Просмотр полной версии : Адабиётдан ахволлар кале :)
AbuMuslim
04.09.2008, 02:19
Бу мавзуда юзерлар адабиёт ва адабиёт тарихи бўйича саволлар беради... ва бошка юзерларнинг саволларига жавоб топади...
Савол:
1) 15 аср шеърияти такомилида ўзига хос ўринга эга, катта итедод сохиби, Хазрати Навоий таъбирича "Маликул-калом" бўлган ва туюқ жанрининг устаси ким бўлган? Ижодидан намуна...
2) Насимий ким бўлган ва у хакида тўгрисида кўпрок маълумот берсангиз;
1. Қайси даврда ва қайси қозилар тарафидан қатл этилган?
2. Насимийнинг шаккоклиги нимадан иборат бўлган?
3. Ўтмишда инсоннинг терисини шилиш жазоси хам мавжуд бўлганми?
Behzod Saidov
04.09.2008, 13:25
1) 15 аср шеърияти такомилида ўзига хос ўринга эга, катта итедод сохиби, Хазрати Навоий таъбирича "Маликул-калом" бўлган ва туюқ жанрининг устаси ким бўлган? Ижодидан намуна...
Lutfiy (http://uz.wikipedia.org/wiki/Lutfiy).
Ijodidan namunalar (http://www.ziyouz.com/index.php?option=com_content&task=view&id=440&Itemid=217):
Necha dedim:"Ul sanamg'a bormag'in!"
Qilmadi ul tark oxir bormag'in.
Munchakim,xudraylig' ko'rguzdi ul,
Aql hayrat qildi tishlab barmog'in.
Men sening ishqingdin,ey dil, bandaman,
Vah,qachon eytkayman ul dilbanda man.
Bevafolarg'a meni qilding asir,
Sen menga sultonsan,ey dil, bandaman.
Shohruh Rahmat
04.09.2008, 16:56
2) Насимий ким бўлган ва у хакида тўгрисида кўпрок маълумот берсангиз;
1. Қайси даврда ва қайси қозилар тарафидан қатл этилган?
2. Насимийнинг шаккоклиги нимадан иборат бўлган?
3. Ўтмишда инсоннинг терисини шилиш жазоси хам мавжуд бўлганми?
1. Насимий (1370-1417йй) Темур ва Темурийлар хукмронлик килган вакти Озарбайжонда тугилган шоир булиб, эътикоди бузилган деб хисоблангандан кейин узок вакт яширинб юрганидан кейин Халеб шахрида султон Муййад буйруги билан териси шилиниб улдирилган.
2. Шаккоклиги асосан Мансур Халложнинг "Ан-ал-Хак", яъни "Мен Худоман" деган гоясининг издоши ва давомчиларидан булганлиги ва Темур ва Темурийлар сиёсатига карши булганлигида.
3. Мавжуд булган, Насимийнинг катли бунга исбот. Бошкаларга ибрат булиши учун шундай катл тури танланган.
Мендаги маълумот факат шу, биронтада кушимча булса факат хурсанд булгаймен.
Nigora Umarova
04.09.2008, 17:05
Насимий хакида туркман шоирлари - Дурди шоир ва Махтумкулининг саволу жавобида хам куйидаги сатрлар бор:
Дурди шоир:
У нимадир, емадилар - туйдилар?
У нимадир, улуг кунга куйдилар?
Ул ким эди, товонидан суйдилар?
Шоир булсанг, шундан бизга хабар бер!
Махтумкули:
У дийдордир-емадилар туйдилар,
У намоздир-киёматга куйдилар.
Насимийни товонидан суйдилар,
Биздан салом булсин, жавобимиз-шу!
AbuMuslim
07.09.2008, 21:17
3) Алишер Навоий билан Бинои орасида кандайдир зиддиятлар бўлганми?
4) Зарифахоним ... нинг "Менинг Ойбегим" асарида хазрати Алишер Навоий ва сарой ахлининг "приколи" хакида бир киска эпизод бор... Шу эпизод хакида тўхталсангиз... : )
Nigora Umarova
10.09.2008, 17:41
3) Алишер Навоий билан Бинои орасида кандайдир зиддиятлар бўлганми?
Накл килишларича, хазрати Низомиддин мир Алишер Навоий ва Биноий туркий тилда ижод килиш борасида хеч келиша олмас эканлар. Хазрат Навоий туркий тилнинг бойлигини айтсалар, Биноий буни инкор килар экан. Биноий Алишер Навоийнинг жигига тегишни яхши курар экан. Бу хакида куйидаги ривоят бор.
Маълумки, Навоий форсий шеърларига Фоний деб тахаллус куйганлар. Бир куни Навоий ва Биноий кучадан утиб кетаётиб, бир кучук уз кучукваччаларини корнини туйдириб ётганини куради. Шунда Биноий Навоийнинг жигига тегиш учун,
- Хазрат, бу Фоний дунёда нима киларди кучукваччаларни бокиб?- дейди.
Хазрат Навоий эса,
- Асло ундай дея курманг. Икки-уч ой утгач Бинойидек итвачча булиб етишурлар-дея жавоб кайтарадилар.
Хазрат Навоий ва Биноий можаролари "Эл деса Навоийни" китобида ривоятлар ила ва П. Кодировнинг "Юлдузли тунлар" асарида кисман баён этилган.
AbuMuslim
15.09.2008, 01:22
Адабиёт бешак жуда зарур фан, аммо назаримда хозирги ёшларнинг аксар кисми адабиётга кизикмайдими дейман?
Бугунги ёшларнинг адабиётга кизикмаслигига табиийки узига яраша сабаблар бор. Бу аввало жамиятда адабиётга булган мунособат ва бугунги адабий муҳит билан боглик.
Масалан, ушбу йил туркий оламда Қошғарийнинг 1000 йиллиги кенг нишонланмокда. Аммо, Ўзбекистон Ёзувчилар уюшмаси шу билан боглик бирон лойиха ва тадбир уюштиргани йук. Утказган такдирда хам кенг жамоатчилик бундан бехабар. Юбилей юзасидан туркий тилли 17 давлатда "Халкаро хикоялар танлови" эълон қилинди. Унга кўра, ҳар бир мамлакатда Ёзувчилар уюшмаси юбилей мунособати билан Республика хикоялар танловини уюшитириши ва голиб булган учталикни Халкаро танловга тавсия этиши лозим эди. Афсуски, бизда мазкур танлов уюштирилмади. Вахолангки, Халкаро танлов ташкилотчилари республикадаги голиблар учун 500, халкаро танлов голиблари учун эса 2000 евродан кам булмаган мукофот пулларини ажратган эди.
Ҳар холда танловда иштирок этиш лаёкатига эга булган яхшигина ижодкор, хикоянавис ёшларимиз купчиликни ташкил этарди.
Демак-ки, адабий жараёнлрга бефарқлик кўп ҳолларда Ёзувчилар уюшмаси фаолияти билан ҳам боғлиқ!
Бугунги ёшларнинг адабиётга кизикмаслигига табиийки узига яраша сабаблар бор. Бу аввало жамиятда адабиётга булган мунособат ва бугунги адабий муҳит билан боглик.
Масалан, ушбу йил туркий оламда Қошғарийнинг 1000 йиллиги кенг нишонланмокда. Аммо, Ўзбекистон Ёзувчилар уюшмаси шу билан боглик бирон лойиха ва тадбир уюштиргани йук. Утказган такдирда хам кенг жамоатчилик бундан бехабар. Юбилей юзасидан туркий тилли 17 давлатда "Халкаро хикоялар танлови" эълон қилинди. Унга кўра, ҳар бир мамлакатда Ёзувчилар уюшмаси юбилей мунособати билан Республика хикоялар танловини уюшитириши ва голиб булган учталикни Халкаро танловга тавсия этиши лозим эди. Афсуски, бизда мазкур танлов уюштирилмади. Вахолангки, Халкаро танлов ташкилотчилари республикадаги голиблар учун 500, халкаро танлов голиблари учун эса 2000 евродан кам булмаган мукофот пулларини ажратган эди.
Ҳар холда танловда иштирок этиш лаёкатига эга булган яхшигина ижодкор, хикоянавис ёшларимиз купчиликни ташкил этарди.
Демак-ки, адабий жараёнлрга бефарқлик кўп ҳолларда Ёзувчилар уюшмаси фаолияти билан ҳам боғлиқ
Ўзбекистон Ёзувчилар Уюшмаси Махмуд Қошғарийнинг уйғур иллатига мансуб эканлигини нихоят инобатга олган кўринади. Сиёсий ахвол эса ўзингизга маълум, йил бошидан бери турли хил экстремистлар ХХР нинг ШУАР (Шинжон Уйғур Автоном Райони)да кўп сонли террористик қўпорув харакатларини олиб боришди. Узбекистон эса Шанхай Хамкорлик Ташкилоти қаторида ХХР билан терроризмга қарши курашда кенг миқёсли хамкорлик олиб бормоқда. Бундан ташқари бизнинг спортчилар Олимпиадада иштирок этиши керака эди. Шу пайтда бизда бирдан "қандайдир" уйғур мутаффакири ва адибининг юбилейига бағишлаб танлов ва тадбирлар олиб борилиши ноўринроқ булиб кўринган бўлса ажаб эмас. :)
Умуман, ёшларнинг адабиётга қизиқмаслиги Ёзувчилар Уюшмасига қоронғу.
Улар ўқувчилар эмас ёзувчилар уюшмаси ахир...:)
Nigora Umarova
17.09.2008, 09:43
Адабиёт бешак жуда зарур фан, аммо назаримда хозирги ёшларнинг аксар кисми адабиётга кизикмайдими дейман?
Мухтарам АбуМуслим!
Адабиётга кизикувчи ёшларимиз талайгина топилади. Буни мен ёшлар мухитида фаолият олиб борувчи сифатида айтмокдаман.
Бирок улар форумимиздаги Сиз очган мавзудан бехабарлар...
Nigora Umarova
17.09.2008, 11:02
Бугунги ёшларнинг адабиётга кизикмаслигига табиийки узига яраша сабаблар бор. Бу аввало жамиятда адабиётга булган мунособат ва бугунги адабий муҳит билан боглик.
Масалан, ушбу йил туркий оламда Қошғарийнинг 1000 йиллиги кенг нишонланмокда. Аммо, Ўзбекистон Ёзувчилар уюшмаси шу билан боглик бирон лойиха ва тадбир уюштиргани йук. Утказган такдирда хам кенг жамоатчилик бундан бехабар. Демак-ки, адабий жараёнлрга бефарқлик кўп ҳолларда Ёзувчилар уюшмаси фаолияти билан ҳам боғлиқ!
Хар бир миллатнинг миллат эканлигини курсатиб ерувчи оинаи жахони унинг тили ва адабиётидур.
Абдулла Авлоний
Хурматли Хусан Тангриев!
Кенг жамоатчилик Махмуд Кошгарийнинг минг йиллик таваллуди нишонланишидан бехабар экан, нечун журналист сифатида тадбирнинг нишонланиши хакидаги маълумотлар билан кенг жамоатчиликни таништирмадингиз? Ёзувчилар уюшмасига бориб у ердагилар Юнесконинг бу карори билан таниш ёки нотаниш эканликлари билан кизикмадингиз?
Адабий жараёнларга бефаркликда Ёзувчилар уюшмасини айблаш нотугри деб уйлайман.
Nigora Umarova
17.09.2008, 11:09
Ўзбекистон Ёзувчилар Уюшмаси Махмуд Қошғарийнинг уйғур миллатига мансуб эканлигини нихоят инобатга олган кўринади.
XI асрларда умумтуркий халкларни (тугрироги уруг-кабилаларни) уйгур ёки узбек деб ажратилмаганлиги тарихий манбалардан маълум-ку!..
Бугунги ёшларнинг адабиётга кизикмаслигига табиийки узига яраша сабаблар бор. Бу аввало жамиятда адабиётга булган мунособат ва бугунги адабий муҳит билан боглик.
Масалан, ушбу йил туркий оламда Қошғарийнинг 1000 йиллиги кенг нишонланмокда. Аммо, Ўзбекистон Ёзувчилар уюшмаси шу билан боглик бирон лойиха ва тадбир уюштиргани йук. Утказган такдирда хам кенг жамоатчилик бундан бехабар. Демак-ки, адабий жараёнлрга бефарқлик кўп ҳолларда Ёзувчилар уюшмаси фаолияти билан ҳам боғлиқ!
Хар бир миллатнинг миллат эканлигини курсатиб ерувчи оинаи жахони унинг тили ва адабиётидур.
Абдулла Авлоний
Хурматли Хусан Тангриев!
Кенг жамоатчилик Махмуд Кошгарийнинг минг йиллик таваллуди нишонланишидан бехабар экан, нечун журналист сифатида тадбирнинг нишонланиши хакидаги маълумотлар билан кенг жамоатчиликни таништирмадингиз? Ёзувчилар уюшмасига бориб у ердагилар Юнесконинг бу карори билан таниш ёки нотаниш эканликлари билан кизикмадингиз?
Адабий жараёнларга бефаркликда Ёзувчилар уюшмасини айблаш нотугри деб уйлайман.
Эътирозларинггиз ўринли.Танлов ҳақида камина Туркиядаги ўртоқларимдан бири орқали хабар топдим. Ва афсуски,танлов муддати тугашига саноқли кунлар қолган бир пайтда. Танловга Ўзбекистон бўйича маъсул шахс этиб ёзувчиТохир Каххор тайинланган экан. Аввалига ёзувчилар уюшмасидан бу кишини топиш бироз қийин кечди. Бошқалар эса танлов ҳақидаги саволларимга елка қисишди. Ниҳоят, баъзи журналлар таҳририятлари билан боғланиб, Тоҳир аканинг уй манзили ва телефонларини топиб боғландик.
Тоҳир Қаҳҳор танлов бўйича Ёзувчилар уюшмасига айтганлигини, бирон-бир журнал танловни ўтказишни ўз зиммасига олиши лозимлигини таъкидлади. Яъни ёшлар ҳикояларини аввал ўша журналга жўнатишади. Журнал ғолиб деб билган иштирокчилар Туркияга йўлланма олади. Афсуски, биронта таҳририят танлов бўйича ваколатни ўз зиммасига олмаган экан. Ёзувчи у билан яна 2 ҳафталардан кеийн боғланишимизни сўради. Бу пайтда эса танлов тугашига 1 кун қолганди.
Шунга қарамай, мен ўзим таниган-танимаган баъзи ижодкор ёшларни воқиф этишга харакат қилдим.
Танловда иштирок этишнинг яна бир усули бор эди - хикояларни танлов электрон манзилига жўнатиш.
Ёш ижодкорлар Азиза Хайитова, Даврон Тожиалиев, Саид Қорабоева ва машҳур ёзувчимиз Абдуқаюм Йўлдошевларнинг танлов электрон манзилига ўз ижод намунларини юборишганини шахсан биламан.
Аммо, бундан бирон наф чикишига ишонмайман. Чунки,ўзбек тилида жўнатилган ҳикояларни барибир бизнинг Ёзувчилар уюшмаси саралаб, яхшиларини аниқлаб бериши лозим-ку... Эхтимол, танлов ташкилотчилари юборилган хикояларни Ёзувчилар уюшмасига қайтариб жўнатишар.
Республикаладаги ғолиблар тахминан 1 августда, халкаро танлов голиблари эса ушбу ойда эълон қилиниши лозим эди. Аммо, шахсан менинг электрон манзилимга танлов бўйича ҳали биронта ҳам хат келгани йўқ.
Туркиядаги ўртоғим билан яна боғландим, натижалар ҳали эълон қилинмаганини таъкидлади. Бу ҳақида чуқурроқ суриштириб яна хабардор этаман. Танлов ҳақида 3 та журнал таҳририятига мурожаат қилганман, ҳаммаси кеч олиб келгансиз деган баҳонада уни чоп этишмади. (Тахририят номларини айтолмайман, узр)
Nigora Umarova
17.09.2008, 14:07
Махмуд Кошгарийнинг 1000 йиллигини нишонланиши (http://madaniyat.zn.uz/371#more-371)хакида www.madaniyat.zn.uz da xabarcha qoldirgan edik.
Адабий жараёнларга бефаркликда Ёзувчилар уюшмасини айблаш нотугри деб уйлайман.
Бугун замон шиддатли тус олган. Эътибор, диққат бўш қолди дегунча ўзига жалб этадиган воситалар кўпайгандан кўпаймоқда. Мобил телефон, Интернет, шоу бизнес, сариқ матубот ва хок... Бундай вазиятда чеккагинада мунғайиб турган адабиёт оламига ким ҳам назар солгиси келарди. Маза қилиб клип кўрилади - ярим-яланғоч қизлар. хорижий автомобил, экрандаги ширин ҳаёт; Интернетга кирилади - чат, агент бор-ки янги дўстлар, (қўпол айтганда - жазманлар) топишга имкон беради. Китобга бало борми, қўлимда сотка бўлса - ичида ҳамма нарса бор! Ўйин дейсизми, клипми, фавкулотда видеолавхаларми хуллас барчаси...
Диққатни чалғитадиган воситалар кўпаймоқда. Бундай вазиятда эътиборни адабиётга қаратишда бош ваколатни, вазифани кимдир зиммасига олиши лозим. Хўш, ким? Шубҳасизки, адабий олам билан шуғулланувчи ташкилот - Ёзувчилар уюшмаси! Улар жамиятимизда адабий ривожланиш, ёшлар орасида адабиётни тарғиб қилишга маъсул . Ва менимча энг асосий вазифалари ҳам шу. Мазкур вазифа ўз ўрнида адо этилмаганидан кейин табиийки - ёшлар кўнггил эҳтиёжларини бошқа воситалардан қондиришади. Чунки, ёшлар номи билан ёшлар! Мукаммал шахс бўлганларида эди Ёзувчилар уюшмасига иш ҳам қолмаган бўларди.
Камина ёшларнинг адабий бефарқлигига Ёзувчилар уюшмаси тўла айбдор демаяпман, бунинг сабаблари бутунлай бошқа воқеа-ходисалар билан боғлиқ. Айтмоқчи бўлганим, адабий тарғибот-ташвиқот ишлари сусайиб қолгандек. Эътиборни ўзларига жалб эта олишмаяпти. Ваҳолангки, яхши асарлар ҳозир ҳам ёзиляпти. "Жазирамадги одамлар", "Исён ва итоат" ва хок... Қисқаси, соддат тилда айтсак, реклама керак...
Nigora Umarova
17.09.2008, 14:26
... адабий тарғибот-ташвиқот ишлари сусайиб қолгандек. Эътиборни ўзларига жалб эта олишмаяпти. Ваҳолангки, яхши асарлар ҳозир ҳам ёзиляпти. "Жазирамадги одамлар", "Исён ва итоат" ва хок... Қисқаси, содда тилда айтсак, реклама керак...
Адабий таргибот-ташвикот ишларини кай тарзда олиб боришни маслахат берган булардингиз?
Nigora Umarova
17.09.2008, 14:33
...содда тилда айтсак, реклама керак...
Яхши асар рекламага мухтож булмайди. Биргина мисол: "Шайтанат" асари 1991 йилда "Шарк юлдузи" журналида ойма-ой чоп этилганди. Ёзувчи асарини чоп этиш учун "Ёзувчи" нашриётига мурожаат килганида асарини кабул килишмайди. "Шарк" нашриёти асарни куркмай 5 минг нусхада чоп эттиради. Шундан сунг асар халк орасида оммалашиб, кайта-кайта нашр этилмокда. Хохлаган инсондан- у тадбиркор буладими, зиёлими, укувчими кайси китобни укиганини сурасангиз укиган адабиётлари орасида, албатта, "Шайтанат" булади.
Nigora Umarova
17.09.2008, 14:57
Шубҳасизки, адабий олам билан шуғулланувчи ташкилот - Ёзувчилар уюшмаси! Улар жамиятимизда адабий ривожланиш, ёшлар орасида адабиётни тарғиб қилишга маъсул .
Ёзувчилар уюшмаси уз номи билан адибларни уюштиришга, адабиётни ривожланишига, ёш ижодкорларни куллаб-кувватлашга масъул. Бирок адабиётни таргиб килишга эмас!
Хозирча мавзунинг бу масаласини шундай колдириб турайлик.
Сизнинг саволларингизга якин кунларда Ёзувчилар уюшмасидан бирор бир вакил жавоб беради.
Nigora Umarova
20.09.2008, 12:34
Рухсатингиз билан мен хам адабиёт мухлислари булмиш форумдошларимизга савол берсам.
Ёзувчи Ойбекнинг "Навоий" романида "Ёглоки Алишерий" сузи келади. "Ёглоки Алишерий" нимани англатади?
Nigora Umarova
24.09.2008, 14:27
Рухсатингиз билан мен хам адабиёт мухлислари булмиш форумдошларимизга савол берсам.
Ёзувчи Ойбекнинг "Навоий" романида "Ёглоки Алишерий" сузи келади. "Ёглоки Алишерий" нимани англатади?
Жуда мураккаб савол берганга ухшайман. Жавоб бергувчилар топилмаяпти...
Nigora Umarova
30.09.2008, 15:29
Ёзувчи Ойбекнинг "Навоий" романида "Ёглоки Алишерий" сузи келади. "Ёглоки Алишерий" нимани англатади?
Низомиддин мир Алишер Навоий хазратларининг тишлари огриб колади ва уша пайтларда ёглок деб аталган шойи румол билан тишларини атрофини боглаб оладилар. Мир хазратлариги ихлослари баланд булган Хирот аёллари уртасида румолни шундай тарзда ураш урф(мода) булади хамда румолнинг бундай уралиши "ёглоки Алишерий" деб аталади.
AbuMuslim
03.10.2008, 03:11
"Мантикут тайр" кимнинг асари
1. Алишер Навоий
2. Фариддидин Аттор
3. Жалолиддин Румий
4. Абдурахмон Жомий
5. Хусрав Дехлавий
6. Хамза Хакимзода Ниёзий
"Девони луғат ат-турк" кимнинг каламига мансуб
1. Юсуф Хос Хожиб
2. Махмуд Кашғорий
3. Алишер Навоий
4. Абдурахмон Жомий
5. Гулханий
6. Зулфия
...Чун форсий жрди нукта шавки,
Озрок эди анда турк завки
Ул тил била назм бўлди малфуз
Ким форсий англар, ўлди махзур
Мен туркча боғлабон ривоят,
Килдим бу фасонани хикоят
1. Лисонут тайр
2. Мухокамат луғатайн
3. Лайли ва Мажнун
4. Фарход ва Ширин
5. тўғри жавоб йўк... :)
Behzod Saidov
03.10.2008, 08:13
"Мантикут тайр" кимнинг асари
2. Фариддидин Аттор
"Девони луғат ат-турк" кимнинг каламига мансуб
2. Махмуд Кашғорий
...Чун форсий жрди нукта шавки,
Озрок эди анда турк завки
Ул тил била назм бўлди малфуз
Ким форсий англар, ўлди махзур
Мен туркча боғлабон ривоят,
Килдим бу фасонани хикоят
1. Лисонут тайр
2. Мухокамат луғатайн
3. Лайли ва Мажнун
4. Фарход ва Ширин
5. тўғри жавоб йўк...
Bunisini eslolmadim. Menda to'g'ri javob yo'q. :)
Nigora Umarova
03.10.2008, 09:42
...Чун форсий жрди нукта шавки,
Озрок эди анда турк завки
Ул тил била назм бўлди малфуз
Ким форсий англар, ўлди махзур
Мен туркча боғлабон ривоят,
Килдим бу фасонани хикоят
1. Лисонут тайр
2. Мухокамат луғатайн
3. Лайли ва Мажнун
4. Фарход ва Ширин
5. тўғри жавоб йўк...
Bunisini eslolmadim. Menda to'g'ri javob yo'q. :)
Бу хазрат Низомиддин мир Алишер Навоийнинг "Хамса"ларидаги "Лайли ва Мажнун" достонидан.
AbuMuslim
03.10.2008, 16:09
"Девони луғат ат-турк" Ўзбек тилига ким таржима килган?
Nigora Umarova
03.10.2008, 16:15
"Девони луғат ат-турк" Ўзбек тилига ким таржима килган?
“Devoni lug’otit turk” asarining asl qo’lyozmasi bizgacha yetib kelgan emas. Uning yozilgan sanadan 200 yil o’tgach ko’chirilgan birdan-bir nusxasi Istanbul kutubxonasida saqlanmoqda. Uch jilddan iborat bu kitob 1939-1941-yillarda hozirgi turk tiliga tarjima qilinib nashr etilgan.
O’zbekistonda “Devon”ning birinchi tadqiqotchisi va qisman noshiri professor Fitratdir. Bu asarni filologiya fanlari doktori, taniqli tilshunos olim Sodiq Mutallibov hozirgi o’zbek tiliga ag’dargan.
AbuMuslim
04.10.2008, 00:52
нигора хоним... Содик Муталлибовнинг ўзбек тилига таржима килган асарини топса бўладими... ёрдам бера олсизми...
хозир мен Козоғистондан нашрдан чиккан "Девони луғат ат-турк" китобини ўкиб чикдим... русчага таржима килишибди... роса зўр китоб...
Nigora Umarova
05.10.2008, 12:14
Нигора хоним... Содик Муталлибовнинг ўзбек тилига таржима килган асарини топса бўладими... ёрдам бера оласизми...
Китоб сунгги марта 3 том килиб 1960 йилларда чоп этилган. У юзасидан бир катор илмий ишлар килинган. Асарнинг тили юасидан килинган илмий ишлар билан танишман.
Китобнинг 1960 йилларда чиккан нусхаси билан танишиб чикишга муяссар булганман. Афсусларким, китоб шахсий кутубхонамда мавжуд эмас. Бу борада машхур филолог олим, тилшунос Алибек Рустамийга мурожаат килишингизни маслахат бераман. Китоб уларда мавжуд ва мухтарам зот Шаркшунослик институтида фаолият олиб борадилар.
хозир мен Козоғистондан нашрдан чиккан "Девони луғат ат-турк" китобини ўкиб чикдим... русчага таржима килишибди... роса зўр китоб...
Китобдан этнографияга, тилга, тарихга, туркий халкларнинг маданиятига оид куп нарсаларни урганса булади.
Менга асардаги маколлар купрок ёккан.
Nigora Umarova
08.10.2008, 09:55
хозир мен Козоғистондан нашрдан чиккан "Девони луғат ат-турк" китобини ўкиб чикдим... русчага таржима килишибди... роса зўр китоб...
Менга асардаги маколлар купрок ёккан.
Ermaguga bulut yo’q bo’lur.
Yalqovga bulut ham yuk bo’ladi.
Erik erni yag’lig’, ermagu bashi qanlig’.
Tirishqoqning labi yog’liq, erinchoqning boshi qonlig’.
Erdamsizdan qut chertilur.
Hunar va odob fazilatlari bo’lmagan kishidan baxt va davlat ketadi.
Kichikda qatig’lansa, ulg’azu sevnur.
Yoshlikda tirishib, harakat qilgan odam, katta bo’lgach sevinadi.
Qush qanatin, era tin.
Qush qanoti bilan, er oti bilan.
Etli, tirnaqli ezirmas.
Etni tirnoqdan ajratib bo’lmaydi.
Kuzaku uzun bo’lsa, alik kuymas.
Ko’sov uzun bo’lsa, qo’l kuymaydi.
Bir qarg’a bilan qish kelmas.
Keng to’n o’bramas, kengashlik bilig artamaz.
Keng to’n to’zimaydi, kengashli ish buzilmaydi.
Yalngus qaz utmas.
Yolg’iz g’oz tovush chiqarmaydi (sayramaydi).
Qut belgusi bilik.
Bilim – baxt elgisi.
Qo’rqmish kishiga qo’y bashi qo’sh ko’rinur.
Qo’rqqan kishiga yolg’iz qo’yning boshi ham qo’sh ko’rinadi.
Qarg’a qarisin kim bilur, kishi alasin kim tapar.
Qarg’aning qarisini kim biladi, kishining olasini kim topa oladi.
Tilin tugmishin tishin yazmas.
Til bilan tugilganin, tish bilan yechib bo’lmas.
Erdam bashi til.
Odobning boshi til.
Tulku o’z iniga ursa, ujuz bo’lur.
Tulki o’z uyasiga qarab ulisa qo’tir bo’ladi. (Bu maqol o’z elini, urug’ini va mamlakatini yomonlovchilarga qarata aytiladi).
Erik erni yag’lig’, ermagu bashi qanlig’.
Tirishqoqning labi yog’lik, ermagu bashi qanlig’. (Bu maqol yalqovlikni tashlashga , g’ayrat bilan ishlashga undab aytiladi).
Suv ichirmasga sut ber.
Senga yomonlik qilgan odamga ham yaxshilik qil degan ma’noda aytilgan.
O’kuz azaqi bo’lg’incha, buzag’u bashi bo’lsa yik.
Ho’kizning oyog’I bo’lguncha, buzoqning bashi bo’lsa yik.
(Mustaqillik bo’ysunishdan yaxshi).
Tavg’ach xanning to’rqusi telim, tenglamazib bichmas.
Qoraxitoy xoqonining ipak gazmoli ko’p, lekin o’lchamay kesilmaydi.
(Bu maqol ishni boshida puxta qilishga undab, isrofgarchilikka qarshi aytilgan).
Uma kelsa, qut kelar.
Mehmon kelsa baraka keladi.
Qiz kishi savi yo’rig’li bo’lmas.
Baxil odam obro’ topmaydi.
Nigora Umarova
09.10.2008, 14:51
Савол: "Девони луготит турк" асарида Афросиёб хакида гап кетади.
Афросиёб ким ва туркийлар уни кандай аташган?
Афросиёбнинг Барман, Барсган, Каазга кандай алокаси бор?
Nigora Umarova
13.10.2008, 16:51
Савол: "Девони луготит турк" асарида Афросиёб хакида гап кетади.
Афросиёб ким ва туркийлар уни кандай аташган?
Афросиёбнинг Барман, Барсган, Каазга кандай алокаси бор?
Жавоб бериш муддати 15 октябргача, жавоблар булмаса жавобини ёзиб колдираман.
Nigora Umarova
13.10.2008, 16:54
нигора хоним... Содик Муталлибовнинг ўзбек тилига таржима килган асарини топса бўладими... ёрдам бера олсизми...
Мухтарам Абу Муслим!
Бизда 2006 йилда Салима Рустамийнинг "Девони луготи-т-туркда"ги лингвистик атамалар" деган китоб чиккан экан.
Nigora Umarova
16.10.2008, 10:46
Савол: "Девони луготит турк" асарида Афросиёб хакида гап кетади.
Афросиёб ким ва туркийлар уни кандай аташган?
Афросиёбнинг Барман, Барсган, Каазга кандай алокаси бор?
Жавоб бериш муддати 15 октябргача, жавоблар булмаса жавобини ёзиб колдираман.
Alp Er To’nga – turklarning qadimiy qahramoni. Yusuf Xos Hojib forslar uni Afrosiyob deb atashlarini yozgan. Mahmud Qoshg’ariy:- “Afrosiyobi Qashqarda – O’rdukant shahrida turar edi”, - deb ko’rsatadi. To’nga Alp Er – yo’lbars kabi kuchli bahodir odam, demakdir. Shuningdek, uning Barman, Barsg’an degan o’g’illari hamda Qaz ismli qizi haqida ham ma’lumotlar saqlanib qolgan. Qaz haqida quyidagi ma’lumotlar keltirilgan: “Qaz – Afrosiyob qizining nomidir. Qazvin shahrini shu qurgandir. Bu so’zning asli qaz o’yini – g’oz o’ynaladigan joy demakdir… Qizning otasi To’nga Alp Er- Afrosiyobdir.U Tahmuraspdan 300 yil keyin Marvni bino qilgan. Ba’zilar Movarounnahrni turklar o’lkalaridan deb bilganlar. U Yankanddan boshlanadi. Uning bir oti Dizro’yindir. U sariqligiga ko’ra mis shahri demakdir. Buxoroga yaqindir. Bu yerda Afrosiyobning qizi – Qazning eri Siyovush o’ldirilgan. Majusiy – otashparastlar har yilibu yerga kelib, Siyovush o’lgan joy atrofida yig’laydilar. Mollar so’yib, qurbonlik qiladilar… ”
Масалан, ушбу йил туркий оламда Қошғарийнинг 1000 йиллиги кенг нишонланмокда. Юбилей юзасидан туркий тилли 17 давлатда "Халкаро хикоялар танлови" эълон қилинди. Унга кўра, ҳар бир мамлакатда Ёзувчилар уюшмаси юбилей мунособати билан Республика хикоялар танловини уюшитириши ва голиб булган учталикни Халкаро танловга тавсия этиши лозим эди.
Бир неча кун аввал танловнинг натижалари эълон қилинди. Унга кўра мазкур танловда Ўзбекистон бўйича Назар Эшонқул 1-ўринни қўлга киритди. Тўлиқ тафсилотларни имкон қадар тезроқ эътиборингизга ҳавола этамиз.
Umida Shodiyeva
16.01.2009, 17:51
Nega endi bexabar ,bo'lar ekanmiz?! Mana xabrdor bo'ldik hamda ushbu fikrni aytamiz. Hozirgi kunimizning yoshlari ya'ni tengdoshlarimiz, ba'zan o'zbegimning badiiy san'atini qay darajada hurmatga ega ekanligini unutib qo'yishayotgandur,ammo adabiyotni " dil torlarini chertuvchi so'z kalitlarini o'rgatadurg'on ilm " deb ataguvchi yoshlar ham bor. Shu fikrimga qarshi chiqmasangiz kerak ,aziz yurtdosh va forumdosh!
AbuMuslim
16.01.2009, 22:29
савол-жавобларимизни давом этирсак...
Хазрати Алишер Навоийнинг "Садди Искандарий" достонида шох Искандар тахтга кандай эришади...?
1. Маликага уйланиб (шох бўлади)
2. Сарой тўнтариши оқибатида...
3. Отасини ўлдириб...
4. Халк талаби бўйича
5. Искандар шох бўлмаган...
6. Бу ерда тўғри жавоб йўк...
"Обид кетмон" қиссасининг муаллифи ким?
1. Тоҳир Малик
2. Ғофур Ғулом
3. Эркин Воҳидов
4. Фитрат
5. Абудлла Қодирий
6. Айний
7. Чўлпон
8. Хамза
9. Пирмқул Қодиров
10. Муҳаммад Юсуф
Sulhiya Gaziyeva
17.01.2009, 12:18
савол-жавобларимизни давом этирсак...
Хазрати Алишер Навоийнинг "Садди Искандарий" достонида шох Искандар тахтга кандай эришади...?
1. Маликага уйланиб (шох бўлади)
2. Сарой тўнтариши оқибатида...
3. Отасини ўлдириб...
4. Халк талаби бўйича
5. Искандар шох бўлмаган...
6. Бу ерда тўғри жавоб йўк...
"Обид кетмон" қиссасининг муаллифи ким?
1. Тоҳир Малик
2. Ғофур Ғулом
3. Эркин Воҳидов
4. Фитрат
5. Абдулла Қодирий
6. Айний
7. Чўлпон
8. Хамза
9. Пиримқул Қодиров
10. Муҳаммад Юсуф
1."Saddi Iskandariy" Navoiy "Xamsa" sidagi eng yirik dostondir.
Bu asar G'arb va Sharqdagi eng mashhur siymo jahongir Iskandarga bag'ishlangan. Iskandarni G'arbda Aleksandr makedonskiy deb atashgan. 336 -yilda otasi Filipp o'ldirilgach, taxtga chiqadi. Dostonda filippning nomi Faylaqus deyiladi. 330-yilda iskandar 26 yoshida Doro III ni yengib, Eronni egallaydi. 329-yilda Markaziy Osiyoga kirib keladi. U 323-yilda 33 yoshida vafot etadi.
Faylaqus Tangridan farzand so'raydi. Bir kuni ovdan qaytarkan, shaharga kiraverishdagi vayronada yangi ko'zi yorigan ayolga duch keladi. Chaqaloq o'g'il bola bo'lib, sergak, ona esa o'lib qolgan ekan. Unga iskandar deb nom qo'yib, uning tarbiyasi bilan shug'ullanadi. O'limi oldidan esa uni valliahd etadi va o'z o'rniga shoh qilib qo'yadi.
2. "Obid ketmon" asarini "Adabiyot" kitobimdagi manbalardan bilaman, biroq kitobni o'qimaganman.
AbuMuslim
17.01.2009, 17:22
Хали жавоб тўлиқ бўлмасада яна кўшимча савол бериб ўтсам...
Мумтоз адабиётимиздаги Искандар "обрози" бу Александр Македонскийми ёки бошка Искандарми?
Nigora Umarova
17.01.2009, 17:30
Хали жавоб тўлиқ бўлмасада яна кўшимча савол бериб ўтсам...
Мумтоз адабиётимиздаги Искандар "образи" бу Александр Македонскийми ёки бошка Искандарми?
Адабиётшунос олим Бегали Косимов "Садди Искандарий"даги Искандарни Алишер Навоий тарихий шахс- Александр Македонский-Искандарга прототип килиб олганлигини ёзган.
Nigora Umarova
17.01.2009, 18:07
Искандарнинг тарихий шахс дейишга асосий омиллар куйидагилардир: Шаркда у Искандар Зулкарнайн дейилган. "Зулкарнайн" сузининг икки хил маъноси бор: биринчи маъноси шохли дегани. Хозиргача хам гап орасида, "Бошингда шохинг борми" ибораси кулланилади. Искандар Мисрни босиб олганида Мисрликлар узлари сигинадиган худолари, маъбудлари Амон Ранинг угли деб Искандарни эълон килишади ва бошига худди Амон Ра каби шохли тож кийгизишади. Шарк халклари бунга асосланиб , уни "шохли Искандар" деган ном билан аташган. Агар эсласангиз, "Искандарнинг шохи бор" деган эртак хам бор.
иккинчи маъноси- кун чикиш ва кун ботиш хукмдори дегани.
Унга "сохибкирон", яъни "Кирон сохиби" унвонининг берилиши эса, Искандар Кирон ходисаси булганида тугилган. Кирон ходисаси ер юзида хар саккиз юз йилда бир булиб, бу ходиса даврида Искандар, Мухаммад С.А.В. хамда Амир Темурлар тугилишган. Бу ходисада Зухал ва Муштарий юлдузлари туташади хамда шу пайтда дунёга келган бола ер юзида уз хукмронлигини маърифий жихатдан утказа олади.
"Садди Искандарий"да тарихий шахслар Искандарнинг устози- Арасту(Аристотель), отаси- Файлакус(Филипп), Эрон шохи Доролар катнашганлигини инобатга олиб уни тарихий шахс дейишимиз мумкин.
AbuMuslim
17.01.2009, 23:46
Хурматли Нигора хоним... жуда яхши маълумотларни келтирибсиз... барака топинг...
мен хам сизга тақлид килиб бир маълумотни келтирсам(дағи) бу изланишимизга ёрдам беради деб умид килсам... : )
"...ХΙΙΙ-ХΙV асрларда, айниқса, Мовароуннаҳр ва Хуросон адабиёт аҳллари орасида «Хамса» ёзиш удум бўлган. Маълумки, Хамса бешлик дегани. Яъни. бешта мустақил достондан иборат битта йирик асар. Шу бештадан биттаси албатта Искандарга бағишланган достон бўлган. Низомий Ганжавийнинг «Искандарнома», Хусрав Деҳлавийнинг «Ойнаи Искандарий», Абдураҳмон Жомийнинг «Хирадномаи Искандарий» достонлари шулар жумласидандир. Алишер Навоий ҳам худди шу йўлда «Хамса» битган ва ичида «Садди Искандарий» достони бор. Унда шоир македониядик Искандарни қаҳрамон қилиб олади. Унинг ҳарбий юришлари, устози Арасту билан савол-жавоблари, суҳбатлари, умуман олганда, қилган ишлари ҳақида сўз юритади.
Достонда «Зулқарнайн» сўзи учрамайди, Искандар бўлиб келади ва асосан Искандар Мақдуний яшаган давр тасвирланган. Савол туғилади: нега достон «Садди Искандарий» деб номланган? «Сад» девор дегани ва уни, Қуръонга кўра, Зулқарнайн қурган. Тўғри, Алишер Навоий достонни «Садди Искандарий» деб номлайди, лекин бевосита девор ҳақидаги тасвирларни бор-йўғи икки бетга жойлаган. Унда келишича, Искандар девор қурдиради, девор хом-ашёси асосан тош бўлади ва темир билан мустаҳкамланади. (Алишер Навоий. «Садди Искандарий». 11 том, 465-466 бетлар.)
Ваҳоланки, Қуръонда зикр этилган Зулқарнайн деворни Яъжуж ва Маъжужлардан сақланиш учун темир ва мис эритмаси қоришмасидан қуради. Алишер Навоий «Искандар Мақдуний кўчманчи қабилалар ҳужумларига қарши Ўрта Осиё ва Қовқозда қурган девор»10ни назарда тутган бўлиши мумкин. Алишер Навоий замонида ҳам бу икки шахс ҳақида тортишувлар бўлган. Тўғри, «Садди Искандарий» достони тарихий асар эмас ва ундаги воқеаларга биз тарихий ҳужжат сифатида қарай олмаймиз. Шоир «Хамса»нинг қолган достонларида - «Фарҳод ва Ширин»да жавонмард йигит, «Лайли ва Мажнун»да афсонавий ошиқ, «Сабъаи сайёр»да адолатсиз подшоҳ тимсолларини тасвирлагани сингари, «Садди Искандарий» да ҳам бадиий ижод маҳсули ўлароқ буюк ва фазилатли подшоҳ тимсолини яратди. Яъни, улуғ шоир инсонпарварлик ва адолат ҳақидаги ғояларни етказишга аниқ шахс - шоҳ Искандар номидан фойдаланган. Бадиий ижодкор бундай усул қўллашга тўла ҳақлидир..."
Тўлик маълумот (http://info.islom.uz/content/view/1424/1012/)
Nigora Umarova
24.03.2009, 16:36
O'quvchilarim bilan test variantlarini yechayotganimda quyidagi savolga duch keldim.Ikki so'zdan iborat she'r yozgan shoirni toping.
Izlay-izlay javobni topdik. Ushbu she'r muallifi shoir Faxriyor ekan. She'r ham ajoyib
Oy...
Bolta...
Siz ushbu she'rdan qanday ma'no topgan bo'lardingiz?
Nigora Umarova
01.04.2009, 13:48
Oy...
Bolta...
Siz ushbu she'rdan qanday ma'no topgan bo'lardingiz?
Forumdoshlarning javoblarini kutdim. Biroq...
Mayli, o'yin boshlagan inson hamisha o'yinni oxiriga o'zi yetkazib qo'ymog'i darkor. Shundan kelib chiqqan holda o'z fikrimni bildirsam.
She'rni uch xil tahlil qildim.
Dastlabki ma'no:Oy va bolta so'zlarini qo'shsak, yagonaoybolta so'zi kelib chiqadi.
Ikkinchi ma'nosi: Jinoyatchi tun o'z jinoyatlarini oy yorug'ida amalga oshiradi, demoqchi shoir...
So'nggi ma'no: Yangi chiqqan Oyning, ya'ni Hilolning tun qo'rong'usida oybolta shakliga ishora etilayotganday go'yo...
Tohir Malik
01.04.2009, 14:44
Кенгаш
(Кенгашли туй таркалгандан кейин содир булган хангома)
Хазрат Алишер Навоий «Эсиз такдир экан. Кайдин билибмиз. Азизим дунёга бевакт келибмиз», деган эканлар. Хазрат бу дунёда «бадиий кенгаш», «тахрир хайъати» деган нарсалар борлигини билганларида бундай демасдилар. Тасаввур килиб куринг: «Фарход ва Ширин»ни ёзиб, хар сахифасини кучиртиришга бита булка нон нархида хак тулаб, нашриётга ёки пьеса шаклида театрга олиб келдилар. Нашриётда тахрир хайъати, театр ва кинода «бадиий кенгаш» деб аталмиш сергак посбонлар гурухи борким, хар кандай зотга акл ургатмак уларнинг юмушидир. Африканинг кайси бир бурчагида жон сакламакда булган «цензура» аталмиш идора ходимлари хам бу посбонларни курганларида куллук килиб турарлар деган афсоналар хам бор. Демак. Ул азизларимиз «Фарходу Ширин»ни укиб чикдилар ва муаллифга дедиларким: «Алишер ака, сизнинг куп ашъорларингизни укиганмиз, айрим шеърларингизни санъатимиз юлдузлари кушик килиб айтадилар. Сизга хурматимиз баланд. Аммо лекин бу янги асарингизда бир оз шошибсиз. Унда кераксиз кахрамонлар куп. Масалан, Ёсуман холла образи. Икки севишганларни ажратувчи ёмонлар бизнинг жамиятимизда йук. Аксинча, ким бир-бирини севиб колса дархол тую томошалар билан ковуштирилади. Демак, Ёсуман холла образи хаётий эмас. Ундан ё воз кечинг, ё ажратувчи эмас, кушмачига айлантиринг». Хайъат ёки кенгаш ун кишидан иборат булса – шу тарзда унта,йигирмата булса- йигирмата фикр айтилади-ю, шоир хазратлари асарларини култиклаб, минг пушаймон билан изларига кайтадилар. Беш юз йил аввал улиб кетганим яхши булган экан, деб Худога шукроналар айтадилар.
Биз таъриф килаётганимиз посбонлар хама сохада донодирлар. Дейлик, уларнинг хукмига «Уч мушкатёр» деган роман кулёзмаси келди. Албатта уларга Александр Дюма деган ном таниш. Гап бошлайдиларки: «Хурматли Дюма ака, аввалги асарларингиз бизга жуда-жуда ёккан. Лекин бунисига анча шошибсиз, хатто халкаро микёсдаги хатоларга хам йул куйибсиз. Масалан, Франция кироличасининг аллакандай чет эл эркаги билан мухаббатини кандай изохлайсиз? Сиз муаллиф сифатида кироличанинг эрига бундай ишончсизлик билдиришга хаккингиз йук. Сиз бевафо киролича сифатида кимни назарда тутаяпсиз? Малика Диананими? Унда Дартаньян ким? Унинг хайдовчисими? У холда асарингизда автомабиль халокати хам булиши шарт. Асардаги сиёсий хато шундан иборатки, кироличанинг бундай бемаъни мухаббатини укиган укувчи барча кироличалар шунака экан, деган хато карорга келади. Холбуки, Европанинг куп мамлакатларида хозир хам кироличалар яшаяптилар. Ундан ташкари давлатлар рахбарларининг аёллари хам киролича макомидадирлар. Тугри, Россия президенти бу масалага жиддий эътибор бермаслиги мумкин. Аммо Германия канцлери ёки Италия бош министри бундан ранжишлари табиий. Сиз бу асарингиз билан Германия ва Франция уртасидаги дустлик муносабатига рахна соласиз. Уйлаб куринг: нима учун Франция кироличаси немис ёки итальян йигитини севмади? Асарда ортикча кахрамонлар хам бор: Арамис, Атос, Партос деганлар асарда нима килиб ивирсиб юришибди. Хама вазифани Дартаньянга юклайверинг ва асарни жиддий равишда кискартирсангиз ундан ширингина хикояча чикиши мумкин. Кейин асарни кучиришда хато хам утибди, сиз бунга эътибор бермабсиз. Биз «мушкетёр» деганингизга тушунмадик. Аслида «Аушкатёр» булса керак. Яъни, «пушкада отувчи», шундайми?
Умуман, хозирги ёзувчилар калта уйлайдиган булиб колишган. Манна, утган хафта Лев Толстоев деганлари ёстикдай китоб кутариб келди. Бошка гап куриб колгандай унда хам мухаббат машмашаси. Анна Каренинова деган хотин биттасига ишкибоз булиб колади. Во ажаб, агар хотин юраман, деса буйдоклар камми? Яна узини поездга ташлайди. Бу канакаси? Бу китобни укиган хотинлар Карениновага таклид килиб поездга ташланаверишса, поездлар графиги бузилиб, халк хужалигига зарар етмайдими? Хуллас, Дюма акажоним, сизга маслахат: куп укинг… »
Бу маслахатлардан сунг Александр Дюманинг ахволини тасаввур килаверинг...
Lutfillo Tursunov
01.04.2009, 21:23
Катта раҳмат, Тоҳир ака!
Навбатдаги ҳангомаларингизни кутиб қоламиз.
Ulugbeck
03.04.2009, 11:49
Oy...
Bolta...
Siz ushbu she'rdan qanday ma'no topgan bo'lardingiz?
Forumdoshlarning javoblarini kutdim. Biroq...
Mayli, o'yin boshlagan inson hamisha o'yinni oxiriga o'zi yetkazib qo'ymog'i darkor. Shundan kelib chiqqan holda o'z fikrimni bildirsam.
She'rni uch xil tahlil qildim.
Ikkinchi ma'nosi: Jinoyatchi tun o'z jinoyatlarini oy yorug'ida amalga oshiradi, demoqchi shoir...
So'nggi ma'no: Yangi chiqqan Oyning, ya'ni Hilolning tun qo'rong'usida oybolta shakliga ishora etilayotganday go'yo...
Яна бир версия :)
Азоблар, аламлар, …
Қалбимни болтадек қиймалар чунон...
Қаддимни ҳам эгдилар ёмон.. (p.s. ойболта каби)
Эй ҳилол айт менга, балким биларсан,
Ҳаёт бунчалар – беомон?!
Nigora Umarova
03.04.2009, 11:56
Яна бир версия :)
Азоблар, аламлар, …
Қалбимни болтадек қиймалар чунон...
Қаддимни ҳам эгдилар ёмон.. (p.s. ойболта каби)
Эй ҳилол айт менга, балким биларсан,
Ҳаёт бунчалар – беомон?!
Бир туп гул юз гунча очади деганлари шу булса керак. Чиройли тахлил килибсиз.
AbuMuslim
11.04.2009, 14:54
Тохир Маликнинг "Танланган асарлар"ини ўкиб... куйдаги жумлаларга дуч келдим...
"...Хўш, муаллимларимиз илми, савияси, фикрлаш қобилияти қай даражада? Ҳархолда бир хил эмас. Назаримда паст савияли муаллимлар кўпроққа ўхшайди. Улар болаларга яхши билим беролмаганлари етмаганидек, илғор фикрли муаллимларни чалишади, уларнинг эркин юришларига халақит беришади. Нон ёпишни билмайдиган отинойи каби айбини беркитишга ҳаракат қилувчи муаллимлар ҳозир йўқ дейсизми? Мен аниқ фанлар муаллимларига баҳо бера олмайман. Бироқ, тарих, она тили, адабиёт муаллималари орасида билимсизларини кўп учратганман. Мени даҳшатга солгувчи нарса шуки, бу муаллималарда илм билан бирга рағбат, ғайрат ҳам йўқ. Мақола билан шеърнинг фарқига бормайдиган адабиёт муаллимлари йиллар мобайнида фарзандларимизга дарс бериб тирикчилик ўтказадилар. Бир мисол айтай: шу йил аввалида Халқ таълими вазирлиги хайрли иш қилди. Жумҳуриятдаги адабиёт муаллимларини пойтахтга чорлаб, таниқли навоийшунос олимлар иштирокида илмий анжуман ўтказди. Олимлар дарсликлардан ўрин олмаган Навоий ҳаёти ва ижодига оид муҳим мавзуларда маърузалар бошлашди. Иккинчи маърузадан сўнг узоқ йўл босиб келган муаллимлар аста-аста чиқиб кетавердилар. Бу қилиқлари билан улар, аввало, маданиятсиз эканликларини намойиш этдилар. Бу ҳолни фақат олимларга, ҳазратта эмас, балки ўз касбларига нисбатан бўлган беҳурматлик деб баҳо бериш мумкин. Қиссадан ҳисса шуки, барча муаллимлар йирик олимлар, ёзувчилар, жамоатчилик иштирокида синовдан ўтишлари шарт. Муаллимлар зиммасидаги масъулиятни чуқурроқ ҳис этайлик, ахир келажагимиз такдири кўп ҳолларда уларга боғлиқ-ку? Келажакни кимларга ишониш мумкин эмас, билиб олишимиз шарт эмасми?"
Тохир Малик, Танланган асарлар (7)
Nigora Umarova
13.04.2009, 18:42
Жонкуярлик ила севимли ёзувчимизнинг фикрларини келтирганингиз учун ташаккур мухтарам Абу Муслим!
Таассуфлар булсинким, орамизда саводсиз муаллимлар бор. Гуруч курмаксиз булмайди. Бирок уз ишнинг фидойилари, жонкуярлари хам кам эмас.
Nigora Umarova
17.04.2009, 11:09
Bugun so'fi kechagi ko'r, kar ateist,
Ko'r, kechagi so'fi bugun -karateist.
Erkin Vohidov
Ushbu baytda qaysi she'r san'atidan foydalanilgan?
Shomurodov Shohruh
17.04.2009, 23:30
Bugun so'fi kechagi ko'r, kar ateist,
Ko'r, kechagi so'fi bugun -karateist.
Erkin VohidovUshbu baytda qaysi she'r san'atidan foydalanilgan?
San'atlarning nomi esimda yo`q, lekin nimaga asoslanganini aytishim mumkin:
-kar ateist, karateist omonimlar qo`llanishi, tuyuqlarda asosan qo`llaniladigan san'at
- So`zlarning satrda joy almashishi (inversiya edimi)
Mening fikrim shu, balki to`g`ridir :)
Nigora Umarova
18.04.2009, 10:27
San'atlarning nomi esimda yo`q, lekin nimaga asoslanganini aytishim mumkin:
-kar ateist, karateist omonimlar qo`llanishi, tuyuqlarda asosan qo`llaniladigan san'at
- So`zlarning satrda joy almashishi (inversiya edimi)
Mening fikrim shu, balki to`g`ridir :)
Balli, she'rda omonimlarni qo'llab so'z o'yini qilish san'ati tajnis deyiladi.
Shomurodov Shohruh
21.04.2009, 19:40
bir she'r esimga tushdi, maktabda uqigan paytlarda shu she'r bilan talabalar jamoasini adabiyotdan bo`lgan bellashuvda yutuvdik, faqat forsiyda, lekin tushunarli bo`lishi kerak, unchalik ham qiyin so`zlari yo`q. Shart: san'atlarni, she'r janrini aniqlash. Yozib yuboraymi?
Nigora Umarova
22.04.2009, 09:59
bir she'r esimga tushdi, maktabda uqigan paytlarda shu she'r bilan talabalar jamoasini adabiyotdan bo`lgan bellashuvda yutuvdik, faqat forsiyda, lekin tushunarli bo`lishi kerak, unchalik ham qiyin so`zlari yo`q. Shart: san'atlarni, she'r janrini aniqlash. Yozib yuboraymi?
Albatta yozing.
Umida Shodiyeva
22.04.2009, 11:20
Oy...
Bolta...
Ushbu baytni biz quiydagicha taxlil qildik:
Oy borib omon qayt ,
Boshingga bolta tushmasin.
Shomurodov Shohruh
22.04.2009, 19:21
Demak, she'r quyidagicha:
Dar she'r se kas payg`ambaronand,
Garchand, "lo nabiyul ba'di".
Afsovu, qasidavu, g`azalro,
Firdavsiyu, Anvariy, Sa'diy.
Savlo: qaysi san'atlar ishlatilgan, she'rning janri, agar bilsangiz muallifi (javobi juda ham oson :)
Shomurodov Shohruh
28.04.2009, 23:27
Shuncha kundan beri javob berilgani yo`q, yo forsiyda qiyin bo`layaptimi tushinish?
Nigora Umarova
29.04.2009, 12:20
Shuncha kundan beri javob berilgani yo`q, yo forsiyda qiyin bo`layaptimi tushinish?
Menga javob berish qiyin emas-ku, forumdoshlarimizning javoblarini kutmoqdaman.
Hurmatli xshom!
Javobini keyingi haftagacha kutaylik-chi. tarjimasi va she'riy san'atlarni topdim-ku, biroq muallifini bila olmayapman.
Shomurodov Shohruh
29.04.2009, 13:26
Shuncha kundan beri javob berilgani yo`q, yo forsiyda qiyin bo`layaptimi tushinish?
Menga javob berish qiyin emas-ku, forumdoshlarimizning javoblarini kutmoqdaman.
Hurmatli xshom!
Javobini keyingi haftagacha kutaylik-chi. tarjimasi va she'riy san'atlarni topdim-ku, biroq muallifini bila olmayapman.
Albatta, menga farqi, qancha kut desangizlar kutaveraman :) Eng qizig`i aynan shu muallifni topishda, unchalik ko`p qidirish kerak emas, hozir sizdagi javob to`g`ri :)
Nigora Umarova
04.05.2009, 17:24
Demak, she'r quyidagicha:
Dar she'r se kas payg`ambaronand,
Garchand, "lo nabiyul ba'di".
Afsovu, qasidavu, g`azalro,
Firdavsiyu, Anvariy, Sa'diy.
Savol: qaysi san'atlar ishlatilgan, she'rning janri, agar bilsangiz muallifi (javobi juda ham oson :)
Hurmatli xshomning savollariga javob quyidagicha:
She'riyatda uch kishi garchi Payg'ambarimiz Muhammad SAV "Mendan keyin payg'ambar bo'lmaydi", degan bo'lsalar-da, payg'ambardek turadi. Bular: Afsona yozishda Firdavsiy, qasidada Anvariy, g'azal bitishda Sa'diydir.
She'riy san'atlarga kelsak,
1)Dar she'r se kas payg`ambaronand,(tashbeh, ya'ni o'xshatish)
2) Garchand, "lo nabiyul ba'di".(tamsil, ya'ni misol keltirish)
3) Afsovu, qasidavu, g`azalro, (tanosub), ya'ni bir guruhdagi so'zlarning bir atamaga mansubligi
4) Firdavsiyu, Anvariy, Sa'diy.(talmeh), she'rda tarixiy shaxs nomlari keltirilgan
She'r muallifiga kelsak, taxminan Abdurahmon Jomiyning Navoiyga bergan ta'rifiga sal o'xshabro9q turibdi.
Shomurodov Shohruh
04.05.2009, 18:18
She'r muallifiga kelsak, taxminan Abdurahmon Jomiyning Navoiyga bergan ta'rifiga sal o'xshabro9q turibdi.
Hamma javoblar to`g`ri, muallifning o`zi esa men olgan manbaada ham noma'lum edi, bu she'rni Erkin Vohidovning "Shoiru, she'ru, shuur" degan kitoblarida o`qigan edim, o`sha yerda E.Vohidov bu she'rni bir gaplariga misol qilib keltirganlar va she'rning muallifi noma'lum deb aytib o`tganlar :)
muallifni topish hazil tariqasida berilgan edi, savol berilgan xabarimdagi smiledan ko`rish mumkin
Уйда бундан роппа-роса 50 йил олдин чоп этилган бир китоб қўлимга тушиб қолди. Шу китобга сўзбошидан:
"Мен "Лайли ва Мажнун"ларни қайта-қайта ўқидим. Шунда: Низомий даҳосига қойил қолдим, Хисров Деҳлавийнинг булбулдек сайрашига офарин дедим, Навоийнинг Мажнунига мотам тутиб йиғладим, ___________га келганда, ҳайрат майидан маст бўлдим.
Инсоф билан айтганда, ___________ "Лайли ва Мажнун"и барча "Лайли ва Мажнун"ларнинг гултожидир.
Навоий Лайли билан Мажнун тақдирига чуқур хайрихоҳлик билан қараб, дард билан ёзган. ___________ эса, ҳақиқий Мажнун бўлиб ёзган. Навоий Мажнунни шоир деб тавсиф этади, лекин унинг бирор шеърини келтирмайди. ___________ бўлса, Мажнунни шоир, Лайлини шоирага айлантириб, ўзининг энг нафис, энг латиф ғазал ва мураббаъларини шулар тили билан куйлайди".
Гап қайси шоир ҳақида кетмоқда ва ушбу сатрларнинг муаллифи ким?
Гап қайси шоир ҳақида кетмоқда
1) Абдурахмон Жомийми? Адашмасам Абдурахмон Жомийнинг "Хафт Авранг"ида хам "Лайли ва Мажнун" асари бор эди шекилли.
2) Сатрлар муаллифини билмадим.
Nigora Umarova
06.05.2009, 12:17
Уйда бундан роппа-роса 50 йил олдин чоп этилган бир китоб қўлимга тушиб қолди. Шу китобга сўзбошидан:
"Мен "Лайли ва Мажнун"ларни қайта-қайта ўқидим. Шунда: Низомий даҳосига қойил қолдим, Хисров Деҳлавийнинг булбулдек сайрашига офарин дедим, Навоийнинг Мажнунига мотам тутиб йиғладим, ___________га келганда, ҳайрат майидан маст бўлдим.
Инсоф билан айтганда, ___________ "Лайли ва Мажнун"и барча "Лайли ва Мажнун"ларнинг гултожидир.
Навоий Лайли билан Мажнун тақдирига чуқур хайрихоҳлик билан қараб, дард билан ёзган. ___________ эса, ҳақиқий Мажнун бўлиб ёзган. Навоий Мажнунни шоир деб тавсиф этади, лекин унинг бирор шеърини келтирмайди. ___________ бўлса, Мажнунни шоир, Лайлини шоирага айлантириб, ўзининг энг нафис, энг латиф ғазал ва мураббаъларини шулар тили билан куйлайди".
Гап қайси шоир ҳақида кетмоқда ва ушбу сатрларнинг муаллифи ким?
Гап Фузулийнинг "Лайлову Мажнун" асари хакида кетмокда. Сатрлар муаллифи эса..... тахминимча, академик Вохид Зохидов булса керак.
Гап Фузулийнинг "Лайли ва Мажнун" асари хакида кетмокда. Сатрлар муаллифи эса..... тахминимча, академик Вохид Зохидов булса керак.
Бирпас жим турсангиз.... Узи озиб-ёзиб бир марта жавоб ёзувдим. Шуям нотугри чикди :(
Nigora Umarova
06.05.2009, 12:26
Бирпас жим турсангиз.... Узи озиб-ёзиб бир марта жавоб ёзувдим. Шуям нотугри чикди :(
Жавобни тугри бердим деб айтолмайман. Чалкашлик булиши хам мумкин. Ахир навоийшунос эмасман. :icon_redface:
[quote=Nigora Umarova;214908]Гап Фузулийнинг "Лайлову Мажнун" асари хакида кетмокда. С/quote]
Тўғри.
1959 йилда чоп этилган "Фузулий. Девон" китобига сўзбоши муаллифи Тўхтасин Жалолов.
Nigora Umarova
06.05.2009, 13:38
Адабиётшунос олим Тухтасин Жалоловнинг гарчи илмий йуналишда булса-да, асарлари марок билан укилади. Пахлавон Махмуд, узбек шоираларига ёзилган илмий маколалари халкона тилда ёзилган. Хассос олим Пахлавон Махмуднинг рубоийларини форсийдан узбек тилига таржима килганлар.
Nigora Umarova
27.05.2009, 12:10
Газалда уч киши тавридур ул навъ,
Ким андин яхши йук назм эхтимоли.
Бири муъжизбаёнлик сохири хинд,
Ки bir ахлини уртар сузу холи.
Бири исонафаслик ринди Шероз,
Фано дайрида масу лоуболи.
Бири кудси асарлик орифи Жом,
Ки жоми Жамдурур сингон сафоли.
Навоий назмига боксанг, эмастур,
Бу учнинг холидин хар байти холи.
Хамоно кузгудурким, акс солмиш.
Анга уч шух махвашнинг жамоли.
Алишер Навоий
Низомиддин мир Алишер Навоий юкоридаги китъаларида кайси шоирлар хакида фикр юритмокдалар?
Behzod Saidov
27.05.2009, 13:01
Низомиддин мир Алишер Навоий юкоридаги китъаларида кайси шоирлар хакида фикр юритмокдалар?
Низомий, Шерозий ва Жомий шекилли... :)
Nigora Umarova
27.05.2009, 13:07
Низомиддин мир Алишер Навоий юкоридаги китъаларида кайси шоирлар хакида фикр юритмокдалар?
Низомий, Шерозий ва Жомий шекилли... :)
Жавоб 75% тугри. :)
Жавоб 75% тугри.
66,6% бўлса керак. Тағинам билмадим ;-)
сохири хинд,
Ўзимча бир вариант:
Низомий эмас. Хинд бўлиши керак. Дехли шахри Хиндистонда. Шундан келиб чиқиб - Дехлавий бўлса керак ;-)
Nigora Umarova
27.05.2009, 13:33
Жавоб 75% тугри.
66,6% бўлса керак. Тағинам билмадим ;-)
Энди биз иктисодчи булмасак... :-)
"Математикадан ахволлар калай?" деган саволга "уртача" деб жавоб берадиган ахволда булсак...
сохири хинд,
Ўзимча бир вариант:
Низомий эмас. Хинд бўлиши керак. Дехли шахри Хиндистонда. Шундан келиб чиқиб - Дехлавий бўлса керак ;-)
Демак, саволга Бехзод Саидов 66,6% , Маэстро жаноблари 33,4 % тугри жавоб беришди. Жавоблар тугри.
Хазрати Навоий келтириб утган шахслар: Хусайн Дехлавий, Саъдий Шерозий ва Абдурахмон Жомийдирлар.
Офарин!!!
Shomurodov Shohruh
27.05.2009, 13:35
Низомиддин мир Алишер Навоий юкоридаги китъаларида кайси шоирлар хакида фикр юритмокдалар?
Низомий, Шерозий ва Жомий шекилли... :)
Менимча Дехлавий булса керак.
UPD: кечга колибман, Маэстро нонимни едиз :)
Nigora Umarova
27.05.2009, 13:40
Кайси адабий жанрнинг атамасини узбек тилига таржима килганда "эчкилар йигиси" деган маънони беради?
Nigora Umarova
27.05.2009, 13:42
UPD: кечга колибман, Маэстро нонимни едиз :)
Тандирда ёпилган нонлар хали роса куп. Нон хаммага етади. :icon_redface: Хафа булманг.
Кайси адабий жанрнинг атамасини узбек тилига таржима килганда "эчкилар йигиси" деган маънони беради?
Сатира
Кайси адабий жанрнинг атамасини узбек тилига таржима килганда "эчкилар йигиси" деган маънони беради?
Трагедия
Кайси адабий жанрнинг атамасини узбек тилига таржима килганда "эчкилар йигиси" деган маънони беради?
"Эчкилар йиғиси" борасида бирор нарса деёлмайман...
Лекин "эчкилар қўшиғи"ни топдим (http://ru.wikipedia.org/wiki/Трагедия) ;-)
Nigora Umarova
27.05.2009, 14:02
Кайси адабий жанрнинг атамасини узбек тилига таржима килганда "эчкилар йигиси" деган маънони беради?
Трагедия
Жавоб тугри.
Трагедия жанри юнонча tragōdía, сузма суз таржима килинганда — эчкилар кушиги ( trаgos — эчки ва ödе — кушик) маъносини билдиради.
Nigora Umarova
27.05.2009, 14:12
Кайси адабий жанрнинг атамасини узбек тилига таржима килганда "эчкилар йигиси" деган маънони беради?
"Эчкилар йиғиси" борасида бирор нарса деёлмайман...
Лекин "эчкилар қўшиғи"ни топдим (http://ru.wikipedia.org/wiki/Трагедия) ;-)
Курбонликка кетаётганда йиглаб кушик айтишган-де:cray:
Nigora Umarova
27.05.2009, 14:16
Юкоридаги савол саволнинг "кулча"си эди. Энди "ширмой"ига утсак.
Кайси буюк ёзувчидан "Ахволларингиз калай?" деб сурашганида, "Жуда аччик" деб жавоб берган. Бу жавоб оркали адибнинг тахаллусини билиб олиш мумкин.
Юкоридаги савол саволнинг "кулча"си эди. Энди "ширмой"ига утсак.
Кайси буюк ёзувчидан "Ахволларингиз калай?" деб сурашганида, "Жуда аччик" деб жавоб берган. Бу жавоб оркали адибнинг тахаллусини билиб олиш мумкин.
Максим Горький эмасми, мабодо?!!
Nigora Umarova
27.05.2009, 14:28
Юкоридаги савол саволнинг "кулча"си эди. Энди "ширмой"ига утсак.
Кайси буюк ёзувчидан "Ахволларингиз калай?" деб сурашганида, "Жуда аччик" деб жавоб берган. Бу жавоб оркали адибнинг тахаллусини билиб олиш мумкин.
Максим Горький эмасми, мабодо?!!
Хусан билиб туриб сураганингиз нимаси? :clapping2:
Тугри, Максим Горькийдан "Как ваше самочувствие?" деб сурашганида, "Максимально горько" деб жавоб берган экан.:blush:
Фасохат мулкининг султони Алишер Навоий форс тилидаги газалларига Фоний (http://uforum.uz/showthread.php?p=172694#post172694), туркийдагиларига эса навоий тахаллусини куллаганлар.
Аммо, ҳазрат Навоий шу анъанага бир гал амал қилмаган. Туркий асарларидан бирига Фоний тахаллусини қўйган экан. Ўша асар қайси?
Шу ўринда эслатсам, каминанинг ушбу мавзу (http://uforum.uz/showthread.php?t=7797)да қолдирган юқоридаги саволи қарийб тўрт ойдир-ки жавобини кутмоқда.
Nigora Umarova
27.05.2009, 14:59
... ҳазрат Навоий шу анъанага бир гал амал қилмаган. Туркий асарларидан бирига Фоний тахаллусини қўйган экан. Ўша асар қайси
Шу ўринда эслатсам, каминанинг ушбу мавзу (http://uforum.uz/showthread.php?t=7797)да қолдирган юқоридаги саволи қарийб тўрт ойдир-ки жавобини кутмоқда.
Хусан дарс бошланишида савол берсам-де, укувчилар жавоб бера олмасалар жавобни узим шархлаб тушунтириб бера коламан.
Демак, тулик мазмунли жавобни узингиздан кутиб коламиз...
Хуллас, Навоий бобомиз туркий асарларидан бири яъни "Лисонут-тайр"га Фоний тахаллусини қўйган. Аммо,бунинг боиси нимада эканлигини билмайман. Бу бўйича навоийшунослардан бир сўраб кўриш керак экан. Мана ўша асарнинг якунидан парча
"... Гарчи мақсудиға мубҳамдур баён,
Қуш тилин эл кўнглига қилғил аён.
Кимга ондии ҳосил ўлса муддао,
Лутф этиб Фонийни ҳам қилса дуо.
Айла онинг ҳам дуосин мустажоб,
Иккимизни оллидин олғил ҳижоб.
Табъима тушса хато бирла зилал,
Килкима саҳв ўлди эрса ё халал.
Лутф ила, ё рабки, борин афв қил,
Номаи аъмолидин ҳам маҳв қил.
Ҳар паришон сўзки ёздим, ё карим,
Барчадин астағфирилло, ал-азим"
Nigora Umarova
27.05.2009, 15:16
Хуллас, Навоий бобомиз туркий асарларидан бири яъни "Лисонут-тайр"га Фоний тахаллусини қўйган. Аммо,бунинг боиси нимада эканлигини билмайман. Бу бўйича навоийшунослардан бир сўраб кўриш керак экан. Мана ўша асарнинг якунидан парча
"... Гарчи мақсудиға мубҳамдур баён,
Қуш тилин эл кўнглига қилғил аён.
Кимга ондии ҳосил ўлса муддао,
Лутф этиб Фонийни ҳам қилса дуо.
Айла онинг ҳам дуосин мустажоб,
Иккимизни оллидин олғил ҳижоб.
Табъима тушса хато бирла зилал,
Килкима саҳв ўлди эрса ё халал.
Лутф ила, ё рабки, борин афв қил,
Номаи аъмолидин ҳам маҳв қил.
Ҳар паришон сўзки ёздим, ё карим,
Барчадин астағфирилло, ал-азим"
Дурдона сатрлар...
"Фоний" тахаллуси "уткинчи" деган маънони беради. Балким "Лисон ут-тайр" тасаввуфий асар булганлиги учун хам хазрат ушбу тахаллусларини бу ердаги сатрларга куйгандирлар?!..
Nigora Umarova
28.05.2009, 16:59
Алишер Навоийнинг "Хамса"сидаги "Садди Искандарий" достонида "Искандар била ул гадолиг ихтиёр этган подшох хикояси" берилган. Искандар гадони подшох килиб кутармокчи булади. Бирок гадо розилик бермайди. Искандар илтимос кила бергач, у гадо илгор кишиликнинг орзу-хавасларини турт шартда жамгариб, шу турт шарт Искандар томонидан бажарилса подшо булишга рози эканини айтади.
Искандарнинг кулидан бу шартларни бажариш келмайди ва гадо уз йулида давом этади.
Савол: Навоий гадо тили ила башариятнинг кайси турт эзгу орзуларини ифодалаган?
Behzod Saidov
28.05.2009, 19:16
Bordiyu biror kishida "Xamsa"ning elektron versiyasi yo'qmi? ;)
Shomurodov Shohruh
28.05.2009, 19:53
Алишер Навоийнинг "Хамса"сидаги "Садди Искандарий" достонида "Искандар била ул гадолиг ихтиёр этган подшох хикояси" берилган. Искандар гадони подшох килиб кутармокчи булади. Бирок гадо розилик бермайди. Искандар илтимос кила бергач, у гадо илгор кишиликнинг орзу-хавасларини турт шартда жамгариб, шу турт шарт Искандар томонидан бажарилса подшо булишга рози эканини айтади.
Искандарнинг кулидан бу шартларни бажариш келмайди ва гадо уз йулида давом этади.
Савол: Навоий гадо тили ила башариятнинг кайси турт эзгу орзуларини ифодалаган?
Menimcha, tugamaydigan boylik, kasalliksiz sog`lik, qarimaydigan yoshlik va yana nimadir edi, aniq bilmayman lekin, xato bo`lsa kechirasizlar.
Nigora Umarova
01.06.2009, 15:58
Menimcha, tugamaydigan boylik, kasalliksiz sog`lik, qarimaydigan yoshlik va yana nimadir edi, aniq bilmayman lekin, xato bo`lsa kechirasizlar.
Yana javob variantlari bormi?
Shomurodov Shohruh
02.06.2009, 00:44
Yana javob variantlari bormi?
Umumiy holda esladim, aniq lekin esimga kelgani yo`q.
Nigora Umarova
02.06.2009, 15:13
Савол: Навоий гадо тили ила башариятнинг кайси турт эзгу орзуларини ифодалаган?
Жавоб: Хазрати Низомиддин мир Алишер Навоий "Садди Искандарий" достонида гадо тилидан башариятнинг куйидаги эзгу орзуларини ифодалайди:
1. Абадий хаёт;
2. Абадий ёшлик;
3. Абадий давлат, лекин халол булиши шарт;
4. Абадий шодликким, охирида гам-гусса, мотами булмасин.
Табиий, Искандарнинг кулидан бу шартларни бажариш келмайди.
Gulnora Voisova
13.07.2009, 19:53
Сукар Гомер Феокритни
Факат укир Адам Смитни...
Юкорида таъриф берилаётган кимса ким?
Gulnora Voisova
22.07.2009, 13:26
Цитата: Сукар Гомер Феокритни Факат укир Адам Смитни... Юкорида таъриф берилаётган кимса ким? Саволни ноурин ва мавхум килиб берганим учун жавобини хам узим бераман.Бу кимса Пушкиннинг Евгений Онегин асаридаги Онегинга берилган таъриф эди.Русчадан таржима килган шоир Мухаммад Алимиди..Ёшрок бир шоир булиши керак аник эсимда йук.Умрин хаёт садоларига
Бахш этмокка йук унда хавас
Ямб ва Хорей ароларида
Не фарк бордир уринманг билмас.
Сукар Гомер Феокритни
Факат укир Адам Смитни
Иктисодчи эди у демак
Мушохада киларди андак
Кандай килиб бойийди давлат?
Нима билан кечирар хаёт.
Булса унда оддий махсулот.
Нечун булмас олтинга хожат?
Umida Shodiyeva
17.09.2009, 12:42
|Adabiyot o'ladimi?
Adabiyot,bu so'z arab tilidagi "adab" ya'ni "odob" so'zidan olinganligini deyarli barchamiz bilamiz. Ushbu so'zga qarama-qarshi ravishda bir so'z qo'llanurki u so'zni ustoz Abdulla Avloniy o'z asarlari bo'lmish "Turkiy guliston yohud axloq" da,"Anoniyat" deya yuritganlar va unga quyidagicha ta'rif beradilar:"Anoniyat deb xudbin,mutakabbir, manmanlikni aytilur. Manmanlik johilona kibru g'ururdan paydo bo'ladurgan eng yomon xulqlardan biridur".
Ta'rifni tahlil qiladigan bo'lsak, Anoniyat shunday bosiladigan tamg'aki,u muxrlangan egasining bilimsizligi, manmanligi va yomon xulqliligidan xabar beradi.
Darhaqiqat,bugungi kunda adabiyotni qotib qolgan fan,yoinki eskilik sarqitining mahsuli deb tushunuvchilar ham yo'q emas. Bundaylar uchun esa bir kichik tajriba o'tkazamiz. Siz bor yo'g'i bir hafta mobaynida hech qanday kitob,maqola va she'r o'qimaysiz,hech qanday go'zallikka qaramaysiz,hech qanday filmni tomosha qilmaysiz,hech qanday musiqa tinglamaysiz (bular sirasiga tabiat musiqalari ham kiradi) va hech kim bilan xushmuomala bo'lmaysiz ya'ni qo'rs bo'lasiz. Xo'sh,bir haftadan keyin,yon atrofingizda siz bilan hamsuhbat bo'ladigan biror kimsa qolarmikan. Bunday holatdan so'ng esa hatto eng go'zal deb hisoblaydigan hilqat ham siz uchun eng xunuk bo'lib ko'rinadi. Endi esa bularning adabiyotning o'limiga qanday aloqasi borligini isbotlab berishga urinib ko'raman. Siz bir hafta mobaynida kitobni ochib ham ko'rmadingiz,demakki fikrlashdan bir haftaga to'xtadingiz. Siz go'zalliklarga beparvo bo'ldingiz, hayotdan zavqlanishdan bir haftaga chekindingiz. Siz filmlarni ko'rmay qo'ydingiz, jamiyatdagi o'sishdan bir haftaga oqsadingiz. Siz o'zingizga xush yoquvchi biror qo'shiq ham tinglamadingiz, shubhasiz asabiylashdingiz. Siz hamma bilan qo'rs munosabatda bo'ldingiz va buning oqibatida sizga nisbatan hech kim muloyim bo'lmadi. Demak,siz adabiyotsiz yashay olmaysiz.
Agar biz so'zlagan har bir so'zimizda, har bir kitob, maqolamizda tinglagan har bir qo'shig'imizda, ko'rgan har bir filmimizdan odobni, adabiyotni topa olmasak undan qandaydir go'zallik yoki ozuqani emas balki, qandaydir xudbinlik, zaharni yuqtirib olamiz. Ana unda biz adabiyotimizni o'zimiz o'ldirgan bo'lamiz. Adabiyot o'lsa shubxasiz anoniyatning g'alabasi bo'ladi.
So'nggi so'z o'rnida demoqchimanki, biz insonlar ongi doimo go'zalikka, yaxshilikka intiladi va bu intilish o'z-o'zidan fikrimiz tarbiyasiga, odobiga, adabiyotiga ta'sir qiladi. Agar bularning aksi bo'lsa demakki, ongimizni egallab olgan anoniyat o'z g'alabasini nishonlayotgan ekan.
Arjumandbonu
Umida.Sh
Adabiyot o’ladimi?
Ruhiy kamolot vositasi sanalgan badiiy adabiyotlar san’at turlari orasida alohida o’rin tutadi. Badiiy adabiyotning asosini esa so’z tashkil etadi. So’z yordamida nafaqat voqea hodisalar, balki turli xil o’ylardan tortib,ko’ngil torini chertguvchi nozik tuyg’ularni ham ifodalash mumkin. Shu sababdanmi adabiyotga “ruhiy kamolot vositasi” deya ta’rif beriladi. Insonning hayollari, istaklariyu armonlari badiiy adabiyotda aks etadi va unda tasvirlangan hayot serqirra va ta’sirli ekanligi bilan kishi e’tiborini o’ziga tortadi.
Adabiyot shunday san’atki, unda inson hayotining buguni qan-day tasvirlansa, o’tmishi va kelajagi ham shunday aks ettiriladi. Badiiy asarda fikr aytish bilan kifoyalanmay insonning qalbiga ta’sir ko’rsatishga alohida e’tibor beriladi.
Har bir millatning qiyofasini belgilashda uning adabiyoti hal qiluvchi ahamiyat kasb etadi. Chunki adabiyot milliy ruhni aks ettiradi. Ammo bugungi kunda har bir adabiyot namunalari ham milliy ruhimizni aks ettiravermaydi. Shunchaki nom qozonish maqsadida yengil-yelpi asarlar yozib, omma e’tiboriga havola etayotgan “chala yozuvchilar” ham talaygina. To’g’ri asar yaratish hammaning ham qo’lidan kelavermaydi. Lekin bu yaratilgan asarlar ozgina bo’lsada inson qalbiga yo’l topsa va uni yaxshi yo’lga yetaklasagina u haqiqiy asar bo’ladi. Axir asar yozishdan ham maqsad shu emasmi? Yaratilayotgan har bir asarda o’y-fikrlar emas, milliyligimiz, milliy ruhimiz, qadryatlarimiz aks ettirilgan asarlar yaratishsa yaxshi bo’lar edi. Lekin bu so’zlarimiz bilan hamma asarlarni ham qoralamoqchi emasmiz. Faqat nomigagina yaratilayotgan asarlar ham borligini aytib o’tmoqchimiz va bu asarlar borgan sari adabiyotimizni yo’qolishiga sabab bo’lishi mumkinligi bizni havotirga solmay qolmaydi. Buning natijasida esa adabiyotimiz halokat yoqasiga kelib qolishi va keyinchalik butunlay yo’q bo’lib ketishi mumkin. Adabiyoti bo’lmagan millat esa unitilishga mahkumdir. Negaki millat o’z adiblari va asarlariga tayanib yashaydi. Lekin shunga qaramay bugungi kunda milliyligimiz, milliy ruhimiz aks ettirilgan asarlar borligi bizni quvontirmay qolmaydi va bizning shunday asarlarimiz va ularni yaratuvchi adiblarimiz bor ekan badiiy adabiyotimiz hech qachon o’lmaydi!
TIU qoshidagi akademik litsey o'quvchisi
Teshaboyeva Ziyoda
Adabiyot o’ladimi?
Go’zallik bor ekan,adabiyot o’lmaydi.
Nigora Umarova
Adabiyot barhayotdir… U obihayot misoli insonga kuch bag’ishlab turadi. Dunyodagi butun borliq,jamiyki tabiat in’omlari shoir mo’yqalamida aks etadi. Borliq latofatidan ilhom olgan adib go’zaldan go’zal she’ru g’azallar bitadi. Bitilgan bunday she’rlar inson ruhiyatiga ijobiy ta’sir o’tkazadi. Inson ichki kechinmalari aks ettiril-gan dilkash she’rlardan ma’lum ma’noda quvonadi. Quvonishi uning sog’lig’iga foyda keltirib,umrini uzaytiradi. Qarang-a,adabiyot barcha sohalar bilan chambarchas bog’liq ekan. Jumladan,tibbiyot, musiqa,geografiya,astronomiya va tarix. Bu fanlarning barchasida so’z san’ati bo’lmish adabiyot muhim rol o’ynaydi. Masalan,tibbiyot sohasini olsak,bemorni tabib xadeb turli xil dori vositalari bilan davolasayu, bir og’iz shirin so’z ila ko’nglini ko’tarmasa qilingan barcha muolajalar besamar suvga oqib ketadi. Aksincha tabib shirinsuhanlik ila bemor ko’ngliga oz miqdorda bo’lsa ham yo’l topib,uni hayotga qaytarar ekan bundanda savobliroq ish yo’qdir albatta. Demak,biz adabiyotni barcha fanlarning onasi desak yanglishmagan bo’lamiz. Agar onamiz dunyoni tark etsalar yoki bo’lmasa kichkina murg’ak go’dakning yarim daqiqa onasidan yiroqlashuvidagi xarxashalari yuraklarimizni larzaga keltiradi. Adabiyot ham biz uchun onamiz kabi hayotimiz mazmuniga aylanishi lozim. Zero,adabiyot bu dunyoda yo’q bo’lar ekan,hayotimiz ham ostun ustun bo’lib ketadi.
Umida Shodiyeva
25.09.2009, 01:18
Adabiyot o’ladimi?
Go’zallik bor ekan,adabiyot o’lmaydi.
Nigora Umarova
Adabiyot barhayotdir… U obihayot misoli insonga kuch bag’ishlab turadi. Dunyodagi butun borliq,jamiyki tabiat in’omlari shoir mo’yqalamida aks etadi. Borliq latofatidan ilhom olgan adib go’zaldan go’zal she’ru g’azallar bitadi. Bitilgan bunday she’rlar inson ruhiyatiga ijobiy ta’sir o’tkazadi. Inson ichki kechinmalari aks ettiril-gan dilkash she’rlardan ma’lum ma’noda quvonadi. Quvonishi uning sog’lig’iga foyda keltirib,umrini uzaytiradi. Qarang-a,adabiyot barcha sohalar bilan chambarchas bog’liq ekan. Jumladan,tibbiyot, musiqa,geografiya,astronomiya va tarix. Bu fanlarning barchasida so’z san’ati bo’lmish adabiyot muhim rol o’ynaydi. Masalan,tibbiyot sohasini olsak,bemorni tabib xadeb turli xil dori vositalari bilan davolasayu, bir og’iz shirin so’z ila ko’nglini ko’tarmasa qilingan barcha muolajalar besamar suvga oqib ketadi. Aksincha tabib shirinsuhanlik ila bemor ko’ngliga oz miqdorda bo’lsa ham yo’l topib,uni hayotga qaytarar ekan bundanda savobliroq ish yo’qdir albatta. Demak,biz adabiyotni barcha fanlarning onasi desak yanglishmagan bo’lamiz. Agar onamiz dunyoni tark etsalar yoki bo’lmasa kichkina murg’ak go’dakning yarim daqiqa onasidan yiroqlashuvidagi xarxashalari yuraklarimizni larzaga keltiradi. Adabiyot ham biz uchun onamiz kabi hayotimiz mazmuniga aylanishi lozim. Zero,adabiyot bu dunyoda yo’q bo’lar ekan,hayotimiz ham ostun ustun bo’lib ketadi.
Darhaqiqat, inson tarbiyatni ham, zakovatni ham, mehrni ham, hattoki madaniyatni ham adabiyot orqali o'rganadi va shubhasiz o'rgatadi.
Nigora Umarova
25.09.2009, 12:45
Adabiyot o’ladimi?
Go’zallik bor ekan,adabiyot o’lmaydi.
Nigora Umarova
Adabiyot barhayotdir… U obihayot misoli insonga kuch bag’ishlab turadi. Dunyodagi butun borliq,jamiyki tabiat in’omlari shoir mo’yqalamida aks etadi.
Odatda epigraf qilinib xalq maqollari, mashhur insonlarning so'zlari olinardi. Oddiy insonning so'zi epigraf qilib olinishi...
Umida Shodiyeva
25.09.2009, 20:21
Adabiyot o’ladimi?
Go’zallik bor ekan,adabiyot o’lmaydi.
Nigora Umarova
Adabiyot barhayotdir… U obihayot misoli insonga kuch bag’ishlab turadi. Dunyodagi butun borliq,jamiyki tabiat in’omlari shoir mo’yqalamida aks etadi.
Odatda epigraf qilinib xalq maqollari, mashhur insonlarning so'zlari olinardi. Oddiy insonning so'zi epigraf qilib olinishi...
Fikri ojizimcha, so'zning kim tomonidan aytilganligi emas balki, nima haqida aytilganligi muhumroq.
Nigora Umarova
01.12.2009, 16:46
Қуйидаги саволлардан қайси бирининг жавобини топсангиз зудлик билан ketmonketdi@kimbilar.uz манзилига йўлланг ёки форумда эълон қилсангиз ҳам бўлади. Кейин хурсад бўласиз. Тўғри, саволлар анча мушкул. Ҳа, энди чидайсиз-да. Сабаби энг оригинал жавоб эгаси ҳурматли адибимиз Тоҳир Маликнинг "Ушланг ўғрини" китоби билан тақдирланади.
ПС:Илтимос, Маэстро саволларга жавоб бермасинлар. Чунки улар барибир китобларини олиб кетмайдилар. Беҳзод Саидовнинг қўлларидаги совға китоби анчадан бери эгасини мўлтираб кутиб турибди. :-)
1. "Кампирлар сим қоқди" асарида кампирлар симни нима билан қоқишади? (Болға бўлса болға, болта бўлса болта, аниқ кўрсатилсин).
2. Лев Толстой қаламига мансуб "Тирилиш" романининг муаллифи ким?
3. Аваз Ўтар ўғли отасининг исмини биласизми?
4. Абдулла Қаҳҳорнинг "Сароб" романи жанр жиҳатидан ҳикоями, қиссами?
5. Ньютон туғилмасидан олдин Ернинг тортишиш кучи ўрнида қандай куч амалда бўлган?
6. XVII асрда яшаган Машрабнинг XVIII асрга оид асарлари нима учун бизгача етиб келмаган?
1. "Кампирлар сим қоқди" асарида кампирлар симни нима билан қоқишади? (Болға бўлса болға, болта бўлса болта, аниқ кўрсатилсин).
1) Бу ерда ташбеҳ санъати қўлланилган. Яъни ёзувчи кампирларнинг қошларини ингичка симга ўхшатган. Улар қошларини қоқишган.
2. Лев Толстой қаламига мансуб "Тирилиш" романининг муаллифи ким?
2) Бу асарни Менделеев Ломоносов ҳақида ёзган.
3. Аваз Ўтар ўғли отасининг исмини биласизми?
3) Абу Аваз.
4. Абдулла Қаҳҳорнинг "Сароб" романи жанр жиҳатидан ҳикоями, қиссами?
4) Пейзаж усулида ёзилган.
5. Ньютон туғилмасидан олдин Ернинг тортишиш кучи ўрнида қандай куч амалда бўлган?
5) Ньютон туғилишидан олдин вазнсизлик бўлган. Ньютон ернинг тортиш кучини кашф қилиши билан ҳамма нарса ерга тарақлаб тушган.
6. XVII асрда яшаган Машрабнинг XVIII асрга оид асарлари нима учун бизгача етиб келмаган?
6) Машрабнинг ўзи ҳам бу асарларгача етиб боролмагани учун.
Nigora Umarova
02.12.2009, 11:34
1. "Кампирлар сим қоқди" асарида кампирлар симни нима билан қоқишади? (Болға бўлса болға, болта бўлса болта, аниқ кўрсатилсин).
1) Бу ерда ташбеҳ санъати қўлланилган. Яъни ёзувчи кампирларнинг қошларини ингичка симга ўхшатган. Улар қошларини қоқишган.
Кампирлар қошларини кимга қоқишган?
Аниқ конкрет жавоб беринг, илтимос.
Кампирлар қошларини кимга қоқишган?
Точна биламан менгамас.
Gulnora Voisova
03.12.2009, 11:46
1. "Кампирлар сим қоқди" асарида кампирлар симни нима билан қоқишади? (Болға бўлса болға, болта бўлса болта, аниқ кўрсатилсин). Ўлимдан хабарим бор, бундан хабарим йўқ :(
2. Лев Толстой қаламига мансуб "Тирилиш" романининг муаллифи ким? Менимча Анна Каренина Кутузовга атаб ёзган.
Аваз Ўтар ўғли отасининг исмини биласизми? Ўтар. (Бу бечараям барибир ўтиб кетади деган маънода қўйишган бўлса керак :smile:)
4. Абдулла Қаҳҳорнинг "Сароб" романи жанр жиҳатидан ҳикоями, қиссами? Сароб бу жанр жихатдан видеофилм.
5. Ньютон туғилмасидан олдин Ернинг тортишиш кучи ўрнида қандай куч амалда бўлган? Англия шароитида либераллар ёки консерваторлар кучи амалда бўлган :smile:
6. XVII асрда яшаган Машрабнинг XVIII асрга оид асарлари нима учун бизгача етиб келмаган? Чунки ўша вақтларда интернет жуда секин ишлаган. Тезлиги паст бўлган :)
1. "Кампирлар сим қоқди" асарида кампирлар симни нима билан қоқишади? (Болға бўлса болға, болта бўлса болта, аниқ кўрсатилсин).
Чинор тагидаги чоллардан қутилиш учун кампирлар сим билан тузоқ қўйишган.
2. Лев Толстой қаламига мансуб "Тирилиш" романининг муаллифи ким?
Шифокор.
3. Аваз Ўтар ўғли отасининг исмини биласизми?
Аваз Ўтарович
4. Абдулла Қаҳҳорнинг "Сароб" романи жанр жиҳатидан ҳикоями, қиссами?
Насрий жанр.
5. Ньютон туғилмасидан олдин Ернинг тортишиш кучи ўрнида қандай куч амалда бўлган?
Сулолалар кучи
6. XVII асрда яшаган Машрабнинг XVIII асрга оид асарлари нима учун бизгача етиб келмаган?
Чунки биз Машрабнинг қабрини очиб кўрмаганмиз.
Саволлар профессор унвонига даъвогар талаба Ўроқкелди Кетмонкетдиев томонидан форумга йўлланган.
Танлов ниҳоясига етдими?
Nigora Umarova
04.12.2009, 13:54
Танлов ниҳоясига етдими?
Давом этяпти. Ўроқкелди Кетмонкетдиев сизлардан жуда хафа. Ҳафсаласи қолди, шекилли. "Онлайн-заковат" даги осон саволларга тезлик билан жавоб топишаркан-ку, мураккаб саволларга "тишлари ўтмас экан" деб... :-)
Lutfillo Tursunov
04.12.2009, 14:17
Саволлар профессор унвонига даъвогар талаба Ўроқкелди Кетмонкетдиев томонидан форумга йўлланган.
Антиқа саволлар. Одамни шошириб қўядиган. Ҳозирча ақлим етмаяпти яширинган жумбоқни ечишга. Ёки ҳаммаси бир қарашда кўринганидек осонми?
Nigora Umarova
04.12.2009, 14:23
Антиқа саволлар. Одамни шошириб қўядиган. Ҳозирча ақлим етмаяпти яширинган жумбоқни ечишга. Ёки ҳаммаси бир қарашда кўринганидек осонми?
Саволлар шу қадар мураккабки, яхшилаб ўйлаб туриб жавоб бермасангиз бўлмайди. Минг марта ўйлаб, кейин жавоб беринг.
Kahramon Jalilov
29.12.2009, 18:11
1. "Кампирлар сим қоқди" асарида кампирлар симни нима билан қоқишади? (Болға бўлса болға, болта бўлса болта, аниқ кўрсатилсин).
No comments!!!
Маъносидан келиб чиқсак,Кампирлар сим қоқди- яьни телефон килишди, қаерга пенсия жамгармасига!!!
2. Лев Толстой қаламига мансуб "Тирилиш" романининг муаллифи ким?
Менимча Пушкин Дантесга атаб ёзган
3. Аваз Ўтар ўғли отасининг исмини биласизми?
Бу расмдаги одамни углини отасини исми нима ?:)
4. Абдулла Қаҳҳорнинг "Сароб" романи жанр жиҳатидан ҳикоями, қиссами?
Жанрда
5. Ньютон туғилмасидан олдин Ернинг тортишиш кучи ўрнида қандай куч амалда бўлган?
Бошқача жавоб бераман, бу нарса хозиргача бор, нафс балоси
6. XVII асрда яшаган Машрабнинг XVIII асрга оид асарлари нима учун бизгача етиб келмаган?
XVIII асрда Жюль Верн яшамагани учун, қолаверса мақола ёзганга ноутбук вада қилишмаган шунинг учун бўлса керак!!!
Bekmirzo
29.12.2009, 20:37
1. "Кампирлар сим қоқди" асарида кампирлар симни нима билан қоқишади?
(Болға бўлса болға, болта бўлса болта, аниқ кўрсатилсин).Urchuq bilan.
2. Лев Толстой қаламига мансуб "Тирилиш" романининг муаллифи ким?O'lmas Kashshey.
3. Аваз Ўтар ўғли отасининг исмини биласизми?Avaz O'tar Kamaz Ketar.
4. Абдулла Қаҳҳорнинг "Сароб" романи жанр жиҳатидан ҳикоями, қиссами?Ertak.
5. Ньютон туғилмасидан олдин Ернинг тортишиш кучи ўрнида қандай куч амалда бўлган?Olishish, solishish, surishish, talashish kuchlari.
6. XVII асрда яшаган Машрабнинг XVIII асрга оид асарлари нима учун бизгача етиб келмаган?Rastomojka qilinmasdan, bojxonada qolib ketgan...
Накл килишларича, хазрати Низомиддин мир Алишер Навоий ва Биноий туркий тилда ижод килиш борасида хеч келиша олмас эканлар. Хазрат Навоий туркий тилнинг бойлигини айтсалар, Биноий буни инкор килар экан. Биноий Алишер Навоийнинг жигига тегишни яхши курар экан. Бу хакида куйидаги ривоят бор. Маълумки, Навоий форсий шеърларига Фоний деб тахаллус куйганлар. Бир куни Навоий ва Биноий кучадан утиб кетаётиб, бир кучук уз кучукваччаларини корнини туйдириб ётганини куради. Шунда Биноий Навоийнинг жигига тегиш учун, - Хазрат, бу Фоний дунёда нима киларди кучукваччаларни бокиб?- дейди. Хазрат Навоий эса, - Асло ундай дея курманг. Икки-уч ой утгач Бинойидек итвачча булиб етишурлар-дея жавоб кайтарадилар.
Опажон, Ҳазрат Навоий ва Биноий ҳақидаги ривоят жуда ҳам қизиқ экан. Бу икки аллома орасидаги тортишув ҳақида эшитгандим, аммо ривоятларини ўқимаган эканман.
Alisher Asror
24.07.2011, 11:43
Адабиёт бешак жуда зарур фан, аммо назаримда хозирги ёшларнинг аксар кисми адабиётга кизикмайдими дейман?
Китобга, ҳусусан, адабиётга болаликдан уйда қизиқтириш керак, ўзи ўқимаса бошида мажбурлаб ўқитиш керак, кейин бир умрда китоб билан бирга бўлади, адабиётга ошно тутилади.
AbuMuslim
24.01.2013, 22:00
Китобга, ҳусусан, адабиётга болаликдан уйда қизиқтириш керак, ўзи ўқимаса бошида мажбурлаб ўқитиш керак, кейин бир умрда китоб билан бирга бўлади, адабиётга ошно тутилади.
Сиз таклиф қилаётган услуб самара бермаяптида...? Балки ёшларни ўз холига қўйишимиз керакдир... Айфон, андроид, айпадлар даврида мақсадлар ҳам ўзгачадир... балки биз ўзимизнинг қотиб қолган "тушунчаларимиз" билан ёшларимизнинг бошларини қотираётгандирмиз? (деган фикрга баъзан кетиб қоламан, шундай фикрга кетиб қолишимни тўхтата оладиган қандай гап бор экан... )
albatros
24.01.2013, 22:08
Айфон, андроид, айпадлар даврида мақсадлар ҳам ўзгачадир... балки биз ўзимизнинг қотиб қолган "тушунчаларимиз" билан ёшларимизнинг бошларини қотираётгандирмиз? (деган фикрга баъзан кетиб қоламан, шундай фикрга кетиб қолишимни тўхтата оладиган қандай гап бор экан... )
"Эй инсон, боланг айтганингни эмас, қилганингни қилади" - деган машҳур гапни айтгим келади...
Nigora Umarova
25.01.2013, 13:44
Ҳар доим шу мавзуга кириб ўқиётганимда, мавзу саволи доимо пичингга ўхшаб туюлади. Кимдир "Ҳа, бўлади. Бир нави. Янги чиққан асарларни ўқиб юрибмиз" деб жавоб берса, кимдир эса "Михдек" деб жавоб беради. Бадиий асарлар шу даражада кўпки, уларни ўқишга имконинг етмайди. Инсоннинг умр вақти-имконияти чеклангандир. Шундай экан, адабиётшунос олим Озод Шарафиддинов айтганларидек, "Танлаб ўқишга мажбурмиз". Дуч келган асарни омухталаштириб, "фикр қопқамиз"га сингдириш ярамайди.
Sodirjon
25.01.2013, 14:12
"Эй инсон, боланг айтганингни эмас, қилганингни қилади" - деган машҳур гапни айтгим келади...
Chiroyli gap , lekin bu masalaning yechimi emas. Qanday kitob o'qishni, qanaqa qilib o'qishni ( o'qishda ham o'qish bor-da) va nimalarga e'tibor berishni o'rgatish kerak. Kitob va yoki aktual qiziqarli ahborotlarni ayfondan o'qiydimi, aypoddan o'qiydimi uni farqi yo'q. Eng avvalo o'qib mulohaza qilish, o'z fikri, o'z qarashlarini shakillantirish. Bu jarayonda ota-onaning qatnashishi xal qiluvchi rol o'ynaydi.
aypoddan o'qiydimi
Айподдан ўқиб бўлмайди, ундан эшитиш мумкин. Айпаддан ўқиш мумкин.
Qanday kitob o'qishni, qanaqa qilib o'qishni ( o'qishda ham o'qish bor-da) va nimalarga e'tibor berishni o'rgatish kerak. Kitob va yoki aktual qiziqarli ahborotlarni ayfondan o'qiydimi, aypoddan o'qiydimi uni farqi yo'q. Eng avvalo o'qib mulohaza qilish, o'z fikri, o'z qarashlarini shakillantirish. Bu jarayonda ota-onaning qatnashishi xal qiluvchi rol o'ynaydi.
Ота-онанинг вазифаси уйда китоблар бўлишини таъминлаш, болада китоб ўқиш иштиёқи бўлса, боланинг ўзи топиб ўқийди, уйда йўқ китобларни кутубхонадан топади.
Лекин боланинг ўзида бўлмаса, уни мажбурлаб китоб ўқийдиган қилолмайсиз.
Nigora Umarova
25.01.2013, 15:10
Биз излаётган ҳикматлар
Ёзувчи, санъатшунос, “Меҳнат шуҳрати” ордени соҳиби, Нодир Норматов билан Ўзбекистон Миллий университети доценти, филология фанлари номзоди, адабиётшунос Абдулла Улуғов суҳбати
Абдулла Улуғов: Сизнинг собиқ тузум тарқаб кетиши арафасида “Баригал” деб номланган бир романингиз чиққан эди. Унда Сурхонда, олис тоғлар орасидаги Тузконда ишлайдиган бир йигит оиласининг барбод бўлиши акс эттирилган. Романда оилалардаги можаролар, фожеалар илдизи қадриятларимизнинг унутилаётганида, анъаналаримиздаги узилишларда, маънавий таназзулда эканлиги кўрсатилган эди, шу аснода бундай жамият, тузум аста-секин ҳалокатга юз тутишига ишора қилинган. Аслида давлат ҳам оила тимсолида ташкил топган. Оилалар қанчалик мустаҳкам бўлса, давлат ҳам шунчалик қудратли бўлади. Ва аксинча, улар омонат бўлса, давлат ҳам пароканда, муваққат бўлади. “Баригал” романингизда мана шу ҳақиқатни бадиий гавдалантиришга интилгансиз. Сиз мустаҳкам оила дейилганда, уни қандай тасаввур қиласиз?
Нодир Норматов: Саволингизга мухтасарроқ қилиб жавоб берадиган бўлсам, мен мустаҳкам оила деганда, бахтиёру фаровон яшаётган эмас, балки Яратганнинг, табиату жамиятнинг турли хил синовларини сабот билан енгган ёки енга оладиган жуфтларни кўз олдимга келтираман. Ҳаёт синовларидан ҳеч ким истисно эмас. Синовлар ҳар бир оилада эртами, кечми рўй бериши муқаррар. Ана шунда баъзи оилалар чидаш беролмай тўзиб кетади ёки фожеа юз беради. Турмушнинг турли синовларидан эсон-омон ўтиши оиланинг нечоғли мустаҳкамлигига боғлиқ. Аждодларимиз буни яхши англашган, шу боис оила мустаҳкамлигига алоҳида эътибор беришган. Улуғ салтанатларнинг таназзулига мўрт, ноаҳил оилалар фитнаси сабаб бўлганлигига тарихдан мисоллар тиқилиб ётибди.
Nigora Umarova
25.01.2013, 15:12
А.У: Оила мустаҳкамлигини таъминлашда умуминсоний қадриятлар ва миллат маънавияти беқиёс эканлиги тайин. Шарқlf ҳам, Ғарбда ҳам худди шундай. Аммо Шарқда оилалар бирмунча барқарор.Бу, албатта, азалий анъаналарга амал қилиниши билан боғлиқ. Шарқона анъаналарда демократияга хилоф жиҳатлар кўп дейдиганлар бор. Улар “демократия,” ”инсон ҳуқуқлари” тушунчаларининг моҳиятини бошқача талқин этишади. ”Шарқона демократия” деб киноя қилишади. Аслида демократия оила, бинобарин, жамият мустаҳкам бўлишини ёқлайди. Чунки инсон ҳар жиҳатдан мустаҳкам, барқарор, фаровон оилалардагина эркин шахс сифатида улғаяди. Оилада ҳам, жамиятда ҳам ҳақ-ҳуқуқ талашишиб, ўзи билан ўзи бўлиш билан эркин шахс муқимлигига эришиб бўлмайди. Ўзаро ҳурмат, бир-бирига ишонч барқарор жойда инсон қадр топади, шахсга айланади. Афсуски, шу ҳақиқатга эътиборсиз қаралади. Иззатталаблик, ҳақ-ҳуқуқни билишда кимўзарга мусобақалашиш аксарият ҳолларда оила бузилишига олиб келади. Матбуотда ҳам бу тўғрида кўп ёзилади. Негаки, оилалар ажралиши билан боғлиқ можаролар барчани ҳам қизиқтиради, ҳам ўйлантиради. Шу хусусда нима дейсиз?
Н.Н: Яқинда япон файласуфи, давлат арбоби, шоир, олим Дайсаку Икеданинг суҳбатини ўқидим. Унинг фикрича, ҳар бир кишининг табиатида қайсидир даржада олижаноблик ҳам, ёвузлик ҳам бўларкан. Булар аждодлар қонидан мерос сифатида ўтаркан. Аммо ўзидаги бу хислатларнинг қайсисини кучсизлантириб, қайсисини қувватлантириш одамнинг дунёқарашию, шаклланишига боғлиқ экан. Болалигимда момом бизга “ Бир елкангда фаришта, иккинчисида шайтон ўтиради” дер эди. Шу гапларини мана энди англагандайман. Энди бизнинг умримиз, тақдиримиз, яшашимиз, мустаҳкам оила бўлишимиз ана шу йўлдаги уринишларимиз билан боғлиқ деган хулосага келдим.Тўкин-сочин яшаш, бойлик орттиришгина мустаҳкам оила бўлишни таъминлай олмайди. Халқ орасида “Кўнглингиз тўқ бўлсин” деган ажойиб гап юради. Нега айнан кўнглингиз, қорнингиз эмас? Менимча, оиланинг мустаҳкам бўлишида худди ана шу сўз мосдай.Чунки, кўнгли тўқ эркак, кўнгли тўқ аёл ҳар қандай кулфат, шодлигу ташвишлар олдида ўзини йўқотиб қўймайди. Чунки уларда ўзларига ишонч бор. Чунки, ўзларига кўнгиллари тўқ.
А.У: Кўнгил эса турли манбалардан озиқланиб, қувватланади. Улар орасида адабиёт ва санъат муҳим ўрин тутади. Улар киши дидини тарбиялайди, дунёқарашини шакллантиради. Асл асарлар ҳар гал кишига бўлакча завқ беради. Киши адабиётнинг мумтоз намуналарини ҳам йиллар ўтиб, қайта қўлига олганида, аввал англамаган кўп ҳақиқатларини билиб олади. Асл асарларни қайта ўқиганида киши, рости, роҳатланади. Чунки бу пайтда унинг аввалги ажойиб таассуротлари янада кенгайиб, мустаҳкамланади. Шу боисдан бўлса керак, Лев Толстой хатида Александр Пушкиннинг “Белкин қиссалари”ни еттинчи марта ўқиётганлиги, бунда бениҳоя ҳаяжонланаётганини қайд этиб, ҳар бир ижодкор мумтоз асарларни муттасил қайта мутолаа қилиш зарурлигини таъкидлаган. Япон адиби Кэндзабуро Оэ эса “Ака-ука Карамазовлар” ни ўн икки марта, “Уруш ва тинчлик” ни ҳам шунча, “Анна Каренина” ни бир неча бор қайта ўқиб чиққани ва ҳар доим янгича таассуротлар олганини эътироф этган. Уильям Фолькнер улуғ рус адиби Фёдор Достоевский асарларини ҳар йили икки марта ўқиб чиққанлиги ва бундан беҳад таъсирланганлиги тўғрисида ёзган. “Ўткан кунлар”, “Сароб”, “Улуғбек хазинаси”, “Кўҳна дунё” романлари ҳам шундай салмоққа эга. Сиз қайси асарларни қайта-қайта ўқийсиз?
Н.Н: Қайта ўқишми? Талабалик чоғимда чала-чулпа ўқиганларим кўп экан, университетни битирган кезлар уларни обдон қайта ўқиб олдим. Энди...чинини айтсам, мумтоз бадиий асарларни камдан кам қайта ўқийман. Вақтим камлиги учун эмас. Гап шундаки, ўзимда бўлган, дурдона деб ҳисоблаган китобларимни қўлимга олсам ё варақлаб кўрсам бас, шу заҳоти хотирамда улардаги тафсилотлар жонланабошлайди.(Балким, бу ҳам ўқишнинг бир туридир). Мабодо бировнинг уйидаги ўша китобни варақлаб кўрсам, ундай ҳолат содир бўлмайди денг. Шахсий мулкда ҳам гап кўп эканда. Аммо “Минг бир кеча”га ўхшаш китобларни, ўзбек халқ китобларию эртакларини, достонларини қайта-қайта ўқишдан чарчамайман. Улардаги жонли тил бойлиги, ҳикоя қилиш тарзлари, усуллари мени мафтун этади. Бу уммонга шўнғиб, дур териб чиққанлар кам бўлмаган. Менимча, Мурод Муҳаммад Дўст, Эркин Аъзам, Тоғай Мурод, Луқмон Бўрихон каби адибларимиз китобларида ана шу дурлар ярқираб кўринади. Гарчи, ёзувчиликка даъвоси бўлмаса-да, ўзи ҳақида китоб ёзиб чиқарган музработлик таниқли фермер Қурбон Амирқуловнинг “Тақдир битиклари” деб номланган китоби ҳам шу жиҳати билан эътиборимни тортди. Менга кўпроқ ҳужжатли, луғатли, шарҳли китобларни қайта варақлаш ёқади. Уларда ҳаётни, воқеликни сохталикдан фарқлаш, таққослаш имкониятлари бор. Айтганча, Сервантеснинг “Дон Кихот” асарининг қайта нашрини яна бир карра ўқидим.. Шу асарни болалигимда ўқиганман, кейин киносини бир неча бор кўрдим. Бундан беш- ўн йил аввал унинг эски нашрини олис бир қишлоқда, қиш куни эди, ўчоққа тутантириқ қилишга тайёрлаб қўйишган ҳолда кўриб қолдим. Печка оғзидан олдим. Мен буни балки айтмаслигим керакдир.Аммо не илож, ҳозир бундай маънавий инқироз хавфи борлигини унутмаслигимиз керакка ўхшайди.
Nigora Umarova
25.01.2013, 15:14
А.У: Бадиий асар яратиш, хусусан, ҳикоя, қисса, роман ёки драма ёзиш учун ижодкор воқеалар рўй берадиган замон ва маконни хаёлан тасаввур этиши, қаҳрамонлари тақдири қандай кечишини билиши, уларнинг ўй-кечинмаларини ҳис этиши, ҳаётий воқеаларни қайта ишлаб, мақсадига мувофиқ жойлаштириши лозимки, бу қанчалик оғир машаққат эканини фақат асар яратган ижодкорнинг ўзи билади. Асарни ёзиш беҳад мушкул юмуш эканлигидан муаллиф ҳар доим ҳам қаҳрамонлар ички оламини, воқеликни ҳаққоний ва таъсирчан тасвирлашга эришавермайди. Шундай бўлса-да, айрим ижодкорлар ёзганларини қайта тузатмаслигини айтади. Лев Толстой эса “Тузатмасдан ёзаман, деган хаёлни миядан чиқариб ташлаш керак. Уч-тўрт марта қайта ёзиш – бу ҳам кам” дейди.
Н.Н: Бундай қолип, андоза адабиётда, ижодда доим ҳам қўл келавермайди. Баъзи ёзувчиларда бундай таҳрирлар миясида, хаёлида рўй беради, яъни, обдон пишитиб олиш, пухталаш деганлари... Қоғоз тақчил замонларда, айниқса, Х-Х1 асрларда худда мана шу усул қўл келган. Ахир у матоҳни тайёрлаш осон кечмаганда ўша замонларда. Жалолиддин Румий ҳазратлари ҳам “Маснавийлари”нинг бор-йўғи икки сатрини ўз қўли билан ёзган, қолганларини хаёлида пишитиб, айтиб туриб ёздирган дейишади. Ҳозир қоғоз сероб. Аммо минг бора таҳрирдан ўтказсанг ҳам ,баъзи асарнинг салмоғи ўзига ярашалигича қолаверади. Чунки, минг уринган билан қозонда бори чўмичда чиқади-да. Ҳар ерни қазиган билан булоқ суви чиқмаганидек, фақат таҳрир билан иш битмас экан.
А.У: Айрим ижодкорлар асарларини барча эмас, интеллектуал даражаси баланд китобхонлар тушуниши, қадрлашини айтишиб, дунёда иккита шундай ўқувчи топилса, кифоя, фақат шулар учун ёзиш керак, деб писанда қилишади ҳамда ўзларини янги адабиёт яратувчилари санашади. Лекин уларнинг ёзганлари аллақандай мавҳум, тушунарсиз. Бундай муаллифларнинг изланишларида ғарблик ижодкорлар асарларига тақлид яққол сезилади. Албатта, тақлид, таассуб қилиш ҳамма соҳада кузатилади. Киши нафақат ижодда, балки бошқа фаолиятида ҳам ўзи англамаган, сезмаган ҳолда кимгадир тақлид қилиши эътиборга олинса, санъатнинг турли йўналишларида изланишлар қилаётган, адабиётимизда аввал кўрилмаган услубда асарлар битишга уринаётганларнинг интилишларини тушуниш мумкин. Аммо жимжимадор жумлаларидан маъно англаб бўлмайдиган, мақсадсиз ёзилгандай туюладиган нимарсалар, барибир кишини ғашлантиради.
Н.Н: Бугунги кунда адабиётда ҳам, тасвирий санъатда ҳам ана шундай жараён жадал кетаётганлиги ҳеч кимга сир эмас. Бир пайтлар, иккинчи жаҳон урушидан сўнг, Италия адабиётида ҳам, мусиқа ва бадиий фильмларида ҳам Америка санъатига ружу қўйиш авжланган . Бу ҳолат шу қадар кучайиб, охири кўнгил айниш даражасига етган. Шундан сўнг, тескари жараён юз бериб, миллий маданият, санъат ва бадиийликка интилиш бошланган. Қисқа вақт ичида ана шу соҳада ўзига хос дурдоналар пайдо бўлган. Бизда ҳам шундай бўлади деб фол очмоқчи эмасман. Чунки бизда менталитет бўлакча, анъаналар бўлакча...Бизнинг қадимги маданиятимиз, миллий қадриятларимиз бутун дунёга сочилиб кетган олтин зарраларига ўхшайди. Энди уларни териб олиш, англаш бошланди. Бу жараён қанча давом этади, бу ўзимизга, барчамизга боғлик. Юксак бадиият миллий маданият заминида пайдо бўлади. Бизда бугунги кунда юксак бадиият намуналари. кам. “Янги бадият намуналари” дея эътироф этилаётган асарларнинг кўплари бошқа адабиётлар таъсирида туғилган. Менга улар бошқа қитъадан кўчириб келтирилиб,ўлкамизда ўстирилган гулларни эслатади. Албатта, уларни ҳам авайлаб- асрашимиз муҳим. Аммо шу замин чечаклари йўқ бўлиб кетишларига ҳам йўл қўймаслигимиз керак. Жаҳон халқлари адабиётини ўрганиш кони фойда. Хар бир океан, денгизлар бир-биридан кескин фарқ қилади. Халқлар ҳам шундай. Болтиқбўйи ёки Лотин Америкаси адабиётидаги анъаналарни бизда жорий қилишга уриниш тўғри келмайди. Чунки улар техника воситалари эмас. Адабиётдаги анъаналарни совун, дазмол, атирга тенглаштириб бўлмайди. Замин ранг-баранг, дунё ранг-баранг, халқлар ранг-баранг.Чунки уларнинг минтақаси, қитъаси бошқа. Шу билан боғлиқ ҳолда уларнинг табиати ҳам ўзгача. Албатта, истеъдодли ёзувчилар бошқа халқлар адабиётини ўқиб, миллий адабиёт билан ўхшаш ва фарқли жиҳатларни, қалблар ва маконларнинг кўз илғамас кўламларини сезадилар, ўзларига хос шаклу шамойил топиб, мавзуларни дадил ёзишга шайланадилар.
Nigora Umarova
25.01.2013, 15:15
А.У: Кейинги пайтда асарларда қаҳрамоннинг бир куни орқали унинг бутун ҳаётини кўрсатиш тамойилга айланди. XX аср охири – XXI аср боши адабиёти аввалги давр адабиётидан аввало шу жиҳати билан фарқ қилади. Бу даврда Габриэл Маркес, Чингиз Айтматов сингари адиблар асарлари кўпчилик ижодкорларга таъсир кўрсатгани аён. Чингиз Айтматов “Алвидо, Гулсари!” қиссасида овлоқ қишлоқда кўпчиликнинг бири бўлиб яшаган қаҳрамоннинг бир кунига ярим асрлик мураккаб ижтимоий даврни жойлаган. Номидан ҳам маълум “Асрга татигулик кун” романида ҳам муаллиф худди шу йўлдан борган. Бошқа ижодкорлар асарларида ҳам бир кун воқеаси асосида инсон ҳаёти маъноси, инсоният тақдири тўғрисида сўз юритишга ҳаракат қилади. Мурод Муҳаммад Дўстнинг “Галатепага қайтиш”, Эркин Аъзамовнинг “Жавоб”, “Шовқин”, Назар Эшонқулнинг “Қора китоб” сингари асарлари шундай таассурот қолдиради. Бу асарларда ҳар бир одам ҳаёти тўғрисида ўйлаб кўрадиган кунга дуч келиши, ўшанда ўзини ўзи сўроқ қилиши кишини изтиробга солиши кўрсатилади.
Н.Н: Инсоннинг ўзини ўзи сўроқ қилиши- Яратганнинг унга берган энг улкан имкониятидир. Бу жараёнда тавба тазарру, афсус-надоматлар, орзу ва армонлар изҳорини, нафратларнинг муҳаббатга, шафқатсизликнинг кечиримлиликка айланишини, жоҳилликнинг донишмандикка эврилиши лаҳзаларини ҳис қилиш мумкин. Сўфи Оллоёрнинг мана шундай ҳолатидан унинг “Сабот ул ожизин” каби асари туғилган, Усуллар, шакллар инсоннинг эгнидаги турли либосларга ўхшайди.Уларнинг қадру қиммати фақат янгилигию диққатни жалб этиши билан белгиланмайди. Асарлардаги усуллар, шакллар, воситалар, бир сўз билан айтганда, ундаги барча жиҳатлар янгича изланишлар аҳамияти инсонни, унинг қалбини қанчалик ёрқин кўрсатиши, тўлқинлантириши, тасаввур оламини қанчалик бойитиши билан белгиланади.” Минг бир кеча” асари усулида ёзилган қанчадан қанча асарлар бор.”Чор даврвеш”ми ёки турлича эртаклар, “Боғу баҳор”, Калила ва Димна... Яқинда қорақалпоқ адиби Муратбой Низановнинг “Охират уйқуси” номли романини ўқиб чиқдим. Унда ҳам ўзини ўзи сўроқ қилиши йўлидан борилган. Менимча, ўқувчини усуллар эмас, унинг натижаси, бадиий олами қизиқтиради..
А.У: Адабиёт асарларини мутолаа қилиш, меъморий обидаларни, спектакль, фильмларни, спорт мусобақаларини, байрам тадбирларини томоша қилиш, куй ва қўшиқларни тинглаш кишилар учун бениҳоя зарур. Қаҳрамонлик мадҳ этилган асарлар кишиларни мардликка ўргатади. Агар асарларда иллатлар, тубанликлар тасвирланса, одамларда бундай иллатлардан нафратланиш туйғуси кучаяди. Фожеага учраган, изтироб чеккан қаҳрамонлар кишиларда ҳамдардлик ҳиссини уйғотади, кўнглини юмшатади, дейилади. Чиндан ҳам санъат асарлари инсон руҳига таъсир этади, уни поклайди, эзгуликка ундайди. Негаки, кишилар санъат асарларида тасвирланган воқеалардан таъсирланиб, ўзларида турли ҳиссиётларни сезади. Улар санъат асарларидан яхшиларга ҳамдардликни “юқтиради” лар, изтиробни ҳис қиладилар. Мушкул муаммоларга дуч келганларида чидамлироқ бўлишни ўрганадилар, улардан таскин берувчи куч оладилар. Илоҳий китобларда инсон изтироб чекиш орқали ҳодисалар моҳиятини англайди, дейилади ва ушбу ҳақиқатни кишилар айнан санъат асарлари асосида англаб оладилар.
Н.Н: Фикрловчи Инсонга ҳамиша эртага умид билан қараш туйғуси таскин бериб туради. У умри ўтаётганлигини ҳис қилган кунданоқ, дунёни англай бошлайди. Шу боис ҳар бир нарса ва воқеадан ҳикмат излаб ўтади. “Барибир қороғуликка маҳкуммиз”деган ақидалар ҳам мавжуд. Малевичнинг “Қора квадрати”си ҳам шунга оҳангдош. Абсурд адабиётида ҳам тақдирдан қочиб бўлмаслик оҳанглари кўринади. Аммо, мияга лаззат берувчи туйғуларни ҳосил қилувчи Адабиётнинг бағри кенг, ранго-ранг.У худди шу оламнинг ўзи каби. Яъни унда ўлим водийсию ҳамиша баҳор ёки мангу музлик мавжуд юртлар бор.
Таниқли адабиётшунос Иброҳим Ғафуров ўз китобини бежизга “ Ҳаё-халоскор” деб бежиз атамаган. Ахир, Шарқ адабиётида асл мақсад- муддао-инсонда энг аввало ҳаёни шакллантиришдир. Адабиёт эса Ҳаёнинг онасидир. Адабиётнинг асл мақсади- халоскорликдир. Бу халоскорлик киши қалбида умид, ишонч уйғотиш, юпанч бериш, иродани тоблаш, эзгуликка интилиш, инсонни англаш, салбий таассуротлару бадбин хаёллардан фориғ этиш каби минг бир шаклда намоён бўлади. Унинг инсонни фикрлашга чорлай олишининг ўзи халоскорлик эмасми!? Китобларнинг шакллари кўпайгани айни муддао бўлди. Электрон китоблар, интернет - инсониятнинг XX аср охиридаги энг буюк кашфиёти. Улар туфайли дунёда қанча-қанча қоғозлару ўрмонлар сақланиб қолинади. Албатта, қоғозда чоп этилган китобнинг ўрни бўлакча. Уни ушлаб кўрасан, исталган пайтда ўқий оласан. Аждодларимиз ўз ижодларини лойга, папирусга, мол терисига, тошга, қояга ёзишган. Шакллар, материаллар турлича, аммо барчасидан мақсад- ўқиш.Электрон китобнинг ҳам аҳамияти беқиёс. Шундай бўлгач, унинг тезкор усулда мамлакатимизнинг барча ҳудудига етиб боришини ҳал қилиш долзарб масала. Бу ҳақда мен “Ўзбекистон адабиёти ва санъати” газетасининг 2010 йил 29 октябрь сонида “Буюк хазина муъжизалари” деб номланган мақоламда фикр юритганман.
Nigora Umarova
25.01.2013, 15:17
А.У: Ҳамид Олимжонлар авлоди эртак, афсоналарни, халқ достонлари, “Минг бир кеча”, “Қиссасул анбиё” каби асарларни эшитиб улғайган. Шунинг учун уларнинг асарларида халқ оғзаки ижодига хос соддалик, теран донишмандлик мавжланиб туради. Аммо ўша замонларда ҳам айримлар эртак, достонларни, китобларни кераксиз матоҳ деб қарашган. Минг таассубки, бундайлар бугун ҳам учрайди. Айни тоифадагиларнинг маънавияти беҳад мажруҳ. Кўнгли- ҳасад, нафрат, қурумга тўла. Иззатталаблигини қондиролмасдан доим безовта. Ҳаётдан ҳамиша норозиланиб, аламзада бўлиб юради. Ижодкорлар ҳам инсон сифатида ўз асарлари қаҳрамонларидек яхши ёки аксинча бўлади. Айрим қаламкашлар асарларида эзгулик, ҳалолликни ёқлаган ҳолда, ўзи ҳаётда такаббур, бебурд. Улар “Одамларга яхшилик қилишдек юксак мартаба йўқ” деб ёзишади-ю, ўз манфаати, мансаб-мартабага эришиш учун ҳар қандай пасткашликдан қайтмайди. Шунинг учун баъзида шоир, адибнинг ижодкорлиги бўлак, инсон сифатидаги дунёси бўлак бўлади, дейишади. Ижодкорнинг инсон сифатидаги дунёси шаклланишига у туғилиб ўсган оила муҳити, замон ўзгаришлари қай даражада таъсир кўрсатади?
Н.Н: Ижодкор табиатида ҳаётнинг минг бир хил жилвалари акс этади, замон ўйинлари унга ҳам ўз таъсирини ўтказади.. Буларнинг бари зарурият туғилганда, адабиётдек буюк муъжизани яратишда қўл келади. Аммо буларнинг ҳеч бири ҳеч кимга, жумладан, ижодкорга ҳам калондимоғ ва такаббур бўлиш ҳуқуқини бермайди. Шу боисдан Шарқу Ғарб шоирлари, мутаффакирлари бу аломатни ҳамиша танқид қилишган. Шарқона ахлоқ ҳар бир инсондан қалби кенг ва одамохун бўлишни тақазо этади. “Адабиёт” сўзининг луғавий маъноси гўзал хулқ эканлигини инобатга олсак, сўз санъатининг жамият тараққиёти учун нақадар муҳим аҳамиятга эга эканлиги аёнлашади. Европадаги “эго” таъсири баъзи ижодкоримиз хулқ-атворида ҳам сезилади. Ўзини хокисор тутиш “ўн саккиз минг олам”ни англаш йўли экани тасаввуфда таъкидланади. Тасаввуф фалсафаси эндиликда бутун жаҳон илм аҳлини ҳайратга солмоқда.
А.У: Ҳар бир киши учун ота-боболари макони рўйи заминнинг муқаддас маскани бўлиб туюлади. Йиллар ўтган сайин ушбу ҳиссиёт кучайиб боради. Машҳур мусаввир Рўзи Чориев ўз туғилган қишлоғи- Пошхурд тўғрисида сўз кетганда, тўлқинланиб кетарди. Сиз ҳам тоғлар орасидаги бу қадимий қишлоқ тарихи, ундаги булоқ, сой, коризлар, шу жойда яшаётган кишиларнинг аждодлари, уларнинг ўзига хос феъл-атвори, урф-одатлари ҳақида яйраб, мириқиб гапирасиз. Бу болалиги ўтган жойлар, ҳовлисидаги дов-дарахтлар, жиҳозлар йиллар ўтган сайин кишининг юрагини ўртаб юборадиган ҳиссиётлар уйғотишидан далолат беради. “Баригал”да, қисса ва ҳикояларингизда Пошхурд манзаралари, ундаги одамлар ҳаёти тасвирланган..
Н.Н: Яқинда таътилни одатдагидек яна қишлоқда ўтказдим. Болаликда юрган жойларни эринмай суратга олдим. Сўнгги йиллардаги бундай сафарларим натижаси сифатида 2010 йилда Тошкент Фотосуратчилар Уйида “Қишлоққа қайтиш” деб номланган шахсий кўргазмамни очган эдим. Ана йўл билан қадрдон жойларнинг манзараларини, таниш-билишлар қиёфаларининг бир зумлик оламини фотога муҳрладим. Бу юракка, дилга таскин-тасалли бериш баробарида фикрлашга, мушоҳада юритишга ундайди.
Nigora Umarova
25.01.2013, 15:18
А.У: Нозим Ҳикмат адабиётнинг ҳар қандай жанри эртак заминида шаклланган, дейди. Эртак қадимги давралар учун ҳам, айни замонда яратилаётган сон-саноқсиз мультфильмлар учун асос, манба саналади. Эртаклар катталарни ҳам, болаларни ҳам бирлаштиради.Улар барчани орзулар оламига бошлаб киради. Эртаклар хаёллару тасаввурларни сарҳадсиз маконларга элтади. Унда ҳамма нарса жонли, кўнгилга яқин кўринади. Болалигида эртаклар эшитиб улғайганлар жасур, шижоатли бўлади, ёвузликка қарши курашади. Ҳар бир кишининг болалиги эртаклар оламига боғланиб кетади. Аксарият ижодкорлар болалигида кўп эртак эшитганини эслашади. Сиз-чи?
Н.Н: Бола эсини таниши билан, барча нарсага, жумладан, эртакка ҳам қизиқиши табиий. Аммо мен эртак эмас, матал, топишмоқ эшитиб катта бўлганман. Оиламизда асосан матал ёки топишмоқ айтиш расм эди. Матал - қисқа ҳикоят. Амакимнинг хотини Банот опам ва иккинчи Банот аммам (қишлоқда бу исм жуда урф), меҳмон бўлиб келадиган Норби аммам бизларга кўп матал айтиб берар эди. Топишмоқни эса ҳамма айтар эди, ҳали унинг нималигини яхши билмаган беш яшар боладан тортиб, момоларгача. Худди ҳозиргилар сканвордга мубтало бўлгандай ўша пайтларда катта-кичик топишмоқ айтишга ишқибоз эди. Ўшанда нима учун эртак эмас, матал, топишмоқ айтилганини энди тушунгандайман. Ўйлаб кўрсам, бунинг сабаби- топишмоқ, маталларнинг қисқалиги экан. Эртак эса узун бўлади. Уни айтиш учун ҳам, эшитиш учун ҳам муайян вақт керак. Вақт эса танқис. Рўзғор юмушлари тиқилиб ётади. Бирор бир оилавий юмуш атрофида, айтайлик, узун қиш кунлари қора чироқ атрофида колхоз вакили ажратиб бериб кетган кўркўрак(оғзи очилмаган кўсак) – кўсакларни чувишда, ҳашар қилиб, пилла теришда, хуллас, кўпчилик бирор муносабат билан бирга йиғилиб қолган кезлари топишмоқ, матал айтиш одатий ҳолат эди. Қолган пайтларда ҳамма, айниқса катталар ўз ишлари билан банд бўларди. Кеч кириши билан овқат ейилгач, ҳамма уйқуга кетарди. Кундузги тинимсиз ҳаракатдан сўнг, бундай ором олишдан зўр ҳузур йўқ эди (Қаттиқ чарчоқдан сўнг, кимнинг эртак айтишга қурби етарди ёки тинглашга тоби бор эди, дейсиз). Ёз кунлари, оқшом пайтлари озгина бўш бўлсак, албатта, бектош, кўчмак, зувуллатар, ланка, тол отга миниб чопишлар, сойга тушиб, балиқ тутишлару юлғун тагларига тош уйча қуриб, бир нималарни тортишиб юришлар завқли эди. Аммо бир нарсани алоҳида таъкидлаб ўтишни хоҳлар эдим: ёз кунлари Опалар холам (асл исми Қурбонсара) уйларига борсам, (ўн-ўн икки ёшларимда) у баъзан “Гўрўғли”, “Балогардон”, “Кунтуғмиш” достонларидан ўқиб берар эди.
Онамнинг матал ёки топишмоқ айтганини эслай олмайман. У уруш охирларида мактабда ўқитувчилик қилган. Отамга турмушга чиққач, бешта фарзанд кўриб, охиргисини туғишда қаттиқ қийналиб, кўп ўтмай вафот этган эди. Ўшанда мен саккиз ёшда эдим. Онам баланд бўйли, сочлари товонигача тушган, овозлари майин, вазмин, ҳеч қачон товушини баланд кўтармаган аёл сифатида хотирамда қолган. У менга ҳали мактабга бормасимдан ҳарфларни танитган, мен қаламтарош билан хуржуннусха уйимизнинг деворларини ўйиб, исмимни ёзиб ташласам-да, бирор марта жеркимаган, қаттиқ гапирмаган. Унинг қучоғида эркаланиш эртак тинглашдан кўра мароқли эди. Тўрт ёшимда онамнинг тиззасида ўтириб, мактаб ҳовлисида Ҳалима Носирова бошлиқ артистлар берган концертни кўрганим ёдимда қолган. Унинг номини албатта сал уғайгач, билиб олганман. Гапдан чалғиб кетдим. Онам барвақт алифбони ўргатган бўлса-да, биринчи-иккинчи синфда ўқиганимда ҳам эртак китоб ўқишга қизиқмаганман. Сал улғайиб, тўртинчи-бешинчи синфлардан бошлаб, шу қадар эртак кўп ўқий бошладимки, асти қўяберасиз. Ўша даврда таржимонларимиз яхши ишлашган эканми, эртак китоблар сероб эди: хитой, япон, рус, венгер, индонез эртаклари. Дунёда шундай халқлар борлигини ҳам ана эртак китоблар орқали билганман. Бизнинг ҳовлида эртак биладиганлар кўп бўлган. Одатда, момолар ёки боболар эртак айтади. Мен эсимни таниган кезлари момом бир эмас, учта эди. Отамнинг отаси – бобом тўртта хотин олган (инқилобдан олдин ва сал кейин, турли воқеалар туфайли эркаклар камайиб кетгандан фойдаланиб қолган эканми). Шундан иккитаси мактабда ўқиб юрган пайтимда ҳаёт эди: Муқим момом (отамнинг ҳақиқий онаси) ва Хадича момом. Хадича момом Деновда яшар (ўттизинчи йилларда Пошхурддан кўчирма қилинган), у бизникига келиши билан иккала кундош ва онамнинг онаси – Нозик момом қизғин суҳбат қилишар ёки қишлоқдаги бошқа қариндошларникига бирга боришар, биз болаларнинг уларга эргашиб юришимизга рухсат этилмасди. Албатта, бундай суҳбатлар ойда-йилда рўй берар эди. Қолган пайтлар икки момом катта рўзғорнинг ишларидан ортмасди. Улар учун гилам тўқиш ёки урчуқ йигириш дам олиш эди. Биз болалар мабодо уларнинг гурунгларига қулоқ солгудек бўлсак, “Бор, кўчага чиқиб ўйна, ўғил бола деган аёлларнинг гапига қулоқ солиб ўтирмайди” деб, турғизиб юборишар эди. Фақат қиш оқшомлари улар иккаласи печка ёнидаги пўстакда ўлтириб, яна урчуғини йигирганча, гурунг қилишар, мабодо биз гапларига қулоқ солсак, дарҳол форсчага ўтиб кетишар, чунки улар, қишлоқда инқилоб тўнтаришидан аввал бошланғич мақтабда арабча, форсчани ўрганишган. Эндиликда улар менга рус ёзувчиси Лев Толстойнинг “Анна Каренина”, “Уруш ва тинчлик” романларида французча суҳбат қурадиган кибор оилаларнинг аёлларини эслатишади. Хуллас, ўтган асрнинг 50-60 йилларида, қишлоғимизда, тўғрироғи, бизнинг ҳовлидаги манзара ана шундай эди.
Nigora Umarova
25.01.2013, 15:19
А.У: Адабиёт тарихи шундан далолат берадики, замонлар ўтиши билан ҳаётни ифодалаш услублари, воқеаларни баён этиш тарзи ўзгариб боради. Ижодкорлар бу борада ҳамиша янгилик яратишга уринади. Абдулла Қодирий, Абдулла Қаҳҳор ҳикояларидаги ҳаётни тасвирлаш услуби ўтган аср сўнгги чорагидаги энг яхши ҳикоялари билан қиёсланса, тафовут аниқ сезилади. Ўтган аср адабиётида воқеаларни кўрсатиш етакчилик қилса, кейинги давр роман, қисса, ҳикояларида қаҳрамонларнинг кечинма, ҳиссиётларини ифодалаш устун туради. Адабиётда нега бундай ўзгариш юз берди?
Н.Н: Жаҳон ва Европа тасвирий санъатида, меъморлигу мусиқасида, ҳатто, адабиёт тарихида ҳам ҳар бир асрда бир-икки йўналишлар пайдо бўлиб турганлигини яхши биласиз. Бу классицизм, романтизм, барокко, готика, реализм ва ҳоказолар. ХХ асрга келиб, бундай оқимлар шу қадар кўпайиб кетдики, санаб тугатиб бўлмайди. ХХ аср бошида рус адабиётида майдонга чиққан модернистик йўналишларни эсланг. Символизм, акмеизм, футуризм каби оқимлар, футуризм оқими ичида эса кубофутуризм деб юритилувчи адабий мактаб бўлгани... В.Хлебников, В.Маяковский сингари ижодкорлар ташкил этган кубофутуристларнинг “Гилея” гуруҳи, унинг ўз адабий-эстетик қарашлари, ижодий тамойилларини акс эттирган “Жамият дидига тарсаки” номли манифест адабиёт тарихидан маълум. Бундай изланишлар асримизнинг 20 – 30-йилларида ўзбек адабиётида ҳам рўй берди. Кейин эса ХХ аср 70 –йилларида қайта бўй кўрсатди. Бу жараён ҳозир ҳам давом этмоқда. ХХ асрда атом молекуласининг яна зарраларга бўлиниб кетиши, кашф этилиши, табиий фанларда тор соҳаларнинг кўплаб пайдо бўлишининг адабиёт ва тасвирий санъат билан қандайдир боғлиқ томонлари бордай туюлади менга. Умуман, адабиётда ёки тасвирий санъатда эмас, табиий ва ижтимоий фанларда ҳам турли йўналишу оқимларнинг пайдо бўлиши табиий жараёндир. Ҳозирги пайтда ўзбек адабиётида гарчи реализм устувор бўлса-да, унда импрессионизм, натурализм, символизм, сюрреализм, модернизм, авангард, футуризм каби оқимларга хос унсурлар ҳам мавжуд. Биз дунёда кечаётган ўзгаришлар билан ҳамқадам бўлишга интилаётган эканмиз, шундай бўлиши табиий ҳам.
А.У: Инсоният табиати, айниқса, унинг хотираси туганмас сир-жумбоқ. Ҳаммамиз ҳам гоҳида бир нарса тўғрисида гапириб турамизу, ўзимизнинг эшитган, кўрган воқеаларимизни эслаб кетамиз. Ўшанда воқеалар бир-бирига уланиб, бир тафсилот бошқа бирини хаёлда жонлантиради. Кўпинча сўзлар бамисоли илгичга айланиб, хотира пучмоқларида яшириниб ётган воқеаларни ёдга солади...
Н.Н: Ҳар бир сўзнинг ўз қиёфаси, либоси мавжуд. Унинг мағзида жойланган ажиб бир кўзгу бор. Адиб ана шу кўзгуни қалбида сақлайди, унга ўз хотираларини бирма-бир солиб, англаган сир-синоатдан бир нима олиб, бадиий тўқимага айлантириб, хамир қилиб қоради. Ёзувчи хаёлан сўзларни турли шаклга солади, ҳар гал ундан бўлак завқу маъно топади. Бу сўзнинг нақадар илоҳий неъмат эканлигидан далолат беради.
А.У: Бирор соҳага қизиқиш уйғониши учун кишига нимадир туртки беради. Сизда адабиётга қизиқиш қай тарзда бошланган?
Н.Н: Акам Рўзибой ва унинг синфдоши Мамарайим Бойқулов туман, вилоят, республика газеталарига кичик хабарлар ёзиб юборишар, уларнинг баъзилари туман газетасида босилар эди. Бир куни акам менга: “Сен геолог бўлишни хоҳлайсанми?” деб сўраб қолди. Мен ўшанда тахминан, учинчи синфда ўқир эдим. Саволининг маъносини тушунтиргач, кон топиш менга жуда ёқиб кетди, геолог бўлишни хоҳлайман, дедим. Акам менинг номимдан “Ленин учқуни” газетаси (ҳозирги “Тонг юлдузи” газетаси)га “Мен геолог бўлишни хоҳлайман” деган мақола ёзиб юборди. Мақола босилиб чиқди. Яна шунга ўхшаш бир нималарни ўзим ҳам тўқидим, газеталарга тинимсиз ёздим. Аммо уларнинг бирортаси босилмас, чиройли конвертларда: “Ёзганларингизнинг бадиий савияси паст, диққатга сазовор ҳеч нима йўқ, кўпроқ ўқинг” деган бир хил жавоб келарди. Мен эса бу хатларни фахр билан яшириб, йиғиб қўяр эдим. Ниҳоят, кунларнинг бирида “Гулхан” журналида ўзим тўқиган воқеа босилиб чиқди. Унда бир бола пайкални босиб кетган сувни тўхтатиб, қаҳрамонлик қилгани баён этилади. Мен яшайдиган қишлоқ тоғ ўртасида бўлиб, дашту яйловлар, боғлар кўп, чорва боқиш, пахта, боғ, арпа, буғдой, зиғир, кунжут экиш, полиз ишлари билан ҳамма банд эди. Мен ана шу меҳнат ҳақида туман, вилоят газеталарига тинимсиз мақола ёзардим. Улар кетма-кет босилиб чиқар эди. Бу орада Юсуфжон қизиқ ҳангомалари қўлимга тушиб қолиб, ундаги саҳна қўринишлари жуда маъқул бўлдию, уни ўртоқларим билан мактабда саҳналаштириб, қўйдик. Янглишмасам ўшанда олтинчи синфда ўқир эдим. Шундан сўнг, ўзим ҳам бир нималар ёзиб, драма тўгарагида, мактаб саҳнасида, кейин колхоз клубида қўйиб юрдик. Қарангки, шуларниям қизиқиб, томоша қиладиган мухлисларимиз ҳам бор эди: мактаб ўқувчилари, мактаб боғида ишлайдиганлар, ўқитувчилар, бекорчилар. Шунданми, шеърларни декламация қилишни яхши кўрар эдим. Ҳар қандай шеърни бир марта ўқисам, кифоя, ёдимда қолар эди. Эрталаб дарс бошланишига ўн беш дақиқа қолганида, китобга бир қараб, кеча ўтилган дарсни хотирамда тиклаб олардим. Уйда дарс тайёрлашга фурсат бўлмасди. Катта рўзғорнинг майда-чуйда юмушлари ҳеч тугамасди. Отам колхоз бухгалтери бўлгани боис ҳовлимизга тез-тез меҳмон келарди. Китобларни эса уй чордоғига чиқиб, яшириниб ўқир эдим. Декламация учун шеър топа олмасам, ўзим ёзиб қўя қолар эдим. Шеър тўқиш, умуман, адабий нарсалар ёзишни ҳеч ким ўргатган эмас. Мен буни тақлид қилиб, жўн нарсалар ёзиб ўрганганман. Ўшанда билиб-билмай тузук нарсалар ҳам ёзган эканман, шекилли, туман, вилоят газеталарида босилиб чиқар эди. 1965 йил вилоят ёш шоирлар фестивалида Муҳаммад Раҳмон биринчи, мен ва Болта Ёриев иккинчи ўринни олганимиз эсимда. Мактабда 7 – 8-синфда “Навоий” пъесасини саҳналаштирдим, ўзим Навоий ролини ўйнадим. Кейин, Зарабоғ қишлоғига бориб, 32-мактабда ҳам 9-синфда ўқиганимда ҳам уни саҳналаштирдим ва тумандаги мактаблараро анжуманда намойиш этдик. Туманда биринчи ўринни олдик. Навоий ролини ўйнаганим менга ижобий таъсир қилди. Менга улуғ шоирнинг ўша пайтлар энди нашр этилган ихчам, яшил муқовадаги китобларини совға қилишди. Мен Навоий ғазалларини ўқисам-да, тушунмас эдим. Ўша кезларда радиода Қодир Маҳсумов, Насиба Қамбарова ғазалларни чиройли ўқиганини маза қилиб тинглар эдим. Ўзим ҳам уларга тақлид қилиб оҳанг билан ўқишни хуш кўрар эдим. Мана шу адабий муҳит менга қаттиқ таъсир қилган. Шу тариқа ёзишга ружу қўйганман. Аммо мақсадим – шоир ёки ёзувчи бўлиш эмас эди. Мен ўрмончи бўлишни орзу қилар эдим. Чунки қишлоғимиз атрофида тоғ, ўрмонлар бор эди. У ерда ишлаш менга қандайдир сирли, маза туюларди.
Nigora Umarova
25.01.2013, 15:20
А.У: Кўпчилик мактабда ўқитган ўқитувчиларидан миннатдор бўлиб юради. Айрим ўқитувчилар ноҳақ ранжитганини ҳам ҳеч ким унутмайди. Ўқувчилик йилларингизда ўқитувчилардан кимлар сизда шундай унутилмас таассурот қолдирган?
Н.Н: Мен барча ўқитувчиларимни мамнуният билан эслайман. Уларнинг ҳаммасида ўзига хос феъл-атвор бўлганлиги учун ҳурмат қиламан. Улар орасида инжиғи ҳам, қаттиққўли ҳам, сабрсизу жиззакиси ҳам, вазмину салобатлиси ҳам бор эди. Лекин уларни бир нарса бирлаштириб турарди: барчаси интилувчан, бир нарсани англашга уринадиган ўқувчига хайрихоҳ эди. Албатта, баъзан улар бизни, биз уларни тушунмаган вазиятлар бўлиб турарди. Аммо уларнинг натижаси ҳамиша яхшилик билан тугаган. Ўқитувчиларимиз ҳаёт синовларидан ўтган, оғир, машаққатли кунларни кўрган, бошига кўп савдолар тушса-да гангиб қолмаган меҳнаткаш кишилар эди. Улар ўзларининг ҳамма имконларидан тўла фойдалана олмаган одамлар эди. Ўзбек тилидан бешинчи синфда дарс берган устоз Абдураҳмон Раҳимовни, биринчи синфдан дарс берган марҳум Худоёр Мамарасуловни, кимёдан дарс берган Сулаймон Пардаевни, физикадан дарс берган Рўзибой Наврўзовни кўп эслайман. Мактаб директори Сулаймон Пардаев амаким эди. У юқори синфдаги ўғилболаларга соч қўйишни ман қилди, менинг сочимни ҳам олдириб ташламоқчи бўлди. Мен эса рози бўлмадим, охир-оқибат 1965 йили қўшни қишлоққа – Зарабоғга ўқишга кетдим. Саккиз чақиримга аввалига велосипедда қатнадим, баъзан ўша ердаги интернатда ётиб қолдим. Вилоятда бўлиб ўтган ёш шоирлар фестивалида иккинчи ўринни олганимдан сўнг, Сулаймон Пардаев мени яна мактабга қайтариб олиб келди. Бу одам ниҳоятда инжиқ эди. Мен мактабни битираётганимда, кумуш медалга даъвогар эдим. Тумандагилар давлат имтиҳонида ёзган иншомни “Нодир қайта кўчириб берсин, вилоятга олиб борсак, уялиб қолмайлик, у “секретарь” сўзини секратарь деб ёзибди”, дейишибди. Шунда у рози бўлмаган. Оллоҳ ундан рози бўлсин. Вилоятдагилар шу ҳолида ҳам, мени кумуш медалга лойиқ, деб топишган.
А.У: Киши истайдими, тан оладими-йўқми, кимгадир таассуб қилади. Бу ҳолат, айниқса, ўқувчилик даврида кучли бўлади. Сизнинг университетга ўқишга келишингиз қандай кечган?
Н.Н: Мактабда ўқиб юрганимда, ёзувчи Чингиз Айтматов таржимаи ҳолини ўқиган эдим. Унда, ёзувчи қишлоқ хўжалик институтининг зоотехниклик факультетини битирганлиги ёзилган эди. Шундан сўнг, ўрмоншунослик факультетига киришга орзум янада кучайди. Ўрмончи бўлиб олиб, тоғ ҳақида, ўрмон ҳақида китоб ёзиб юрабераман деб хаёл қила бошладим. Мактабни битираётган йилим Термизда яшайдиган пошхурдлик ажойиб шоир Хуррам Мақсадқулов “Сен журналистика факультетига ўқишга кир”, деди. Бу гапни акам Рўзибой Норматов ҳам кўп айтар, у мени журналист сифатида кўришни орзу қилар эди. Шундан сўнг, фикрим ўзгариб, Тошкент Давлат университетига ҳужжат топширганман.
А.У: Мана, салкам қирқ йилдан бери пойтахтдасиз. Тошкентга илк бор келган кунингизни эслайсизми?
Н.Н: Мана, қирқ уч йилдан бери пойтахтдаман. Яхши эслайман: Тошкентга 1967 йил 14 июль куни келганман. У пайтларда поезд Термиздан Тошкентгача 24 соатдан ортиқ юрар, Бухоро билан айланиб келар эди. Мен Термиз вокзали перронида тасодифан Усмон Азим, Эркин Аъзам ва Муҳаммад Раҳмон билан учрашиб қолдим. Улар ҳам Тошкентга, мен кирмоқчи бўлган факультетга ҳужжат тайёрлаб кетишаётган эканлар. Тўртталамиз одам тўла, тиқилинч бир вагонда Тошкентга келганмиз. Тошкентга келганимизда ҳаво баҳор ҳавосидек эди, ерлар кўлмак, ҳалқоб сувлар кўп эди. Кейин билсак, ёз палласида, шу кечаси роса жала ёққан экан. Бизни кутиб олишга чиққан акам ўртоғи билан жаладан қочиб, вокзал туннелида туришган экан. Акамнинг ўртоғи ўриндиқда ўтириб, сал мизғиган эканми, унинг оёғидаги янгироқ туфлисини ечиб кетишибди. Ўша йигитнинг то таксигача оёқяланг келгани сира эсимдан чиқмайди. Шунда ёзда ёмғир ёғиши, ҳавонинг тозалиги, салқинлиги мени ҳайратга солган эди. Кейин, Тошкентда ўғри кўп эканлиги, туфлисини орлдириб қўйган йигитнинг ғамбода юриши ажаблантирган. Тошкентдаўша кезларда ўғриларнинг кўплиги мени чўчитмаган. Чунки ўшанда саргузаштталаб даврда- ўн олти ярим ёшда эдим.
Nigora Umarova
25.01.2013, 15:21
А.У: Матбуотда биринчи машқингиз эълон қилинганда қандай ҳолатга тушгансиз? Дастлабки шеърларингиз вилоят газетасида чоп этилганини эсладингиз. Ўшанда мактаб ўқувчиси бўлгансиз. Талабаликда қандай асарларингиз босилиб чиққан?
Н.Н: Ҳар бир одам болалигида таниқли, машҳур бўлишга интилиши табиий. Буни яхши фазилат ҳам дейиш мумкин, фалокат ҳам. Иккаласининг ораси бир қадам. Киши қўядиган қадами қаерга элтишини ўз пайтида англаса, бу унинг энг катта бахти. Йўқса, у бечоралар ичра бечорадир. Мен ҳам шу нарсани англамаслигим мумкин эди. Отам, ( у даврнинг турли чиғириқларидан ўтган, мустақилликнинг илк тўрт ойини кўриб, бундай қувончни юраги кўтара олмай, 67 ёшида оламдан ўтган) кунларнинг бирида эслашга арзимайдиган, ҳеч кимга оғирлиги тушмайдиган, аммо унга номақбул кўринган бир ишимдан норози бўлиб, менга узоқ қаради. Сўнг, сўнг пичирлаб танбеҳ берди: сен ким бўлибсанки... Бошқа гапирмади. Отам ўзини тарозига солиб, баланд тутадиган, жойиини юксакда деб биладиган, халқдан йироқ, иззатталаб одамни ўзининг душмани деб билар эди. У айниқса, фарзандларининг шундай бўлишига тоқат қилолмас эди. Отамнинг “Сен ким бўлибсанки” деган сўзи ҳеч қулоғимдан кетмайди. Илк машқимдан қувонган отам, ҳар гал бирор нарсам босилса, илҳоминг келаяптими, деб сўрарди. “Илҳом” деган сўзни биринчи марта отамдан эшитганман. Отам ўқувчилик йилларимда “машҳурлик” касалига йўлиқишимнинг олдини олган. Бунинг учун отамдан ҳамиша миннатдорман. Отам Нормат Алимардоновнинг касби ҳисобчи эди. Ухлаганида ҳам қўли чўт урарди. Эллик йилдан ортиқ шу соҳада сидқидилдан ишлаган. Китобхон, саводли, дангал одам эди. Қўшиб ёзиш бошланган йиллари – 1970 йилда уруш ногиронлигини сабаб қилиб, муддатдан аввал нафақага чиқди. 1991 йил охирида 67 ёшида оламдан ўтди. Мен билган одамларнинг ичида отам мустақилликни энг кўп кутганлардан бири эди. Чунки отаси Алимардон кўкчи бой сифатида (1937 йилда) қамалиб, Термиз турмаларидан бирида вафот этган. Ўзи эса ўша йилларнинг фожеасини бошидан ўтказган эди... Отамнинг ўша танбеҳини эсласам, ҳали ҳам терлаб кетаман. Шу боисми, билмадим, талабаликда ҳам курснинг адабий қўлбола журналидан бошқа ерда ҳеч нарса эълон қилган эмасман.
А.У: Сиз аввал шеър ёзгансиз. Кейин насрга ўтгансиз. Бу қандай кечган?
Н.Н: Шоир Усмон Азим иккаламиз 3-курсда Сурхондарё вилоят газетасида амалиёт ўтаганмиз. Ўшанда қишлоқда момомдан бир гунг одам тарихини эшитиб, “Уруш ўтиб кетган эди” деган новелла ёздим. У вилоят газетасида босилди. Бу менга факультетга амалиёт ҳисоботи учун керак эди. Ғўрроқ бу новелла термизлик оқсоқол ёзувчи ва шоирларимиз Менгзиё ака, Хуррам ака, Теша акаларга маъқул бўлди. Руҳланиб, “Йироқлар” деган ҳикоя ёздим. Орадан кўп ўтмай, қарабсизки, “ёш ёзувчи” деган ном олдим. Чунки бу ҳикоям шашти баланд дўстларимга ҳам ёққан эди. Аммо шеър ёзишни ҳам тўхтатмадим. Тўғри, атайлаб шеър ёзмайман. Улар тўсатдан туғилади. Лекин насрда ёзишни илк марта ўша амалиёт пайтида бошладим десам бўлади. Бунга ўша заминдаги ҳаётнинг юрагимга яқинлиги сабаб бўлди.
А.У: “Кўҳитанг ҳикоялари” – биринчи китобингиз. Ҳозир ундаги ҳикоялардан қайси биридан қаноатланасиз-у қайси бирини бошқача ёзардингиз?
Н.Н: “Кўҳитанг ҳикоялари” – ёшлигимнинг, романтик, хаёлкашлик давримнинг маҳсули. Шу боис, унда шоирона фикрлашга интилиш кўринади. Ундаги ҳикояларнинг айримлари бўш, баъзилари дуруст. Аммо улар ўша ҳолида ҳам ўзимга ёқади.
Nigora Umarova
25.01.2013, 15:23
А.У: Журналистик фаолиятингиз қандай бошланган?
Н.Н: Журналистлик фаолиятим 1974 йил – “Саодат” журналида ишлаётган кезларимда бошланган. Унгача, Ўзбекистон илмий-оммабоп ва ҳужжатли фильмлар киностудиясида ишлаб юрган пайтимда “Саодат” журналида “Тиниқгул” деган ҳикоям эълон қилинган. Шундан сўнг, таниқли шоира Зулфия мени журналда ишлашга таклиф этди. У ерда ишлайдиган хотин-қизлар ҳамиша ҳам хизмат сафарига чиқа олмас эди. Менга эса, бундай сафарлар сувдай зарур эди. “Саодат”га ишга ўтгач, республикамиз вилоятлари, туман, қишлоқларини кезиб, очерклар, эсселар ёздим. Яқинда ўшанда ёзганларимни кўриб чиқдим. Кўпроқ қишлоқ одамларининг меҳнатини қаламга олган эканман. Шукрки, уларга сиёсат сингмаган экан, шундан қувондим. Қаҳрамонларимнинг бари оддий кишилар – тиканзорда юрганлар, саратонда ғўза чопиқ қилаётганлар, туя боқаётганлар...
А.У: Илк қиссангиз “Муқаддас балиқлар эгаси” нинг ёзилишига нима туртки берган? “Бисот”, “Исмоил тоғанинг тарозиси”, “Жазо”, “Дарахт тагидаги одам” қиссаларининг яратилиши тўғрисида гапириб берсангиз.
Н.Н: Илк қиссам “Муқаддас балиқлар эгаси” эмас, балки “Бисот”. У дастлаб ҳикоя эди. Пошхурдда Қурбон ўғри, Қурбонча дегани ўтган. Унинг ҳаётини озроқ бадиийлаштириб, ҳикоя ёздим. Ҳикояни “Ёшлик” журналига берган эдим, ёзувчи Хайриддин Султон ўқиб, бундан қиссани ҳиди келиб турибди, ривожлантириб, қисса қилиб беринг, деди. Гапи маъқул бўлди. Энди қўшимча тафсилот излай бошладим. Нимагадир қишлоғимизнинг энг сулув қизи бурнидаги холи яраланиб, саратонга айланиб вафот этганини эсладим. Ана шуни хаёлан тирилтирдим. Унга бўлган эҳтиромим сифатида бадиий образини гавдалантирдим.
“Муқаддас балиқлар эгаси” нинг ёзилишига туртки берган нарса – қадимий ховузларимизни динамит билан портлатиб, балиқ овлашганлигидан ғазабланганим... Қиссада илк севгисига гувоҳ бўлган балиқларга, ўзининг хотирасига хиёнат қилганини билмай қолган одамнинг тавбасини ифодалагим келди.
“Исмоил тоғанинг тарозиси” қиссасининг ёзилиши қийин кечган. Унда ҳужжатлилик мени чегаралаб ташлаган.
“Жазо” да ҳам ҳужжатларга асосланганман. Аммо мавжуд далилларга ижодий ёндашганман. Умуман, деярли барча асарларимда ҳужжатлиликка таянаман. Бундай сифатлар “Дарахт тагидаги одам” қиссасида ҳам мавжуд. Агар китобимни ўқиб кўрган қишлоқдаги ўқувчидан сўрасангиз, у сизга асарларимдаги қаҳрамонларимни осон топиб бера олади. Ёзганларингиз ҳужжатли асарми, бадиий асарми, деган савол туғилади. Менимча, бундай саволга ҳожат йўқ. Қаҳрамонларнинг номи ўзгарар экан, демак, бадиий асар. Асарнинг ҳужжатли ёки бадиий асар эканлиги эмас, унинг завқ-шавқ билан ўқилиши, фикрлашга ундаши аҳамиятли.
А.У: Романингиз “Баригал” деб номланади. Бу сўз хоразмликлар шевасига хос. Асарда шу машҳур қўшиқ билан боғлиқ сюжет чизиғи бор. Романингиз нега шундай номлангани кўпчиликни қизиқтиради. Шуни ўзингиз изоҳлаб берсангиз.
Н.Н: Аввало роман ҳақида икки оғиз сўз. Кўҳитанг тоғ оралиқларини кезсангиз, ботил бўлиб қолган қадимий қишлоқларнинг харобаларига кўзингиз тушади. Мозийнинг ҳиди келиб турган бу жойларда қандай мусибату кулфатлар кечганлиги, ўтган аср иккинчи ярмидаги турли воқеалар, маҳаллий халқ орасида юрадиган турли ривоятлару ҳақиқатлар мени қизиқтириб келарди. Тўплаган материалларимни саралаб кўриб, фожиа илдизи халқнинг, одамларнинг бирикмаганлигида, анъаналарнинг унутилганида эканини англадим. Тўғри, дангона деб аталган урф-расмда ҳам бирикишга уриниш бор. Аммо ҳамжиҳатликка интилишнинг заиф, мўртлиги ҳали одамларимизда имон мустаҳкам эмаслигида кўринади. Асар муҳокамасида кўпчилик, шулар қаторида Усмон Азим, Асад Дилмурод шу ном қўйилиши тузук, дейишди. “Баригал” номини танлашим – аслида қўшиқнинг мазмунига ишора эди. Чунки бери кел, деган чорлов ҳам бирлашувнинг, аҳилликнинг гўзал бир бир тимсоли эмасми! Устоз Саид Ахмад бу номнинг юки енгилдай деди. Куни кеча романни ўқиган Иброҳим Ғафуров “Баригал” деб аталиши тўғри. Унда биргина чорлов эмас, қўшиқ билан боғлиқ улкан фожеалар тафсилоти ётибди, деган маънода тасалли берди. Романни яқинда қайта ишлаб, аввалги нашрда тушиб қолган бобларни қўшдим. Гарчи ном асар кўрки саналса-да, бу чиройли ном ночор асарни бекаму кўст қилиб қўяди, дегани эмас.
Nigora Umarova
25.01.2013, 15:25
А.У: Ўқувчилар “Рўзи Чориевнинг сўнгги васияти” роман-эссеингизни илиқ кутиб олишди. Бу машҳур мусаввир тўғрисида дастлаб “Камалак яшайдиган уй” қиссасини яратган эдингиз. Сиз Рўзи Чориевнинг яқин қадрдони бўлгансиз. Бу ажойиб инсоннинг ғаройиб ҳаёти билан боғлиқ талай воқеа-тафсилотлар романга кирмай қолганини айтгандингиз...
Н.Н: Дарҳақиқат, бу инсон ҳақида кўп нарса билсам-да, ёзаётган пайтимда эсимга тушмаган. Бунинг устига, китоб чиққанидан кейин, уни таниганлар ҳам, танимаганлар ҳам рассом ҳақида эшитганлари-ю билганларини менга айтадиган бўлиб қолишди. Китоб сўнггисида, “тугал ҳикояни сиз билан бирга тугатамиз, азиз китобхон” деб ёзганим уларни руҳлантирган, шекилли. Шундай бўлса-да, китобга кирмай қолган бир-иккита лавҳалардан айтай. Рассом ўлимидан сал олдин, ёш рассом Худойшукур Маматалиевга баъзўр суянганча уйидан сал наридаги устахонасига оғир аҳволда, асарларини сўнгги марта кўриш учун бораётганида, олисда ўзидан ёши сал катта бир рассомнинг хотини билан келаётганини кўриб қолади. “Улар мени бу аҳволда кўриши яхши эмас, ёшлари мендан катта” деб Маматалиевнинг кўмагини рад этганча шитоб билан устахонасига томон чопиб кетади. Ичкарига кириши билан ҳолсиз ўтириб қолади. У дўстларию рақиблари олдида ҳеч қачон ночорлигини, ночорлигини кўрсатишни истамас, дардини дастурхон қилишни ёқтирмас эди. Яқинда, термизлик бир санъат мухлиси телефон қилиб: “Ака, Термиз аэропортидаги ресторан биноси таъмирланаётганда Рўзи аканинг 10 та асари бир жойдан чиқиб қолди. Улар ҳеч кимнинг балансида турмайди. Рассом ресторанга вақтинча осишга бериб кетган экан. Шулар талон-тарож бўлиб кетмасидан, Термиздаги музейга ўтказишга ёрдам беринг” дейди. Бу одам бир пайтлар қийналиб қолганида, нотаниш бўлишига қарамай Рўзи акадан беғараз моддий ёрдам олганлигини, унинг улуғ инсон эканлигини таъкидлаб, исми шарифини айтмай, телефон гўшагини илиб қўйди. Мен куни кеча архивимни кавлай туриб, Рўзи ака билан Панжикент, Анзоб довони, Еттикўл, Туркистон тоғлари бўйлаб сайёҳат қилганимизда ёзган кундалигимни топиб олдим. Бир ой давом этган бу кундаликда ғаройиб воқеалар бор. Бир куни Шинг дарёси ёқалаб кетарканмиз, йўлда бир гўзал шаршарага дуч келдик. Рўзи аканинг чизадиган сурп матоси тугаган, аммо бўёқлари етарли эди. Шу қишлоқ дўконига кириб, бир қоп унни бўшаттириб, анча қимматга бўлсаям, халтасини сотиб олди. Уни оби-тобига келтирди, елимлаб, оҳорлаб, эртаси ўшанга шаршарани чизди. Дунёни ишларини қарангки, ижодий сафарларда аъло навли матоларда чизилган кўп манзаралар қолиб, ўша унхалтага чизилган манзара Давлат Санъат музейи учун сотиб олинди.
Баъзан учрашувларда “Нега сиз кўпроқ рассомлар ҳақида ёзасиз” деб савол беришади. Мен уларга ўқувчилик пайтларимда пахта чопиғию қишлоқ клуби носозлиги, хуллас кўзим нимага тушган бўлса, шитоб билан ёзаберганларимни айтиб бераман. Кейин... менинг бобом Алимардон кўкчи калава, ип, матоларни бўяш, ранглаш билан шуғулланган, эҳтимол, рангларга қизиқиш шу бобомдан ўтгандир, дейман. Ўқувчилик давримда расм чизиш билан озроқ шуғулланганман. Акварелда тоғу тошларни чизардим. Рассомлар ижоди ҳақида ёзиш эса марҳум рассом Шуҳрат Абдурашидов билан бўлган учрашувдан сўнг бошланган. Шуҳрат адабиёт мухлиси эди, шеър ва ҳикоялар ҳам қоралаб юрарди. Бир куни унга “Санъат” журнали учун мақола буюрдим. У “Йўл бошидаги ўйлар” деган номда журналда босилиб чиқди. Анча-мунча баҳсларимиздан сўнг, унинг тавсияси билан мен рассомлар ҳақида мақолалар ёза бошладим. У менга Европадаги ёзувчилар рассомлар ижоди ҳақида профессионал мақолалар ёзишларини айтиб, бир-икки китоб кўрсатди. Мен жаҳон тасвирий санъати тарихини ўрганишга тушдим. Кўргазмаларни томоша қилишу рассомлар билан бевосита мулоқот асносида замонавий жараён, турли оқимлар билан таниша бошладим. Шу тариқа санаъатнинг ранг-баранг оламига кириб бордим. Ўтган аср 80 йилларида Санъатшунослик институтида аспирантурада ҳам ўқидим. Нашрга таёёрланган “Ранглар, оҳанглар,одамлар” номли катта ҳажмдаги китобим шу тарзда пайдо бўлди. Тасвирий санъат тўғрисида қалам тебратганда, ёзувчининг ўз нуқтаи назари, баҳо бера оладиган илму қуввати бўлиши керак. Акс ҳолда, кулгили аҳволга тушиб қолиш ҳеч гап эмас. Айрим шоира қизларимиз телевизорда рассомлар билан мулоқот қилишади, унда ўзларининг саводсизлигини билдириб қўйишади, чунки улар мисол учун, манзара билан картинани ёки этюд билан портретни фарқламасдан гапиришади. Санъатдан хабардорлар улар устидан кулиб ўтиришганларининг кўп бор гувоҳи бўлганман. Рассомлар ижодига бир хил андоза билан ёндошиб бўлмайди. Айтайлик, Шуҳрат Абдурашидов асарларида рангтасвир шоирона оҳанглар (пластик ечим)га йўғрилган, миллий заминга эга, хотиралар ва таассуротлар асосида чизилган. Рўзи Чориев учун эса ҳаётнинг эпик кўлами муҳим. Унинг асарларида ҳаётнинг ўзидаги дағаллик, дангаллик, хуллас, табиат ва инсоннинг минг бир хил эврилишлари, натура ва рассом ўртасидаги мулоқот акс этган. Улар ўз асарларини мана шу ўз қарашлари асосида яратишган. Шундай ўзига хос қарашлари сабаб, улар, ҳатто, бир-бирларини ёқтиришмас эди... Мен эса буларнинг барини тўла қабул қилган ҳолда, асарнинг бадиий савияси қай даражада эканлиги муҳим деб ҳисоблар эдим. Мен санъат тўғрисидаги бундай суҳбатларни жаҳоннинг қай бурчагида бўлсам, исталган хорижлик рассом билан давом эттира олардим, баъзида қарашларимиз мос келса, баъзида бир-биримизга эҳтиромимизни сақлаган ҳолда, ўз фикримизда қолар эдик.
Nigora Umarova
25.01.2013, 15:26
А.У: Келинг, тасвирий санъат соҳасида ҳам бирмунча фикр юритсак. Бугунги кунда оқимлар рассомларни сал довдиратиб ташламаяптими? Баъзида санъатшуносларнинг ўзлари ҳам баҳо беришда адашишади. Улар орасида сиз қайси бир оқимни афзал деб биласиз?
Н.Н: Мен бу ўринда Жалолиддин Румийнинг Мавлоно Садриддин Казвинийга айтган “Мен етмиш уч маҳзаб билан бирдирман” деган машҳур гапини эслагим келди. Тўғри, оқимлар орасида шу қадар ғариб, эстетикага жавоб бермайдиганлари ҳам керагича бор. Аммо мен кўпроқ реализмга, унга чатишиб кетган турли хил оқимларга қизиқаман. Бундай олганда, борлиқни ўрта масофада томоша қилсангиз, реализм, ниҳоятда узоқдан қарасангиз, миниатюра, икки –уч сантиметр яқинликдан томоша қилсангиз, авангардга айланади-қолади. Фикримча, оқимларнинг энг мақбулини Вақтнинг ўзи саралайди. Аммо бу жараёнда мухлиснинг ҳам ўзига хос “улуш”и бор. Унинг эса диди турлича, ўзгарувчан. Тасвирий санъат ёки адабий-бадиий асарни қайси ўлчов ва мезонлардан келиб чиқиб баҳоланади деган савол ҳамиша бўлган. Назаримда, бу давр эҳтиёжи билан боғлиқ бўлса-да, асосий талаблар ўзгармай қолаверади. Бу, бадиий талқиннинг юксаклиги, тафаккурнинг теранлиги, бадиий тилнинг пухталиги. Бугунги кунда мана шу хислатга эга бўлмаган баъзи рассомлар матони ранг билан ғайритабиий бўяб, бу янгича оқим, бу авангард деб тақдим этишади. Профессионал рассом ҳам, малакаси бундайроқ, заиф бўлган рассом ҳам авангард билан шуғулланаётганлиги кўзга ташланади. Аммо уларнинг асарларида ер ва осмончалик фарқ бор. Буни қандай фарқлаш мумкин? Заиф рассом асарида рангларнинг кирлиги, чизиқларнинг норавонлиги, композициянинг нотугаллигида кўринади. Шунга қарамай, рангтасвир асарини баҳолашда нафақат томошабин, балки таниқли мутахассислар ҳам адашади. Бундай муаммо санъат турининг ниҳоятда нозик ва сирли эканлиги билан изоҳланади. Адабиётда Жойс, Кафка, Итало Звево, Роберт Мурзиль каби ўнлаб авангард ёзувчиларнинг асарларини ҳазм қилиш учун ўқувчи катта энциклопедик маълумотга эгалиги керак бўлганидек, тасвирий санъатни ҳис қилишда ҳам томошабиннинг махсус тайёгарлиги талаб этилади. Тайёгарлик ва кўникма эса кўргазмаларни кузатиб бориш орқали шаклланиши мумкин. Биргина тасвирий санъат асари эмас, ҳатто халқ амалий санъат асарини баҳолаш учун ҳам шундай малака керак. Халқ орасида шундай кишилар борки, кулоллик ёки гиламдўзлик намунасини бир қарашдаёқ фарқлайди. Момом раҳматли яхши гилам тўқир эди, бошқаларнинг ҳар қандай тўқиган нарсасини ушламай туриб, нуқсонини айтар эди. Демак, малака барча соҳада зарур эканлиги кундай равшан.
Мана яқинда пойтахтимиздаги Марказий кўргазмалар залида “Табиат ва рассом” деб номланган катта кўргазма бўлиб ўтди. Кўргазмада манзара жанридаги асарлар анчагина. Бошқа кўргазмаларда ҳам шуни кузатиш мумкин. Бу ҳам тушунарли. Чунки манзара жанридаги картиналар бугун анча бозорбоп, харидоргир. Аммо санъат бу тарзда бозор талабларига мослашиб бориши мақбул эмас. Сабабими, биринчидан томошабиннинг диди ўтмаслашади, иккинчидан бадиий-фалсафий тафаккур ривожланишдан тўхтайди. Ҳарқалай, бозорбоп асарларни илғор, ҳар томонлама мукаммал деб айтиш қийин.
А.У: Ўзингиз картиналарни баҳолашда қандай мақомда ёндашасиз?..
Н.Н: Кўргазмаларга борганимда, асарларга нафақат томошабин ёки танқидчи кўзи билан, балки дунёдаги энг бадавлат инсон нигоҳи билан қараб баҳолашга интиламан. Масалан, ўзим кўргазмадан қандай асарларни харид қилган бўлардим, деган саволга жавоб излайман. Бунда мавжуд билим, кўникма, бадиий-фалсафий тафаккур захирасидан ташқари, инсонга хос бошқа интуициялар ҳам беихтиёр ишга тушади. Гўзалликка интилиш, унга эгалик қилиш ҳамда завқу шавқ туйиш деймизми, хуллас, том маънодаги «томошабин илҳоми» ана шунда юзага келади.
Nigora Umarova
25.01.2013, 15:27
А.У: Қайси жанр ва йўналишларда ижод қилаётган рассомлар тезроқ мутахассислар, мухлисларнинг назарига тушаяпти?
Н.Н: Мен бир муддат Ўзбекистон Бадиий академиясининг Бадиий салони бўлган “Хамар” Халқаро алоқалар марказида директор бўлиб ишлаган эдим. Шунда сиз сўраётган саволга жавоб топгандай бўлгандим. Тасвирий санъатда ҳар бир оқимнинг ўз мухлиси бор экан. Ҳатто халтура асарларга ўч харидорлар анча-мунча. Жанрлар орасида манзара, натюрморт харидоргир. Асарнинг қайси услубда ишланганлиги ҳам томошабинни қизиқтиради, албатта. Масалан, кўпинча ёши улуғ, ўрта ёшдагилар реализмни афзал кўришади. Ёшлар орасида эса, авангард, модерн услубидаги асарларга ихлосмандлик кўзга ташланади. Биласизми, реализм давр синовларидан ўтган йўналиш. Шуниси ҳам борки, айрим рассомлар собиқ Иттифоқ даврида ҳам, ҳозирги кунда ҳам бу йўналишда чучмал, бемаза, заиф асарлар яратаверишганидан сўнг, томошабиннинг ундан кўнгли «совиган» пайтлар ҳам бўлди. Умуман олганда, бу ерда қайси йўналишда ижод қилиш эмас, савия, сифат, ижро муҳим ҳисобланади. Томошабинни ҳам, танқидчини ҳам биринчи галда натижа қизиқтиради. Шу маънода, бошқа услубларда, авангарддаги каби, реализмда ҳам ғариб, бўш асарлар тўлиб-тошиб ётганлигини таъкидлаш керак. Баъзида шундай ҳолат кўзга ташланади, тасвирий санъат ҳақида жуда билимдон рассом сизга кўп нарсаларни гапириб берадию, ўзи чизган асари эса чучмал, заиф бўлади. Нега? Сабаби аён – рангтасвир нафақат назарий билим, балки ҳар кунги қўл меҳнатини ҳам тақозо этади. Қўл «чиқиб қолса», ҳар қандай билимдонлик ҳам ёрдам бера олмайди!
А.У: Кўргазмалар ҳақида сўз очдингиз. Халқаро, республика кўргазмалари, вилоятларда ҳам бундай кўргазмалар бўлаяпти. Айниқса, Самарқанд, Бухоро, Фарғона, шаҳарларида ... Кўргазма залларида одам гавжумми?
Н.Н: Томошабинни юқорида айтганимдек, тайёрлаб бориш керак. Шунинг учун ҳам, йирик кўргазмаларда Олий ва ўрта махсус ҳамда Халқ таълими вазирликлари томонидан талабаларнинг кўргазмаларга боришлари мунтазам ва режа асосида амалга оширилаётганлиги диққатга сазовор. Ҳозирги кунда ҳорижий меҳмонлар билан бир қаторда вилоятлардан ҳам махсус ташкил этилган саёҳатчилар кўргазмаларга киришаётгани кўзга ташланади. Аммо ўзбек зиёлиларининг, хусусан, адабиёт аҳлининг вакиллари негадир кўринмайди. Бўлса ҳам, бармоқ билан санарли.
А.У: Сиз санъатнинг кўп турларига қизиқасиз. Мана яқинда (2011 йилда) сиз Марказий Осиё ва Корея мамлакатларининг мифлари, эртак ва қаҳрамонлик эпослари – 2011 сценарийлари танловига иштирок этдингиз. “Тўла метражли бадиий фильми тўлиқ матни” номинацияси бўйича “Муҳаббат кузгуси” сценарийингиз учун ғолиб бўлдингиз. Сиз илк меҳнат фаолиятингизни ҳужжатли кинодан бошлагансиз. Ҳатто, диплом ишингиз ҳам ҳужжатли кино тўғрисида бўлиб, у ўша даврда “Ўзбекистон маданияти” (ҳозирги “Ўзбекистон адабиёти ва санъати”) газетасида кетма-кет босилган. Ҳужжатли кинога қизиқишингиз кейин ҳам давом этдими?
Н.Н: Мустақиллик даврида тасвирий ва амалий санъат тўғрисидаги сценарийларим асосида ўттиздан ортиқ ҳужжатли фильмлар яратилди. Жумладан, “Кўнгил камалаги ёҳуд Рўзи Чориевни эслаб” (унда мен маслаҳатчи ), “Чингиз Аҳмаров”, “Малик Набиев”, “Беҳзод ворислари”, “Сурхон кулоллари”, “Бешик”, “Уста Абдуғани Абдуллаев”, “Бойсунлик Гоген”, “Пошхуртнинг олтин пойдеворлари”, “Лангар”, “Омонхона мўъжизалари” (ёзувчи Ш.Холмирзаев ҳамкорлигида), “Қишлоқ рассоми”, “Ҳайкалтарош Азамат”, “Ғозғонлик тоштарошлар”, “Бўхоро сўзаналари”, “Аёллар номидаги обидалар” фильмлари санъат, табиат мўъжизалари ва қишлоқ одамларига бағишланган. Улар орасида мен учун жуда ҳам қадрлиси, албатта, она қишлоғимга бағишланган “Пошхуртнинг олтин пойдеворлари” ҳужжатли фильмидир. Унда мен ўсиб-улғайган гузар, кўчалар, ўқиган мактаб, болалигим ўтган дала-даштлар, энг муҳими, менга таниш одамлар тасвири бор. Нимаики ёзган бўлсам, уларнинг ҳаммасида ҳамқишлоқларим асосий қаҳрамондир. Мен қишлоқдошларимни яхши биламан деб айтолмайман. Аммо ҳамиша уларни англашга, тушунишга интилиб яшайман.
Мен учун Ўзбекистон вилоятлари бўйлаб сафар қилиш айниқса, мароқли. Шу боис вилоятларга тез-тез сафарга бориб тураман. Сурхонга эса йилида беш-олти марта бормасам, кўнглим тинчимайди. Ҳар гал аввал кўрмаган манзилларга боришга ҳаракат қиламан.
А.У: Ҳар бир даврнинг ўзига хос муаммалари бўлиши табиий. Ҳаёт илгарилар экан, унинг ташвишлари ҳам кўпайиб бораверади.
Н.Н: Албатта. Агар бугунги кунда эътибор қилишимиз лозим энг муҳим муаммо урбанизация (қишлоқларнинг шаҳарлашуви) ва дунёда глобаллашувнинг рўй бериши билан боғлиқ масалалардир. Ҳеч шубҳасиз, улар инсоният учун ижобий аҳамиятга эга. Аммо унинг салбий таъсиридан ҳам кўз ҳам юммаслигимиз керак. Бу жараён туфайли халқларнинг, мамлакатларнинг маданияти, яшаш тарзи, меъморлигида ва бошқа нарсаларида бир-бирига тақлиди қилиш кучайиб кетмоқда. Бу ҳолатни эса тўхтатиш керак. Чунки тақлидчиликка, у эса бир хилликка олиб келади. Натижада, мислсиз фожеа рўй беради. Маданиятлар бирхиллашиб кетишининг олдини олиш ҳар бир миллат зиёлиси учун ҳаводай зарур. Албатта, бунда адабиёт ва санъат аҳли зиммасига катта юк тушади. Ранг- барангликка, хилма-хиллика интилиш барча соҳа учун жуда муҳим. БМТ нинг Табиатни муҳофаза қилиш ташкилотлари биохилма -хилликни сақлашга қаратилган катта дастурлар тузишаётганлиги бежиз эмас. Унинг нечоғлик зарурлигини ҳинд мутафаккири Жавоҳарлал Неру ҳам қизи Индира Гандига ёзган мактубларидан бирида: “Уйим деразалари барча халқлар маданияти шамоллари эсиб, ҳавосини янгилаб туриши учун очиқдир. Аммо улар бу ердаги мен учун қадрли бўлган маданий бисотларимни учириб кетмасликлари керак” деб ёзган экан..
Nigora Umarova
25.01.2013, 15:32
А.У: Бугунги кунда одамларда мол-мулкка ружу қўйиш, ҳар қачонгидан кўра авжланди. Унинг орқасидан рўй бераётган фожеалар эндиликда оддий ҳодисага айланиб қолди. Бозор иқтисодиётининг ўзига хос талаблари ўтган аср 90 йиллари бошида зиёлиларни ҳам бирқадар саросимага солган эди. Ана ўша пайтда ўзингизни қандай ҳис этасиз?
Н.Н: Мен ақлимни таниганимдан буён китоблардан, одамлардан, борлиқдан олган таассуротларимни энг буюк хазинам, деб биламан. Шу боис ҳам ўзимга тегишли ўтмишга бутунлай йўқолган нарса деб қарамайман. “Хотира” бисотимни гарчи турли бўлмағур нарсалар билан тўлдириб ташламаган бўлсам-да, лекин унда кўнглимни беҳузур қиладиган ул-бул нарсалар, тафсилотлару воқеалар анча –мунча. Ўйлайманки, ҳаммада ҳам шундай. Шу хазинани титкилаб, ундаги ниманидир таққослаб, нимадандир ҳикматлар излаш, мен учун кўпинча завқли кечади. Ўшанда кўп нарса эсланади, қадри билинади. Кўнгилни чинакам шодлантирувчи асл нарсалар вужудни соғломлаштиради, руҳни тозартиради, дейишади машойихлар. Бу Яратганнинг бизга берган беқиёс неъмати эмасми?!
Яратганнинг бандасига синовлари кўп: улар кимгадир эрта, кимгадир кеч берилади. Бу ҳикматнинг моҳиятини англашга уринишнинг ўзи катта неъмат. Бир гал қишлоққа борганимда, укаларимдан бири: “Ака, сиз бизга ундан-бундан сақлан, парҳез қилгин, соғлом бўласан деб панду насиҳат қиласиз. Мана, япон олимлари куни кеча телевизорда айтишди- худо ҳар бир кишига умрни белгилаб берган,ундан ортиқ яшай олмас экан.”,-деб иддао қилди. Укамга: “Вужуд деб аталмиш либосни инсонга Яратган муддатга белгилаб бериши тўғри. Аммо уни асрамай-нетмай, ана шу мўлжалнинг ярмини ҳам ўтамай, умри завол топаётганлар қанчалар кўплигини биласанми”,- дедим.
А.У: Ҳорижга чиқиб келганингизда кўнглингиздан нималар ўтади, қандай хулосалар қиласиз?
Н.Н: Бирни кўриб, фикр қил, мингни кўриб зикр қил дейишган. Баъзи одамларнинг айрим мамлакатлар, юртларни идеаллаштириб гапириши, дунёни жўн тушуниши ғашимни келтиради. Билиб атишган экан: “Мусофир бўлмагунча, мусулмон бўлмайсан”.
Бир йили Саудия Арабистонида ўтказилган этнография байрамида иштирок этдим. У ердаги саройларда берилган шоҳона базмларда етти иқлим неъматлари қўйилган бўлса-да, маъданли сув ёки ширин булоқ суви йўқ эди. Сабаби, у ерда шўр сув қайта ишланиб, истеъмол қилинади. Бизда сувни тежаш ҳақида кўп гапирилади. Аммо одамларимизнинг беэътиборлиги ҳаддан ташқари. Вилоятларда хизмат сафарида бўлганимда, деҳқончилик маданияти юксак қишлоқ хўжалиги ходимлари қаторида айримларнинг сувни исроф қилаётганларини кўп кўраман. Ҳозир қайси бир жойларда сонсиз-саноқсиз артезиан қудуқлар қазилиб, тоза сув керакли- кераксиз тарзда ишлатилмоқда. Ер ости сувлари заҳиралари камайиб кетса, катта фалокатлар рўй бериши маълум.
Умуман, сув, қуёш нури, тоза ҳаво инсон учун энг ажойиб таомлардир. Бир пайтлар китобларда ҳиндларнинг белдан юқори қисми ялонғоч юришини кўриб, устига киядиган нарсаси йўқ экан-да, деб ўйлар эдим. Кейин билсам, улар кам таом еб, қолган қувватни қуёш нуридан олишар экан. Таом ейишдан мақсад – қувват олиш. Аммо бизда қоринни шишириб, нафсни лаззатлантириш учун, ейиш учун яшайдиганлар анча-мунча. Эрамиздан аввалги донишмандлар ҳам, бугунги кун олимлари ҳам, нафсни тиймаслик жамиятни ҳам, табиатни ҳам, оилани ҳам, кишининг ўзини ҳам ҳалокатга элтишини таъкидлашганларида ҳақиқат кўп..
Бежизга: ҳар жойни қилма орзу
Унда ҳам бор тошу-тарози, дейишмаган.
Вашингтонда бўлганимда, шаҳарнинг қайсидир мавзесида тўрт қаватли тураржой уйларнинг баъзи хонадонлари деразалари синиқлигини, ойна ўрнида картон қутилар қўйилганлигини кўрдим. Истамбулдай гўзал шаҳарнинг биз турган меҳмонхонаси ортидаги хонадонларнинг томлари ниҳоятда ночор аҳволда эди. Ҳамма жойда ҳам бундай нуқсон мавжуд. Шу боис пашшадан фил ясаб, дардини дастурхон қиладиган, нажот йўлини изламасдан нолишни хуш кўрадиганлардан ҳафсалам пир бўлади. Турли мамлакатларни кўришда ҳам ҳикмат кўп.
Одамлар сўз хазинасидан, тоза сув ва тоза ҳаводан, қуёш нуридан етарлича фойдалана олмаяпти деб ўйлайман. Бунга давлат пул ажратиши шарт эмас. Аммо, барча ҳикмат сўзда, тоза ҳаво, тоза сув ва қуёш нурида.. Менимча, сўз хазинасидан товламачию қаллоблар кўпроқ фойдаланаётганга ўхшайди. Сўздан ишлаб чиқаришда, оила, кўча ва халқаро миқёсда қандай фойдаланиш кераклиги бўйича амалиёт курслари ташкил этиш, видео дисклар тайёрлаш, жамият эътиборини ана шу муаммога қаратиш лозим. Мен кутилмаган вазиятлар, тўқнашувлар, муаммоларнинг ечими содда ва аниқ мисоллар асосида тушунтирилган рисолалар ёзилишини ва оммага етказилишини истайман. Тўғри, илмий-услубий китоблар кўп ёзилган, Россиялик учувчи -космонавт (у фазога тўрт марта ,очиқ фазода ишлашда ўн марта чиқиб, Гиннесларнинг рекорд китобига кирган), физик-амалиётчи олим Александ Серебров бир суҳбатида “ ...фан тили жуда қуруқ ва Осиё, Африка, Лотин Америкаси, ҳатто Европада яшайдиган кўпчилик одамлар учун кам тушунарли бўлиб бормоқда” деб бекорга таъна қилмаган. Унинг фикрича, фан муаммолари оммалашган ҳолда одамларга, сиёсатчиларга тушунтирилса, глобал фалокатларнинг олдини олиш, ер куррасини экологик эсон-омон сақлаб қолиш мумкин. Бунинг учун амалий машқлару савол-жавоб қилинган рисолалар зарур. Яъни, муаммога “тренинг” тарзда ёндошиш жамиятда катта мақсадларни амалга оширишда қўл келади. Бозордаги муомалага, кўчадаги гап-сўзларга қулоқ солсангиз, кишиларнинг юксак маданиятли қадимий халқ вакиллари эканлигига шубҳа қиласиз.Албатта, барчанинг одоб-ахлоқ, яшаш тарзини бирхиллаштириб бўлмайди Аммо халқ маънавиятининг ҳикматга тўла сирли қутичаларини очиб, улардан баҳраманд бўлинса, ёмон бўлмас эди. Жаҳон ва миллий этика ҳамда эстетикаси хусусида содда, аниқ, амалий мисолларга асосланган ҳужжатли туркум фильмлар яратиш вақти-соати келди. Яратган “Бандам ҳаракат қилса, баракат бераман” деган. Ёруғ хаёл, орзу-умид билан яшайдиган инсон билан суҳбат қурсанг, кўнглинг ёришади. Ундан қандайдир ғайритабий бир қувват келаётганлигини ҳис этасан. Чиройли, нафис гурунглар инсон учун шифобахш эканлиги аллақачон исботланган.
А.У: Менимча, ҳам шундай. Сўз шифобахш экан, унинг ҳикматларини излашда сизга куч-қувват, ижодингизга барака тилаб қоламан.
Sodirjon
26.01.2013, 12:56
Лекин боланинг ўзида бўлмаса, уни мажбурлаб китоб ўқийдиган қилолмайсиз.
Kitob o'ish nafas olish kabi instink emas , demak o'qish o'gatiladi. Bolangizga: u xohlamyapdi , deb yaxshi fazilatlardan dars bermaysizmi?
vBulletin® v3.8.5, Copyright ©2000-2024, Jelsoft Enterprises Ltd. Перевод: zCarot