзи кўринмайдиган) ой юзли гўзалимдай бўлолмайди.
Хурсандман ул пири комилданки, бир қадаҳ май тутиб (илоҳий муждадан баҳраманд этиб), ўз ҳузурида бехуду маст этди ва жонимга роҳат, осойишталик бағишлади.
Девоналигимнинг даволаш учун дуохон ё табиб келтиринг, чунки кимники бир пари пайкар гўзал шайдо айлаган бўлса, унга шу муносибдир.
Агар сидқ аҳли – вали инсонлар кўнгли Унинг меҳрин фош этса, осмон тонг ёғдуси каби ўз нурини бир лаҳза қўймай тўкаверади.
Ҳар қанча тун зулфини тозалаб, хушбўй таратиб, кундуз юзига ёпса ҳам, эй Навоий, дунё гўзалига ов бўлма.

ҒАЗАЛНИНГ УМУМИЙ МАЗМУН-МАЪНОСИ

Навоийнинг ушбу ғазалини рашкнома деса ҳам бўлади. Ошиқнинг ўз маъшуқасига ишқи шунчалик кучлики, у ҳеч кимни унга яқинлаштиргиси келмайди, иложи бўлсаю, маҳбубасини барча ғайр ва бегона кишилардан яширса, ҳеч ким у ҳақда гапирмаса, ҳатто номини тилига олмаса. Шу боис ҳар бир байт бир илтижоли қасамдай жаранглайди, яъни ошиқнинг ўзи ҳам ёрдан ўзгага боқмасликка онт ичади. Ҳа, ҳақиқий муҳаббат ана шундай, у фақат севган ёр васфини талаб қилади, ўз ёрини барчадан устун деб билиб, бутун вужуди, фикру ўйи билан ёр ёди билан яшаб, унга талпинади. Рашк ва қизғаниш ахир муҳаббат кучидан нишона. Севмаган одамда рашк бўлмайди.
Аммо Навоий, ҳар галгидай, бу ғазалда ҳам яна ошиқона ҳиссиётлар тасвиридан орифона фикрлар баёнига ўтади, бошқача айтганда, муддаоси пири комил ҳузури эканлиги қайд этиб ғазални якунлайди.

Нажмиддин КОМИЛОВ

Nigora Umarova

08.02.2013, 18:36

9c6f852c7d61195

Nokasu nojins avlodin kishi bo'lsun debon,
Chekma mehmnatkim latif o'lmas kasofat olami.
Chun xo'duk birla kuchukka necha qilsang tarbiyat,
It bo'lur dog'i eshak, bo'lmaslar aslo odami.

Alisher Navoiy

Ushbi qit'ani navoiyshunos olim Ibrohim Haqqul mohirona tahlil etibdilar.

AbuMuslim

09.02.2013, 01:17

Алишер Навоий ҳаётлик вақтларида, унинг чизилган расми... (яъни ўзлари кўрган) ва Навоийнинг ўзлари чизган "занжирбанд шер" расми ҳақида

QIKZ5yZxqkc

AbdulAziz

25.01.2017, 14:47

Алишер Навоий ҳақида мақолалар

Буробия Ражабова. Алишер Навоийнинг ҳуқуққа оид қарашлари хусусида (http://ziyouz.uz/ilm-va-fan/adabiyot/burobiya-rajabova-alisher-navoi-ning-huquqqa-oid-qarashlari-xususida/)
Олимжон Давлатов. Алишер Навоий ва Амир Темур (http://ziyouz.uz/ilm-va-fan/adabiyot/olimjon-davlatov-alisher-navoi-va-amir-temur/)
Ҳасан Қудратуллаев. “…Ҳеч ким Мир Алишер Навоийчалик жавоб ёзолмаган” (http://ziyouz.uz/matbuot/hozirgi-davr-matbuoti/2011-7/)
Мирзо Кенжабек. Тақдирга муҳаббат (Алишер Навоий ижодида тақдир тушунчаси) (http://ziyouz.uz/matbuot/hozirgi-davr-matbuoti/mirzo-kenzhabek-ta-dirga-mu-abbat-ali/)
Наим Каримов. Алишер Навоий ва Аҳмад пошо (http://ziyouz.uz/ilm-va-fan/adabiyot/naim-karimov-alisher-navoij-va-a-mad-po/)
Вадуд Маҳмуд. Алишер Навоий (http://ziyouz.uz/matbuot/jadid-matbuoti/vadud-mahmud-alisher-navoiy-1925/)
Абдуқодир Ҳайитметов. “Навоий энциклопедияси”ни яратиш тамойиллари (http://ziyouz.uz/matbuot/qayta-qurish-davri-matbuoti/1988-8/)
Акмал Саидов. Навоий ва Бобур асарлари польяк тилида (http://ziyouz.uz/ilm-va-fan/adabiyot/akmal-saidov-navoi-va-bobur-asarlari-polyak-tilida/)
Буробия Ражабова. Навоий ижодида тарихий-ҳуқуқий атамалар (http://ziyouz.uz/ilm-va-fan/adabiyot/burobiya-rajabova-navoi-ijodida-tarixi-huquqi-atamalar/)
Исмоил Бекжон. Навоийнинг покистонлик гуржи мухлиси (http://ziyouz.uz/ilm-va-fan/adabiyot/ismoil-bekjon-navoi-ning-pokistonlik-gurji-muxlisi/)
Ҳусайнхон Яҳё. Навоийни қачон тушунамиз? (http://ziyouz.uz/ilm-va-fan/adabiyot/usajnkhon-ya-jo-navoijni-achon-tushunamiz/)
Ботирхон Валихўжаев. Навоий Самарқандда (http://ziyouz.uz/matbuot/qayta-qurish-davri-matbuoti/1988-6/)
Навоийнинг ҳудудсиз олами (давра суҳбати) (http://ziyouz.uz/matbuot/hozirgi-davr-matbuoti/2010-sp-380343491/)
Суйима Ғаниева. Мавлоно Лутфий Навоий нигоҳида (http://ziyouz.uz/matbuot/hozirgi-davr-matbuoti/2010-sp-318431089/)
Носир Муҳаммад. Навоийнинг дунёвий шуҳрати (http://ziyouz.uz/ilm-va-fan/adabiyot/nosir-mu-ammad-navoijning-dunyovij-shu/)
Навоий яратган куй (http://ziyouz.uz/ilm-va-fan/adabiyot/navoij-yaratgan-kuj/)
Суйима Ғаниева. Амир Темур ва темурийлар Навоий нигоҳида (http://ziyouz.uz/ilm-va-fan/adabiyot/sujima-anieva-amir-temur-va-temurijl/)
“Макоримул-ахлоқ”да Навоий маънавияти (http://ziyouz.uz/ilm-va-fan/adabiyot/makorimul-ahlo-da-navoij-manavi/)
Юсуф Турсунов. Навоий юрт кезади… (http://ziyouz.uz/matbuot/hozirgi-davr-matbuoti/2009-sp-229467187/)
Исмоил Бекжон. Навоийга йўлланган мактуб (http://ziyouz.uz/matbuot/hozirgi-davr-matbuoti/2007-sp-396554678/)

AbdulAziz

25.01.2017, 14:48

Омон Мухтор. То тузди Навоий ояти ишқ… (http://ziyouz.uz/matbuot/hozirgi-davr-matbuoti/2007-5/)
Дилором Салоҳий. Навоийнинг Рум диёрига туҳфаси (http://ziyouz.uz/matbuot/hozirgi-davr-matbuoti/2006-sp-1647830051/)
Вадуд Маҳмуд. Навоий учун (http://ziyouz.uz/matbuot/jadid-matbuoti/vadud-mahmud-navoiy-uchun-1925/)
Ҳасан Қудратуллаев. Улуғ шоир шахсияти (http://ziyouz.uz/ilm-va-fan/adabiyot/hasan-qudratullaev-ulug-shoir-shaxsiyati/)
Абдуқодир Ҳайитметов. «Хамса»нинг яратилиш жараёни (http://ziyouz.uz/matbuot/sovet-matbuoti/abduqodir-ha-itmetov-xamsa-ning-yaratilish-jarayoni-1985/)
Бобомурод Эрали. Мажозий ишқ булоғи (http://ziyouz.uz/ilm-va-fan/adabiyot/bobomurod-erali-majozi-ishq-bulogi/)
Аҳмаджон Қуронбеков. Аллома (http://ziyouz.uz/ilm-va-fan/adabiyot/ahmadjon-quronbekov-alloma/)
Олимжон Давлатов. Фонийнинг мухтара ғазаллари (http://ziyouz.uz/ilm-va-fan/adabiyot/olimjon-davlatov-foni-ning-muxtara-gazallari/)
Буробия Ражабова. “Кимки деҳқонлик айлади пеша…” (http://ziyouz.uz/ilm-va-fan/adabiyot/burobiya-rajabova-kimki-dehqonlik-a-ladi-pesha/)
Юсуф Турсунов. Бир мактуб шаҳодати (http://ziyouz.uz/ilm-va-fan/adabiyot/yusuf-tursunov-bir-maktub-sha-odati/)
Мирзо Кенжабек. Поклик ва муҳаббат тараннуми (http://ziyouz.uz/ilm-va-fan/adabiyot/mirzo-kenzhabek-poklik-va-mu-abbat-tarannumi/)
Иброҳим Ҳаққул. “Ул қуёш оқ уйдаю мен…” (http://ziyouz.uz/matbuot/hozirgi-davr-matbuoti/2011-sp-476264307/)
Нажмиддин Комилов. Ишқ оташгоҳи (http://ziyouz.uz/ilm-va-fan/adabiyot/nazhmiddin-komilov-ish-otashgo-i/)
Нажмиддин Комилов. Арузий шеър талаффузи (http://ziyouz.uz/ilm-va-fan/adabiyot/nazhmiddin-komilov-aruzij-sher-talaff/)
Муҳаммад Ҳалим Ёрқин. «Муҳокамат ул-луғатайн»нинг янги Эрон нашри (http://ziyouz.uz/matbuot/hozirgi-davr-matbuoti/l-r-2011-2/)
Абдужаббор Яҳёев. Улуғ шоирнинг меъморий мероси (http://ziyouz.uz/matbuot/hozirgi-davr-matbuoti/2011-sp-1993858667/)
Нусратулло Жумахўжа. Дебоча матни мукаммалми? (http://ziyouz.uz/matbuot/hozirgi-davr-matbuoti/2011-sp-1884778307/)
Бойбўта Дўстқораев. Буюк мутафаккир (http://ziyouz.uz/ilm-va-fan/adabiyot/bojbuta-dust-oraev-buyuk-mutafakkir/)
Нажмиддин Комилов. Устоз ва ёш истеъдод (http://ziyouz.uz/ilm-va-fan/adabiyot/nazhmiddin-komilov-ustoz-va-yosh-istedo/)
Ваҳоб Раҳмонов. Матн ҳақиқати (http://ziyouz.uz/matbuot/hozirgi-davr-matbuoti/2010-sp-1384366982/)
Иброҳим Ҳаққул. Тамалсиз талқин ғалатдир (http://ziyouz.uz/matbuot/hozirgi-davr-matbuoti/2010-sp-1432657231/)
Қодиржон Эргаш. “Насри хамсайи беназир” (http://ziyouz.uz/matbuot/hozirgi-davr-matbuoti/2009-sp-1221458637/)
Муншаот – хазина (http://ziyouz.uz/ilm-va-fan/adabiyot/munshaot-hazina/)
Илоҳий дийдор ёки бир ғазал шарҳи (http://ziyouz.uz/ilm-va-fan/adabiyot/ilo-ij-dijdor-yoki-bir-azal-shar-i/)
Лайли ва Мажнун – ошиқ-маъшуқларми? (http://ziyouz.uz/ilm-va-fan/adabiyot/lajli-va-mazhnun-oshi-mashu-larmi/)
Иззат Султон. Устод сабоқлари (http://ziyouz.uz/matbuot/hozirgi-davr-matbuoti/2009-sp-1282608392/)
Иброҳим Ҳаққул. Маъно ва тафаккур зиёси (http://ziyouz.uz/matbuot/hozirgi-davr-matbuoti/2009-sp-301546186/)
Робия Ражабова. “Манзури шаҳаншоҳи хуросон” (http://ziyouz.uz/ilm-va-fan/adabiyot/robiya-razhabova-manzuri-sha-ansho-i-hu/)
Нодир Рамазонов. “Узумни ёнчғондин сўнгра…” (http://ziyouz.uz/matbuot/hozirgi-davr-matbuoti/2008-sp-419224645/)