Тарихдан сабоқлар

[Leonardo1024]

forumdagi tarixchilar bilan bir miriqib suhbat qilaylik
masalan temuriylar yoki arablar bosqini haqida

[Userjon]

forumdagi tarixchilar bilan bir miriqib suhbat qilaylik masalan temuriylar yoki arablar bosqini haqida
Men tarixchi emasman-ku lekin taklifni to'g'ri qo'yaylik.

[Tulkin Yusupov]

Tarix faqat aldovlardan, yolg'onlaru uydirmalardan iborat . . .

BMSF

[Userjon]

Meni bir narsa qiziqtiradi. Buxoro Amiri Said Olimxonning tahtdan tushgandan keyingi hayoti, uning boyliklari. Shular haqida kimda qanday ma'lumot bor?

[Tulkin Yusupov]

Said Olimxon Afg'onistonga qochgan. Buxoroda qolgan boyliklarining hammasini ruslar SPga tashishgan.

[Userjon]

Said Olimxon Afg'onistonga qochgan. Buxoroda qolgan boyliklarining hammasini ruslar SPga tashishgan.
Ha eshitgan edim u Afg'onistonda go'rkovlik qilgan ekan. Bilishimcha Shvetsariya banklarida ham boyliklari saqlangan ekan. Yana bormi uning avlodlari, tillolari haqida ma'lumotlar?.
TARIXCHILAR Bu YOQQA! :)

[Maestro]

forumdagi tarixchilar bilan bir miriqib suhbat qilaylik masalan temuriylar yoki arablar bosqini haqida
Men tarixchi emasman-ku lekin taklifni to'g'ri qo'yaylik.

"араблар истилоси"?
Бўлмасам, тўғри вариантни ўзингиз беринг.

[Nigora Umarova]

Амир Олимхон хакида Евгений Берёзиковнинг "Заргар кутиси" китобида "Амирнинг олтинлари" илмий маколаси бор. Бундан ташкари янглишмасам, 1994 йилда чиккан Амир Олимхон томонидан ёзилган. "Бухоро кайгуси" китобида Бухоронинг Фрунзе томонидан босиб олиниши баён этилган.

[Nigora Umarova]

Said Olimxon Afg'onistonga qochgan. Buxoroda qolgan boyliklarining hammasini ruslar SPga tashishgan.
Ha eshitgan edim u Afg'onistonda go'rkovlik qilgan ekan. Bilishimcha Shvetsariya banklarida ham boyliklari saqlangan ekan. Yana bormi uning avlodlari, tillolari haqida ma'lumotlar?.
TARIXCHILAR Bu YOQQA! :)

Амир олтинларининг бир кисми "марказ"га олиб кетилган. Бир кисми Кашкадарё атрофидаги тоглардан бирининг горига беркитилган. Амир олтинларини горга беркитишда катнашган барча кишилар йук килинган. Олтинларнинг бир кисми эса Авгонистонга олиб утилганлигини укигандим.
Хуллас, Бухорода 300 йил хукмронлик килган мангитлар сулоласи туплаган хазина олтинларининг такдири хали ханузгача номаълумлигича колмокда.

[Userjon]

forumdagi tarixchilar bilan bir miriqib suhbat qilaylik masalan temuriylar yoki arablar bosqini haqida
Men tarixchi emasman-ku lekin taklifni to'g'ri qo'yaylik.

"араблар истилоси"?
Бўлмасам, тўғри вариантни ўзингиз беринг.
Islomiy kitoblarda fath so'zi ishlatiladi. Iste'lo so'zining to'liq ma'nosini bilmayman

[AbuMuslim]

forumdagi tarixchilar bilan bir miriqib suhbat qilaylik
masalan temuriylar yoki arablar bosqini haqida

Араблар бизнинг ўлкани босиб олмаган, бу совет тарихчиларининг терминологияси... Кадимда ва якин ўтмишдаги боболаримиз битган тарих китобларида "фатх" килинган иборасини ишлатишган... яъни маварауннахр фатхи... биз хам тарихчи боболаримиз ишлатган истелохларни ишлатиб тарихимизни ўргансак яхши бўлади...

[Userjon]

Said Olimxon Afg'onistonga qochgan. Buxoroda qolgan boyliklarining hammasini ruslar SPga tashishgan.
Ha eshitgan edim u Afg'onistonda go'rkovlik qilgan ekan. Bilishimcha Shvetsariya banklarida ham boyliklari saqlangan ekan. Yana bormi uning avlodlari, tillolari haqida ma'lumotlar?.
TARIXCHILAR Bu YOQQA! :)

Амир олтинларининг бир кисми "марказ"га олиб кетилган. Бир кисми Кашкадарё атрофидаги тоглардан бирининг горига беркитилган. Амир олтинларини горга беркитишда катнашган барча кишилар йук килинган. Олтинларнинг бир кисми эса Авгонистонга олиб утилганлигини укигандим.
Хуллас, Бухорода 300 йил хукмронлик килган мангитлар сулоласи туплаган хазина олтинларининг такдири хали ханузгача номаълумлигича колмокда.
Qashqadaryodagi oltinlar topilganmi? Otinlarni yashirishda ishtirok etgan kishilar Amir tashabbusi bilan o'ldirilganmi? Amir oltinlari nomili kitob sotuvda bormi? Oldindan rahmat

[Samariddin]

Араблар бизнинг ўлкани босиб олмаган, бу совет тарихчиларининг терминологияси... Кадимда ва якин ўтмишдаги боболаримиз битган тарих китобларида "фатх" килинган иборасини ишлатишган... яъни маварауннахр фатхи... биз хам тарихчи боболаримиз ишлатган истелохларни ишлатиб тарихимизни ўргансак яхши бўлади...
Муаррих боболаримиз "фатҳ" истеълоҳини араб ва форс муаррихларидан олишган ва бунга ижобий жиҳатдан ёндошишган,диний эътиқод уларни шунга мажбур қилган.
Умуман,араб ва форс тарихчилиги биз учун манба ва мактаб вазифасини бажарган.

[Userjon]

Муаррих боболаримиз "фатҳ" истеълоҳини араб ва форс муаррихларидан олишган ва бунга ижобий жиҳатдан ёндошишган,диний эътиқод уларни шунга мажбур қилган.
Умуман,араб ва форс тарихчилиги биз учун манба ва мактаб вазифасини бажарган. Yana hatolik!

[Samariddin]

Муаррих боболаримиз "фатҳ" истеълоҳини араб ва форс муаррихларидан олишган ва бунга ижобий жиҳатдан ёндошишган,диний эътиқод уларни шунга мажбур қилган.
Умуман,араб ва форс тарихчилиги биз учун манба ва мактаб вазифасини бажарган. Yana hatolik!
Нимага энди хато бўлар экан.?

[Behzod Saidov]

Yana hatolik!

Xoʻsh, nima deyish kerak unda? Keling, yaxshisi oʻzingizni variantingizni aytingda, shu bilan birga fath, istilo, bosqin soʻzlariga ham toʻxtalib oʻting.

Menimcha esa ularni hammasi qariyib bitta maʻnoni anglatadi.

[olim]

Tarix faqat aldovlardan, yolg'onlaru uydirmalardan iborat . . .

BMSF

Demak sizning yashashingiz va yutuqlaringiz xam avlodlaringizga uydirma bo'lar ekanda.

[Userjon]

Нимага энди хато бўлар экан.?
Qanday qilib bir vaqtning o'zida ham ijobiy yondoshib ham majburlanish mumkin. Qaysi diniy e'tiqodni nazarda tutyapsiz. Yoki man sizni noto'g'ri tushundimmi?


Xoʻsh, nima deyish kerak unda? Keling, yaxshisi oʻzingizni variantingizni aytingda, shu bilan birga fath, istilo, bosqin soʻzlariga ham toʻxtalib oʻting.
Menimcha esa ularni hammasi qariyib bitta maʻnoni anglatadi.
Tushunmadim siz faqat bitta postga qaraysizmi. Qo'shilyotgan odam munday bir boshidan o'qib keladida. Fath deyish kerak. Sizningcha bitta ma'no bo'lsa. Unda e'tirozlar yo'q

[Samariddin]

Qanday qilib bir vaqtning o'zida ham ijobiy yondoshib ham majburlanish mumkin. Qaysi diniy e'tiqodni nazarda tutyapsiz. Yoki man sizni noto'g'ri tushundimmi?
Арабларнинг Ўрта Осиёни босиб олиши ва Мовароуннаҳр фатҳи жумлалари аслида бир хил маънони англатади.Ўрта асрларда яшаган тарихчиларимиз ўз асарларидаги "Мовароуннаҳр фатҳи"га бағишланган бобларини араб тарихчиларининг асарларидан кўчиришган.Ушбу асарлар истилочиликка хайриҳоҳлик руҳида ёзилган.Бунга қарши фикр юритиш "ғайридинлик" сифатида баҳоланган.

[Nigora Umarova]

Qashqadaryodagi oltinlar topilganmi? Otinlarni yashirishda ishtirok etgan kishilar Amir tashabbusi bilan o'ldirilganmi? Amir oltinlari nomili kitob sotuvda bormi? Oldindan rahmat

Oltinlar bugungi kunda ttopilmagan. Amir oltinini yashirishda qatnashgan vazir Nizomiddin, Darvesh Davron hamda 20 chog'li odam yo'q qilingan, 20 kishining ayrimlari o'z-o'zidan izsiz yo'qolgan.
Amir Olimxonning yig'layverib ko'zi ko'r bo'lib qolgan va Avg'onistonda 1943 -yilda vafot etgan.
Yevgeniy Berezikovning "Zargar qutisi" kitobi 1989 - yilda chiqqan. Yaqin orada Amir Olimxonning qismati va Mang'itlar sulolasining xazinasi haqidagi manbalarni uchratmadim.

[Fahrulla]

Nigora Umarova (http://javascript<b></b>:insertnick('Nigora Umarova');)

Oltinlar bugungi kunda ttopilmagan. Amir oltinini yashirishda qatnashgan vazir Nizomiddin, Darvesh Davron hamda 20 chog'li odam yo'q qilingan, 20 kishining ayrimlari o'z-o'zidan izsiz yo'qolgan.
Amir Olimxonning yig'layverib ko'zi ko'r bo'lib qolgan va Avg'onistonda 1943 -yilda vafot etgan.
Yevgeniy Berezikovning "Zargar qutisi" kitobi 1989 - yilda chiqqan. Yaqin orada Amir Olimxonning qismati va Mang'itlar sulolasining xazinasi haqidagi manbalarni uchratmadim.

Хазина факат олтинлардан эмас, балки нодир китоблар, аждодлар мерослари хам булган, уларни Хисор тог тизмалари-Гузар ва Дехконобод тумани- атрофига яширилган деган фикрлар бор.
Агар олтинлар булганида Амир Олимхон уларни кейинчалик олиб утиб кетиши мумкин булган, лекин Амирнинг ночорликда яшаганлиги бу хазинанинг маънавий "олтинлар" эканини ва уларни давлатимизнинг мутакиллик кунларигача сакланиб колишини истаган булса ажаб эмас.
Амир Олимхон хакида келтирилган баъзи ёмон фикрларга келсак, буларнинг тугрилигига исботлар йук, хар холда Амир Олимхон миллатимизнинг етук уз замонасининг зиёлиларидан булган ва миллатимиз учун кайгурган.
Нигарахон Сизга катта рахмат, кимматли маълумотларингиз учун.

[Nigora Umarova]

Хазина факат олтинлардан эмас, балки нодир китоблар, аждодлар мерослари хам булган, уларни Хисор тог тизмалари-Гузар ва Дехконобод тумани- атрофига яширилган деган фикрлар бор.
Агар олтинлар булганида Амир Олимхон уларни кейинчалик олиб утиб кетиши мумкин булган, лекин Амирнинг ночорликда яшаганлиги бу хазинанинг маънавий "олтинлар" эканини ва уларни давлатимизнинг мутакиллик кунларигача сакланиб колишини истаган булса ажаб эмас.
Амир Олимхон хакида келтирилган баъзи ёмон фикрларга келсак, буларнинг тугрилигига исботлар йук, хар холда Амир Олимхон миллатимизнинг етук уз замонасининг зиёлиларидан булган ва миллатимиз учун кайгурган.
Нигoрахон Сизга катта рахмат, кимматли маълумотларингиз учун.

Мухтарам Fahrulla!

Билмадим-у, бирок Амир Олимхонга нисбатан менда нафрат хиси бор. Сабаби: унинг кандай инсоний киёфаси Гафур Гуломнинг "Нетай" хикоясида, Аскад Мухторнинг "Бухоронинг жин кучалари" киссасида ва юкорида курсатиб утган асарда тасвирлаб берилган. Бундан ташкари у жадидлар фаолиятига карши борган: Махмудхужа Бехбудий унинг фармони ила катл этилган, Садриддин Айний зиндонга ташланган, "Ёш бухороликлар харакати"га карши булган. Амир Олимхон манфаатпараст шахс булган.
Миллат учун кайгурган инсон халкини кийин вазиятга ташлаб узи чет элга утиб кетмасди.

[olim]

Билмадим-у, бирок Амир Олимхонга нисбатан менда нафрат хиси бор. Сабаби: унинг кандай инсоний киёфаси Гафур Гуломнинг "Нетай" хикоясида, Аскад Мухторнинг "Бухоронинг жин кучалари" киссасида ва юкорида курсатиб утган асарда тасвирлаб берилган. Бундан ташкари у жадидлар фаолиятига карши борган: Махмудхужа Бехбудий унинг фармони ила катл этилган, Садриддин Айний зиндонга ташланган, "Ёш бухороликлар харакати"га карши булган. Амир Олимхон манфаатпараст шахс булган.
Миллат учун кайгурган инсон халкини кийин вазиятга ташлаб узи чет элга утиб кетмасди.


Kechrasiz bu manbalarni qaerdan olgansiz? Qiziqib qoldim.

[Nigora Umarova]

Билмадим-у, бирок Амир Олимхонга нисбатан менда нафрат хиси бор. Сабаби: унинг кандай инсоний киёфаси Гафур Гуломнинг "Нетай" хикоясида, Аскад Мухторнинг "Бухоронинг жин кучалари" киссасида ва юкорида курсатиб утган асарда тасвирлаб берилган. Бундан ташкари у жадидлар фаолиятига карши борган: Махмудхужа Бехбудий унинг фармони ила катл этилган, Садриддин Айний зиндонга ташланган, "Ёш бухороликлар харакати"га карши булган. Амир Олимхон манфаатпараст шахс булган.
Миллат учун кайгурган инсон халкини кийин вазиятга ташлаб узи чет элга утиб кетмасди.


Kechrasiz bu manbalarni qaerdan olgansiz? Qiziqib qoldim.

Бегали Косимовнинг "Махмудхужа Бехбудий", "Абдурауф Фитрат" номли китоблари хамда Уз Миллий университетда 1994 йилда босмадан чиккан жадидлар хакидаги рисоладан укиганман. Садриддин Айнийнинг хаёти ва ижоди хакида укиганимда хам С. Айний амир зиндонида ётгани ва дарра билан жазолангани хакида ёзилган.

[Nigora Umarova]

Адабиёт тарих билан чамбарчас боглик булгани учун, гарчи тарихчи булмасамда тарих илмини урганишга ва билишга мажбурман.
Зеро, адабиёт хам, тарих хам ижтимоий хаёт билан боглик.

[olim]

Билмадим-у, бирок Амир Олимхонга нисбатан менда нафрат хиси бор.

Бундан ташкари у жадидлар фаолиятига карши борган: Махмудхужа Бехбудий унинг фармони ила катл этилган, Садриддин Айний зиндонга ташланган, "Ёш бухороликлар харакати"га карши булган. Амир Олимхон манфаатпараст шахс булган.
Миллат учун кайгурган инсон халкини кийин вазиятга ташлаб узи чет элга утиб кетмасди.

Balki siyosiy tuzim shuni majburlagandir tarixda ma'lumki rus istilosining siyosati. Oxirgi chora shunday bo'lishi mumkin.Keyingi hayoti bizga ma'lum emas.

[Nigora Umarova]

Balki siyosiy tuzim shuni majburlagandir tarixda ma'lumki rus istilosining siyosati.

Bilmadim bu mening shaxsiy fikrim. Inson bir qancha manbalarni o'qib, tahlil qilib yagona fikrga keladi.

Agar avvalgi tuzumni ayblaydigan bo'lsak, jadidlar faoliyatini o'rganish mustaqillik yillaridan boshlangan-ku?!..

[olim]

Balki siyosiy tuzim shuni majburlagandir tarixda ma'lumki rus istilosining siyosati.

Bilmadim bu mening shaxsiy fikrim. Inson bir qancha manbalarni o'qib, tahlil qilib yagona fikrga keladi.



Siz to'g'ri tushunmabsiz. Siyosiy tuzim degandaAgar avvalgi tuzumni ayblaydigan bo'lsak, jadidlar faoliyatini o'rganish mustaqillik yillaridan boshlangan-ku?!..bularni nazarda tutmagan edim.

Men uning chet elga chiqishini aytgan edim.


Balki siyosiy tuzim shuni majburlagandir tarixda ma'lumki rus istilosining siyosati.

[Fahrulla]

Nigora Umarova (javascript:insertnick('Nigora Umarova');) : Билмадим-у, бирок Амир Олимхонга нисбатан менда нафрат хиси бор. Сабаби: унинг кандай инсоний киёфаси Гафур Гуломнинг "Нетай" хикоясида, Аскад Мухторнинг "Бухоронинг жин кучалари" киссасида ва юкорида курсатиб утган асарда тасвирлаб берилган. Бундан ташкари у жадидлар фаолиятига карши борган: Махмудхужа Бехбудий унинг фармони ила катл этилган, Садриддин Айний зиндонга ташланган, "Ёш бухороликлар харакати"га карши булган. Амир Олимхон манфаатпараст шахс булган.


Энди совет тузуми вактида ёзилганларни укисангиз Амир Темурни хам каллакесар деб ёзишган, ким нима деб ёзса укиб ишониб кетаверасизми? Исбот далил деган нарса булиши керак, уша вактда хам Амирга ёлгон бухтон килиб зиёлиларни каматтирганлар йук булган дейсизми?

Бир миллатни йук килмокчи булсанг унинг тарихини аждодларини оёк ости кил деган иборани хам укиганмисиз?

[Behzod Saidov]

Tushunmadim siz faqat bitta postga qaraysizmi. Qo'shilyotgan odam munday bir boshidan o'qib keladida. Fath deyish kerak. Sizningcha bitta ma'no bo'lsa. Unda e'tirozlar yo'q

Mmm.. Munday boshidan oʻqib kelib qarab oʻsha postni yozgandim. :)
Siz shu yerga kelib, endi, "fath deyish kerak" deyapsiz. Bundan oldin hech boʻlmasa AbuMuslim yozgan postga (http://uforum.uz/showthread.php?p=148646#post148646) rahmat deb qoʻyganizda ham sizni fikringizni tushungan boʻlardim...

Umuman bu ahamiyatli emas. Men qiziqayotganim, nega fath deyish kerak? Shunchaki, oldingi tarixchilar shunday deb atagani uchunmi? Yoki bu soʻzni istilo va bosqin soʻzlaridan farqi bormi? Farqi boʻlsa qanday?

[Userjon]

Ааа... Бу бошка гап. Абу Муслим ёзган постга рахмат куймаганлигим сиз учун каршилик аломатини билдирган булса майлин битта рахмат мендан Абу Муслимга булсин :)

Кейинги масалага келсак истило сузи хам тугри келмас экан. Чунки:
Исломий фатхларни «Араб истилоси» дейиш нотўгри эканлигини душманларнинг ўзлари хам билади, аммо Исломга карши нимадир ўйлаб чикариш керак бўлган. Натижада шу ибора ўйлаб топилган. Чунки фотих мужохидлар ичида араб эмаслар хам кўп эди. Шу билан бирга, уларнинг харакати хеч качон истило бўлмаган. Мусулмонлар каерга борсалар, динга даъват килиш учун, адолат ўрнатиш учун борганлар. Ўша ерларнинг ахолиси билан ака-ука бўлиб яшаб колганлар. (Душманлар «катта солик» деб номлаган «жизя» тўгрисида кейинрок гаплашамиз.) Мусулмонлар хеч бир юртнинг молу мулкини талаб олиб кетмаган. Кишиларни Исломга киришга мажбур хам этмаган. Уларнинг муомаласи мустамлакачиларнинг номаъкул муомаласига мутлако ўхшаган эмас. Буни инсофли ажнабий тарихчилар ва олимлар хам такрор-такрор кайд этганлар. Машхур олим Томас Орланднинг «Исломга даъват» китобида бу хакикатни тасдиклайдиган кўпгина хужжатли далиллар келтирилади.
islom.uz (http://islom.uz/index.php?option=com_content&task=view&id=427&Itemid=98)

Боскинчиликни узингиз хам билсангиз керак. Боскинчилик - купорувчилик, талон-тарож килиш (шу мазмунда).
Фатх сузи айнан тугри экан:
Мусулмон фотихлар: «Биз тажовузкор уруш килмаймиз, бировни динимизга киришга мажбур хам этмаймиз. Биз факат бошкаларни Исломга даъват киламиз, ким хохласа, мўмин бўлсин, хохламаса, кофирлигича колсин. Ўзининг иши. Факат бизнинг йўлимизни тўсмасин, бошкаларни даъват килишимизга халакит бермасин. Исломга кирмокчи бўлганларнинг хам йўлини тўсмасин. Бизнинг фикримизча, инсон факат мусулмон бўлгандагина ёлгиз Аллохга ибодат килган бўлади. Бу хакикатни одамларга етказиш бизга топширилган. Топширикни адо этишимизга тўсик бўлма! Ким бетараф бўлса, мархамат, четда тинч-омон тураверсин. Лекин ким бизга карши чикса, даъватга йўл бермаса, бошкаларнинг Исломни ўрганишига тўсик бўлса, у билан урушишдан бошка илож колмайди», дейдилар. Мусулмонларга уруш килганларга карши уруш килинади, холос. Уруш пайтида Исломий коида бўйича кари кишилар, ёш болалар, аёллар ва ибодатхоналарга тегиш мумкин эмас. Шунингдек, курол кўтариб чикмаганлар хам тинч коладилар. Агар Аллох нусрат бериб мусулмонлар голиб келсалар, душманни куролсизлантириб, уларнинг Ислом соясида тинч-омон яшашлари жорий килинади. Урушмасдан дастлабки даъватдаёк ўз динида колиб, жизя беришни ихтиёр этганлар хам мусулмонлар билан бирга тинч-омон яшайверадилар.
Жизя одамларни кийнаш учун жорий килинган солик эмас. У хар бир бошга мажбурий хам эмас, балки кодир кишилардан маълум микдорда олинадиган тўловдир. Биринчидан, жизя Аллохнинг динига даъват килишнинг йўлини тўсмаслик, карши турмаслик аломати сифатида берилади.
islom.uz (http://islom.uz/index.php?option=com_content&task=view&id=427&Itemid=98)

[Nigora Umarova]

Энди совет тузуми вактида ёзилганларни укисангиз Амир Темурни хам каллакесар деб ёзишган, ким нима деб ёзса укиб ишониб кетаверасизми? Исбот далил деган нарса булиши керак, уша вактда хам Амирга ёлгон бухтон килиб зиёлиларни каматтирганлар йук булган дейсизми?

Бир миллатни йук килмокчи булсанг унинг тарихини аждодларини оёк ости кил деган иборани хам укиганмисиз?
Ким нима деб ёзса ёки ишониб кетавериш менга хос эмас. Айтилган фикрга доир бир канча манбаларни урганиб чикиб уз хулосамни чикариш менинг принципимдир.

Буюклар хам хато килишади- буни унутмаслик керак.

Амир Олимхон хакида окловчи манбани биласизми? Билсангиз курсатсангиз, укиб чикардим, балки....

[Nigora Umarova]

Бир миллатни йук килмокчи булсанг унинг тарихини аждодларини оёк ости кил деган иборани хам укиганмисиз?

Укимаган одамни укитганингиз учун рахмат. Янглишмасам, бу Чор Россияси хукумати генерал губернатори Михаил Скоблевга тегишли. :-)

[Ozoda Umarova]

Nigora Umarova (http://javascript%3cb%3e%3c/b%3E:insertnick%28%27Nigora%20Umarova%27%29;) : Билмадим-у, бирок Амир Олимхонга нисбатан менда нафрат хиси бор.


Автору поста, старайтесь сохранять активную ссылку на цитируемое сообщение, подробнее здесь. (http://uforum.uz/showthread.php?t=1700)

[sydney]

Энди совет тузуми вактида ёзилганларни укисангиз Амир Темурни хам каллакесар деб ёзишган, ким нима деб ёзса укиб ишониб кетаверасизми?

Албатта А.Темур буюк шахс. Унинг хизматларини езиш шарт эмас деб ўйлайман. Лекин шу билан бирга айтиб ўтиш лозимки, бошқа давлатларни босқинчилик йўли билан босиб олган. Бағдодда 3 кун қатли-ом эълон қилган, Дамашқни ёқиб юборган, Хивани 5 марта юришида шахарни вайрон қилган. Бу маълумотлар Академик Бўрибой Ахмедовнинг "Амир Темур" асарида кўрсатилган

[olim]

Албатта А.Темур буюк шахс. Унинг хизматларини езиш шарт эмас деб ўйлайман. Лекин шу билан бирга айтиб ўтиш лозимки, бошқа давлатларни босқинчилик йўли билан босиб олган. Бағдодда 3 кун қатли-ом эълон қилган, Дамашқни ёқиб юборган, Хивани 5 марта юришида шахарни вайрон қилган. Бу маълумотлар Академик Бўрибой Ахмедовнинг "Амир Темур" асарида кўрсатилган

Albatta urish talofatsiz bo'lmaydi. Lekin A. Temurning yurt ushun qo'shgan xissasini tarix darslarida o'qigan bo'lsangiz kerak.

[sydney]

Йўқ тарих дарсликларида ўқимаганман. Лекин бошқа манбалардан юртга қўшган хиссаси хақида кўп ўқиганман.

[Nigora Umarova]

Амир Темур хакида билиш учун тарих дарсликларини укиш камлик килади. У хакида билиш учун Бурибой Ахмедов, Мухаммад Али, Херман Вамбери, Ибн Арабшох, Сергей Бородин, Пиримкул Кодиров, Иброхим Муминов, Хуршид Даврон асарларини укиш керак.
Бундан ташкари "Темур тузуклари"ни укиган одам унинг саркардалик фаолияти хакида маълумотга эга булиши мумкин. Чингизхон хакидаги "Великий Монгол" фильмини курганимда хаёлимда тузуклардаги армиянинг конун-коидалари хакидаги боб жонланди. Сабаби мугул армияси ва Амир Темур армиясининг конун-коидаларида умумий конун-коидалар бор экан.
Евгений Березиковнинг Амир Темурнинг тугилиши хакида ёзган бадиа-афсонаси хам нихоятда мазмунли ёзилган.

[Husen]

Амир Олимхон хазинасининг кейинги такдири хусусида Нусратилло Наимовнинг "Амирнинг хазинаси" номли китобини ўқиб чиқишни тавсия қилардим.

[AbuMuslim]

Амир Олимхон хазинасининг кейинги такдири хусусида Нусратилло Наимовнинг "Амирнинг хазинаси" номли китобини ўқиб чиқишни тавсия қилардим.

Бухоро амирлигининг олтин хазинаси (http://info.islom.uz/content/view/1426/999/)


Амир Темур ўз даврининг одами бўлган уни, хозирги кун тушунчалари ва "демократик кадриятлар" билан тахлил килиш инсофдан эмас... яъни юкоридаги танкидий постлар чукур тахлил натижаси эмас, демокчиман....

Амир Темурнинг ўлкада Марказлашаган давлатга асос солиши кўп тарафлардан ўлка учун фойдалик бўлгани шубхасиз... Аммо бу мавзудаги тарихчи дўстларимга бир икки саволим хам бор... 1. Амир Темур Олтин Ўрдани вайрон этиб, Олтин Ўрданинг катта шахарларини ер билан яксон килиши, окибатида Русларнинг кучайишига олиб борилиши ўлкамиз учун манфаатли бўлганми?
2. Амир Темур Усмонийлар султонлигининг султони Боязид Йилдирим билан тўкношуви ўлкамиз учун кандай ахамиятга эга эди? Умуман ислом оалмига бу тўкнашув кандай тасир ўтказган?
3. Амир Темур вафотидан кейин улкан давлатнинг парчаланиб кетишининг олдини олса бўлармиди? Кандай йўллар билан....?
4. Амир темур фаолияти асосида буюк ипак йўлларига путур этаганми?

[Samariddin]

1. Амир Темур Олтин Ўрдани вайрон этиб, Олтин Ўрданинг катта шахарларини ер билан яксон килиши, окибатида Русларнинг кучайишига олиб борилиши ўлкамиз учун манфаатли бўлганми?
Олтин Ўрда шаҳарларининг вайрон этилиши биз учун манфаатли бўлган,Руснинг кучайишига эса бошқа омиллар сабаб бўлган.

[sydney]

Амир темур фаолияти асосида буюк ипак йўлларига путур этаганми?
Йўқ путур етмаган аксинча ривожланган. Мўғуллар босқинидан кейин буюк ипак йўли Марказий Осиёдан ўтмай, асосан Олтин Ўрда орқали (Сарой Берка шахари) европага кетган. Амир Темур савдони ривожланишига катта эътибор берган ва унинг даврида Буюк Ипак Йўли яна марказий осиёдан ўта бошлаган

[sydney]

Амир Темур ўз даврининг одами бўлган уни, хозирги кун тушунчалари ва "демократик кадриятлар" билан тахлил килиш инсофдан эмас... яъни юкоридаги танкидий постлар чукур тахлил натижаси эмас, демокчиман....
Хеч ким уни "демократик кадриятлар" томонидан тахлил қилиб танқид қилаётгани йўқ, фақатгина фактлар келтирилмоқда. Бундан ташқари одамларни ўлдириш хамиша гунох бўлган, вақт ва маконга қарамасдан. Ёки сизнингча бошқачами ;)

[sydney]

Йўқ путур етмаган аксинча ривожланган. Мўғуллар босқинидан кейин буюк ипак йўли Марказий Осиёдан ўтмай, асосан Олтин Ўрда орқали (Сарой Берка шахари) европага кетган. Амир Темур савдони ривожланишига катта эътибор берган ва унинг даврида Буюк Ипак Йўли яна марказий осиёдан ўта бошлаган
Испания элчиси Клавихо хам ўз асарида Самаракандни савдо маркази сифатида эътироф этган

[Valikhodjayeva Madinakhon]

Амир темур фаолияти асосида буюк ипак йўлларига путур этаганми?
Йўқ путур етмаган аксинча ривожланган. Мўғуллар босқинидан кейин буюк ипак йўли Марказий Осиёдан ўтмай, асосан Олтин Ўрда орқали (Сарой Берка шахари) европага кетган. Амир Темур савдони ривожланишига катта эътибор берган ва унинг даврида Буюк Ипак Йўли яна марказий осиёдан ўта бошлаган

Tarix darsida ham bizga ustozimiz shunday degandilar.

[Nigora Umarova]

Тошкентимиз тарихини биласизми?

1. Кайси кўлёзма асарлар оркали шахарнинг Тошкент номи билан атала бошлагани хакидаги маълумотлар бизгача етиб келган?
Х асрда Бинкент ёки Шошкент каторида Тошкент номи хам кўлланила бошлаган ва бундай номланиш илк марта XI асрнинг буюк комусий олими Абу Райхон Берунийнинг “Хиндистон” асарида учрайди. У Тошкент номининг келиб чикиши хакида сўз юритиб, “тош” сўзи туркча бўлиб “шош” кўринишини олган. Тошкент – “тошли кишлок демакдир”, - деб изохлайди. “
"Конуни Масъурий” китобида эса Ўрта Осиёнинг бошка шахарлари каторида Шош вилояти ва Тошкент шахрини бешинчи иклимига жойлаштиради ва ёзади: “Бинкент – бу Шошнинг пойтахтидур, у турк тилида “Тошкент” демакдир. “Буюк ал хижор жугрофий” асарида эса у Тош минора деб кўрсатилган. Махмуд Кошгарий хам XI асрда “Шош” ва “Тошканд” сўзларини кўллайди. Бундай маълумотларни кўплаб олимлар тасдиклайди.
Захириддин Мухаммад Бобур “Бобурнома”да Тошкент номига тўхталиб, “... асарларда Тошкент номини Шош, баъзан Чоч ёзадилар” деб кайд этадилар. Бирок XVI аср охири ва XVII аср бошларида Тошкент топоними шухрат топиб, унинг кадимий Чоч, Шош ва Бинкент номлари аста-секин муомаладан тушиб колади. XVII асрда яшаган тарихчи олим Махмуд ибн Вали шундай ёзади: “Шош – Сайхун (Сирдарё)нинг у томонга жойлашган шахар ва Туркистон (вилоят)га карайди... Уни Чоч атайдилар. Бирок хозирги вактда у Тошкент номи билан машхурдир.
2. Тошкентнинг кадимий номларини биласизми?
Ёзма манбаларда келтирилишича, Тошкентнинг кадимий номи “Чоч” бўлган. Тошкент араблар тасарруфига ўтгач, араб алифбосида “ч” харфининг йўклиги боис арабий асарларда “Шош” деб юритилган. Илк ўрта асрлар у “Чоч”, “Шош”, “Шошкент”, “Мадинайи аш-Шош”, “Бинкент” ва “Таркан” деб номланган.
3. Шоштепада кадимги шахар белгилари качон пайдо бўлган?
Милоддан аввалги II-I асларда Жўн ариги бўйидаги Шоштепада кадимги шахар белгилари пайдо бўла бошлаган. Кишлок харобалари устида атрофи калин айланма девор билан ўраб олинган доира шаклидаги калъа (кўргон) кад кўтарган. Шоштепадаги археологик обидалар: шахарнинг мустахкам мудофаа девори, хашаматли меъморий мажмуаси, хунармандчилик буюмлари, хат-савод ва савдодан далолат берувчи топилмалар бу жой шахар киёфасини олаётганлигини кўрсатарди. Гарбда Византиядан тортиб, Шаркда Хитойгача бўлган якин ва узок мамлакатлардан топилган тангалар шахар кизгин савдо маркази бўлганлигини кўрсатади. Чоч хокими хам ўз тангаларини зарб килдирган.
4. Нечанчи асрда ва кимлар томонидан Тошкент босиб олинган, шахар кимларнинг ихтиёрига ўтган?
VIII асрнинг бошларида араблар Чочни фатх этган. IX-X асрларда Чоч Сомонийларга тобе бўлган, Х аср охири – XII аср ўрталарида Чоч Корахонийлар давлати таркибига кирган. 1220 йилда шахарни мўгуллар босиб олган. XIII-XIV асрнинг 1 ярмида Тошкент Чигатой улуси таркибида бўлган. XIV асрнинг 1 ярми XV асрнинг 80 йилларигача Тошкент Амир Темур ва Темурийлар давлати таркибида бўлган. 1485 йилда Мўгулистон хони Юнусхон ихтиёрига ўтади ва 1503 йилда Тошкентни Шайбонийхон босиб олади ва бошкалар.
5. Нима учун Тошкент тарихида чор хокимлик даври дейилади?
XIII аср ўрталарида шахар гарчи кўлдан-кўлга ўтиб турган бўлса-да, Тошкент 4 кисмга – Шайхонтохур, Себзор (Каффол Шоший), Кўкча (Шайх Зайниддин), Бешёгоч (Зангиота) дахаларига бўлиниб, уларнинг хар бирини мустакил хоким бошкарган. Тошкент тарихида бу давр чор (тўрт) хокимлик даври деб аталган).
6. Тошкент давлатини ким ташкил этган?
1784 йилда Шайхонтохур дахаси хокими Юнусхўжа колган уч даха хокимлигини хам ўз тасарруфига олиб, шахардаги таркокликка чек кўйди ва мустакил Тошкент давлатини ташкил этди. Тошкент давлати гарчи ўрта Жуз султонлари, айникса Кўкон хонлари тазйикида бўлса-да, у карийб 20 йил фаолият кўрсатди.
7. ХХ асрда Тошкент худудидаги махалла ва мавзелар сонини биласизми?
ХХ аср бошларида Тошкентда 280 га якин махалла, 170 мавзе бўлгани аникланган.
8. Шахар дарвозалари хакида кандай маълумотларга эгасиз?
XIX аср ўрталарида Тошкент кўргони деворининг баландлиги 8 метрга етган. Шахар атрофидаги мавзелар билан богланиш учун кўргон деворида катта (дарвоза) ва кичикрок (кафка) эшиклар бўлган. Шахар дарвозаси номи шахар ташкариси ва ичидаги кўчаларнинг асосий йўналишига караб ёки дала мавзелари номига кўйилган. Шахарнинг асосан 12 дарвозаси бўлган. Булар: Лабзак, Тахтапул, Корасарой, Сагбон, Чигатой, Кўкча, Самарканд, Камолон, Бешёгоч, Кўймас, Кўкон, Кашгар дарвозаларидир.

[sydney]

Цитата: Сообщение от AbuMuslim Посмотреть сообщение 1. Амир Темур Олтин Ўрдани вайрон этиб, Олтин Ўрданинг катта шахарларини ер билан яксон килиши, окибатида Русларнинг кучайишига олиб борилиши ўлкамиз учун манфаатли бўлганми? Олтин Ўрда шаҳарларининг вайрон этилиши биз учун манфаатли бўлган,Руснинг кучайишига эса бошқа омиллар сабаб бўлган.

14 аср ўрталарида Ўзбекхон ўлимидан кейин Олтин Ўрда 2га: Оқ Ўрда ва Олтин Ўрдага бўлиниб кетади. Оқ ўрдада чингизий хон Урусхон бўлган. Парокандалик пайтида Олтин Ўрда тахтига Мамай даъво қилади. У Чингизхон авлодидан бўлмаган. Амир Темур ёрдами билан Оқ ўрда тахтига чиққан Тўхтамишхон кейинчалик Олтин ўрда ва Оқ ўрдани бирлаштиради. Москвани ёқиб юборади ва мустаҳам, йирик давлат тузади . Кейинчалик Амир Темур эронда юришидан фойдаланиб Самарқандга хужум қилади. Амир Темурдан 2 марта мағлубиятга учрагандан кейин, уни давлат анча заифлашиб кетади. Бу Россияни мўғуллар тассаруфидан чиқиб кетишига сабаб бўлади. Шунинг учун уни "Россия халоскори" дейишади. Баъзи бир тарихчиларни ёзишича, москва князи уни номига хайкал хам қурдирган экан.

[Naim Karimov]

Вамберининг ўзбек ҳамроҳи

Бундан бир неча йил муқаддам шоир Ҳусниддин Шариповинг 70 йиллиги муносабати билан Наманган шаҳрида бир неча мароқли ижодий кеча ва учрашувлар бўлиб ўтган эди. Шундай учрашувларнинг бирида катта ёшдаги кишилардан бири келиб, каминадан машҳур можар олими Армин Вамберига ҳамроҳлик қилган юртдошимиз Мулла Исҳоқнинг кейинги тақдирига доир бирор янгилик борми-йўқлигини сўраган эди. Ўшанда мен ғаройиб юртдошларимиз тақдири билан қизиқувчи кишига бирор жўяли фикр айтишга ожиз эдим. Негаки, камина изланишлар олиб бораётган архивларда бу масалага доир бирор ҳужжатнинг бўлиши амри маҳол эди. Шунинг учун ҳам ўша учрашувни унутиб юборган эдим.
Лекин яқинда архивимни титкилаб ўтирар эканман, марҳум тилшунос Хайрулла Исматуллаевнинг бундан роса йигирма йил аввал “Ўзбекистон адабиёти ва санъати” газетасида чоп этилган “Вамбери олимми, жосус?” деган мақоласига ва яна баъзи бир ҳужжатларга кўзим тушиб қолди. Дафъатан Мулла Исҳоқнинг ким бўлганлиги ва кейинги тақдири фақат ўша наманганлик кишининггина эмас, балки бошқа замондошларимизни ҳам қизиқтириши мумкин, деган хаёл миямда чарх ура бошлади.
Агар ана шу хаёл каминани алдамаган бўлса, шу борадаги бор гапларни “дастурхон” устига тўксам.

[Naim Karimov]

Вамберининг ўлкамизга келиши

Маълумки, венгер тили олтой тиллари оиласига мансуб. Ҳозирги венгерларнинг олис аждодлари бир замонлар Сибирда, Бошқирд текислигида туркий халқлар билан қўни-қўшни бўлиб яшаганлар ва фалакнинг гардиши билан Буюк кўчиш даврида тарихий жойларини тарк этиб, секин-аста Европа сари силжиб боришга мажбур бўлганлар.
16 ёшида можар (венгер) ва лотин тилларидан ташқари, француз, немис, инглиз ва Скандинавия тилларини яхши билган, славян тилларидан ҳам озми-кўпми хабардор бўлган Армин кейинги ҳаётини ҳам Ғарб ва Шарқ тилларини ўрганишга бағишламоқчи бўлади. Венгер тилининг келиб чиқиш илдизларини аниқлаш истагида 1852 йили Шарқ мамлакатларига сафарга чиқади. У дастлаб Туркияга келиб, Константинопол (ҳозирги Истанбул) да истиқомат қилган бадавлат турк хонадонларида болаларга француз тилидан сабоқ беради. Шу аснода турк тилини ўрганибгина қолмай, шарқона либос кийиб, турклардан сира ҳам ажратиб бўлмайдиган қиёфа касб этади. Айни пайтда ислом динининг йўл-йўриқларини қунт билан ўрганиб, ҳатто “Рашид афанди” деган номни ҳам олади.
“Рашид афанди” 1863 йилнинг бошларида Теҳронга келади. У Туркиянинг Теҳрондаги элчиси ёрдамида Ўрта Осиёга дарвеш қиёфасида кириб бориш режасини тузади. Шарқ мамлакатлари аҳолиси табиатини яхши билган элчининг фикрига кўра, у Маккада келаётган ҳожилар карвони билан бирга Ўрта Осиёга кириб бориши мақсадга мувофиқ эди. “Рашид афанди”нинг бахтига, Маккадан йўлга чиққан ҳожилар карвони ўша йилнинг 27 мартида Теҳронга етиб келади. Элчи шу куни сафарга отлантган Армин Вамбери шарафига катта зиёфат беради. 28 март куни эса Вамбери тонг азонда дарвеш қиёфасида карвон билан бирга Ўрта Осиёга йўл олади. Орадан роппа-роса икки ой ўтгач, 29 май куни карвон Хоразм хонлиги ҳудудларига кириб келади. 30 май куни Вамбери кундалигига қуйидаги сўзларни ёзади: “30 май куни биз ўзбек қишлоғига кириб келдик. Бу қишлоқ аҳолиси мен кўрган биринчи ўзбеклар эди...”
Янги Шарқ мамлакати ва унинг кишилари Вамберини ҳайратга солади. Унга Амударёнинг суви ҳам, Хивадаги меъморий обидалар ҳам, боғ-роғлардаги мевалар ҳам, ҳамма-хаммаси манзур бўлади. У Ўрта Осиённг ўзи кўрган Хоразм, Бухоро, Самарқанд ва Қарши шаҳарларининг жуғрофий мавқеи, ҳарбий салоҳияти, ер уст ива ер ости бойликлари, иқтисодий, маданий ва маиший ҳаёти тўғрисида мукаммал маълумот тўплайди.

[Naim Karimov]

Вамберининг Мулла Исҳоқ билан танишуви

Рашид афанди Хивага келган дастлабки кунларининг бирида ўзи ҳақида яхши таассурот қолдириш истагида Муҳаммадамин мадрасасига бориб, шу нуфузли ўқув масканини зиёрат қилади. Мадрасада таълим олаётган бошқа муллалар қатори, Мулла Исҳоқ билан ҳам танишиб қолади. Мулла Исҳоқ асли қўнғиротлик йигит бўлиб, ўша кезларда Маккага бориб, ҳаж зиёратини амалга ошириш орзуси билан яшарди. У “Рашид афанди”нинг Ўрта Осиё сафаридан кейин Маккага бориш ҳақидаги ниятидан воқиф бўлиб, ўша кундан бошлаб унга ҳамроҳлик, ҳатто унинг Бухоро, Самарқанд ва Қарши шаҳарлари бўйлаб қилажак сафарида дастёрлик қилишни ўзига шараф деб билади. “Рашид афанди” ҳам бошқа ўртаосиёлик ҳамроҳларига нисбатан бу ўта камтар, камсуқум, зукко, очиқкўнгил, айни пайтда билимдон ва чаққон муллаваччани хуш кўриб қолади. Бошқа муллалар “Рашид афанди” ёрдамида ҳаж сафарига боришларига кўзлари етмай, уни тарк этганларида ҳам, Мулла Исҳоқ унинг этагини қўйиб юбормайди, унга бирдан-бир садоқатли ҳамроҳ бўлиб қолади.
Вамбери Ўрта Осиёга бағишланган китобларининг бирида у ҳақда бундай самимий сўзларни ёзиб қолдирган: “Билимга ташналиги ва менга яқинлиги ёш муллага бўлган эътиборимни оширди. Бу ёш мулладан, чиндан ҳам, бирор муносиб киши чиқишини сезганимдан кейин уни ташлаб кетмасликка ва, иложи бўлса, ўзим билан бирга Европага олиб кетишга қарор қилдим. Мен бу қарорга Ҳиротга етмасимиздан анча аввал келган эдим. Мен биринчи танишганимдаёқ унинг соф қалб эгаси эканлигини сезгандим, шу масалада мен ҳеч қачон адашмаганман”.
Тахмин қилиш мумкинки, Вамберининг қисқа муддатли сафари давомида Ўрта Осиё шаҳарлари ва аҳолисига доир қимматбаҳо муълумотларни тўплашида унга бу хоксор ва меҳнаткаш инсон катта ёрдам берган. Вамбери асарларидаги бу ғаройиб юртдошимиз тўғрисидаги фикрларни тўплаб ўрганган Х.Исматуллаевнинг ёзишича,. “...у ҳар вақт ёши улуғ бўлган Рашид афанди – Вамбери билан бир косадан овқат емаган, Вамбери овқатдан олиб бермагунча унга қўл текизмаган, у билан бир қаторда ёнма-ён тенг туришни ҳам одобдан деб билмаган. “У энг ҳалол, очиқ кўнгил инсон эди, унинг ғараздан йироқ, соф муҳаббати хавф-хатарга тўла ёлғиз йўлимда менга далда ва суянчиқ бўлди”, - деб эслайди сайёҳ”.

[Naim Karimov]

Мулла Исҳоқнинг кейинги ҳаёти

”Рашид афанди” Мулла Исҳоқ билан бирга 1863 йил кузининг бошларида Қарши шаҳрини тарк этиб, дастлаб Ҳиротга, 15 ноябрь куни эса Ҳиротдан Машҳадга боради. У асл қиёфасига қайтиб, ўша йилнинг 25 декабригача яна Армин Вамбери сифатида Машҳад губернатори вазифасини адо этаётган инглиз полковниги Долмажнинг меҳмони бўлади. 1864 йил 4 январь куни Теҳронга етиб келиб, Буюк Британиянинг Эрондаги элчиси Алисон билан учрашади, Эроннинг ёш подшоси Назриддиншоҳнинг қабулида бўлади. Табиийки, Мулла Исҳоқ “Рашид афанди” – Армин Вамберининг бу махфий учрашувларида қатнашмай, сирли ҳамроҳини карвонсаройларда кутади.
Сайёҳ Теҳронда икки ой тургач, 1864 йилнинг март ойида ҳамроҳи билан бирга Константинополга келади. У Констинтинополга етиб келганида, Мулла Исҳоқнинг қўлига пул беради-да, Маккага борадиган йўлни кўрсатиб, унинг ҳаж сафарига ёлғиз бориши мумкинлигини айтади. Аммо Мулла Исҳоқ алданганини сезган бўлса ҳам, Маккага ёлғиз боришдан чўчибми ёки сафар давомида ҳамроҳи таъсирида ҳаж зиёрати орзусидан воз кечибми, “Рашид афанди”дан ўзини бегона юртда танҳо қолдирмасликни, у билан Фарангистон (Европа) га бориб, у ерни кўриб, сўнгра Константинополга қайтишига имкон беришини илтимос қилади. Шундан кейин улар биргаликда Венгриянинг ўша йиллардаги пойтахти Пештга йўл оладилар. Вамбери она ватанига етиб келгач. Мулла Исҳоқни дўстлари ихтиёрига топшириб, ўзи сафар ҳисоботини бериш учун Лондонга жўнайди.

[Naim Karimov]

Мулла Исҳоқнинг Венгриядаги ҳаёти

Мулла Исҳоқ Пешт шаҳрида яшар экан, Вамберининг дўст-ёрлари кўмагида қисқа вақт ичида венгер тилини ўрганиб олади. Шундан кейин улар қўнғиротлик муллани Венгрия Фанлар академияси кутубхонасининг Шарқ қўлёзмалари бўлимига ишга жойлаштириб қўядилар. У венгер олимларининг Шарқ қўлёзмаларини тўғри ўқишлари, уларнинг Шарқ, хусусан, ўзбек маданияти ва тарихини ўрганишлари ва шу масалаларга оид илмий асар ёзишларига ўз маслаҳатлари билан ёрдам беради.
Ўша пайтда мазкур кутубхонада кутубхоначи бўлиб ишлаган, кейинчалик Будапешт университети олтойшунослик ва фин-угоршунослик кафедрасига мудирлик қилган, шу соҳадаги илмий ишлари учун Венгрия Фанлар академиясига ҳақиқий аъзо этиб сайланган Йожер Буденц (1836-1892) “Тилшунослик хабарлари” журналининг 1865 йил сонларидан бирида бундай ёзган эди:
“Ўтган (1864) йил май ойининг охирида бу ер (Пешт шаҳри) га Армин Вамберига Туркистон йўлида ҳамроҳлик қилган Қўнғирот шаҳрилик (24 ёшлар атрофида) ёш ўзбек Мулла Исҳоқ келган эди. У билан уч ой бирга бўлдим ва бундай ажойиб имконият менинг Хива ўзбеклари шевасини ўрганишимга катта наф келтирди. Мен бу борада ёзган бир неча қўлёзмаларимни унинг талаффузи асосида мукаммаллаштиришга эришдим. Хива хонлигидаги ҳозирги ўзбек тилининг намуналари бўлган бу қўлёзмаларимни оз бўлса-да, туркий тилларни билишга қизиққан кишилар эътиборига ҳавола қиламан. Келтирилган қисман тўлиқ (венгерча) таржима туркий тиллар тузилиши билан маълум даражада таниш бўлганлар учун маълумотнома вазифасини ўташи мумкин. Бундан ташқари, матнлар эълон қилинганидан сўнг қизиққан ўқувчилар учун Хива-ўзбек шеваси асослари ҳақида қисқача грамматик очерк ҳам илова қилиш ниятидаман. Венгер тилидаги асл нусхаларни ўзбек “либос”ида кўриш шу мамлакат тилшунослари учун, айниқса, мароқли бўлади, деб ўйлайман”.
Ушбу сатрлар муаллифи Вамберининг дўстларидан бири бўлиб, у Мулла Исҳоқнинг венгер тилини ўрганиши ҳамда академия кутубхонасида шуғулланиши учун барча шарт-шароитларни яратиб берган. Мулла Исҳоқ ҳатто унинг ёрдами билан буюк венгер шоири Шандор Пётефининг дўсти, 1865-1879 йилларда Венгрия Фанлар академиясининг бош котиби бўлиб хизмат қилган Янош Арон (1817-1882) билан танишган ва унинг “Ажабли (ажойиб) оҳунинг ҳикояти” деган асарини ўзбек тилига таржима қилган. Бу асарнинг венгер китобхонлари учун аҳамиятли томони шундаки, унда қадимги венгер ва гуннларнинг Шарқдан келиб чиққанлиги ҳақидаги ривоят тасвирланган эди. Бу мавзу Мулла Исҳоқни ғоят қизиқтирибгина қолмай, унинг венгер юртида, бизнингча, бир умрга қолиб кетишига ҳам сабаб бўлган омиллардан биридир.

[Naim Karimov]

“Ажабли оҳунинг ҳикояти”

80-йилларнинг бошларида Тошкентда бўлиб ўтган туркологларнинг III халқаро конференциясида Будапешт университети Марказий Осиё кафедраси мудири профессор Георгий Кара ҳам иштирок этган эди. Ўзбекистонга қилган илмий сафаридан катта таассурот билан қайтгач, у “Ажабли оҳунинг ҳикояти” достонидан каттагина бир парчани шарҳияси билан юборган. Унинг шаҳодат беришича, таржима 184 мисрадан иборат бўлиб, Й.Буденцнинг “Хива ўзбеклари ҳақида”ги мақоласи орасида эълон қилинган. Мазкур мақола 1865 йили Пештда нашр этилган “Тилшунослик хабарлари” журналининг 269-231, таржима эса 305-313-саҳифаларидан жой олган.
Г.Кара қарийб бир юз эллик йилдан бери ўзида ўзбек тили Қўнғирот лаҳжаси оҳангларини сақлаб келаётган таржиманинг лисоний хусусиятларини тавсифлаб, бундай ёзган: “Унинг тили ҳозирги замон ўзбек тилидан фарқ қилади, унда архаизм ва қадимий турк узун ундошларининг излари кўринади (бу ҳолатида туркманчага яқинроқ: Буденц ўз грамматик очеркида бу чўзиқликларни ёқут ва чуваш шевалари билан қиёслаб кўрган)”.
Яна шуни айтиш жоизки, Й.Буденц мазкур мақоласида Мулла Исҳоқ оғзидан эшитган 50 та мақол ва топишмоқ, 13 та эртак ва ривоят, 2 та “Хива фольклори намунаси”ни ҳам келтирган.
Қуйида “Ажабли оҳунинг ҳикояти”дан бир неча бандни ҳурматли муштарийлар эътиборига ҳавола қиламиз:



Шохдан-шохга қушлар учади,.
Оғиздан-оғизга хабарлар боради.
Кўп замон дунёда ботирлар чиқибди.
Воқеаларидан яхши сўз қолибди.

Кўб яхши энадан ўғиллар тўғган.
Ўзлари ҳам яхши йигитлар бўлган.
Ҳунор ва Мажор деб от қўйдилар.
Бу икки қариндош овга чиқдилар.

Иккиси юз одам баробар олган.
Яхшисини олиб, ёмонни қўйган.
Ҳар бири у қадар яроғ олдилар.
Яроғни кўрганлар ҳайрон қолдилар.

Буларнинг ўқиндан ов қоча билмади.
Кийиклар, суйғунлар қонга бўлинди.
Бир яхши оҳуни тобиб йиқдилар.
Бузжи1нин қитириб ортидан қувдилар.

Бузжинин қитириб турганларида
Бир даштга етдилар денгизнинг ёнида.
Кўб ёмон биёбон эрди у ерлар.
Бўрилар бўлса ҳам йўл тутмас эрдилар.

Йўлбарслар, арслонлар анда оҳ уриб,
Кўб ҳайбат эрдилар у даштга тўлдириб.
Қоплонлар ҳам анда болалаб туриб,
Боласин еб бирей қорни оч бўлиб.

Шу кунда қуёш ботажак бўлди.
Қуёшнинг шуъласи булитга урди.
Йигитлар турмаб оҳуни қувлай.
Бирдан оҳуни ҳеч кўра олмай…

...Бес Ҳунор айтди: Бу ерга тушиб
Роҳат иткимиз отларни ичириб.
Қардоши айтди: Бу кеча ётали.
Тонг отганда ҳаммамиз қайтали

[Naim Karimov]

Ва...

Орадан бир йил ўтгач, Англиядан қайтиб келган Вамбери Мулла Исҳоқ билан учрашиб қолади. Ушбу учрашувдан мутаассир бўлган сайёҳ қўнғиротлик собиқ ҳамроҳи тўғрисида бундай мароқли маълумотни беради: “Бир йилдан сўнг Англиядан қайтиб келсам, не кўз билан кўрайки, муллам венгер либосида, салла ўрнида сўнгги модага биноан соч қўйган, венгер тилини тез ўрганиб олган. Ҳамма мулламни ёқтириб қолган экан. Бошқа бир сафар уни башанг бир ҳолатда кўрдим: қўлида қўлқоп, қандайдир хоним билан гурунглашиб турган эди. Буни кўриб, ростини айтсам, кулишни ҳам, йиғлашни ҳам билмай қолдим. Икки йил аввалги Хива мадрасасининг муллаваччаси қаерда-ку, ҳозирги башанг кўринишли мулла қаерда...”
Минг афсуслар бўлсинки, Мулла Исҳоқнинг кейинги ҳаёти ва тақдири тўғрисида бизнинг ихтиёримизда ҳозирча бошқа бирор маълумот йўқ. Вамбери ва Буденцнинг юқорида келтирилган сўзлари асосида унинг Венгрияда бир умрга қолиб кетган, деб тахмин қилишимиз мумкин, холос.

[AbuMuslim]

"араблар истилоси"? Бўлмасам, тўғри вариантни ўзингиз беринг.

Қўшимча маълумот учун
http://islom.uz/content/view/1294/137/

[Nigora Umarova]

"Қатағон қурбонлари хотираси" музейини зиёрат қилган кишилар 1916 фил қўзғалонига бағишланган экспозиция олдида узоқ вақт тўхтаб қоладилар. Бунинг сабаби, шу бўлимнинг сенсор-киоскидан Россиянинг совуқ ўлкаларига юборилган мардикорлар ашуласининг янграб, ота-бобларимиз бошига тушган мушкул савдоларини эслатилишидир.
Қўшиқ матни тахминан шундай бошланарди:
Поездингни жилдирган
Ўтхонаси билан дўнгалаги.
Двинскага кетишди
Мард йигитнинг бир бўлаги.

Двинскага кетмас эди
Мард йигитнинг бир бўлаги,
Двинска кеткизган
Николай золим замбараги...

Қўшиқ матнини ким тўлиқ билади? Илтимос, матнни биладиганлар бўлса, мавзуда қолдирсангиз.
Фикрингизча, у халқ оғзаки ижодига тегишлими ёки муаллифи борми?
Манбаларни қидириб унинг муаллифи ҳақида маълумотга эа бўла олмадим.

[Ulugbek Mansurov]

Қўшиқ матнини ким тўлиқ билади?

Р.Т. Шамсутдинов ва Қ.Бозоровларнинг ёзишларича, Андижондан жўнатилган мардикорлардан «бири рўйхатда 566-рақам билан қайд этилиб, шаҳарнинг Оқёр гузаридан мардикорликка сафарбар этилган 31 ёшли Худойберди Қорабоевдир. Мардикорликда ўнбоши қилиб тайинланган Х.Қорабоев мардикорлик мавзусида ёзилган ва халқимиз орасида машҳур қўшиқ бўлиб кетган “Дўнгалигим” шеърининг муаллифидир:

Поездингни жилдирган
Ўтхонаси билан дўнгалаги
Двинскага кетди Андижонни
Мард йигитининг бир бўлаги.

Двинскага кетмас эди
Мард йигитнинг бир бўлаги,
Двинскага кеткизворган
Николай золим замбараги.

Двинскага йўл бўлсин,
Қарағайзоринг қул бўлсин.
Йигитларни қийнаган
Николайинг йўқ бўлсин.

Бизни тўққиз ой ишлатди,
Сизрань деган ўрмонда.
Кетолмаймиз Андижон,
Бир чақа йўқ кармонда.

Сўк ошингни ичмайман,
Ўтигимни ечмайман.
Қорда қарағай кесганман.
Ҳеч ҳаққимдан кечмайман.

Кези келганда шуни ҳам таъкидлаш жоизки, кейинги вақтларда эълон қилинган айрим тарихий асарларда [7;10,11,14] бу шеърни халқ оғзаки ижоди маҳсули деб, ҳатто, матни бироз ўзгартирилган тарзда берилмоқда. Жумладан, Х.Зиеёвнинг асарида: “Поезднинг ғилдираги, Устахонаси билан дўнгалаги, Двинскага кетишди, Мард йигитнинг бир бўлаги” шаклида, “Ватан тарихи” китобида эса: “Поездингни жилдирган, Ўтхонаси билан дўнгалаги, Двинскага кетишди, Мард йигитнинг бир бўлаги” деб берилган. Ҳолбуки, ҳозирда пойтахтдаги “Қатағон қурбонлари хотираси” музейи залларида янграб турувчи “Дўнгалагим” ашуласининг матни ҳам Х.Қорабоев матни билан бир хил.»

http://uzmeros.uz/download/mardikor_maqola.doc

[AbuMuslim]

Ulugbek (javascript:insertNick('Ulugbek%20Mansurov',%20'46 6892');), берган линкингизда вирус бор экан...

[Husniddin]

Rahmat sizga.

[Nigora Umarova]

Ulugbek (javascript:insertNick('Ulugbek%20Mansurov',%20'46 6892');), берган линкингизда вирус бор экан...

Менда ҳам берилган линк очилмади.

[Nigora Umarova]

Rahmat sizga.

Husniddin!
Форумдошга раҳмат айтиш учун "+" тугмачасини боссангиз кифоя қилади.

[Nigora Umarova]

Поездингни жилдирган
Ўтхонаси билан дўнгалаги.
Двинска кетишди
Мард йигитнинг бир бўлаги.

Двинска кетмас эди
Мард йигитнинг бир бўлаги,
Двинска кеткизган
Николай золим замбараги.

Двинска йўл бўлсин,
Қарағайзоринг кул бўлсин,
Йигитларни қийнаган
Николайинг йўқ бўлсин.

Тошкентингиздан миниб,
Тўп остидан чиқдилар.
Оналари: “Вой, болам!” деб,
Кафан тўнин бичдилар.

Ўтхонасини қичқиртиб
Истансага юргизди.
Кўктеракка етмасдан
Соз дуторимни синдирди.

Сув ошини ичмайман,
Этигимни ечмайман.
Қорда қарағай кесганман,
Ҳеч ҳақимдан кечмайман.

Олиб ўтиб Одесга,
Иморатига яратди.
Тиззамиздан қон сўриб,
Ўз фойдасига қаратди.

Ўнг қўлинда бир қассоб
Чўчқани сўяди беҳисоб.
Бизни тўққиз ой ишлатди
Николай деган қон жаллоб.

Қўшиқ матнини тақдим этганлари учун домла Наим Каримовга ўз миннатдорчилигимизни билдирамиз.
Академик лицейларда ўтиладиган "Халқ оғзаки ижоди" фанида "Қўшиқлар" мавзуси бор. Юқорида келтирилган қўшиқ матни "Тарихий қўшиқлар" сирасига киради.
Дарснинг самарадорлиги ва кўргазмалилигни ошириш учун ушбу қўшиқдан фойдаланса бўлади.

[Naim Karimov]

Р.Т. Шамсутдинов ва Қ.Бозоровларнинг ёзишларича, Андижондан жўнатилган мардикорлардан «бири рўйхатда 566-рақам билан қайд этилиб, шаҳарнинг Оқёр гузаридан мардикорликка сафарбар этилган 31 ёшли Худойберди Қорабоевдир. Мардикорликда ўнбоши қилиб тайинланган Х.Қорабоев мардикорлик мавзусида ёзилган ва халқимиз орасида машҳур қўшиқ бўлиб кетган “Дўнгалигим” шеърининг муаллифидир
Кези келганда шуни ҳам таъкидлаш жоизки, кейинги вақтларда эълон қилинган айрим тарихий асарларда [7;10,11,14] бу шеърни халқ оғзаки ижоди маҳсули деб, ҳатто, матни бироз ўзгартирилган тарзда берилмоқда. Жумладан, Х.Зиеёвнинг асарида: “Поезднинг ғилдираги, Устахонаси билан дўнгалаги, Двинскага кетишди, Мард йигитнинг бир бўлаги” шаклида, “Ватан тарихи” китобида эса: “Поездингни жилдирган, Ўтхонаси билан дўнгалаги, Двинскага кетишди, Мард йигитнинг бир бўлаги” деб берилган. Ҳолбуки, ҳозирда пойтахтдаги “Қатағон қурбонлари хотираси” музейи залларида янграб турувчи “Дўнгалагим” ашуласининг матни ҳам Х.Қорабоев матни билан бир хил.»



1916 йил қўзғалони Тавалло, Сидқий Хондайлиқий, Тошқин (Мўминжон Муҳаммаджонов), Ҳамза сингари шоирларнинг ёзувларидагина эмас, балки халқ оғзаки ижодида ҳам ёрқин ифодасини топган. Шундай асарлардан бири узоқ йиллардан бери халқнинг тарихий хотирасидан ўчмай келаётган ”Николай қон жаллоб” қўшиғидир. “Поездингни жилдирган...” сатрлари билан бошланувчи бу қўшиқ матни билан танишган киши унинг 1916 йил қўзғалонига сабаб бўлган “қон жаллоб” – Николай II нинг фармони асосида мардикорликка олинган ва Россия ўрмонларида мушкул бир шароитда дарахт кесган йигитлардан бирининг пажмурда қалбидан отилиб чиққанини сезмай иложи йўқ. Эҳтимол, унинг дилини ўртаган, она юртига, ота-онасига соғинч ҳисси балқиб турган бу қўшиқ оғиздан-оғизга ўтиш жараёнида, яна янги-янги сатрлар ва бандлар билан бойиган, айрим мисралари эса ўзгаргандир. Ҳар ҳолда, бу қўшиқнинг узоқ вақт давомида халқ ижоди намунаси сифатида яшаб келиши бежиз эмас.
Лекин ўтган асрнинг етмишинчи йилларида намангонлик айрим ижодкорлар ушбу қўшиқ матни Худойберди Қорабоев исмли ҳамшаҳарлари қаламига мансуб, деган даъво билан чиққанлар. Худойберди Қорабоевнинг Одилжон Эгамбердиев деган қариндоши эса, унинг “Мен қушимни ғозга солсам...” деган шеърлар тўпламини нашрга тайёрлаган. Ғафур Ғулом номидаги Адабиёт ва санъат нашриёти мазкур тўпламдан жой олган шеърларнинг Худойберди Қорабоев қаламига мансублигидан шубҳаланиб, Фанлар академиясининг Тил ва адабиёт институтига тақриз учун юборган. Аммо таниқли фольклоршунос Тўра Мирзаевнинг институт номидан берилган тақризи ўта салбий бўлишига қарамай, нашриёт тўпламни 1980 йили нашр қилади. Бунинг устига Тўра Мирзаев худди ижобий тақриз бергандек, унинг номини тақризчи сифатида қайд ҳам этади. Ваҳоланки, тақризчи тўпламдан жой олган аксар шеърларнинг халқ оғзаки ижодига мансублигини аниқ мисоллар билан исботлаган эди. (Тақризнинг қисқартирилган нусхаси “Ўзбекистон адабиёти ва санъати” ҳафталигининг 1981 йил 24 апрель сонида босилган).
Худди ўша йилларда, бошқа бир фольклоршунос Малик Муродов телевидение орқали чиқишларида Худойберди Қорабоевнинг намангонлик замондошлари хотирасида қолган “Оқмас Карасконнинг суви” достони ва айрим шеърлари тўғрисида гапириб, унинг миллатпарвар ва ватанпарвар шоир сифатидаги жиҳатларни жўшиб таърифлаган. Фольклоршуноснинг жўшқин нутқини эшитганлар орасида Худойберди Қорабоевни яхши билган махфий хизмат ходими бўлиб, унинг “босмачилар”га ҳам, чекистларга ҳам баравар хизмат қилганини айтиб, шундай “мунофиқ киши”нинг асоссиз улуғланаётгани ҳақида тегишли идораларга хат ёзган. Худойберди Қорабоевнинг айрим шеърлари киритилган “Тирик сатрлар” тўплами нашри ўша заҳоти тўхтатилиб, табиийки, Худойберди шоирнинг шеърлари ундан олиб ташланган.
Аммо, орадан бир неча йил ўтиб, мазкур воқеа “унутилгач”, Ғафур Ғулом номидаги Адабиёт ва санъат нашриёти Худойберди шоирнинг шеърларини юқорида қайд этганимиз “Мен қушимни ғозга солсам...” деган ном билан тўплам шаклида чоп этган.
Худойберди Қорабоев, чиндан ҳам, 1916 йилда мардикорликка олиниб, Россиянинг ғарбий ҳудудларига юборилган. У шоиртабиат, бадиҳагўй киши бўлибгина қолмай, мусиқага ҳам ҳавасманд бўлган. Эҳтимол, у мусофирликда кўрган-билган ва ўз бошидан кечирган воқеаларни назмга тизгандир. Аммо, афсуски, унинг бирорта шеъри ҳаётлик пайтида чоп этилмаган. Босмачилар уни 1919 йилда ваҳшиёна қатл этганлар ва шу қилмишлари билангина қаноатланиб қолмай, асарларини куйдириб ташлаганлар. Шу тарзда, ундан бирор ёзма асар бизгача етиб келмаган.

[Naim Karimov]

Одилжон Эгамбердиев ўтган асрнинг олтмишинчи-етмишинчи йилларида нафақат Фарғона водийси, балки Қирғизистон ва Тожикистоннинг шаҳар ва қишлоқларида, шунингдек, Сурхондарёнинг Вахшивор, Хонжизза каби гўшаларида яшаган саксонга яқин кишилардан ёзиб олинган шеърларни Худойберди шоирнинг асарлари сифатида мазкур тўпламга киритган. Қизиғи шундаки, манба сифатида тилга олинган саксондан зиёд кишилар орасида Сайфиддин Жалилов, Набижон Қобилов, Саида Зуннунова, Эътибор Охунова, Назиржон Саидов, Исмоил Тўлак, Фарид Усмон, Усмон Шукур, Қобилжон Усмонов, Баҳром Жалилов сингари ўтган асрнинг йигирманчи-эллигинчи йиллари оралиғида туғилган, бинобарин, Худойберди шоирни кўришидан олган “маълумот”га таянган ҳолда, тўпламга шундай шеърларни киритганки, агар вақт топиб ахтарсангиз, уларнинг аксари халқ қўшиқлари ёки уларнинг бузилган нусхалари бўлиб чиқади.
Бу, масаланинг бир томони.
Одилжон Эгамбердиев Худойберди Қорабоевнинг Февраль тўнтаришидан сўнг, она юртига қайтишини тасвирлаб, унинг дунёқарашида рўй берган кескин ўзгариш тўғрисида бундай маълумотни берган: “Худойберди билан бирга гражданлар урушининг қаҳрамони, Андижон округ сиёсий идорасининг бошлиғи Терехов, Н.А. Резников (Х.Девоновнинг дўсти, темир йўл ишчиси – Н.К.) билан бирга Андижонга соғ-саломат қайтишган. Улардан аввалроқ партия топшириғи билан Андижонда иш бошлаган ревком раиси Бильдин (дўмликда нутқ сўзлаган йигит) мардикордан қайтганларни илиқ қарши олди. Энди шоир милтиқ ва қалам билан чекистлик қила бошлади”.
Дарвоқе, Худойберди Қорабоев 1917 йилда она заминга қайтганидан сўнг, айни пайтда, ҳар икки томоннинг топшириқларини бажаради. Агар Худойберди Қорабоевнинг чекистлик фаолияти бир “қонжаллоб“ (қон сотиб олувчи) дан қутулиб, иккинчисига гирифтор бўлган эрксевар кишиларга ёқмаган бўлса, унинг “босмачилар” билан махфий алоқада бўлиши чекистларда унга бўлган ишончнинг йўқолишига сабаб бўлади. Хуллас, Худойберди Қорабоевнинг большевиклар манфаатига хизмат қилаётганини кечирмаган “босмачилар” уни ваҳшиёна равишда маҳв этадилар. Чекистлар эса, унинг ўлимидан ўз мақсадлари йўлида фойдаланиб, одамларда “босмачилар”га қарши ғазаб-нафрат кайфиятини уйғотадилар ва собиқ чекистнинг маълум даражада идеаллашишига йўл очиб берадилар.
Бу, масаланинг иккинчи томони.
Масаланинг яна бир томони шундаки, ҳар қандай илмий ва ғайриилмий баҳслар ўқтин-ўқтин такрорланиб турганидек, “Мардикорлар ашуласи”нинг муаллифлиги масаласи ҳам шу кунларда айрим тарихчи олимларни қизиқтириб қолган кўринади. Яқинда андижонлик таниқли олим, тарих фанлари доктори, профессор Р.Шамсутдинов шогирди Қ.Бозоров билан бирга “Андижондаги 1916 йил қўзғолони тарихидан лавҳалар” сарлавҳали мақоласини эълон қилди. Андижон Давлат университети “Илмий хабарнома”сининг 2010 йилдаги биринчи сонида чоп этилган мазкур мақолада, жумладан, шундай сўзлар ёзилган: “Мардикорликка ўнбоши қилиб тайинланган Худойберди Қорабоев мардикорлик мавзусида ёзилган ва халқимиз орасида машҳур қўшиқ бўлиб кетган “Дўнгалагим” шеърининг муаллифидир...”
Мақола муаллифлари ушбу сўзлардан сўнг шеър матнини тўла келтириб, яна давом этганлар: “Кези келганда шуни ҳам таъкидлаш жоизки, кейинги вақтларда эълон қилинган айрим тарихий асарларда... бу шеърни халқ оғзаки ижоди маҳсули деб, ҳатто, матни бир оз ўзгартирилган тарзда берилмоқда. Жумладан, Ҳ.Зиёевнинг асарида: “Поезднинг жилдираги, Устахонаси билан дўнгалаги, Двинскага кетишди Мард йигитнинг бир бўлаги”, шаклида, “Ватан тарихи” китобида эса: “Поездингни жилдирган, Ўтхонаси билан дўнгалаги, Двинискага кетишди Мард йигитнинг бир бўлаги”, деб берилган. Ҳолбуки, ҳозирда пойтахтдаги “Қатағон қурбонлари хотираси” музейи залларида янграб турувчи “Дўнгалагим” ашуласининг матни ҳам Х.Қорабоев матни билан бир хил”.
Муаллифлар “Х.Қорабоев матни”дан олинган бир бандни келтириб, “шеърнинг муаллифи Х.Қорабоев дейишга асос етарли”, деб масалага нуқта қўйгандек бўлсалар-да, илмий этикага риоя қилиб, яна ёзганлар: “Албатта, ҳали бу баҳсли масалани узил-кесил, ҳужжатли асосда ҳал қилиш вазифаси олдинда турибди, насиб қилса, буни уддалармиз ҳам”.
Маълумки, йигирманчи йилларнинг ўрталаридан бошлаб, ўзбек фольклорчиларининг янги авлоди Тошкент, Жиззах, Фарғона, Андижон сингари шаҳарларга бориб, халқ ўртасида тарқалган тарихий мавзудаги қўшиқларни ёзиб олишга алоҳида аҳамият берган. Шундай қўшиқларнинг бир қисми Ҳоди Зариф томонидан нашрга тайёрланган “Ўзбек фольклори” (1939) мажмуасида илк бор эълон қилинган. Баҳс боиси бўлган “Мардикорлар ашуласи” ҳам шу мажмуада “Николай қон жаллоб” номи билан чоп этилган. Бошқа аксар халқ қўшиқларининг кимдан ёзиб олинганлиги қайд этилган бўлса-да, мазкур қўшиқнинг манбаи негадир тузувчи томонидан кўрсатилмаган. Тахмин қилиш мумкинки, Ҳоди Зариф бу қўшиқни турли шаҳарларда турли кишилар ижросида эшитган ва ёзиб олган. Шунинг учун ҳам қўшиқ матнини диққат-эътибор билан ўқиган китобхон унинг бир эмас, бир неча кишилар ижодининг маҳсули эканлигини сезмай қолмайди. Ҳоди Зариф мазкур қўшиқ матнини унинг бир неча версия нусхалари асосида тиклаган бўлиши мумкин, балки шунинг учун ҳам ижрочи исмини қайд этмагандир.
1916 йил қўзғолонининг йигирма йиллиги муносабати билан ўзбек адабиёти ва санъати асарларида чоризмнинг “халқлар турмаси” сифатидаги образини ёритишга алоҳида эътибор берилди. Шу муносабат билан “Николай қон жаллоб” шеъри “Дўнгалагим” номи билан қўшиқ қилиниб, радио орқали ижро этилди. Мазкур қўшиқ марғилонлик машҳур ҳофиз Акбар Ҳайдаров ижросидаги лаппаги эса халқ ўртасида катта шуҳрат қозониб, ўз даврининг мусиқий “хит”ларидан бирига айланди. Одилжон Эгамбердиев “Дўнгалагим” шеърини шу пластинкадан кўчириб олган. Буни Одилжон Эгамбердиевнинг “Худойберди шоирнинг “Мен қушимни ғозга солсам...” тўпламига кирган қўшиқ ва шеърлар ...ёзиб олинган, топилган қўлёзмалар, қўшиқлар ёзилган нодир пластинка ва турли хотиралар асосида тикланди”, деган сўзлари тасдиқлаб турибди.
Агар эътибор берсангиз, тўпламдаги “Дўнгалагим”дан бошқа бирор шеърда “Двинска” топоними учрамайди, аксинча, бир неча шеърда “Сизрань” шаҳрию Волга дарёси тилга олинади, холос. Агар Сизрань Волга дарёси тармоқлари ўтган ерда жойлашган бўлса, Двинска, аксинча, 1893-1917 йилларда шундай деб юритилган, аммо Латвиянинг Даугава дарёси ёқасида жойлашган, ҳозирда Даугавписл деб аталган пристань-шаҳардир. “Николай қон жаллоб” қўшиғининг ижодкори мардикорлик йилларини ўша ерда ўтказган.

[Naim Karimov]

Мазкур қўшиқ матнининг лаппакдан ёзиб олинган нусхасида баъзи бир сўзлар ва сатрлар ўзгартирилган ёки тушириб қолдирилган. Бундан ташқари, матнга “Сизрань” ва “Андижон” сўзлари киритилган. Масалан:
Бизни тўққиз ой ишлатди
Сизрань деган ўрмонда.
Кетолмаймиз Андижон,
Бир чақа йўқ кармонда.
Агар қўшиқнинг Ҳоди Зариф нусхасида Николайнинг тахтдан ағдарилгани ва мардикорларнинг энди ўз ватанларига қайтиши мумкинлиги тўғрисида бирор имо-ишора бўлмаса, “Андижон нусхаси”да худди шу мотив етакчилик қилади:
Тахта кўприк битдими,
Поезд келиб ўтдими?
Мардикор олган Николай
Ўз тахтидан кетдими?
Бу ҳар икки матнни ўзаро қиёслаш қўшиқнинг муайян бир муаллифга мансуб эмаслигини, унга ҳатто фольклорчи олимлар ёки қўшиқ санъатидан озми-кўпми хабардор кишилар ҳам қўл урганларини кўрсатади. Бинобарин, бундан қарийб юз йил аввал яратилган халқ қўшиқларининг муаллифлиги масаласига оид баҳслар самарасиз эканлиги, шубҳасиздир.

[Ulugbek Mansurov]

Ulugbek, берган линкингизда вирус бор экан...

Минг бор узр.
Нигорахон сўраганларидан кейин, Музайяна Алавиянинг «Ўзбек халқ қўшиқлари» (1959 йил) китобидан қидириб кўрсам, бу қўшиқ чиқмади. Интернетдан излаганимда, ўша линк чиқиб қолди ва муаммосиз кўчириб олдим. Менда Kaspersky Internet Security 9. Антивирус бу линкда вирус борлиги тўғрисида огоҳлантирмади.

[Bekmirzo]

Поездингни жилдирган
Ўтхонаси билан дўнгалаги.
Двинска кетишди
Мард йигитнинг бир бўлаги.

Двинска кетмас эди
Мард йигитнинг бир бўлаги,
Двинска кеткизган
Николай золим замбараги.

Двинска йўл бўлсин,
Қарағайзоринг кул бўлсин,
Йигитларни қийнаган
Николайинг йўқ бўлсин.

Тошкентингиздан миниб,
Тўп остидан чиқдилар.
Оналари: “Вой, болам!” деб,
Кафан тўнин бичдилар.

Ўтхонасини қичқиртиб
Истансага юргизди.
Кўктеракка етмасдан
Соз дуторимни синдирди.

Сув ошини ичмайман,
Этигимни ечмайман.
Қорда қарағай кесганман,
Ҳеч ҳақимдан кечмайман.

Олиб ўтиб Одесга,
Иморатига яратди.
Тиззамиздан қон сўриб,
Ўз фойдасига қаратди.

Ўнг қўлинда бир қассоб
Чўчқани сўяди беҳисоб.
Бизни тўққиз ой ишлатди
Николай деган қон жаллоб.

Shahidlar xotirasi maydonidagi muzeyga kirganingizda, adashmasam 1-zalning chap burchagidagi monitorda ushbu qo'shiqni eshitish mumkin...
Juda ta'sir qiladi odamga...

[Bekmirzo]

Qashqadaryo viloyatining Qamashi tumanida Ulug'bek baxshi degan bir san'atkor oxirgi 2-3 yilda o'z qo'shiqlari bilan ancha mashhur bo'lib ketdi. Adham Soliev ijro etgan "Laylo" qo'shig'ining asl muallifi bo'lgan bu zamonaviy baxshi yigitning "Xato qildik" nomli qo'shig'i ham tinglovchilarning qalbiga "teshib kirdi"...

Kimlargadir ishonib, Rossiya taraflarga ishlagani borib, xor bo'lib qaytgan yigitlarimiz haqida bitta qo'shiq...
Rossiyada pul ishlab, boy bo'laman deb...

Olis-olis ellarda boy bo'laman, deb,
Boy bo'lsam, osmonda oy bo'laman, deb,
Bir yolg'onchi odamga qaydan ishondik,
Xato qildig-ey, xato qildik-da...

Yonib bo'lgan yog'ochday kul bo'lib qolma,
Ey, akam, ey ukam, o'zingdan qolma.
Mo'maygina, osongina pul topaman deb,
Yolg'onlarga ishonib, qul bo'lib qolma.

Ishxonamda yaxshigina ishlab yuruvdim,
Ozmi-ko'pmi, oyligimni ishlab yuruvdim,
Goh-gohida peshonamga mushtlab yuruvdim,
Xato qildigey, xato qildim-da...

Rossiyada pul ishlab, boy bo'laman deb,
Boy bo'lsam, osmonda oy bo'laman, deb
Bir ahmoqning gapiga qaydan ishondik,
Xato qildigey, xato qildim-da.

Ay do'stlar, Ikarusda 14 kun yurdik,
Goh o'tirdik, goh suyandik, goh tikka turdik.
Oyoqlar ham shishib ketdi, ming azob ko'rdik,
Xato qildigey, xato qildik-da...
.....
.....
Samoletga yashirincha chipta oldikda,
Bir amallab 4 kishi qochib qoldikda,
Bo'lmasa 5 yildayam kelolmas edik,
Xato qildigey, xato qildik-da...
.....
.....Qo'shiqning kupletlari juda ko'p, bitta katta hikoyaning o'zginasi.
To'liq variantda quyidagi linkda tinglab ko'rish mumkin (video-fayl): http://www.youtube.com/watch?v=15O8vEKg03A

Orqasini surishtirmay, Rossiya, Qozog'iston tomonlarga pul ishlash ilinjida ketaveradigan vatandoshlarimizga saboq bo'ladigan darajada bir qo'shiq...

[Nigora Umarova]

...Orqasini surishtirmay, Rossiya, Qozog'iston tomonlarga pul ishlash ilinjida ketaveradigan vatandoshlarimizga saboq bo'ladigan darajada bir qo'shiq...

Baxshiyona qo'shiq desak ham bo'larkan. matnini ko'rib shunday xulosaga keldim.

[Bekmirzo]

...Orqasini surishtirmay, Rossiya, Qozog'iston tomonlarga pul ishlash ilinjida ketaveradigan vatandoshlarimizga saboq bo'ladigan darajada bir qo'shiq...

Baxshiyona qo'shiq desak ham bo'larkan. matnini ko'rib shunday xulosaga keldim.Lekin, baxshiyona ohangda aytilmagan bu.

[Gulnora Voisova]

Orqasini surishtirmay, Rossiya, Qozog'iston tomonlarga pul ishlash ilinjida ketaveradigan...Суриштириб кетганларнинг, меҳнат биржа томондан Россияга юборилганларнинг ҳам аҳволи яхшимас деб эшитдим. Адашмасам Қашқадарёликлар эди.

[kanishka]

forumdagi tarixchilar bilan bir miriqib suhbat qilaylik masalan temuriylar yoki arablar bosqini haqida


Tarix ulkan fan. Uning muammolarini muhokama qilish uchun bir dunyo maxsus forumlar bor. Bittagina topik kichiklik qiladimi deyman...

[kanishka]

forumdagi tarixchilar bilan bir miriqib suhbat qilaylik masalan temuriylar yoki arablar bosqini haqida
Men tarixchi emasman-ku lekin taklifni to'g'ri qo'yaylik.

"араблар истилоси"?
Бўлмасам, тўғри вариантни ўзингиз беринг.


Ҳа, бу қизиқ феномен. Араблар қилич, ўлим ва оловдан ташқари ислом динини ҳам олиб келишган, шу боис ўзларини асл дин пешволари деб ҳисобловчи бир гуруҳ мусулмоноидлар имкон қадар бу ваҳший босқинчиликни оқлашга ҳаракат қилишади. Яхши, ҳозирги исломий китобларда эҳтиёткорлик билан фатҳ деб қўя қолинади, 90-йилларда, бидъатчиликнинг айни авжида бир китобда ҳатто "Ислом лашкарлари Ватанимизни оташпарастлик заҳридан озод қилган"ини ўқиганман. Лекин ёввойи арабларнинг бирламчи мақсади маҳаллий бойликларни ўмариш бўлганини, сўғдийлар ва бақтрияликлар бошига геноцид уюштириб, бу элатларни қайта тикланмайдиган аҳволга келтириб қўйишганини, исломгача бўлган гўзал адабиёт ва маданиятни таг-томири билан йўқотиб юборишганини, шаҳарларни вайрон этганини, иқтисодий-ижтимоий тузилмани буткул вайрон қилганини ҳеч ким инкор эта олмайди.

[Bekmirzo]

Яхши, ҳозирги исломий китобларда эҳтиёткорлик билан фатҳ деб қўя қолинади, 90-йилларда, бидъатчиликнинг айни авжида бир китобда ҳатто "Ислом лашкарлари Ватанимизни оташпарастлик заҳридан озод қилган"ини ўқиганман.Fath so'zi egallab olish, bosib olish ma'nolarini berishini hisobga olsak, bu so'z tarixiy faktni buzib ko'rsatgani yo'q.
"ozod qilish" iborasini olsak, bu ham masalaga qaysi nuqtadan qarashga bog'liq. Masalan, Ikkinchi jahon urushida Evropa (jumladan, Sovet askarlari tomonidan) fashizmdan ozod qilindi; Mustaqillik bizni kommunizm iskanjasidan ozod qildi,.. kabi gaplarda rostakam ma'noda ozod bo'lish bor.
Biroq, otashparastlar o'zlarining otashparastlikdan ozod qilinishlarini istashganmikin...
Shu jihatdan, yuqoridagi gapni "Islom lashkarlari Vatanimizda otashparastlik diniga barham berishdi" deb o'zgartirilsa, mazmun jihatdan to'g'ri bo'lardi, deb o'ylayman.


Лекин ёввойи арабларнинг бирламчи мақсади маҳаллий бойликларни ўмариш бўлганини,
Men buni inkor etaman. Ularning birlamchi maqsadi - Islomga bo'ysunuvchi hududlarni kengaytirish bo'lgan. Boyliklar esa o'z yo'lida talanavergan... Talon-tarojlik urushga xos voqe'lik hisoblanadi... "O'marish" so'zini bu yerda noo'rin ishlatgansiz...

[kanishka]

Амир Темурнинг ўлкада Марказлашаган давлатга асос солиши кўп тарафлардан ўлка учун фойдалик бўлгани шубхасиз... Аммо бу мавзудаги тарихчи дўстларимга бир икки саволим хам бор...
1. Амир Темур Олтин Ўрдани вайрон этиб, Олтин Ўрданинг катта шахарларини ер билан яксон килиши, окибатида Русларнинг кучайишига олиб борилиши ўлкамиз учун манфаатли бўлганми?
2. Амир Темур Усмонийлар султонлигининг султони Боязид Йилдирим билан тўкношуви ўлкамиз учун кандай ахамиятга эга эди? Умуман ислом оалмига бу тўкнашув кандай тасир ўтказган?
3. Амир Темур вафотидан кейин улкан давлатнинг парчаланиб кетишининг олдини олса бўлармиди? Кандай йўллар билан....?
4. Амир темур фаолияти асосида буюк ипак йўлларига путур этаганми?


1. Бу тўртинчи саволингизга жавоб бўлади. Мўғул босқинидан сўнг Мовароуннаҳрнинг марказий шаҳарлари халқаро савдодаги аҳамиятини йўқотади (спойлер: негаки улар бутунлай вайрон қилинган эди улар), савдо марказлари Олтин Ўрда пойтахти Саройга ва кейинчалик қайта тикланган Урганчга кўчади. Савдо марказларини Мовароуннаҳрга қайтариш учун Темур биринчи навбатда босқинчилик юришларида тўпланган бойликлар ҳисобидан Мовароуннаҳр шаҳарларини обод қила бошлайди, катта бозорлар қуради (“бозори шаб” – тунги бозор, ҳозирги оптом бозорларнинг ибтидоий кўриниши, Самарқандда ва, адашмасам, Тошкентда, улгуржи савдо ҳалиям туда амалга оширилади). Кейин эса Урганч билан Саройни вайрон қилади. Савдогарлар қўшни шаҳарларга кўча олмасликлари учун уларни ҳам ер билан битта қилади. Шу билан Буюк Ипак Йўлининг Шимоли-Шарқий бўлаги таназзулига сабаб бўлади. Асосий нуқтаси Самарқанд бўлган Жануби-Шарқий бўлак эса гуллаб-яшнайди. Хоразмни Мовароуннаҳрнинг ажралмас таркибий қисми деб ҳисоблагани учун кейинчалик Урганчни қайта тиклайди.

Лекин унинг Олтин Ўрдага берган зарбасини ўнглаб бўлмас деб бахолаб бўлмайди. Тўхтамишга ўхшаш хонликка даъвогарлар ўнлаб топиларди ўшанда Олтин Ўрдада. Тўхтамиш шунчаки Темур Олтин Ўрда тахтига қўйиш учун танланган, кейинчалик ҳиёнат қилган хонвачча эди. Кутилмаганда истеъдодли сиёсатдон бўлиб чиққан, холос. Руслар ўшанда Амир Темурнинг ҳаёлига ҳам келмаган. Умуман, унинг Русьни қутқаришдаги роли бироз ошириб юборилган ИМХО. Татарларга асосий зарба Иван Грозный даврида берилган. Агар ундай кучли шахс чиқмасайди, Русь икки дунёда ҳам кучая олмасди. Пётр I давригача Россия Туркияга умуман қаршилик кўрсата олмагани ҳам руслар кимга миннатдор бўлиши кераклигини кўрсатиб турибди.

2. Бозор иқтисодиёти, дўстим. Аввало, мусулмон дунёсидаги ишлаб чиқаришнинг асосий маркази бўлган Яқин Шарқдаги таъсир учун кураш. Бундан ташқари, Европа савдогарлари кўпроқ Эрон ва Ироққа келарди (кейинчалик Мироншоҳ уларга ҳомийлик қилади). Темурнинг буюк дахолиги шундаки, у Чингизхон ёки Боязидга ўхшаб босқинчилик учун босқинчилик қиладиган, талон-тарож йўли билан бойлик орттирадиган шоҳ бўлмай, 19-20 аср Европа мустамлакачиларидай сиёсат юритган. Яъни ўз замонасидан анча илгарилаб кетган. Фақат маданияти ва иқтисодий салоҳияти ягона давлатга бирлаштириш имконини берадиган ўлкаларни эгаллаб (спойлер: солиқларнинг нотенглигидан, маданиятнинг мос келмаслигидан, ксенофобия, миллатчилик, маҳаллийчилик ва диний экстремизм туфайли вужудга келиши мумкин бўлган безовталик, нотинчлик, ғалаён ва ностабилликнинг олдини олиш мақсадида), қолганларига таъсир ўтказиш билан кифояланган. Боязидни тор-мор келтирса, Миср, Сурия, Яқин Шарқдаги барча ҳукмдорлар ўз хавфсизликлари учун унга суянишга мажбур бўлишарди. Темурнинг ўзи айтганидек, “икки қўйнинг калласи битта қозонда қайнамайди” (ёки бошқачамиди :) ).

Иккинчидан, Амир Темур учун Европанинг чала ривожланган давлатлари БОЗОР эди (худди учинчи дунё ва собиқ Иттифоқ сатҳидаги янги давлатлар ишлаб чиқарувчи давлатлар учун бозор бўлганидек). Яқин Шарқ ишлаб чиқариш салоҳиятини қисман Ўрта Осиёга кўчириш, Хитой молини Европага ўтказишда монополия ўрнатиш ва ҳоказо ва ҳоказо – мана Боязидга қарши курашнинг яна бир томони. Динимизнинг гуллаб-яшнаши-ю, Ислом оламининг фикри эса унга, юмшоқ қилиб айтганда, МУҲИМ ЭМАСДИ :) .

3. Назарий жиҳатдан олиб қараганда иложи бор эди. Аммо Чингизхон истилосидан сўнг Ўрта Осиё халқи ҳар жиҳатдан деградацияга учраганди – маданият, аҳлоқ-одоб, дунёқараш, бир сўз билан айтганда, хозирги Европанинг дунёқараши кенг инсонларидан ўзимизнинг ҳозирги чаласаводларга айланиб қолганди. Бундай подани йўлга солиш осонмас. Натижа ўзингизга маълум – бойлик, тахт учун талаш... Мавжуд ечимлардан бири – вафотидан олдин тахтдан воз кечиб, ўрнига ворис қўйиш, аслида давлатни бошқаришда давом этиб, кучли ворис тарбиялаш. Тақдирнинг ҳазилини қаранг-ки, Хитойни қўрқитиш учун томоша уюштираётганида (спойлер: аслида Хитойга юриш қилиш нияти ҳам, хоҳиши ҳам бўлмаган, кучи етмаслигига, уруш узоқ йиллар чўзилишига кўзи етган) шамоллаб ўлиб қолган :) . Кўп буюклар арзимас сабаблар билан оламдан ўтишади, мен ҳам қўрқиб турибман :naughty: ...


4. Биринчи саволга жавобни ўқинг.

[Gulnora Voisova]

Лекин ёввойи арабларнинг бирламчи мақсади маҳаллий бойликларни ўмариш бўлганини, сўғдийлар ва бақтрияликлар бошига геноцид уюштириб, бу элатларни қайта тикланмайдиган аҳволга келтириб қўйишганини, исломгача бўлган гўзал адабиёт ва маданиятни таг-томири билан йўқотиб юборишганини, шаҳарларни вайрон этганини, иқтисодий-ижтимоий тузилмани буткул вайрон қилганини ҳеч ким инкор эта олмайди. Агар мен Хоразмлик сифатида... араблардан нолисам, Чингизхон ва шу ўринда Темур бобомиздан дарғазаб бўлишим керак.

[kanishka]

Яхши, ҳозирги исломий китобларда эҳтиёткорлик билан фатҳ деб қўя қолинади, 90-йилларда, бидъатчиликнинг айни авжида бир китобда ҳатто "Ислом лашкарлари Ватанимизни оташпарастлик заҳридан озод қилган"ини ўқиганман.Fath so'zi egallab olish, bosib olish ma'nolarini berishini hisobga olsak, bu so'z tarixiy faktni buzib ko'rsatgani yo'q.
"ozod qilish" iborasini olsak, bu ham masalaga qaysi nuqtadan qarashga bog'liq. Masalan, Ikkinchi jahon urushida Evropa (jumladan, Sovet askarlari tomonidan) fashizmdan ozod qilindi; Mustaqillik bizni kommunizm iskanjasidan ozod qildi,.. kabi gaplarda rostakam ma'noda ozod bo'lish bor.
Biroq, otashparastlar o'zlarining otashparastlikdan ozod qilinishlarini istashganmikin...
Shu jihatdan, yuqoridagi gapni "Islom lashkarlari Vatanimizda otashparastlik diniga barham berishdi" deb o'zgartirilsa, mazmun jihatdan to'g'ri bo'lardi, deb o'ylayman.



Фатҳ сўзининг қадимда кўпроқ ижобий маънода, “ғалаба” сўзига яқин тушуниладиган бир нюанси бўлган. Араб истилоси шу маънода “фатҳ” деб аталган. Лекин агар сиз фатҳ сўзини ўзингиз айтган маънода тушунсангиз, унда нима фарқи қайси сўзни ишлатишнинг – босқинчилик, талон-тарож, яғмо, тасхир, вайронагарчилик, истило, ёпирилиш, вахшийлик...




Лекин ёввойи арабларнинг бирламчи мақсади маҳаллий бойликларни ўмариш бўлганини,
Men buni inkor etaman. Ularning birlamchi maqsadi - Islomga bo'ysunuvchi hududlarni kengaytirish bo'lgan. Boyliklar esa o'z yo'lida talanavergan... Talon-tarojlik urushga xos voqe'lik hisoblanadi... "O'marish" so'zini bu yerda noo'rin ishlatgansiz...

Мен ҳам буни инкор этаман :) . Фақатгина Хулафойи Рошидинни ҳурмат қиламан, қолган халифалар аҳлоқий бузуқ, бесоқолбоз, майпараст, ишратпараст, калтабин, қўрқоқ, тилёғлама, мақтанчоқ бўлишган. Исломни тарқатиш масалалари уларни бир юзу ўн саккизинчи ўринда безовта қилган. Натижа яхши маълум – араб миссионерларининг бесаводлиги туфайли Сўғд ва Бақтрия ерларига форс мусулмонлари жўнатилган, улар ҳам ўта кучли маданиятга эга маҳаллий аҳолига умуман ҳеч қанақа таъсир ўтказа олмагач, “кофир”ларни қириб ташлаш билан муаммони ҳал қилганлар. Шу боис Ўрта Осиёнинг ҳар бурчагида 24-йилдан бошлаб тожик деб аталган форсийзабонлар кўплаб учрайди. Улар асосан форс миссионер ва аскарларининг авлодлари бўлса керак (кейинчалик авж олган ассимиляцияни ҳам унутмаслик лозим).

PS: Мабодо сизнинг диний туйғуларингизга нисбатан ҳакорат деб тушунмаслигингиз учун. Ахборотингиз учун, исломда зўрлаб динга киритиш мумкин бўлмаган, шунингдек, Қуръонда зардуштийлар Китоб аҳли орасида тилга олинади. Шу боис зардуштийлар орасида миссионерлик тарғиботини олиб бориш умуман мумкин бўлмаган. Лекин босқинчилар ўз манфаатлари йўлида Қуръонга қарши боришган. Шунинг учун ислом тарихчилиги анъаналарига суяниб, алданиб қолманг, ҳар нарсага объектив ва танқидий ёндашинг.

[kanishka]

Агар мен Хоразмлик сифатида... араблардан нолисам, Чингизхон ва шу ўринда Темур бобомиздан дарғазаб бўлишим керак.

Мен нолинг деганим йўқ. Бу ўтмиш, уни илмий ўрганиш керак, туйғулар билан ёндашиш ярамайди. Америка 16 асргача ҳиндулар яшаган, ҳозир ким? Англо-сакслар Британияга қачон боришганини биласизми? Испанияга лотинзабонлар қачон борганини-чи? Сиз ҳам бир пайтлар Хоразмга бостириб келган, маҳаллий хоразмликларга озор етказган ўғузларнинг авлодисиз. Халқлар келиб кетаверади, вақт тўхтамайди. Руслар боболаримизни қийратган деб ҳозирги руслардан нафратланиш керак эмас-ку. Ўтмиш билан эмас, бугун билан яшаш лозим. Тарихни титкилайверсангиз, унақада ўзбеклар ўз Ватанида бегона-ю, Ўрта Осиёнинг ҳақиқий эгаси фергантроплар бўлиб чиқади :) . Аммо Ватан, юрт, тарихга бўлган ҳуқуқ масалалари бу тарзда ҳал қилинмайди.

[Bekmirzo]

Фатҳ сўзининг қадимда кўпроқ ижобий маънода, “ғалаба” сўзига яқин тушуниладиган бир нюанси бўлган. Араб истилоси шу маънода “фатҳ” деб аталган. Лекин агар сиз фатҳ сўзини ўзингиз айтган маънода тушунсангиз, унда нима фарқи қайси сўзни ишлатишнинг – босқинчилик, талон-тарож, яғмо, тасхир, вайронагарчилик, истило, ёпирилиш, вахшийлик...
Fikrimcha, qaysi so'zni ishlatishning farqi bor. Avvalo, kontekstga qaraladi. Buni tarixni yaxshi biluvchi inson sifatida siz juda yaxshi bilasiz.


PS: Мабодо сизнинг диний туйғуларингизга нисбатан ҳакорат деб тушунмаслигингиз учун. Ахборотингиз учун, исломда зўрлаб динга киритиш мумкин бўлмаган, шунингдек, Қуръонда зардуштийлар Китоб аҳли орасида тилга олинади. Шу боис зардуштийлар орасида миссионерлик тарғиботини олиб бориш умуман мумкин бўлмаган. Лекин босқинчилар ўз манфаатлари йўлида Қуръонга қарши боришган. Шунинг учун ислом тарихчилиги анъаналарига суяниб, алданиб қолманг, ҳар нарсага объектив ва танқидий ёндашинг.Yo'q, mening diniy tuyg'ularimga aslo ta'sir bo'lgani yo'q. :)
Faqat, shu yuqoridagi belgilangan gapingizga biror isbot keltirib o'tsangiz...

[Gulnora Voisova]

Мен нолинг деганим йўқ.Нолимайман ҳам :)
Сиз ҳам бир пайтлар Хоразмга бостириб келган, маҳаллий хоразмликларга озор етказган ўғузларнинг авлодисиз. Суриштиришимча Хоразмлик араблар авлодидан эканман. Пушкиннинг бобоси Иброҳим Ганнибал билан қони қўшилмаган қариндошмиз :)Бу ўтмиш, уни илмий ўрганиш керак, туйғулар билан ёндашиш ярамайдиСиз тарихчисиз табиийки тарихни ўрганасиз. Мен эса оддий ўқимаган киши сифатида тарихни яхши кўраман холос. Омон Матчон билан Абдулла Ориповга Темур ҳақида қасида ёзишни буюртма қилишса, қайсиниси яхшироқ ёзиши олдиндан маълум ;)

[kanishka]

Fikrimcha, qaysi so'zni ishlatishning farqi bor. Avvalo, kontekstga qaraladi. Buni tarixni yaxshi biluvchi inson sifatida siz juda yaxshi bilasiz.

Men ham bosqinchilik va vahshiylikni juda o`rnida qo`lladim deb hisoblayman.

[kanishka]

Faqat, shu yuqoridagi belgilangan gapingizga biror isbot keltirib o'tsangiz...

Qaysi bir ta`kidga? Targ`ibot olib borilganigami?

[kanishka]

Суриштиришимча Хоразмлик араблар авлодидан эканман. Пушкиннинг бобоси Иброҳим Ганнибал билан қони қўшилмаган қариндошмиз

Qiziq, Xorazmda ham arablar qolgan ekanmi? Unda siz ikki karra bosqinchi ekansiz! :)

[Gulnora Voisova]

Unda siz ikki karra bosqinchi ekansiz!Ўтмиш билан эмас, бугун билан яшаш лозим. :)

[Nigora Umarova]

Омон Матчон билан Абдулла Ориповга Темур ҳақида қасида ёзишни буюртма қилишса, қайсиниси яхшироқ ёзиши олдиндан маълум ;)

Омон Матчонга Жалолиддин Мангуберди ҳақида ёзишга буюртма беришади. ;)

[Colorado]

Шу боис Ўрта Осиёнинг ҳар бурчагида 24-йилдан бошлаб тожик деб аталган форсийзабонлар кўплаб учрайди. Улар асосан форс миссионер ва аскарларининг авлодлари бўлса керак (кейинчалик авж олган ассимиляцияни ҳам унутмаслик лозим
мана шу ердан батафсилрок, плииз
максад нима, тарих ёки сиёсат?

[Bekmirzo]

Faqat, shu yuqoridagi belgilangan gapingizga biror isbot keltirib o'tsangiz...

Qaysi bir ta`kidga? Targ`ibot olib borilganigami?
Quyidagi ta'kidingizga. Juda kuchli gap qilibsiz... Aftidan, din borasida bilimim o'zim o'ylagandan ham kamdek tuyulib qoldi.
Shunga sizdan mana shu gapingizga dalil-isbot so'rayapman. :)


зардуштийлар орасида миссионерлик тарғиботини олиб бориш умуман мумкин бўлмаган.

[kanishka]

Unda siz ikki karra bosqinchi ekansiz!Ўтмиш билан эмас, бугун билан яшаш лозим. :)

Ҳазиллашганимни тушундингиз деб умид қиламан :) .

[kanishka]

мана шу ердан батафсилрок, плииз максад нима, тарих ёки сиёсат?

Нима батафсил бўлсин? Агар тожиклар этногенези қизиқтирса, бу алоҳида мавзу бўлади. Агар гапларимда қанақадир нохуш маъно топиб, мени сиёсатга аралашаяпти деб ўйлаган бўлсангиз, ёки тожикларга нисбатан ҳақорат ишлатилди деб ўйласангиз, адашасиз.

[kanishka]

Faqat, shu yuqoridagi belgilangan gapingizga biror isbot keltirib o'tsangiz...

Qaysi bir ta`kidga? Targ`ibot olib borilganigami?
Quyidagi ta'kidingizga. Juda kuchli gap qilibsiz... Aftidan, din borasida bilimim o'zim o'ylagandan ham kamdek tuyulib qoldi.
Shunga sizdan mana shu gapingizga dalil-isbot so'rayapman. :)


зардуштийлар орасида миссионерлик тарғиботини олиб бориш умуман мумкин бўлмаган.


Йўқ, бу мавзуни бошламаган маъқул. Негаки кўпчилик мусулмонлар бундай нарсаларни ҳазм қила олмайди.
Муқаррар булғамачоқ келиб чиқади :tatice_02: .Аввало, Ҳаж сурасининг 17-оятини ҳар хил талқин ва таржима қилишади. Бу ҳақда русча форумларда жуда кўп бахслашганмиз. Ўзбекча таржимани тўлиқ ўқимаганман, маҳаллий овермайндларимиз нима деб таржима қилишганини билмайман, шунинг учун бахсни бошламаган бўлардим. Саволингиз жавобсиз қолмаслиги учун ҳеч нарсани ишонч билан таъкидламаган ҳолда Қуръонда христианлар, яҳудийлар, собийлар ва маъжусийлар иймонлилар сифатида тилга олинади деб ўқиганман, дея қоламан :) . Агар бу фикр тўғри бўлса, зардуштийлар исломга тарғиб қилинмаслиги лозим эди (чунки ҳақ йўлда бўлардилар). Маъжус - авестача "маг"нинг юнонча шаклидан бўлиши мумкин - "магос". Сосонийлар даврида Зартхуштнинг фаҳрий лақабларидан бири Магупта бўлган (Авестадаги Заратуштротэма билан бир маънода). Арабларда "г" бўлмагани учун "ж" айлантирворишган (Адурбадган - Озарбайжон, Андугон - Андижон, Мехргон - Меҳржон, таг - тож, хараг - ҳирож, зиг - зиж ва ҳоказо ва ҳоказо).

Бундан ташқари, Қуръонда зўрлаб динга киритиш қатъиян маън этилган. Чорёрлардан кейинги чалахалифалар нималар қилганини яхши биласиз.

[Bekmirzo]

Ro'paramdan bir yangilik chiqib qoldi shekilli, deb o'ylagandim, shu ham o'xshamadi... ;)