Ж. Толкиен. Хоббит ёки бориб қайтиш

[Shokir Dolimov]

Қадрли китобхон, эсингизда бўлса, фейсбук саҳифаларида очилган тегишли мавзуларда «Гарри Поттер» ҳақидаги етти қисмли романлар туркумидан сўнг сизга «Хоббит или туда и обратно» билан «Властелин колец» асарларини таржима қилиб беришни ваъда қилган эдим.

Кўриб турганингиздай, ваъдага вафо қилганча ишга киришдим. Мазкур асарларни қўл бўшаган вақтда ёки муайян мавзу таржимасидан бироз чалғиб, бошқасига ўтгим келганда оз-оздан таржима қилиб бораман. Айнан шу тарзда ишлашни ёш ва ҳаваскор таржимонларга маслаҳат берган бўлар эдим. Зеро ёзма таржимада «чалғиб бориш усули» иш сифатига ижобий таъсир кўрсатади.

Марҳамат, ўқинг ва завқланинг!

[Shokir Dolimov]

Жон Рональд Руэл Толкиен

ХОББИТ ЁКИ БОРИБ ҚАЙТИШ

Рус тилидан Шокир Долимов таржимаси

БИРИНЧИ БОБ. КУТИЛМАГАН МЕҲМОНЛАР


Бор экан-у, йўқ экан тепалик остига қазилган ерости кулбасида хоббит яшар экан. Айтиш жоизки, ерости кулбалари ҳар хил бўлади. Баъзилари ноқулай, ифлос, моғор ҳиди урган зах бўлиб, қурт-қумурсқаларга макон бўлса, айримлари қумтепада қазилган, қуруқ бўлади-ю, бироқ жиҳозланмаган, ўтиргани жой, егани егулик топилмайдиган ҳолатда учрайди. Мулоҳаза юритилаётган ерости иншооти эса хоббит яшайдиган кулба бўлиб, биринчи навбатда қулайлик ва шинамликни англатади.

Кулбанинг ичкарига очиладиган, тўлин ой каби юмалоқ, яшил рангли эшигининг қоқ ўртасига ялтироқ мис даста маҳкамланган. Куйинди-ю, тутун ҳидидан холи, кесими доира шаклига эга узун йўлак ҳам жуда шинам. Ушбу йўлак деворига ёғоч-тахта қопланган, тоштахта ётқизилган полига гилам тўшалган. Деворга меҳмондўст хоббитнинг дўстлари ўз шляпа ва пальтоларини осиб қўйиши учун ҳар хил илгаклар маҳкамланган бўлиб, ёнида ёғочи астойдил сайқалланган курсилар терилган. Йўлак анча узоқ чўзилган бўлса-да, маҳаллий аҳоли Дўнглик деб атайдиган тепаликнинг нишабигача етиб бормаган. Йўлакнинг иккала томонида юм-юмалоқ эшиклар мавжуд. Кулбаси кўп қаватли бўлишини хоббитлар хоҳлашмайди. Уларнинг ётоқхоналари, ваннахоналари, қазноқлари, кўпдан-кўп омборхоналари, кийим сақлаш учун атайин ажратилган хоналари, ошхона ва овқатхоналари бир қаватда, умумий йўлак бўйлаб тақсимланган ҳолатда жойлашади. Энг яхши хоналар йўлакнинг чап томонида. Чунки уларнинг ҳар бирида боғ манзараси очиладиган дераза бор. Боғдан ташқари, ушбу деразалардан Дўнгликдан дарё томон қияма тушган водий ва яйлов ҳам кафтдек кўринади.

Ҳикоямиз қаҳрамони мистер Бильбо Бэггинс анча давлатманд хоббит саналади. Дўнглик атрофида қадимдан яшаб келган Бэггинслар сулоласи нафақат бадавлатлиги, балки ҳаётида қандайдир сирли воқеалар содир бўлишига йўл қўймаслиги, ҳар хил ҳодисаларга аралашиб юришни ўзига эп кўрмаслиги учун ҳам азалдан ҳурматли сулола ҳисобланган. Мухтасар қилиб айтганда, Бэггинсларнинг у ёки бу вакили у ёки бу масалага доир қандай фикр билдиришини, ундан сўраб ўтирмасдан ҳам олдиндан айтиш мумкин.

Бироқ биз сизга Бэггинслардан бири ғаройиб бир саргузаштга аралашиб қолгани, ўзи ҳайратланган ҳолда кутилмаган нарсалар ҳақида гапириб, кутилмаган ишларга қўл уришга журъат эта бошлагани ҳақида сўзлаб бермоқчимиз. У ҳамқишлоқлар олдидаги ҳурматини йўқотган бўлса йўқотгандир-у, лекин қўлга киритгани... келинг, бирон нимани қўлга кирита олди-ми у, йўқми, яхшиси ўзингиз кўринг.

Хоббитимизнинг онаси...

Ҳа, айтгандай, хоббит деганлари ким бўлади ўзи? Бизнинг давримизга келиб камнамо бўлиб қолишгани, новча бўйли халқни (улар бизни шундай деб аташади) четлаб ўтадиган одат чиқаришгани боис, хоббитлар ҳақида батафсил маълумот бериб ўтиш керак, деб ўйлайман. Хоббитлар бизнинг белимиздай келадиган, бўйи серсоқол гномлардан бироз пастроқ пакана халқдир. Хоббитларнинг бари кўса бўлиб, сеҳр-жоду қўллашни умуман ёки деярли билишмайди, бақир-чақир қилганча ҳамма ёқни филдай пайҳон қилиб юрадиган сиз-у биздай тўпори, бесўнақай найновлардан фарқли ўлароқ, шовқин солмай, тез ғойиб бўла олишларини ҳисобга олмаганда, албатта. Хоббитлар мешқорин бўлиб, кўпинча яшил ва сариқ рангли ярқироқ кийимни афзал кўришади. Улар пойафзал кийишмайди, чунки оёқ кафтларининг териси қалин ва жуда қаттиқ бўлиб, иссиқ сақлайдиган қўнғир рангли қуюқ юнг билан қопланган. Уларнинг сочи ҳам шундай, фақат қўнғироқ-қўнғироқ бўлиб ўсади. Чеҳраси ҳамиша очиқ, кулгиси сўниқ, айниқса, тушликдан сўнг йўғон янграйдиган (кунига имкон қадар икки марта тушлик қиладиган) хоббитларнинг узун қорамтир бармоқлари жуда абжир бўлади. Умумий тасаввур ҳосил қилишингиз учун хоббитлар ҳақида ҳозирча ушбу маълумотлар етади, деб ўйлайман.

[Shokir Dolimov]

Ҳикоямизга қайтамиз. Юқорида хоббитимиз Бильбо Бэггинснинг онаси ҳақида гап бошлаб қўйган эдим. Демак, Бильбонинг онаси Дўнглик этагида оқиб ўтадиган жилға – Дарёнинг нариги соҳилида яшайдиган хоббитлар аймоғининг доҳийси Қария Тукнинг донги оламга кетган уч нафар қизларидан бири машҳур Белладонна Тук бўлган. Миш-миш гапларга қараганда Туклардан қайсидир бири узоқ замонларда эльф аёлга уйланган. Бемаъни гап, албатта, бироқ ҳозиргача Туклар сулоласи вакилларида хоббитларга хос бўлмаган феъл-атвор борлиги хиёл билинади, хусусан, вақти-вақти билан Туклар аймоғидан бири ўз бошига саргузашт қидирганча қаёққадир жўнаб кетади. Ўша Тук бировга билдирмай ғойиб бўлади, унинг қавм-қариндоши эса ишни бости-бости қилиб юборишга ҳаракат қилади. Аммо бир факт фактлигича қолади-ки, у ҳам бўлса, Туклар ҳеч шубҳасиз ҳурматга сазовор сулола бўлиш билан бир вақтда, Бэггинсларга нисбатан анча давлатманд зурриёт ҳисобланади.

Адолатдан айтмоқ жоизки, Белладонна Тук мистер Банго Бэггинсга турмушга чиққанидан буён бирон-бир саргузаштга аралашиб қолгани ҳақида гап тарқалмаган. Ҳикоямиз қаҳрамонининг отаси Банго ўз рафиқасига атаб (қисман хотинининг пулига) данғиллама кулба қазиб, жиҳозлаган. Бундай ҳашаматли кулба ҳеч қаерда, Дўнгликнинг бу томонида ҳам, нариги томонида ҳам, шу жумладан, Дарёнинг нариги соҳилида ҳам бўлмаган. Эр-хотин сўнгги кунигача шу кулбада умргузаронлик қилишди. Белладонна Тукнинг ягона фарзанди Бильбо ўз қиёфаси, феъл-атвори ила одоб-ахлоқ чегарасидан чиқмайдиган басавлат отаси Бэггинсга қуйиб қўйгандай ўхшаса-да, Туклар авлодидан намоён бўлиш учун мавриди келишини кутаётган ғалати хулқ-атворни мерос олгани баъзан билиниб туради. Бундай мавриднинг келиши жуда узоқ чўзилди. Бу орада Бильбо Бэггинс улғайиб, ёши элликка тўлди, отаси қуриб кетган, ҳикоямиз бошида тавсифлаб ўтилган ҳашаматли кулбада роҳат-фароғатда яшади ва афтидан, энди ҳеч қаёққа чиқмайдиган кўринади.

Дунё деярли шовқинсиз, боғ-роғларга кўмилган, хоббитлар сони кўп бўлиб, ҳузур-ҳаловатда яшаган узоқ ўтмишдаги кунлардан бирида, эндигина нонушта қилган Бильбо Бэггинс узунлиги оёғининг батартиб таралган юнгига етадиган сархонали трубка чекиш учун тонг сукунатида остонага чиқди. Ажойиб бир тасодифни қаранг-ки, айни шу фурсатда кулба ёнидан Гэндальф ўтаётган экан.

Гэндальф! Агар сиз у ҳақдаги мен эшитган гапларнинг лоақал тўртдан бир қисмини эшитганингизда борми, исми тилга олиниши билан ақлга тўғри келмайдиган нарсалар ҳақида эшитишга тайёр турар эдингиз (мен эса у ҳақда тарқаган гапларнинг озгинасинигина эшитганман холос).

У қаерда пайдо бўлмасин, шу заҳоти ажойиб ҳикоялар тарқаб, саргузаштлар бошланади. Гэндальф бу ўлкалардан ўтиб кетганига жуда кўп бўлди. Охирги марта келганида унинг қадрдон дўсти Қария Тук тирик бўлиб, маҳаллий хоббитлар Гэндальфнинг қиёфасини деярли унутиб ҳам бўлган экан. Дўнглик орқали Дарёнинг нариги соҳилига ўтганча, ўз иши билан кетиб, гум бўлган йили бугунги кекса хоббитлар ёш бола эди. Шундай экан, ўша тонгда Бильбонинг кўзига асога таянган, бошига кўк рангли чўққидор шляпа, эгнига товонигача тушган узун кулранг плаш кийган, бўйнига қорнидан пастга тушган оппоқ соқоли остидан кумуш тусли шарф ўраган, оёғига қоп-қора катта этик кийган мўйсафид кўринди холос.

- Хайрли тонг! - кўришди Бильбо, ушбу саломга ўзга маъно бермай.

Тонг чиндан ҳам ажойиб, қуёш чарақлаб, майса янада яшил тус олгандай гўё. Бироқ Гэндальф Бильбога шляпа соябони остидан кўринадиган даражада қуюқ ўсган қошини чимирганча қараб сўраб қолди:

- Бу билан нима демоқчисиз? Менга шунчаки хайрли тонг тиладингиз-ми? Ёки бугунги тонг, менинг фикримдан қатъи назар хайрли эканини даъво қилмоқчимисиз? Ёхуд бу тонгда ҳамма марҳаматли бўлиши шартлигини назарда тутяпсиз-ми?

- Унисини ҳам, бунисини ҳам, учинчисини ҳам назарда тутяпман, - жавоб берди Бильбо. - Бундан ташқари, ушбу ажиб тонгнинг очиқ ҳавосида киши бир трубка тамаки чекиб олса, зўр иш бўлишини назарда тутяпман. Трубкангиз бўлса, марҳамат, ўтиринг, менинг тамакимдан тотиб кўринг! Олдинда ҳали бутун бошли бир кун бор, тонг энди отди, шошилманг!

Эшик яқинидаги курсига ўтирган Бильбо бир оёғини иккинчисининг устига ташлади-да, кўкимтир тутуннинг чиройли ҳалқасини пуфлаб чиқарди. Ҳалқа юқорига кўтарилиб, Дўнглик узра учганча кўздан ғойиб бўлди.

- Ҳалқангиз жуда чиройли чиқди! - деди Гэндальф. - Бироқ сиз билан тутун-ҳалқа пуфлаб ўтиргани бекорчи вақтим йўқ менинг. Ўзим ташкиллаштираётган саргузаштга иштирокчи қидириб юрибман. Топиш осон бўлмаяпти.

- Бизнинг ўлкамизда-я! Топилмаслиги турган гап! Биз хоббитлар тинчгина ҳаёт кечирадиган оддий халқмиз, бўлар-бўлмас саргузаштлар керак эмас бизга. Жонсараклик, кўнгилсизликдан ўзга нарса келтирмайди ундай ишлар! Тушликдан қуруқ қолиш ҳам ҳеч гап эмас! Нимаси яхши экан, ўша саргузаштларнинг, ҳеч тушунмайман, - деди мистер Бэггинс, бош бармоғини трубканинг сархонасига босганча, оғзидан янада чиройли ҳалқа чиқариб.

Почта қутисидан эрталабки почтани чиқарган Бильбо ўзини хат ўқишга киришиб, қария ҳамон шу ерда эканини унутган кўйга солди. Кўзига шубҳали кўринган анави чол йўлидан қолмаслигига умид қилди. Бироқ нари кетишни хаёлига ҳам келтирмаган мўйсафид қўлидаги асосига таянганча, бир сўз айтмай, хоббитга узоқ қараб қолди.

[Shokir Dolimov]

- Хайрли тонг! - деди ниҳоят, бироз хижолат тортиб, аччиқланган Бильбо. - Биз бу ерда саргузаштларга эҳтиёж сезмаймиз, миннатдорман! Дўнглик ортида ёки Дарёнинг нариги соҳилида қидириб кўринг саргузаштингизнинг бўлажак иштирокчисини.

Бу билан Бильбо суҳбат якунига етганига шама қилди.

- «Хайрли тонг» деганинг пурмаъно экан, - хулоса қилди Гэндальф. - Охирги талаффузинг замирида эса «туёғингни шиқиллат» маъносини аниқ уқса бўлади.

- Нималар деяпсиз, сэр! Маъзур сананг, исмингизни билиш шарафига муяссар эмас эканман...

- Биласан, азизим, жуда яхши биласан. Мен ҳам сени танийман, Бильбо Бэггинс, гарчи сен мени мен эканлигимни унутган бўлсанг-да. Мен – Гэндальфман, Гэндальф эса – мен бўламан! Қаранг-а, қандай кунларга қолганимни! Белладонна Тукнинг ўғли ўзининг «Хайрли тонг»и ила мендан осонгина қутулмоқчи бўлса-я, худди мен кўчама-кўча юриб, тугма сотадиган одамдай!

- Гэндальф! О, марҳаматли Худо! Гэндальф! Наҳотки сиз ўша жаҳонгашта сеҳргар, Қария Тукка ўзи қадалиб, буйруқ берилсагина очиладиган бир жуфт бриллиант илматугма туҳфа қилган киши бўлсангиз? Наҳотки сиз ўртоқлик зиёфатларида аждарлар, гоблинлар ва девқоматлар ҳақида, маликаларнинг тутқунликдан халос бўлиши-ю, бева аёлларнинг омади чопган ўғиллари ҳақида ажойиб ҳикоялар айтиб берган ўша эртакчи бўлсангиз? Тенги йўқ мушакбозлик устаси сиз бўласиз-да? Эсимда отган мушакларингиз! Қария Тук «Ёз ўртаси куни» байрамини нишонлаш учун мушакбозликка буюртма беришни ёқтирар эди. Роса кўркам чиқар эди-да, мушакларингиз! Оловдек порлайдиган ситоралар, лолагул-у, мойчечаклар осмонга тикка отилиб чиқиб, бутун оқшом давомида ҳавода муаллақ осилганча турар ва охири тилла ёмғирдай тўкилар эди!

(Кўриб турганиздай, мистер Бэггинс унчалик содда эмас, гарчи ўзи шуни истаса-да. У гул ишқивози ҳамдир).

- О, Худо! - яна хитоб қилди Бильбо. - Наҳотки сиз ўша Гэндальф бўлсангиз? Қўй оғзидан чўп олмаган кўпдан-кўп йигит-қизлар сизнинг шарофатингиз ила дарахтга чиқиш, эльф кўргани бориш каби саргузаштларни ўз бошига орттирганча уйини ташлаб, узоқ-узоқларга кетиб қолганидан хабарингиз борми? Кемага ўтириб, ёт юртларга кетворганлар ҳам бўлди! Э Худойим, ўша даврлар нақадар қизиқ... йўғ-е, айтмоқчиман-ки, ўлкамизга келиб, ҳамма ёқни алғов-далғов қилиш бобида устаси фаранг эдингиз! Узр сўрайман-у... қиладиган ишингиз ўша эски ҳунар деб ўйламаган эдим.

- Хўш, бошқа нима билан шуғулланишим керак, сенингча? - сўради сеҳргар. - Мен ҳақимда ҳеч йўқ шу гапларни эслаб қолганинг чиндан ҳам қувонарли ҳолатдир. Отган мушакларим ёдингда қолибди-ю, ҳар қалай. Демак сен ҳали ўта маҳол бўлиб кетмагансан. Бинобарин, бобонг Тук ва бечора Бэлладоннанинг хотираси ҳурмати мендан сўраганингни тортиқ қилганим бўлсин сенга.

- Узр сўрайман-у, мен сиздан ҳеч нарса сўрамадим

- Йўқ, сўрадинг. Ҳозир ҳам, шу билан мана иккинчи марта узримни сўрашинг. Сенга ҳадя қилганим бўлсин узримни. Бундан-да марҳаматли бўламан-да, уюштираётган саргузаштим иштирокчиси сифатида сафарга жўнатаман сени. Бу иш менинг вақтимни чоғ қилса, сен учун фойдали бўлади, балки даромад ҳам топарсан, агар сафар охирига етсанг.

- Кечирасиз! Сафарга чиқиш ниятим йўқ, раҳмат, бугун эмас. Яхши боринг! Истаган кунингиз бир пиёла чойга келишингиз мумкин! Дейлик, эртага. Нима дедингиз? Келишдик-ми? Демак эртага келасиз! Кўришгунча!

Тескари ўгирилган хоббит лип этганча яшил эшигининг ортига ўтиб, ичкаридан тез бекитди. Айни вақтда, қўполлик қилиб қўймаслик учун эшикни имкон қадар қарсиллатмай ёпишга ҳаракат қилди, - нима қилган тақдирда ҳам, сеҳргар сеҳргар-да. «Нега чойга таклиф қилдим уни, ўзи?» - сўради Бильбо ўзидан ўзи омборхона томон йўл олар экан. Яқиндагина нонушта қилганига қарамай, бундай ҳаяжонли суҳбатдан сўнг бир жуфт кулча еб, чой ичиб олмаса бўлмайди.

Эшик ортида қолган Гэндальф овозсиз кулганча бироз турди. Сўнг яқинроқ бориб, чиройли яшил эшик сиртини ҳассасининг ўткир учи билан тимдалаганча ғалати белги қўйиб, йўлини давом этди. Бильбо эса бу пайтда, иккинчи кулчасини еб, саргузаштдан устомонлик-ла қутулиб қолгани ҳақида фикр юритди.

[Shokir Dolimov]

Бильбо орадан ҳали бир кун ҳам ўтмай Гэндальфни унутишга улгурибди. Хотираси ёмон бўлгани учун алоҳида юритилган меҳмондорлик китобига тегишли ёзувлар киритишга, масалан: «Гэндальф, чоршанба, чой» каби эслатмаларни қайд этиб боришига тўғри келмоқда. Чой ичиш ниятида эндигина жойлашиб ўтирган эдики, эшик қўнғироғи жиринглаб, уйига меҳмон келиши кераклигини эслади! Бильбо ошхонага учиб ўтиб, оловга чойнак осди-да, овқатхонадаги стол устига яна битта ликопчали чашка билан иккита кулча қўйиб, эшик очгани югурди. «Куттириб қўйганим учун узр!» демоқчи бўлиб оғиз жуфтлаган эдики, остонада Гэндальфни эмас, кўк соқолининг учини тилла қайишига қистириб олган, ялтироқ кўзи тўқ-яшил кийимининг қайтарма қалпоғи остида чақнаб кўринган нотаниш гномга рўбару келди. Эшик қия очилиши билан гном, биров уни кутаётгандай, остона ҳатлаб ўтиб, ечган плашини девордаги илгаклардан бирига осди.

- Двалин, хизматингизга мунтазирман, - чуқур таъзим бажо этди у, ўзини таништириб.

- Бильбо Бэггинс, мен ҳам! - одоб-ла жавоб қайтарди хоббит, таажжубдан нима сўрашни ҳам билмай.

Орага чўккан сукунат узоқ чўзилганидан бироз хижолат тортган Бильбо қўшимча қилди:

- Чой ичиш ниятида эдим, шерик бўласизми менга?

Таклифи бироз зўрма-зўраки эшитилган бўлса-да, мистер Бэггинс ўзини илтифот кўрсатаётган кишидай тутишга уринмоқда. Тўғри-да, унинг ўрнида нима қилган бўлар эдингиз сиз, агар уйингизга мутлақо нотаниш гном таклифсиз, энасининг уйига келгандай кириб келиб, бирон-бир тушунтириш бермай, кийимини девор илгагига осганча, бақрайиб турса?

Иккаласи чойхўрликка ўтириб, эндигина учинчи кулчага қўл узатишган эдики, эшик қўнғироғи янада баланд жиринглади.

- Узр! - деди эшик очгани югурган хоббит.

Гэндальфни қарши олмоқчи бўлиб: «Ва ниҳоят етиб келдингиз!» дейиш учун оғиз жуфтлаган эдики, остонада сеҳргарни эмас, ниҳоятда кекса, бошига қизил қайтарма қалпоқ ташлаган, соқоли оппоқ гномни кўрди. Буниси ҳам, биров таклиф қилгандай, эшик қия очилиши билан лип этиб ичкарига кирди.

- Бизникилар йиғила бошлашибди-да, - деди у, Двалиннинг яшил кийимига имо қилиб.

Қизил плашини бўш илгакка осган гном қўлини кўксига қўйиб, ўзини таништирди:

- Балин, хизматингизга мунтазирман.

- Миннатдорман! - жавоб берди ҳайрон бўлган Бильбо.

Хоббитнинг жавоби бироз ўринсиз чиқди, албатта. Чунки чақирилмаган меҳмоннинг: «Бизникилар йиғила бошлашибди-да» - деган гапи мистер Бэггинсни сал эсанкиратиб қўйди. У табиатан меҳмондўст, албатта, лекин ўзи танийдиган меҳмонларни биров орқали эмас, шахсан таклиф қилишни афзал кўради. Хаёлидан лип этиб мудҳиш бир фикр ўтди: кулчалар захираси ҳаммага етмай қолса-чи! Илож қанча, ўзи кулчасиз қолади-да. Зеро, мистер Бэггинс мезбоннинг қисматига тушадиган бурчни билади ва нима қилган тақдирда ҳам, ўз бурчини муносиб адо этади.

- Чойга марҳамат қилсинлар! - дея олди у ниҳоят, ўпкасига ҳаво олиб.

- Чойдан кўра бир стакан пиво берсангиз яхши бўлар эди-да, марҳаматли сэр, агар малол келмаса, албатта, - истак билдирди мўйсафид Балин. - Майизли кулчадан ҳам бош тортмас эдим, мабодо топилиб қолса.

- Истаганингизча топилади! - деди Бильбо, ўз жавобидан ўзи таажжубланиб ва ўз ҳаракатидан янада ҳайрон бўлганча вино сақлаш хонаси томон югурди.

Идишга бир пинта пиво сирқитиб олган Бильбо омборхонага ўтиб, кечки овқатдан кейин ейиш мақсадида ўзи учун ёпган майизли кулчадан бир жуфт олиб, овқатхонага югурди. У ерда Балин билан Двалин қадрдон дўстлардай (аслида иккаласи ака-ука) суҳбат қуриб ўтиришибди. Пиво тўла кўза билан кулчани столга қўйган эдики, эшик қўнғироғи боз жиринглади, яна чалинди, такрор янгради!

«Гэндальф келдиёв», - хаёлдан ўтказди Бильбо, эшик томон ошиқиб. Йўқ, Гэндальф эмас. Остонада эгнига қайтарма қалпоқли кўк плаш кийган, белига кумуш қайиш таққан, бир эмас, икки нафар сариқ соқолли гном турибди. Ҳар бири елкасига қандайдир асбоб-ускуна ва белкурак солинган қоп осган. Эшик очилиши билан иккаласи остона ҳатлаб, умумий йўлакка киришди.

Ажабо, бундай ҳолатдан Бильбо энди ҳайрон бўлмай қўйди.

- Хизмат, қадрли гномлар? - сўради у.

- Кили, - ўзини таништирди гномлардан бири.

- Ва Фили, - қўшимча қилди иккинчиси.

Икковлон плашини ечиб, хизматга мунтазир эканлигини намоён этганча, баравар таъзим бажо айлади.

- Соғ-саломатмисиз, бола-чақангиз омонми? - жавобан саломлашган бўлди Бильбо, одоб меъёрларини эсга ола бошлаб.

- Ие, Двалин билан Балин етиб келишибди-ю, - деди Кили ичкарига қараб. – Юринглар, оломонга қўшилайлик.

[Shokir Dolimov]

«Оломонга?! - хаёлдан ўтказди Бэггинс. - Ёқмади-да менга, шу гапи. Бир ерга ўтириб, хаёлни жамлаб, бирон пиёла чой ичиб олмасам бўлмади, шекилли». Бурчакка ўтириб, бир ҳўплам чой ичган Бильбо дастурхон атрофида йиғилган тўртовлон гном ҳар хил конлар, олтин захиралари, гоблинлар-у троллар билан кечган жанглар, босқинчи аждарларнинг кирдикорлари каби, Бильбо муқаддам билмаган ва буларнинг баридан саргузашт ҳиди келаётгани боис, билишни ҳам истамайдиган ишлар ҳақида алжирай бошлашди. Шу пайт эшик қўнғироғи, худди ташқарида аллақандай хоббит бола шўхлик қилиб, қўнғироқ ипини узиб олишга уринаётгандай, боз дингиллай бошлади.

- Яна кимдир келди, шекилли! - деди Бильбо, кўзи пирпираб.

- Қўнғироқ товушига қараганда тўрт кишига ўхшайди, - тахмин қилди Фили. - Сал наридаги тепаликда туриб кўрган эдим уларни. Узоқда келишаётган экан. Жуда орқада қолиб кетишибди.

Шўрлик хоббит ўзини даҳлиздаги курсига ташлаб, бошини чангаллаганча чуқур ўйланди: нима бўлди, яна нималар бўлади ва наҳотки чақирилмаган меҳмонларнинг бари кечки овқатга қолишса?! Кимдир қўнғироқ ипини баттар силтаб, Бильбони эшик томон югуришга мажбур қилди. Эшик дастасидан тортган эдики, марҳамат, йўлак тўла меҳмон! Бари навбат билан таъзим қилиб, хизматга мунтазир эканликларини изҳор эта кетишди. Йўлакда тўрт нафар, йўқ, энди беш нафар гном турибди. Бильбо хаёлини йиғиб олгунча бешинчиси ҳам етиб келди. Уларнинг исми Дори, Нори, Ори, Ойн ва Глойн экан.

Бироздан сўнг девор илгакларига қайтарма қалпоқли иккита бинафшаранг, битта кулранг, битта жигарранг ва битта оқ плаш осилди. Плаш эгалари эса кенг кафтларини кумуш ва тилла қайишлар ортига суқиб, олдин ҳозир бўлган шерикларига қўшилиш учун овқатхона томон йўл олишди.

Бу ерда энди чиндан ҳам бутун бошли халойиқ йиғилди. Кимдир пиво, қайсидир бири вино, яна бири қаҳва сўраса, ҳаммаси бирдай майизли кулча талаб қилишди. Шўрпешана хоббит қўли қўлига тегмай, меҳмонларга хизмат қила бошлади...

Камин оловида қаҳва қайнатиш чойнаги савлат тўкар, кулча тугаб, навбат ёғ суртилган арпа нонига етар экан, эшик яна... йўқ, бу сафар қўнғироқ эмас, қаттиқ зарба янгради. Кимдир мистер Бэггинснинг яшил рангли чиройли эшигини таёқ билан қаттиқ уриб тақиллатяпти!

Эзилиб, силласи қуриган Бильбо ҳовлиққанча йўлак томон югурди. Бунақанги бемаъни чойхўрлик ҳали ҳаётда бўлмаган! Аччиғи чиққан Бэггинс эшик дастасини кескин тортди. Афтидан, эшикка қулоқ босиб суянган кўринади, остонада турган гномларнинг бари бир-бирининг устига қулади. Яна тўрт нафар гном! Сал нарида турган Гэндальф хандон отмоқда. Бильбонинг кўркам эшигини қўлидаги асо билан аямай тақиллатган ҳам ўша бўлса керак. Гэндальф кеча эрталаб тимдалаган сирли белгини гум қилди.

- Вазминроқ бўл, Бильбо, вазминроқ! - деди Гэндальф. - Дўстларни остонада куттириб қўйиб, бу ҳам камлик қилгандай, эшикни зарда ила очиб, ҳаммани ерга қулатиш – сенга ярашадиган иш эмас! Ижозатинг билан таништириб ўтсам: Бифур, Бофур, Бомбур ва диққат, Торин!

- Хизматингизга мунтазирмиз! - дейишди бир қатор саф тортган Бифур, Бофур ва Бомбур.

Қайтарма қалпоқли иккита сариқ, битта хира яшил плаш ва Ториннинг кумуш попукли мовий плаши йўлак деворидаги илгакларга осилди. Торин жуда дўкай шахс бўлиб, халқ орасида Торин Эманқалқон деган ном олган. Эшик остига тўшалган оёқ артиш гиламига йиқилгани, устига эса Бифур, Бофур ва Бомбур қулагани Торинга ёқмади. Бомбур деганлари эса роса семиз экан, лекин. Иззати нафсига тегилган Торин қаттиқ хафа бўлган кўринади, хизматга мунтазирлик изҳор этиладиган анъанавий гномча саломни бермади. Бильбо такрор ва такрор узр сўраб, қилмишидан афсус қилаётганини кўп такрорлагач, охири Торин «Ҳеч қиси йўқ» деганча, қовоғини сал очиб ўтирди.

[Shokir Dolimov]

- Хўш, мана ниҳоят жамоат жам! - деди Гэндальф, деворга осилган ўн учта байрамона плаш билан ўзининг чўққидор шляпасига разм солиб. - Қувноқ жамоа йиғилди! Умид қиламан-ки, кечикканларга ҳам егулик билан ичкилик топилади. Нима бу, чойми? Йўқ, раҳмат! Менга қизил винодан қуйинг.

- Менга ҳам, - деди Торин.

- Қулупнай мураббоси ва олма пироги бўлса ҳам, яхши бўлар эди, - қўшимча қилди Бифур.

- Гўштли пирог билан совуқ газак ҳам олиб келинг, - буюртма берди Бомбур.

- Сухари, эль ва қаҳвадан кўпроқ келтираверинг, малол келмаса, албатта, - бақиришди овқатхонада ўтирган қолган гномлар.

- Илтимос, тухумдан ҳам бир нечта қўшиб кел, - бақириб қолди Гэндальф, омборхона томон йўл олган хоббитнинг ортидан. - Совуқ дудланган товуқ билан тузланган бодрингни ҳам дариғ тутма!

«Омборхонамда сақланаётган озиқ-овқат захирасини мендан кўра яхшироқ билишадими, нима бало!» - пўнғиллади гангиб қолган мистер Бэггинс, ишқилиб энг бемаза саргузаштга аралашиб қолганидан ташвишланиб. Тегишли шишалар, буюртирилган егуликлар, санчқи, пичоқ, қошиқ, ликопларни йиғиб, катта патнисларга тергунча мистер Бэггинснинг ранги қизариб, жиққа терга ботди.

- Бўкиб, тиқилиб ўлгур гномлар! - деди у, ғазаби қайнаб. - Ёрдам беришса ҳақи ўтиб кетиб қолармикан!

Қаранг-ки, Балин билан Двалин ошхона эшиги ёнида ёрдамга шай туришган экан. Иккаласининг ортида эса Фили билан Кили турибди. Бильбо сўз айтгани оғиз жуфтлашга улгурмай, гномлар унинг қўлидан олган патнисларга қўшиб бир жуфт столни кўтарганча овқатхонага чиқишди-да, у ерда йиғилган халойиққа янгитдан дастурхон тузашди.

Зиёфат зўр. Гэндальф дастурхон тўрига ўтирди, қолган ўн уч нафар гном айланасига жойлашди. Иштаҳаси батамом йўқолган Бильбо эса камин олдидаги курсига ўтириб, сухари кемириш билан қаноатланди. Мистер Бэггинс ўзини уйида айтарли ҳеч нарса юз бермаётган, бу ишларнинг бари саргузаштларга ҳеч қандай алоқаси бўлмаган кўйга солиб олган. Вақт ўтаётганига қарамай, гномлар жағи тинмай овқатланиб, тили тинмай гап сотишмоқда. Ниҳоят улар дастурхондан нари тисланишди. Бильбо бўшаган ликоп ва стаканларни олиш учун яқинроқ борди.

- Кечки овқатдан воз кечмайсиз, деган умиддаман? - одоб юзасидангина сўраб қўйди у мулойим оҳангда.

- Йўқ, албатта! - жавоб берди Торин. - Кечки овқатдан кейин ҳам ҳеч қаёққа кетмаймиз. Узоқ чўзиладиган гап бор. Дастлаб бироз қўшиқ айтамиз. Қани, дастурхонни йиғиштиринг!

Торин дўкай киши бўлгани учун ўтирган жойида қолиб, Гэндальф билан суҳбатни давом этди. Қолган ўн икки нафар гном эса ирғиб туриб, кир ликопларни устма-уст теришди, дастурхонда қолган нарсаларни олишди ва ҳар бири олдинга узатилган қўлида ликоплар тахини ушлаб, тах устига шиша қўйганча ошхона томон баравар ҳаракат бошлашди. Шўрлик хоббит уларнинг атрофида зир югуриб, қўрққанидан чириллади:

- Илтимос, идишларни эҳтиёт қилинг! Ўтинаман, овора бўлманг, ўзим йиғиштираман.

Бироқ гномлар унга жавобан қўшиқ бошлаб юборишди:

Уринг ликопларни, чойнакни тепинг, эзинг!
Улоқтиринг пиёлани, пичоқни эгинг, букинг!
Шишани полга уриб, сочиқни ўтга ташланг!
Тартиб бўлар шунда зўр, шубҳага асло борманг!

Дастурхонни тортинглар, аямай йиртинг уни!
Ана ёғли қолдиқлар, курсига суртинг буни!
Пўчоқлар ва суякларни оёқ остига ташланг!
Хантал мойини эса деворга чаплаб, булғанг!

Шиша буюмларни сиз йиғиб теринг ўртага,
Темир косов-ла уриб, эришинг зўр мақсадга!
Ким у бекор ўтирган, уялинг сиз озгина,
Чиқиндига тез ташланг, идиш берманг Бильбога!

Табиийки, гномлар ундай қилишмади, аксинча, хоббит ошхонада улардан кўз-қулоқ бўлишга уринганча, оёқ остида ўралашар экан, идиш-товоқлар ювилиб, токчаларга терилиб, ҳамма жой артилган, тоза, саранжом ҳолатга келтирилди.

[Shokir Dolimov]

Шундан сўнг меҳмонлар овқатхонага қайтишди. Бу ерда оёғини камин панжарасига қўйиб олган Торин трубка чекиб ўтирибди. У пуфлаган катта-катта ҳалқалар буйруғига итоат қилиб, бири қувур, иккинчиси камин токчасида турган соат, яна бири стол ости, бошқаси шифт томон учиб, ўша ерда айлана ҳаракат бажармоқда. Бироқ Ториннинг ҳалқалари қай томон учишидан қатъи назар, Гэндальф эпчиллик қилмоқда. Қисқагина сопол трубка чекаётган сеҳргар нисбатан кичикроқ ҳалқа чиқариб, Ториннинг навбатдаги ҳалқаси орқали ўтказмоқда. Катта ҳалқа орқали ўтган ҳар бир кичик ҳалқа яшил тус олганча, Гэндальфнинг боши устига қайтмоқда. Бундай тутун-ҳалқалар бутун бошли булутча ҳосил қилиб, хонанинг ним қоронғи бурчагида ўтирган Гэндальфга қандайдир сирли, ҳақиқий сеҳргарларга хос қиёфа бермоқда.

Буни томоша қилаётган Бильбо роса завқланди. Трубка чекаётганда ҳалқа чиқаришни ўзи ҳам жуда ёқтиради. Ушбу манзарани кўриб, эрталабки сабо Дўнглик ортига олиб кетган ҳалқаларидан қанчалик ғурурланганини эслаб, уятдан қизарди.

- Энди навбат мусиқага! - эълон қилди Торин. - Чолғуларингизни келтиринг.

Кили билан Фили қопларига югуриб, мўъжазгина скрипкачаларини олиб келишди. Дори, Нори ва Ори ички киссадан най ва сурнайларини чиқаришди. Бомбур даҳлизда қолдирган барабанини кўтариб келди. Бифур билан Бофур устки кийим ечган жойга бориб, ҳассалар орасида қолдирилган кларнетлари билан қайтишди. Двалин билан Балин эса ўз чолғуларини ташқи айвонда қолдириб келишганни учун узр сўраб, чиқиш эшиги томон югуришди.

- Менинг чолғумни ҳам ола келинг! - тайинлади уларга Торин.

Иккаласи ташқарига чиқиб, бўйлари баробар виолалари ва Ториннинг яшил ғилофга жойланган арфаси билан қайтишди.

Торин тилла суви юритилган ниҳоятда чиройли арфа торига қўл теккизиши билан қандайдир ажиб, дилбар куй янгради. Гномлар унга жўр бўлди. Мусиқадан маст бўлган Бильбо ҳамма нарсани унутиб, хаёлан узоқ-узоқларга, Дарё ортига, туман қамраган, Дўнгликдаги хоббит кулбаси умуман кўринмайдиган бегона ой остидаги ўлкаларга кетиб қолди.

Ташқарида қош қорайиб, ерости кулбасининг Дўнглик нишабидаги деразаси орқали хонага қоронғилик сингиб кирмоқда. Апрель ойи бўлгани учун ёқилган камин олови ўчаётган бўлишига қарамай, гномлар мусиқа чалишни давом этишди. Гэндальфнинг соқоли деворга кўланка ташлаб тебранмоқда. Камин олови батамом ўчиб, хона қоронғилашди, девордаги кўланкалар йўқолди, гномлар эса мусиқа чалишни қўйишмади.

Кутилмаганда гномларнинг қайсидир бири қадимий масканларининг сирли хилватида айтиладиган ажиб қўшиғини куйлай бошлади, қолганлар бирин-кетин унга жўр бўлишди. Агар мусиқасиз тасаввур эта олсангиз, марҳамат, ўша қўшиқ мисралари:

Ғуборли тоғлар ортига ўтиб,
Аждодлар юртини излаб, қидириб,
Ғорлар-у, жарлар кезади карвон,
Шўрлик гномларни эзади армон.

Сеҳргар-гномлар қадим замонда
Металл болғалашган тоғли Ватанда.
Тўлдирган улар сирли ғорларни
Йиғиб аста ёқут, олмос, лаълларни.

Эльфлар хоқони-ю, инсон султони
Гномдан қурол олган, урушга шоша
Йўқолди Ватан – бойликлар кони,
Излар уни карвон тоғ-у тош оша.

Аждар ўркачидай порлаган тожлар,
Гномлар ясаган тилла буюмлар,
Митрил совутлар ҳам зар-ла безалган,
Излаб юртни карвон сув кеча кетган.

Номи Эребор улуғ Ватаннинг
Кончилар яшаган ажиб масканинг,
Арфа мусиқаси тинмаган унда,
Карвон излар уни кундуз ва тунда.

Тортиб олди юртни даҳшатли аждар,
Ёнар жонзод, олисларга қочмас агар.
Тарқаб кетиб, ватангадо энди гномлар
Карвон етар, ёвни қувиб, гномни йиғар.

Хоббит гномлар қўшиғини тинглар экан, қалбида оқил иш ва сеҳр воситасида ёки моҳир қўллар ила бунёд этилган гўзал ва нафис буюмларга нисбатан муҳаббат уйғонаётганини ҳис қилди, гномлар юрагидаги ўта кучли қизиқиш ва майлни идрок этди. Вужудида она уруғ – Тукларга хос феъл-атвор шаклланиб, муаззам Ғуборли тоғларни томоша қилиш, қарағай ўрмонининг шовқини, шаршаранинг гумбурлашини эшитиш, қоронғи ғорларнинг сирли тубини тадқиқ этиш, умуман айтганда, ҳассани шамширга алмаштириш истаги туғён урди. Деразадан ташқарига қараган Бильбо дарахтлар устидаги қора осмонда ялтираётган ситораларни кўриб, уларни гномларнинг чуқур ғорларда ярқираётган қимматбаҳо тошларига ўхшатди.

[Shokir Dolimov]

Дафъатан Дарёнинг нариги соҳилидаги ўрмон ортида олов тили кўтарилиб (кимдир гулхан ёққан кўринади) Бильбонинг тасаввурида Дўнглик устига макон қуриб, атрофда бор нарсани ёндираётган кафандузд аждарлар гавдаланди. Сесканиб кетган Бильбо шу заҳоти яна ўз қиёфасига – Дўнглик остидаги Бэг-Эндда яшайдиган мистер Бэггинс қиёфасига қайтди.

Вужуди титраётган Бильбо ўрнидан турди. Аслида шам ёки фонус келтиришни истамайди-ю, лекин шу баҳона вино сақлаш хонасидаги пиво бочкалари орасига яшириниб, гномлар гумдон бўлгунча ўша ерда биқиниб ўтиришни истади. Бироқ фаҳмлашича, мусиқа билан қўшиқ ижроси тиниб, кўзи қоронғида ярқираётган гномларнинг бари унга тикилиб туришганини кўрди эмас, танаси ила ҳис этди.

- Йўл бўлсин? - тўхтатди Торин, Бильбонинг ниятини фаҳмлаган бўлиб.

- Фонус олиб келай-ми? - узр оҳангида сўради Бильбо.

- Бизга кўпроқ зулмат ёқади, - баралла жавоб беришди гномлар. - Қоронғи иш қоронғиликда бажарилади. Тонг отишига ҳали анча бор.

- Ҳа, албатта! - деди Бильбо жойига ўтириб.

Бироқ шошиб қолган хоббит курси қолиб камин панжарасига ўтириб олгани боис, темир косов билан хокандозни тарақ-туруқлатганча йиқитиб юборди.

- Жим! - эшитилди қоронғиликда Гэндальфнинг овози. - Сўз Торинга.

- Ҳурматли Гэндальф, гномлар ва мистер Бэггинс! Бугун бизга дўст тутинган ва биз билан тил бириктирган биродаримиз, жасоратга тўлиб-тошган ажойиб хоббитнинг хонадонига йиғилдик. Истагим шу-ки, унинг оёғидаги юнг ҳеч қачон туллаб тушмасин, виноси-ю пивосининг захираси ҳеч қачон қуриб битмасин!

Хоббит жавоб тариқасида боадаб сўз айтиши учун бўлса керак, Торин бироз тин олди. Аммо Бильбо Бэггинс ушбу сўзларни мақтов тариқасида қабул қила олмади. Айниқса «жасоратга тўлиб-тошган» ва «биз билан тил бириктирган биродар» каби сўзларга раддия келтириш учун оғиз жуфтлади-ю, ҳаяжондан овоз чиқара олмади.

- Улуғвор фурсат етди, - давом этди Торин. - Биз бу ерга келгуси режаларимизни, узоқ сафар давомида ушбу режаларни амалга ошириш йўллари, усуллари ва тактикасини муҳокама қилиб, маблағимиз, ниятимиз ва қўллайдиган ҳийла-найрангларимизни яна бир бор кўриб чиққани йиғилдик. Тонг ёришмай йўлга чиқамиз. Таъкидлаб ўтмоқ жоизки, ушбу сафардан айримларимизга, эҳтимол ҳаммамизга ҳам қайтиш насиб этмас балки, катта дўстимиз, оқил маслаҳатчимиз сеҳргар Гэндальфдан ташқари, албатта. Сафарга чиқишдан кўзланган мақсад ўйлайман-ки, ҳаммага яхши маълум. Аммо ҳурматли мистер Бэггинс ва гномларнинг ёш авлодига мансуб вакиллари, яъни адашмасам, Фили билан Кили учун жорий вазият бирмунча ойдинлик киритилишини тақозо этади...

Ториннинг фикр баён этиш тарзи ўзи шунақа. Дўкай шахс-у, ахир у. Ўз вақтида тўхтатилмаса, нафаси тиқилиб қолгунча шу руҳда давом этиб, жамоатга маънили бир янгилик айтмаган бўлар эди. Унинг нутқи ниҳоятда қўпол равишда тўхтатилди. Шўрлик Бильбо «қайтиш насиб этмас»лигини эшитиб, бўғзига қичқириқ тиқилиб қолганини ҳис этди ва ниҳоят унинг туннелдан учиб чиққан паровоз ҳуштагини эслатган қичқириғи қулоқни тешадиган даражада янгради. Сесканиб кетган гномларнинг бари ўрнидан ирғиб, столларни ағдариб юборишди. Гэндальф сеҳрли ҳассасининг учидан милтиллаган мовий олов чиқариб, хонани ёритди.

Боёқиш хоббит камин олдига тўшалган шолчага тиз чўкиб олганча дағ-дағ титрамоқда. Бирдан у: «Чақмоқ чақди! Чақмоқ урди, ўлдирди!» - дея қичқирганча, полга юз тубан йиқилиб чўзилди. Гномлар анча вақтгача у билан овора бўлишди. Ниҳоят хоббитни даст кўтариб кўздан нарига, қўшни меҳмонхонага киритиб диванга ётқизиб қўйишди-да, ёнига бир пиёла чой қўйиб, қоронғиликдаги қоронғи ишларига қайтишди.

[Shokir Dolimov]

- Туйғуси туғён урадиган пакана, - хулоса қилди Гэндальф, ҳамма ўз жойини эгаллар экан. - Парво қилманг, баъзан мана шундай ғалати-ғалати хуружлари тутиб қолади. Аслида у яхшилар орасида энг зўри. Қаттиқ ғазабланганда эса думини эшик қисган аждардан фарқ қилмай қолади.

Агар сизга қачон бўлмасин, думини эшик қисган аждарни кўриш насиб этган бўлса, тушуниб етган бўлсангиз керак, бундай ўхшатишлар ҳар қандай хоббитга нисбатан қўлланилган лофдан ўзга нарса эмас. Ҳатто Қария Тукнинг катта бобоси Буқанаъра Тук исмли хоббитга нисбатан ҳам.

Буқанаъра Тукнинг бўйи оддий хоббит учун ниҳоятда дароз, сал кам одамдай бўлиб, от миниб юрган экан. Яшил Далада кечган қонли муҳорабада Маунт Грэм тоғидан тушган гоблинлар армиясига якка ўзи ҳужум қилиб, қўлидаги йирик сўйили билан уларнинг қироли Гольфимбулнинг бошини уриб учирган хоббит ўша бўлади. Гоблиннинг боши ҳавода юз метрча учиб, бошқа жой қуриб кетгандай, қуённинг инига бориб тушган ва шу тариқа, муҳорабада ғолиб чиқишдан ташқари, гольф ўйини ихтиро қилинган экан.

Ҳозир эса Буқанаъра Тукнинг нозиктабиат авлоди қўшни меҳмонхонадаги диванда асабий ҳаяжондан аста ўзига келмоқда. Чой ичиб, хушини йиғиб олган Бильбо Бэггинс овқатхона эшиги олдига ўғринча келиб, қўрқа-писа гап пойлади.

Сўз Глойнга берилибди.

- «Жасоратга тўлиб-тошган қаҳрамон»имизнинг аҳволини қаранг! - менсимай пишқирди у. - Ростдан ҳам бизга тўғри келади деб ўйлайсиз-ми, уни? Ғазаб отига минганда қанақанги хоббитга айланиб қолишини тавсифлашдан осони йўқ Гэндальфга. Тутқаноғи бемаврид тутиб қолса-чи, нима бўлади? Махлуқ яқинида чирқираб юборса-чи, томдан тараша тушгандай? Анави аждар бутун уруғ-аймоғи билан бирга уйғонади-ю! Онамизни учқўрғонда кўриб қолмаймиз-ми, ўшанда? Менимча, унинг ҳозирги қичқиришига туйғуси туғён уриб кетгани эмас, Ториннинг гапидан ўларча қўрқиб, даҳшатга тушгани сабаб бўлган. Тўғрисини айтаман, агар эшигида сеҳрли белгини кўрмаганимда, манзилни адаштириб қўйибмиз, деган хаёлга борган бўлар эдим. Бу мешқориннинг эшик олдида сапчиб, ҳарсиллаётганини кўрибоқ кўнглимга келган эди-я, бизга тўғри келмаслиги. Назаримда қулфбузар ўғрига эмас, баққолга ўхшайди у.

Мистер Бэггинснинг асаби ортиқ дош бера олмади. Эшик дастасини босиб, ичкарига кирди. Табиатидаги Туклар авлодидан мерос олган хулқ-атвор ҳозир аниқ намоён бўлибгина қолмай, анча устун ҳам келмоқда. Нонушта қилмаса қилмас, ҳақиқий кўрпа-тўшакда ётмаса ётмас-ки, ғазаб отига минганда қанақанги хоббитга айланишини мана буларга кўрсатиб қўяди. Дарҳақиқат, «мешқориннинг эшик олдида сапчиб, ҳарсиллаётгани»ни эшитиб, ростакамига ғазаби қайнади. Кейинчалик унинг Бэггинслар авлодига мансуб томони ушбу бемулоҳаза қилмишига пушаймон бўлиб: «Ғирт аҳмоқсан-да, Бильбо! Ўзинг, ўз ихтиёринг билан бош суқдинг-а, бу ишга-я?!» - дея кўп койиди.

- Маъзур санайсиз, фикрингизни тасодифан эшитиб қолдим, - деди мистер Бэггинс. - Ўзимни гап нима ҳақда кетаётганини тушунган кўйга солиб олмоқчи эмасман, айниқса, «қулфбузар ўғри эмас»лигимга доир эътироз тушунарсиз эшитилди менга. Лекин бир нарсани аниқ тушундим: сизлар қўлидан бирорта иш келмайдиган тўпори сифатида кўрмоқдасиз мени, - имкон қадар ўзини муносиб тутишга уринди у. - Яхши, кўрсатиб қўйганим бўлсин сизларга нималарга қодирлигимни. Ҳеч қанақанги сеҳрли белги йўқ эшигимда. Уни бўяганимга бир ҳафта энди бўлди. Демак, сизлар чиндан ҳам манзилдан адашган кўринасиз. Совуқ турқингизни кўрибоқ, адашиб тентираганингизни фаҳмлаган эдим... Энди адашмадингиз деб ҳисоблайверинг. Айтинг, нима қилиш кераклигини, қиламан, агар бунинг учун Охирги Даштга бориб, махлуқ тусига кирадиган мудҳиш хоббитлар билан жанг қилишга тўғри келса ҳам. Билмоқчи бўлсангиз, боболаримнинг боболари орасида Буқанаъра Тук исмли хоббит бўлган...

- Тўғри, бўлган. Лекин у қадимда яшаб ўтган. Мен эса бугунги кун ва айнан сиз ҳақингизда фикр юритяпман, - гапни бўлди Глойн. - Ва ишонтириб айтаман-ки, эшигингизда белги бор. Ўша белгидан сизнинг касбингиз вакиллари фойдаланишади – ёки қадимда фойдаланишган. У белги: «Тажрибали қулфбузар ўғри қизиқарли, асосан саргузаштли ишга қўл уради. Иш ҳақи келишилади» - деган маънони англатади. Агар сизга «қулфбузар ўғри» номи ёқмаётган бўлса, «олий тоифали хазина қидирувчи мутахассис» деб аташингиз мумкин ўзингизни. Баъзи ҳамкасбларингиз айнан шундай деб аташади ўзларини. Бизга эса фарқи йўқ, нима деб аталишингиз. Гэндальф хабар берди бизга, маҳаллий мутахассислардан бири зудлик билан иш қидираётгани-ю, зиёфат-ла ўтадиган йиғилиш мана шу манзилга, соат бешга тайинланганини.

- Бор эди эшигингда ўша белги, ўзим қўйиб кетганман, - гапга аралашди Гэндальф. - Бунга асосли сабаб бўлган. Ҳурматли гномлар, сафарнинг ўн тўртинчи иштирокчисини қидириб топишни илтимос қилган эдингиз мендан. Мен мистер Бэггинсни танладим. Қани, қайси бирингиз менга янглишганим, нотўғри иштирокчи танлаганимни айтмоқчисиз? Агар бирортангиз мени танловим нотўғри бўлганида айбламоқчи бўлсангиз, марҳамат, ўн уч киши бўлганча қолиб, йўлга чиқинг, шу сон билан кўнгилсизликларни бошдан кечиринг, омадсизликларга дучор бўлинг ёки кўмир қазигани қайтинг!

Гэндальф Глойнга шу қадар аччиқланиб бақирдики, гном индамай жойига ўтириб олди. Савол бермоқчи бўлган Бильбонинг оғиз жуфтлаётганини кўрган сеҳргар қош чимирганча шундай ўқрайди-ки, хоббит оғзини ёпиб, лабини янада маҳкам қимтиб олди.

- Шундоқ бўлсин! - деди Гэндальф. - Бу мавзуда қайта баҳслашмайлик. Мистер Бэггинсни мен танладим, шунинг ўзи етарли бўлиши керак сизларга. Уни қулфбузар ўғри дедим-ми, демак қулфбузар ўғри у ёки вақти келганда қулфбузарлик қилади, шикоятга ўрин йўқ. Унинг табиатида ҳозирча сиз фаҳмлай олмаётган нимадир бор ва у ўзи ўйлаганча содда эмас. Кун ўтиб шундай бир кун келадики, барчангиз мистер Бэггинс учун мендан миннатдор бўласизлар, агар ўша кунгача ўлмай етиб олсангиз, албатта. Энди эса Бильбо, бориб фонусингни олиб кел ўғлим, мана буни ёритайлик.

Гэндальф стол устига қўйилган қизил қалпоқли катта чироқ шуъласи остига пергаментнинг каттагина, харитани эслатадиган бўлагини ёзди.

- Торин, мана бу чизмани бир замонлар бобонг Трор чизган эди, - деди Гэндальф, гномларнинг саволли нигоҳларига жавобан. - Тоғли ҳудуд лойиҳаси.

- Бунинг бизга нима нафи тегиши мумкинлигини тушунмадим, - таажжубланди харитага кўз югуртириб чиққан Торин ҳафсаласи пир бўлиб. - Харитасиз ҳам Сўққа тоғ ва унинг теварак-атрофини яхши эслайман. Ёвуз ўрмон қаерда-ю, аждарлар макон қурган Қуриган сойллик қаердалигини яхши биламан.

- Харитада аждарнинг расми кўрсатилибди-ю, - таъкидлаб қўйди Балин. - Агар Сўққа тоққача ўлмай етиб борсак, харитасиз ҳам топамиз ўша сойликни.

- Сиз эътибор қилмаган яна бир тафсилот бор, - эътироз билдирди сеҳргар. - Тоғнинг ғарбий томонидаги қадимий руна ёзуви ва чап томондаги бошқа руналар устида кўрсаткич бармоғи узатилган панжа тасвирини кўряпсиз-ми? Ушбу бармоқ тоғнинг қуйи қаватига олиб кирадиган махфий эшикка ишора қилмоқда.

- Балким у бир замонлар махфий бўлгандир, бугунги кунда-чи, махфийлигича қолганига ишонч борми? - шубҳа ила қаради Торин. - Қари Қурум лақабли аждар кўпдан буён яшайди у ерда. Бинобарин, Сўққа тоғнинг кириш-чиқиш эшигими, тешигими – барини ўрганиб чиқишга улгурган.

- Ўрганиб чиққан бўлиши мумкиндир, лекин у мен айтаётган эшикдан фойдаланмайди, - деди Гэндальф.

- Нега энди фойдаланмас экан? - сўради Торин.

- Чунки бу эшик унга ҳаддан ортиқ торлик қилади. Руна ёзувида айтилишича «Тоғ эшигининг баландлиги атиги беш тирсак бўлиб, кўпи билан уч киши бир қатор саф тортиб кириши мумкин». Бундай уяга Қурум тухумдан энди ёриб чиққан йили ҳам сиғмаган бўлар эди, қанчадан қанча одам-у гном еб семирган бугунги ҳолати ҳақида-ю гапирмаса ҳам бўлаверади.

[Shokir Dolimov]

Умрида хоббитнинг уясидан бошқа уя кўрмаган, аждар ҳақида оз бўлса ҳам тасаввурга эга бўлмаган Бильбо мавзуга қизиқиб қолди. Хариталарни у жуда яхши кўради. Кулбасининг даҳлизида Теварак-атрофда сайр харитаси осиб қўйилган бўлиб, унда хуш кўрган сўқмоқларини қизил сиёҳ билан ажратиб кўрсатган.

- Менимча бу роса катта уяга ўхшайди, - хитоб қилди у, тилини тийиб ўтиришга аҳд қилганини унутиб. - Шундай катта эшикни қандай қилиб ҳаммадан, айниқса, аждардан сир сақлаб қолиш мумкин?

Бильбо жуда майда хоббит эканини унутмаслик даркор.

- Аниқ кўринадиган нарсани кўринмас қилиб қўйишнинг усуллари кўп, - жавоб берди Гэндальф. - Ҳозирча биз ушбу ҳолатда қандай иш тутилганини, токи Сўққа тоққа етиб, ўз кўзимиз билан кўрмагунча билмаймиз. Харитага қараганда ишончли қулфланган махфий эшик тоғ нишаблиги тусида ниқобланган. Ниқоблашнинг бундай усули эса, адашмасам, гномлар орасида кенг тарқалган, шундайми?

- Шундай, - маъқуллади Торин.

- Бундан ташқари, - давом этди Гэндальф, - мазкур харитага ғайриоддий шаклга эга калит илова қилинганини айтиш ёдимдан кўтарилибди. Мана у! Эҳтиёт қил уни!

Гэндальф Торинга узун ўзакли, тили ғалати йўнилган кумуш калит узатди.

- Кўз қорачиғидай асрайман! - деди Торин мўъжазгина калитни бўйнига осилган занжирга илиб, нимчаси остига яширар экан. - Ана энди аҳволимиз анча яхшиланиб, оз бўлса ҳам умид учқуни пайдо бўлди. Бугунги кунгача ишни нимадан бошлаш кераклигини билмай, бошимиз қотаётган эди. Эҳтиётлик-ла Шарқ томон йўл олиб, Узун кўлгача етиб боришни ният қилган эдик. Кўнгилсизликларнинг бари ўша ерда бошланар эди...

- Ўшанда эмас, анча илгари бошланади, - гапни бўлди Гэндальф. - Шарқ томон олиб борадиган йўл нима эканлигини мен яхши биламан, ишонаверинг.

- У ердан биз Тез оқар дарё бўйлаб юқорига ҳаракат бошлашимиз ва Сўққа тоғ паноҳидаги, Қуриган сойликда қад кўтарган шаҳар – Дейл харобаларига етишимиз мумкин, - давом этди Торин Гэндальфнинг гапига эътибор қилмай. - Тўғрисини айтиш керак, Асосий дарвоза орқали кириб боришни истамаган бўлар эдик. Тез оқар дарё бевосита Асосий дарвоза остидан, Сўққа тоғнинг Жанубий чеккасидаги тик қояни тешиб ўтган туннель орқали ўтади. Агар аждар ўз одатини ўзгартирмаган бўлса, ташқарига айнан мана шу дарвозадан учиб чиқади.

- Тўғри, бирон-бир машҳур жангчи ёки афсонавий баҳодир ҳимоя қилиб турмаса, Сўққа тоғнинг Асосий дарвозасидан кириб бўлмайди, - маъқуллади сеҳргар. - Ундай жангчиларни қидириб топишга уриндим. Бирортасини сафаримиз билан қизиқтириб бўлмади. Ҳозир улар ёт ўлкаларда бир-бирига қарши жанг қилиш билан банд, афсонавий баҳодирлар бўлса бу ерларда анқонинг уруғи. Қисқаси, қиличлар ўтмаслашган, жанговар болталар ўтин ёргани ишлатилмоқда, қалқонлардан осма беланчак ёки қозон қопқоғи сифатида фойдаланилмоқда. Аждарлар тупканинг тагида бўлиб, бу ерлик аҳоли учун том маънода афсонавий махлуқларга айланган. Бинобарин, Сўққа тоғнинг Ёнбош эшиги борлиги эсга тушгач, унинг қулфини бузиб киришга, шу мақсадда сизларга пакана бўйли Бильбо Бэггинсни таклиф қилишга аҳд қилдим. Унга ўз марҳаматингиз-у, илтифотингизни кўрсатинг. Зеро, у, танланган ва сайланган Қулф бузар ўғри бўлади. Шундай экан, энди марҳамат қилиб ишларимизни режалаштиришга киришсак.

- Жуда соз. Ундай бўлса, бизнинг тажрибали қулф бузар ўғримиз ўзининг қимматли фикр-мулоҳазаларини баён этиш ёки бамаъни таклифлар киритишдан бошлар? - деди Торин, Бильбога бўрттирилган назокат-ла таъзим бажо айлаб.

- Дастлаб мен сафар ва ундан кўзланган мақсадлар-у, қилиниши керак бўлган ишлар билан батафсил танишмоқчиман, - деди қорни увушиб, миясидаги хаёллар аралашиб кетган, лекин Тукларнинг муносиб авлоди бўлиб қолишга аҳд қилган хоббит. - Олтин захираси ва аждар ҳақида эшитиб, заргарлик буюмлари қандай қилиб Сўққа тоққа кириб қолгани, хазинанинг асл эгаси кимлигини билмоқчиман.

- Қулоғингга тамбур чертдик-ми биз боядан буён?! - аччиқланди Торин. – Мана бу харитани кўриб, қўшиғимизни эшитиб ҳеч нарсани тушунмадинг-ми? Бир неча соатдан буён нималар ҳақида гаплашиб ўтирибмиз ўзи?

- Тушундим. Шундай бўлса-да, бор гапни бошидан, батафсил ва батартиб эшитишни истайман, - қатъий туриб олди Бильбо, ўзининг ишчанлик қобилияти, ақли, эҳтиёткорлик билан иш тута билиши (одатда, бировга қарз бераётганида шундай қиёфа ясаб олади), Гэндальф берган тавсифни, яъни чиндан ҳам йирик мутахассис эканлигини намоён этишга уриниб. - Шунингдек мен, кутилаётган хавф даражаси, кўзда тутилмаган харажатлар, сафарга ажратиладиган вақт, бажарилган иш учун пул мукофоти ва ҳоказолар ҳақида билмоқчиман.

Бу билан Бильбо режалаштирилаётган сафардан қандай манфаат кўришини, уйга омон қайтиш имкони бор йўқлигини билмоқчи бўлди.

[Shokir Dolimov]

- Хўп, яхши. Ундай бўлса эшит, - ҳикоясини бошлади Торин. - Кўп йиллар муқаддам, бобом Трор ҳукм сурган замонларда сулоламизни Узоқ Шимолдаги ўлкалардан сиқиб чиқаришди. Жамики бойлиги ва меҳнат қуролларини кўтарган уруғимиз ортга, мана бу харитада тасвирланган Сўққа тоққа кўчиб ўтишга мажбур бўлди. Бу тоғни бир замонлар бобомнинг бобоси Тўнғич Трейн кашф этган. Уруғимизга мансуб гномлар энди ушбу тоғни жиддий ўзлаштира бошлашди: ичини узунасига-ю, кўндалангига ўйиб, истиқомат масканлари ва устахоналар қуриб, кенгайтиришди. Тоғ қазиш жараёнида улар кўпдан-кўп олтин-у қимматбаҳо тошларни қўлга киритишди. Нима қилган тақдирда ҳам, сулоламиз мисли кўрилмаган даражада бойиб, шуҳрат қозонди, жамики жаҳонга машҳур бўлди, бобом эса Тоғ ости қиролига айланди. Одамлар унга кўп эҳтиром кўрсатишди. Улар Жанубдаги масканларини тарк этиб аста-секин Тез оқар дарёнинг Сўққа тоғ паноҳидаги юқори қисмида ўтроқ ҳаёт кечира бошлашди ва қувноқ шаҳар Дейлни барпо этишди. Дейл қироллари бизнинг темирчи ва заргарларимизга тез-тез мурожаат қилиб, кўрсатган хизматлари учун сахийлик-ла ҳақ тўлаб боришган. Оталар ўз ўғилларини бизга шогирдликка топшириб, ҳунар ўргатганимиз учун яхши ҳақ, айниқса, мўл-кўл егулик беришган. Чунки биз гномлар деҳқончилик, чорвачилик билан ҳеч қачон шуғулланмаганмиз. Уруғимиз учун энг бахтли даври-давронлар келди, ҳаммамиз давлатманд бўлиб, бўш вақтимизда хурсандчилик учунгина ишлаганмиз, ҳайрон қоларли даражада чиройли, нафис буюмлар, бошқа ўлкаларда топилмайдиган сеҳрли ўйинчоқлар ясаганмиз. Бобомнинг ҳашаматли қасри ҳар хил қурол-яроғ турлари, қимматбаҳо тошлар, нақшинкор буюмлар-у пардозланган қадаҳларга тўлиб-тошди. Дейлда ўтадиган ўйинчоқлар ярмаркаси эса Шимол мўжизасига айланди. Табиийки, буларнинг бари аждарнинг эътиборини ўзига тортди. Маълумки, аждарлар имкон туғилиши билан одамлар, эльфлар ва гномларнинг олтин буюмлари, қимматбаҳо тошларини тортиб олиб, қўлга киритган ўлжасини умрининг охиригача кўз қорачиғидай асрашади. Улар эса, агар биров ўлдирмаса, деярли боқий умр кўришади. Бироқ махлуқлар энг арзон узукдан бўлсин, фойдаланишмайди. Ўзлари бирон нарса ясаш, бунёд этиш қобилиятига эга эмас. Ҳатто танасининг зирҳидаги бўшаб қолган тангани ҳам мустаҳкамлаб қўя олмайди. Ўша даврда Шимол ўлкаларида аждарлар урчиб, кўпайиб кетди, олтин эса камайиб бораверди. Чунки гномларнинг бир қисми Жануб ўлкаларга қочиб қутулган бўлса, кўпи аждар чангалида нобуд бўлди. Шундай экан, оммавий хонавайронлик манзараси ва кенг кўлам оладиган қашшоқлик истиқболи тобора аён гавдаланиб борди. Ўша махлуқлар орасида ниҳоятда кучли, фавқулодда очкўзлиги билан ажраб турадиган Қурум лақабли жирканч аждар бўлган. Кунлардан бир кун Шимол томондан довулни эслатадиган кучли шовқин эшитилди. Сўққа тоғдаги қарағайлар шамолдан ғарчиллади. Тоғ ташқарисида, очиқ ҳавода юрган гномлар аъзойи-бадани чўққа айланган аждар тоғимиз чўққисига қўнганини узоқда туриб кўришди (бахтимга, ўша гномлар орасида бўлганим учун омон қолганман). Шундан сўнг Қурум пастга сирпаниб тушиб, олов пуркаганча ўрмонга ўт қўйди. Бу пайтда Дейлнинг барча қўнғироқлари жаранглаб, жангчилар зудлик билан қуролланишга киришишди. Чўчиб кетган гномлар тоғнинг Асосий дарвозаси томон югуришди, аммо Қурум уларни айнан шу ерда кутаётган эди. Тоғ ичидаги гномларнинг ҳеч қайси бири омон қолмади. Тез оқар дарё олов ҳароратидан қайнаб, Дейлни буғ қоплади. Шаҳарни қалин туман қамраган фурсатдан фойдаланган Қурум жангчиларга ҳамла қилиб, деярли битта қолдирмай қириб ташлади – ўша даврда афсуски, тез-тез рўй бериб борган одатий фожиа. Қилмишини қилиб бўлган аждар тоққа қайтиб, Асосий дарвозадан ичкарига кирди. Ички кўчалар, ертўлалар, алоҳида уйлар, бино олдидаги айвонларни гномдан тозалади. Сўққа тоғда бирорта тирик жонзод қолмаганига ишонч ҳосил қилган Қурум жамики хазинани ўзиники қилиб олди. Шубҳа йўқ-ки, Қари Қурум аждарларнинг одатига кўра, хазинани чуқур ғорлардан бирига ташиб ўтиб, устига астойдил жойлашиб олганча хуррак отиб ётибди. Баъзан тунда ташқарига чиқиб, Дейл аҳолисини бир четдан еб тирикчилик қилди. Айтишларича у кўпроқ ёш қизларни тутиб ер экан. Бир неча йил ўтиб Дейл таназзулга юз тутди, аҳолисининг бир қисми ҳалок бўлди, омон қолгани ҳар томон тумтарақай бўлди. Ҳозир у ерда нима бўлаётганидан хабарим йўқ, бироқ биров ўша тоғ яқинида яшашга журъат этганига шубҳа қиламан. Сўққа тоққа яқин яшайдиган аҳоли Узун кўлнинг нариги бошида макон қурган бўлиши мумкин. Аждар келган куни Сўққа тоғдан узоқда бўлиб, омон қолган озгина гномлар нима қилишни билмай, йиғлаб, Қурумга лаънатлар ўқишди. Тоғнинг узоқ қиялигидаги табиий паногоҳда ўтирар эканмиз, кутилмаганда соқол-мўйлови куйган отам билан бобом топилиб келди. Улар камгап, баджаҳл бўлиб, қандай омон қолишганини сўрасам, ҳозирча тилимни тийиб юришим, вақти келса, ҳаммасини билиб олишимни айтишди. Шундан сўнг Сўққа тоғни тарк этдик, дунё кезиб пешана тери ила тирикчилик қилиб юрдик, темирчилик қилдик, кўмир қазидик ва ҳоказо. Аммо ўғирланган хазинамизни унутмадик. Мана ҳозир ҳам, бошимиз қашшоқликдан чиқиб, қора кунга маблағ йиғишга эриша олган бўлсак-да (Торин бўйнига осилган тилла занжирни силаб қўйди), ўз хазинамизни қайтариб олишга, Қари Қурумдан хун олишга қатъий ният қилганмиз, қўлимиздан келса, албатта. Отам билан бобом қандай қилиб омон қолишганига ҳеч ақлим етмаётган эди. Мана энди фаҳмладим. Иккаласининг ихтиёрида биров билмас Ёнбош эшик бўлган. Харитани ҳам ўзлари тузган. Фақат нима учун калит билан харита менга – қонуний валиахдга эмас, Гэндальфнинг қўлига тушди, ҳайронман. Сабабини нима экан бунинг?

[Shokir Dolimov]

- Мен бировдан тортиб олганим йўқ уларни, - жавоб берди сеҳргар. - Бобонг Трор эсингда бўлса керак, Мория конида гоблинлар шоҳи Азогнинг қўлидан ўлим топди...

- Исмига лаънатлар бўлсин! - деди Торин.

- Отанг Трайн эса йигирма биринчи апрель куни – ўтган пайшанбада юз йил бўлди ўша кунга – киши билмас томон чиқиб кетиб, ўшандан буён ҳеч ким уни кўрмади...

- Тўғри, - бош ирғиди Торин.

- Отанг берган эди менга харитани, сени топиб шахсан ўзингга топширишимни илтимос қилиб. Сени излаб топиш эса менга осон бўлмади. Шундай экан, менда ҳеч қандай айб йўқ. Топдим – бердим. Отанг ҳатто исмингни ҳам айтмади менга, чунки у нафақат сенинг исмингни, ўз исмини ҳам унутган эди. Назаримда мен мақтов ва миннатдорликка муносибман! Ма, ол! - деди Гэндальф Торинга харитани узатиб.

- Тушунмадим, - ҳайрон бўлди Торин.

Бильбо ҳам айнан шундай дейишга оғиз жуфтлаган эди. Сеҳргарнинг гапи унга маънисиз, тушунарсиз эшитилди.

- Мория конига йўл олишдан олдин бобонг харитани сақлаши учун ўғлига топширган, - боз тушунтириш беришга киришди сеҳргар, зарда оҳангида шошилмай гапириб, - Бобонг конда ўлим топгач, отанг ўз омадини харита воситасида синаб кўришга аҳд қилди. Оғир мусибатларни бошдан кечирганига қарамай, Сўққа тоққа ета олмади. Мен у билан ёвуз сеҳргар Некромантнинг зиндонида танишдим. У қандай зиндонбанд бўлиб қолганини билмайман.

- Сен-чи, сен нима қилиб юрган эдинг у ерда? - сўради сесканиб тушган Торин.

Қолган гномлар ҳам сесканганидан ўтирган ўринларида бир сапчиб тушишди.

- Мен билан ишинг бўлмасин, - жеркиб берди Гэндальф. - Одатдагидай, айрим нарсаларга ойдинлик киритиб юрган эдим. Нохуш ва хавфли иш эди. Ҳатто мен, Гэндальф бўла туриб, ҳалок бўлишимга сал қолди. Отангни қутқара олмадим: жуда кеч бўлган экан. Ақл-ҳушини йўқотиб, харита билан калитдан ташқари ҳеч нарсани идрок этмас, бирон нимани эслай олмас эди.

- Мориялик орклар қилмишига яраша жазо олишди, - деди Торин. - Энди анави Некромант билан шуғулланиш керак.

- Бемаъни гап! - бақириб берди Гэндальф. - Дунёнинг тўрт томонидаги гномларни бир ерга йиғишга эриша олсанг ҳам, ундай душманни енгиш қўлингдан келмайди. Отанг фақат бир нарсани, у ҳам бўлса, ўғли харита замиридаги сирни фош этиб, калитни амалда қўллай олишини истаган. Шундай экан, Сўққа тоққа етиб, аждарни бир ёқли қила олсангиз ҳам катта гап.

- Диққат, қулоқ солинг! - ёрилиб кетди Бильбо.

- Тинчликми, нима гап? - юзланишди унга гномлар.

- Гапимни диққат билан эшитинг, - хитоб қилди Бильбо, ўзини базўр идора қилиб. - Фикримча сизлар Шарқ томон отланиб, кўзланган манзилга етгач, бор гапни ўша ерда ойдинлаштириб олишингиз керак. Нима қилган тақдирда ҳам, Ёнбош эшик борлиги аниқланди. Аждар ҳам кези келганда уйқуга кетади. Ўша эшик остонасида бироз ўтирсангиз, миянгизга бирон бир маънили фикр келишига шубҳа йўқ. Бугунга эса, назаримда, етар. Эртага эрта туришингиз керак. Эрта туриш учун эса эрта ётиш керак. Йўлга чиқишингиздан олдин мен сизларга тўйимли нонушта тайёрлаб қўяман.

- Йўлга чиқишингиздан олдин эмас, йўлга чиқишимиздан олдин демоқчи бўлдинг чоғи, - тузатиш киритди Торин. - Бош қулфбузар ўғри этиб сен тайинландинг, шекилли? Ўша остонада ўтириб, маънили фикрга бориш бизнинг эмас, сенинг ишинг эмасми энди? Ичкарига кириш масаласини ҳал этиш ҳақида-ю, индамай қўя қолай. Кўрпа-тўшак ва нонуштага доир фикринг эса тўғри. Одатда мен, йўлга чиқишдан олдин, дудланган гўшт ва сариғи билан оқи аралаштирилмай қовурилган олти дона тухум ейман. Такрор айтаман, тухум ўта қовуриб юборилмаган, сариғи бутун сақланган бўлиши шарт.

Бошқа гномларнинг ҳар бири нонуштага доир ўз истагини маълум қилишгач («илтимос» дейиш бирортасининг хаёлига ҳам келмади), ҳамма ўрнидан турди. Хоббитга ҳар бир гномга алоҳида хона ажратиб, диван, кресло ва курсиларга жой солиб беришга тўғри келди. Ўлгудай чарчаган Бильбо ниҳоят ўз каравотчасига ётди-ю, бари-бир ўзини хотиржам сезмади. Аҳд қилган ягона нарсаси – нима қилган тақдирда ҳам, анави текинхўрларнинг қорнини тўйғазиш учун тонг саҳар турмаслик бўлди. Тукларга хос кайфияти тарқади. Тонгда бирон ерга йўл олишига шубҳа ила қаради. Кўрпасида ётган жойида қўшни хонадаги Торин яна қўшиқ бошлаганини эшитди:

Ғуборли тоғлар ортига ўтиб,
Аждодлар юртини излаб, қидириб,
Ғорлар-у, жарлар кезади карвон,
Шўрлик гномларни эзади армон.

Қўшиқни эшитиб, уйқуга кетган Бильбо туни билан алаҳсираб чиқди. Кўзини очганда эса тонг отганига анча бўлганини кўрди.

[Shokir Dolimov]

ИККИНЧИ БОБ. ҚЎЙ ГЎШТИДАН ҚОВУРМА

Ўрнидан ирғиб турган Бильбо халатини апил-тапил кийиб, овқатхонага кирди. Нонуштанинг тўкин дастурхони йиғиштирилмаган хонада ҳеч зоғ йўқ! Ошхонада ҳам ҳамма нарса остин-устун бўлиб, ишлатилган коса-товоқлар устма-уст қалашиб ётибди, кастрюлька ва товаларнинг деярли бари ювилмаган. Бутун бошли халойиқ шоша-пиша овқатлангани кўриниб турибди. Кеча оқшомда ўтган зиёфат туш бўлмаганига Бильбо маъюслик-ла яна бир бор ишонч ҳосил қилди-ю, меҳмонлар уни уйғотишга фурсат топмай йўлга чиққанидан руҳи анча енгиллашди. «Раҳмат деб кетишса ҳам бўлар эди» - хаёлдан ўтказди Бильбо. Бироқ ўзини умиди пучга чиққан кишидай ҳис этиб, ушбу ҳолатидан ўзи ҳайрон бўлди. «Аҳмоқлик қилма, Бильбо Бэггинс, - койиб тийган бўлди у, ўзини ўзи. - Аждар билан кечадиган жанг ва шунга ўхшаш афсонавий бемаъниликлар – ёшингга ярашмайдиган орзудир!»

Ўчоққа ўт қалаб сув қайнатган Бильбо фартугини тақиб, жамики идишларни бир пастда ювиб чиқди. Ошхонада ҳузур-ла нонушта қилиб олгач, овқатхонани йиғиштириб, саранжом-саришта қилишга киришди. Баланд кўтарилган қуёш қувноқ ярқирамоқда, кулба эшиги ланг очиқ, ичкарига илиққина баҳор шабадаси кирмоқда. Ҳуштак чалиб ишлаётган хоббит кечаги оқшомни унутишга улгурди. Ишни қўйиб, овқатхонанинг очиқ деразаси ёнида иккинчи нонуштага эндигина ўтирган экан, қаердандир Гэндальф пайдо бўлиб келди.

- Менга қара дўстим, қачон отланмоқчисан ўзи сафарга? - таажжуб-ла сўради сеҳргар. - Йўлга эрта туриб, эрта чиқиш кераклигини кеча ўзинг тайинладинг-ку! Бамайлихотир нонушта қилиб ўтиришини қаранг буни?! Соат ўн ярим бўлди-ю! Меҳмонлар уйғонишингни кутмай, нома қолдириб кетишди сенга.

- Нома? Яна қанақанги нома? - сўради дақиқа сайин ҳаяжони ошиб бораётган бечора мистер Бэггинс.

- Ана холос! - хитоб қилди Гэндальф. - Нима бўляпти ўзи сенга бугун? Камин токчасини кечаги чангдан тозаламадинг-ми?

- Ўн тўрт нафар тўймас хўранданинг эрталабки зиёфатидан қолган бир уюм коса-товоқни эндигина ювиб, тахладим, ҳозирча бўлар. Камин билан кейин шуғулланаман.

- Агар ишни камин токчасини артиб тозалашдан бошлаганингда, соат остига бостириб кетилган мана бу хатни топган бўлар эдинг!

Гэндальф Бильбога, табиийки, ўзининг ёзув қоғозига битилган номани узатди. Хоббит хат ўқишга киришди:

«Торин ва Ширкат Қулфбузар Бильбога алангали салом йўллайди!
Меҳмондорчилигингиз ва таклиф қилинган профессионал ёрдамингиз учун чин қалбдан миннатдорлик изҳор этамиз.
Шартномамиз шартлари қуйидагича:
- ўлжа қўлга киритилганидан сўнг, олинган даромаднинг ўн тўртдан бир қисми миқдорида пул мукофоти тўланади (агар ўлжадан даромад топилса);
- йўл харажатлари ҳар қандай ҳолатда қопланади;
- дафн харажатлари Ширкат ёки унинг вакиллари зиммасига юкланади (агар бошқа чоралар марҳум томонидан олдиндан кўрилмаган бўлса).
Тотли ҳордиғингизни бузишга журъат этмай, сафарга ҳозирлик ишларини амалга ошириш учун бироз эртароқ йўлга чиқдик. Зоти шарифингизни Байуотердаги овқатхонали «Яшил аждар» меҳмонхонасида эрталаб сот ўн бирда кутамиз.
Вақт борасида аниқлигингизга умид қилганча, хизматингизга мунтазир эканимизни изҳор этиб қоламиз.
Эҳтиром ила Торин ва Ширкат».

- Роппа-роса ўн дақиқа қолибди, - эслатди Гэндальф. - Бироз югуришга тўғри келади.

- Бироқ... - оғиз жуфтлади Бильбо.

- Баҳсга вақт йўқ, - гапни кесди сеҳргар.

- Ахир... - яна бир бор уриниб кўрди Бильбо.

- Ҳеч қандай ахир-пахиринг кетмайди. Бўл, югур!

[Shokir Dolimov]

Қандай қилиб кўчага шапкасиз, ҳассасиз, пулсиз, умуман айтганда, кундалик сайрга чиққанда ҳам ёнида олиб юришга одатланган оддий нарсаларсиз чиқиб кетганини Бильбо кейинчалик ҳам эслай олмади. Иккинчи нонуштасини охиригача емай, коса-товоқларни ювмай дастурхонда қолдирган хоббит кулба калитини негадир Гэндальфнинг қўлига ушлатди-да, юнг қоплаган оёғини кучи борича ишга солиб, катта тегирмон ёнидан елдай учганча, кўприк орқали Дарёнинг нариги соҳилига югурди.

Байуотерга роса ўн бирда, соат зарбаси билан бир вақтда ҳарсилллаб, жиққа терга ботиб етди. Оббо, дастрўмоли уйда қолибди-ю!

- Яша, Бильбо! - мақтади меҳмонхонанинг овқатхонаси олдида кутиб олган Балин.

Қолганлар ҳам қишлоққа олиб борадиган йўл муюлиши ортидан чиқиб келди. Гномларнинг ҳаммаси биттадан пони эгарлаган. Жониворларга бўхча, қоп, кўч-кўрон каби ҳар хил юк ортилган. Энг кичкина пони, афтидан, Бильбога ажратилган кўринади.

- Отланинг! - буюрди иккаласига Торин.

- Маъзур сананг, шляпасиз чиқибман, - деди Бильбо. - Дастрўмолим ҳам уйда қолибди, пул олмабман. Тушунсангиз-чи, мана бу номангизни, агар аниқ айтадиган бўлсам, соат ўндан қирқ беш дақиқа ўтгандагина ўқидим, ахир!

- Бу қадар аниқ бўлиш шарт эмас, - маслаҳат берди Двалин. - Сафар охиригача дастрўмол ва шу каби бисотларсиз амал-тақал қилишингга тўғри келади. Шляпа масаласига келсак, кейим-кечакларим орасида қайтарма қалпоқли битта ортиқча плаш топилади.

Шундай қилиб улар апрель ойи охирида, ҳавоси очиқ тонглардан бирида юкларини пониларга ортганча йўлга чиқишди. Эгнига Двалиндан вақтинча олинган қайтарма қалпоқли, тўқ яшил ранги ўнгган плаш кийган хоббит қандайдир ғалати кўринмоқда. Ушбу бесўнақай қиёфасини отаси кўрганида ҳозир нима деган бўлар эди? Лекин нима қилган тақдирда ҳам, соқоли йўқлиги билан гномдан фарқ қилаётгани Бильбога бироз таскин берди.

Оқ от миниб, атрофдагиларга зўр таассурот қолдираётган Гэндальф ҳам овқатхонадан узоқ кетишга улгурмаган гномларни бир пастда қувиб етди. У Бильбонинг уйда қолдириб келган тамакиси, трубкаси ва бир олам дастрўмолини ҳам олиб келибди. Сайёҳларнинг кайфияти шу заҳоти кўтарилди, тамадди қилиб олиш учунгина қисқа вақтга тўхташгани ҳисобга олинмаса, кун бўйи қувноқ қўшиқлари, қизиқарли ҳикоялари ва ҳазил-мутойибаларини қўйишмади. Улар овқатлангани Бильбо хоҳлагандек тез-тез тўхтаб боришмади, лекин бундай ҳаёт завқига аста-секин кўникиб бораётган хоббит саргузашт унчалик қўрқинчли, ёмон нарса эмаслиги ҳақида фикр юрита бошлади.

Улар дастлаб хоббитлар яшайдиган ўлка – Шир ҳудудида йўл юришди. Ушбу кенг, обод юрт йўллари яхши бўлиб, унда андишали, ҳалол меҳнат-ла кун кўрадиган аҳоли яшайди. Йўлда баъзан ўз юмуши билан қаёққадир шошаётган гном ёки фермер дуч келиб қолади. Ширдан чиқиб, аҳолиси қандайдир ғалати, Бильбо муқаддам эшитмаган тилда сўзлашиб, қўшиқ айтадиган ўлкани кесиб ўтишди. Кўп ўтмай йўловчилар бекор ётган Нообод даштга киришди. Бу ҳудудда на аҳоли, на бирон-бир меҳмонхона ёки овқатхона бўлиб, йўллар яроқсиз ҳолатга келган. Олдинда бири кейингисидан баландлашиб, баъзиларини қалин ўрмон қоронғилаштирган тепаликлар пайдо бўлди. Уларнинг айримларида қандайдир ёвуз ниятли қадимий одамлар қурган бўлса керак, кўринишидан мудҳиш қўрғонлар қад кўтарган. Теварак-атроф нохуш манзара касб этди, об-ҳаво бузилиб, май ойи бўлишига қарамай совиб, рутубатли бўлиб қолди. Сайёҳлар Нообод даштда ҳам тўғри келган ерда тўхтаб боришган, албатта, лекин у ер ҳар қалай бунчалик зах бўлмаган эди.

- Ҳадемай июнь бошланади, ҳавонинг аҳволини қаранг! - вайсади Бильбо.

Унинг пониси йўлчилар гуруҳи ортида кўлмак тепалаб ёки туёғини лойдан базўр суғуриб бормоқда. Қош қорайиб, чой ичиш вақти ўтди, шаррос қуйётган ёмғирнинг эса тинишидан дарак йўқ. Хоббитнинг плаши нам тортиб, сув қайтарма қалпоғидан кўзига оқиб ўтмоқда, толиққан пониси юрган йўлида қоқилиб бормоқда. Кийими батамом ивиб, зардаси қайнаётган гномлар индамай кетишмоқда. «Бошимни кундага қўйиб онт ичаман-ки, ёмғир суви қопни сингиб ўтиб, егулик ва қуруқ кийим захирасини жиққа ҳўл қилди, - хаёлдан ўтказди Бильбо. - Ҳа, ўша қулфбузарлиг-у, ўғрилик билан боғлиқ ишларнинг падарига лаънат! Ўз кулбамда, камин оловида қувноқ қўшиқ айтаётгандай қайнаётган чойнагим қаршисида қолсам, ўлармидим!» Ушбу армонли орзу, битмас-туганмас пушаймон мистер Бэггинсни бутун сафар давомида таъқиб қилиб, кўп қийнади.

[Shokir Dolimov]

Пониларида лўкиллаб бораётган гномлар хоббитни унутиб юборишгандай гўё. Бирортаси Бильбо томон ўгирилиб ҳам қўйгани йўқ. Қорамтир булутлар ортига бекинган қуёш ботган кўринади, эски ўзанида сув шариллаётган чуқур сойликка тушиш чоғида қош қорайди. Энди шамол кўтарилди, қирғоқдаги толлар тебраниб, шитир-шитир товуш чиқармоқда. Хайриятки, кўҳна тош кўприкка шикаст етмаган экан, ёмғир суви тоғ ва тепаликлардан шиддат-ла оқиб тушиб, сатҳи тобора кўтарилиб бораётган қўнғир сойни кечиб ўтишга тўғри келмади.

Сойнинг нариги қирғоғига ўтишганда атрофни қоронғилик қамради. Шамол йиртган қорамтир булут лахтаклари орасидан қир-адирлар узра сузаётган ярим ой кўринди. Ҳамма отдан тушгач, Торин кечки овқат ва тунаш учун қуруқ жой ҳақида кўрсатма берган бўлиб, алланима ғудуллади. Ана шу пайтдагина Гэндальфнинг гум бўлгани билинди. Сеҳргар шу ергача бирга келган бўлса ҳам гномлар сафарида шахсан иштирок этиш-этмаслиги ҳақида ҳали ҳеч нима демади, ҳаммадан кўп овқат еди, баъзан жағи тинмай вайсади, ҳаммадан баланд хандон отди. Энди эса ҳеч кимга сездирмай ғойиб бўлибди!

- Сеҳргарга ишимиз тушганда-я! - инграшди Дори билан Нори.

Шу иккаласи хоббитнинг қарашларини, яъни мунтазам, тез-тез ва имкон қадар кўп овқатланиш даркорлигига доир таклифларини маъқул топишди.

Бироз баҳслашган сайёҳлар шу ерда тунаб қолишга аҳд қилишди. Сафар давомида улар ҳали вақтинчалик истиқоматгоҳ тайёрлашмаган эди. Бундан буён бу ишни тез-тез бажариб боришга тўғри келади. Зеро, улар, Ғуборли тоғларга яқинлашиб, аҳолиси хушхулқ ўлкалардан анча узоқлашишди.

Тун жуда номаъқул, рутубатли бошланди. Гномлар бир тўп бўлиб ўсган дарахтлар гуруҳи панасига жойлашишди. Бу ер нисбатан қуруқ бўлишига қарамай, шамол дарахт баргларидаги ёмғир қатраларини тўкиб, асабга тегмоқда. Боз устига гулхан ҳам ёнмай, инжиқлик қиляпти. Шамол таъсиридан қатъи назар, гномлар, одатда, ҳар қандай шароитда, ҳар қандай нарсадан, ҳар қандай жойда ўт ёқишнинг устаси саналади. Бироқ бу кеча ўт ёқишнинг ҳавосини олган Ойн билан Глойн ҳам гулханнинг уддасидан чиқа олишмаяпти.

Дафъатан ким билсин нимадан, понилардан бири ҳуркиб нари қочди. Ўзини туттирмаган жонивор сойга сакради. Уни сувдан тортиб чиқаришга уринган Фили билан Кили ҳам ғарқ бўлишларига сал қолди. Отни сувдан тортиб чиқаришга чиқаришди-ю, унга ортилган юк оқиб кетди. Ўчакишгандай, егуликнинг асосий захираси айнан ўша қопда эди. Илож қанча, сайёҳларга озгина кечки овқат ва ундан-да камроқ нонуштага қаноатланишга тўғри келадиган кўринади.

Ипидан игнасигача шалаббо бўлган сайёҳлар домангир вайсаб ўтиришди, оғзидан боди кириб, шоди чиқаётган Ойн билан Глойн эса ҳамон гулхан ёқиш билан овора. Бильбо маъюс хаёл суриб, ҳақиқий саргузашт – май ойининг илиқ қуёши остида кечадиган кўнгил очар сайр эмаслигига яна бир бор ишонч ҳосил қилар экан, теварак-атрофни кузатаётган Балин кутилмаганда бақириб юборди:

- Гулхан! Қаранг, ҳу ана, анави томонда!

Сал нарида ўрмони нисбатан қалин ўсган тепалик қорайиб турибди. Дарахтлар орасида чиндан ҳам маҳорат-ла ёқилган гулхан ёки машъаланинг қизғиш олови ярқирамоқда. Бироз тикилиб турган гномлар орасида баҳс бошланди:

- Бу ерда оч-наҳор, жиққа ҳўл ўтиргандан кўра, ўша тепаликка яқинроқ бориб, нима борлигини шунчаки кўрайлик-чи, - даъват этишди баъзилар.

- Бу ерлар нотаниш, Ғуборли тоғ яқин, сайёҳлар бу ўлкалардан камдан-кам ўтишади, эски хариталар алдаши аниқ, ҳамма нарса ёмон томонга ўзгарган, йўлларни ҳеч ким муҳофаза қилмайди, бинобарин, ҳар нарсага бўлса-бўлмаса қизиқавериш одати қанча кам намоён этилса, бирон-бир балога йўлиқиш эҳтимоли шунча паст бўлади, - таъкидлашди қолганлар.

- Биз ахир озчилик эмас, нақ ўн тўрт кишимиз-у, - деди кимдир.

- Анави Гэндальф деганлари қаёққа ғойиб бўлди экан-а? - вайсади яна биров.

Сўнгги саволни ҳамма бир-бирининг оғзидан олиб такрорлашга тушди. Ёмғир жалага, гулхан ўрни кўлмакка айланиб, ўт ёқишнинг уддасидан чиқа олишмаган Ойн билан Глойн аламдан бўлса керак, кутилмаганда ёқалашиб қолишди. Ушбу ҳолат масалани ҳал қилди.

- Гэндальф бўлмаса Қулфбузар ўғримиз бор-у, ҳар қалай, - умумий хулосага келишди ниҳоят гномлар.

Пониларини жиловидан ушлаган сайёҳлар эҳтиёт чораларини кўрганча гулхан томон йўл олишди. Тепаликка етиб, ўрмонга киришгач юқорига кўтарилишди. Бирон-бир уй ёки фермага олиб борадиган сўқмоқ кўринмади. Гномлар чангалзор оралаб қоронғилик ичра одимлашар экан, минг ҳаракат қилишмасин шитирламай, оёқ остидан тарс-турс товуш чиқармай, пояфзалини ғарчиллатмай, домангир жаврамай, жин ва шайтон сўзларини қўллаб сўкинмай юра олишмади.

[Shokir Dolimov]

Кутилмаганда гулханнинг қизил шуъласи зулматдаги дарахтлар орасидан ёрқин ярқиради.

- Навбат Қулфбузаримизга, - дейишди гномлар, Бильбони назарда тутган ҳолда, албатта.

Торин хоббитни ёнига имлаб, кўрсатма берди:

- Бориб бил Бильбо қанақанги ёруғлик экан у, сеҳр-жоду эмасми, нима вазифа бажаради, тинч ва хавфсиз жойми бу ерлар. Имиллама, тинчлик бўлса, тез қайт. Хавф бўлса ҳам тез қайтишга уриниб кўр. Агар қайтиш имконини топа олмасанг, икки марта япалоққуш, бир марта укки товушини чиқариб қичқирасан. Шунда биз бирон чора кўришга ҳаракат қиламиз.

Хоббитга итоат қилишдан ўзга чора қолмади, япалоққуш товушини умрида эшитмагани, кўршапалак сингари уча олмаганидай, укки товушини ҳам чиқара олмаслигини тушунтиришга имкони бўлмади.

Бильбо ҳар қандай хоббит каби ўрмонда шовқин солмай, тез юра билиши билан ғурурланади. Сафар давомида у «гномча шовқин-сурон» устидан кўп кулиб келди. Биз эса, фикримча, шамол эсаётган ушбу ўрмонда гномларнинг бир тўдаси биздан икки қадам нарида ўтса ҳам, ҳеч нарсани пайқамай ўтираверамиз. Бильбога келсак, гулхан томон писиб борар экан, оддий одам нари турсин, ушбу ўрмоннинг энг эҳтиёткор сассиқкузани ҳам унинг юришини сезмайди. Ҳеч нарсани ҳуркитмай олов ёнаётган жойгача етган Бильбонинг олдида қуйидаги манзара очилди.

Танасининг ўлчамига кўра ҳар бири анави дўнгликдай келадиган учта девқомат махлуқ қора қайин таналаридан ёқилган гулхан атрофида кабоб сихига ўтказилган қўй нимталарини қовуриб, қўлига оқиб тушган гўшт сўлини ялаб ўтирибди. Атрофга киши иштаҳасини қитиқлайдиган ҳид таралган. Гулхан яқинида, афтидан, қандайдир мазали шарбатга тўла бўлса керак, бочка турибди. Девқоматлар гоҳ-гоҳида унга коса ботириб боришмоқда.

Троллар! Шубҳа бўлиши мумкин эмас. Ҳатто Бильбо ҳам, шу ёшгача узлатда ҳаёт кечирганига қарамай, ушбу махлуқларнинг дағал башаралари, девқомат ўлчамлари, йирик харсанг оёқларидан ва энг муҳими – оқсуяклар нутқига мутлақо ўхшамайдиган сўзлашувидан тролль эканини дарҳол фаҳмлади.

- Кеча едик падарига лаънат шу қўй гўштини, бугун ҳам қўй гўшти, афтидан, эртага ҳам еймиз шекилли, жин урсин шу қўй гўштини, - эътироз билдирди кўнгли тўлмаган троллардан бири.

- Сасиб қолган бўлса ҳам майли, одам гўштини егим келяпти! - маъқуллади бошқаси. - Нима учун мана бу қовоқ калла Вильям бизни бошқа жойга ўт кетгандай, айнан шу ерларга бошлаб келди? - деди у, косасини оғзига келтирган Вильямнинг биқинига тирсак ниқтаб.

- Ўчир овозингни! - бақирди пивога тиқилиб, нафасини базўр ростлаган Вильям. - Одамлар Берт иккалангнинг олдига ўзлари, ўз оёғи билан келадими: «Мана марҳамат, паққос туширинг бизни», - деб? Тоғдан тушганимиздан буён анави аҳмоқ Берт иккалангиз кам деганда бир яримта қишлоқ аҳолисини еб битирдингиз. Хўш, қаердан топай сизларга яна одам гўштини? Замон шунақа ҳозир. Семизгина архар еб ўтирганингиз учун «Раҳмат, Билл» десангиз-чи, ундан кўра, нонкўрлик қилмай.

Вильям ўтда қовураётган қўй сонининг каттагина бўлагини тишлаб узди-да, оғзини енгига артди. Таъкидлаб ўтмоқ жоизки, тролларнинг бир бошли зоти ҳам ўзини мана шундай маданиятсиз тутади.

[Shokir Dolimov]

Махлуқларнинг гапини суҳбатини эшитган Бильбо бор гапни тушуниб, ишни пайсалга солмасликка аҳд қилди. У ҳозир ортга қайтиб, дўстларини огоҳлантириши, мана бу ерда авзойи бузуқ учта улкан тролль йиғилган бўлиб, қовурилган гном ёки ҳеч бўлмаса пони гўшти билан тамадди қилиб олишдан қайтмаслигини маълум қилади. Ёки қуруқ қўл билан қайтмаслик учун тролларнинг бирон нимасини ўмариб боради. Олий тоифали ўғри ушбу ҳолатда айнан шундай қилган, яъни тролларнинг киссасига қўл солган, қовурилган қўй нимтасини чўғдан илиб кетган, камига пиво бочкасини ҳам кўтариб олган бўлар эди. Троллар эса ҳеч нарсани сезмай ўтираверишади. Жиноятчиларнинг у қадар мағрур бўлмаган тоифасига мансуб, нисбатан омилкор бошқа ўғри эса дастлаб мана бу тролларнинг биқинига ханжар тиқиб, туннинг қолган қисмини тўйимли зиёфат-ла ўтказади.

Бильбо буларнинг барини билади. Ҳаётида кўрмаган, қилмаган нарсалар ҳақида у жуда кўп ўқиган. Ҳозир унинг туйғуси туғён урмоқда ва айни вақтда... ўғрилик касбидан жирканмоқда. Қани энди бу ерлардан юзлаб миля нарида, жондан азиз Ширда бўлса... ҳозир эса Торин билан Ширкат олдига қуруқ қўл билан қайтмоқчи эмас. Бинобарин, қоронғига бекинган хоббит бажариладиган иш режасини фикр тарозисидан ўтказди. Ўғриларнинг унга маълум турли-туман кирдикорлари орасида тролль чўнтагини «тозалаш» амали, яъни киссавурлик ҳунари нисбатан осондай туюлди. Ниҳоят бир қарорга келган Бильбо анави Вильям деганларининг орқасидаги дарахт панасига ўтди.

Берт билан Том бочка олдига боришди. Вильям косасини бир кўтаришда симириб бўшатди. Бильбо бу пайтда кичкина қўлини Вильямнинг кенг киссасига киритишга ботинди. Троллнинг ҳамёни Бильбонинг назарида қопдай туюлди. «Ҳа, бошлаш қийин холос, - хаёлдан ўтказди хоббит, янги ҳунарининг мазасига аста тушуна бориб. - Кўз қўрқоқ – қўл ботир, деб шунга айтадилар-да!»

Дарҳақиқат, ҳар қандай ҳунарнинг бошланиши қийин кечадиган кўринади! Тролларнинг ҳамёни ҳамиша ярамас фирибга эга бўлади. Вильямнинг ҳамёни ҳам бундан истисно эмас.

- Ҳой, сен ким бўласан? - баланд қичқирди ҳамён, соҳибининг чўнтагидан чиқиши билан.

Дарахт ортига ўтишга улгурмаган Бильбо Вильямнинг қўлига тушди.

- Ер ютсин мени, Берт! - хитоб қилди Вильям хоббитнинг ёқасидан тутиб. - Мана буни қара, нима ушлаб олдим мен.

- Нима экан? - баравар сўрашди Берт билан Том, Вильямнинг олдига келиб.

- Қаердан билай. Ҳой, нима балосан сен? - сўради у Бильбодан.

- Мен – Бильбо Бэггинс, Қулф... хоббитман, - жавоб берди бутун вужуди титраётган Бильбо, бўғиб қўйишларидан олдин укки товушини қандай ўхшатиш мумкинлигини чамалай бошлаб.

- Қулф-хоббит? - сергакланди троллар.

[Shokir Dolimov]

Троллар табиатан ҳафтафаҳм, калласи секин ишлайдиган махлуқлар бўлиб, ҳар қандай янги нарсага ўларча бадгумон қарашади.

- Қулф-хоббит нима қилади менинг киссамда? - сўради Вильям.

- Ундан бирон-бир овқат тайёрласа бўлармикан? - қизиқди Том.

- Ҳозир кўрамиз-да, - деди Берт, ерда ётган сихлардан бирини олиб.

- Бир тишлам узсанг, иккинчи тишламга ҳеч вақоси қолмас экан, - тахмин қилди ҳозиргина тўйиб олган Вильям. - Териси шилиниб, суяги ажратиладиган бўлса, ейишга арзийдиган бирон жойи қолмайди.

- Балким шу яқин атрофда шериклари ҳам бордир? Тутсак пирог пиширган бўлармидик, - фикр билдирди Берт. - Ҳой, қўтир қуён, сенга ўхшаганлар кўпми, бу ўрмонда? - сўради у, шўрлик хоббитнинг юнгли оёғидан ушлаганча, енгил силтаб.

- Тиқилиб ётибди, - жавоб берди Бильбо ва дўстларни сотиш яхши эмаслигини ўйлаб, гапни айлантирди. - Ҳеч қанақа шеригим йўқ, бир ўзим яшайман.

- Қандай тушуниш керак бу гапингни? - сўради Берт, энди Бильбони сочидан чангаллаганча баланд кўтариб.

- Қандай айтган бўлсам, шундай тушуниш керак, - ҳаво ютиб жавоб берди Бильбо. - Илтимос, таом тайёрламанг мендан, муҳтарам жаноблар! Мен ўзим уста ошпазман. Ишонтириб айтаман-ки, таом сифатида тайёрлангандан кўра, сифатли таом тайёрлаганим яхшироқ. Тушундингиз-ми гапимни, ўзим сизларга ошпазлик қиламан! Кечки овқатга еб қўймасангиз, зўр нонушта тайёрлаб бераман.

- Жирканч қўқил! - деди тўқ қоринга босиб пиво ичган Вильям. - Берт қўйиб юбор уни!

- Олдин «Тиқилиб ётибди» билан «Бир ўзим яшайман» деганини тушунтириб берсин, - эътироз билдирди Берт. - Биров мени тунда бўғизлаб кетишларини истамайман. Оёғини чўққа боссам тез тилга киради!

- Мен бунга йўл қўймайман, - деди Вильям. - Уни сен эмас, мен тутиб олдим.

- Вильям, сенга илгари ҳам айтганман, ҳозир ҳам айтаман, сен қорин солган аҳмоқсан, - бақирди Берт.

- Сен эса сурбетсан!

- Бу гапинг учун жавоб берасан, Билл Хаггинс! - овози борича ўкирди Берт, қулочкашлаганча Вильямнинг кўзига мушт солиб.

Ваҳшийларнинг муштлашуви бошланди. Берт хоббитни қўлдан чиқариб юборди. Бильбо оёқ остида эзилиб кетмаслик учун тез четга қочди. Махлуқлар бир-бирини баланд овозда ҳар хил, таъкидлаб ўтмоқ жоизки, жисмига мос келадиган лақаблар ила ҳақорат қилишди. Бироздан сўнг Берт билан Вильям ерга қулаб, бир-бирига калла қўйиб, тепиб, ёқасидан маҳкам ушлаганча гулхан томон юмалади. Том эса иккаласига ақл киргизиш ниятида бўлса керак, қўлга кирган энг катта хода билан шерикларини кучи борича дўппослай кетди. Бу эса, табиийки, жони оғриган анави иккала троллни баттар қутуртирди.

[Shokir Dolimov]

Хоббит ҳеч кимга билдирмай қочиб қолиши мумкин эди-ю, тролль эзғилаган пахмоқ оёғи итоат қилмай, гулхан шуъласи тушмаётган кўланкада боши айланиб, инграганча дармонсиз ётди. Муштлашув авжига чиққан фурсатда кутилмаганда Балин пайдо бўлди. Узоқда шовқин кўтарилганини эшитган гномлар Бильбони кўришмагани, унинг қичқириғи ёки укки товушини эшитмагач, гулхан томон битта-битта эмаклашди. Оловнинг шуъласи ёритган Балинни кўрган Том мудҳиш овоз-ла баланд ўкирди. Троллар гномларни кўргани кўзи, отгани ўқи йўқ, пиширилмаган ҳолатда, ҳар қалай. Берт билан Вильям шу заҳоти муштлашишни бас қилиб, вишиллашди:

- Қоп, Том! Қоп топиб кел, тезроқ!

Ушбу югур-югурда Бильбони қаерда излашни билмай, талмовсираган Балин тролларнинг қопига тушди.

- Ё мен қаттиқ янглишяпман, ё бу ҳали ҳаммаси эмас, - фикр билдирди Том. - Қулф-хоббитнинг «Тиқилиб ётибди»си билан «Бир ўзим яшайман»ининг маъносини энди фаҳмладим. Бу ерда гномлар тиқилиб ётган бўлса, қулф-хоббит ёлғиз ўзи яшайди.

- Гапинг тўғрига ўхшайди, - маъқуллади Берт. - Қани қоронғига ўтайлик-чи.

Троллар, одатда, қўй ёки бошқа турдаги ўлжаларини солиб ташийдиган пайпоқларини ушлаганча, кўланкага бекинишди.

Навбат билан ёруққа чиқаётган ҳар бир гном иссиққина гулхан, онтарилган косалар, қўй гўштидан тайёрланиб, охиригача еб тугатилмаган қовурдоққа бақрайиб қолар экан, бадбўй қопга тушиб, тролль ўлжасига айланаверди. Балиннинг ёнига Двалин ва бир қопга солинган Фили билан Кили тушди. Уларнинг устига Дори, Нори, Ори ташланди. Ойн, Глойн, Бифур, Бофур, Бомбурни эса тўғри келганча гулхан ёнига улоқтиришди.

- Қилмиш қидирмиш, - ҳикмат қилган бўлди Том.

Жони кўзига кўриниб қолган фурсатда гномлар қутуриб кетгандай қаршилик кўрсатишади. Шундай экан, Бифур билан Бомбур тролларни бироз сарсон қилишди. Охирги бўлиб Торин пайдо бўлди. Бироқ троллар уни ғафлатда қолдира олишмади.

Нохуш вазиятга шай Торин аҳвол чатоқ эканлигини дарҳол фаҳмлади. Бунинг учун унга шерикларининг қопдан чиқиб турган оёқларини кўриш шарт бўлмади. Сал нарида, ярим қоронғи жойда турганча, баланд овозда сўради:

- Нима гап бу ерда? Ким бир ёқли қилди одамларимни?

- Троллар! - бақирди ҳамманинг эсидан чиққан Бильбо дарахт ортидан. - Улар чангалзорда, қўлида қоп билан бекиниб олишган.

- Шунақа денг! - деди Торин гулхан олдига тез югуриб бориб.

Троллар унинг устига қоп ташлагани улгурмай қолишди. Торин ёнаётган ходалардан бирини гулхандан суғуриб чиқариб, Бертнинг кўзига суқиб юборди. Дод-вой солган тролль бирмунча вақтга сафдан чиқди. Бильбо ҳам тек турмай Томнинг дарахт танасидай келадиган оёғидан маҳкам ушлади. Том ушбу оёғи билан Торин томон чўғ тепгани боис Бильбо махлуқнинг оёғидан нари учиб, ерда умбалоқ ошди. Оғзига ғўла еган Том олд тишларидан бири синиб, ўрмонни бошига кўтарганча дод солди. Орқадан писиб келган Вильям Ториннинг устига қоп ташлади. Шу билан жанг тугади.

[Shokir Dolimov]

Гномлар аянчли аҳволга тушиб қолишди: ҳаммаси қопга солиниб, гулхан яқинида батартиб тахланди, ғазаби қайнаган учта тролль ўлжа устида энгашганча астойдил жойлашиб олди. Уларнинг бир жуфти яхшигина жароҳатланган.

Бироздан сўнг троллар орасида қандай иш тутган маъқуллигига доир тортишув бошланди: гномларни чўғда тоблаб еган яхшими, майдалаб тўғраб, қозонда қайнатган дурустми ёки ҳар бирининг устига сакраб ўтириб, яхшилаб эзғилаганча илвира ҳолатига келтириб еган маъқулми?

Тиканакли буталар орасида осилиб қолган, аъзойи-бадани тимдаланган, кийими тилка-пора бўлган бечора Бильбо эса троллар эшитмаслиги учун қилт этишга журъат эта олмаяпти.

Ниҳоят Гэндальф пайдо бўлиб келди, лекин уни ҳали ҳеч ким кўргани йўқ. Троллар бу пайтда узоқ ўтган баҳсдан сўнг бир тўхтамга келиб, Бертнинг таклифини маъқул топишди: кечроқ тановул қилиш учун гном гўштидан қовурма тайёрлаб қўйишга аҳд қилишди.

- Туни билан овора бўламиз экан-да, қовурма тайёрлаймиз, деб, - эшитилди кимнингдир овози.

- Яна бошладинг-ми, Билл, - жеркиб берди Берт Вильямга. - Бунақада чиндан ҳам туни билан баҳслашиб чиқамиз.

- Нимани бошлабман? - ҳайрон бўлди Вильям. - Ўзинг айтдинг-ку бу гапни.

- Мен эмас, сен айтдинг, - аччиқланди Берт.

- Ёлғон, - эътироз билдирди Вильям.

Чиндан ҳам баҳс қайтадан бошланди. Ниҳоят троллар гномларни майдалаб тўғрагач, қайнатиб пиширадиган бўлишди. Тахта, пичоқ ва қора қозонни ўртага қўйиб, эндигина ишга киришмоқчи бўлишган эдики, яна кимнингдир овози эшитилди:

- Буларни тўғрагандан нима наф? Қайнатгани сув йўғ-у. Қудуқ узоқда... жонга тегди...

Берт билан Вильям ушбу овозни Томнинг овозига ўхшатишди.

- Ўчир овозингни! - бақирди иккаласи баравар. - Бунақада бирон нарса тайёрлай олмаймиз. Яна бир оғиз сўз айтадиган бўлсанг, ўзинг югурасан сувга!

- Ўзинг ўчир унингни! - ўшқирди Том, айбни Вильямдан кўриб. - Сендан бошқа ҳеч ким кекирдак чўзмайди бу ерда.

- Аҳмоқ, - ҳақорат қилди Вильям.

Янада қизғин баҳс бошланди. Ниҳоят улар ҳар бир қопнинг устига сакраб ўтириб, гномларни япалоқлаб тахлаш ва келаси сафар пишириб ейиш учун бир четга тахлаб қўйишга келишиб олишди.

[Shokir Dolimov]

- Қайси биридан бошлаймиз? - сўради кимдир.

- Охирги бўлиб қўлга олинганидан, - жавоб берди Томга, кўзини Торин жароҳатлаган Берт.

- Бас қил ўзинг билан ўзинг гаплашишни, - деди Том. - Охиргисининг устига ўтирмоқчимисан, марҳамат, ўтир. Қайси бири эди ўзи, охирги бўлиб қўлга олингани?

- Сариқ пайпоқдагиси, - жавоб берди Берт.

- Бекор гап, кулранг пайпоққа солдик уни, - эшитилди Вильямнинг овозига ўхшаш овоз.

- Мен атайин эслаб қолганман, сариқ пайпоқда у, - ўзиникини маъқуллаганча туриб олди Берт.

- Тўғри, сариқ пайпоқда, - маъқуллади Вильям.

- Билар экансан, нега тентакка ўхшаб кулранг пайпоқда дейсан? - эътироз билдирди Берт.

- Мен эмас, Том айтди бу гапни, - деди Вильям.

- Нега ўз айбингни менга тўнкаяпсан? - асабий ўкирди Том. - Ўзинг айтдинг-ку, кулранг пайпоқда деб.

- Бир киши икки кишини баҳсда енга олмайди, унингни ўчир! - буюрди Берт.

- Оғзингга қараб гапир! - овоз кўтарди Вильям.

- Бас қилинг! - баралла бақиришди Том билан Берт. - Тун ниҳоясига етиб, ҳадемай тонг отади. Ишга киришайлик!

- Ким-ки тонгни қарши олар – мангу тошга айланар! - ҳикмат қилди Вильямнинг овозига ўхшаш овоз.

Бироқ гапирган Вильям эмас. Айнан шу пайтда тонг шафағи ёришиб, қушларнинг чуғур-чуғури эшитилди. Вильям энди ҳеч нима дея олмайди. Зеро, у, Торин устида энгашганча, улкан харсангга айланди. Унга бақрайган Берт билан Том ҳам шу заҳоти тошдай қотишди. Троллар шу ҳолатда қотганча ҳозир ҳам туришибди. Фақат баъзан уларнинг устига қушлар ўтириб кетишади. Биласизми сиз, йўқми, кун ёруғига дуч келмаслик учун троллар ер остига ўз вақтида бекиниб олиши керак. Акс ҳолда танасига кун ёруғи етган жойида қояга ёки тоғ жинсига айланиб, емирилиб тўкилгунча шу ҳолатда қолишади. Берт, Том ва Вильямнинг умри ҳам шу тариқа поёнига етди.

- Жуда соз! - деди дарахт ортидан чиққан Гэндальф.

Сеҳргарнинг ёрдами билан тиканли буталардан халос бўлган Бильбо нима бўлганини тушунди. Тролларни тонг отгунча баҳслашиш, тортишиш, гап талашишга, охир пировардида шафақ нурлари ила мангу тошга айланишига панада бекиниб турган Гэндальфнинг овози сабаб бўлган!

[Shokir Dolimov]

Қопларнинг оғзини тезроқ очиб, гномларни халос қилиш керак. Троллнинг бадбўй пайпоғи ичида димиқиб ўлишига сал қолган гномлар ниҳоятда дарғазаб. Тўғри-да, кимга ёқади сени қовуриб ейишга ёки тўғраб қайнатишга келишилгани ёхуд сакраб ўтирганча танангни япалоқ-ясси қилиб сақлашга аҳд қилинганини эшитиб ётиш? Улар тинчлангунча Бильбога қандай қилиб панд еганини икки марта айтиб беришга тўғри келди.

- Бировнинг чўнтагини тозалашни машқ қилишга топган вақтингни қара, бадбахт киссадўз! - койиб берди Бомбур. - Бизга троллнинг гапирадиган ҳамёни эмас, гулхани билан егулиги керак эди холос!

- Айнан ўша нарсаларни троллдан жангсиз тортиб ола билмас эдинг! - тушунтириш берган бўлди Гэндальф. - Вақтни бекор бой бермайлик. Шу яқин атрофда троллар қуёш нуридан бекиниб юрган ғор бўлиши керак. Қани, қидириб кўрайлик-чи.

Кўп ўтмай нишаблик бўйлаб юқорига кўтарилиб, ўрмон ичига кирган тош бошмоқлар изи топилди. Қалин ўсган чангалзор орасида эса ғор оғзини ёпган тош эшик кўринди. Гномлар баравар ёпишиб тошни итаришди, Гэндальф эса эшик очиш билан боғлиқ афсунларнинг барини қўллаб чиқди, лекин ғор очилмади.

- Балким мана бу тўғри келар? - сўради Бильбо, ҳамма ҳолдан тойиб сулайиб қолганда. - Троллар муштлашган жойдан топиб олган эдим.

Хоббит ҳали тошга айланмаган Вильямнинг чўнтагидан тушган ғалати калитни узатди.

- Нега индамадинг шу вақтгача, бефаросат? - бақиришди гномлар.

Гэндальф калитни Бильбонинг қўлидан тортиб олиб, қулф тешигига суқди. Ҳамма баробар итарган эшик ланг очилди. Сайёҳлар ичкарига киришди.

Ғор деворига бадбўй ҳид уриб кетган, ерда бир дунё устухон сочилиб ётибди. Мис тугмалардан тортиб, бир четдаги тилла тангага тўла кўзаларгача бўлган турли-туман ўлжалар айқаш-уйқаш уюм ҳосил қилган. Сал наридаги токчаларга ва токча остидаги ерга егулик захираси жамғарилган. Деворда тролларга кичиклик қиладиган, афтидан, уларга ем бўлганларга тегишли ҳар хил кийим-кечак осилган. Ушбу кийимлар олдида турлича безак берилган, шакли ва узунлиги ҳар хил қиличлар ётибди. Уларлар бир жуфти чиройли ишланган қини ва қимматбаҳо тош қопланган дастаси ила ўзига жалб этмоқда. Гэндальф билан Торин ушбу қиличларни ўзаро бўлишиб олишди, Бильбо эса чарм қинли ханжарни афзал кўрди. Мазкур тиғ троллга чўнтак пичоғидай кўриниши мумкин, лекин хоббитга шамшир вазифасини ўтайди.

- Зўр қурол эканлигига шубҳа йўқ, - деди сеҳргар қинидан ярмигача суғуриб чиқарган қиличини катта қизиқиш-ла кўздан кечириб. - Буларни троллар ҳам, қуролсоз одамлар ҳам болғаламаган, умуман айтганда, ушбу қиличлар бизнинг давримизда ясалмаган. Сиртига битилган қадимий руна ёзувларини ўқишга эриша олсак, кўпроқ маълумотга эга бўламиз.

- Тезроқ чиқиб кетайлик бу ердан, - ўтинди Фили. - Жирканч ҳидга ортиқ бардош бера олмайман.

[Shokir Dolimov]

Сайёҳлар тилла танга тўла кўзалар, истеъмолга яроқли кўринган егулик захираси ва пиво тўла бочкаларни олиб, ташқарига чиқишди. Ўларча оч, ўз егуликлари бўлмагани боис, троллар йиққан захирадан юз ўгирмаган сайёҳлар тўйиб овқатланишди. Сур гўштни чўғда қовуриб, нон, пишлоқ ва пиво билан паққос туширишди. Фаол ўтган тундан сўнг ётиб ухлашди. Кечгача дам олгач, пониларни олиб келиб, тилла тўла кўзаларни ортишди. Тоғдан пастга, бу ердан анча нарига тушириб, сой бўйлаб ўтган Катта йўл яқинида чуқур қазишди. Чуқур тубига тилла тангаларни жойлаб, устидан тупроқ тортишди. Кун ўтиб бир кун ушбу олтинни олиб кетишларини ният қилиб, хазина кўмилган жойни яхшилаб сеҳрлашди, кўп тилсим қўллашди. Ишни тугатгач пониларни эгарлашди-да, Шарқ томон олиб борадиган Катта йўл бўйлаб лўкиллашни давом этишди.

- Сир бўлмаса айт-чи, Гэндальф, қаёққа гум бўлдинг? - сўради Торин.

- Олдинга, нима борлигини кўриш учун, - жавоб берди сеҳргар.

- Зарур фурсатда қайтиб келишга нима мажбур этди?

- Орқада нима қолганини кўриб борадиган одатим.

- Ростдан-а?! - ғудуллади Торин. - Тушунарлироқ гапиришнинг иложи борми?

- Йўлни кўздан кечириб чиқиш учун олдинга чиқдим. Ёдингизда бўлсин, сафаримиз ҳадемай қийинлашиб, хавфли тус олади. Егулик захирасини тўлатиб олиш масаласида ҳам бош қотириш керак. Сизлардан эндигина узоқлашган эдим, йўлда Ривенделлдан чиққан иккита танишимни учратдим.

- Ривенделл? Қаерда у? - қизиқди Бильбо.

- Гапни бўлмай тур! - деди Гэндальф. - Омадимиз чопса, ҳадемай у ерга ўзинг бориб, ҳаммасини ўз кўзинг билан кўрасан. Юқорида айтганимдек, Элрондга қарашли одамларнинг икки нафарини учратдим. Учта тролль тоғдан тушиб, Катта йўл яқинидаги ўрмонда макон қуришгани, бу ерларда яшайдиган жамики жонзодларни ҳуркитиб юборишгани, энди йўлтўсарлик билан кун кўришаётганини ўшалар айтиб беришди менга. Шунда мен ортимда қолганлар ёрдамимга муҳтож эканлигини ҳис этдим. Ўгирилиб, ўрмонда ярқираётган гулханни кўриб, тикка олов шуъласига қараб юрдим. Бор гап шу. Бундан буён огоҳ бўлиб юринг, акс ҳолда ҳеч қаерга ета олмаймиз!

- Сендан чексиз миннатдормиз! - деди Торин.

[Shokir Dolimov]

УЧИНЧИ БОБ. ҚИСҚА ҲОРДИҚ

Ҳаво очила бошлаганига қарамай, бу кун қўшиқ куйланмади, қизиқ ҳикоялар айтилмади. Эртанги кун ҳам, ундан кейинги кун ҳам шу руҳда ўтди. Фалокат оёқ остида эканлигини энди ҳамма идрок этмоқда. Юлдузли осмон остида тунаган сайёҳлар ўз пониларичалик овқатлана олишмади: қоплардаги троллар ғоридан олинган егулик захираси тобора камайиб бормоқда, жониворлар эса бошини хам этса бас – майса ҳамма жойда қалин ўсган. Тонглардан бирида тоши тарақ-туруқ думалаб, кўпик ҳосил қилганча оқаётган дарёнинг саёз жойидан кечиб ўтишди. Нариги қирғоқ тик кўтарилган бўлиб, жуда сирпанчиқ экан. Пониларини жиловидан ушлаганча, бир амаллаб қирғоққа чиқиб олишган сайёҳларнинг кўз олдида баланд тоғлар намоён бўлди. Тоғ тизмаси худди улар томон сурилаётган, биринчи тоғ этагига кун охирида етиб борса бўладиган масофа қолгандай туюлди. Гарчи қўнғир қиялигининг баъзи жойларига қуёш нурининг тилимлари тушиб, ортида қорли чўққилар оқариб турган бўлса-да, ушбу қорамтир тоғ қандайдир нохуш кўринмоқда.

Бильбо, кўзини катта очганча, иззат-икром тўла нигоҳи ила тоққа бақрайиб қолди. Хоббит бундай улкан тоғни ҳали ҳаётда кўрмаган.

- Шуми, биз қидириб келган тоғ? - хитоб қилди у.

- Йўғ-е! Ғуборли тоғлар-у бу, - эътироз билдирди Балин. - Уларни ё устидан, ё остидан юриб ошиб ўтсак, Ёввойи ўлка-ю, Ёвуз ўрмон келади. Ўша ўрмонга ўлмай етиб борган тақдиримизда ҳам, хазинамизни Қари Қурум қўриқлаб ётган Шарқдаги Сўққи тоққа ҳали анча узоқ бўлади.

- Шунақа дегин! - ҳафсаласи пир бўлди Бильбонинг.

Балиннинг жавобини эшитган хоббит ҳаётда бунчалик толиқмагани ҳақида ўйланиб, ўзининг ёқимли меҳмонхонасидаги камин қаршисига ўрнатилган ниҳоятда қулай креслоси ва оловда қайнаётган чойнагининг қувноқ қўшиғини маъюс кайфият-ла эслади.

Сафарни энди Гэндальф бошқариб бормоқда.

- Муҳими, йўлдан адашмаслик даркор, акс ҳолда тамом бўламиз, - деди у. - Биринчидан, тўйиб овқатланиб олишимиз, иккинчидан нисбатан хавфсиз жой топишимиз керак. Бундан ташқари, адашиб қолиб, ортга қайтишимизга тўғри келмаслиги учун, қайта олсак, албатта, Ғуборли тоғлар орқали ўтиш йўлини билиб олишимиз лозим.

Гномлар Гэндальфдан қаёққа бошлаб бораётганини сўрашди.

- Фаҳмлаган бўлсангиз, биз Ёввойи ўлка сарҳадига етдик. Шу яқин ўртада Ривенделл дея аталадиган ажиб бир водий ниқобланган. У ерда Элронд ўзининг Сўнгги бошпанасида яшайди. Эски танишларим орқали унга хабар йўлладим. Бизни меҳмонга кутишяпти.

Бу гап хуш келиб, тасалли бергандай эшитилган бўлса-да, Сўнгги бошпанага етиш учун, дастлаб ўша ажиб водийга олиб борадиган йўлни топиш керак. Олдинда кўринаётган ҳудуд дастлабки тоғ бағри томон оғишмай, аста-секин кўтарилиб бормоқда. Унинг бир хил манзарасини ҳеч нарса бузмаган – на бир дарахт, на дара, на алоҳида дўнглик бор, фақат супургигул рангидаги кенг нишаблик, вақт уқалаган қоялар ва улардаги, ушбу ҳудудда намлик борлигидан далолат берадиган майса ва йўсиннинг яшил доғи кўринмоқда.

[Shokir Dolimov]

Тонг вақти ўтиб, кун ярмига етди. Йўловчилар бетоқат. Жимжит чўлда бирон-бир маскан аломати пайдо бўлмади. Кутилмаганда оёқ остидан қирғоғи тик кесилган чуқур жарлик чиқди. Шуниси ҳайратланарли-ки, тубидан сой ўтган ушбу жарлик деворида дарахтлар ўсган. Кейинги жарлик шу қадар торки, бир қарашда сакраб ўтиш мумкиндай гўё. Аммо у ниҳоятда чуқур бўлиб, ичидан шаршара шовқини эшитилмоқда. Бошқа чуқурликлар сакраб бўлмайдиган кенг, қоронғи бўлиб, ичига тушиш мумкин бўлган жойи кўринмади. Кейин эса бир қарашда ям-яшил ўтзордай кўринган ботқоқлик пайдо бўлиб, агар унга юк ортилган пони кирадиган бўлса, изсиз йўқолиши муқаррар.

Кечув жойидан Ғуборли тоғларгача чўзилган Ёввойи ўлка чексиздай кўринмоқда. Бундай бепоёнлик Бильбони ҳайратда қолдирди. Мавжуд ягона йўл оқ тошлар воситасида белгиланган, аммо уларнинг кўпи ё йўсинга ботган, ё шунчалик майдаки, кўз илғаши қийин кечмоқда. Сайёҳлар жуда секин юришмоқда, гарчи олдинда бу жойларни яхши биладиган Гэндальф йўл бошлаб бораётган бўлса-да. Сеҳргар бошини дам чап, дам ўнг томон эгиб, оқ тош қидирганча, соқолини тебратиб бормоқда. Қош қорая бошлади, йўловчилар гуруҳи эса кўзланган манзилга эрталабга нисбатан яқин боргани йўқ. Чой ичиш вақти аллақачон ўтди, кечки овқатга кеч бўлди, сайёҳларни майда чивинлар булути ўраб олган, ой ҳали кўтарилмаган, Бильбонинг пониси чарчаб, ҳар бир тош, дуч келган илдизга қоқилиб бормоқда.

Нишаблик бўйлаб кўтарилиш жараёни кечгача давом этиб, Гэндальфнинг оти пастликка сирпаниб кетишига сал қолган даражада дафъатан ниҳоясига етди.

- Ниҳоят! - хитоб қилди Гэндальф.

Ҳамма унинг атрофида йиғилиб, пастга қаради. Узоқда гўзал водий намоён бўлиб, тошлоқ ўзанида шўх оқаётган сой шовқини эшитилди, енгил эсган шабада янги унган майса ҳидини олиб келди, сойнинг нариги соҳилидаги буталар орасида гулхан шуъласи милтиллади.

Қош қорайган маҳалда пастга, хилватдаги Ривенделл водийсига сирпаниб, тойиб тушишганини Бильбо ҳеч қачон унутмаса керак. Пастлаб боришган сари қарағай ҳиди кишини карахт қиладиган даражада кучайиб бормоқда. Бильбонинг уйқуси келди, пешанаси билан понисининг яғринига бир-икки бор урилиб, эгардан тушиб кетишига сал қолди. Водийга яқин қолган сари йўловчиларнинг кайфияти ҳам кўтарила борди. Қарағайлар ўрнини энди қора қайин билан эман эгаллади. Қоронғи тушиб, йўловчилар гуруҳи текис ерга етган маҳалда майсазор кул рангини касб этган эди. Сал нарида сой шовқин солиб оқмоқда.

- Ҳм, эльф ҳиди келяпти! - деди Бильбо, тепага, ёрқин мовий тусда ярқираб кўриниш бера бошлаган юлдузларга қараб.

Кутилмаганда дарахтлар орасидан биров хандон уриб, қўшиқ янгради:

Қай томон йўл олган мард сайёҳлар карвони?
Тўхтанг энди, тин олинг, бу ер ҳордиқ маскани.
Ўрмонга етдингиз сиз, янграр сойнинг шўх саси,
Емирилиб битибди-ю, отчаларнинг тақаси.

Гулхан боқади сизни, тили ялар қозонни,
Ҳиди узоқ тарқалган эльфнинг мазали нони.
Гангиб қолибди Фили, соқоли гўё байроқ,
Хавотир олма Кили, тоққа эмас, юр бу ёқ.

Хоббит Бильбо хуш келибсан ушбу гўзал ўлкага,
Қорнинг очдир, туз тотмабсан, энди ўтир тўрига.
Двалин ила Балин ҳам толиқиб тушди отдан.
Тонгда чиқарсиз йўлга, ҳозирча олинг чойдан.

Дарахтга чиққан эльфлар хандон отиб, қўшиқ айтишмоқда. Бемазагарчилик дерсиз балким, аммо уларга фарқи йўқ, ушбу гапни уларнинг юзига айтсангиз ҳам бўлаверади, баттар кулиб, қўшиқларини янада баланд айтаверишади. Эльф-ку, ахир булар!

[Shokir Dolimov]

Тун қоронғиси қалинлашиб бораётганига қарамай, хоббит эльфларнинг баъзи бирларини кўриб қолди. Бильбо эльфларни ёқтиради, гарчи уларни камдан-кам ҳолларда учратиб, бироз ҳайиқса-да. Гномлар эса, аксинча, эльфлар билан дўст тутинишмайди. Ҳатто Торин каби мулоҳазали гномлар ҳам эльфларни бу дунёда мавжуд жонзодларнинг ғирт аҳмоқ ва ўта хира тоифаси деб топишади (эльфларни аҳмоқ деб топишнинг ўзи аҳмоқликдан ўзга нарса эмас, аслида). Гап шундаки эльфлар гномларни масхара қилиб, соқоли устидан кулишади.

- Ҳангомани қаранг! - эшитилди эльфнинг овози. - Хоббит Бильбо понини эгарлаб олибди. Зўр-у! Мўъжизанинг ўзгинаси!

Эльфлар юқорида келтирилган қўшиқ каби яна тутуриқсиз, алмойи-алжойи қўшиғини чўзиб қолишди. Ниҳоят новча бўйли ёш эльф йигит дарахтлар орасидан чиқиб, Гэндальф билан Торинга таъзим бажо айлади.

- Водийга хуш келибсиз! - деди у.

- Хуш вақт бўлинг! - бироз дарғазаб оҳангда жавоб берди Торин.

Гэндальф отидан тушиб, эльфлар билан қувноқ суҳбат бошлади.

- Сизлар йўлдан бироз оғдингиз, агар Сўнгги бошпанага кетаётган бўлсангиз, албатта, - деди эльф йигит. - У ёққа эса ягона йўл бўлиб, дарё оша ўтади. Биз сизларга йўл кўрсатиб борамиз. Кўприкдан ўтгунча отдан тушиб пиёда юрганиз маъқул. Тутун ҳидини сезяпсиз-ми? У ерда кечки овқат тайёрлашга киришишган. Балки бироз дам олиб, биз билан қўшиқ айтарсиз?

Бильбо хийла чарчаган бўлса-да, бажонидил қолиб, бироз қўшиқ тинглаган бўлар эди. Июнь ойи тунининг юлдузли осмони остида эльфлар қўшиғини тинглаш кишига ўзгача завқ бағишлайди, агар сиз бундай нарсаларни ёқтирсангиз, албатта. Бильбо, гарчи муқаддам учратмаган бўлса-да, унинг исмини, кимлигини биладиган ушбу махлуқотлар билан бироз суҳбатлашишни истади. Ўз саргузашти ҳақида уларнинг фикрини эшитишни хоҳлади. Айтишларича, эльфлар кўп нарсалардан воқиф бўлиб, ҳар қандай янгиликдан, дунёда нима гап бўлаётганидан ҳаммадан олдин, шаршаранинг суви ерга тушишга улгурмай хабар топишади. Гномлар овқатланиш масаласида якдил бўлишгани боис, илож қанча, хоббит ҳам йўлни давом этишга мажбур бўлди.

Сайёҳлар пониларини жиловидан ушлаб ҳаракат бошлашди. Эльфлар уларга сой бўйлаб кетган ишончли сўқмоқни кўрсатишди. Қуёш тоғ чўққисидаги қорни кун бўйи қиздириб эритганидан сўнг, ёз оқшомида ҳосил бўлган тоғ жилғалари сойда қўшилиб, жўш урганча оқмоқда. Ниҳоятда тор, понилар қўрқа-писа базўр юриб ўтган панжарасиз тош кўприк икки қирғоқни ўзаро боғлаган. Ундан эҳтиётлик билан, битта-битта ўтишга тўғри келди. Меҳмонларнинг йўлини фонуслар билан ёритган эльфларнинг жағи қувноқ қўшиқлардан тинмади.

- Соқолинг сувга тегиб ҳўл бўлмасин, ҳой отахон! - бақиришди эльфлар, кўприкдан уч букилиб ўтаётган Торинга. - Уни намлама, шундоқ ҳам беўхшов ўсиб кетибди.

- Бильбога кулчаларнинг барини еб, қулф тешигига сиғмас даражада семириб кетишига йўл қўйманг, - қичқиришди бошқалар. - Мешқорин хоббит шундоқ ҳам озғин эмас.

- Ҳой, меҳри дарё халқ, секинроқ, секинроқ гапиринг! - тўхтатди эльфларни Гэндальф. - Деворнинг ҳам қулоғи бор-а! Баъзи эльфлар тилини тия олмайдиган кўринади. Хайрли тун!

Шундай қилиб сайёҳлар дарвозаси меҳмондўстона катта очилган Сўнгги бошпанага – Элронднинг қасрига етиб келишди. Қизиқ бир ҳолат: барча яхши нарсалар-у, дилкаш ўтган кунлар ҳақида шунчалик тез ҳикоя қилинадики, эшитишга арзигулик гап бўлмайди, нохуш нарсалар, киши вужудини титратадиган мудҳиш ҳикоялар эса узоқ чўзилиб, тингловчилар қизиқиб эшитишади. Йўловчилар Сўнгги бошпанада кам деганда икки ҳафта меҳмон бўлишди. Энди улар ушбу ажиб водийни истар-истамас тарк этишлари керак. Ихтиёр Бильбонинг ўзида бўлганда, бу ерда бажонидил яна қолган, Ширни соғинганда эса ўзининг қадрдон Бэг-Энди – ерости кулбасига қайтган бўлар эди. Шундай бўлса-да, Сўнгги бошпанада ўтказган кунлари ҳақида айтиб беришга арзийдиган гапнинг ўзи йўқ.

[Shokir Dolimov]

Элронд эльфларга дўст тутинган, аждодлари орасида эльфлар ва Шимол ўлкаларини кашф этган инсонлар бўлган одамларнинг йўлбошчиси, мазкур Бошпана соҳиби саналади. У эльфлар амиридай кўркам ва олиҳиммат, жангчидай кучли, сеҳргардай оқил, гномлар қиролидай улуғвор ва қиздирмайдиган ёз каби меҳри илиқ инсон сифатида эътироф этилган. Элронднинг Сўнгги бошпанаси мукаммалликнинг ўзгинаси бўлиб, бу ерда ҳаммага, хусусан: тўйиб овқатланиб, узоқ ухлашни ёқтирадиганларга ҳам, меҳнат қилишни хуш кўрадиганларга ҳам, бошқаларнинг қизиқ ҳикояларини тинглаб, ўз ҳикояларини айтиб беришни ёқтирадиганларга ҳам, қўшиқ куйлашни ёки шунчаки ўтириб, узоқ ўйга толишни хуш кўрадиганларга ҳам, ҳамма нарсадан оз-оз ёқтирадиганларга ҳам яхши.

Ёвузлик ушбу водийга қадам босмаган. Бизнинг сайёҳларимиз билан уларнинг понилари бу ерда ўтказган кунлар давомида яхшигина ҳордиқ чиқариб, куч тўплашди. Кайфиятлари кўтарилди, кийим-кечаклари ямалди, жароҳатлари даво топди, қопларига енгил, аммо тўйимли егулик захираси солинди, кўп фойдали маслаҳатлар берилди. Сайёҳлар «Ёз ўртаси куни» байрами арафасида ўз сафарларини давом этишга шай бўлиб, байрам куни тонг саҳарда йўлга чиқишга аҳд қилишди.

Элронд қадимий руналарни ўқишни билади. Йўловчилар сафарга чиқишидан бир кун олдин троллар ғорида топилган қиличларини унга кўрсатишди.

- Буларни троллар болғаламаган, - деди Элронд қуролларни диққат билан кўздан кечириб чиқиб. - Ушбу қиличлар қадимий бўлиб, менинг буюк қариндошларим – машҳур қуролсоз эльфлар меҳнатининг узоқ ўтмишдаги маҳсули саналади. Ушбу қуроллар Гондолин устахоналарида, гоблин ва оркларга қарши уруш олиб бориш мақсадида ясалган. Афтидан улар бирон-бир аждар хазинасида узоқ қолиб кетган ёки гоблинлар ўлжасига айланган кўринади. Чунки аждарлар билан гоблинлар кўп асрлар муқаддам Гондолин шаҳрини вайрон қилишган. Масалан, Торинга насиб этган қилич – машҳур қурол Оркрист бўлиб, қадимий Гондолин тилида «Оркни яксон қилувчи» маъносини англатади. Гэндальф қуролланган қилични эса бир замонлар Гондолин қиролининг шахсан ўзи тақиб юрган, «Душман янчиш босқони» маъносини англатадиган Гламдринг деган ном олган. Қуролингизни эҳтиёт қилинг, жаноблар.

- Қизиқ, тролларнинг қўлига қандай тушиб қолди экан, а, улар? - сўради Торин, қиличини катта қизиқиш-ла яна бир бор кўздан кечириб.

- Аниқ айтиш қийин, - жавоб берди Элронд, - бироқ фаҳмлаш мумкинки, ўша тролларингиз «ўғрини қароқчи урди» қабилида иш тутган ёки бировнинг тоғда бекитилган ўлжасини топиб олишган.

Торин ўйланиб қолди.

- Уни мен шараф-ла тақиб юраман, - деди у ниҳоят. - Ҳадемай, орк яксон қилишга яна киришади у.

- Ғуборли тоғларда бу иш ижроси ўзини куттириб қўймайди, - таъкидлаб ўтди Элронд. - Энди харитангизни кўрсатинг.

Элронд узатилган харитани ёзиб, бош чайқаганча кўздан кечириб чиқди. Гномларга, аниқроқ айтганда, гномларнинг олтинга бўлган носоғлом ишқивозлигига Элронд жуда салбий қарайди, бироқ у аждарлардан, уларнинг шафқатсизлиги ва макридан қаттиқ нафратланади. Дейлнинг қувноқ қўнғироқларини юраги ачишиб эслайди, чунки кейинчалик унга ўша шаҳар харобалари ва Тез оқар дарёнинг куйган қирғоқларини кўришга тўғри келган. Харитага ойнинг кумуш тусли кенг шуъласи тушди. Шунда Элронд харитани баланд кўтариб, ой ёруғига тутди.

- Нима бу? - хитоб қилди у. - «Тоғ эшигининг баландлиги атиги беш тирсак бўлиб, кўпи билан уч киши бир қатор саф тортиб кириши мумкин», дея битилган оддий руналар орасидан ой ҳарфлари кўриниш беряпти!

- Яна қанақанги ой ҳарфлари? - тия олмади ўзини хоббит.

Юқорида айтганимдай, Бильбо хариталарни жуда яхши кўради. Шунингдек, у, руналарни ва сирли ёзувларни ёқтиради, гарчи ўзининг ингичка ва илғаб олиш ҳар доим ҳам осон кечмайдиган дастхати ўргимчак инидан кўп фарқ қилмаса-да.

- Ой ҳарфлари оддий руна ёзувларига ўхшаш бўлиб, одатда, кўзга кўринмайди, - жавоб берди Элронд. - Улар фақат ойдин кечада кўзга илиниши мумкин, агар ой нури хатнинг орқа томонидан ўтса. Яна шундай айёр ёзилган ой ҳарфлари бўладики, ойнинг қайси ҳолатида битилган бўлса, фақат ўша ҳолатида ўқиш имкони бўлади. Хат битишнинг бундай усулини гномлар ихтироси бўлиб, кумуш пат-қалам қўлланилади. Мана бу ёзув ўша усулда битилган ва уни фақат бугун тунда, яъни «Ёз ўртаси куни» байрами арафасида ўқиш мумкин холос.

- Нима деб ёзилган экан у ерда? - баравар сўради Гэндальф билан Торин.

Ушбу сирни биринчи бўлиб ўзи эмас, Элронд фош этгани учун Торин бироз аччиқланди. Лекин адолат юзасидан айтмоқ жоизки, шу бугунгача унинг ҳаётида ўхшаш ҳолат юзага келмаган эди.

- Дьюрин куни қораялоқ чириллаган фурсатда кулранг қоя қаршисига бориб тур, - овоз чиқариб ўқиди Элронд. - Ботаётган қуёшнинг сўнгги нури қулф тешигини кўрсатади.

- Ҳа-я, Дьюрин, Дьюрин! - инграб юборди Торин. - Узунсоқол гномлар уруғи оқсоқоллари орасида энг улуғ қабила бошлиғи, уруғимиз асосчиси бўлган. Дьюрин менинг энг биринчи аждодим бўлади. Мен унинг сўнгги авлодиман.

- Дьюрин куни дегани нима? - қизиқди Элронд.

- Ҳаммага маълумки, ой билан қуёш кузнинг сўнгги кунида бир вақтда кўринадиган кунни биз Дьюрин куни, деб атаймиз. Бироқ бундай билимнинг энди нафи йўқ. Зеро, бизнинг давримизга келиб ўша кун, яъни гномлар учун йил алмашадиган кун қачон келишини ҳисоблаш усули унут бўлиб кетган.

- Буни кўрамиз ҳали, - гапга аралашди Гэндальф. - Яна бирон гап ёзилганми?

- Ойнинг бугунги ҳолатида бошқа ҳеч нарса кўринмаяпти, - жавоб берди Элронд харитани Торинга узатиб.

Шундан сўнг улар эльфлар қўшиғини тинглаб, рақс томоша қилгани сув бўйига тушди.

«Ёз ўртаси куни»нинг байрам тонги ҳавас қилгудай даражада ажойиб отди: мовий осмонда парчадай булут йўқ, қуёш нурлари сувда мавжланиб ўйнамоқда. Сайёҳлар хайрлашув қўшиқлари ва яхши тилаклар остида йўлга чиқишди. Улар кейинги саргузаштларга тайёр бўлиб, Ғуборли тоғлар ортидаги ўлкага олиб борадиган йўлни энди аниқ билишади.

[Shokir Dolimov]

ТЎРТИНЧИ БОБ. ТОҒ УСТИ ВА ТОҒ ОСТИ ОРҚАЛИ ЮРИШ

Тоғ тизмасида юқорига кўтарилиб, шарқий йўналиш томон кетган сўқмоқларнинг саноғи йўқ, лекин аксарияти сохта бўлиб, ё боши берк жойда, ё жар ёқасида якун топяпти. Ҳар турдаги қабоҳат макони саналадиган ўша жарликларда йўловчиларни мудҳиш хавф-хатар кутади. Элронднинг оқил маслаҳатлари ва Гэндальфнинг панд бермас хотирасига таянган сайёҳларимиз ҳамиша ўнг томонлаб юришга уринишмоқда. Улар Сўнгги бошпанани тарк этиб, тоққа чиқа бошлашганидан буён кўп кунлар ўтди, кўп миля йўл босилди, бироқ тоққа кўтарилиш жараёнининг охири кўринмайди. Кимсасиз, иланг-биланг, узундан-узоқ йўлни босиб ўтиш машаққатли ва хавфли кечмоқда.

Йўловчилар шу даража баланд кўтарилишди-ки, ортга қараб, яқинда тарк этилган ҳудудни кафтдай кўришяпти. Олис Ғарбда, оч бинафшаранг туман пардаси ортида эса Бильбонинг юрти, хавфсиз ва шинам дунёси, унда мавжуд хоббит кулбаси кўрингандай бўлади.

Ҳаво совияпти, қоялар орасида муздай шамол ҳуштак чаляпти. Қор исканжасидан кундузги қуёш тафти ила халос бўлаётган харсанглар тоғ бағридан пастга думалаб, йўловчилар орасидан ёки боши устидан учиб ўтмоқда. Кечалар рутубатли, оромсиз ўтмоқда. Боз устига сайёҳлар қўшиқ айтиш ёки баланд овозда суҳбатлашиш имконидан маҳрум бўлишган. Чунки сал кўтарилган овоз тоғда мудҳиш акс-садо бермоқда, тоғ сукунати сув шовқини, шамолнинг увиллаши ва тошларнинг тақир-туқуридан ташқари, ҳеч қандай товуш чиқарилмаслигини талаб қилаётгандай гўё. «Пастда ёзнинг энг қизғин палласи кечмоқда, - хаёлдан ўтказди Бильбо. - Ширда ҳозир ўт ўриб, зиёфат уюштириш палласи... Биз тоғдан пастга тушишни бошламай, пакана хоббитларимиз ғалла ўрими, реза мева теримини бошлаб юборишса керак».

Қолганлар ҳам маъюс хаёлларга берилган кўринади. Гарчи ҳаммаси Элронд билан хайрлашар экан, тоғни тез ошиб, ҳадемай нариги томондаги текисликда от чоптиришларига қатъий ишонч билдиришган бўлса-да. Улар ҳатто Сўққа тоғнинг Махфий эшигига кузнинг биринчи ҳилолига қолмай етиб боришга умид қилишган. «Балким Дьюрин кунига етиб борармиз», - дейишди гномлар. Фақат Гэндальфгина бош силтаб, индамаган эди ўшанда. Гномлар бу йўллардан юришмаганига кўп йиллар бўлди. Гэндальф эса кўп юрган. Аждарлар бу ерлардан одамларни қувиб солиб, гоблинлар Мория конида ўтган жангларда гномлар устидан ғалаба қозонгач, ёвуз кучлар Ёввойи ўлкада айш-ишрат қилиб, жазосиз ҳукм суришаётганини сеҳргар яхши билади. Ҳар қандай дақиқада кутилмаган ҳодиса рўй бериши мумкинлигини идрок этаётган Гендальф мазкур баланд тоғ тизмасини, унинг чиқиб бўлмас чўққилари-ю, ёвузлик макон қилган сойликларини тинч, фожиасиз ошиб ўтишга умид қилмоқда. Бироқ унинг умиди пучга чиқди!

[Shokir Dolimov]

Кутилмаганда ниҳоятда кучли момақалдироқ бошланди. Тоғли ҳудуд осмони Ғарб ва Шарққа бўлиниб, бир-бирига чақмоқ улоқтирган тарзда ўзаро уруш очгандай, юзлаб момақалдироқ тўпларидан ўт очиб, даҳшатли жанг бошлангандай гўё. Сон-саноқсиз яшинлар тоғ чўққиларига урилиб, қояларни зир титратса, момақалдироқ мудҳиш гумбурлаб ҳаво силтаяпти. Портлаш садоси тоғ тизмасининг барча ғорлари-ю, жарликларида янграмоқда, қулоқни кар қиладиган гумбур-гумбурга тўлган зулматни эса кўзни қамаштирадиган яшин вақти-вақти билан ёритиб юбормоқда.

Бильбо бундай манзарани илгари кўриш нари турсин, хаёлан тасаввур ҳам қилмаган. Сайёҳлар гуруҳи баланд тоғда, бошни айлантирадиган даражада пастга тик тушган жар ёқасидаги торгина майдончада йиғилиб, осилиб қолган қоя остида тунашга аҳд қилди. Адёлга маҳкам ўраниб олган Бильбо дағ-дағ титраб ётибди. Атрофга адёл остидан бир кўз билан мўралаб қараётган хоббит сойликнинг нариги томонида улкан тоғ девларини кўриб, қўрққанидан сийиб қўйишига сал қолди. Тоғ девлари синган қоя бўлакларини бир-бирига қарата улоқтирмоқда. Қаттиқ зарб билан гумбурлаб тушаётган қоялар тоғ жинсларини чилпарчин қилиб, парчаларини пастга, ўрмон дарахтлари орасига сачратаётгани чақмоқ ёғдусида кўринмоқда.

Шамол кўтарилиб, жала қуйди. Дўл аралаш ёмғир қатралари ҳар томондан савалай кетгани боис, осма қоя паногоҳ вазифасини ўтамай қўйди. Йўловчилар ипидан игнасигача шалаббо бўлишди. Понилар эса қўрқувдан пишқириб бошини хам қилганча думини қисиб олган. Тоғ девлари қаҳ-қаҳ отиб, тоғлар оша бир-бирини чорлашмоқда.

- Бунақаси кетмайди! - деди Торин. - Бизни шамол учириб юбормаган, ёмғир ювиб туширмаган ёки чақмоқ уриб ёндирмаган тақдирда ҳам, анави тоғ девлари ҳар қайси биримизни чангаллаб улоқтириши ёхуд футбол тўпидай тепиб ўйнаши мумкин.

- Хавфсизроқ жойни билсанг, шартта тургин-да, бошла бизни ўша ерга! - жанжалкашлик оҳангида вайсади девлар билан қўшничилик юрагига сиғмаётган Гэндальф.

Бироз беҳуда тортишгач, Фили билан Килини нисбатан қулайроқ жой топишга юборишди. Кўриш қобилияти яхши ривожлангани, қолган гномларга нисбатан кам деганда эллик йилга ёшроқ бўлишгани боис, иккаласи ўхшаш топшириқлар ижросига (Бильбони юборишдан маъни йўқлиги аён бўлган ҳолларда) тез-тез юбориб турилади. «Қидирсанг, албатта топасан», - уқтиради ҳамиша Торин ёш гномларга. Дарҳақиқат, изланар экансан, қидираётган нарсани эмас, мутлақо бошқа нарсани бўлса ҳам, албатта топар экансан. Бу сафар ҳам шундай бўлди.

Кўп ўтмай Фили билан Кили эмаклаганча қайтиб келишди.

- Қуп-қуруқ ғор топдик, - дейишди улар, шамол учириб юбормаслиги учун қояни маҳкам ушлаб. - Анави сўқмоқ муюлиши ортида. Жой кенг, пониларимиз ҳам бемалол сиғади.

- Яхшилаб кўздан кечириб чиқдиларинг-ми? - сўради тоғ ғорлари камдан-кам ҳолларда эгасиз, бўш бўлишини билган сеҳргар.

- Албатта! - ишонтирди иккала гном, гарчи ҳамма уларнинг жуда тез қайтганига қараганда, гапи чин эканлигига шубҳа қилган бўлса ҳам. - Унчалик катта эмас, қояга қаърига ҳам чуқур кириб кетмаган.

Тоғ ғорларининг дасисаси шундан иборатки, ғор қанчалик узоқ чўзилгани, қаёққа олиб чиқиши, ичида нима борлигини ҳеч ким ҳеч қачон била олмайди. Фили билан Кили берган маълумот қониқарлидай кўринди. Илгаригидай кучли эсаётган шамол ва момақалдироқнинг гумбур-гумбури остида, юришни истамай қайсарлик қилаётган пониларни тортиб янги топилган ғорга етиб бориш осон кечмади. Ғор чиндан ҳам узоқ эмас экан. Сўқмоқдан бўртиб чиққан қояга рўбару келишган сайёҳлар тўсиқни айланиб ўтгач, қияликда очилган гумбазсимон туйнукни кўришди. Устидаги юк олиниб, эгари ечилган понилар чиндан ҳам ушбу туйнукдан бир амаллаб ўтишди.

[Shokir Dolimov]

Ёмғир билан шамол шовқинини ичкаридан туриб эшитиш, тоғ девлари ва уларнинг тош тўпларидан хавфсиз жойда бўлиш ниҳоятда ёқимли бўлар экан. Бироқ сеҳргар таваккал қилишни истамай, қўлидаги асосини Бильбонинг кулбасида ёритгандай (орадан юз йил ўтгандай туюлди!) ёритиб, ғорни узунаси-ю, кўндалангига кўздан кечириб чиқди.

Ғор кичик эмас, яширин жойлари йўқ, поли қуруқ, пучмоқлари ётиб дам олгани қулай, лекин унда қандайдир сир борга ўхшайди. Отлар бир бурчакка йиғилди. Сули солинган қоп атрофида тўпланган ушбу жониворларнинг танасидан паға-паға буғ чиқмоқда. Ойн билан Глойн кийим қуритиш учун ғор остонасида гулхан ёқмоқчи бўлишган эди, Гэндальф рухсат бермади. Ҳўл кийимларини ерга ёзган йўловчилар қопдан чиқарган қуруқ кийимини кийиб адёлга ўранишди-да, бироз овқатланиб олгач, трубка чекиб, ҳалқа пуфлашга киришишди. Дўстларининг руҳини кўтаришга уринган Гэндальф тутун-ҳалқаларга ҳар хил ранг бериб, уларни ғор гумбази остида рақсга туширди. Кўп ўтмай момақалдироқ унут бўлиб, ҳар хил мавзуда суҳбат бошланди, хазинани эсга олиниб, ким ўз улушини нимага сарф этишини муҳокама қилишди (уларнинг назарида хазинага қўл узатса етадиган масофа қолган). Толиққан сайёҳлар ўз понилари, юклари, қоп-у кийимларини сўнгги бор кўраётганини хаёлига ҳам келтирмай, бирин-кетин уйқуга кетишди.

Гномлар Бильбони саргузашт гуруҳига қўшиб тўғри қилишганини бугунги тун яна бир бор исботлади (беихтиёр бўлса ҳам, нафи тегди).

У ёнидан бу ёнига ағдарилиб ётган хоббит узоқ вақт ухлай олмади. Кўзи илинганда эса жуда хунук туш кўрди. Тушида ғор бурчагидаги тирқиш чўзилиб, аста кенгая бошлабди. Қўрққанидан қилт эта олмаган Бильбо қичқирай деса овози чиқмабди. Яна бироздан сўнг ғор поли оғиб, Бильбо тобора кенгайиб бораётган тирқиш томон беихтиёр сирпана бошлабди. Уйғониб кетган хоббит қараса туши ўнгидан келяпти! Ғор бурчагидаги тирқиш шу қадар кенгайибди-ки, ичкарида кенг йўлак ва ушбу йўлакка кири кетаётган сўнгги понининг думи кўринди. Бильбо кучи борича қичқирди. Пакана бўлишига қарамай, хоббитларнинг қичқириғи қулоқни батанг қилиб қўйиши ҳеч гап эмас.

Дафъатан тоғ қаъридан жуссаси йирик, бадбашара орклар галаси ёпирилиб кирди (тоғ гоблинлари қабилаларидан бири шундай ном олган). Бир неча сония ўтмай ҳар бир гномни олтита, Бильбони иккита орк маҳкам тутиб, тирқишга тортишди. Гэндальф қаёққа ғойиб бўлганини ҳеч ким тушунмади. Бильбонинг халоскорлик роли айнан шундан иборат бўлди. Гап шундаки, унинг қичқириғидан тез уйғонган сеҳргар қўлидаги ҳассасидан учқун сачратишга улгурди. Орклар Гэндальфга ташланган фурсатда ғорни ёрқин шуъла ёритиб юборди, порох ҳиди чиқиб, оркларнинг бир нечтаси жонсиз йиқилди, қолганлари ўзини ҳар томон ташлади. Тирқиш ёпилди. Гномлар билан Бильбо асир олиниб, ичкарига, зулмат қаърига, фақат гоблинлар-у троллар яшайдиган тоғ марказига судраб кетилди.

Тоғ ичидаги сон-саноқсиз йўллар ўзаро кесишиб, кўп эгилган. Лекин худди сиз-у биз маҳалламиздаги дўконга олиб борадиган йўлни яхши билганимиздай орклар ҳам асирларни туртиб-тортиб қаёққадир тез олиб кетишди.

[Shokir Dolimov]

Ҳаво ниҳоятда дим, орклар хандон отиб, бўғиқ эшитилаётган қандайдир ғалати хирилдоқ овози билан нимадир қичқириб, асирларни тепиб, чимдилаб боришмоқда. Ҳар бир тепки зарбаси Бильбонинг эсига шинамгина хоббит кулбасини солиб, тролль уни оёғидан ушлаб кўтарган фурсатдан ҳам бахтсизроқ ҳис этишга мажбур қиляпти. Ниҳоят уларнинг олдида қизғиш ёруғлик пайдо бўлди. Орклар оёқларининг ясси панжалари ила бир маромда депсиниб, асирларни силтаб, худди қағиллагандек қўшиқ бошлаб қолишди:

Қамчи! Хивич! Қарс-қурс!
Ҳуштак! Гаврон! Ёв маъра!
Ур дадилроқ! Тарс-турс!
Қўрқит уни, торт наъра!

Қани ушланг, маҳкам боғланг
Гномлар тушди тузоққа!
Ие тутинг, қочди қаранг,
Кетиб қолар узоққа!

Қамчи! Хивич! Қарс-қурс!
Ҳуштак! Гаврон! Ёв маъра!
Ур дадилроқ! Тарс-турс!
Қўрқит уни, торт наъра!

Тортинг-туртинг ҳаммасини,
Бошланг ички сўқмоққа.
Қуршанг ёш-у қарисини,
Юринг, тиқинг қамоққа.

Акс-садонинг ўзи киши вужудига даҳшат солмоқда. Йўлак девори асирларни тортиб кетаётган махлуқлар қўшиғининг баланд айтилаётган: «Қамчи! Хивич! Қарс-қурс!» нақаротидан-у, юзлаб гоблинларнинг ниҳоятда хунук янграётган кулгисидан зир титрамоқда. Қўшиқ маъноси тушунарли: «Ур дадилроқ! Тарс-турс!» - дея ўкираётган гоблинлар қўлидаги қамчи-ю, хивич билан асирларни савалаганча тоғ қаърига қувиб кетишмоқда. Оғриқдан инграб, бақириб юборишга сал қолган асирлар ниҳоят бошқа ғорга қаршисида тўхтатилди.

Ўртада катта гулхан ёняпти, оркларга тўла ғор деворларига машъалалар маҳкамланган. Гномларни кўрган орклар қарсак уриб, хандон отишди, асирларни қувиб келганлари эса ҳаво қамчилади (саф кетига қўйилган, демакки, ҳаммадан кўпроқ калтак еган бечора Бильбо охирги бўлиб кириб келди).

Понилар бурчакка қамалибди, қўлга олинган сайёҳларнинг қопи кесилиб, титкиланган нарсалари эса жониворларнинг ёнида уюм бўлиб ётибди. Айрим гоблинлар уларни ҳамон пайпаслаб ҳидлаб, нарса талашганча бир-бири билан жанжаллашяпти. Минг афсуски, гномлар ўз пониларини, шу жумладан, оддий йирик от тоғ сўқмоқларида юра олмагани боис, Элронд Гэндальфга ҳадя этган миттигина бақувват отчани ҳам энди ҳеч қачон кўришмайди, чунки сир сақлаш шарти билан айтаман-ки, еб тўймас гоблинларнинг барча уруғлари от, эшак, пониларни (ва таассуфки, бошқа жонзодларни) пиширмай, хомича ейди. Бироқ ҳозир сайёҳлар учун пониларнинг ғамини ейдиган маврид эмас. Орқага қайрилган қўли кишанбанд қилиниб, узун занжирга турна қатор боғланган асирлар ғор бурчагига қувиб солинди. Шўрлик Бильбо энг охирида тебраниб бормоқда.

Ғорнинг нимқоронғи бурчагидаги ясси тош устида калласи катта гоблин керилиб ўтирибди, унинг атрофида эса болта ва эгри шамшир билан қуролланган қўриқчи орклар турибди.

[Shokir Dolimov]

Таъкидлаб ўтмоқ жоизки, гоблинлар шафқатсиз, дарғазаб ва жуда хунук махлуқлардир. Улар гўзалликдан йироқ бўлиб, ёвузликдан ўзга нарсага ярамайди. Улар туннель қазишда гномлардан қолишмайди, керак бўлганда фойдали қазилмаларга ишлов беришади, лекин ҳамиша ифлос, исқирт юришади. Тўқмоқ, болта, қилич, ханжар, кетмон, каж омбур, қийнаш қуроллари каби асбоб-ускуна ва қурол-яроғларни ўзлари ясашади ёки бошқаларни, яъни ҳоли-жони қолмай чарчаб, ҳаво ва ёруғлик танқислигидан ўлгунча ишлайдиган қуллар ва асирларни ясашга мажбур қилишади. Асрлар оша инсониятга кўп нохушлик, офат келтирадиган машина турлари, айниқса, оммавий қирғин қурол турларини ихтиро қилинган бўлиб, уларнинг кўпини айнан гоблинлар ясаганини рад этиб бўлмайди. Турли механизмлар, ғилдираклар, моторлар ва портловчи моддалар гоблинларни ҳамиша қизиқтириб келган. Бироқ биз ҳикоя қилаётган даврлар ва ёввойи ҳудудларда яшаган гоблинларнинг ақли ҳали унчалик ривожланмаган. Улар нафақат гномлардан, балки ҳаммадан баробар, айниқса, андишали, юртини равнақ топтирган халқ ва элатлардан нафратланишган. Айрим ҳудудларда баъзи виждонсиз, ор-номусни унутиб юборган гномлар гоблинлар билан жиноий тил бириктиришган. Бироқ юқорида тилга олинган, узоқ ўтмишда бўлиб ўтгани боис бу ерда мулоҳаза юритилмайдиган уруш туфайли гоблинлар Ториннинг қабиласидан ниҳоятда кучли нафратланишган. Умуман айтганда, гоблинларга фарқи йўқ кимни тутиши-у, кимни қийноққа солиш, муҳими ўша асирлар заиф бўлиши ёки ғафлатда қолиб, ўзини ҳимоя қила олмаса бўлгани.

- Қанақанги ночор жониворлар экан булар? - сўради Орклар саркори.

- Гномлар билан мана бу! - жавоб берди асирларни қувиб келган орклардан бири қўлидаги занжирни қаттиқ силтаганча, Бильбони тиззасига йиқитиб. - Асосий кириш эшигимиз олдига бекиниб олишган экан.

- Сабаб? - сўради Орклар саркори Ториндан. - Ишончим комилки, бирон-бир жирканч қилиқ кўрсатишни ният қилишган. Шубҳа йўқ-ки, халқимнинг изидан тушиб, жосуслик билан шуғулланишган. Ўғри бўлиб чиқишса ҳеч ажабланмайман! Афтидан қотилликка келишган! Ёки бундан-да баттари – эльфлар билан дўст тутинишган! Хўш, гапиринг! Нима дейсиз?

- Мен гном Торин бўламан, хизматингизга мунтазирман (тушуниб турган бўлсангиз керак, бу оддий хушмуомалаликдан ўзга нарса эмас эди). Сиз санаб ўтган жиноий қилмишларга дахлимиз йўқ, - деди Торин. - Биз қулай ва кимсасиз кўринган ғорда жала ва момақалдироқдан бекиндик холос. Гоблинларни ташвишга қўйиш ниятимиз йўқ ва бўлмаган (Чиндан ҳам шундай бўлган!).

- Ҳм! - овоз чиқарди Орклар сардори. - Шунақа денг! Бу тоғларда нима қилиб юрибсиз, билсак бўладими? Кимсиз, қаердансиз, қай томон йўл олгансиз? Сиз ҳақингизда ҳамма нарсани билишни истайман. Бироқ тўғрисини айтишим керакки, Торин Эманқалқон, ростгўйлигинг бари-бир сенга наф келтирмайди. Қабиланг ҳақида, аждодларинг ишлатган ҳийла-найранглар ҳақида мен шундоқ ҳам яхши биламан. Лекин бор гапни тўкиб сочганинг маъқул, албатта.

- Қариндошларимиз, яъни ушбу меҳмондўст тоғларнинг шарқ томонида яшайдиган жиянларимиз, аммаваччаларимиз, холаваччаларимиз, ака-укаларимиз, опа-сингилларимиз ва бошқа қариндошларимизнинг ҳолидан хабар олгани йўл олганмиз, - вазмин оҳангда жавоб берди Торин, ҳақиқат ўринсиз бўлган бундай вазиятда бор гапни тўкиб сочиш масаласида қийинчилик сезиб.

- Ёлғон гапиряпти, о буюкларнинг буюги! - гапга аралашди асир қувиб келганлардан бири. Ушбу махлуқларга биз билан бирга пастга тушишни таклиф қилаётган эдик дафъатан чақмоқ чақиб, ғордаги шерикларимиздан бир нечтаси шу заҳоти тил тортмай ўлди. Сўранг-чи, мана бу қуролини нима деб изоҳлаб берар экан у?

Орк Ториннинг троллар ғоридан топилган қиличини кўрсатди.

[Shokir Dolimov]

Қуролни кўриб қаҳри қайнаган Орклар саркори юракни музлатиб юборадиган даражада қичқириб юборди. Ҳуркиб тушган жангчи оркларнинг бари тишини ғижирлатиб, қалқонларини тақиллатиши. Улар бир қарашдаёқ ушбу қотил-қилични яхши танишди. Бир замонлар Гондолиннинг сарғиш сочли эльфлари ўз шаҳри бўсағасида гоблинларни чекинишга мажбур қилган. Ўшанда ушбу қилич юзлаб гоблинларни чопиб ташлаган. Эльфлар унга Оркрист, яъни «Оркни яксон қилувчи» дея ном берган, бироқ гоблинлар ушбу қуролни Қопағон деб аташган. Гоблинлар ушбу қуролдан нафратланишган, уни қўллаганни эса беш баттар ёмон кўришган.

- Қотиллар, эльфларнинг дўстлари, мана ким улар! - ўкирди Орклар саркори. - Чопинг уларни! Бошини олинг! Сўйинг! Ғажинг, гўштини титинг! Кун ёруғини ҳаётда кўришмасин, илон тўла хандаққа ташланг!

Бош махлуқ шу қадар қаттиқ ғазабландики, тишини яланғочлатганча Торинга ташланди. Шу фурсатда ғордаги гулханлар бирданига ўчди, қизиган тутун уюрмаси баланд кўтарилиб, ундан ҳар томон чўғ отилди. Гоблинлар куйди. Ушбу махлуқлар орасида кўтарилган қий-чув, дод-вой, ур-йиқитни тавсифлашга қалам ожиз. Агар юзлаб ёввойи мушуклар-у, бўрилар қизиган чўғда тириклайин тоблаб пиширилган тақдирда ҳам, бунчалик фавқулодда шовқин кўтарилмаса керак. Ғорни тўлдирган жизғин тутуни шу қадар қалинлашдики, ҳатто зулмат ичра юришга одатланган гоблинларнинг кўзи ҳам ҳеч нима илғамай қолди. Ҳар томон ташланган махлуқлар тош деворга зарб билан урилганча тўкилиб йиқилишди. Кўп ўтмай жамики гоблинлар ерда ғужанак бўлиб ётганча, оғриқ азобидан бир-бирига ёпишиб, ғажишиб, тепишиб, қутуриб кетгандай дўппослашиб думалашди.

Дафъатан қилич ялт этиб, Орклар саркори ғор ўртасига, турган жойига жонсиз йиқилди. Унинг қўриқчилари эса кучи борича чинқириб, қоронғиликда тумтарақай бўлишди. Қилич қинга қайтди.

- Ортимдан, тезроқ! - эшитилди кимнингдир қатъий оҳангда янграган вазмин овози.

Умумий занжир таранглашиб, қоронғиликда йиқилиб тушмасликка уринган шўрлик хоббит майда қадам ташлаганча занжир тортган томон югура кетди. Олдинда хира мовий чироқ кўринмоқда. Оркларнинг қий-чуви ортда қолиб, аста-секин узоқлаша борди.

- Тезлашинг! - буюрди яна ўша овоз. - Машъалаларини ёқади улар ҳозир.

- Бир дақиқа! - деди Бильбодан олдинда бораётган Дори.

Ушбу ёқимтой гном хоббитни елкасига кўтариб олгач, гуруҳ ҳаракатини тезлатди, қўллар боғланган бўлса ҳам, занжирни жаранглатиб, қоқилиб-туртиниб олға югурди. Анча вақтгача тўхтамай узоқ югурган гуруҳ афтидан, тоғ тизмасининг марказига, энг чуқур ерига бориб етди.

Гэндальф қўлидаги асосини яна ёритди. Буларнинг бари унинг иши, албатта. Бироқ ҳозир уни саволга тутгани, қаердан пайдо бўлиб келгани суриштириб билишга вақт йўқ. Қиндан чиқарилган қилич сеҳргарнинг қўлида яна ёришди. Атрофида орклар бўлган пайтда қилич ғазабдан ёришган бўлса, энди гоблинлар раҳнамосининг жонини суғуриб олганидан мамнун бўлгандай, мовий тусда ялтирамоқда. Занжир узиш ушбу қуролга чўт эмас. Асирларни халос этган қуролнинг номи, ёдингизда бўлса, Гламдринг, яъни «Душман янчиш босқони» бўлиб, гоблинлар уни Тўқмоқ деб аташиб, Қопағондан ҳам баттар ёмон кўришади. Оркрист ҳам қутқарилди. Гэндальф уни серрайиб қолган қўриқчининг қўлидан тортиб олишга улгурибди. Умуман айтганда, Гэндальф кўп нарсаларга бир вақтда улгуради. Ҳар нарсага қодир бўлмаса-да, ҳаёти хавф остида қолган дўстлари учун керагича каромат кўрсата олади.

- Ҳамма шу ердами? - сўради сеҳргар, таъзим бажо айлаганча, қилични Торинга қайтариб. - Қани, ўзим санаб чиқай-чи: Торин бир, икки, уч, тўрт, беш, олти, етти, саккиз, тўққиз, ўн, ўн бир... ие, Фили билан Кили қани? Ҳа, шу ердамисиз?! Ўн икки, ўн уч ва мистер Бэггинс ўн тўрт. Ёмон эмас, бундан-да баттар бўлиши мумкин эди. Лекин бундан-да яхши бўлиши ҳам мумкин эди. Энди на пониларимиз, на егулигимиз бор. Қаерга етганимиз ҳам номаълум. Камлик қилгандай, бизнинг изимиздан дарғазаб орклар қувиб келишяпти. Олға!

[Shokir Dolimov]

Улар яна ҳаракат бошлашди. Гэндальф яна ҳақ бўлиб чиқди: улар ҳозиргина тарк этган жойда гоблинларнинг шовқин-сурони эшитилди. Гномлар янада тезроқ югуришди. Бильбо уларга етиб юришга қийналаётгани боис, гномлар уни навбат билан елкада кўтариб боришди.

Ҳа, гоблинлар гномларга нисбатан тезроқ югуришар экан. Бундан ташқари, улар ўзлари қазиган йўлни яхши билишади, боз устига ҳозир уларнинг ғазаби қайнаётганидан қутуриб кетишган. Шундай экан, қочиб қолишга минг уринишгани билан кўп ўтмай гномларга таъқиб қилиб келаётган гоблинларнинг бақир-чақириғини эшитишга тўғри келди. Муюлиш ортида кўплаб яланг оёқ махлуқларнинг оёқ панжалари тошга шалпиллаб урилмоқда. Орқа томондаги туннелларда эса кўпдан-кўп машъала олови милтиллади.

- Қадрдон кулбамни тарк этмай мен ўлай! - нолиди Бомбурнинг елкасида лўкиллаб келаётган Бильбо.

- Ушбу ожиз, калвак паканани ўзимизга шерик қилмай биз ўлайлик! - жавобан пўнғиллади терга ботган бақалоқ Бомбур.

Гэндальф тўхтаб, кескин ўгирилди. Торин ҳам таққа тўхтади.

- Орт-ГА! - буюрди Гэндальф бақириб. - Торин қилични яланғочлат!

Бошқа чоранинг ўзи йўқ эди-да. Бироқ оркларга бу умуман ёқмади! «Оркни яксон қилувчи» билан «Душман янчиш босқони»нинг шуъласидан муюлиш ортидан отилиб чиққан махлуқларнинг кўзи қамашди. Олдинги қатордаги орклар жони узилишидан олдин қўлдан машъалани туширганча увиллашди. Ўртада келаётганлар: «Қопағон! Тўқмоқ!» - дея янада баланд ўкириб тисланганча, орқада келаётганларни уриб йиқитишди. Омон қолган орклар орасида дунёнинг ваҳимаси кўтарилди, уларнинг кўпчилиги ур-йиқитда оёқ остида эзилиб ўлди.

Қолган орклар мудҳиш муюлишдан бош суқиб қарашга узоқ вақт журъат этишмади. Гномлар эса бу вақтда анча нари кетиб, гоблинлар оламига чуқур киришди. Омон қолган гоблинлар хаёлини йиғиб олиб, машъалаларни ёққач, товуш чиқармайдиган юмшоқ бошмоқларини кийиб олишди-да, таъқибни давом этишди. Энди улар атрофга диққат билан қулоқ тутиб, гномлар изидан сассиқкузандай тез, кўршапалакдай шовқинсиз югуришмоқда. Шунинг учун ҳам уларнинг яқин келганини на Бильбо ва на Гэндальф эшитди. Гоблинлар эса Гэндальфнинг йўл ёритиб хира шуъла таратаётган ҳассасини аниқ кўриб келишмоқда. Бильбони елкасига кўтариб саф ортида бораётган Дорининг оёғини кутилмаганда нимадир маҳкам чангаллади. Гном дод солганча ерга қулади, унинг елкасидаги хоббит эса боши тошга урилиб, хушидан кетганча, тубсиз қоронғиликка тушиб кетди.

[Shokir Dolimov]

БЕШИНЧИ БОБ. ЗИМИСТОНДАГИ ТОПИШМОҚЛАР

Кўзини очган Бильбо кўзи очилганини ҳис этмади: атроф тимқоронғи. Яқин орада ҳеч зоғ йўқ. У қанчалик қўрқиб кетганини тасаввур қилинг! Шўрлик хоббит ҳеч нарса кўрмаяпти, ҳеч нима эшитмаяпти, тагидаги совуқ тошдан бошқа ҳеч нарсани ҳис этмаяпти.

Ётган жойида кафт ва тиззаларига бир амаллаб туриб олган Бильбо бироз эмаклаб туннелнинг силлиқ деворига тақалди. На гномлар, на оркларнинг овози эшитилмоқда. Боши айланган хоббит бу ерга қулаб тушгунча қай томон йўл олишганини фаҳмлай олмаяпти. Назарида тўғри кўринган йўналишни танлаб узоқ эмаклар экан, қўли металли совуқ кичкинагина узукка тегди. Топилмани киссасига солган Бильбо ушбу фурсат ҳаётидаги туб бурилиш эканини хаёлига ҳам келтирмай, муздай ерга ўтирганча ғамгин ўй сурди. Хаёлан қадрдон кулбасида қовурилган гўшт билан тухум еб ўтирганини тасаввур қилди. Ошқозони тамадди қилиб олиш кераклигига боядан буён шама қилаётганини энди тушунди. Қорни очган хоббит ўзини ниҳоятда бахтсиз ҳис этди.

Бильбо нима қилиш кераклигини, нега уни бу ерга ёлғиз ўзини ташлаб кетишганини, нега уни гоблинлар кўтариб кетишмаганини, нима сабабдан боши қаттиқ оғриётганини ҳеч тушуна олмаяпти. Сабаби эса оддий: у юқоридан қоронғи бурчакка йиқилиб, нафаси чиқмай, бировнинг кўзига ташланмай ётган эди.

Бироздан сўнг у киссасидаги трубкасини пайпаслаб топиб, синмаганидан севинди. Тамаки халтасида бир чимдим тамаки ҳам топилди, бу яхши. Бироқ бирор дона бўлсин, гугурт топилмади! Хумор уни ўларча қийнайдиган бўлди-да. Лекин обдон ўйлаб кўриб, гугурт топилмагани яхши бўлганига ишонч ҳосил қилди. Гугурт чақилиб, тамаки ҳиди бурқсийдиган бўлса нима бўлиши Худонинг ўзига аён! Қоронғидан нимадир отилиб чиқиши турган гап. Аммо гугуртнинг йўқлигидан ичи бироз ачишди. Киссаларини яна пайпаслаб чиқар экан, қўли троллар ғоридан ўлжа олиниб, ёнига тақилгани эсидан чиққан ханжар сопига тегди. Хайриятки гоблинлар биқинига тақилган қуролни кўришмади. Бильбо ханжарни қинидан чиқарди. Қурол зулмат ичра хира ёришди.

«Бу ҳам эльфлар меҳнатининг маҳсулоти экан-да, - хаёлдан ўтказди Бильбо. - Модомики ёришар экан, демак, орклар шу яқин ўртада». Хоббит бироз тинчланди. Гоблинларга қарши тилларда достон бўлган уруш учун Гондолинда атайин ясалган қуролга эга бўлиш яхши-да. Бундай қуроллар оркларга ҳайбатли таъсир ўтказишини Бильбо ўз кўзи билан кўрган.

«Изимга қайтай-ми? - фикр юритишни давом этди Бильбо. - Йўқ, ундай қилиш ярамайди. Сўқмоқ йўналишидан оғиб, ён томонда очилган сўқмоқлардан бирортасига бурилай-ми? Бу ҳам бемаъни иш бўлади, чунки қайси йўналиш тўғри эканлигини ўзим ҳам билмайман. Қани, тўғрига юраверайчи».

[Shokir Dolimov]

Хоббит оёққа турди-да, ханжарини олдинга узатиб, бошқа қўли билан девор пайпаслаганча, юраги дукиллаб йўлини давом этди. Тўғри, Бильбо ниҳоятда қийин аҳволга тушиб қолди, лекин шуни унутманг-ки, бундай вазиятда хоббит мен билан сизга нисбатан у қадар қийналмайди. Чунки хоббитлар оддий одамлардан бироз фарқ қилади. Бундан ташқари, гарчи хоббитларнинг уялари чиройли, шинам, қулай, ҳавоси тез-тез алмаштириб бориладиган, гоблинларнинг мана бу туннель-сўқмоқларидан тубдан фарқ қиладиган бўлса-да, сиз билан мендан фарқли ўлароқ, улар ҳар қалай ер остида яшашга, боши билан деворга урилиб, эндигина хушини йиғиб олганига қарамай, ер остида қазилган сўқмоқларда мўлжал олиб юришга мослашган. Хоббитлар шовқин солмай юришади, бекинишни боплашади, йўқотган хушини тез йиғиб оладиган қобилиятга эга бўлиб, жароҳати тез битади. Улар кўтаринки руҳини сақлаб боришлари учун оддий одамлар эшитмаган ёки ўтмишда қолиб, унут бўлиб кетган доно мақол ва маталларнинг битмас-туганмас захирасига эга бўлишади. Шундай бўлса-да, ҳозир мен мистер Бэггинснинг ўрнида бўлишни истамаган бўлар эдим.

Сўқмоқнинг охири кўринмайди. Баъзан йўлдан ўнг ва чап томон бурилган туннеллар учраб бормоқда. Ханжар ёритиб кўрсатган ушбу йўлакларга бош суқиб қарашга журъат этмаган Бильбо бирорта орк ёки бошқа бир қабоҳат сакраб чиқмасдан олдин ўша муюлишлардан тезроқ узоқлашишга ҳаракат қилди. Хоббит ҳеч қаерга бурилмай, тобора пастлаб бораётган сўқмоқ бўйлаб узоқ юрди. Гоҳ-гоҳида учиб ўтаётган кўршапалакнинг қанот қоқишини ҳисобга олмаганда ҳеч қандай товуш эшитилмайди. Бильбо дастлаб кўршапалаклар шовқинидан чўчиб юрди-ю, кўп ўтмай кўникиб қолди. Шу кетганча қанча юргани номаълум-у, лекин мистер Бэггинс жуда чарчади, назарида бир кун ўтиб, эртанги кун ҳам юриб чиққандай бўлди. Наҳотки умрининг охиригача шу йўлдан юраверса.

Шалоп!
Бильбонинг оёғи кутилмаганда сувга тушди. Муздай сув хоббитни руҳан дадиллашиб, хаёлни йиғиб олишга мажбур қилди. Йўлдан чиққан кўлмакми бу, туннелни кесиб ўтган ерости ариғи, ё сирли кўл соҳилими бу, тушунмади. Ханжар деярли ёришмай қўйди, демак хавф йўқ деса ҳам бўлаверади. Турган жойида тек қотган Бильбо атрофга қулоқ тутди: кўринмас томдан чак-чак сув томмоқда. Бошқа ҳеч қандай овоз эшитилмайди.

«Демак бу, тоғости ариғи эмас ҳовуз ёки кўл», - хулоса қилди Бильбо.

Хоббит сувга киришга журъат этмади. Биринчидан, сузишни билмайди, иккинчидан эса, сувда яшайдиган бақакўз қабоҳатлардан қўрқади. Тоғ қаъридаги сув ҳавзаларида ҳанузгача номаълум жирканч жонзодлар – аждодлари бу ерга бурунги замонда келиб қолиб, чиқмай қолиб кетган, оқибатда авлодининг кўзи қоронғиликда кўришга мослашиш учун катталашиб, катталашиб охири ниҳоятда йириклашиб кетган балиқлар ва балиқдан ҳам мудҳишроқ бошқа турдаги жирканч жонзодлар яшайди. Орклар ўзлаштирган ғорлар-у, тоғ ости сўқмоқларида ҳам ҳеч ким билмайдиган жониворлар учрайди. Улар бир замонлар ташқаридан кириб қолиб, шу ерда бекиниб олишган. Айрим ғорлар азалдан бўлиб, орклар уларни бироз кенгайтиришган холос. Даққиюнусдан қолган ғор соҳиблари бурунгидай ҳар томон изғиб, қоронғи бурчаклардаги пистирмаларида ўтирганча ўлжа кутишади.

[Shokir Dolimov]

Тоғ қаъридаги сув ҳавзасида ниҳоятда озғин, танаси силлиқ кекса Голлум яшайди. Бу ерларга у қаерлардан келиб қолгани, ўзи ким бўлгани ёки қанақанги махлуқ эканини тўғрисини айтсам, билмайман. Исми Голлум эканини, танаси зимистондай қоралигини, энсиз башарасида бир жуфт рангсиз йирик кўзи ярқирашини биламан холос. Унинг кичик қайиқчаси бўлиб, йирик ясси оёқ панжаларини икки томонга ташлаб ҳавзаси дарҳақиқат анча кенг, чуқур ва муздай кўлда эшкак сифатида тортганча, сув шапиллатмай, ортиқча шовқин солмай сузиб юради. Ялпоқ идишни эслатадиган бир жуфт кўзи билан топган сўқир балиқни ушбу махлуқ яшин тезлигида ҳаракатланадиган узун бармоқлари ила тутиш ҳавосини олган. Балиқдан ташқари, у, гоблин гўштини ҳам жуда хуш кўради. Бирорта орк тутиб олган куни тоғости дунёсида Голлумдан бахтиёр махлуқ топилмайди. Лекин ўзи огоҳ бўлиб, гоблинларнинг кўзига кўринмасликка ҳаракат қилади. Голлум, одатда, тўдасидан ажраб кўл яқинида ивирсиб юрган оркнинг орқа томонидан ҳамла қилиб, овоз чиқартирмай, маҳкам бўғиб ўлдиради.

Орклар мазкур кўлга нисбатан ғайриихтиёрий совуқ муносабатда бўлишгани боис, сув бўйига камдан-кам ҳолларда келишади. Улар кўлга бир замонлар, мана бу туннелни қазиш ишлари давомида чиқиб қолишган. Сувли тўсиққа дуч келиб, сўқмоқ қазиш ишларини давом этишнинг иложи йўқлигини англагач, бу ерларга келмай қўйишган. Орклар саркорининг кўнгли балиқ гўштини тусаб қолгандагина сув бўйида бирорта гоблин пайдо бўлиб қолиши мумкин. Аксарият ҳолларда Орклар саркори на кўлга юборилган балиқчини, на унинг балиғини кўрар эди.

Голлум кўл ўртасидан бўртиб чиққан силлиқ қоядан иборат оролни ўзига маскан қилиб олган. Ҳозир ушбу қоя устига чиқиб олган махлуқ телескопга ўхшаш хира кўзи билан Бильбони анчадан буён кузатиб ётибди. Бильбо Голлумни кўрмаяпти, Голлум эса оркка ўхшамайдиган жонзодни диққат билан ўрганиб, тутиб ейишга шошмаяпти. Қайиқчасига ўтирган Голлум йўлини, мадорини, ҳатто фикр-мулоҳазаларини ҳам йўқотиб, кўл соҳилига ўтириб олган Бильбо томон сузди.

- Ф-ф-фурсатга ш-шарафлар б-бўлсин, М-малоҳатим м-менинг! - вишиллади Голлум яқинроқ бориб. - Т-тансиқ т-таом к-кутяпти б-бизни! М-маз-зали б-бўлакча, голлм-голлм!

Энтикиб қолган Голлум сўлак ютиб, мудҳиш товуш чиқарди. Айнан мана шу жирканч товуши сабабли Голлум номини олган. Унинг асл исмини гарчи у, ўзини ўзи «Малоҳатим» деб атаса-да, ҳеч ким билмайди.

Вишиллаб, бақрайиб турган бир жуфт хира кўз соҳибини кўрган хоббитнинг ўтакаси ёрилиб, омонатини топшириб қўйишига сал қолди.

- Сен кимсан? - ўдағайлади у, ханжарни иккала кўз ўртасига узатиб.

- Ў-ўзи-чи? Ў-ўзи ким, М-малоҳатим? - вишиллади Голлум.

Гаплашгани шериги бўлмагани учун Голлум ҳамиша ўзига ўзи мурожаат қилиб келган. Ҳозир у ўлжани егани эмас, унинг кимлиги ёки нималигини билиш мақсадида яқинлашди. Қорни оч бўлганда у дастлаб Бильбога чанг солган, шундан сўнггина кимлигини вишиллаб сўраган бўлар эди.

- Мен мистер Бильбо Бэггинс бўламан. Гномларни, сеҳргар шеригимни йўқотиб қўйдим. Ўзим ҳам қаердалигимни билмайман, умуман айтганда, билишни ҳам истамайман. Бу ердан тезроқ чиқиб кетишни исташимни биламан холос.

- Қ-қўлидаги н-нима? - сўради Голлум, кўзига ёқимсиз кўринган ханжарга имо қилиб.

- Гондолинда болғаланган шамшир!

- Э-эшитдинг-ми?! - пичирлади Голлум ва хушмуомала оҳангда давом этди: - Б-балким ў-ўтириб, с-суҳбатини о-оларсан, М-малоҳатим? Т-топишмоқ м-масаласига қ-қандай қ-қарар э-экан у? Ё-ёқтирар?

[Shokir Dolimov]

Голлум ўзини хайрихоҳона тутишга уринмоқда. Ҳар қалай шамшир ва унинг соҳиби ҳақида кўпроқ маълумот олгунча, ёлғиз ўзи келгани, гўштини ҳақиқатан ҳам ейиш мумкинлигини, ўзининг қорни очган-очмаганини аниқлаб олиши керак. Хаёлига келган нарса – топишмоқ бўлди. Топишмоқ айтиб, биров берган топишмоқ жавобини топиш – Голлумнинг бир замонлар чиройли уйчаларда ўтирган ажойиб митти махлуқлар билан ўйнаган ягона ўйини бўлган. Ўша кезларда жамики дўстларини йўқотган, бадарға қилиниб, чуқур-чуқурга, тоғ қаърига бекинган.

- Маъқул, - деди Бильбо, у ҳам рўпарасидаги жонивор ҳақида кўпроқ нарса, хусусан, унинг ёлғиз ўзи келгани, табиатан ёвуз эмаслиги, гоблинлар билан дўст тутиниш-тутинмаслигини билиб олишга аҳд қилиб. - Ўзинг бошла, - тез қўшимча қилди у, хаёлига бирон-бир топишмоқ келмай.
Голлум вишиллай кетди:

Ўқ илдизи йўқ, теракдан баланд,
Чўққилари булутга соладир соя
Йиллар оша юқорилаб, кўтарилади у,
Қани айтчи, борми бир ғоя?

- Бундан осони йўқ, - деди Бильбо. - Тоғ-у, бу.

- Ў-ўйлаб ў-ўтирмай т-топганини қ-қаранг-а! У-ундай б-бўлса, б-беллашамиз. А-агар М-малоҳатим с-сўраса-ю, а-анави ж-жавобини т-топа олмаса, б-биз у-уни п-паққос т-туширамиз. А-агар а-анави с-сўраса-ю, б-биз т-топа о-олмасак, м-майли, и-илтимосини б-бажо а-айлаймиз, к-келишдик-ми? Й-йўл к-кўрсатамизми, у-унга, М-малоҳатим м-менинг?

- Розиман, - деди Бильбо, бировга ем бўлишдан сақлаб қоладиган топишмоқ ўйлаб топишга уриниб, - Эшит:

Қўшни дўнгликларда тизди саф ўттизта оқ от
Пешвоз чиқиб югуришар, йўлга чиқма, четда қот.
Елиб келар оқ отлар, уч-учгача етишиб,
Боз узоқ кетишар, бир-биридан қочишиб.

Бильбонинг топгани шу бўлди. Бировга ем бўлиш истиқболи дурустроқ фикр юритишга тўсқинлик қилмоқда. Унинг топишмоғи қадимдан маълум бўлиб, Голлум жавобини сиз билан мендай яхши билади, албатта.

- Т-тўкилиб б-битган т-тишлар! - вишиллади Голлум. - Т-тиш, М-малоҳатим менинг, т-тиш! А-атиги о-олти д-дона қ-қолди. Э-энди а-анави э-эшитсин и-иккинчи т-топишмоқимизни:

Овози йўқ, хўп бақирар,
Тиши йўқ қаттиқ тишлар,
Қаноти йўқ учади,
Томоқсиз-у, увлайди.

- Бир дақиқа! - бақирди, миясида «биз уни паққос туширамиз» сўзлари янграётган Бильбо.

Ўхшаш топишмоқни бир вақтлар эшитган. Хотирасига зўр берган хоббит ўзи учун кутилмаган тарзда бақириб юборди:

- Шамол! Ҳа, шубҳа йўқ-ки, бу шамол!

У ўзидан шунчалик мамнун бўлдики, кейинги топишмоқни ўзи тўқиди:

Осмон гумбазидан йирик бир кўз мўралар
Унга ўхшаш кўз эса далада тик мўлтирар.
Дер каттаси тепада нигоҳин мамнун тикиб:
«Пастдаги менинг укам – қолади кулиб боқиб!»

[Shokir Dolimov]

- Ж-жим...
Голлум тоғ қаърида шу қадар узоқ яшаб келмоқдаки, хоббит айтган нарсани аллақачон унутиб бўлган. Қабиҳ махлуқ беллашувда ютқизганига умид боғлаган Бильбо янглишди. Голлум узоқ ўтмишни, бувиси билан бирга Дарё соҳилида қазилган уяда яшаган даврини эслади.

- Ж-жим, - яна вишиллади Голлум, - қ-қуёш б-билан к-кунгабоқар ҳ-ҳақида г-гапирди у, М-малоҳатим.

Ер устида кечадиган ҳаётнинг ўрта-миёна топишмоқлари Голлумнинг жонига тегди. Мазкур топишмоқлар унга ҳозиргидай жирканч бўлмаган, танҳо яшамаган, бировдан бекинмаган кунларини ёдга солди. Кайфияти бузилган махлуқ қорни очганини ҳис этди. Шу боис, бу гал у илмоқли савол беришга аҳд қилди.
- К-кейинги т-топишмоқни э-эшитсин анави, - амр этди у:

Кўзга кўринмас, қўлга илинмас, эшитилмас ҳеч қандай саси.
Ёйилган у бутун дунёга – совуқ юлдузларнинг қора макони.
Ундадир ибтидо, хотима унда, оламга вожибдир муқаррар ҳукми.

Голлумнинг бахтига қарши Бильбо эшитган ушбу топишмоқни. Ҳар қалай, топишмоқ жавоби унинг атрофини қамраб олган.

- Қоронғилик! - ўйланиб ҳам ўтирмай жавоб берди у ва шу заҳоти жиддийроқ топишмоқ ўйлаб топиш учун вақт чўзиш мақсадида хаёлига келган биринчи саволни берди:

На қулф бор унда, на зулфин, эшиксиз бир уй,
Нима у, ичи тўла хазина-ю, олтин ёмби, вуй?!

Сийқаси чиққан саволлардан бири деб билган Бильбо ушбу топишмоқни сал бошқача сўзлар воситасида ифода этди холос. Бироқ Голлум учун кутилмаганда жуда мураккаб топишмоқ бўлиб чиқди.

Ҳуштак чиқариб нафас олаётган махлуқ вишиллаб, ҳарсиллаб, топишмоқ жавобини топишга кўп қийналди.

- Хўш, борми жавоб? - сўради тоқати тоқ бўла бошлаган Бильбо. - Сендан чиқаётган товушларга қараганда «қайнаётган чойнак» дея жавоб бермоқчисан шекилли? Адашасан.

- Ў-ўйлашга в-вақт б-берсин, а-анави, в-вақт б-берсин б-бизга, М-малоҳатим.

Бильбо, ўйлаб кўришга етарлича вақт берди.

- Хўш? - такрорлади у. - Жавобини айт.

Шунда Голлум болалигини, қуш инидан тухум ўғирлаб, Дарё соҳилида ўтирганча бувисига тухум сўришни ўргатганини эслади.

- Т-тухум, - пишиллади махлуқ. - Т-тухум. Э-энди а-анави э-эшитсин:

Ҳавосиз макон уйи, танаси иссиқ эмас.
Сувда бўлиб чанқови ҳеч ҳам босилмас.
Овози йўқ, ур кўтариб миқ этмас,
Тангаси бор, лек тангадек жирингламас.

[Shokir Dolimov]

Голлум ушбу топишмоқ жавобини топиш жуда осон кечади, деган хаёлга борган эди. Бильбонинг тухумга доир топишмоғи ҳақида фикр юритар экан, миясига мураккаброқ савол келмади. Бироқ шўрлик Бильбога бу топишмоқнинг жавоби йўқдай туюлди. У ҳамиша сув билан боғлиқ масалалардан нари бўлишга ҳаракат қилган. Сиз топишмоқ жавобини биласиз, ё фаҳмлаб бўлдингиз, албатта. Чунки сиз барча қулайликлар муҳайё этилган жойда ўтирибсиз ва ҳозир сизни ҳеч ким паққос туширмоқчи эмас.

Бильбо бир-икки марта томоқ қириб кўрди-ю, топишмоқ жавоби миясига келмади.

Саволи кутилмаганда мураккаб чиққанидан мамнун Голлум завқ-ла ҳуштак чалиб, ўзига ўзи мурожаат қилди:

- Қ-қизиқ, г-гўшти м-мазалимикан, и-ишқилиб? Ш-ширали, қ-қарсилдоқмикан?

- Бир дақиқа, - деди Бильбо, Голлумнинг бақрайиб турганини кўриб. - Яна бироз. Мен сенга вақт берган эдим, ўйлаб кўришинг учун.

- Т-тезлашсин, а-анави т-тезлашсин! - деди Голлум, қайиқчасидан тушиб, Бильбога яқинроқ борар экан.

Унинг ўргимчак оёғига ўхшаш чўп-устухон панжаси сувга тегиши билан ҳурккан кўл балиқларидан бири сувдан отилиб чиқиб, Бильбонинг оёғи остига келиб тушди.

- Вой мунча совуқ унинг танаси, елимшак, силлиқ! - хитоб қилди Бильбо ва шу заҳоти миясига ялт этиб келган фикрдан бақириб юборди: - Балиқ! Балиқ! Топишмоқ жавоби – балиқ!
Голлум хафа бўлди.

- Энди бунисини эшит, - навбатдаги топишмоғини бидирлай кетди Бильбо, гарчи ушбу саволи ҳам ўнгмаган бўлса-да:

Оёқсиз бир оёқда, икки оёқ уч оёқда,
Топилди тўртта оёқ, келиб югуриб,
Оёқсизни олди-да, қочди қутулиб.

Голлум қайиғига қайтиб, фикр юритишга мажбур бўлди. Таъкидлаб ўтмоқ жоизки, ушбу топишмоқ бемаврид бўлди. Бошқа вазиятда Голлум эҳтимол хўп ўйланган, жавобини топа олмай, охири таслим бўлар эди ҳам. Лекин ҳозир, балиқдан гап очилган экан, «оёқсиз» нарса балиқ эканлигини тез фаҳмлади. Қолгани эса унга ўз ўзидан аён бўлди: оёғи йўқ балиқ бир оёқли стол устида, икки оёқли инсон уч оёқли курсида ўтириб балиқ емоқда. Кутилмаганда пайдо бўлиб келган мушук балиқни ўмариб кетди.

Голлум хоббитнинг ақли етмай, даҳшатга тушишга мажбур қиладиган савол бериш вақти етди, деган хаёлга борган кўринади.
- Э-энди қ-қулоқ с-солсин у, - деди топишмоқ жавобини айтган Голлум:

Гир атрофда бор нарса:
Гул, ҳайвон, оддий коса,
Амри ила йўқ бўлар,
Тоғлардан толқон қолар.

Пўлатнинг қаттиқлиги,
Давлатнинг пухталиги,
Чўт эмас унга асло,
Еб тўймас йиллар аро.

Шўрлик Бильбо бир четга ўтириб, ўзи билган-эшитган махлуқлар, таъвия-ю, алвастиларни бир четдан эслаб чиқди. Бироқ уларнинг бирортаси ҳам бундай мудҳиш ишларни бирданига бажаришга қодир эмас. Топишмоқ жавоби махлуқ эмаслигини фаҳмлаб турибди-ю, мияси ишлашдан бош тортяпти. Хоббит саросимага тушиб қолди, бундай ҳолат эса фикр юритишга ҳамиша халал бериб келган.

[Shokir Dolimov]

Голлум оёғини қайиқдан сувга тушириб, қирғоқ томон одимлади. Унинг хира ёришиб кўринаётган кўзи хоббитга яқин келмоқда... «Менга бироз вақт бер! Вақт бер!» дея қичқирмоқчи бўлган Бильбонинг тили танглайига ёпишиб қолгандай бўлиб, фақат

- Вақт! Вақт! - дея олди холос.

Бильбони тасодиф қутқариб қолди. Чунки «Вақт!» топишмоқ жавоби бўлиб чиқди. Голлумнинг умиди яна пучга чиқиб, ғазаби қайнади, ўйин жонга тегиб, қорни очганини ҳис этди. Бу гал у қайиққа қайтмай, қоронғиликка, Бильбонинг ёнига жойлашиб ўтирди. Бундан тамомила эсанкираб қолган Бильбо фикр юритиш қобилиятини йўқотиб қўйди.

- Э-энди а-анави с-сўнгги с-саволини б-беради, М-малоҳатим м-менинг! - вишиллади Голлум. - Б-берадиган б-бўлса б-берсин с-саволингни, к-кутяпмиз!

Турқи совуқ, силлиқ танаси ҳамиша нам, жирканч қабоҳат ёнида ўтириб, тинмай туртаётгани, чимдилаб, силаётгани учун бўлса керак, Бильбо нима дейишни билмай, қичиниб тураверди.

- С-саволингни б-бер, с-сўра! - талаб оҳангида вишиллади Голлум.

Бильбо ўзини чимдилаб кўрди, ҳамма жойини пайпаслади, ханжарининг дастасини маҳкам сиқди, қўлини киссасига солиб ҳам кўрди. Чўнтак ковлар экан, қўли боя туннелда топиб олган узукка тегиб кетди.

- Киссамдаги нима? - сўради у овоз чиқариб.

Бу саволни у ўзига ўзи берган эди, аммо Голлум унинг гапини топишмоқ сифатида эътироф этиб, вужудини кучли ҳаяжон қамради.

- Т-тирриқилик! - вишиллади махлуқ. - К-киссасида н-нима б-борлигини с-сўраши ғ-ғирт н-ноинсофлик, ш-шундай э-эмасми, М-малоҳатим?

Нима қилиб қўйганини фаҳмлаган Бильбо бошқа топишмоқ ўйлаб топа олмаслигини билиб, саволини янада баландроқ овозда, янада қатъийроқ оҳангда такрорлади:

- Киссамдаги нима?

- Ж-жим, - ўшқирди Голлум, - У-учта и-имкон б-берсин б-бизга а-анави, а-акс ҳ-ҳолда т-тирриқлик б-бўлади б-бу.

- Маъқул! Бошла! - деди Бильбо.

- Қ-қўлми? - сўради Голлум.

- Нотўғри, - жавоб берди, қўлини киссасидан вақтида чиқарган Бильбо. - Яна бир уриниб кўр!

- Ж-жим! - пишқирди ҳаяжони кучайиб бораётган Голлум, киссасида олиб юрадиган нарсаларни, хусусан: балиқ суяги, гоблин тиши, чиғаноқ, учар сичқон қанотининг илгаги, тирноқ ўткирлаш учун қайроқ тош ва шу каби чиқиндиларни бирма-бир эсга олиб, хоббитнинг киссасида қайси бири бўлиши мумкинлигини фаҳмлашга уринди. - П-пичоқ! - деди ниҳоят у, истар-истамас.

- Топа олмадинг! - севиниб кетди Бильбо, пичоғини яқинда йўқотиб қўйганини эслаб. - Сўнгги имконинг қолди!

Голлум тухум ҳақидаги топишмоқдан кейин анча мушкул аҳволда қолди. Вишиллаб, пишиллаб, ҳар томон сўлак сачратаётган махлуқ танасини олд ва орқага тебратганча ўтирди, тиришиб-буришди, ётиб биланглади, лекин сўнгги жавобни беришга ҳеч журъат эта олмади.

- Хўш? - шоширди Бильбо. - Кутяпман!

Хоббит ўйин нима билан якунланишини хаёлига келтиришдан қўрқаётган бўлса ҳам, ўзини дадил тутмоқда, бардам ва қатъий ишонч кайфиятида бўлишга уринмоқда.

- Вақт бўлди! - эълон қилди у ниҳоят.

- Ч-чилвир ё-ёки ҳ-ҳеч н-нарса й-йўқ, б-бўм-б-бўш, - чийиллади Голлум.

У нотўғри иш тутди – бир эмас, иккита жавоб вариантини айтди.

- Униси ҳам, буниси ҳам эмас, - деди Бильбо енгил тортиб.

[Shokir Dolimov]

У шу заҳоти оёққа қалқиб, бели билан қояга суянди-да, қиличини олдинга узатди. Топишмоқ ўйини қадимий ўйинлар жумласига кириб, муқаддас саналишини, ҳатто ёвуз махлуқлар ҳам ушбу ўйинда муғомбирлик қилишга журъат этишмаслигини Бильбо билади, албатта. Аммо хоббит мана бу силлиқ махлуққа ишонмайди: чорасиз қолган махлуқ ҳар қандай ишга қўл уриши мумкин. Ҳар қандай баҳонаи важ билан келишув шартларига хиёнат қилиши мумкин. Тўғрисини айтганда эса, сўнгги топишмоқ, ўйиннинг азалий қоидаларига мувофиқ, топишмоқ ҳам эмас эди аслида.

Аммо Голлум ҳозирча Бильбога ҳамла қилаётгани йўқ. Хоббитнинг қўлидаги қуролни кўриб, алланима пичирлаганча тек титраб ўтирибди. Ниҳоят Бильбонинг сабр косаси тўлди.

- Хўш, ваъдага вафо қани? - деди у. - Вақтим тиғиз, шошяпман. Сен йўл кўрсатишни ваъда қилган эдинг менга – кўрсат энди!

- Ч-чиндан ҳ-ҳам в-ваъда қ-қилган э-эдик-ми б-биз у-унга, М-малоҳатим м-менинг? Ж-жирканч Б-бэггинсни т-ташқарига ч-чиқариб қ-қўйишимиз к-керакми э-энди? В-ваъда қ-қилган б-бўлсак, қ-қилгандирмиз. Л-лекин у-унинг и-ифлос к-киссасида н-нима б-борлигини б-илмоқчимиз. Ч-чилвир й-йўқ, а-аммо к-кисса б-бўш ҳ-ҳам э-эмас, б-бўш э-мас, голлм!

- Киссамда нима борлиги билан энди ишинг бўлмасин, - деди Бильбо. - Ваъда қилган эдингми, сўзингда тур.

- Д-дарғазаблигини, ш-шошаётганини қ-қаранг, М-малоҳатим м-менинг, - вишиллади Голлум. - Б-биз т-туннеллар б-бўйлаб с-секин-а-аста ю-юрамиз. Б-бунинг у-учун б-биз у-уйимизга б-бориб, н-ниҳоятда м-муҳим б-бир н-нарсани о-олиб ч-чиқишимиз к-керак. А-анави шу е-ерда к-кутсин.

- Ундай бўлса зинғилла! - буюрди Бильбо, Голлумдан қутулаётганидан севиниб.

Унинг фикрича, Голлум қочиб, қайтмаслик учун баҳона қидирмоқда. Тўғрисини айтганда, хоббит шунга умид қилмоқда. Бироқ нималар деб вайсапти у? Қанақанги муҳим нарса сақланар экан оролдаги уйида?

Бильбо янглишди. Голлум аслида қайтиб келмоқчи. Ҳозир у жуда оч ва дарғазаб. Ушбу сержаҳл, бенаво махлуқнинг миясида қандайдир режа туғилганига шубҳа йўқ.

Кўл ўртасидаги хоббит билмайдиган оролда Голлум ҳар хил бемаъни нарсаларини сақлайди. Бироқ бундан ташқари, Голлум ўз оролида ниҳоятда фойдали, жуда чиройли ва сеҳрли буюмини ҳам сақлайди. Бу заргарлик буюми бўлиб, олтиндан ясалган қимматбаҳо узукдир!

- Т-туғилган к-кунимга б-берилган с-совға, - пичирлади у, рўшноликсиз ўтадиган узундан-узоқ кунларда пичирлаб ўтирадиган одатига кўра. - А-ана ў-ўша н-нарса к-керак ҳ-ҳозир б-бизга, к-керак б-бизга!

Гап шундаки, ушбу буюм оддий заргарлик буюми бўлмай, сеҳрли кучга эга узукдир: ким уни бармоғига тақса, танаси кўринмайдиган бўлиб қолиб, қуёшли кундагина хира кўланкасини илғаш мумкин холос.

Голлум ушбу узукни «Туғилган кунимга берилган совға» деб ёки ўзига ўзи қўйиб олган «Малоҳатим менинг» номи билан атайди. Ҳа, бу узукни Голлум ўзиники деб билади ва шундай деб атайди, лекин юқорида, ёруғ дунёда, бундай узуклар кўп бўлган ўша узоқ замонларда ушбу буюмни у қандай қилиб қўлга киритганини ҳеч ким билмайди. Узукка сеҳрли куч бағишлаган уста заргар – Узуклар ҳукмдорининг ўзи ҳам бундан бехабар бўлса керак.

[Shokir Dolimov]

Голлум бир замонлар тоғ остига қўлда узук билан келган. Дастлаб у узукни бармоғига тақиб юрди. Вақт ўтиб узук унинг бармоғини чўзиб юборди. Шундан сўнг узукни қопчага солиб, бўйнида осиб юрадиган бўлди. Лекин узук унинг бўйнини шилиб ташлади. Сўнгги вақтда эса хазинасини ўзига маскан қилиб олган оролдаги тош остида сақлайдиган, жойида турганини вақти-вақти билан текшириб борадиган бўлди. Голлум узукни камдан-кам ҳолларда: хазинаси билан айрилиқда яшашга тоқат қолмаган фурсатда (узук ўз эгасини ўзига тортадиган кучга эга бўлса керак) ёки қорни роса очиб, балиқ меъдага теккан, кўнгли гўшт тусаган дамларда тақади. Шундай пайтда у қоронғи туннель-сўқмоқлар бўйлаб юқорига, тўдадан ажралиб, ёлғиз юрган орк овига чиқади. Голлум баъзан машъала ёритган жойларни кўздан кечиришга журъат этади. Ёруғликдан қамашиб оғриган кўзини қисиб олади-ю, лекин батамом хавфсиз бўлади! Ҳа, узук унинг мутлақ хавфсизлиги таъминлаган. Уни ҳеч ким кўрмайди, ҳеч ким сезмайди. Фурсатдан фойдаланган Голлум четга чиқиб қолган гоблинлардан бирини маҳкам бўғиб, нари тортади.

Бильбога дуч келишдан атиги бир неча соат олдин Голлум узук тақиб, орк боласини чирқиллатганча тутиб келган эди. Ўша ўлжадан суякли уч-тўртта бўлак қолган бўлса-да, Голлумнинг кўнгли янги гўшт тусаб қолди.

- М-мутлақ х-хавфсиз б-бўламиз, - пичирлади Голлум, ўзига ўзи. - У б-бизни к-кўрмайди, т-тўғрими, М-малоҳатим? Й-йўқ, к-кўрмайди. Ж-жирканч қ-қиличи б-бизга х-хавф с-солмайди, й-йўқ, с-солмайди.

Ёвуз ниятли махлуқ қайиғи томон одимлаб, сув шапиллатганча қоронғиликда гум бўлди.

Бильбо уни қайта кўрмасликка умид қилди-ю, шунга қарамай бироз кутишга аҳд қилди. Голлум қанчалик жирканч бўлмасин, йўл кўрсатмас экан, Бильбо бу ерлардан мустақил чиқиб кетишни тасаввур ҳам қила олмайди.

Кутилмаганда қаттиқ чинқириш янграб, Бильбонинг эти жимирлашиб кетди. Зимистон қаъридан Голлумнинг йиғлаб сўкинаётгани эшитилди. Махлуқ ўз оролчасини титкилаб, афтидан, кутилган натижага эришмади.

- Қ-қани у? Қ-қаёққа г-гум б-бўлди? - эшитди Бильбо Голлумнинг йиғисини. - Й-йўқолибди, М-малоҳатим й-йўқолибди! О, М-малоҳатим м-менинг! Ш-шўримиз қ-қурсин, н-нега т-толемиз б-бунча п-паст б-бўлмаса! Й-йўқолибди, М-малоҳатим й-йўқолибди!

- Нима гап? - сўради Бильбо бақириб. - Нимангни йўқотиб қўйдинг?

- С-сўрамасин б-биздан у! Ҳ-ҳеч н-нарса с-сўрамасин! - чинқирди Голлум. - Анавининг иши бўлмасин, голлм, голлм!

- Мен ҳам йўқолиб қолганман! - бақирди тоқати тоқ бўлган Бильбо. - Топилишни истайман. Беллашувда ютдим, мағлуб бўлсанг, ёрдам беришни ваъда қилган эдинг. Энди кел бу ёққа, менга йўл кўрсат. Кейин қидираверасан йўқотган нарсангни!

Голлум қанчалик бебахт бўлмасин, Бильбо унга ҳамдард бўла олмайди. Боз устига, ҳозир Голлумга керак бўлаётган буюм хайрли нарса эканлигига ҳам шубҳа туғилди.

- Бу ёққа кел! - янада баланд бақирди Бильбо.

- Й-йўқ, й-йўқ, к-кутсин, М-малоҳатим м-менинг! - вишиллади Голлум. - Я-яна б-бироз қ-қидирамиз. Й-йўқолди, М-малоҳатим й-йўқолди!

- Сўнгги саволга жавоб бера олмадинг, ютқаздинг, энди эса ваъдага вафо қилишинг керак! - ўзиникини маъқуллаганча қичқирди Бильбо.

- С-сўнгги с-савол! - такрорлади Голлум. - Ч-чўнтагида н-нима б-бор, а-анавининг? А-айтсин! О-олдин а-айтсин!

[Shokir Dolimov]

Умуман айтганда саволнинг жавобини айтмасликка сабаби йўқ эди Бильбонинг. Боз устига Голлумнинг зеҳни ўткир чиқиб, саволнинг жавобини ўзи фаҳмлаган кўринади. Бу табиий, албатта, ахир Голлумнинг фикр-хаёлини узоқ йиллардан буён мана шу ягона буюм эгаллаган, биров уни ўғирлаб кетиши мумкинлиги махлуқни даҳшатга солган! Лекин хоббитнинг тоқати тоқ бўлди. Ўйинни, гарчи хавфли таваккалликка йўл қўйган бўлса-да, ҳалол ютди. Ҳозир Бильбо мана бу эзмаликдан жуда ранжимоқда.

- Топишмоқ жавоби айтилмайди, топилади, - эътироз-ла пўнғиллади хоббит.

- Т-топишмоқ э-эмас, с-савол э-эди у, с-савол э-эди, М-малоҳатим! - жавоб берди Голлум.

- Модомики биз оддий савол-жавобга ўтган эканмиз, биринчи бўлиб мен сўрадим, - деди Бильбо. - Нимангни йўқотиб қўйдинг? Хўш, гапир!

- Ч-чўнтагида н-нима бор, анавининг?

Тобора баланд вишиллаётган Голлумнинг кўзи яшил тусда шу қадар кучли ярқирадики, соҳилда турган Бильбога бир жуфт фонусдай кўринди.

- Нимангни йўқотиб қўйдинг? - такрор сўради хоббит.

Оролини тарк этиб, қайиғида шашт-ла сузиб келаётган Голлумнинг яшил рангда ёнаётган кўзи яқинлашмоқда. Унинг ёвуз қалбида пайдо бўлган шубҳа тобора кучайиб, ғазаб оловига айланмоқда. Қирғоқ томон қутуриб кетгандай сузар экан, Бильбонинг қўлидаги қилич кўзига кўринмаяпти, ҳозир у хоббитнинг жонини суғуриб олиш, танасини бурда-бурда қилиб ташлашга тайёр.

Нима сабабдан жирканч махлуқ бундай ҳолатга келганини Бильбо тушунмади-ю, лекин ҳаммаси тамом бўлгани, ҳозир Голлум келиб, уни ўлдиришини аниқ англади. Тескари ўгирилган хоббит келган изига қайтди, югурар экан туннелнинг қўли билан пайпаслаётган деворига яқин борди. Орқада эса Голлумнинг қайиқдан сувга шалоплаганча сакраб: «Ч-чўнтагида н-нима бор, анавининг?» - дея баланд пишқиргани эшитилди.

- Дарҳақиқат, чўнтагимдаги нима ўзи? - хаёлан такрорлади Бильбо.

Ҳаллослаб қолган хоббит югуришдан тўхтаб, чап қўлини киссасига солди. Совуқ узук ўзидан ўзи сирпаниб унинг бармоғига тақилди. Анави мурдор қабоҳатнинг пишиллаши яқиндан эшитилиб, ортга ўгирилган Бильбо махлуқнинг яшил фонусни эслатган бир жуфт кўзини кўрди. Даҳшатдан ақл-хушини йўқотган шўрлик хоббит қочишга уринди-ю, қоқилиб тошлоқ ерга йиқилди. Ялтираётган қиличи эса тагида қолди. Бу вақтга келиб деярли қувиб етган Голлум Бильбога эътибор қилмай, сўкиниб, йиғлаганча тўғрига югуриб ўтди. Хоббит бирон нима қилишга, на нафас ростлаш, на оёққа туриш ва на қиличини жангга ҳозирлашга улгурди.

Бу қанақаси бўлди? Голлумнинг кўзи қоронғиликда яхши кўради. Мана ҳозир ҳам Бильбо зимистонда анави бадкирдорнинг кўзидан чиқаётган шуъла изини кўриб турибди. У базўр оёққа туриб қилични қинига солди-да, Голлумнинг изидан аста каловланди. Бошқа нима ҳам қилсин, кўлга қайтмайди-ю, ҳар қалай. Ажаб эмас бу касофат ўзи билмаган ҳолда Бильбони рўшноликка олиб чиқса.

- М-манфур, ж-жирканч, м-манфур Б-бэггинс! - пичирламоқда Голлум. - Й-йўқолди! Ч-чўнтагида н-нима б-бор у м-маразнинг? Ф-фаҳмлаяпмиз, М-малоҳатим м-менинг, ф-фаҳмлаяпмиз. Б-бэггинс т-топиб о-олган у-уни, т-туғилган к-кунимга б-берилган с-совғани!

[Shokir Dolimov]

Бильбо Голлумнинг сўзларига диққат билан қулоқ солди. Гап нимада эканлигини ниҳоят ўзи ҳам фаҳмлагандай бўлди, қадамини тезлатиб, Голлумни қувиб етди-да, хавфсиз масофа сақлаган ҳолда ортидан эргашиб борди. Бадкирдор эса оёқ панжаларини тап-тап қўйганча атрофга аланглаб кетмоқда. Бильбо буни деворга тушаётган хира шуъладан пайқамоқда.

- Т-туғилган к-кунимга б-берилган с-совғани-я! - йиғлади Голлум. - Ё-ёвузлик! Қ-қандай қ-қилиб й-йўқотиб қ-қўйдик у-уни, М-малоҳатим? Ҳ-ҳа, м-мана э-энди т-тушунарли. С-сўнгги б-бор у-ушбу й-йўлакда а-анави ж-жирканч ч-чийилдоқнинг ж-жиғини у-узганимизда т-тушиб қ-қолган. Ю-юз й-йилларча б-бирга б-бўлиб, шу б-бугунга к-келганда б-бизни т-ташлаб к-кетди-ми?! Й-йўқолди, ў-ўғирлашди, голлм!

Голлум кутилмаганда тўхтаб, ерга ўтирди-да, қаттиқ ҳўнграб юборди. Унинг ҳуштак чалгандай бўлиб, қулқуллаб, пиқ-пиқ товуш чиқариб йиғлаётганини эшитиш юришдан тўхтаб, деворга қапишиб олган Бильбога қийин кечиб, ачинди. Бироздан сўнг Голлум йиғидан тўхтаб, афтидан ўзи билан ўзи баҳслашмоқда, шекилли, яна пўнғиллай кетди.

- Қ-қидириш б-бефойда. Б-бугун б-борган ж-жойларимизнинг б-барини э-эслай о-олмаймиз. Б-бу е-ерда й-йўқ у. Қ-қидиришнинг ҳ-ҳожати й-йўқ. С-совғам а-анави Б-бэггинснинг к-киссасида. Я-ярамас о-олғир т-топиб о-олган уни, и-ишончимиз к-комил, - деди Голлум. - Й-йўқ, М-малоҳатим м-менинг, б-биз ш-шундай деб т-тахмин қ-қиляпмиз х-холос. Т-токи ў-ўша м-маразни т-тутиб, ж-жирканч ж-жиғини э-эзиб ў-ўлдирмас э-эканмиз, б-буни ҳ-ҳеч қ-қачон б-била о-олмаймиз. Т-туғилган к-кунимга б-берилган с-совғамнинг х-хусусиятларини б-билмайди-ю, а? Ш-шунчаки, к-киссасига с-солиб ю-юрибди х-холос уни, у-узоққа к-кета о-олмайди. Л-лекин к-кўздан ғ-ғойиб б-бўлди-ю м-мана, с-суллоҳ м-махлуқ. Бу е-ердан ч-чиқиб к-кетиш й-йўлини б-билмайди у, б-буни ўзи а-айтди б-боя. Т-тўғри, а-айтди, л-лекин у ж-жуда у-устомон. Т-топишмоқининг ж-жавобини а-айтмади, М-малоҳатим. Ч-чўнтагидаги н-нарса н-нималигини а-айтмади. Б-бу е-ерларга к-кира о-олган э-экан, д-демак ч-чиқиш й-йўлини ҳ-ҳам т-топади. О-орқа э-эшик т-томон қ-қочган б-бўлса к-керак. Д-демак, у-унинг и-изидан б-боришимиз д-даркор. Ў-ўша е-ерда у о-оркларнинг қ-қўлига т-тушади. Б-биз ҳ-ҳам у-улардан қ-қўрқамиз. А-анави м-мараз ч-чиқиб к-кета о-олмайди у е-ердан, М-малоҳатим м-менинг. А-агар б-бизнинг х-хазинамиз у-унда б-бўлса, г-гоблинларнинг қ-қўлига т-тушиши м-муқаррар. Г-гоблинлар эса т-туғилган к-кунимга б-берилган с-совғамнинг х-хусусиятларини т-тез ф-фаҳмлаб о-олишади. К-кейин б-биз ҳ-ҳеч қ-қачон х-хавфсиз б-бўла о-олмаймиз, ҳ-ҳеч қ-қачон, голлм! О-оркларнинг б-бирортаси б-бармоғига т-тақса, г-гум б-бўлиб, к-кўзга к-кўринмайди. Ў-ўша ҳ-ҳолатда бу е-ерга к-келса, б-биз уни к-кўрмаймиз, к-кўзимиз қ-қанчалик ў-ўткир б-бўлмасин, уни и-илғай о-олмаймиз. К-кўринмас о-орк ў-ўғринча п-писиб к-келиб б-бизни т-тутади, голлм, голлм! Б-бас қ-қил в-вайсашни, М-малоҳатим. Ш-шошилайлик. А-агар Б-бэггинс ў-ўша т-томон к-кетган б-бўлса, у-унга е-етиб о-олишга у-улгуришимиз л-лозим. К-кетдик. Ҳ-ҳеч қ-қанча қ-қолмади! Т-тез б-бўлайлик!

Голлум худди биров улоқтириб юборгандай ирғиб туриб, жуда тез одимлай кетди. Бильбо энди кўп нарсаларни англаб етган бўлса ҳам Голлумнинг ортидан эҳтиёткорлик-ла эргашди. Муҳими энди яна қоқилиб йиқилмай, шовқин солмай юришдир. Унинг миясида янги умид билан ҳайрат уйғунлиги уюрма каби гир айланмоқда. Аниқланишича, у топган узук сеҳрли бўлиб, бармоғига таққан киши кўринмас бўлиб қолади! Бильбо ўхшаш нарсалар ҳақида эски эртакларда ўқиган албатта, лекин бундай узукни шахсан ўзи топиб олганига бовар қила олмаяпти. Ишониш осонми, қийинми, бироқ Голлум фонусга ўхшаш кўзи билан Бильбони кўрмай, ёнидан ўтиб кетгани аниқ.

Икковлон тинмай югурмоқда: Голлум оёғи билан шап-шап этиб, вишиллаб сўкинганча олдинда, Бильбо эса ҳақиқий хоббитга хос тарзда шовқин солмай орқада келмоқда. Кўп ўтмай, икки томонга очилиб борган сўқмоқ-йўлаклар учрай бошлади. Уларни Бильбо кўл томон кетаётганда кўрган эди. Голлум ушбу йўлакларни санай кетди: «Ч-чапда б-биринчиси, ў-ўнгда б-биринчиси. Х-хўш, ў-ўнгда и-иккинчи, ч-чапда и-иккинчи, х-хўш, х-хўш».

Санаб борар экан, Голлумнинг қадами секинлашиб, овози йиғламсирагандай эшитилди. Тўғри-да, ахир у, ўз макони бўлмиш сув ҳавзасидан анча узоқлашган ва шу сабабдан вужудини даҳшат қамраб бормоқда. Орклар ҳар қандай фурсатда, ҳар қандай бурчакдан сакраб чиқиб, унга чанг солиши мумкин. Голлум эса бугун бу ерга узук тақмай келган. Ниҳоят у чап томонда очилган кичик туйнук олдида тўхтади. «Ў-ўнгда е-еттинчиси, ч-чапда о-олтинчиси, - йиғламсираб пичирлади у. –- О-орқа э-эшикка о-олиб б-борадиган с-сўқмоқ м-мана шу. Т-ташқарига ч-чиқиш э-эшиги шу е-ерда».

[Shokir Dolimov]

Голлум туйнукка қараб, орқага тисарилди.

- Б-биз у е-ерга б-боришга ж-журъат э-эта о-олмаймиз, М-малоҳатим м-менинг. У е-ерда о-орклар б-бор, б-бир д-дунё о-орклар. Б-биз у-уларнинг ҳ-ҳидини ҳ-ҳис э-этмоқдамиз. Ж-жим! Н-нима қ-қилсак э-экан? Қ-қандай й-йўл т-тутсак э-экан? Ер ю-ютсин у-уларни, ғ-ғарқ б-бўлсин б-бари! Шу е-ерда к-кутган м-маъқул, М-малоҳатим, б-бироз к-кутиб, а-атрофни к-кузатганимиз а-афзал.

«Оббо!» - домангир бўлди Бильбо.

Иш тўхтади: Голлум Бильбони тўғри йўлга етаклаб келишга келтирди-ю, аммо йўлни давом этишнинг иложи бўлмаяпти! Голлум туйнук бўсағасига букчайиб жойлашиб, икки тизза орасидан осилтириб ўтказган бошини эгиб олганча, совуқ ғазаб шуъласи ила милтиллаётган кўзини йўлга тикиб, танасини тебратиб ўтирди. Бильбо сичқончалик шовқин солмай девордан ажраб, сўқмоқ ўртасига чиқди. Тебранишдан тўхтаган Голлум эса шу заҳоти ҳушёр тортиб, ҳавони ҳуштак чиқарганча обдон ҳидлаб, яшил тусда ярқираган кўзини гир айлантирди, паст овозда, таҳдидли пишиллагани эшитилди. Голлум хоббитни кўрмайди, лекин мангу зимистондаги ҳаёти унинг ҳид билиш ва эшитиш қобилиятини кучайтириб юборган. Ясси кафтига таянган Голлум эгилиб, бўйнини олдинга, бурни тошлоқ ерга деярли тегар даражада чўзди. Унинг кўзи хира ярқирамоқда, лекин ушбу шуълада қоронғиликдаги қиёфаси базўр ажраб кўринмоқда. Голлумнинг танаси ҳар қандай фурсатда ирғишга шай бўлиб, камондек таранг тортилганини Бильбо аниқ сезиб турибди.

Хоббит нафас чиқармай қўйди. Вазият жуда мураккаб. Тўғри, у қуролланган, қиличи бор. Нима қилиб бўлса ҳам бу ердан кетиши керак, токи куч-мадори бор экан, ушбу мудҳиш зимистонни тарк этмоғи даркор. Керак бўлса жанг қилиши лозим. Қурол билан зарб бериб, мана бу ярамас махлуқнинг кўз нурини сўндириши, ўлдириши керак. Ахир у Бильбони ўлдириш ниятида эди. Тек қўйиб берса, ўлдирар эди ҳам. Аммо... Йўқ, бу инсофдан эмас. Ҳозир Бильбо Голлумнинг кўзига кўринмаяпти. Боз устига Голлум қуролсиз, у ҳатто ҳамла қилишга уриниб кўргани ҳам йўқ ҳали. Ҳозир махлуқ жуда ожиз, ёлғиз, толеи пастдай кўринмоқда.

Кутилмаганда Бильбонинг қалбини қўрқув аралаш раҳм-шафқат, ачиниш ҳисси қамради. У рўшнолик кўрмай, бундан яхшироқ ҳаётга зиғирдай бўлсин, умид қилмай, тошлоқ маконда, қоронғи сўқмоқларда изғиб, пўнғиллаб ва фақат совуқ балиқ еб ўтадиган кунларнинг чексиз кетма-кетлигини тасаввур қилиб кўрди. Ушбу фикр хаёлидан ўқдай учиб ўтган Бильбо сесканиб тушди. Кутилмаганда унинг миясига ялт этиб бир фикр келди. Вужудини қатъият ва ғайрат-шижоат тўлқини кўтариб юборган хоббит шартта сакради.

Тўғрисини айтганда ушбу сакраш оддий одам учун у қадар баланд бўлмаган ирғиш бўлар эди, аммо хоббит қоронғиликда сакради. Боши туйнукнинг устки аркасига урилиб пачақлашига бир бахя қолганини Бильбо билмади. Билмагани ҳам яхши бўлди, акс ҳолда саросимага тушиб, қўлга олинар эди. Хоббит уч тирсак юқорига ва етти тирсак олдинга ирғиб, Голлумнинг устидан сакраб ўтишга муваффақ бўлди.

Голлум қандайдир ҳаракатни сезиб, орқага тисарилганча қўли билан чангаллаш ҳаракатини бажарди-ю, улгурмади. Қўнғир рангли қуюқ юнг қоплаган оёғи билан ерга тушган Бильбо эса асосий туннелдан ён томон кетган янги сўқмоқ бўйлаб орқасига қарамай қочди. Голлумнинг пишиллаб сўкинишлари дастлаб Бильбонинг орқасида яқиндан эшитилиб борди-да, бироздан сўнг тинди. Сал ўтиб сукунатни юракни эзадиган, қаҳр ва умидсизликка тўлган фарёд бузди. Голлум мағлуб бўлди. Энди у йўлни давом этишга журъат қилмайди. У ютқазди: ўлжани қўлдан чиқариб, боз устига, бир умр ардоқлаб, асраб келган заргарлик буюми – «Малоҳатини» бадар йўқотди. Унинг қичқириғини эшитган Бильбонинг юраги кўкрак қафасидан отилиб чиқишига сал қолди, шунга қарамай хоббит жон-жаҳд ила югуришни давом этди. Яна бироздан сўнг Голлумнинг қичқириқлари қарғиш ва лаънатларга айланиб, Бильбонинг қулоғига узоқдан янграётган акс-садодай эшитилди: «Ў-ўғри, ў-ўғри! Б-бэггинс ў-ўғри! Н-нафратланамиз у-ундан, у-умрбод н-нафратланамиз!»

[Shokir Dolimov]

Шундан сўнг жимжитлик қарор топди. Аммо шу сукунат ҳам чиқиш эшигига яқин бораётган Бильбони чўчитмоқда. «Модомики, гоблинлар шу яқин орада бўлиб, ҳидини Голлум сезган экан, унинг ҳозирги қичқириғи-ю, лаънатини гоблинлар ҳам эшитгани аниқ. Демак, энди ниҳоятда эҳтиёт бўлиш керак, акс ҳолда йўлнинг охири яхши оқибатга олиб бормайди».

Сўқмоқ-туннель тор бўлиб, полига яхши ишлов берилмаган. Бироқ Бильбони ҳайратга солган нарса сўқмоқ-туннелнинг эни эмас, бўйи бўлди. Бу ерда хоббит бемалол ҳаракатлана олади, албатта, гарчи оёғини ердан бўртиб чиққан тошларга бир неча марта уриб олиб, жони оғриган бўлса-да. «Орклар учун, ҳар қалай йирик гоблинлар учун пастлик қилса керак», - хаёлан тинчлантирди Бильбо ўзини ўзи.

Аммо қўлини ерга теккизганча букилиб, тўрт оёқлаб олган энг йирик орклар катта тезликда ҳаракатланиш қобилиятига эга эканлигини Бильбо ҳозирча билмайди. Бахтига бугун бу ерда орклар йўқ экан.

Сўқмоқ дастлаб пастлаб борди, сўнг шу қадар тик кўтарилдики, Бильбонинг нафаси гирибонига келиб қолди. Бироздан сўнг кўтарилиш жараёни тўхтаб, бурилган сўқмоқ яна пастлади ва шу фурсатда хоббитнинг кўзига муюлиш ортидан чиқаётган ёруғлик нури кўринди. Бильбонинг кўзи ўчоқ ёки машъаланинг қизғиш нурини эмас, кун ёғдусининг хира шуъласини илғади! Хоббит қадамини илдамлатди. Муюлиш ортига ўтиб, анча кенг йўлакка чиқиб қолгач, кун ёруғидан кўзи қамашди. Қисиб олган кўзини сал кенгроқ очган Бильбо қуёш нурини киритаётган улкан қия очиқ тош эшикни ва... орклар галасини кўрди!

Тиш-тирноғигача қуролланган оркларнинг бутун бошли бўлинмаси қиличларини яланғочлатиб олганча эшик қўриқлашмоқда. Жангга ҳозир турган орклар Бильбони кўришди. Узук шу фурсатда негадир панд бериб, хоббитнинг бармоғидан чиқиб қолган экан. Тасодиф эдими бу ёки узук ўзининг янги соҳибига фокус кўрсатмоқчи бўлди-ми, билиб бўлмайди. Ўз оёғи билан келиб қолган ўлжани кўриб, севиниб кетган орклар хоббит томон ташланишди.

Бильбонинг вужудини йўқотиш ва қўрқув азоби қамраб, Голлумнинг аҳволини жуда аниқ тасаввур этди. Қиличи хаёлига ҳам келмаган Бильбо қўлни киссага солди. Хайрият, узук чап чўнтакда экан! Буюм яна Бильбонинг бармоғига ўзидан ўзи кийилди. Югуриб келаётган орклар ҳеч нарсани тушунмай, қоқилган қозиқдай таққа тўхташди: ўлжа ҳозиргина шу ерда турган эди-ю, қаёққа даф бўлди?! Тарвузи қўлтиғидан тушган махлуқлар ўсал бўлиб увлашди.

- Қани у? - ўкиришди айримлари.

- Туннелга кириб кетди! - қичқирди орклардан бири.

- Анави томон қочди! - бақирди бошқалари.

- Йўқ, мана бу томон югурди! - чинқирди бошқа бири.

- Эшик ортига қаранг! - буюрди орклар бошлиғи.

[Shokir Dolimov]

Ҳуштакни эслатадиган ҳансирашлар янгради, қурол-аслаҳа данғиллади, қиличлар жаранглади, ириллаб сўкинаётган орклар бир-бирига урилиб, туртиниб-суртиниб, қоқилиб йиқилиб у ёқ, бу ёқ югура кетишди. Қий-чув, тўполон, шовқин-сурон кўтарилди. Ўларча қўрқиб кетган Бильбонинг ақли биров туртиб йиқитмаслиги, оёқ остида қолиб кетмаслиги учун қўриқчилар сув ичадиган бочка ортига ўтиб олишга етди.

- Эшиккача етиб олсам бас, - такрорлар эди у, ўзига ўзи. - Эшиккача етиб олсам бас!

Бу ёғи кўз боғлаш ўйинидай, фақат анча қўрқинчлироқ ўтди. Шўрлик хоббитнинг атрофида орклар югур-югур қилишмоқда. Махлуқлардан бири хоббитни туртиб йиқитди. Ношуд орк кимга урилиб кетганини идрок эта олмади. Эшик томон тўрт оёқлаб кетаётган Бильбо орклар бошлиғининг оёқлари орасидан ўтиб, ўрнидан турди-да, эшикка отилди.

Эшик ҳали ёпилмаган-у, қўриқчилардан бири уни тўсиб олган. Бильбо эшикни туртиб кенгроқ очишга уринди, лекин ўрнидан қўзғата ҳам олмади. Қия очилган эшик тирқишидан ўтишга уринди-ю, қисилиб қолди. Даҳшат! Нимчасининг тугмалари эшик кесакисига илиниб қолди. Бильбо эшик ортидаги манзарани кўриб турибди: бир неча поғонали зина баланд қоялар орасида ҳосил бўлган тор дарага олиб тушади. Қуёш булутлар орасидан ёриб чиқиб, теварак-атрофни ёритмоқда. Аммо Бильбо эшик исканжасидан халос бўла олмаяпти.

- Эшик олдидаги сояга қаранг! Биров бор у ерда! - кутилмаганда қичқириб юборди орклардан бири.

Бильбонинг юраги қутургандай ура кетди. У ўзини кучи борича ташқарига тортди. Нимчасининг тугмалари ҳар томон сачради. Кийими йиртилган Бильбо ташқарига отилиб чиқиб, эчкининг боласидай зина бўйлаб сакрай кетди. Эсанкираб қолган орклар эса хоббитнинг мисдан тайёрланган чиройли тугмаларини теришга киришишди.

Орклар бошлиғининг фаросати ишлаб қолди шекилли, гоблинларни Бильбонинг ортидан қувди. Табиийки, ҳайқириқ кўтарган махлуқлар хоббитнинг кетидан изма-из югуришди. Бироқ гоблинлар троллар каби қуёш нурини ёқтиришмайди. Улар тошга айланишмайди-ю, лекин кун ёруғида оёқлари кучсизланиб, боши айланади. Бармоғига узук тақилган, қуёшга чиқмасликка ҳаракат қилиб, дарахтлар соясида шовқин солмай, тез югуриб кетаётган Бильбони улар энди қувиб ета олишмайди. Кўп ўтмай, сўкиниб, вайсаган орклар эшик қўриқлагани ортга қайтишди.

Тоғ қаъридан чиқиб олган Бильбо шу тариқа қутулиб қолди!

[Shokir Dolimov]

ОЛТИНЧИ БОБ. ЎТДАН ҚОЧИБ ЯШИНГА

Бильбо гоблинлардан қочиб қутулди, аммо қаерга келиб қолганини тасаввур ҳам қилмайди. У қайтарма қалпоқли плаши, егулиги, пониси, нимчасининг тугмалари ва дўстларини йўқотди. Ҳозир хоббит кўзи оққа томон кетмоқда. Ниҳоят, тоғ сояси Бильбонинг оёғи остидаги сўқмоққа тушди. Ҳайрон бўлган хоббит атрофга разм солди: қуёш орқа томонда, тоғ ортига ботмоқда! Демак у томон ғарб! Олд томонга назар солган Бильбо тоғ тизмасининг пастлаб бораётган нишабини кўрди. Пастда, дарахтлар орасидаги ялангликлар, жарлик аломатлари ва олис водийга ҳар томондан олиб тушадиган сўқмоқлар кўзга ташланмоқда.

- О, марҳаматли Худойим! - хитоб қилди Бильбо. - Ғуборли тоғларнинг нариги томонидан, Ёввойи ўлка бошланадиган жойдан чиқибман-да! Қани энди Гэндальф билан гномлар? Хўш, қани? Гоблинлар қўлида қолишмаган бўлса керак ҳар қалай!

Хоббит тиним билмай юрди, чўнқир ер ботиғидан кўтарилиб, хандақ четига етгач, тоғ тизмасининг нишаби бўйлаб яна пастлай кетди. Кетишга кетяпти-ю, виждон азобида қийналяпти: модомики, у энди сеҳрли узук соҳибига айланган экан, ортга, анави мудҳиш ғорга қайтиши, дўстларини топиб қутқариши керак эмасми? Бу унинг бурчи эканлигини ҳис этиб, ўзини тамомила бадбахт деб билган эдики, бировнинг овозини эшитиб қолди.

Бильбо тўхтаб, гапираётганнинг нутқига эътибор қилди – гоблин эмас. У писиб, суҳбат қуриб ўтирганлар томон астагина яқинлашди. Бильбо юрган тошлоқ сўқмоқ тоғ бағрида иланг-биланг пастлаб кетган. Чап томонида қоя кўтарилган бўлса, ўнг томонида жарлик, қалин бутазор ва пакана дарахтлардан иборат нишаблик тушган. Сойликларнинг бирида, бутазор орасида бир неча киши ўтириб суҳбат қуришмоқда.

Янада яқинроқ эмаклаб борган Бильбо бировнинг бошидаги қизил қайтарма қалпоқ бир жуфт катта тош орасида лип ўтганини кўриб қолди. Тушунарли, ҳамиша кузатувчи-соқчи вазифасини бажарадиган Балин! Қувониб кетган хоббит қарсак уриб, чинқириб юборишдан ўзини базўр тийди. Кутилмаган нохуш учрашувлардан ҳайиққан Бильбо бармоғидаги узукни ҳали ечмаган. Бинобарин, хоббитга тик қараб турган бўлса-да, Балин Бильбони кўрмаяпти.

«Кутилмаган хушхабар кўрсатиб қўяй, уларга ҳозир», - аҳд қилди Бильбо, сойлик четида ўсган буталар орасида аста эмаклаб.

[Shokir Dolimov]

Гэндальф гномлар билан баҳслашмоқда. Улар даврага йиғилганча, ғорда ўтган ҳодисаларни муҳокама қилиб, энди қандай иш тутиш кераклигини ҳал этишмоқда. Сеҳргар тинмай минғир-минғир қилиб ўтирган гномларни мистер Бэггинсни орклар қўлида ташлаб кетмаслик, унинг ўлик-тириклигини аниқламай туриб, тирик бўлса, қутқаришга уриниб кўрмай туриб йўлни давом этиб бўлмаслик борасида кўндиришга уринмоқда.

- Қолаверса, у менинг дўстим ахир, - деди сеҳргар. - Умуман айтганда, у сиз ўйлаганчалик ёмон киши эмас. Мен хоббит учун масъулман. Уни кўздан йўқотиб яхши иш қилмабсизлар.

Гномлар эса хоббитни саргузашт иштирокчиси сифатида эргаштирмаслик кераклиги, бирга юрмагани учун тўдадан ажраб йўқолгани, Гэндальф эса сафарнинг Бильбога нисбатан абжирроқ, топқирроқ, ақли яхшироқ ишлайдиган иштирокчисини топмагани ҳақида домангир жаврашди.

- Шу вақтгача фойда эмас ташвиш келтирди у, - деди гномлардан бири. - Ер ютмайдими уни, менга қолса. Бир ками ўша жирканч ғорга қайтиш эди.

- Тўғри, сафар иштирокчиси сифатида уни ўзим танлаганман, - деди Гэндальф, жаҳли чиқиб. - Мен эса ҳеч қачон фойдасиз кишини шерик қилмайман. Ё уни қидириб топиш масаласида менга ёрдам берасизлар, ё мен сизларни тарк этаман – бошингизга тушадиган нохушликларни ўзингиз ҳал этиб боринг. Агар уни соғ-саломат топсак, келгусида мендан кўп миннатдор бўласизлар. Дори, нега сен елкадан йиқитишга йиқитиб, ўзинг қочдинг-у, хоббитни ташлаб келдинг?

- Агар орк оёғингга чанг солиб, ерга қулатганида, боз устига белингга ҳамла қилганида сен ҳам йиқитган бўлар эдинг уни, - жавоб берди Дори.

- Хўп, оёққа туриб олганингдан сўнг нега яна кўтариб олмадинг хоббитни? - тинчимади сеҳргар.

- Берган саволини қаранг бу кишимнинг! Гоблинлар қоронғиликда муштлашиб, ғажишиб, бир-бирининг устига йиқилган, тўғри келган жойга зарб бераётган маҳалда-я?!... Боз устига, қўлингдаги Гламдринг билан бошимни сапчадай узиб ташлашингга сал қолди. Торин эса ўзининг Оркристрини тўғри келган жойга ўқтаб-ниқтаб жонга теккан эди. Бу ҳам камлик қилгандай, қўлингдаги асони чақнатиб, кўзни қамаштириб юбординг. Орклар қулоқни батанг қилар даражада дод-вой солди. Сен эса ўша ҳолатда «Ортимдан!» дея бақириб қолдинг. Табиийки, ҳамма амрингга итоат қилиб югуришга тушиб қолди. Яъни бундай ҳолатда ҳамма югурди, деб ўйлаш керак. Ўзинг тушунасан, ўшанда бир-биримизни санаб чиққани фурсат бўлмаган. Соқчиларни четлаб, Қуйи дарвоза остонасини ҳатлаб ўтдик ва пастга сирпаниб тушдик. Мана ҳаммамиз шу ердамиз, фақат анави қуриб кетгур Қулфбузар ўғри йўқ холос!

- Нега энди Қулфбузар ўғри йўқ экан, у шу ерда! - баёнот қилди Бильбо, узукни ечиш баробарида даврага кириб борар экан.

[Shokir Dolimov]

Кутилмаган ушбу ҳолатдан гномлар ирғиб туриб, ҳайрат ва қувончдан роса қичқиришди! Гэндальфнинг ҳайрати бошқалардан кам эмас, лекин ҳаммадан кўп хурсанд бўлди. У Балинни чақириб, даврага томдан тараша тушгандай кириб келадиган бегоналарни тумшуғи остидан ўтказиб юборадиган кузатувчи-соқчилар ҳақида қандай фикр-мулоҳазага борган бўлса, барини тўкиб сочди. Таъкидлаб ўтмоқ жоизки, ушбу ҳодиса Бильбонинг гномлар орасидаги обрўйини роса ошириб юборди. Илгари улар, Гэндальфнинг ишонтиришларига қарамай, хоббитнинг олий тоифали Қулфбузар ўғрилигига шубҳа қилишган бўлса, энди ўз кўзлари ила кўриб шоҳид бўлишди. Эсанкираб қолган Балин ҳаммадан кўпроқ ҳанг-манг бўлган. Гномларнинг бари Бильбони уддабурон хоббит сифатида эътироф этишди.

Бильбонинг боши мақтовлардан айланаётган бўлса ҳам мийиғида кулиб, узук ҳақида бировга чурқ этмади. Ҳеч кимга сездирмай, даврага кириб келишни қандай уддалагани ҳақидаги саволларга:

- Ўғринча аста-секин, хоббитчасига эмаклаб келдим, - дея қуруққина жавоб бериб қўя қолди.

- Шу ёшга етгунимча ҳатто сичқон ҳам менга сездирмай, тумшуғим остидан аста-секин, ўғринча ўрмалаб ўта олмаган, - деди Балин. - Тасанно! Қойил қолмай илож йўқ.

Гном бошидаги қайтарма қалпоғини ечиб, таъзим бажо айлади:

- Балин, хизматингизга мунтазирман!

- Бэггинс, камина ҳам, - жавоб қайтарди Бильбо.

Шундан сўнг саёҳатчилар давра ҳосил қилганча ўтириб, Бильбони анча сўроққа тутишди, йўқолиб қолганидан сўнг нималар бўлганини сўраб, жони ҳолига қўйишмади. Хоббит уларга узук билан боғлиқ нарсалардан ташқари бор гапни оқизмай-томизмай айтиб берди. «Узук ҳақида бошқа бирор кун айтиб берарман», - хаёлдан ўтказди негадир у. Топишмоқ жавобини топиш беллашуви гномларни кўпроқ қизиқтириб, Голлум тавсифлаб берилар экан, жирканмоқдан баданлари жимирлаб борди.

- Ўша жирканч қабоҳат ёнимга ўтириб, астойдил жойлашиб олгач хаёлимга бирорта жиддийроқ топишмоқ келмади. «Киссамдаги нима?» - дея олдим холос. Уч марта уринган Голлум саволга жавоб бера олмади. «Хўш, ваъдага вафо қани? Вақтим тиғиз, шошяпман. Сен йўл кўрсатишни ваъда қилган эдинг менга – кўрсат энди!» - дея талаб қилдим. Йўл кўрсатишни хаёлига ҳам келтирмаган махлуқ эса менга ташланиб, ўлдирмоқчи бўлди. Ундан қочар эканман қоқилиб йиқилдим. Голлум эса қоронғиликда мени кўрмай, ёнимдан ўтиб кетди. Махлуқнинг ўзи билан ўзи гаплашадиган одати бор экан. Унинг ўзига ўзи овоз чиқариб айтган гапига қараганда, мен чиқиш йўлини билар эканман. Шу боис, махлуқ Қуйи дарвоза томон йўл олди. Мен эса унинг изидан индамай боравердим. Чиқиш йўлаги яқинига етган Голлум кутилмаганда сўқмоқ ўртасида, тегишли туннель бўсағасига ўтириб олди. Ёнидан ўтишнинг иложи бўлмагач, шартта устидан сакраб қочдим, - ҳикоясини якунлади Бильбо.

- Қўриқчилар-чи? - сўради гномлар. - Қуйи дарвоза олдида ҳеч ким йўқмиди?

- Бир дунё орк бор эди! Аммо мен уларни чалғитиб, қочиб қутулдим. Дарвоза қия очиқ бўлиб, кесакисига қисилиб қолдим... оқибатда дарвоза остонасида бир олам тугма йўқотдим, - жавоб берди Бильбо, йиртилган кийимини ачинганча силаб. - Амал-тақал қилиб чиқиб қочгач, мана, сизларни топдим!

[Shokir Dolimov]

Энди гномлар Бильбога катта иззат-у икром-ла қарашмоқда. Қўриқчиларни чалғитгани, Голлумнинг устидан сакраб қочгани, қия очиқ эшикдан ўта билганини хоббит шу қадар осон айтиб бердики, ушбу ҳодисалар унга чўт бўлмагандай, ҳеч қандай ҳаяжони сезилмаяпти.

- Хўш, нима деган эдим сизларга? - кулиб боқди Гэндальф. - Жаноб Бэггинс сиз ўйлаганчалик содда киши эмас, унда сизларни ҳайратда қолдирадиган ҳали кўп фазилатлар бор.

Сеҳргар бароқ қоши остидан Бильбога жуда ғалати қараб қўйди. «Ҳикоямнинг атайин ўтказиб юборган айрим жойларини Гэндальф фаҳмлаган кўринади» - деган хаёлга борди хоббит.

Бильбо ҳам бир дунё савол ёғдирди. Балким Гэндальф гномларга тегишли тушунтиришларни бериб ўтгандир, лекин хоббит уларни ҳали эшитмаган. Гэндальф гномларни гоблинлар чангалидан қандай қилиб қутқаргани ва бу ер қанақанги жой эканини Бильбо жуда билгиси келди.

Тўғрисини айтиш керак, сеҳргар ўз оқиллиги ва чапдастлиги ила мақтаниб қўйиш имконини қўлдан беришни истамайди. Бинобарин, у, Элронд иккаласи тоғ тизмасининг ушбу қисмида яшайдиган ёвуз гоблинлар ҳақида кўп нарсаларни билишини бажонидил айтиб берди. Бироқ тоғ тизмасининг асосий дарвозаси илгари нисбатан қулай, чиқиш осон кечадиган бошқа сўқмоқ томонда бўлган. У ерда гоблинлар адашиб, дарвоза яқинига келган йўловчиларни тунда овлашган. Бундай мудҳиш ҳодисалардан сўнг, афтидан, одамлар ўша томондан юрмай қўйишган. Бинобарин, гоблинлар гномлар етган сўқмоқ охирида янги дарвоза очишган. Қуйи дарвоза яқинда очилгани аниқ, чунки яқин-яқингача бу йўллар хавфсиз саналган.

- Янги дарвоза устидан тош тўкиб, кўмиб ташлаши учун тоғ девларидан бирортасини бошлаб келиш керак экан бу ерларга, - деди Гэндальф. - Акс ҳолда тоғ тизмаси орқали умуман юриб бўлмайдиган вазият қарор топади.

[Shokir Dolimov]

Қисқаси, Бильбонинг ўша фурсатдаги қичқириғидан уйғонган Гэндальф бор гапни бир зумда фаҳмлаган. Уни тутиб олишга уринган оркларни чақмоқ чақиб ўлдиргач, ёпилаётган тирқиш орқали ичкарига киришга улгурган. Асир ҳайдаган овчи-орклар билан асирлар изидан сездирмай бориб, тахт ўрнатилган хонагача етган. У ерда эса бурчакка жойлашиб, сеҳргарлик кароматини қойил мақом кўрсатган.

- Жуда қалтис иш бўлди, билмоқчи бўлсанг агар, - деди Гэндальф. - Ҳамма нарса қил устида эди.

Аммо сеҳргар олов ва шуъла билан боғлиқ афсунлар ҳавосини олганини, Қария Тук «Ёз ўртаси куни» байрамини нишонлаш учун ажойиб мушакбозликка буюртма бериб борганини Бильбо яхши эслашини биласиз. Кейин нима бўлганидан хабардормиз. Гоблинлар Қуйи дарвоза деб атайдиган, Бильбо тугма йўқотган орқа дарвоза борлигини Гэндальф билган.

Умуман айтганда, Ғуборли тоғларнинг бу томони билан оз бўлса ҳам таниш киши, ушбу дарвоза очилганини яхши билади. Шундай бўлса-да, ушбу чигал сўқмоқларда адашмай, танланган йўналишни йўқотмай тўғри юриш учун йўл бошловчи ёки ҳеч бўлмаса, сеҳргар керак бўлади.

- Гоблинлар Қуйи дарвозани очишганига кўп бўлди, - деди Гэндальф. - Бу дарча уларга қочиш керак бўлган вазиятда рахна сифатида, баъзан эса тоғ тизмасининг нариги томонига ўтиш йўли сифатида хизмат қилади. Тунги вақтда улар пана жойлардан ҳужум уюштириб, турли шаклларда қароқчилик қилишади. Шу боис ҳам, бу дарвозани улар кучли қўриқлашади. Шу кунгача биров ундан ўта олмаган эди. Энди уни янада кучли қўриқлашадиган бўлишди.

Гэндальф кулиб қўйди, қолганлар ҳам хандон отишди. Йўловчилар катта йўқотишларга дуч келишди, лекин ғордан қуруқ чиқишмади. Орклар саркори ва оддий гоблинларнинг кўпини ўлдиришди, ўзлари қочиб, омон қолишди. Шундай экан, сайёҳларимиз душмандан устун келишди. Аммо сеҳргар уларни хаёлотдан воқеликка тез қайтарди.

- Бўлди, етарлича дам олдик, - деди у. - Йўлни давом этадиган вақт бўлди. Тунда юзлаб гоблинлар пайимизга тушади, қаранг, қуёш пастлаб, кўланка чўзилибди. Орклар из ҳидини, орадан кўп соат ўтган бўлса ҳам, яхши ҳис этишади. Шу боис, қош қорайгунча бу ерлардан бир неча миля нари узоқлашишга улгуришимиз шарт. Об-ҳавонинг авзои бузилмаса, ой чиқиб, бизга яхши ҳамроҳ бўлади. Тўғри, гоблинлар ойдан унчалик ҳайиқишмайди, лекин биз ҳам йўлимизни топиб юрамиз. Ҳа, ҳа! - жавоб берди у, хоббит ёғдирган янги саволларга. - Сен ғор туннелларида изғиб юриб вақт ҳисобини йўқотиб қўйгансан. Бугун пайшанба, гоблинлар бизни душанба куни тунда, аниқроқ айтадиган бўлсам, сешанба куни эрта тонгда қўлга олишган. Биз кўп миля йўл босдик, тоғ тизмасининг нақ юрагидан кесиб ўтиб, нариги томонидан чиқдик. Бир сўз билан айтганда Ғуборли тоғларни айланиб ўтмай, йўлни анчагина тўғрилаб олдик. Бироқ дастлаб танланган сўқмоқ олиб бориши керак бўлган жойдан эмас, шимолга яқин йўналишдан чиқиб қолдик, яъни бизни олдинда йўлсизликдан иборат нохуш ҳудуд кутади. Боз устига, биз жуда баланддамиз. Шундай экан, туринглар, йўлга тушайлик.

[Shokir Dolimov]

- Ўларча очман, овқат егим келяпти, - ингради тўрт кундан буён туз тотмаганини эндигина идрок этган Бильбо.

Тўрт кун овқат емаслик хоббит учун ўлим билан баробар! Ҳаяжон ўтгач, Бильбо бўм-бўш қорни осилиб тушгани-ю, бемадор оёғи титраётганини ҳис этди.

- Бу масалада ҳеч қандай ёрдам бера олмайман, - жавоб берди Гэндальф. - Ортга қайтиб, миниб келган понинг ва унга ортилган юкингни орклардан одоб-ла сўраб кўришингни маслаҳат беришим мумкин холос.

- Оқил маслаҳат учун миннатдорман, - аччиқ қилди Бильбо.

- Ундай бўлса, белбоғни маҳкам тортиб, йўлга чиқайлик, агар биров бизни кечки овқатга пишириб ейишини истамасак, албатта. Бу эса, ишончим комилки, оч юргандан баттар бўлади.

Йўл давомида Бильбо атрофга аланглаб, егулик қидириб борди: қора қорағат энди гуллабди, ёнғоқ ҳали пишмаган, дўлана ҳам етилмаган. Бильбо шовул чайнаб, сўқмоқни кесиб ўтган жилға сувидан ичиб олди, ҳатто ертутнинг учта мевасини ҳам топиб еди, лекин қаноат ҳосил қилмади.

Сайёҳлар тинмай йўл юришди. Нотекис тошлоқ сўқмоқ ҳам ғойиб бўлди. Бутазорлар, тошлар орасида баланд ўсган майса, қуён еган чим майдон, тошчўп, мармарак, ялпиз ва сариқ тоғ атиргуллари аста ғойиб бўлди. Йўловчилар кўчки аломати бўлмиш – сочилган тошлардан иборат тик нишабликка етишди. Пастга тушишар экан, майда тош оёқ остидан отилиб чиқа бошлади. Сал ўтиб, нисбатан йирикроқ тошлар юмалаб, умумий тўкилмани ҳаракатга келтирди. Бу эса йирик харсанглар жойидан қўзғалишига сабаб бўлди. Кўп ўтмай, йўловчилар остидаги ва устидаги нишаблик ҳаракатга келиб, чанг-тўзон ва сапчиётган тошларнинг қарс-қурси, гумбур-гумбури ила пастлаб кетишди.

Уларни дарахтлар сақлаб қолди. Йўловчилар пастдаги сойликдан бошлаб қоп-қоронғи ўрмонга айланган қарағайзор чегарасига етишди. Улар дарахтларнинг пастки шохларига илашиб олганча, ҳаракатдан базўр тўхтаб, дарахт танаси ортига ўтганча, тепадан даҳшат солиб думалаб тушаётган харсанглардан бекинишди. Кўп ўтмай, тўкилма ҳаракати тўхтаб, хавф барҳам топди. Анча пастда, қирққулоқлар ва дарахт илдизлари орасида қўзғалиб тушган тошлар шовқинигина эшитилмоқда.

- Хўш, умуман айтганда ёмон эмас. Бу бизни анча олдинга илгарилатди, - таъкидлаб қўйди Гэндальф. - Агар гоблинлар бу ерларга тумшуқ тиқишни ният қилишса, шовқинсиз юра олишмайди.

- Ростдан-а?! - истеҳзо ила пўнғиллади Бомбур. - Бошимизга тош ёғдириш осон бўлади уларга.

Бильбо билан гномлар бурун буриштирганча, тимдаланган, лат еган жойларини уқалаб ўтиришди.

- Ҳеч қиси йўқ! - далда берди сеҳргар. - Ҳозир биз бироз бурилиб, тўкилма йўналишидан нари кетамиз. Йўлни илғар эканмиз, шошилишимиз керак, атрофга қаранг.

[Shokir Dolimov]

Қуёш тоғ ортига ўтиб, қош қорая бошлади. Йўловчилар каловланганча тик жануб томон қиялаб кетган сўқмоқ бўйлаб юришди. Ўрмон зулмати қалинлашиб, товушсиз бўлиб бормоқда. Шамол батамом тинган, ҳатто шохларнинг шитир-шитири ҳам эшитилмайди.

- Наҳотки тўхтамай юраверсак? - таажжуб-ла сўради Бильбо. - Оёқ бармоқларим жароҳатланган, илигим оғриб нолияпти, қорним эса бўм-бўш қопдай лапанглаяпти.

Қоронғилик шу қадар қуюқлашди-ки, Бильбо ёнида бораётган Ториннинг чайқалаётган соқолини кўряпти холос. Теварак-атроф жимжит бўлиб, гномларнинг нафаси катта шовқиндай эшитилмоқда.

- Яна бироз юрамиз, сабр қил, - эшитилди Гэндальфнинг далда берган овози.

Орадан бутун бошли мангулик ўтгандай бўлиб, ниҳоят улар ой ёритган ялангликка етишди. Салбий фикр билдириб бўлмаса-да, бу ер йўловчиларга нимаси биландир ёқмади. Кутилмаганда тоғ бўсағасидан мудҳиш улиш эшитилди. Бундай увлашлар чапдан ҳам, ўнгдан ҳам эшитилиб, тобора яқинлашиб келмоқда. Тунда тўпланиб ойга қараб увлайдиган бўрилар галаси! Мистер Бэггинснинг кулбаси яқинида бўри улиши эшитилмаса-да, бу товушни у дарҳол таниди. Бўри улиши эртакларда кўп тавсифланади, Бильбонинг Туклар авлодига мансуб, саёҳатсиз яшай олмайдиган катта ёшли тоғаваччаларидан бири эса Бильбони қўрқитиш мақсадида бўрига тақлид қилиб тез-тез увлаб турар эди. Бироқ тоғаваччанинг тақлиди бошқа, бўриларнинг мана бу ўрмонда, тунда, ойдин кечада фавқулодда ўзгача ҳиссиёт туғдирадиган улиши бошқа! Ҳатто сеҳрли узук ҳам бўрига, айниқса, Ёввойи ўлкадаги гоблинлар тоғи бағрида яшайдиган даҳшатли тўдага қарши восита бўла олмайди. Мазкур бўрилар гоблинлардан фарқли ўлароқ, ҳид билиш қобилияти кучли ривожлангани билан ажраб туради. Ўлжани бевосита кўриш шарт эмас уларга.

- Хўш, энди нима қиламиз? - бақирди Бильбо. - Оркдан қочиб, бўрига ем бўламизми?

Хоббитнинг ушбу ибораси кейинчалик нақлга айланди, гарчи ҳозир ўхшаш нохуш ҳолатларда биз: «Ўтдан қочиб яшинга учраш», - деймиз.

- Дарахтга чиқинг, тез бўлинг! - буюрди Гэндальф.

Йўловчилар яланглик атрофидаги дарахтларга ташланиб, бир зумда энг баланд шохларга чиқиб олишди. Дарахт шохларида, соқоли осилиб беўхшов ўтирган гномларнинг аҳволини кўрганингизда (хавфсиз масофадан, албатта), уларни ёш ўспиринлардай ўйнашаётган томи кетган чолларга ўхшатиб роса кулган бўлар эдингиз. Фили билан Кили рождество арчасидай баланд тилоғочнинг учига чиқиб олишган. Дори, Нори, Ори, Ойн ва Глойн роса баланд, йирик шохлари ҳар ёққа тарвақайлаган қарағайга чиқиб, астойдил жойлашиб олишган. Бифур, Бофур, Бомбур ва Торин қўшни қарағайда ўтиришибди. Двалин билан Балин сийрак шохли қорақарағай учига чиқиб, жойлашгани жой қидиришмоқда. Бошқаларга нисбатан анча новча Гэндальф ўзига шунақанги баланд қарағай танлабди-ки, йўловчиларнинг бирортаси у ерга чиқа олмайди. Шохлар орасига бекинган сеҳргар мўралаб қараганида ой нури акс этган бир жуфт кўзидан ташқари, бошқа ҳеч қаери кўринмай қолди.

[Shokir Dolimov]

Бильбо-чи? Бирон-бир дарахтга илашиб чиқишга бўйи етмаган пакана Бильбо эса энасини йўқотиб қўйган қўзидай дарахтдан дарахтга югурмоқда.

- Яна Қулфбузар ўғрини ташлаб кетдинг-ми?! - деди пастга қараган Нори.

- Менинг елкам, агар билмоқчи бўлсанг, ҳар хил ўғриларни кўтариб юриш учун мўлжалланмаган, - эътироз билдирди Дори. - Ё мени унинг эшаги деб биласанми?! Биров менинг зиммамга хоббитни ғорда кўтариб юриш, дарахтга олиб чиқиш мажбуриятини юклаб қўйган, деб ўйлайсан-ми?

- Бирон чора кўрмайдиган бўлсак, бўрига ем бўлади ҳозир у, - деди Торин, увлаётган йиртқичлар тобора яқинлашаётганини фаҳмлаб. - Дори! - овоз кўтарди у, пастки шохлардан бирида қулай жойлашиб олган қабиладошига мурожаат қилиб. - Мистер Бэггинсга қўлингни узат, бўл тез!

Ҳамиша минғир-минғир қилиб юришига қарамай, Дори аслида инсофли гном. У пастки шохга тушиб, осилиб олганча Бильбога қўл узатди. Аммо шўрлик пакананинг қўли яна калталик қилди. Шунда Дори дарахтдан ерга тушиб, хоббитни елкасига миндирганча, дарахт шохига тирмашиб олишига ёрдам берди. Шу пайтда ўрмон яланглигига биринчи бўлиб етиб келган бўрилар, гном билан хоббитни кўриб қолишди. Бильбо дарахтга тирмашиб олгач, Дори ҳам бир сакраб юқорига кўтарилди. Гном роса вақтида сакраган экан, югуриб келган бўри унинг плашидан тишлаб тортишига бир бахя қолди. Пастда унинг тумшуғи қаттиқ шақиллагани эшитилди.

Дақиқа ўтмай, ўрмон яланглигида йиғилган бўрилар тўдаси имкон қадар баланд сакрашга уринганча, қарағайларга ташланди.

Ғуборли тоғларнинг бу томонидаги Ёввойи ўлкада яшайдиган жаҳлдор бўрилар варглар деб аталиб, қадимий аждодлари каби ушбу йиртқичлар ҳам дарахтга чиқа олишмайди. Сайёҳлар бўриларнинг увлашини эшитаётган, қон тўла кўзлари ярқираб ёнаётганини кўраётган бўлишса-да, уларнинг хавфсизлиги муайян вақтга таъминланган. Хайриятки тун илиқ, шамолсиз бўлди. Дарахтда шундоқ ҳам узоқ ўтириб бўлмайди, совуқ-да, боз устига пастда бир гала бўри пойлаётганда эса хотиржам ўтира олмаслик турган гап.

[Shokir Dolimov]

Ўрмоннинг ҳалқа шаклидаги ушбу яланглиги афтидан, бўрилар йиғиладиган жойга ўхшайди. Бу ерга келаётган бўрилар оқими ҳали тўхтагани йўқ. Олдин келганлари атрофни ҳидлаб, биров чиққан ҳар бир дарахтни бехато топишмоқда. Ушбу дарахтлар остида биттадан соқчи қолдиргач, бўриларнинг бари ялангликка йиғилди. Юзлаб бўрилардан катта давра ҳосил бўлди. Ўртага жуни кулранг ниҳоятда йирик бўри ўтириб, мудҳиш варг тилида гап бошлади. Гэндальф бўриларнинг ушбу тилини билади, Бильбо эса – йўқ. Ялангликка йиғилган мана бу йиртқичлар эзгу ишларни режалаштирмаётганини англаш учун бўри тилини билиш шарт эмас. Ёвузлик ва шафқатсизликни ният қилган варглар кулранг тўдабошига вақти-вақти билан бир варакайига жавоб қайтаришмоқда. Уларнинг ўкиришини эшитган хоббит ҳар сафар даҳшатдан сапчиб тушиб, қарағайдан қулашига сал қолмоқда.

Варгларнинг Гэндальф эшитиб, Бильбо тушунмаган режасини ҳозир мен сизга қисқача ҳикоя қилиб бераман.

Гап шундаки, варглар билан гоблинлар ёвуз ишларни амалга ошириш масаласида тез-тез ҳамкорлик қилиб боришади. Гоблинлар, агар бадарға қилиниб, янги макон қидиришга мажбур бўлишмаса ёки урушга отланишмаса, ўз маконини камдан-кам ҳолларда узоқ вақтга тарк этишади. Ўша даврда гоблинлар егулик ва қул топиш учун яқин-атрофдаги қишлоқларга ҳужум қилиш билан машғул бўлишган. Бундай ишлар учун улар варгларни ёрдамга чорлаб, қўлга киритилган ўлжани тенг баҳам кўришган. Баъзан гоблинлар варгларни от эгарлаган каби миниб юришган.

Бугун тунда йирик ҳужум режалаштирилган. Варглар бу ерга гоблинлар билан учрашгани йиғилган. Гоблинлар учрашувга кечикишмоқда ва бунинг сабаби бизга маълум: Орклар саркорининг даҳшатли ўлими ҳамда афтидан, ҳанузгача туннелларда қидирилаётган гномлар, Бильбо ва сеҳргар билан боғлиқ тўполон.

Ёввойи ўлкада хавф-хатар ҳукм сураётганига қарамай, жанублик одамлар бу ерларга кўчиб келиб, дарахт кесишмоқда, истиқомат учун ўрмон қаъридаги ялангликлар, сойликлар ва дарё соҳилларида уй-жой қуришга журъат этишмоқда. Довюрак одамлар оқими тобора кўпайиб, йилдан йилга яхши қуролланиб келмоқда. Энди варглар кундуз куни одамларга ҳамла қилишга қўрқиб қолишди. Бинобарин улар гоблинлар билан тил бириктириб, тоғ этагидаги қишлоққа ҳужум қилишга аҳд қилишган. Агар уларнинг нияти рўёбга чиқадиган бўлса, эрталаб ўрмон кесувчилар қишлоғида гоблинлар асир қилиб, ғорга ҳайдаб кетадиган одамлардан ташқари бирорта тирик зоғ қолмайди.

Мудҳиш сўзлар. Зеро, хавф нафақат жасур ўрмон кесувчилар, уларнинг хотинлари-ю, болаларига, балки Гэндальфнинг ўзи ва унинг дўстларига ҳам таҳдид солмоқда. Уларни йиғин жойида кўрган варгларнинг аччиқлангани бежиз эмас, албатта. Ўрмон кесувчиларнинг дўстлари бу ерга жосусликка, қишлоқ аҳолисига юзага келган хавф ҳақида хабар беришга келишган деган хаёлга боришган варглар. Жосуслик оқибатида варгларга ғафлатда қолган одамларни ортиқча шовқин-суронсиз еб кетиш ўрнига ҳаёт ва мамот учун жанг қилишга тўғри келган бўлар эди. Бинобарин, варглар, жосуслар чиқиб олган дарахтларнинг ҳар бирини кам деганда эрталабгача қўриқлаб чиқишга, уларни ўлжа сифатида қочириб юбормасликка қатъий аҳд қилишган. Бу вақтга келиб тоғдан орклар тушишади. Ҳар қалай улар, варглардан фарқли ўлароқ, дарахтга чиқишни ёки кесиб йиқитишни уддалашади.

[Shokir Dolimov]

Варгларнинг ириллаши-ю акиллашини эшитган Гэндальф сеҳргар бўлишига қарамай, нима учун чўчиб кетганини энди тушунган бўлсангиз керак. Қўлга тушиб, қочиб қутула олмасликларини сеҳргар яхши англаб етди. Бироқ у осонликча таслим бўлмасликка қарор қилди, гарчи бўрилар қуршовида дарахт учида ўтириб катта каромат кўрсата олмаслигини билса-да. У дастлаб ўзи ўтирган қарағайнинг йирик ғуддаларини териб, қўлидаги асо воситасида ўт олдирди-да, бўриларга қарата улоқтирди. Вишиллаб учган ғудда бўрининг белига тегиб, пахмоқ юнгини ўт олдирди. Зўр бериб увлаган варг ялангликдаги қабиладошлари орасида ўзини у ёқдан бу ёққа ура кетди. Бири мовий, бошқаси қизил, учинчиси яшил рангда ёнган ғуддалар варглар устига ёғилди. Ерга урилган ғуддалар қаттиқ портлаб, ҳар томон сачраган рангли учқун ҳосил қилди. Теварак-атрофни қуюқ тутун билан куйган жун ҳиди қамрай бошлади. Энг йирик ғудда тўдабошининг тумшуғига бориб урилди. Жони оғриган ҳайвон кам деганда уч метр баландга сакраб тушиб, гир айланиб югурганча, йўлида учраган варгни ғажий кетди.

Бильбо билан гномлар севиниб қувнашди. Ўрмонга ғулув солган варгларнинг важоҳатини кўришнинг ўзи ваҳимали кечмоқда. Бўри зоти шундоқ ҳам оловдан қўрқади. Мана бу олов эса бошқача, ғайритабиий таъсир ўтказмоқда. Бўрининг юнгига теккан учқун терига санчилиб, ҳайвоннинг баданини тешиб ўтмоқда. Агар варг ҳалок қиладиган ўтни ерда думалаб ўчирмас экан, танаси батамом ёниб битмоқда. Кўп ўтмай ўрмон яланглиги ерда ангиллаб думалаётган бўрига тўлди. Ёнаётган танасини ўчира олмаган варглар ҳаётининг сўнгги сонияларида баланд увлаганча ҳар томон югуриб, ёнмаган бўриларнинг юнгини ўт олдирмоқда. Ёнмаётган бўрилар ириллаб, жабрланган варгларни ўзидан нари қувмоқда. Аксарият бўрилар оғриқдан дод солиб, сув қидирганча нишаблик бўйлаб пастга югуришди.

- Ўрмонда нима шовқин бугун? - ҳайрон бўлди Ғуборли тоғларнинг шарқ томонидаги ўткир чўққили якка қоя устида турган, ой шуъласида қора шарпаси аниқ кўринаётган Бургутлар султони. - Бўри галасининг ғалати шовқин-сурони эшитиляпти! Ўрмонга тушган гоблинлар яна ахлоқсизлик қилишяптими, дейман?

У қанот қоқиб, ҳавога кўтарилди. Шу заҳоти икки томондаги қоялардан учиб чиққан бир жуфт қўриқчи бургут унга ҳамроҳ бўлди. Учовлон ҳавода доира ясаб учар экан, атрофни диққат билан кўздан кечирди. Ниҳоят тангадай келадиган майдонга йиғилган варглар галаси кўринди.

Бургутларнинг кўриш қобилияти ниҳоятда кучли ривожланган бўлиб, майда жисмларни олис масофадан кўра билишади. Ғуборли тоғларда яшайдиган йирик бургутларнинг хоқони бўлмиш Бургутлар султони кўзини пирпиратмай қуёшга тик қарай олади ёки тунда майсазорда югуриб юрган қуённи бир миля баландликдан илғай билади. Ҳозир у дарахт шохлари орасида ўтирган дўстларимизни кўрмаяпти-ю, лекин ўзини у ёққа-бу ёққа ураётган варгларни, оловнинг ловуллаётганини кўрди, йиртқичларнинг жони оғриб акиллаётганини эшитди. Бундан ташқари унинг ўткир кўзи гоблинларнинг найза ва дубулғаларидаги ой нурининг аксини илғади: ёвуз махлуқларнинг узундан узоқ сафи қиялик бўйлаб Қуйи дарвозадан ўрмон томон илон изи бўлиб ҳаракатланмоқда.

[Shokir Dolimov]

Бургутлар шафқат қиладиган маданий қушлар жумласига кирмайди. Уларнинг баъзилари ҳуркак, қаҳри қаттиқ бўлади. Бироқ Шимолий тоғларда яшаган қадимий қабилага мансуб бургутлар ниҳоятда йирик, иззат нафсли, бақувват ва улуғсифат қушлар саналади. Ушбу бургутлар гоблинлинларни ёқтиришмайди, лекин улардан қўрқишмайди ҳам. Мазкур қушлар орк ўлдириш даражасига (одатда бундай ҳолатлар камдан-кам юз беради, чунки бургутлар бундай қабоҳат гўштини емайди), одатда, босқинчиликка йўл қўймаслик учунгина тушади. Бургутлар анави босмачилар устига чиққан ғорларига қувиб солиш мақсадидагина шўнғийди. Гоблинлар ҳам ўз навбатида, бургутларни ёмон кўриб, улардан қўрқишади, бироқ юксак чўққилардаги инларигача ета олишмагани боис, тоғдан ҳайдаб юбора олишмайди.

Бугун тунда ўрмонда юз бераётган ҳодисалар Бургутлар султонига қизиқ туюлди. Унинг амрига биноан кўплаб бургутлар ўз инларини тарк этиб, оркларни кутиб ўтирган бўрилар устида айлана ясаганча учиб аста пастлашди. Пастлаб тўғри қилишган экан! Ўрмон яланглигида тасаввур ҳам қилиб бўлмайдиган мудҳиш ишлар содир бўлмоқда.

Танаси ўт олиб ўзини дарахтлар орасига урган варглар ўрмоннинг бир нечта жойига ўт қўйиб юборишибди. Ҳозир жазирама ёз бўлиб, тоғ тизмасининг шарқий қиялигида анчадан буён ёғингарчилик бўлмаган. Қуриган дарахтлар, сарғайган қирққулоқ, қуруқ шох-шабба, қарағай игналаридан ҳосил бўлган қалин кўрпа осонгина ўт олмоқда. Варглар йиғилган ўрмон яланглигининг атрофи ловуллаб ёнмоқда. Шунга қарамай, гномлар жон сақлаётган дарахтлар остидаги соқчи-бўрилар ҳеч қаёққа кетмай, аксинча, ғазабга миниб, увиллаганча дарахтга ташланишмоқда, кўзлари қонга тўлиб ўзларининг мудҳиш тилида гномларни ҳақорат қилишмоқда.

Кутилмаганда ялангликка айюҳаннос солган гоблинлар ёпирилиб келишди. Афтидан, улар, ўрмон кесувчилар билан варглар ўртасида жанг кечяпти, деган хаёлга боришган кўринади. Лекин гап нимада эканлигини англаб етишгач, хандон отмоқдан айримлари ерга ўтириб қолишган бўлса, баъзилари найза силкитиб, қурол сопини қалқонга уришди. Гоблинлар оловдан қўрқмайди. Кўп ўтмай, уларнинг фикрича оқилона режа ўйлаб топишди. Омон қолган варгларни бир ерга йиққан орклар ёнаётган ялангликни топтаб ёнғинни ўчиришди ва айни вақтда дўстларимиз ўтирган дарахтлар остига қуриган шох-шабба ташлаб, ўт қўйишди. Дарҳақиқат, қонли режа.

Дарахтлардаги дўстларимиз атрофида олов ва тутун ҳалқаси ҳосил бўлди. Ушбу ҳалқанинг ташқарисига ёйилаётган оловни гоблинлар ўчириб боришди, лекин сайёҳлар ўтирган дарахтлар яқинигача торайиб боришига тўсқинлик қилишмади. Шафқатсиз олов дўстларимиз ўтирган дарахтлар остига ташланган қуруқ шох-шаббага етиб борди. Тутун Бильбонинг кўзини ачиштирди. У ёнғин тафтини ҳис эта бошлади, тутун орасида оркларнинг қувониб, дўстлари ўтирган дарахтлар теварагида рақс тушаётганини кўрди. Найза ва болталарини ўйнатиб рақс тушаётган гоблинлар ҳалқаси ортидаги варглар ўз навбатини кутиб ўтирибди.

[Shokir Dolimov]

Бир пайт гоблинлар мудҳиш қўшиғини чўзиб қолишди:

Ўн бешта қушча чиқиб дарахт шохига
Кета олмас учиб баланд тоғларга.
Соқолли парранданинг йўқдир қаноти
Ўлим даҳшатидан тўкилар пати.
Тириклайин ёндириб, кабоб қиламиз
Ерга тушса тутиб, чўғга тиқамиз.

Орклар рақсдан тўхтаб, бақира кетишди:
- Хўш, қушчалар! Учинг, агар товуқ бўлмасангиз! Тушинг пастга, уяда тириклайин ёнмай десангиз! Нега жимсиз, қани сайранг қушчалар, сайранг!

- Йўқолинг бу ердан, ярамаслар! - жавобан қичқирди Гэндальф. - Қуш уясини бузиш вақти эмас ҳозир. Билиб қўйинг, олов билан ўйнашганга жазо муқаррар!

Гэндальф оркларнинг жаҳлини чиқариб, улардан қўрмаётганини кўрсатиб қўймоқчи бўлди. Аслида эса, сеҳргар бўлишига қарамай, ич-ичдан чўчиб ўтирибди!

Сеҳргарнинг гапини писанд қилмаган гоблинлар қўшиқни давом этишди:

Дарахтларга ўт қала, олов ёнсин фалакда!
Айлансин қалин ўрмон ёрқин машъалаларга!
Тун ёришса оловдан қувонамиз барчамиз,
Гўштни тобла, қорин оч, еб тўяйлик ҳаммамиз!
Зира, пиёз ундан қўш ҳой, ҳой, ҳой!
Сол қозонга, қизисин мой, мой, мой!

Қўшиқнинг «мой, мой, мой!» деган жойида олов тили Гэндальф ўтирган дарахт танасини ялаб ўтиб, қўшни дарахтларга ўтди. Қарағай пўстлоғи тарсиллаб ёрилиб, ёнаётган пастки шохлар тирс-тирс товуш чиқарди. Гэндальф дарахт учига чиқиб олди. Унинг ҳассаси кўзни қамаштирадиган даражада чақнади. Сеҳргар ўша ердан орклар найзасига тик сакрашни ният қилган. Ўзи ҳалок бўлса ҳам, анави махлуқларнинг аксариятини ер тишлатади. Аммо сеҳргар сакрашга улгурмади, Бургутлар султони шахсан пастлаб, уни тутиб олди. Буни кўрган орклар домангир ўкириб, овози борича ҳайқиришди.

Гэндальф Бургутлар султонига алланима дейиши билан баҳайбат қуш баланд қирқиради. Унга ҳамроҳ бўлиб келган бургутлар шу заҳоти пастга, варглар ва орклар устига улкан кўланкалар каби ташланишди. Бўрилар ангиллаб, тиш ғижирлатишди. Гоблинлар дод-вой солиб, ер тепалаб, оғир найзаларини ҳавога беҳуда улоқтиришди. Бургутлар қора қанотларини кучли қоққанча, оркларни уриб йиқитишди, ўрмонга қувиб солишди, қаршилик кўрсатган гоблинларни панжалари билан тимдалаб, кучли тумшуқлари билан кўзларини ўйиб олишди. Айрим бургутлар эса дарахт учига чиқиб, даҳшатдан тебраниб ўтирган гномларни чангаллаб тутганча, нари учишди. Шўрлик Бильбони сал бўлмаса яна ёлғиз ўзини ташлаб кетишар эди. У охирги бўлиб ҳавога кўтарилган Дорининг оёғидан тутиб олишга базўр улгуриб қолди. Сайёҳлар ўт олган ўрмон яланглиги, қий-чув, дод-вой ва ваҳима узра баланд кўтарилиб, номаълум томон учиб кетишди. Ҳавода лапанглаётган Бильбо Дорининг оёғини маҳкам ушлаб олган-у, лекин мадори қолмаган қўли итоат қилмай, бўшаб кетишга уринмоқда. Пастда қолган гоблинлар билан варглар ўрмон бўйлаб ёйилиб кетишибди. Бургутларнинг бир нечтаси ҳозиргина жанг кечган ўрмон яланглиги узра ҳамон доира ясаб учмоқда. Дафъатан олов тили баланд кўтарилиб, жанг майдони кенг миқёсли ёнғин майдонига айланди. Олов учқунлари тутун устунидан учиб чиқиб, ҳар томон сачради. Бильбо роса вақтида қутқарилган экан!

[Shokir Dolimov]

Кўп ўтмай ловуллаб ёнаётган яланглик тунги ўрмоннинг қора гиламидаги қирмизи юлдузчага айланиб қолди. Сайёҳлар эса ҳавода кенг доира ясаганча тобора баланд кўтарилиб, ҳодиса жойидан нари учишни давом этишмоқда. Бильбо ушбу парвозни бир умрга эслаб қолиши муқаррар. У Дорининг тўпиғига маҳкам ёпишиб олганча, гоҳ-гоҳида «Вой қўлим! Вой қўлим!» - дея бақираётган бўлса, Дори «Вой оёғим! Вой оёғим!» - дея ўкирмоқда.

Баландлик Бильбонинг бошини ҳамиша айлантириб келган. Саёз жарлик ёқасида туриб пастга қараган хоббитнинг кўнгли беҳузур бўлган, тираладиган нарвонни ёмон кўрган, дарахтга чиқиш ҳақида эса гапирмаса ҳам бўлаверади. Ҳозир ҳавода муаллақ осилганча пастга қараб, ликиллаётган оёғи остидаги қоп-қора ерни, баъзи жойларда ялтироқ тоғ жинслари сиртида ёки текисликни кесиб оқаётган жилғада акс этаётган ой шуъласининг мавжланишини кўрганда унинг боши қанчалик айланаётганини ўзингиз тасаввур қилинг.

Зулматда қаққайиб турган тошларнинг ўткир учларидан иборат тоғ чўққиси яқинлашмоқа. Пастда ёз жазирамаси ёндираётгандир-у, бу ерда ҳаво жуда совуқ. Кўзини чирт юмиб олган Бильбо бундай парвозга яна қанча дош бера олишини тахмин қилиб кўрди. Қўли бўшаб кетгудай бўлса, чалпак бўлишини билиб кўнгли баттар беҳузур бўлди. Айнан мана шу фурсатда бургутлар галаси қояга қўнди. Бильбо қўлини бўшатиб бургут инининг четига бемадор йиқилди.

Бильбо дастлаб жим ётди, ҳиссиётини ифода этгани сўз топа олмади. Бир томондан у ёнғинда ёниб кулга айланмаганидан хурсанд бўлса, бошқа томондан мана бу тор жойдан қоя остидаги қоп-қоронғи тубсизликка тушиб кетишдан қўрқмоқда. Умуман айтганда эса, сўнгги уч кун ичида бошдан кечирган мудҳиш ҳодисалар ҳамда тинка-мадорни қуритган очлик туфайли хоббитнинг боши айланиб, фикр-хаёллари, гап-сўзлари чигаллашиб кетган.

- Иссиқ товада қисман эритилиб санчқи воситасида яна ўз идишига қайтариладиган ёғ бўлагининг аҳволини мана энди тасаввур қилмоқдаман, - кутилмаганда эшитди у ўз овозини.

- Йўқ, тасаввур қила олмайсан! - эътироз билдирди унга Дорининг овози. - Ёғ бўлаги эртами кечми яна қизиган товага ташланади, буни у яхши билади. Биз эса, умид қилишга журъат этаман-ки, қайта ташланмаймиз. Бургут эса санчқи эмас!

- Қоя эса сомон эмас, вой белим! - деди Бильбо, сал нарида турган бургутга ҳайиқиб қараб.

Қизиқ, яна нималар деб алжиради у ва муҳими – бургутни хафа қилиб қўймадимикан. Ҳа, катталиги қоядай келадиган бургутни хафа қилиш ярамайди, айниқса сен пакана хоббит бўла туриб, ярим кечада унинг инида ётган бўлсанг! Пат қопламасини қоқиб қўйган бургут тумшуғини тошга ишқалаб қайрар экан, хоббитнинг валдирашларига эътибор ҳам қилгани йўқ.

[Shokir Dolimov]

Кўп ўтмай қуш инига бошқа бургут келиб қўнди.

- Бургутлар султони асирларни катта қояга келтиришни буюрди! - деди у, яна қанот қоқиб кетар экан.

Уя соҳиби Бильбони ёлғиз қолдирганча, Дорини чангаллаб қоронғиликда гум бўлди. Хоббит, ушбу ҳолатда «асирлар» сўзи нимани англатиши, қачон бургутга қуён ўрнига ем бўлиши ҳақида фикр юрита кетди. Шу пайтда бургут қайтиб келиб, нимчасининг елкасидан чангаллаганча, юқорига кўтарилди. Бу сафар узоқ учишмади. Кенг қоя устига келтирилган Бильбо қўрқувдан донг қотиб ётди. Бу қояга бирорта сўқмоқ олиб келмайди, бу ерга учиб келиш мумкин холос. Бу қоядан икки оёқда юриб кетиб бўлмайди, бу ердан тубсизликка сакраб тушиш ёки қанот қоққанча учиб кетиш мумкин холос.

Жамоат жам. Белини қояга суяб ўтирган сайёҳларимизнинг бари шу ерга келтирилган.

Бургутлар султони ҳам шу ерда, Гэндальф билан гаплашиб ўтирибди. Бильбо ем бўлмаслигини тушунди. Бургутлар султони билан сеҳргар бир-бирини нафақат танийди, балки қаттиқ ҳурмат ҳам қилишар экан. Аниқланишича, тоғларда изғиб юриш одатини қўймайдиган Гэндальф бир замонлар ушбу қушларга яхшилик қилиб, Бургутлар султонининг камон ўқидан етган жароҳатини даволаб, тузатган экан. Бинобарин, «асирлар» сўзини «бургутлар қўлига тушган асирлар» маъносида эмас, «орклар асоратидан қутқарилган асирлар» - дея изоҳлаш керак. Гэндальф билан Бургутлар султони ўртасида ўтаётган суҳбатга қулоқ тутган Бильбо, ушбу мудҳиш тоғ тизмасини тарк этиб, сафарни давом этиш имкони туғилганини англади. Бургутлар султони сайёҳлар гуруҳини бу ерлардан олисга, водийга элтиб, тегишли йўналишни кўрсатиб қўйишни таклиф этар экан, Гэндальфнинг одамлар яшайдиган ҳудуддан олиб ўтиш илтимосини рад этди.

- Одамлар тиссдан ясалган камондан бизларга қарата ўқ узишади, - тушунтириш берди Бургутлар султони. - Улар сурувларига ҳамла қилишимиздан қўрқишади ва тўғри қилишади. Ҳозир биз оркларнинг режасини барбод қилиб, ўлжаларини тортиб олганимиздан ва бу билан сенинг яхшилигингга яхшилик қайтарганимиздан мамнунмиз, албатта. Бироқ гномларни деб таваккал қилиш ниятимиз йўқ.

- Хўп, яхши, - деди Гэндальф. - Ундай бўлса, ўзингиз тўғри деб билган жойга, имкон қадар жануб томонга элтиб қўйинг бизни. Биз шундоқ ҳам сизнинг олдингизда қарздор бўлиб қолдик. Ҳозир эса ҳаммамиз очдан ўлмоқдамиз.

- Мен аллақачон ўлиб бўлганман, - гап қистирди Бильбо паст овозда.

- Ушбу муаммони ҳал қилса бўлади, - деди Бургутлар султони.

Агар сиз ҳам осмон фалакдаги қояда бўлганингизда кўп ўтмай ўт қаланиб, қувноқ гулхан атрофида ивирсиётган гномлар овқат тайёрлаётганини кўрган бўлар эдингиз. Бургутлар ушбу қояга ўтин, қуён ва қўй келтиришди. Қовурилаётган гўшт ҳиди тоғ тизмасини қамради. Гномлар уста ошпазлардай таом тайёрлашга киришишди. Бильбо шу қадар толиққан-ки, дўстларига ёрдам беришга мадори йўқ. Нима қилган тақдирда ҳам бу масалада Бильбодан фойда йўқ. Қуён сўйишни билмайди, гўшт нимталаш қўлидан келмайди. Қассоб унга гўштни ҳамиша нимталанган, қовуришга тайёр ҳолатда келтирган. Ойн билан Глойн чақмоқтошини йўқотиб қўйгани боис (гугурт ишлатишга гномлар ҳеч одатлана олишмади), ўт ёқиш масаласида ёрдам берган Гэндальф ҳам бироз дам олиш учун ёнбошлади.

Ғуборли тоғларда ўтган саргузашт шу тариқа якунига етди. Кўп ўтмай, Бильбонинг қорни гўштга тўлди, гарчи у майда-чуйда тарашалардан ёқилган ҳароратсиз гулханда чала қовурилган гўштдан ёғ суртилган нонни афзал кўрган бўлса-да. Ниҳоят у чуқур уйқуга кетишга тайёр эканини ҳис этди. Катта-кичик тошлар орасида кулала бўлиб ётган хоббит қадрдон кулбасидаги партўшакда ётганга нисбатан қаттиқ уйқуга кетди. Тушига ўз кулбаси, хонадан хонага изғиб юргани, номи номаълум, кўриниши бетайин нарсани қидириб, табиийки ҳеч нима топа олмагани кирди.

[Shokir Dolimov]

ЕТТИНЧИ БОБ. МИСЛИ КЎРИЛМАГАН БОШПАНА

Эртасига эрталаб қуёш нуридан кўзи қамашиб уйғонган Бильбо соат неча бўлганини кўриб, ўчоққа чойнак қўйиш учун ўрнидан ирғиб турди... қараса уйда ётмаган экан. Тошга ўтирган хоббит ҳозир яхшилаб ювиниш, тиш тозалаш, соч тараш қандай маза бўлиши ҳақида ўйга толди...

На ювиниш, на тиш тозалашга муваффақ бўлди Бильбо, нонуштага иссиқ чой, қовурилган бурда нон ва дудланган гўшт узатилмади. Тўнгган қўй ва қуён гўшти билан қаноатланишига тўғри келди. Шундан сўнг сайёҳлар яна йўлга отланишди.

Энди Бильбога бургутни эгарлаб, белидаги патидан маҳкам ушлаб олишга ижозат берилди. Гномлар халоскор қушлар билан хайрлашар экан, Бургутлар султонига қилган яхшиликлари учун бир пайти келиб мукофотлашни ваъда қилишди. Ўн бешта йирик қуш осмонга кўтарилди. Қуёш ҳали кўтарилмаган, ҳаво салқин, туман водийни қамраб, тоғ чўққиларини ўраб олган.

Кўзини қия очган Бильбо тоғ тизмаси ортда қолгани, ер жуда пастда бўлиб, ҳамма нарса кичрайиб кетганини кўрди. Кўзини чирт юмган хоббит бургут патини янада маҳкам ушлади.

- Патимни узма! - деди жони оғриган бургут. - Мунча қуёндай қўрқмасанг? Гарчи, чиндан ҳам қуёндан кўп фарқ қилмасанг-да. Қара, тонгнинг ажойиблиги-ю, шабаданинг ёқимлигини. Парвоздан яхши яна нима бўлиши мумкин бундай пайтда?

«Илиққина ванна билан кечки нонушта», - дея жавоб қайтармоқчи бўлган Бильбо чангалини бироз бўшатиб, индамай қўя қолди.

Улар узоқ учишди. Муайян вақт ўтиб бургутлар тегишли мўлжални кўришди шекилли, пастлай бошлашди. Пастлаш жараёни ҳам спиралсимон йўналишда кечиб, узоқ чўзилди. Бардоши етмаган хоббит кўзини яна очди. Ер энди анча яқинлашибди, пастда дарахтлар (эман билан қайрағочга ўхшайди), кенг яйлов ва анҳор кўринмоқда. Анҳор қаршисида, ушбу сув оқимини айланиб ўтишга мажбур қилган тош тепалик худди олис тоғлар олдидаги соқчи-қоя каби ердан ўсиб чиққан. Уни катталигини тасаввур ҳам қилиб бўлмайдиган дев томонидан текисликка қарата улоқтирилган улкан тош сифатида ҳам қабул қилиш мумкин. Бургутлар айнан мана шу тош тепалик устига қўниш ҳаракатида.

Белидаги йўловчисини навбат билан ушбу тепаликка туширган бургутлар яна қанот қоқиб ҳавога кўтарилишди.

- Қаёққа борсангиз ҳам оқ йўл сизларга! - бақиришди улар. - Сафарингиз ҳамиша қадрдон инингиз-ла якун топсин!

Илтифот кўрсатаётган йирик бургутлар айнан шу сўзларни айтиб хайрлашишади.

- Шамол сизга ҳамроҳ бўлиб, қуёш сузадиган, ой виқор-ла юрадиган жойларга элтсин! - деди бургутлар илтифотига қандай жавоб қайтариш кераклигини биладиган Гэндальф.

Бургутлар султони кейинчалик Жамики қушлар қироли даражасига кўтарилиб, бошига соф олтиндан ясалган тож кийдирилди. Унинг ўн бешта ёрдамчиси эса бўйнига олтин маржон ташлади. Бу уларнинг Бешта лашкар муҳорабасида кўрсатган жанговар ёрдами учун гномлар томонидан тақдирланган мукофоти бўлди. Бильбо ушбу улуғсифат қушларни қайтиб кўрмади, агар бошига зарба еб, хушдан кетишидан олдин осмон фалакда бургутлар шарпасини илғаб қолишга улгургани ҳисобга олинмаса (бу ҳақда кези келганда айтиб бераман).

[Shokir Dolimov]

Тош тепалик чўққиси ясси майдондан иборат бўлиб, ундан анҳор соҳилига элтадиган, айрим жойлари пиллапоя сифатида йўнилган кўп босилган сўқмоқ тушган. Анҳорнинг ушбу қисми саёз бўлиб, унга нариги қирғоғига ўтиб олиш учун ясси тошлар терилган. Анҳорни кесиб ўтиш жойи яқинида тош тепаликнинг кичкина ғори бўлиб, сайёҳлар гуруҳи келгуси режаларни муҳокама қилиб олиш учун шу ерга йиғилди.

- Сафар бошида мен сизларни Ғуборли тоғлар тизмасидан эсон-омон олиб ўтишга ҳаракат қилишимни айтган эдим, - гап бошлади сеҳргар. - Моҳирона раҳбарлигим шарофати ила шунингдек, иш у қадар аҳамиятсиз равишда ўнгидан келгани боис, ушбу ниятимни амалга ошира билдим. Биз кўзланган жойнинг шарқ томонидан чиқдик. Умуман олганда, ушбу сафар менга тааллуқли эмас, лекин мен унда, ниҳоясига етгунига қадар, яна бир иштирок этишим мумкин. Аммо мени ҳозир кечиктириб бўлмайдиган жуда муҳим ишлар кутмоқда.

Гномлар сеҳргарнинг гапидан дилсиёҳ бўлишган кўринади, тўнғиллай бошлашди. Бильбо эса кўз ёшини тия олмади. Улар Гэндальф ҳамиша бирга юришига, мураккаб вазиятдан чиқишга ёрдам беришига кўникишган бўлиб, бу ҳол сафар охиригача давом этишига умид боғлашган эди.

- Ҳозироқ гум бўламан демадим мен. Сизлар билан яна икки кунча бирга бўлсам керак. Ҳозирги вазиятдан чиқишингизга ҳам ёрдам бераман, - деди Гэндальф. - Тўғрисини айтганда, ўзим ҳам ёрдамга муҳтожман. На егулигимиз бор, на кийим-кечагимиз ва на пониларимиз. Қаерга келиб қолганимизни ҳам билмасангиз керак. Лекин мен, бахтингизга, қаердалигимизни аниқ айта оламан. Агар тоғ тизмасини бу қадар тез ошиб ўтмаганимизда етишимиз керак бўлган сўқмоқдан бир неча миля шимолдамиз. Бу ҳудудда деярли ҳеч ким яшамайди, агар мен йўқлигимда биров кўчиб ўтмаган бўлса, албатта. Бу ерлардан мен бир неча йил муқаддам ўтган эдим. Лекин шу яқин ўртада бир киши яшашини биламан. Адашмасам, Тўхташ жойи деб номланадиган ушбу тош тепаликнинг пиллапоясини ўша киши йўнган. Бу ерга у камдан-кам келади, келганда тақдирда ҳам кундуз куни эмас. Шундай экан, бу ерда уни кутиб ўтириш ярамайди, кутишнинг оқибати яхшилик билан тугамайди. Уни ўз уйида учратган маъқул. Агар ишлар ўнгидан келиб, учрашувимиз яхши ўтса, умид қиламан-ки, сизлар билан хайрлашиб, анави бургутлар каби: «Қаёққа борсангиз ҳам оқ йўл сизларга!» - дея тилак билдиришга муваффақ бўламан.

Гномлар Гэндальфга аждар тортиб олган олтин, кумуш, қимматбаҳо тошлар билан тақдирлашни ваъда қилишиб, гуруҳни тарк этиб кетмасликни ўтиниб сўрашди, аммо сеҳргар ўз сўзида қатъий туриб олди.

- Кўрамиз, - деди у гномларнинг кўндиришларига жавобан. - Хазинани қўлга кирита олсангизгина сизники бўлади. Ўйлайман-ки, мен шундоқ ҳам унинг муайян қисмига сазовор бўлдим.

Алҳосил гномлар Гэндальфни ўз ҳолига қўйиб, кийимларини ечишди-да, анҳорга тушиб чўмилишди. Кечув жойи саёз бўлиб, туби тошлоқ, суви тиниқ экан. Баланд кўтарилган қуёшда тобланиб олишгач, анча тетиклашиб қолишди, гарчи таналарининг лат еган жойлари оғриб, яна очиқишган бўлишса-да. Шундан сўнг улар пакана хоббитни кўтариб олишганча, анҳорнинг нариги қирғоғига ўтишди ва қалин ўсган майин майсазор бўйлаб эманзор ва қайрағочлар оралаб кетишди.

- Нима учун анави тош тепалик Тўхташ жойи деб аталади? - сўради Бильбо, сеҳргар ёнида борар экан.

- У шундай деб атайди, чунки ўхшаш қояларни у тўхташ жойи, деб билади. Бу тепалик эса, уйи яқинидаги ягона қоя бўлиб, уни яхши билгани учун алоҳида эътиборида.

- У деганинг ким? - талаб оҳангида сўради Бильбо.

- Боя сизга айтган танишим. Ажойиб шахс, у билан ниҳоятда хушмуомала бўлиш керак. Фикримча, сизларни ёппасига эмас, навбат билан иккита-иккитадан таништирганим маъқул. Сизлар унинг жаҳлини чиқарадиган иш қилманг, акс ҳолда ҳар нарса бўлиши мумкин. Агар меҳмондан мамнун бўлса, ундан сахий мезбон, жаҳли чиқса, ундан қўрқинчли душман топилмайди. Огоҳ бўлинг, унинг аччиғи бурнининг учида туради.

[Shokir Dolimov]

Гномлар Гэндальфни ўраб олиб, бараварига савол ёғдиришди:

- Ўша кишининг уйига кетяпмиз-ми, ҳозир? Кўнгли юмшоқроқ, беозорроқ мезбон топилмади-ми? Мундоқ очиқроқ гапиришнинг иложи йўқми?

- Ҳа, ўша кишининг уйига кетяпмиз. Йўқ, бошқа мезбон топилмади! Бундан очиқ қандай гапирай? - жаҳл-ла жавоб бериб борди Гэндальф. - Исмини сўраётган бўлсангиз, исми Беорн. Жуда кучли шахс, баъзан терисини алмаштириб туради.

- Тушунмадим, қуён терисидан, агар олмахон тикишнинг иложи бўлмаса мушук ясайдиган мўйнадўзлардан-ми, у? - талмовсиради Бильбо.

- О, Худо! Йўқ, албатта, йўқ, йўқ! - деди Гэндальф. - Сал бўлса ҳам ақл йиғишга уриниб кўрсангиз бўлар экан, мистер Бэггинс! Бундан ташқари, ўнг қулоғингиз билан ҳам, чап қулоғингиз билан ҳам эшитиб қўйинг ҳаммангиз: агар соғ-саломат қолиш истагида бўлсангиз, унинг уйи атрофидаги юзлаб миля масофада «мўйнадўзд, пўстин, мўйна ёқа» ва шу каби, ҳайвон териси билан боғлиқ сўзларни тилга олишни хаёлингизга ҳам келтирманг! Ҳа, у баъзан тери алмаштириб туради, фақат бировнинг эмас, ўз терисини алмаштиради! Қиёфасини ўзгартирадиган одам у, тушундингиз-ми? Дам улкан қоп-қора айиқ тусида, дам қора соч-соқоли пахмоқ девқомат одам тусида намоён бўлади. Бошқа ҳеч нима айтмайман, ҳозирча шу маълумотнинг ўзи етади сизга. Баъзиларнинг айтишича, Беорн, тоғ девлари келгунга қадар тоғ-у тошларда яшаган қадимий Қора Айиқларнинг буюк авлодига мансуб айиқ, бошқаларнинг фикрича, шимолий тоғ тизмаларида яшаб, Қурум каби аждарлар томонидан бадарға қилинган илк одамлар авлодига мансуб инсон ҳисобланади. Кейинчалик уларнинг юртини гоблинлар босиб олган экан. Аниғини билмайман-у, ўйлашимча, иккинчи тахмин ҳақиқатга яқинроқ. Бу нарсаларни ўзидан сўраб ўтирманг, оқибати аянчли бўлиши аниқ. Аниқ айтишим мумкинки, Беорнга нисбатан ҳеч қандай сеҳр-жоду қўлланилмаган, у ўз қиёфасини ўзи, ўз хоҳиши ила ўзи хоҳлаган вақтда ўзгартиради. Эманзорда йирик дарахт таналаридан қурилган катта уйи бор. Инсон сифатида у ўзига ўхшаган ажойиб қўй, мол, от каби жониворларни боқади. Жониворлар ушбу соҳиби билан гаплашиб, хизматини қилади. Беорн уларни сўймайди, гўштини емайди, бошқа турдаги ҳайвонларни ҳам овлаб емайди. Унинг қўлида сон-саноқсиз асалари қутиси ва улкан баджаҳл асаларилари бор. У асосан асал билан қаймоқ еб кун кўради. Айиққа айланиб олса, узоқ-узоқларга бориб келади. Кунлардан бир кун мен уни Тўхташ жойида Ғуборли тоғлар ортига ботаётган ойга қараб ўтирганини кўрганман. Ўшанда Беорн айиқ тилида: «Улар ер тишлайдиган кун келади ва мен юртимга қайтаман!» - деганини эшитдим ва шу боис тоғдан бадарға қилинган инсон эканлигига бовар қилдим.

Яхшилаб фикр юритиб кетиш учун Бильбо билан гномларга мураккаб мавзу топилди. Бинобарин, савол ёғдиришни бас қилиб, Гэндальфни ўз ҳолига қўйишди. Йўл яқин эмас экан. Улар узоқ юришди, дам юқорига чиқишди, дам пастликка тушишди. Кун қизиди. Йўловчилар баъзан дарахт соясида тўхтаб, нафас ростлашди. Бильбо шунчалик очқадики, агар пишиб ерга тўкилганда чўчқаёнғоқни бўлса ҳам ер эди.

Ниҳоят куннинг иккинчи ярмида йўловчилар яйловдаги гулларни биров атайин пайкалларга бўлиб, навларга ажратиб экканига эътибор қилишди. Айниқса, қизил гулли беда, оқ гулли пакана беда, асал ҳидли ширин беда, пушти гулли беда турлари кўп экилибди. Ҳамма жойда тинмай ишлаётган асаларининг ғўнғиллаши эшитилмоқда. Уларнинг ҳар бири қовоғаридан анча йирик. Эркак асалариларнинг катталиги бармоқдек келади. Бахмалдай қора танасидаги тарам-тарам сариқ йўллар тилла тусда ловулламоқда. Бунақанги асаларини Бильбо ҳаётда кўрмаган. «Чақиб олгудай бўлса танам икки баробар катталашиб шишса керак», - хаёлдан ўтказди у.

- Асалари яйловига етдик. Демак, оз қолибди, - маълум қилди Гэндальф.

[Shokir Dolimov]

Кўп ўтмай азим эманларнинг қадимий қатори кўринди. Ушбу дарахтлар ортида эса ўтиб бўлмайдиган, нариги томонда нима борлиги кўринмайдиган тиканли чакалак девор қад кўтарган.

- Сизлар яхшиси шу ерда кутинглар, - деди сеҳргар. - Чақирсам ё ҳуштак чалсам, изимдан кириб борасиз. Фақат эсингизда бўлсин, жуфт-жуфтга бўлиниб киринг. Жуфтликлар орасидаги танаффус эса беш дақиқадан кам бўлмасин. Бомбур ўта семиз бўлиб, икки кишининг ўрнини босади ва шу боис энг охирида ёлғиз ўзи киради. Қани, мистер Бэггинс, олдимга тушинг. Анави муюлиш ортида дарвоза бўлиши керак.

Юрак олдирган хоббитни лўкиллатиб етаклаган сеҳргар тиканли чакалак девор бўйлаб нари кетди. Дарҳақиқат, муюлиш ортида эни анча энли, бўйи роса баланд дарвоза, ичкарида эса боғ ва ёғочдан кўтарилган иморатлар: ходадан ясалиб, томига похол ёпилган бир нечта омбор, отхона ва саройлар ҳамда одам яшайдиган узун уй кўринди. Ҳовлининг жануб томонида, баланд чакалак девор бўйлаб чўққили томига похол ташланган сон-саноқсиз асалари кутиси терилган. Ҳавода асалариларнинг сира тинмайдиган ғовур-ғувури эшитилмоқда. Фавқулодда йирик ушбу ҳашаротлар ўз қутиларига тинмай кириб-чиқишмоқда.

Хоббит билан сеҳргар ғичирлайдиган оғир дарвозани базўр итариб очиб, кенг ётқизилган йўлак бўйлаб уй томон одимлашди. Яхши парваришланган силлиқ отлар майда қадамлар билан йўртиб келиб ҳовлига кириб келганларга диққат билан назар солишгач, иморатлар томон сакраб кетишди.

- Уйга бегоналар кириб келгани ҳақида соҳибига билдирув беришади, - тушунтириш берди Гэндальф.

Икковлон уй билан хўжалик иморатлари ёнидан юриб, орқа ҳовлига ўтди. Ўртада катта эман дарахти, дарахт танаси ёнида эса ёрилган ўтин уюми ётибди. Пахмоқ соч-соқоли кўмирдай қоп-қора, яланғоч қўл-оёғи бақувват, эгнига тиззагача тушган яктак кийган девқомат киши ҳам шу ерда, ўта катта болтага суяниб турибди. Бояги отлар ҳам соҳибининг икки ёнида, тумшуғини унинг юзига тираганча турибди.

- Ҳа, ана улар! - деди Беорн отларига мурожаат қилиб. - Кўринишидан қўрқинчли эмас, бораверинг! - хандон отди девқомат. - Кимсизлар, нима керак сизларга? - дағал оҳангда сўради у.

Беорн новча бўйли Гэндальфнинг ёнида катта қоядек кўринмоқда. Бильбо ҳақида эса гапирмаса ҳам бўлаверади. Беорннинг оёғи орасидан ўтиб кетса биров сезмайди.

- Мен Гэндальф бўламан! - баёнот қилди сеҳргар.

- Энди эшитишим! - пўнғиллади Беорн. - Анави-чи, қанақанги тирмизак бўлди? - сўради у, бароқ қошини чимирганча, хоббитни яхшироқ кўриш учун энгашиб.

- Бу киши жаноб Бильбо Бэггинс, яхши оиладан чиққан, номига доғ тушмаган хоббит бўлади.

Бильбо Беорнга таъзим бажо айлади.

- Мен эса сеҳргарман, - давом этди Гэндальф. - Табиийки, сен ҳақингда эшитганман. Мени танимадинг, балки амакиваччам Радагастни танирсан? Ёвуз ўрмоннинг жанубий чегараси яқинида яшайди.

- Танийман, албатта. Сеҳргар бўлса ҳам, яхши бола. Бир замонлар у билан тез-тез учрашиб турганмиз. Хўп, майли, ким эканлигингизни ёки ўзингизни ким деб кўрсатмоқчи бўлганингизни тушундим. Энди нима кераклигини айтинг.

- Тўғрисини айтадиган бўлсам, лаш-лушларимизни йўқотиб, йўлдан адашиб қолдик ва шу боис моддий ёрдамга ёки ҳеч бўлмаганда оқил маслаҳатга ниҳоятда муҳтожмиз. Гап шундаки, биз тоққа чиқиб гоблинлардан адабимизни едик.

- Гоблинлардан? - сўради Беорн, оҳанги нисбатан мулойимлашиб. - Уларнинг қўлига тушдик, денг? Нима бор эди сизларга уларнинг маконида?

- Тасодифан шундай бўлиб қолди. Тоғда ухлаб ётган жойимизда ғафлатда қолдириб ҳужум қилишди бизга. Тоғ тизмасининг ғарб томонидан бу томонига ўтаётган эдик. Қўй, яхшиси сўрама, бу жуда узоқ ҳикоя.

- Ундай бўлса уйга юринг, бор гапни қисман бўлса ҳам айтиб беринг, - деди Беорн.

[Shokir Dolimov]

Уй соҳибининг орқасидан эргашган Гэндальф билан Бильбо ўртасига ўчоқ қурилган катта даҳлизга киришди. Ёз бўлишига қарамай, ўчоқда ўтин ёниб, юқорига кўтарилган тутун қорайган тўсинлар орасидаги мўри орқали ташқарига чиқмоқда. Ўчоқ олови ва шифтдаги тирқиш орқали тушган шуъла билангина хира ёритилган ушбу хонадан ўтган меҳмонлар ёғоч қозиқоёқларга қурилган айвонга чиқишди. Жануб томонда қурилган ушбу айвонда кундузги илиқлик сақланган бўлиб, қуёшнинг қиялама нури айвондан ўтганча, очилган гуллари айвон зинасигача етган боғни ёритмоқда.

Учовлон ёғоч курсиларга жойлашди. Гэндальф ҳикоясини бошлади, Бильбо эса полга етмаган калта оёғини тебратиб, боғдаги гулларни томоша қилганча, номларини топишга уринди. Ушбу гулларнинг аксариятини муқаддам кўрмаган.

- Бир-икки нафар дўстим билан тоғ ошаётган эдим... - гап бошлади сеҳргар.

- Бир-икки нафар дўстим билан? - гапни бўлди Беорн. - Мен фақат бир нафарини кўряпман. Шуни ҳам кўзим базўр илғаяпти.

- Тўғрисини айтсам, банд бўлсанг керак, деган хаёлда сенга халал беришни истамаган эдим. Ижозатинг билан уларни чақирсам.

- Майли, чақир, - деди Беорн.

Гэндальф қулоқни қоматга келтирадиган даражада ҳуштак чалди. Шу заҳоти Торин билан Дори уй бурчагидан чиқиб, боғ йўлагида кўринишди. Яна бир дақиқа ўтиб, чуқур таъзим бажо айлаганча Беорннинг қаршисида туришди.

- Бир-икки нафар эмас, икки-уч нафар дўстим билан демоқчи бўлдинг чоғи. Боз устига булар хоббит эмас, гном, - таъкидлаб қўйди Беорн.

- Торин Эманқалқон, хизматингизга мунтазирман!

- Дори, хизматингизга мунтазирман! - ўзларини таништиришди гномлар, яна таъзим бажо айлаб.

- Миннатдорман, хизматингизга муҳтож эмасман, - жавоб берди Беорн. - Сизлар эса менинг хизматимга катта эҳтиёж сезаётган кўринасиз. Тўғрисини айтсам, гномларни жиним суймайди. Аммо сен чиндан ҳам Трорнинг набираси, Трайннинг ўғли Торин бўлсанг, ҳамроҳинг эса андишали гном бўлиб, гоблинларга душман саналсаларинг ва тасарруфимдаги ҳудудда фитна чиқаришни ният қилмаган бўлсаларинг... Ҳа, айтгандай, бу ерларда нима қилиб?...

- Улар Ёвуз ўрмон ортидаги шарқий ерларга, ўз аждодларининг ватанига йўл олишган, - гапга аралашди Гэндальф. - Тасарруфингдаги ҳудудга биз тасодифан кириб қолдик. Юқори довондан ошиб ўтиб, ушбу ҳудуднинг жанубидаги йўлга чиқишни ният қилган эдик. Кутилмаганда бизга ёвуз гоблинлар ҳамла қилишди. Мен сенга шуни айтиб бермоқчи бўлиб турган эдим.

- Гапирадиган бўлсанг гапир-да, - жеркиб берди Беорн.

- Кучли жала қуйиб, кутилмаганда қаердандир пайдо бўлиб келган тоғ девлари бир-бирига қарата қоя улоқтириб қолишди. Бинобарин биз, яъни мен, хоббит ва яна бир неча нафар гном ғорга бекиндик...

- Тушунмадим, иккита гном сенингча бир неча нафар ҳисобланадими? - гапни бўлди Беорн.

- Йўқ, албатта, - жавоб берди Гэндальф. - Аслида биз бироз кўпчиликмиз...

- Хўп, қолганлар қани, ундай бўлса? Ҳалок бўлишди-ми, биров гўшт қилиб еди-ми, ё ортга қайтворишди-ми?

- Йўқ, йўқ. Афтидан улар ҳуштагимни эшитиб ҳаммаси баравар кириб келишга тортинган кўринади. Сени ортиқча овора қилиб қўйишни истамаймиз.

- Чал ҳуштагингни! Хиралик билан меҳмон бўлиб келган экансиз, ортиқча бир-иккита меҳмон кўп зарар қилмас, - вайсади Беорн.

[Shokir Dolimov]

Гэндальф боз ҳуштак чалди. Ҳали ҳуштак тинмай туриб остонада Нори билан Ори пайдо бўлишди.

- Уни қаранг-а! Гэндальфнинг тамакидонида ўтирган эдингизми? - ҳайрон бўлди Беорн. - Марҳамат, бу ёққа ўтинг.

- Нори, хизматингизга мунтазирман.

- Ори, хизмат....

- Миннатдорман. Хизматингиз керак бўлиб қолса, ўзим сўраб оламан. Ўтиринг. Ҳикояни эшитайлик, кечки овқатгача чўзмай.

- Кўзимиз эндигина илинган экан, - давом этди Гэндальф, - ғорнинг ички деворидаги тирқиш икки томонга сурилганча кенг очилиб, ичкаридан гоблинлар ёпирилиб чиқишди-да, мана бу хоббитни, гномларни ва пониларимиз уюрини қўлга олишди...

- Пониларимиз уюрини? Сайёр циркмисиз, нима бало? Ё ўзингиз билан бир олам юк олган эдингизми? Олти бош пони сен учун уюр ҳисобланадими?

- Йўқ, йўқ! Ростини айтсам, понилар сони сал кўпроқ, биз ҳам кўпчилик эдик... Ҳа ана, шерикларимизнинг яна икки нафари келди.

Остонада пайдо бўлган Балин билан Двалин шу қадар чуқур таъзим қилишмоқда-ки, тош тўшалган полни соқоллари билан супуриб қўйишди. Баҳайбат инсон қош чимириб олди, лекин бош ирғиётган, таъзим бажо айлаётган, қайтарма қалпоқларини зўр бериб силтаётган гномлар шу қадар хушмуомала бўлишга уринишмоқдаки, Беорннинг қовоғи очилиб, хандон отиб юборди. Қандайдир кулгили гномлар эканми булар!

- Фақат масхарабозлардан иборат циркдан ўзга нарса эмас, - хулоса қилди у. - Киринглар хуштабиат жаноблар, киринглар. Исмингиз нима? Хизматингиз керак эмас, исмингизни айтсангиз бўлди. Унақа питир-питирингизни қўйинг, тез ўтиринг.

- Балин ва Двалин, - жавоб беришди гномлар, хафа бўлишга журъат этмай.

Иккаласи полга жойлашиб ўтиришди.

- Давом эт! - амр этди Беорн.

- Нима деб турган эдим? Ҳа, ҳассам воситасида чақмоқ чақиб, гоблинларнинг уч-тўрттасини ер тишлатганим боис махлуқлар мени тута олишмади...

- Жуда соз! - гап қистирди Беорн. - Бундан чиқди, демак сеҳргар ҳам баъзан фойдали корга яраб қолар экан-да.

- ... ёпилаётган тирқиш орқали ичкарига ўтдим. Уларнинг ортидан бориб, гоблинлар йиғилган асосий залга кириб бордим. Бу ерда Орклар саркори ва унинг ўттиз-қирқтача тан қўриқчиси бор экан. «Агар гномлар бир арқонга боғланмаган тақдирда ҳам, уларнинг ўн икки нафари шунча ёвга қарши нима ҳам қила олар эди», - хаёлдан ўтказдим мен.

- Ўн икки нафари? Саккизта-ку булар! - ҳайрон бўлди Беорн. - Ё тамакидонингда яна гном борми?

- Мана яна бир жуфти, Фили билан Кили кириб келишди, - деди Гэндальф, табассум-ла таъзим бажо айлаётган гномларга имо қилиб.

- Бўлди, бас. Овозингизни чиқармай, тез ўтиринг, - деди Беорн. - Давом эт, Гэндальф.

[Shokir Dolimov]

Ҳикоя Қуйи дарвоза яқинида кечган жанг саҳнаси ва мистер Бэггинс йўқолиб қолган фурсатга қадар давом этди. «Биз бир-биримизни санаб чиқиб, ўн тўрт киши қолганимизни, хоббит йўқолиб қолганини аниқладик».

- Ўн тўрт киши? Ўндан бирни айирсак ўн тўрт қолар экан-да, а? Бу қанақанги янгилик бўлди? «Тўққиз» демоқчи бўлдинг чоғи ёки гуруҳ аъзоларининг барчаси кириб келгани йўқми ҳали бу ерга?

- Айтгандай, сен Ойн билан Глойнни кўрганинг йўқ ҳали. Ана, ўзлари ҳам келиб қолишди. Ортиқ ташвишга қўйганимиз учун маъзур санайсан бизни.

- Майли, киришсин. Тезроқ ўтиринг, иккалангиз. Менга қара, Гэндальф, сен, ўн нафар гном ва йўқолиб қолган хоббит. Жами ўн икки нафар чиқяпди. Сеҳргарлар одамга ўхшаб санашмайди-ми, нима бало? Хўп, бу масалани қўя турайлик, ҳикоянгни давом эт.

Беорн сир бой бермай, ҳикоя унга жуда қизиқ туюлганини билдирмай ўтирди. Тоғ тизмасининг сеҳргар тилга олган қисмини бурунги замонда Беорн яхши билган. Хоббитнинг топилгани, сайёҳлар гуруҳи тош тўкмаси билан бирга пастга оқиб тушгани, ўрмон яланглигида йиғилган варглар галаси ҳақида эшитар экан, маъқуллаганча бош ирғиб, пўнғиллаб ўтирди.

Сайёҳлар дарахт шохларига чиқиб, бўрилар эса ушбу дарахтлар остида пойлаб ўтиришганини эшитган Беорн оёққа туриб, домангир вайсаганча у ёқ, бу ёқ юра кетди.

- Мен йўқлик қилибман-да! Мушакбозликнинг ўзи билан қутулиб қолишмас эди улар мендан!

- Нима ҳам дер эдим, - мамнун бўлди Гэндальф, ҳикояси таъсирчан чиққанини кўриб. - Қўлимдан келганини қилдим. Биз дарахтда ўтирдик, бўрилар пастда қутуришди, оғриқ ва ғазабдан увлашди, ўрмонга ўт кетди. Шу пайт тоғдан орклар тушиб келиб, бизни кўриб қолишди. Хурсанд бўлиб ўкиришди ва: «Ўн бешта қушча чиқиб дарахт шохига, кета олмас учиб баланд тоғларга» - дея таҳқирли қўшиқ тўқиб айтишди.

- О, марҳаматли Худо! - ингради Беорн. - Гоблинлар санашни билмайди, дея кўрманг менга. Жуда яхши санашади улар, ўн икки ўн беш эмаслигини ҳам яхши билишади.

- Мен ҳам биламан. У ерда биз билан Бифур билан Бофур ҳам бўлган, - деди Гэндальф. - Уларни сенга таништиришга журъат этмай ўтирган эдим холос. Ана улар.

Остонада Бифур билан Бофур пайдо бўлишди.

- Мен ҳам бўлганман у ерда! - ҳарсиллаганча етиб келди Бомбур.

Сўнгги гном жуда семиз бўлиб, энг охирда қолдиришганидан жаҳли чиққан эди. Ортиқча беш дақиқа кутишни истамай, ҳансираганча югуриб шерикларига етиб олибди.

- Ана, энди чиндан ҳам ўн беш киши бўлдингиз. Модомики, гоблинлар санашни билар экан, демак дарахтда ҳақиқатан ҳам ўн беш киши ўтиргансизлар. Энди ҳикоянгни бемалол якунлашинг мумкин, - ижозат берди Беорн.

Гэндальф нақадар оқил иш тутганини Бильбо энди англади. Ҳикоя давомидаги танаффуслар Беорннинг воқеага бўлган қизиқишини орттирди, сеҳргарнинг тадрижий ҳикояси гномларнинг шубҳали тиламчилардай ёппасига қувиб солинишига йўл қўймади. Овлоқда яшайдиган Беорн уйига заруратсиз меҳмон чақиришдан бир умр тийилиб юрган. Унинг дўстлари жуда озчиликни ташкил этиб, бу ерлардан узоқ-узоқларда яшашади. Боз устига, унинг уйида ҳеч қачон икки кишидан ортиқ меҳмон бўлмаган. Бугун эса бир эмас, икки эмас, нақ ўн беш нафар ғирт бегона киши айвонида мўлтираб ўтирибди!

[Shokir Dolimov]

Халоскор бургутлар сайёҳлар гуруҳини Тўхташ жойи қоясига олиб ўтишганини айтиб бўлган фурсатда қуёш Ғуборли тоғларнинг ортига ўтиб, боғда узундан узун кўланкалар пайдо бўлди.

- Яхши ҳикоя экан, кўпдан буён бунақасини эшитмаган эдим, - якун ясади Беорн. - Агар дарбадарларнинг бари шунга ўхшаш ҳикоялар айтиб беришганида, уларга бўлган муносабатим бироз ўзгарган бўлар эди. Балки буларнинг барини тўқиб чиқаргандирсиз-у, лекин ҳикоя кечки овқатга муносиб чиқди. Овқат кетадими?

- Жуда кетади-да! - баралла жавоб беришди меҳмонлар. - Катта раҳмат.

Даҳлиз энди батамом қоронғи бўлиб қолибди. Беорн кафтини кафтига уриб қарс чалган эди-ки, тўртта чиройлигина оппоқ пони ва уч-тўртта дуркун ит кириб келди. Соҳибининг ҳайвон тилида айтган кўрсатмасини олган жониворлар хонани тарк этиб, ишлатишга тайёрлаб қўйилган бир нечта машъала таёғини тишлаб қайтишди. Уларни ўчоқ чўғида ўт олдириб даҳлиз устунларидаги машъала тутқичларига ўрнатишди. Итлар керак бўлган фурсатда орқа оёққа тик турганча олд оёғи билан нарса ушлаб юра олишар экан. Улар ён деворга тақалган тахтали чорпояларни ўчоқ яқинига суришди. Натижада дастурхон ёзиладиган стол ҳосил бўлди.

Шундан сўнг даҳлизга маъраганча кўмирдай қоп-қора қўчқор ва унинг кетидан қордай оппоқ совлиқлар чопиб кириб келди. Совлиқларнинг бири бурчакларига ҳар хил ҳайвонларнинг тасвири кашта кўринишида тикилган дастурхон тишлаб келган бўлса, қолган совлиқларнинг кенг белларида биттадан патнис бўлиб, уларга қадаҳлар, ёғочдан йўниб ясалган косалар, пичоқлар-у, ёғоч қошиқлар терилган. Итлар буларнинг барини столга олиб, зудлик билан дастурхон тузашди. Столнинг бўйи шу қадар пастки, ҳатто Бильбога ҳам овқатлангани қулай бўлди. Понилардан бири Гэндальф билан Торин учун тўқима ўриндиғи кенг, калта кесилган оёғи йўғон иккита курсини дастурхонга яқинроқ сурди. Беорн учун мўлжалланган ўхшаш қора курси эса столнинг нариги томонида жойлаштирилди. Ўрнига астойдил жойлашиб ўтирган Беорн бақувват оёғини столнинг нариги бошигача узатиб олди. Беорнга хизмат кўрсатиш жониворларга қулай бўлиши учун стол ва курсилар афтидан, атайин паст ясалган кўринади. Қолганлар нимага ўтиришади? Улар учун ҳам қулайлик яратилди. Понилар дўмбирадай думалоқ, силлиқ қилиб тарашланиб, жило берилган, худди атайин Бильбонинг бўйига мўлжаллаб кесилгандай пастак ғўлаларни юмалатиб келтиришди. Кўп ўтмай ҳамма Беорн бошчилигида дастурхон атрофига жойлашди. Ушбу даҳлизда бундай кўп сонли гуруҳ анчадан буён ўтирмагани аниқ.

Кечки овқат бошланди. Бунақанги меҳмондорчиликни улар Сўнгги бошпанада кўришган. Атрофда ўчоқ ва машъалаларнинг ёлқини пирпирамоқда, дастурхон ўртасига қизил мумдан тайёрланган иккита баланд шам ўрнатилган.

Меҳмонлар овқатланар экан, Беорн ўзининг гумбурлайдиган йўғон овози билан Ёввойи ўлка ҳақида, айниқса, қоронғи, хавф-хатарга тўла, бир томони Шимолгача, бошқа томони Жанубгача чўзилиб Шарқ томон олиб борадиган йўлни тўсган даҳшатли Ёвуз ўрмон ҳақида қизиқ ҳикоялар айтиб берди.

Гномлар Беорннинг ҳикояларини эшитиб, бош силтаб боришди. Ёвуз ўрмон аждар қўрғонига элтадиган йўлда Ғуборли тоғлардан сўнг иккинчи энг хавфли ғов саналади.

Қорни тўйган гномлар ҳам ўз ҳикояларини сўзлаб беришга киришишди бироқ кўзи илинаётган Беорн меҳмонларнинг гапини эътиборсизлик билан тингламоқда. Гномлар олтин, кумуш, қимматбаҳо тошлар ва заргарлик ҳунари ҳақида тинимсиз бидирлашмоқда, аммо Беорнни бундай нарсалар, афтидан, умуман қизиқтирмайди, ҳатто мана бу даҳлизда ҳам дастурхондаги пичоқдан ташқари, металлдан тайёрланган бирорта буюм кўринмайди.

[Shokir Dolimov]

Меҳмонлар ёғоч қадаҳларда тортилган асал ичиб, дастурхон атрофида узоқ ўтиришди. Ташқарида қоронғи тушган. Ўчоққа ғўла ташланиб, машъалалар ўчирилгач, оловнинг девор ва устунларга тушаётган шуъласи лип-лип ўйнай бошлади. Ушбу устунлар ўрмон дарахтлари каби юксалиб кўринмоқда. Балким бу ерга қандайдир сеҳр-жоду аралашгандир-у, лекин Бильбога уй ўрмонга айланиб, том тўсинлари орасидан баргларнинг шитирлаши-ю, бойқушларнинг товуши эшитилгандай бўлди. Бироздан сўнг хоббит похол тўшалган полга чўзилди, товуш тиниб, узоқлаша бошлади... кутилмаганда кучли сесканиб, уйғонди. Унинг уйқусини чиқиш эшигининг ғичирлаб, тарақлагани бузибди. Беорн йўқ. Гномлар ерда, ўчоқ қаршисида чордана қуриб ўтирганча қўшиқ бошлашди. Уларнинг қўшиғи узоқ чўзилди, эътиборингизга ўша қўшиқнинг бир нечта мисрасини ҳавола этаман:

Арчагул-у майсани ерга паст эгиб,
Тун-ла сояни тоғ-у тошга қориштириб,
Рутубатли шамол ғамгин эсмоқда,
Бадқовоқ, дарғазаб тус ҳам олмоқда.

Қорли тоғдан эсади совуқ зулмат шамоли
Шох-шаббалар шитирлар, қўрқув тўла овози
Қарағай қарс-қарс синар, қалбни эзар оҳ-зори
Не кечар келгусида шўрлик гномлар аҳволи.

Тикка эсар бу шамол илиқ шарқ томон
Жала қуяр беаёв, ивиди қалин ўрмон.
Бузилгандир авзои, осмоннинг қаҳри ёмон
Жон сақлаш умидида бекинар қуш-у ҳайвон

Елар шамол, тоғда излар аждар инини
Тўзғитади ҳар томон ёнган ўлка кулини
Музлатади совуқ бўрон гномлар Ватанини,
Эреборни, Сўққа тоғни ва Дейл харобасини.

Бильбони яна мудроқ босди. Гэндальф кутилмаганда шартта ўрнидан туриб эълон қилди:
- Ётар вақт бўлди. Бироқ ётар вақт Беорн учун эмас, биз учун бўлди. Ушбу даҳлизда ҳеч нарсадан қўрқмай, бемалол ухлашимиз мумкин, лекин огоҳлантириб қўяй, Беорннинг насиҳати ёдингизда бўлсин: кун чиқмай туриб уйни тарк этманг, пушаймон қиласиз.

Хоббит ён девор устини ортидаги кенг тахта тўшамага меҳмонлар учун ётар жой тайёрлаб қўйилганини кўрди. Бильбо учун алоҳида похол тўшак билан жун адёлча тўшалибди. У ғужанак бўлиб ётди-да, ёз бўлишига қарамай, адёлга ўраниб олди. Ўчоқдаги ўт ўчиб, Бильбо уйқуга кетди.

Тун ярмида уйғонган хоббит атрофга сочилган гномлар билан Гэндальф қаттиқ уйқуга кетишган шекилли, бари бирдай бир маромда нафас олиб ётганини, ўчоқдаги чўғ батамом ўчиб, кулга айланганини кўрди. Баланд кўтарилган ой шифтдаги тешикдан мўраламоқда, полда эса ой шуъласи доғ ҳосил қилган. Ташқарида минғир-минғир овозлар ва қандайдир йирик ҳайвон тўлғонаётгандай ғалати шовқин эшитилмоқда. «Айиқ тусига кирган Беорн эмасмикан, ҳаммамизни битта қўймай паққос урмасмикан?» - хаёлдан ўтказди Бильбо. Ўз хаёлидан ўзи даҳшатга тушган хоббит бошини ўраб олганча, кўп ўтмай яна ухлаб қолди.

Шу ётганча Бильбо тонг охирида, гномлардан қайсидир бири унга қоқилиб гумбурлаб йиқилганидан уйғониб кетди.

- Тур ўрнингдан танбал, нонуштадан қуруқ қоласан, - деди домангир оҳангда Бофур, сўкинганча оёққа туриб.

- Нонушта? - овоз кўтарди кўзи катта очилган Бильбо, чўчиб тушгандай оёққа қалқиб туриб. - Қани? Қаерда?

- Асосий қисми ошқозонимизда, - жавоб беришди даҳлизда ивирсиб юришган гномлар. - Қолган-қутгани айвонда. Тонг саҳардан буён Беорнни қидириб топа олмаётган эдик, айвонга чиқиб дастурхонга тортилган нонуштани кўрдик.

- Гэндальф-чи, Гэндальф қани? - сўради айвон томон ошиққан Бильбо.

- Қаердадир сандироқлаб юрибди, - жавоб беришди унга.

[Shokir Dolimov]

Кечгача гум бўлиб кетган сеҳргар, хоббит билан гномлар кечки овқат билан астойдил шуғуллаётган маҳалда топилиб келди. Уларга яна ўша ажойиб жониворлар хизмат кўрсатмоқда. Беорн кечаги оқшомдан буён кўриниш бермади, гномлар бундан таажжубда.

- Мезбон қани? Ўзинг қаерда юрибсан? - талаб оҳангида бақириб сўради ундан ҳамма.

- Саволингизга бир четдан жавоб бераман, фақат олдин қорнимни тўйғазиб олай. Эрталабдан буён туз тотганим йўқ.

Ёғ, асал ва қаймоқ суртилган учта нон еб, кам деганда бир литр асал ичимлигини ичиб тўйган Гэндальф ниҳоят ликоп билан кўзани нари сургач, трубкасини чиқарди.

- Дастлаб иккинчи саволга жавоб бераман, - гап бошлади у. - Вой Худойим, бу хона тутун-ҳалқа чиқаришга роса боб эканми!

Ҳалқа пуфлашга берилиб кетган сеҳргарнинг жавобини анча кутишга тўғри келди: унинг тутун-ҳалқалари устунлар атрофини айланиб ўтиб, шакл ва тусини ўзгартирганча, қувлашмачоқ ўйнашгандай шифтдаги тешикдан ташқарига бирин-кетин чиқа бошлади. Том устида улар жуда қизиқ кўринаётган бўлса керак: яшил, мовий, пушти, кумуш тусли, сариқ, оқ рангда, катта, майда, каттасининг ичига кириб олган майда, саккиз шаклида, занжир ҳалқалари, ҳуркиган қушчалар кўринишида ва ҳоказо.

- Айиқ изини яхши фарқлай биламан, - гап бошлади ниҳоят Гэндальф. - Бугун тунда афтидан, бу ерда бир гала айиқ тунаган кўринади. Беорннинг ўзи шунча из қолдирмайди. Боз устига из ўлчамлари ҳар хил. Назаримда, эрта тонггача айиқлар йиғини ўтган бу ерда. Катта-кичик, девқомат айиқлар ҳар томондан келган кўринади. Фақат ғарбдан, анҳорнинг нариги томонидаги тоғ тизмасидан ҳеч ким келмаган. У томонга ёлғиз из кетган. Ўша из бўйлаб Тўхташ жойи тош тепалигигача етиб бордим. Айиқ изи анҳорга кириб кетди. Сув ҳавзаси чуқур, оқими шиддатли, гирдобларга бой бўлгани боис, кечиб ўтишга журъат этмадим. Эсингизда бўлса, анҳорнинг тош тепалик яқинидаги қисми саёз бўлиб, нариги қирғоғига ўтиб олиш учун ясси тошлар терилган эди. Ўша жойни қидириб, анҳорни кечиб ўтиб, яна айиқ изини топгунимча анча вақт йўқотдим. Топганимда эса кеч бўлди. Дарёнинг нариги соҳилидаги ўша излар Ғуборли тоғларнинг шарқий нишаблигидаги, варглар билан қиёмат учрашувимиз ўтган қарағай ўрмони томон кетибди. Бу билан биринчи саволингизга ҳам жавоб бердим, - якунлади Гэндальф.

Бильбо сеҳргар нимага шама қилаётганини фаҳмлагандай бўлди.

- Агар варглар билан гоблинларни бу ерга бошлаб келса-чи, у, унда нима қиламиз? - томдан тараша тушгандай сўради хоббит. - Ҳаммамизни қириб ташлашади. Сен эса улар билан дўст тутунмаган деган эдинг.

- Ҳа, айтган эдим. Керак бўлса яна айтаман, - деди сеҳргар. - Бемаъни гап сотмай, бориб ёт. Миянг ишламай қолган кўринади.

Хоббит чиндан ҳам ўзини жуда ҳорғин сезмоқда. Уқуга ётишдан ўзга чора йўқ. У гномларнинг қўшиғини эшитиб ётганча ухлаб қолди. Тушига айиқ тусига кирган Беорн ва унинг юзлаб қабиладошлари ой шуъласи остида аста айланиб рақс тушаётгани кирди.

Бильбо ярим кечада уйғониб, ҳамма ухлаб ётганини кўрди. Ташқарида яна ўша товуш: шитирлаш, пишиллаш, ангиллаш. Эрталаб меҳмонларни Беорннинг шахсан ўзи уйғотди.

- Ие, сизлар ҳали шу ердамисиз? - деди у дағал оҳангда бўлса ҳам очиқ кўнгил-ла ҳазиллашиб.

Пакана хоббитни топиб ёқасидан тутганча баланд кўтарган Беорн рўй-хотир қилмай кўрсаткич бармоғини мистер Бэггинснинг қорнига ниқтади.

- Қаранг, мана бу қуёнча ёғда пишган асал кулча еб, баттар семириб кетибди. Қани юр, нонушта қилиб яна бироз вазн қўшайлик сенга. Анави варглар, гоблинлар, ёвуз айиқлар еб кетишмабди-да ҳали сени?!

[Shokir Dolimov]

Ҳамма нонушта қилгани Беорннинг ортидан эргашди. Бу гал унинг кайфияти анча кўтаринки бўлиб, қизиқ гаплар билан меҳмонларни кулдириб ўтирди. Қаерларга йўқолиб кетгани ва нима сабабдан бу қадар сипориш қилаётганини узоқ тахмин қилишга тўғри келмади, кўп куттирмаган мезбон бор гапни ўзи айтиб берди.

Беорн анҳор кечиб, тоғ тизмасига борган ва таъкидлаб ўтмоқ жоизки, баҳайбат айиқ қиёфасида ниҳоятда жадал юриб, тез қайтган. Гир атрофи куйган бўри яланглигида бўлиб, ҳикоянинг сўнгги қисми тўғри эканлигига ишонч ҳосил қилган. Шундан сўнг ўрмонда изғиб юрган варг билан гоблинни тутиб олиб, уларнинг қўриқчилари гномларни ҳанузгача қидираётганидан хабар топган. Аниқланиша, Орклар саркорининг ўлими, кулранг тўдабоши варгнинг тумшуғи қаттиқ куйгани, сеҳргарнинг олови туфайли асосий варгларнинг кўпи ёнғинда куйиб ўлгани гоблинлар билан варгларни жуда ғазаблантирган. Улар Ғуборли тоғлар этагидаги ҳудудларга ҳужум уюштириб, гномларни бекитган одамлар ва бошқа турдаги жонзодлардан қасд олишни ният қилишган.

- Ҳикоянгиз шундоқ ҳам мисли йўқ эди, - якунлади Беорн. - Унинг соф ҳақиқат эканига ишонч ҳосил қилганимдан сўнг эса, менга янада ёқди. Сизларга қўлдан келганча ёрдам бераман. Бадгумонлигим учун узр, албатта. Лекин тўғри тушунинг, агар мен каби Ёвуз ўрмон бошида яшаганингизда, сизлар ҳам бировнинг қуруқ гапига бовар қилмаган бўлар эдингиз. Бундан буён гномларга бўлган муносабатимни ўзгартираман, уларни кўпроқ ҳурмат қила бошлайман. Бировга айтсанг ишонмайди, - ваҳшийларча хандон отди Беорн. - Қаранг-а! Орклар саркорини – энг Асосий гоблинни ўлдирибсиз-а!

- Орк билан варгни нима қилдинг? - қизиқсинди Бильбо.

- Нима қилдим? Юр кўрсатаман! - деди Беорн хоббитни ортидан эргаштириб.

Беорн дарвозага гоблиннинг чопилган бошини, дарвозанинг у томонида қолган катта дарахт танасига эса варгнинг тириклайин шилиб олинган терисини қоқиб қўйибди. Дарҳақиқат, Беорнни душман орасида кўриш – даҳшатнинг ўзгинаси бўлади. Хайриятки, энди у сайёҳларимизга дўст саналади. Бинобарин, Гэндальф Беорнга бор гапни, сафардан кўзланган асосий мақсадни очиқ-ойдин айтиб бериш ва амалий ёрдам сўрашни афзал кўрди.

Сайёҳлар Ёвуз ўрмонга етиб олишлари учун Беорн ҳаммага биттадан пони, Гэндальфга от берадиган бўлди. Бундан ташқари, тўғри тежаб сарф этилса, бир неча ҳафтага етадиган егулик билан таъминлашни ваъда қилди.

Егулик енгил, ташишга қулай бўлиб, асосан қуритилган мева солиниб, бўғзи маҳкам бекитилган кўзалар, ёнғоқ, ун, асал тўлдирилган сопол туваклар ва сафар учун пиширилган бўлиб, тўқ тутиш хусусиятини узоқ сақлайдиган кулчалардан иборат бўлади. Ушбу кекснинг бир бўлаги кишига анча вақтгача куч бағишлайди. Таркибига асал кирадиган бундай нонни ёпиш сирини фақат Беорнгина билади. Кулчалар мазаликка мазали-ю, лекин чанқатади. Беорннинг айтишича, Ёвуз ўрмонгача босиб ўтиладиган ҳудудда сув ташиш шарт бўлмай, йўл давомида жилға ва булоқлар кўп учрар экан.

- Ёвуз ўрмонда эса на сув, на егулик бўлади, - давом этди Беорн. - Сафар қийин, хавфли ва охиригача ўрганиб чиқилмаган сўқмоқ бўйлаб кечади. Ёнғоқ ҳали пишмаган. Ўрмонда эса ёнғоқдан ўзга егулик етилмайди. У ерда бирорта беозор ҳайвон йўқ, мавжуд жонзодларнинг бари ёвуз, хунук ва жуда ғалати. Сизларга бурдуқ, камон ва ўқ бераман. Лекин Ёвуз ўрмонда егуликка ярайдиган қуш ёки ичимлик суви топилиши даргумон. Йўлингиздан тезоқар Ёвуз жилға чиқади. Унда чўмилиш ёки сувини ичишни хаёлингизга ҳам келтирманг: эшитишимга қараганда, жилға сеҳрланган бўлиб, сувини ичган кишини сер уйқулик ва фаромушхотирлик касалликларига чалинтиради. Қуш ови билан ҳам шуғулланмаган маъқул. Ўлжа кетидан қувар экансиз, ўрмон қоронғилигида сўқмоқни йўқотишингиз муқаррар. Сўқмоқ йўқотишга эса мутлақо йўл қўйиб бўлмайди. Сизга берадиган тавсияларим шу. Ўрмон ичида ва ундан кейин ҳам сизларга ҳеч қандай ёрдам бера олмайман, омадингиз чопиши, довюраклигингиз ва егулик захирасига умид қилинг. Ўрмонга етгач, менинг пониларим ва отимни қўйиб юборишингизни илтимос қиламан. Улар йўлни ўзлари топиб келади. Омад сизга ёр бўлсин. Агар сизга шу йўлдан қайтишга тўғри келса, уйим сиз учун ҳамиша очиқ.

Меҳмонлар, табиийки, Беорнга миннатдорлик изҳор қилишди, «О, Ёғоч қаср соҳиби! Хизматингга мунтазирмиз!» - деганча қайтарма қалпоқлари ерга теккудек даражада чуқур таъзим бажо айлашди.

[Shokir Dolimov]

Гномлар миннатдорлик изҳор қилишга қилишяпти-ю, Беорннинг тавсиларидан ичларини ит тирнаяпти. Саргузашт улар ўйлагандан ҳам хавфли эканини, йўл машаққатини енгиб ўтишган тақдирда ҳам сафар охирида қонхўр аждар кутаётганини мана энди теран идрок эта бошлашди.

Тонг палласи сафарга ҳозирлик ишлари билан ўтди. Кун ярмидан ўтгач, йўловчилар Беорн билан сўнгги бор дастурхон атрофида ўтириб овқатланишгач, понилар томон одимлашди. Кўпдан кўп самимий, илиқ сўзлар ила хайрлашишгач, дарвоза остонасини ҳатлаб чиқишди-да, отларни Шарқ томон чоптиришди, бироздан сўнг Шимолга ва ниҳоят асосий йўналиш – Шимолий-шарқ томон йўл олишди. Мезбоннинг тавсиясига амал қилган саёҳатчилар Беорн тасарруфидаги ҳудуднинг жанубидан ўтган Буюк Тоғ орти йўлини четлаб кетишди. Ёғоч қаср соҳибининг огоҳлантиришича, энди ўша йўлда орклар қароқчилик қилаётган, миш-миш гапларга қараганда эса, йўлнинг ўрмонга кирган қисмини чангалзор ўтиб бўлмас даражада босиб кетган, охири эса мудҳиш ботқоқ ила якун топган эмиш. Тўхташ жойи шимолида эса Ёвуз ўрмон чегараси Азим дарёга яқин ўтади. Гарчи Ғуборли тоғлар ўша ерга ҳам яқин бўлса-да, Ёвуз ўрмоннинг унчалик маълум бўлмаган сўқмоғига бир неча кунда етиб бориш учун Беорн айнан мана шу йўналишда боришни маслаҳат берди. Чунки ўша сўқмоқ тикка Сўққа тоққа олиб борар экан.

- Гоблинлар Азим дарёнинг Тўхташ жойи билан менинг тунги вақтда дурустгина қўриқланадиган уйимга юз миля яқин қисмини кечиб ўтишга журъат эта олишмайди, - сўзини якунлади Беорн. - Бироқ ўрнингизда бўлсам бироз шошилган бўлар эдим. Чунки улар ўз ҳужумларини Шимолга олиб ўтишса, Азим дарёнинг жанубий қисмини кечиб ўтиш ва йўлингизни тўсиш мақсадида Ёвуз ўрмоннинг ўша қисмини обдон кўздан кечириб чиқишга улгуришади. Варглар эса, эслатиб ўтмоқ жоизки, понилардан тез югуради. Шимол томон юрар экансиз, орк ғорларига яқин юрасиз ва айни вақтда хавфсиз бўласиз. Чунки сизни ўша ерда қидиришни улар хаёлига ҳам келтиришмайди. Гоблинлар сизни бошқа йўлларда қидириб, изғишади. Шундай экан, тезроқ йўлга чиқинг!

Шу сабабдан ҳам сайёҳлар гуруҳи чап қўлдаги мудҳиш тоғликка хавфсираб қараганча жимлик сақлаб, пониларни фақат майсаси юмшоқ, ери текис жойлардагина елдириб, олисда кумуш тасмадай кўринаётган, қирғоғида Ёвуз ўрмоннинг илк дарахтлари юксалиб турган Азим дарёни кўздан йўқотмасликка ҳаракат қилиб кетишди. Ҳа, улар дастлаб шундай юришди.

Гоблинлар ҳақида тинмай ўйлаш, уларнинг таъқибларини узлуксиз ёдда тутиш қандайдир қийин кечар экан. Сайёҳлар тонг саҳар йўлга чиққан бўлиб, қуёш уларни тилла тусли нури ила кун давомида эркалаб борди. Шундай серқуёш ҳавода орклар пайдо бўлиб, ҳамла қилиши мумкинлигини тасаввур қилиб бўлмайди. Беорннинг уйидан бир неча миля нари кетган гномларнинг кўнгли кутилмаганда очилиб, қувноқ суҳбат қуриб, қўшиқ айтиб қолишди, Ёвуз ўрмон орқали ўтадиган сафарни хаёлдан чиқаришди. Қуёш ботиб, қош қорайган маҳалда эса тоғ чўққилари мудҳиш тус олиб, йўловчиларнинг кайфияти ўзгарди, йўлдан тўхтаб, дам оладиган жой тайёрлашди, гулхан ёқиб, жимгина овқатланишди, қоровул хизматини ташкиллаштириб уйқуга ётишди, уйқуда эса варгларнинг увлаши, оркларнинг қий-чувини эшитишди.

Тонг булутсиз отди. Оппоқ, деярли куз тумани ер бағирлаб ёйилгани боис ҳаво бироз совиди. Кўп ўтмай Шарқда кўтарилган қизғиш қуёш туманни эритди. Сайёҳлар жисмларнинг кўланкалари қисқармай туриб йўлга тушишди. Атрофда гуллар, қушлар, якка ўсган дарахтлардан ташқари ҳеч нарсани ёки ҳеч кимни кўрмай, баланд ўсган ўт-ўлан бўйлаб икки кун юришди. Баъзан дарахтзор соясида ўтлаётган ёки дам олиб ётган буғулар учрайди. Гоҳо Бильбо майса орасида асл буғунинг қуриб қолган жигарранг новдани эслатадиган шохини кўриб қолади.

Учинчи кун ўтиб, учинчи оқшом бошланди. Беорн Ёвуз ўрмонга уч кунда, имкон қадар тонг маҳалда етиб боришни маслаҳат қилган эди. Шу боис сайёҳлар қоронғи тушгунча тўхтамай юришди, ой ёруғида ҳам ҳаракатни давом этишди.

[Shokir Dolimov]

Қоронғи тушгач, хоббитнинг назарида гуруҳ яқинида йирик айиқнинг ғира-шира шарпаси юргандай туюлаверди. Дам ўнг, дам чап томонда кўриниш бераётган шарпа яқин келмай, йўловчиларнинг ҳаракат йўналиши бўйлаб бормоқда. Бильбо Гэндальфга бу ҳақда аста фикр билдирди.

- Жим, ҳеч кимга гапирма буни, эътибор қилма! - жеркиб берди сеҳргар.

Тўртинчи куни улар тонг отмасдан, уйқуга тўймай йўлга тушишди. Кун ёришиб гўё кўпдан буён кутаётган, қарши олиш учун улар томон юриб келаётган, дарахтлардан иборат қора девори, ланг очилган қора эшиги ва чексизликка кириб кетган сўқмоқлари ила Ёвуз ўрмон кўринди. Шу ерга етган йўл кўтарила бошланди.

Хоббитнинг назарида уларни жимжитлик қуршаб олмоқда: қуш товуши анча тинди, илвасин кўринмайди, ҳатто қуён ҳам бекинган. Кун охирида сайёҳлар Ёвуз ўрмон чегарасига етиб, дам олиш учун дастлабки дарахтлар соясига ўтиришди. Ушбу қадимий ўрмон паҳлавонларининг бир неча қулоч йўғонликдаги таналарини вақт тарашлаган, шохлари эгилиб, қийшайиб ўзаро чирмашиб кетган, узун барглари қорайган, айланасига ўраб олган печак баланд шохлардан осилиб ерга тушган.

- Шимолнинг Ёвуз ўрмон деб ном олган энг йирик ўрмони мана шу ердан бошланади, - деди Гэндальф. - Ёқдими? Энди бизга вақтинча фойдаланиш учун берилган мана бу ёқимтой пониларни ортга жўнатиб юборишимиз керак.

Гномлар бундан ҳасратга тушиб, зорлана бошлашди, лекин Гэндальф уларга кетини ўйлаб иш қилишни маслаҳат берди.

- Беорн сизлар ўйлаганчалик узоқда эмас, - огоҳлантирди у. - Умуман олганда эса ваъдага вафо – марднинг ишидир. Беорн ниҳоятда хавфли душманга айланади, агар унга ёмонлик қиладиган бўлсангиз. Мистер Бэггинснинг кўз-қулоғи сизларникидан анча яхши экан: ҳар тунда бизга яқин жойда, ё сал нарида ўта йирик айиқ пайдо бўлиб, ой ёғдусида қароргоҳимизни кузатиб ўтирганига ўзи гувоҳ бўлди. У нафақат бизни қўриқлаб, тўғри йўналишда кетаётганимизни кузатиб борди, балки ўз пониларига ҳам кўз-қулоқ бўлди. Беорн сизга дўст тутинди, аммо у ўз жониворларини сиздан ортиқ кўриб, боласидай ардоқлайди. Шундай экан, уларни эгарлаб узоқ йўлга чоптиришингизга ижозат бериб, сизга қанчалик марҳамат кўрсатганини, агар унинг пониларини қайтариб бермай, ўрмонга тортиб кетадиган бўлсангиз, сизни нима қилиши мумкинлигини зиғирдай бўлсин, тасаввур қила олмайсиз.

- Нима учун сен фақат бизга берилган пониларнинг ташвишини қилиб, отинг ҳақида индамаяпсан? - сўради Торин. - Уни ҳам пониларга қўшиб жўнатмайсан-ми?

- Йўқ, жўнатмайман.

- Ваъдага вафо масаласи нима бўлади? - қўймади Торин.

- Бу менинг ишим. Отни қайтариб жўнатмайман, чунки ўзим ҳам кетаман унда.

Ёвуз ўрмон чегарасига етган Гэндальф гуруҳни тарк этишини фаҳмлаган хоббит билан гномлар тушкунликка юз тутишди. Сафарни бирга давом этишга кўндиришга қанчалик уринишмасин, сеҳргар ўз қарорида қатъий туриб олди.

- Эсингизда бўлса, Тўхташ жойи тош тепалигида бу масалада келишиб олган эдик, - эътироз билдирди Гэндальф. - Мени кўндиришга уринманг. Жанубда қиладиган ўта зарур ишларим борлигини айтганман. Энди эса сизнинг дастингиздан ўша ишлар ижросига кечикяпман. Сафарингиз охирида балким яна кўришармиз, лекин кўришмай қолишимиз ҳам мумкин. Бу сизнинг омадингиз, довюраклигингиз ва топқирлигингизга боғлиқ. Бундан ташқари, сизлар билан мистер Бэггинсни ҳам жўнатмоқдаман. Айтган эдим сизларга, унинг биров билмайдиган фазилатлари бор, деб. Кўп ўтмай ўзингиз ишонч ҳосил қиласиз бунга. Шундай экан, яшасин Бильбо! Ўзингиз ҳам дадилроқ бўлинг, Торин ва Ширкат! Умидсиз бўлманг! Бу сизнинг ташаббусингиз! Юртингиз, хазинангиз ҳақида ўйланг, Ёвуз ўрмон-у, аждарларни лоақал эртага эрталабгача эсламасликка ҳаракат қилинг.

Эртасига эрталаб Гэндальф яна шу сўзларни такрорлади. Сайёҳларга бўш бурдуқларини Ёвуз ўрмон бошидаги тоза булоқ сувига тўлдириб, пониларни юкдан халос қилишдан ўзга чора қолмади. Юк йўловчилар орасида имкон қадар адолатли тақсимланди. Аммо Бильбога юки ўта оғир туюлиб, бундай қоп орқалаб кўплаб миля судралишни мутлақо истамади.

- Ташвиш тортма! Қопинг сен ўйлагандан ҳам тез енгиллашади! - овунтирган бўлди Торин. - Егулик тугаб, қопларимизнинг оғир вазнини ачиниб эслаймиз ҳали.

Ниҳоят улар: «Учрашгунча», - дея отчаларини ортга, уй томон қаратиб хайрлашишди. Понилар думларини ликиллатганча, афтидан, Ёвуз ўрмон зулмати ортда қолганидан хурсанд бўлиб, жануб томон қувноқ сакраб кетишди. Бильбо бошини кундага қўйиб онт ичишга тайёрки, дарахтлар орасида айиққа ўхшаш шарпа чиқиб, отчалар ортидан беўхшов депсиниб кетди.

Гэндальф билан хайрлашадиган вақт етди. Шўрлик Бильбо ерда ўтирар экан, сеҳргарнинг эгари ортига жойлашиб олишни беҳуда орзу қилди.

[Shokir Dolimov]

Ночор нонуштадан сўнг хоббит Ёвуз ўрмон ичига разм солиб кўрди. Назарида, шу заҳоти ёруғликдан қоронғиликка сакраб ўтгандай бўлди. Ўрмон қандайдир нохуш, сирли кўринди. «Худди бизни кутиб, кузатаётгандай-я!», - хаёлдан ўтказди у.

- Кўришгунча! - деди Гэндальф Торинга. - Ҳаммага хайр! Энди йўлингиз Ёвуз ўрмон орқали ўтади. Сўқмоқдан оғманг, уни тарк этманг! Адашадиган бўлсангиз, йўлни топиш минг имкониятдан битта бўлади. Бу эса Ёвуз ўрмондан чиқа олмаслигингизни ва биз ҳеч қачон кўришмаслигимизни англатади, чунки ҳеч ким сизни топа олмайди!

- Шу ўрмон орқали юришимиз шартмиди? - пўнғиллади хоббит.

- Ўрмоннинг нариги томонида бўлишни истар экансиз, ҳа, шарт! - гапни кесди сеҳргар. - Ё ўрмон орқали борасиз, ё сафардан кўзланган мақсаддан батамом воз кечасиз. Шу ерга етганда фикрингиздан қайтишга йўл қўймайман, мистер Бэггинс! Сиз учун мен уялиб кетяпман! Бундай фикр юритишга қандай журъат этдингиз?! Барча гномлар учун энди сиз масъулсиз менинг олдимда! - кулиб боқди у.

- Йўқ, сен мени нотўғри тушундинг! - ўзини оқлай кетди Бильбо. - Ўрмонни айланиб ўтиш имкони ҳақида сўрамоқчи эдим.

- Бор шундай имкон, агар икки юз миля шимолга юришни ёки икки чандон узоқ масофани жануб томон босиб ўтишни истасанг, - жавоб берди Гэндальф. - Ўша ерлар хавфсиз деб ўйлайсан-ми? Дунёнинг Ёввойи ўлка деб номланадиган ушбу қисмида хавфсиз ернинг ўзи йўқ! Ўлка ҳудудида эканингизни, бу ерда ҳар қандай қабоҳатга дуч келишингиз мумкинлигини ёдингиздан чиқарманг. Ёвуз ўрмонни шимол томондан айланиб ўтадиган бўлсангиз, билинг-ки, у ерларда сон-саноқсиз гоблинларнинг бу ердаги қабиладошларига нисбатан беш баттар зотлари яшайди. Ёвуз ўрмонни жануб томондан айланиб ўтишни ният қилсангиз, унутманг-ки, Ёвуз сеҳр ҳудудига кириб борасиз. Янглишмасам, ҳатто сенга ҳам, Бильбо, ёвуз сеҳргарнинг ёвузлиги ҳақида кўп гапириш шарт эмас, шундайми? Тасарруфидаги Қора минора кўланкаси тушадиган ерларга хаёлан бўлса ҳам, яқин боришни маслаҳат бермаган бўлар эдим. Такрор айтаман, яхшиси мана шу ўрмон сўқмоғидан оғмай юринг, руҳан тушманг, ёрқин келажакка умид боғланг. Агар омадингиз мисли кўрилмаган даражада чопса, кун ўтиб бир кун ўрмондан эсон-омон чиқиб, Чўзиқ ботқоққа етасиз, унинг ортида эса Шарқда юксалиб турадиган, Қари Қурумнинг макони саналган Сўққа тоғни кўрасиз. Умид қиламан-ки, аждар сизни қарши олмайди.

- Чунонам тасалли бердинг-ки, таърифга сўз ожиз, - домангир пўнғиллади Торин. - Кўришгунча! Биз билан боришни истамас экансан, майли йўлингдан қолма. Ортиқча гап-сўзни бас қилайлик!

- Ундай бўлса кўришгунча ва илоҳим кун ўтиб бир кун эсон-омон учрашайлик! - хайрлашди Гэндальф.

Сеҳргар отини буриб, Ғарб томон йўл олди. Бироқ у энг сўнгги насиҳатни айтмасдан кета олмади. Яна ортга бурилиб, икки кафтини карнай қилганча бақирди:

- Кўришгунча-а-а ха-а-а-йр! Илтимо-о-о-с, эҳтиё-ё-ёт бўли-и-и-нг! Сўқмоқда-а-ан оғма-а-а-нг!

Шундан сўнгина у отини чоптирганча кўздан ғойиб бўлди.

- Хайр, хайр, тўрт томонинг қибла! - домангир минғирлашди гномлар, Гэндальфнинг кетиб қолганидан аччиқланиб.

Олдинда сафарнинг энг хавфли қисми кутмоқда. Сайёҳлар елкасига оғир қопи-ю, сув тўлдирилган мешини ортиб, қуёшга тескари ўгирилганча Ёвуз ўрмон ичига кириб кетишди.

[Shokir Dolimov]

САККИЗИНЧИ БОБ. ЎРГИМЧАК-У, ПАШШАЛАР

Сайёҳлар бирин-кетин юриб мудҳиш туннелга кираётган каби ўта қадимий, бир-бирига суянганча чирмашиб кетган, печак танасини батамом бўғиб, яккам-дуккам барглари шохларининг айрим жойларидангина қорайиб кўринаётган иккита баланд дарахт ҳосил қилган равоқ орқали ўрмонга киришди. Кўп ўтмай кун ёруғи нур сочаётган тешикдай орқада, ўрмонга кириш қисмида қолди. Тор сўқмоқ дарахт таналари орасида иланг-биланг бўлиб кетган. Ўрмон жимжитлиги эса шу қадар зўр қарор топган-ки, дарахтлар эгилиб, диққат-ла қулоқ тутаётгандай гўё.

Қоронғилик у даражада қалин эмас. Аста-секин кўникиб борган кўз тўқ яшил ғира-шираликда айрим нарсаларни илғай бошлади. Баъзан баргларнинг қалин қатлами ва чалкаш-чулкаш эшилган шох-шаббалар орасидан қуёшнинг ингичка шуъласи ўтиб қолмоқда. Бироқ бу нур камдан-кам учраб, кўп ўтмай минбаъд йўқолди. Ўрмонда қора олмахонлар сакрашмоқда. Бильбонинг қоронғиликка мослашган ўткир кўзи бароқ думини ликиллатганча сўқмоқдан қочиб, дарахт орқасига бекинаётган олмахонларни илғаб қолмоқда.

Етилмаган дарахтлар, қуриган баргларнинг зич қатлами орасидан қандайдир шитир-шитир, ғимир-ғимир, югур-югур, минғир-минғир эшитилмоқда. Нимадан чиқяпти бу овоз – Бильбо илғай олмади. Бироқ энг ёмони – дарахтдан дарахтга чўзилиб, сўқмоқнинг иккала томонидаги қуйи шохларни қамраб олган ниҳоятда зич, ғайриоддий қалин тўқилган жирканч ўргимчак ини экан. Сеҳр қўлланилгани туфайлими ёки бошқа номаълум сабабданми, ўргимчакнинг ушбу ов тўри сўқмоқнинг бирон ерини кесиб ўтмаган.

Кўп ўтмай йўловчилар гоблинлар туннелини ёмон кўришгандай ўрмонга ҳам нафрат-ла қарайдиган бўлиб қолишди. Чунки умид чироғи, уларнинг назарида, тоғ тизмасидаги умидга нисбатан хира туюлиб, Ёвуз ўрмондан чиқиш йўли йўқдай кўринмоқда. Илож қанча, юриш керак. Улар қуёшни, мовий осмонни яна кўриш орзусида тинмай юришмоқда. Ўрмоннинг шох-шаббалар пардаси остига енгил бўлса ҳам шабада кирмайди, димлик, қоронғилик ва жимжитлик мангу қотган бу ерда. Бир умр конда ишлаб, ер остида узоқ яшашга одатланган гномларга ҳам азоб бермоқда бу ҳолат. Ёз кунларини асосан очиқ ҳавода ўтказиб, каталак кулбада яшайдиган хоббит эса ҳаво етмай диққинафас бўлмоқда.

Энг ёмони тунги вақт экан. Зимистон қарор топгач, Бильбо ўзининг бурунга яқинлаштирган қўлини кўрмайди, атроф қоп-қоронғи бўлиб, бирон нарсани илғай олмайди. Йўқ, тўғрисини айтганда, сал нарида қандайдир махлуқнинг кўзи кўрингандай бўлади. Соқчи тайинлангач, йўловчилар бир-бирининг пинжига кириб ётишади. Соқчилик қилиш навбати Бильбога етганда зулмат қамраган ўрмонда майда чироқчалар лоп-лоп ёниб, сариқ, қизил, яшил рангли кўз жуфтликлари хоббитга бақрайиб туради. Кутилмаганда гум бўладиган ушбу кўзлар бошқа жойда пайдо бўлади, баъзан юқорида, сўқмоқ устига осилиб тушган шох-шаббалар орасида милтиллаб, Бильбонинг вужудини даҳшатга ғарқ қилади. Ҳаммасидан ҳам хоббитга бир жуфт ўта жирканч, бўртиб чиққан хира кўз ёқмади. «Ҳашаротнинг кўзига ўхшайди, - хаёлдан ўтказди хоббит, - лекин оддий ҳашарот учун жуда йириклик қилади».

[Shokir Dolimov]

Тун совуқ бўлмаса-да, йўловчилар дастлабки кунлари қўриқчилик гулханини ёқишга уринишди, аммо кўп ўтмай бу ишдан воз кечишга мажбур бўлишди. Гап шундаки, олов ёниши билан юзлаб кўзлар, гарчи эгалари кўриниш беришмаса-да, қоронғиликда ҳар томондан милтиллаб бақраядиган бўлди. Боз устига, гулханга ҳар бирининг катталиги кафтдай келадиган юзлаб қора ва кулранг парвоналар учиб келиб, дам олувчиларнинг юзи яқинида пирпираб жонга тегишди. Капалакларга эса этик мойидай қоп-қора йирик кўршапалаклар қўшилади. Вужудни ваҳима босадиган буткул зулматда тунашга тўғри келди.

Буларнинг бари хоббитга мангу давом этадигандай туюлди. Егуликни тежашга тўғри келаётгани боис, йўловчиларнинг қорни тўймай оч юришибди. Кун кетидан кун ўтмоқда, ўрмон эса ўзгармас қолмоқда. Озиқ-овқат захирасининг адо бўлаётгани ҳаммани ташвишга солмоқда. Олмахон овлашга уриниб кўрган гномлар бир дунё ўқ сарфлаб, биттагина жонивор отишга муваффақ бўлишди. Қовурилгач эса олмахон гўшти ёқимсиз бўлиб, еб бўлмаслиги аниқланди.

Сув захираси ҳам камайиб, йўловчиларни ташналик қийнамоқда. Шу пайтгача уларга на булоқ, на жилға учраган эди, бугун эса йўлдан энсиз, лекин қора суви шиддат-ла оқаётган ариқ чиқди. Беорн Қора ариқ ҳақида огоҳлантириб яхши қилган экан, акс ҳолда йўловчиларнинг бари ўзини сувга отган, сеҳрланган сувни қониб ичиб, мешларни ҳам тўлдириб олишган бўлар эди. Ҳозир улар ушбу ғовни сувга кирмай енгиб ўтиш усули ҳақида ўйланишмоқда. Қирғоқдаги чириб синган устунларга қараганда, бир замонлар ушбу ариқ устидан ёғоч кўприк ўтгани кўриниб турибди.

- Қайиқ! - кутилмаганда бақириб юборди, чўкка тушганча нариги соҳилга синчиклаб қараб ўтирган Бильбо. - Нариги томонда қайиқ бор экан, биз томонга ўтиб қолгур!

- Узоқдами? - сўради Торин.

Бильбонинг кўзи ўткирлигига гномлар яна бир бор ишонч ҳосил қилишди.

- Йўқ, узоқ эмас, ўн метрча нарида.

- Атиги ўн метр?! Йигирма беш метрдан кам бўлмаса керак, деган хаёлга борган эдим, - деди Торин. - Хўш, нима қиламиз? Мен энди юз йил олдингидай аниқ кўра олмайман. Ариқдан ҳатлаб ўта олмаймиз, сузиб ёки кечиб ўтиш мумкин эмас, жуда хавфли.

- Арқон улоқтиришни биладими биров? - сўради Бильбо.

- Билган билан нима фойда, илинтирган тақдирда ҳам, қайиқ боғланган бўлса керак, - деди Торин.

- Йўқ, назаримда боғланмаган, - деди Бильбо. - Бундай зимистонда бир нима дейиш қийин, лекин.

- Энг кучлимиз Дори, - фикр билдирди Торин, - лекин Фили орамизда энг ёш гном, кўзи ҳам ўткир. Фили бу ёққа кел. Мистер Бэггинс айтган қайиқни кўряпсанми?

Фили узоқ синчиклаб қарагач, қайиқни бир амаллаб илғади ва масофани чамалаб, уриниб кўришини айтди. Унга мавжуд арқонларнинг энг узунини келтиришди. Арқон учига эса понининг эгарига ортилган бўхчани камарга тақиб маҳкамлайдиган катта металл илгаклардан бирини боғлашди. Фили илгакни олиб, бироз тебратиб турди-да, ариқ узра қайиқ томон улоқтирди.

[Shokir Dolimov]

Илгак сувга тушди.

- Етиб бормади! - деди кузатиб ўтирган Бильбо. - Ярим метр узоқроқ отилганида, тўғри бориб қайиқ ичига тушар эди. Яна бир уриниб кўр. Ҳўл арқонни ушласанг ҳам, сувга қўлланилган жоду ўйлайман-ки, сенга таъсир ўтказмайди.

Фили арқонни ариқдан тортиб чиқариб, хавфсираганча илгакни қўлга олди. Сал кўпроқ куч қўллаб, арқонни иккинчи бор бироз узоқроққа улоқтирди.

- Энди шошилма! - деди Бильбо. - Қайиқнинг нариги томонидаги ходани илаштирдинг. Куч ишлатмай торт арқонни.

Фили арқонни шошилмай, аста-секин тортди.

- Диққат, хода қайиқ ичига тушди! - хитоб қилди хоббит. - Илгак чиқиб кетмаслигига умид қиламиз энди.

Илгак қайиқ тахтасига илашиб, арқон таранглашди. Фили арқон тортиб, керакли натижага эришмади. Унга Кили ёрдамга келди, Ойн билан Глойн ҳам қараб туришмади. Тўртовлон кучи борича тортган арқон кутилмаганда бўшаб кетиб, ҳаммаси чалқанчасига баравар йиқилди. Ҳушёр турган Бильбо арқонни шу заҳоти тутиб қолиб қайиқни хода билан бирга ўзига тортди. Соҳилга кичкинагина қора қайиқ етиб келди. Уни якка ўзи ушлаб қолишга кучи етмаслигини тушунган хоббит бақирди:

- Ёрдам беринг!

Қоронғида эшитилган қичқириқ томон югуриб келган Балин қайиқнинг қуйруқ қисмидан тутиб олишга улгурди.

- Боғланган экан, - деди Балин қайиқнинг узилган арқонига имо қилиб. - Ишингиз ўнгидан келди, дўстлар. Хайриятки арқонимиз қайиқ арқонидан пишиқ экан.

- Хўш, ким сузиб ўтади биринчи бўлиб? - сўради Бильбо.

- Мен, - қарор қилди Торин. - Сен, Фили ва Балин ҳам мен билан бирга сузади. Бошқа ҳеч ким сиғмайди қайиққа. Биздан кейин Кили, Ойн, Глойн ва Дори, улардан кейин Ори, Нори, Бифур ва Бофур, охирги бўлиб Двалин билан Бомбур сузиб ўтишади.

- Ҳамиша охирида бўляпман, жонга тегди! - эътироз билдирди Бомбур. - Бугун бошқа биров охирги бўлсин.

- Ким айтди сенга бу даража семириб кетгин, деб? Қайиқ юки енгиллашганда сузасан-да, энди. Минғир-минғир қилиб эътироз билдираверма, буйруқни бажар, акс ҳолда хунук ҳолатга мубтало бўласан.

- Қайиқнинг эшкаги йўғ-у, қандай сузамиз нариги қирғоққа? - қизиқиб сўради хоббит.

- Менга яна битта арқон билан яна битта илгак беринг, - талаб қилди Фили.

Арқонга боғланган илгакни Фили бу сафар куч билан имкон қадар баланд ва узоққа улоқтирди. Илгак ерга тушмай дарахт шохларига илашди.

- Қайиққа чиқиб, дарахтга илинган арқонни тортинг, - буюрди Фили. - Соҳилда қолганлар билан қайиқдагилар биринчи арқонни ушлаб олсин. Нариги қирғоққа ўтиб олганимиздан сўнг илгак воситасида боғланган қайиқни ўзингизга тортинг.

Шундай қилиб йўловчилар сеҳрланган ариқни кечиб ўтишди. Охирги бўлиб сузиб ўтган Двалин қайиқдан сакраб тушди. Арқон ўрамини ушлаган Бомбур унинг ортидан эргашди. Семиз гном минғир-минғирини қўймагани учун бўлса керак, чиндан ҳам жуда хунук ҳодиса рўй берди.

[Shokir Dolimov]

Қора ариқдан нари олиб кетадиган сўқмоқда кучли туёқ товуши эшитилди, қоронғиликдан елдай учган буғу отилиб чиқди. Ўзини сайёҳлар гуруҳига урган жонивор гномларни ҳар томон сочиб ташлаб, бироз тўхтади-да, чиранганча тургач, куч-ла сакраб, ҳавога кўтарилди. Бироқ бир сакрашда нариги соҳилга ўтган буғу ерга соғ-саломат тушмади. Торин соҳилга тушиши билан камонини таранг тортиб, жангга шай бўлиб турган эди. Тўғрисини айтганда, у, қайиқнинг шу яқин ўртада бекиниб олган соҳибини кутган эди. Шу боис Торин ўзини идора қилиб, оёқда турганча қолган ягона гном бўлиб, буғуни ишонч-ла нишонга ола билди. Нариги қирғоққа сакраб ўтиб, гандираклаган жонивор зимистонда кўздан ғойиб бўлди. Бироздан сўнг қоқинаётган туёқ товуши батамом тинди.

Мерган камончини мақтаб олқишлаш учун кўпчилик эндигина оғиз жуфтлаган эди-ки, Бильбонинг чинқириши ҳаммани буғу гўшти орзусини унутишга мажбур қилди:

- Бомбур сувга тушиб кетибди! Бомбур чўкяпти!

Зимистондан сакраб чиққан буғу кўпчилик қатори бир оёғини эндигина қирғоққа босган Бомбурни ҳам туртиб юборган эди. Йиқилар экан, семиз гном қайиқни оёғи билан беихтиёр итариб юборди, ўзи эса дарахт илдизини тутиб олишга уринди-ю, сирпанчиқ илдиз тутқич бермай, Бомбур сувга шалоплаб тушди, қайиқ Қора ариқнинг тезоқар сувида оқиб кетди.

Ариқ бўйига югуриб келганлар Бомбурнинг қора сувда чайқалаётган қайтарма қалпоғини кўриб, унга илгакли арқон ташлашди. Арқонни маҳкам ушлаган семиз гном зудлик билан сувдан тортиб чиқарилди. Бомбур, табиийки, ич-ичигача шалаббо бўлган, лекин бу ҳали ҳолва: у арқонни қўлини очиб бўлмайдиган даражада қаттиқ сиқиб олганча, тарашадек қотиб ухлаяпти. Шериклари ҳарчанд уринишса ҳам, Бомбур уйғонмади.

Улар ҳамон Бомбурнинг устида энгашиб туришар экан, унинг бесўнақайлиги, ўзларининг паст толеларини лаънатлашди, қайиқни ариқ оқизиб кетгани боис буғу гўштидан маҳрум бўлишгани учун йиғлаб юборгудек бўлишди. Шу пайтда узоқдан бурғу янграб, ит акиллаши эшитилди. Ҳамма жим бўлиб, чўкка тушди. Уларга сўқмоқнинг шимол томонида катта ов шовқини эшитилди-ю, ҳеч нарса кўринмади.

Сайёҳлар қилт этмай узоқ ўтиришди. Шерикларининг оғир аҳволига энди бефарқ бўлиб қолган Бомбур кулимсираб, ғам-ташвиш нима эканлигини билмай тарашадек қотганча ухлаб ётибди.

Кутилмаганда сўқмоқда ҳар бири биттадан бола етаклаган, ариқдан сакраб ўтган анави эркак буғу қанчалик қора бўлса, шунчалик оппоқ урғочи буғулар пайдо бўлди. Бильбонинг назарида улар қоронғида бироз ёришиб кўрингандай бўлди. Торин огоҳ қилганча бақиришга улгурмай, гномларнинг уч нафари сакраб туриб, камонларидан ўқ узишди. Бирорта ҳам ўқ нишонга тегмади. Урғочи буғулар қандай пайдо бўлишган бўлса, ортга бурилиб, дарахтлар орасига кириб кетганча, шундай гум бўлишди. Гномлар эса беҳуда ўқ узишни давом этишмоқда.

- Тўхтанг! Бас қилинг! - бақирди Торин.

Кеч бўлди: овга берилган гномлар сўнгги ўқларини отиб тугатишди. Энди Беорн туҳфа этган ушбу камонлар бефойда буюмга айланди.

[Shokir Dolimov]

Кечки овқат хомуш ўтди. Сайёҳларнинг кўнглини қамраган умидсизлик сўнгги кунларда баттар кучайди. Қора ариқдан кейин на иланг-биланг давом этган сўқмоқ, на охири кўринмаётган Ёвуз ўрмон ўзгарди. Агар йўловчилар ўрмон ҳақида сал кўпроқ маълумотга эга бўлиб, шикор ва оқ буғуларнинг пайдо бўлиши нимани англатиши ҳақида бироз фикр юритишганида Ёвуз ўрмоннинг шарқий чегарасига яқин келишганини фаҳмлашган, яна бироз сабр қилишганда ўрмон сийраклашиб, қуёш нури ёритган қисмига етган бўлишар эди. Таассуфки, буни улар фаҳмлашмади.

Боз устига, Бомбурни навбат билан кўтариб кетишга тўғри келмоқда. Тўрт киши Бомбурни кўтарган бўлса, қолганлар уларнинг юкини олишган. Агар юклари сўнгги кунларда батамом бўшаб тугамаганида, бу ишни улар уддалай олишмас эди. Юзида табассум қотган зил-занбил гномни кўтариб юргандан кўра, егуликка тўла ўша юкларнинг оғирлиги яхши эди.

Ниҳоят егулик ва ичимлик суви захираси адо бўлган кун етди. Ўрмонда истеъмолбоп нарса ўсмайди, дарахт замбуруғи, ҳиди нохуш, япроғи хира алафдан бошқа егуликбоп нарса топилмайди.

Қора ариқдан ўтилгандан кейин тўрт кун ўтгач қора қайин ўрмони бошланди. Йўловчилар бундай ўзгаришдан бироз қувонишди: етилмаган дарахтлар кўринмай, зимистон у қадар қалин бўлмай қолди, яшил тусдаги табиий ёруғлик кучайди. Бироқ ғира-шира ёритилган катта зал устунлари каби юксалиб турган кулранг дарахт таналарининг чексиз қаторигина ёришмоқда холос. Енгил сабо ҳам эсиб, барглар шитирлай бошлади, аммо ушбу шитир-шитир ҳам қандайдир ғамгин эшитилмоқда. Юқоридан тўкилиб тушаётган барглар куз яқинлашганидан далолат бермоқда. Оёқ остида эса ўтган кузлардан қолган хазон шалдирамоқда.

Бомбур донг қотиб ухлаганча ётибди, қолганлар жуда толиққан. Баъзан қулоққа кимнингдир қўрқув тўла кулгиси чалинади, баъзан эса узоқда биров орклар овозидан кўра ингичкароқ овозда куйлаётгандай бўлади. Қўшиқ чиройли эшитилгани билан оҳанги қандайдир ғалати, мудҳиш бўлиб, йўловчиларни ваҳима босмоқда. Улар сўнгги кучини йиғиб, қадамларини тезлатишди.

Яна икки кундан кейин Ёвуз ўрмон сўқмоғи қияликдан пастлаб, кўп ўтмай йўловчилар қадимий эманлар ўсган сойликка тушишди.

- Бу лаънати ўрмон тугайдиган кун борми ўзи?! - хитоб қилди Торин. - Қани, кимдир дарахтга тирмашиб, бошини шох-шаббалар орасидан чиқарганча, атрофни ўргансин-чи. Мана бу сўқмоқ четидаги энг баланд дарахтни танланг.

Ҳеч шубҳа йўқ-ки, ўша «кимдир» Бильбо бўлади. Дарахтга тирмашганга яраша учидаги шохларгача етиш керак. Бунинг учун эса дарахтга чиқадиганнинг вазни енгил, кўзи ўткир бўлиши талаб этилади. Шўрпешана мистер Бэггинс дарахтга чиқиш устаси эмас, бироқ илож қанча – уни баҳайбат эманнинг қуйи шохларига чиқариб қўйишди ва истайдими энди у, йўқ-ми, юқорига тирмашишига тўғри келади. Бир-бирига чирмашган қалин шох-бутоқлар орасидан ўтаётган хоббитнинг юзига новдалар урилиб, кўзига қадалмоқда, қадимий пўстлоқ кийимини тўқ яшил доғ қилмоқда, баъзан сирпаниб тушиб кетишига сал қолмоқда. Ниҳоят Бильбо бирон нимани ушлаб олишнинг иложи бўлмаган энг қийин жойни енгиб ўтиб, дарахт учига етди. Бу ерга етгунча эса «Ишқилиб, бу дарахтда ўргимчаклар йўқмикан?», «Ерга қулаб тушмасмиканман?» - деган ўй хаёлидан нари кетмади.

[Shokir Dolimov]

Бильбо бошини шох-шабба қатлами орқали юқорига чиқарди. Биринчи бўлиб кўрган нарса капалак овига чиққан майда ўргимчаклар бўлди. Ёруғлик хоббитнинг кўзини қамаштирди. Пастда қолган гномлар бақир-чақир қилишмоқда, кўзини чирт юмган хоббит эса уларга жавоб бермай, новдаларни маҳкам ушлаб олган.

Қуёш шу даража ёрқин порлаяпти-ки, Бильбо кўзини анчагача оча олмади, очгач эса шабадада тебранаётган тўқ яшил барглар денгизини ва ушбу денгиз устида қанот қоқаётган капалаклар галасини кўрди. Афтидан, улар дарахт учида кун кечирадиган «қирмизи император» зотига мансуб кўринади. Аммо мана бу капалаклар қирмизи эмас, бирон-бир қашқага эга бўлмаган қоп-қора тусга эга.

Хоббит «қора император»ларни узоқ томоша қилиб, юзи ва сочини силаб ўтаётган шабададан завқланди. Ниҳоят, унинг қулоғига ер тепалаб, сабрсизликдан ёрилиб кетишига сал қолган гномларнинг қичқириқлари чалиниб, дарахтга чиқишдан кўзланган мақсадни эслади. Теварак-атрофга разм солган Бильбо яшил денгиздан бошқа ҳеч нарсани кўрмади.

Унинг саъй-ҳаракатлари бефойда бўлди. Қаёққа қарама, баргдан бошқа нарса кўринмайди. Қуёш ва шабададан қувонган юраги яшил денгизнинг бепоёнлигидан яна сиқилди. Пастда егулик топилишига ҳеч қандай умид йўқ.

Аслида эса юқорида айтганимдай, ўрмон чегарасига ҳеч қанча қолмаган. Агар Бильбонинг фаҳм-идроки сал ўткирроқ бўлганда, ҳозир у сойлик ўртасидаги энг баланд дарахт учида ўтиргани, бошқа дарахтлар баланд кўриниб, ўзига хос коса ҳосил бўлганини, ушбу дарахтдан улкан косанинг ташқарисини кўриб бўлмаслигини англаб етган бўлар эди. Аммо бунга ақли етмаган Бильбо умидсизликка юз тутганча пастга тушди. Аъзойи-бадани тимдаланган, жиққа терга ботган, кийими баттар кир бўлган, ўзини бахтсиз деб топган хоббит Ёвуз ўрмоннинг қоронғи қаърига тушиб, теварак-атрофдаги нарсаларни анча вақтгача илғай олмай ўтирди. Унинг жавоби эса ҳаммага умидсизлик руҳини бахш этди.

- Ўрмоннинг охири кўринмайди! Охири йўқ унинг! - хулоса чиқарди Бильбо.

- Энди нима қиламиз? Хоббитни дарахтга чиқариб нима наф топдик? - эътироз-ла хитоб қилишди айрим гномлар, худди ўрмоннинг охири кўринмаганида Бильбо айбдордек.

Гномлар капалакларга тупуришган, албатта, лекин шабаданинг завқлилигини эшитиб, уни ҳис этиш учун юқорига чиқа олмасликларидан баттар аччиқланишди.

Бу кеча улар сўнгги увоқларни еб тугатишди, эрталаб уйғониб, ич-этларини еяётган очликни ҳис этишди. Ёмғир ёғаётганига қарамай, дарахт шохлари бир-бирига зич чирмашиб кетгани боис, ерга яккам-дуккам томчи етиб келмоқда холос. Ушбу ҳолат йўловчиларнинг ташналигини баттар кучайтирди, чунки чанқовни қора қайин остида оғиз очиб турганча босишнинг иложи бўлмади. Таскин топишнинг ягона учқуни кутилмаганда Бомбурдан чиқди.

[Shokir Dolimov]

Дафъатан уйғониб кетган Бомбур ерга ўтириб, энсасини қашлади. Қаерда ва нима учун оч ўтирганини ҳеч тушунмади: хоббитнинг уйида май ойи тонгида ўтган зиёфатдан кейин нималар бўлганини умуман эслай олмади. Бўлиб ўтган ҳодисаларни айтиб бериб, буларнинг бари рост эканлигига уни ишонтириш жуда қийин кечди. Егулик йўқлигини эшитган Бомбур йиғлаб юборди. Уйқу жараёнида у ҳолсизланиб, оёғида базўр турадиган ҳолатга келиб қолибди.

- Нега уйғондим! - хитоб қилди у. - Ажойиб тушлар кўраётган эдим-а! Тушимда ўрмонда изғиб юрган эканман, дарахтларга машъалалар маҳкамланган, шохлардан фонуслар осилиб тушган, ялангликнинг ҳар жойида гулхан ёқилган. Ўрмон яланглигида кимдир зиёфат уюштирган бўлиб, базмнинг охири кўринмайди. Ўрмон қироли барглардан ясалган тож кийган, ҳамма қувноқ қўшиқ айтяпти, дастурхонга тортилган таом ва ичимликлар тури ҳақида гапирмасам ҳам бўлаверади! Таърифга сўз ожиз.

- Тўғри қиласан гапирмай, - деди Торин. - Модомики, егуликдан бошқа нарса ҳақида гапиришга қодир эмас экансан, чиндан ҳам жим бўлганинг маъқул. Шундоқ ҳам сенинг дастингдан адабимизни едик. Уйғонмаганингда бугун сени ўрмонга ташлаб кетишга мажбур бўлар эдик, ётаверар эдинг аҳмоқона тушларинг оғушида. Шунча вақт туз тотмай сендай семизни кўтариб юриш осон кечди, деб ўйлайсанми бизга?

Илож қанча, йўлни давом этиш керак. Йўловчилар оч қорин устидан камарни зичлаб тортиб, юкни елкага ташлашди-да, ўрмондан омон чиқишга умид ҳам қилмай, сўқмоқ бўйлаб одимлай кетишди. Улар сўнгги кучларини йиғиб кун бўйи аста-секин юришди. Ўлганнинг устига тепгандай, Бомбур инграшини қўймади, оёғи итоат қилмаётганига шикоят қилиб, ўзини ерга шартта ташлаб, уйқуга кетиши билан пўписа қилди.

- Хаёлингга ҳам келтирма! - дейишди унга. - Сенинг оёғинг ҳам ишласин-да, ҳазилакам кўтариб юрдикми сени.

Бомбур ўзиникини қўймади, шартта ерга ётиб, керишганча чўзилди.

- Сизга керакми, сиз юринг! - баёнот қилди у. - Мен эса, агар ўнгимда овқат емас эканман, тушимда егулик кўриб шу ерда ётавераман. Балки энди уйғонгим келмас.

Олдинда бораётган Балин кутилмаганда овоз кўтарди:

- Анави нима? Дарахтлар орасида олов кўрингандай бўлди!

Ҳамма Балин кўрсатган томон ўгирилди. Дарҳақиқат, узоқда қизил учқун кўринди, ана яна биттаси ялт этди, яна битта. Гулхан ёққанлар гоблинларми, тролларми, оркларми аниқлашни хаёлига ҳам келтирмаган йўловчилар гулхан томон ошиқишди, ҳатто Бомбур ҳам жонланиб кетди. Ёруғлик манбаси олдинда, чап томонда кўринди. Йўловчилар сўқмоқ бўйлаб юриб, манба рўбарусига етгач, ҳақиқатан ҳам машъала ва гулханлар ёнаётганига, фақат ўрмон қаърида, мана бу сўқмоқдан анча узоқда кўринаётганига амин бўлишди.

- Тушим ўнгидан келяпти, - ҳарсиллади базўр етишиб юрган Бомбур.

Семиз гном гулхан томон чопиб кетишни истади, лекин бошқалар сеҳргар билан Беорннинг огоҳлантирувчи тавсиясини эслашди.

- Зиёфатдан наф бўлмайди, агар ундан омон қайтмасак, - ҳикмат қилди Торин.

- Лекин зиёфатсиз ҳам омон қолишимиз даргумон, - эътироз билдирди Бомбур.

Бильбо ушбу фикрни маъқуллаб бош ирғиди. Йўловчилар узоқ баҳшлашишди ва ниҳоят, гулханга яқинроқ эмаклаб бориб, у ерда нима гаплигини аниқлаб келишлари учун икки кишини истиҳборотга юборишга аҳд қилишди. Бироқ иш яна тутилди: ўрмонда умрбод адашиб, дўстларини ҳеч қачон топа олмаслик имконидан фойдаланиб қолишни ҳеч ким истамади. Охир-пировардида очлик мулоҳазакорликдан устун келди: Бомбурнинг тушини, хусусан, ўрмондаги зиёфат дастурхонига тортилган таомлар тавсифланган ҳикояларини эшитиш ниҳоятда оғир кечди. Оқибатда йўловчиларнинг бари баробар туриб, сўқмоқни тарк этганча, ўрмон қаърига кириб кетишди.

[Shokir Dolimov]

Зимистонда маълум вақт тентираб, дарахт пайпаслаб юрган сайёҳлар ниҳоят тўлиқ ёритилган, тозаланиб текисланган ялангликка етишди. Яланглик тўла эльф! Эгнига яшил ва жигарранг кийим кийган эльфлар гулхан атрофидаги тўнка ва ғўлаларга жойлашиб ўтиришибди. Ҳар бирининг орқасида дарахтга маҳкамланган машъала ёнмоқда ва энг муҳими улар овқатланиб, ҳар хил ичимлик ичиб, қувнашмоқда.

Оловда тобланаётган гўшт ҳиди шу қадар жазб қилдики, йўловчилар беихтиёр қад ростлаб худди олдиндан келишиб олгандай буталар орасидан яланглик томон баробар одимлашди, уларнинг ягона мақсади – овқат тилаб олиш эди. Лекин эльфлар даврасига қадам қўйишлари биланоқ биров сеҳрли таёқчасини силтаган каби барча машъала ва гулханлар баравар ўчди. Эльфлардан бири тепган тараша ҳавога кўтарилиб атрофга учқун сочди.

Толеи паст йўловчилар тим-қоронғиликда қолиб, бир-бирини узоқ қидиришди. Зулматда тентираган, дарахтга урилиб, танасини қучоқлаган, тўнкаларга қоқилиб йиқилган, овози борича ҳойҳойлаб, Ёвуз ўрмоннинг бу ерлардан узоқда яшаётган ҳайвонларини уйғотган сайёҳлар ниҳоят бир амаллаб йиғилиб, бир-бирини пайпаслаганча санаб чиқишди.

Ушбу ялангликка қайси томондан келишганини билмай фикр-мулоҳазалари батамом чигаллашиб кетган, сўқмоқни йўқотиб, умидни узса ҳам бўладиган даражада адашиб қолишган йўловчиларга эрталабгача шу ернинг ўзида ётиб ухлашдан бошқа чора қолмади. Бир-бирини яна йўқотиб қўйишдан қўрққани боис ялангликдаги зиёфатдан қолган егулик қолдиқларини қидиришга журъат этмаган сайёҳлар узоқ ётишмади. Бильбонинг кўзи эндигина илинган экан, соқчилик қилаётган Дориннинг баланд овозда пичирлагани эшитилди.

- Яна машъалалар кўриняпти, ҳўв анави ерда. Олдингидан ҳам кўп.

Ётганларнинг бари ўрнидан қалқиб турди. Дарҳақиқат, сал нарида ўнлаб гулхан милтиллаб, қувноқ суҳбат ва кулги эшитилмоқда. Йўловчилар яна ёруғлик томон ошиқишди, бир-бирини йўқотиб қўймаслик учун бу сафар улар бирин-кетин, олдинда югураётган шеригининг елкасидан ушлаб боришди. Оловга яқин қолганда Торин ҳаммани тўхтатди.

- Энди уларнинг даврасига ҳаммамиз баробар ёпирилмаймиз! Шу ерда қолинг, ўзим чақирмагунча жойингиздан жилманг. Даврага фақат хоббит киради. Агар эльфлар ундан қўрқиб кетишмаса («Мен-чи, улардан?» - хаёлан эътироз билдирди Бильбо), Бильбо эльфлар билан гаплашиши мумкин. Ишончим комилки, улар мистер Бэггинсга зиён етказишмайди.

Йўловчилар хоббитни ялангликка туртишди. Бильбо Сеҳрли узугини тақиб олишга улгурмади. Хоббит базм қурганлар даврасида пайдо бўлиши билан жамики машъала ва гулханлар баравар ўчди ва ўтган галгидек, ҳамма ёқни зулмат қамради. Ўтган сафар йўловчилар гуруҳи бир ерга базўр йиғилиб олган эди, ҳозир эса баттар бўлди. Бир-бирини такрор ва такрор санашар экан, ҳар сафар фақат ўн уч киши бўлиб чиқаверди. Гномлар хоббитни қидириб роса бақир-чақир қилишди:

- Бильбо! Бильбо Бэггинс! Ҳой, ноинсоф хоббит, қаердасан? Овоз бер, аҳмоқ! Ер ютсин сени!... - ва ҳоказо.

[Shokir Dolimov]

Аммо жавоб эшитилмади. Хоббитни йўқотиб қўйган гномлар эндигина тақдирга тан беришган эди-ки, аллақандай ғўлага қоқилиб кетган Дори ерга қулади. Оёқ остида ётган бу «ғўла» мириқиб ухлаётган Бильбо Бэггинс бўлиб чиқди. Уйғониб кетган хоббит жаҳли чиқиб вайсади:

- Ажойиб тушимни буздинг! Зўр зиёфатда ўтирган эдим!

- Шуниси камлик қилаётган эди! - ҳайрон бўлишди гномлар. - Гап-сўзи Бомбурнинг ҳикояларига ўхшаб қолибди! Тушингни гапирма бизга. Уйқунгдаги зиёфатни бизга узата олмайсан-у!

- Бироқ туш мана бу қабиҳ ўрмондаги энг яхши нарса бўлиб чиқяпти, - эътироз билдирди Бильбо.

Хоббит тушининг давомини кўриш илинжида яна уйқуга кетишга уринди. Илож қанча, гномларга унинг атрофида жойлашиб, уйқуга ётишга тўғри келди. Бироқ олов кўриниши тўхтамади. Ярим кечадан ўтган маҳалда уларни Кили уйғотди:

- Ҳўв анави ерга ўт кетдими нима бало – сеҳр қўлланилган каби бирданига бир олам машъала-ю, гулхан ёнди. Эшитяпсизми, биров қўшиқ айтиб, арфа чаляпти.

Сайёҳлар уйғониб, Кили айтган қўшиқ ва мусиқага эътибор қилишди. Ёрдам сўрашга уриниш истагини енга олмаган йўловчилар яна оёққа туришди. Бироқ бу сафар уларнинг уринишлари ҳалокат ила якун топди.

Икки баробар кўп халойиқ йиғилган ушбу зиёфат олдинги зиёфатлардан анча дабдабали, тўкин-чочин бўлиб, тўрида олтинсоч бошига барглардан ясалган тож кийган, Бомбурнинг тушига кўра тавсифланган Ўрмон қироли ўтирибди. Эльфлар қадаҳларни давра бўйлаб узатишмоқда, айримлари арфа чалаётган бўлса, баъзилари қўшиқ айтмоқда. Овози қувончга тўла, юзи яшнаётган, ипакдек майин ялтироқ сочига гул қўшиб ўрган эльфларнинг байрамона кийимидаги ёқалари-ю, камарларида қимматбаҳо тошлар ярқирамоқда. Жуда чиройли, жарангдор янграётган қўшиққа мафтун бўлган Торин эльфлар даврасига беихтиёр қадам босди...

Қўшиқ ва мусиқа таққа тўхтади. Гулханлар ўчиб, бир зумда ўлик жимжитлик қарор топди. Ўчирилган оловнинг қора тутуни зулматга сингиб кетди. Кўзи кулга тўлган, дарахтга урилиб ерга йиқилган гномлар айюҳаннос солиб, бақир-чақир қилиб ўрмонни бошига кўтаришди...

Бильбо оёғи куйган товуқдек у ёқ, бу ёқ югурганча бақириб, гномларни бирма-бир чақира кетди:

- Дори! Нори, Ори, Ойн, Глоин! Фили, Кили, Бомбур, Бифур, Бофур! Двалин, Балин! Торин Эманқалқон!..

Қолганлар ҳам қоронғида кўринмай шундай қичқиришмоқда (фақат уларнинг қичқириқларида баъзан Бильбонинг исми янграмоқда). Аммо уларнинг қичқириқлари негадир аста-секин сўниб, узоқлаша бошлади, сал ўтиб эса, хоббитнинг назарида ёрдам сўралаётган қичқириқ оҳангини касб этди. Яна бироздан сўнг теварак-атроф сув сепгандек жим бўлиб, зулмат қамраган ўрмон яланглигида Бильбо танҳо ўзи қолди.

[Shokir Dolimov]

Мистер Бэггинс ўзини бу қадар бахтсиз ҳис этмаган эди ҳали. Эрталабгача ҳеч қандай чора кўрмасликка қарор қилди: зимистонда ўрмон бўйлаб изғиб кучдан қолишдан не фойда, боз устига сарф этиладиган ўша куч ўрнини қоплайдиган нонуштага умид йўқ.

Дарахтга суяниб ўтирган Бильбо узоқ-узоқларда қолган кулбасини, ундаги ажойиб омборларни эслади. Дудланган гўшт, тухум ва қовурилган нон ҳақида орзу қилар экан, биров унга тегаётганини ҳис этди. Унинг чап қўлига қандайдир елимшак арқонга ўхшаш нарса ёпишиб, таранг тортилибди. Қимирлаб кўришга уринган хоббит оёғи ҳам анави жирканч арқон воситасида маҳкам боғланганини фаҳмлади, ўрнидан туришга уринганда эса гумбурлаганча ерга қулади.

Кутилмаганда орқадан улкан ўргимчак чиқиб, ёпишқоқ арқон туфлаганча мизғиб ётган Бильбони боғлай кетди. Хоббит ўргимчакнинг кўзини кўриб, сертук панжаларини ҳис этди. Тиним билмай ишлаётган ўргимчак эса Бильбога арқон ўрашдан тўхтамади. Хайриятки Бильбо хаёлини йиғиб, уйғонди. Агар яна бирон дақиқа мизғиб ётганда кеч бўлар, оёқ-қўлини қимирлата олмас, ўргимчак эса майда ўргимчаклар тўрига илинган пашшага заҳрини сепгандек, Бильбога заҳар сепган бўлар эди.

Ўргимчакни кучи борича муштлай кетган хоббит ханжари борлигини эслади. Ўлжасининг қўлидаги қуролни кўрган ўргимчак ҳуркиб, орқага тисарилди. Фурсатдан фойдаланган Бильбо эса оёғига боғланган арқонни кесди. Ҳамла қилиш навбати энди унга етди. Агар ўргимчак қандай хавфга рўбару келганини билганида орқасига қарамай қочган бўлар эди, аммо у бундай Нишга эга ўлжани ҳали учратмаган. Оёққа турган Бильбо қиличини ўргимчакнинг кўзига суқиб олди. Ҳайвон ҳаккалаб, ирғиб, оёқларини ғайритабиий силтай кетди. Бильбо улкан ўргимчакнинг бошига яна бир бор зарба бериб, тинчитди. Ўзи ҳам ҳушини йўқотиб, ерга қулади.

Бильбо атроф хира ёришганда кўзини очди. Ёнида ўргимчакнинг жасади чўзилиб ётибди, ханжар тиғи қора қонга беланган. Улкан ўгимчакни Ёвуз ўрмон қаърида, тим қоронғиликда, сеҳргарнинг, гномларнинг ёки бошқа бировнинг ёрдамисиз яккама-якка курашда ўлдириш – таъкидлаб ўтишим жоизки, мистер Бэггинснинг ҳаётидаги мисли кўрилмаган ҳодиса бўлди. Ҳозир у ўларча оч бўлишига қарамай, ўзини мутлақо бошқача – анча мард ва душманга нисбатан бешафқат ҳис этмоқда.

- Сенга ном бераман, - деди у, майсага ишқалаб қондан тозалаган қиличини қинига жойлар экан. - Шу бугундан эътиборан номинг Ниш бўлади.

Шундан сўнг Бильбо сукунат ҳукм сурган ўрмонни истиҳборот қилишга киришди. У авваламбор дўстларини қидириб топиши керак. Шуниси аниқ-ки, улар узоққа кета олишмаган, агар ҳозир эльфлар ёки ундан-да баттар махлуқлар тутқунлигида бўлмаса, албатта. Бақириб чақиришдан наф йўқлигини тушунган Бильбо сўқмоқ қаерда бўлиши мумкинлигини, гномларни қидириб қай томон юриш кераклигини ўйлаб, узоқ туриб қолди.

[Shokir Dolimov]

«Беорн билан Гэндальфнинг насиҳатларига қулоқ тутмаганимизнинг оқибати бу! - ўзини ўзи койиди Бильбо. - Энди биз батамом адашдик! «Биз» эмиш! Қанийди «биз» бўлсак: ёлғиз қолиш қўрқинчли».

Ниҳоят у тунги қичқириқлар қаердан эшитилганини эслади. Унинг омади чопди деса ҳам бўлаверади (омад эса унга туғилганидан буён ҳамроҳ бўлиб келган): ҳаракат йўналишини тўғри белгилади. Ҳикоям бошида айтганимдек, хоббитлар ўрмонда шовқин солмай юришнинг ҳавосини олишган. Бундан ташқари, Бильбо Сеҳрли узугини тақиб олди. Бинобарин, йирик ўргимчаклар уни кўрмайди ҳам, эшитмайди ҳам.

У ўғринча юриб, кундуз куни тарқамай қолиб кетган тун бўлагидай кўринган қандайдир ҳаддан ортиқ қоп-қора нарсага рўбару келди. Яқинроқ бориб, бир неча қават тўқилган ўргимчак уяси эканлигини англади. Бошини кўтариб, юқорига қараган хоббит дарахт шохларида ўтирган улкан, ниҳоятда мудҳиш ўргимчакларни кўрди. Сеҳрли узугини тақиб олганини унутган Бильбо даҳшатдан дағ-дағ қалтирай кетди. Ўргимчаклар уни сезиб қолишса-чи? Хоббит дарахт ортига бекиниб, кузатишни давом этди. Кутилмаганда у Ёвуз ўрмон сукунатида ўргимчакларнинг суҳбатини эшитди! Уларнинг овози ингичка ҳуштакка ўхшаётган бўлса-да, гап-сўзларини тушунмоқда. Ярамас ҳайвонлар гномларни муҳокама қилишяпти!

- Қизғин жанг қилдик, - деди улардан бири, - лекин ишимиз натижали бўлди.

- Териси жуда қаттиқ экан буларнинг. Гўшти ширали чиқади, деган умиддаман, - фикр билдирди иккинчиси.

- Тўғри, бироз осилиб турса янада мазали бўлишади, - маъқуллади бошқаси.

- Муддатидан ўтказиб юбормайлик-да, ишқилиб, - эшитилди яна бир ҳайвоннинг овози. - Қуриб қотиб қолишмасин дейман-да, жуда ориқ экан булар.

- Ҳозир ўлдириш керак уларни, - хириллади бошқаси. - Кейин хавотир олмаса ҳам бўлаверади. Қанча турса тураверади осилиб.

- Хавотирга ўрин йўқ, ўлиб бўлишган улар, - эътироз билдирди биринчи ўргимчак.

- Ўлмаган, тирик. Ҳозиргина биттаси айланаётган эди, юр кўрсатаман.

Семиз ўргимчак арқонда илдам ҳаракатланганча ўн иккитача пилла осилган шох томон югуриб кетди. Дурустроқ разм солиб қараган Бильбо даҳшатдан қотиб қолди: ғира-шира кўринаётган пиллалар арқонда осилганча чайқалмоқда, баъзи пиллаларнинг қуйи қисмидан гном оёғи чиқиб турибди, айримларининг юқори қисмида эса бурун учи, соқол тутами, қайтарма қалпоқнинг чети кўринмоқда.

[Shokir Dolimov]

Ўргимчак энг йирик пиллага яқинлашиб, бир четидан чиқиб турган бурун учини ниқтади. «Шўрлик Бомбур бўлса керак!» - хаёлдан ўтказди Бильбо. Пилла ичидан бўғиқ инграш эшитилиб, бошқа четидан чиқиб қолган оёқ ўргимчакни келиштириб тепди. Бомбурнинг жони қаттиқ экан. Юқоридан пастлаб келган тўп сингари тепки еган ўргимчак шохдан тушар экан ғазаби қайнаб, ўзи туфлаган арқонни базўр тутиб қолди. Шеригининг аҳволини кўрган ўргимчаклар хандон отишди.

- Сен ҳақ бўлиб чиқдинг, тирик экан ҳали! - кулишди шериклари. - Тепишини қаранг-а!

- Ҳозир кўрсатиб қўяман унга, тепиш қанақа бўлишини! - вишиллади зарба еб, кулгига қолган ўргимчак, юқорига кўтарилиб.

«Кеч бўлмай туриб бирон чора кўрмасам бўлмайди» - аҳд қилди Бильбо. Дарахтга, ўргимчаклар орасига чиқа олмайди, отгани қуроли йўқ. Атрофга қараб қуриган жилға ўзани ва ундаги тошларни кўрди. Энгашиб, қўлига шакли тухумга ўхшаш силлиқ тош олди. Бильбо болаликдан тош улоқтиришнинг ҳавосини олган. Мерган хоббитчани кўрган қуёнлар, олмахон-у, қарғалар боланинг тош олиш учун энгашганини кўриб, жон омонлигида тез қочиб қолишар эди. Хоббит катта бўлиб ҳам тийилмади, тош, ҳалқа, майда найза улоқтиришдек ортиқча шовқинсиз машқларини, кегли ўйинини қўймади.

Умуман айтганда, тутун пуфлаш, таом тайёрлаш ва топишмоқ жавобини топиш кабилардан ташқари, Бильбонинг қўлидан бошқа кўп ишлар келади. Фақат сизга бу ҳақда айтиб беришга вақт ажрата олмаган эдим, ҳозир ҳам шу аҳвол. Хоббит жилға ўзанидан тош олар экан, анави ўргимчак Бомбурнинг олдига кўтарилди. Вақтдан ютқазиладиган бўлса, Бомбурни ўлим кутаётгани аниқ.

Бильбо улоқтирган тош ўргимчакнинг бошига тегди. Ҳушини йўқотган ҳайвон ерга гурсиллаганча тушиб, оёқлари ҳар томон чўзилди.

Иккинчи тош ўргимчак инини ёриб ўтиб, ин ўртасида ўтирган ҳайвонни ер тишлатди. Ўргимчаклар галасида ваҳима кўтарилиб, гномлар вақтинча унутилди. Бирортаси ҳам Бильбони кўрмаяпти, лекин тош қай томондан учиб келганини фаҳмлашди. Шохлар бўйлаб яшин тезлигида югур-югур қилишар экан, ҳар томон арқон туфлаб боришди. Теварак-атроф заҳри қотил ов тўрига тўлди.

[Shokir Dolimov]

Ҳайвон-ҳашаротларга сездирмай бошқа жойга югуриб ўтган хоббит эса қандай иш тутиш кераклигини ўйлаб топди. Қаттиқ ғазабланган ўргимчакларни гномлардан нарига эргаштириб кетиш, уларнинг жиғига тегиш, жаҳлини чиқариб, чалғитишга аҳд қилди. Ҳозиргина турган жойига элликтача қабоҳат йиғилгач, барининг бошига тош ёғдирди, ортда қолганларини ҳам ҳар эҳтимолга қарши қуруқ қўймади. Шундан сўнг дарахтлар орасида сакраб, ўйинга тушиб, ўргимчакларнинг диққат-эътиборини ўзига жалб этиш, гномларга овозини эшиттириш учун масхараомуз қўшиқ айта бошлади:

Ҳой, аҳмоқ ўргимчак
Заҳар томизар чак-чак,
Мен томон қара тезроқ
Кўзингга киргур бутоқ.

Туфлама энди арқон
Хомсемизсан, мен чаққон.
Тута олмайсан мени,
Ўлдираман мен сени.

Қорнинг мисли қўвача
Миянг йўқдир заррача,
Заҳар тўла қопсан сен
Жонингни оламан мен.

Сакра дарахтдан, тентак!
Қув-чи мени ўргимчак,
Хомсемизсан, ўл аҳмоқ
Қорнинг намунча пахмоқ?!

Бильбонинг масхараомуз қўшиғи балким беўхшов чиққандир, лекин шуни унутманг-ки, ушбу қўшиқни у йўл-йўлакай, олдиндан тайёрланмасдан, мураккаб вазиятда тўқиб борди. Муҳими, кўзланган мақсадга эришилди: Бильбо қўшиғини айтиб, тош улоқтириб борар экан, ўргимчакларнинг бари унинг овози эшитилаётган томон ташланди. Баъзилари сакраб тушиб, ерда югураётган бўлса, бошқалари тебраниб дарахтдан дарахтга ирғимоқда, айримлари зулмат ичра арқон туфлаб ҳаракатланмоқда. Дарғазаб ўргимчаклар Бильбо кутгандан ҳам чаққон экан. Биринчидан, тош улоқтирилаётгани уларга ёқмади, иккинчидан эса, «хомсемизсан» дея мазах қилинганидан ўргимчакларнинг ғазаби қайнади, «тентак, аҳмоқ» деган ҳақоратли сўзларни эса умуман ҳазм қила олишмади.

Хоббит бошқа жойга ўтиб олишга уринди, бироқ ўргимчаклар яланглик бўйлаб тарқалиб, дарахт таналари орасида арқон торта бошлашди. Афтидан улар хоббитнинг тузоққа илинишига умид боғлашган. Атрофини ҳайвон-ҳашаротлар ўраб олганига қарамай Бильбо яна бир қўшиқ бошлашга журъат этди.

Тузоқ қўяр қари аҳмоқ
Мени тутиш илинжида,
Овора бўлади пахмоқ
Қолар ажал пинжида.

Имиллама ҳой, семиз
Тур тентак, беллашамиз
Кичкина дема мени
Боплаб ураман сени

Арқон тупуриб, ов тўри тўқиётган ўргимчаклар орасида қолган Бильбо атрофга назар солди. Ўргимчак арқони бир жуфт дарахт орасига тўр шаклида эмас, шунчаки апил-тапил тортилганини кўрган хоббит ўша ердан чиқиб қочиш мумкинлигини англади. Ханжар яна асқатди. Бильбо қўшиқ айтиш баробарида арқон кесиб ялангликдан чиқди-да, тез нари қочди.

[Shokir Dolimov]

Ўргимчаклар қилични кўрди-ю, унинг нималигини фаҳмлашмаган кўринади, бутун галаси билан ер ва шох-шабба бўйлаб югурганча, хоббитнинг орқасидан қувиб кетишди. Ғазабдан ҳарсиллаб, кўзи косасидан чиқиб кетгудай бўлиб қолган ўргимчакларнинг пахмоқ оёқлари лип-лип ўтиб, жағлари шақилламоқда. Ўрмон қаърига чуқур кириб кетаётганини англаган Бильбо тўхтаб, қўшиқ айтишни бас қилди-да, писиб изига қайтди. Қутуриб кетгандай югураётган ўргимчаклар эса таъқибни давом этишди.

Бильбонинг вақти оз: анави довдир ўргимчаклар ҳадемай хоббитни йўқотиб қўйишганига амин бўлгач, гномларни егани қайтишади. У вақтгача Бильбо дўстларини қутқариб қолишга угуриши керак. Энг қийини пиллалар осилган шохга чиқиб олиш. Ўргимчаклардан бири эҳтиётсизлик ила ташлаб кетган узун елимшак арқон бўлмаганда, хоббит ушбу ишни уддалай олишига шубҳа қилган бўлар эдим. Бильбо арқонга тармашганча, кафти шилиниб бўлса ҳам юқорига кўтарилди. Кўтарилишга кўтарилди-ю, асирларни қўриқлаш учун қолган кекса ўргимчакка рўбару бўлди. Ушбу ниҳоятда жирканч ҳайвон ўлжалардан қайси бири ширалироқ эканлигини билиш учун бўлса керак, вақти-вақти билан уларни ниқтаб, қолганлар етиб келгунча, бирортасини еб тугатиш ниятида экан. Мистер Бэггинс узоқ ўйлаб ўтирмай, қиличини яланғочлади-да, очкўз ўргимчакни сўйиб қўя қолди. Жони узилган ҳайвон-ҳашарот ерга гумбурлаб тушди.

Навбатдаги вазифа биринчи гномни озод қилишдир. Аммо қандай қилиб? Пилла осилган арқонни кесадиган бўлса, шўрлик гном ерга гумбурлаб тушиб, жони қаттиқ оғрийди. Шох бўйлаб ўрмалаган хоббит биринчи пиллага бир амаллаб етди (бечора гномлар арқонда осилганча, айлана бошлашди). «Фили ёки Кили, - хаёлдан ўтказди Бильбо, мовий қайтарма қалпоқ четини кўриб. - Фили бўлса керак». Чунки пилла ичидан Филининг бурнига ўхшаш узун буруннинг учи чиқиб турибди.

Шох узра энгашган хоббит ёпишқоқ арқонларнинг энг йўғонларини бир амаллаб кесди ва пилла ичидан чиндан ҳам тизза ва тирсакларини кучи борича ишга солган Фили чиқди. Оёқ-қўлини силтаётган гномнинг аҳволини кўрган Бильбо Филини хатти-ҳаракати ип воситасида бошқариладиган ўйинчоққа ўхшатиб, беихтиёр кулиб юборди.

Бильбонинг ёрдами билан шохга илашиб олган Фили қолганларни ҳам халос этишга ёрдамлашиб юборди, гарчи у ўзини жуда ёмон ҳис қилаётган бўлса-да: ярим кун-у, ярим тун ўз ўқи атрофида айланиб чиққанидан ташқари, ўргимчак заҳри унинг кўнглини беҳузур қиляпти. Қоши ва кипригига ёпишган қабоҳатни шилиб олиш осон кечмади, соқол-мўйловининг баъзи жойларини эса кейинчалик қийиб ташлашга тўғри келди. Шундай қилиб икковлон ҳар бир пиллани шохга тортиб, ичидаги гномни халос этди. Навбат билан озод бўлаётган гномларнинг ҳаммаси ўзини Филидек ёмон ҳис қилмоқда. Кимдир пилла ичида нафас олишга қийналган, яна кимдир ўргимчак заҳрининг катта дозаси билан заҳарланган ва ҳоказо.

Иккаласи Кили, Бифур, Бофур, Дори ва Норини озод қилишга улгуришди. Шўрлик Бомбур шу даражада сўлғинки, шохдан сирпаниб ердаги хазон уюмига дўп этиб тушгач қилт этишга мадори бўлмай, ўша ерда ётганча қолди. Гап шундаки, махлуқлар энг семиз ўлжа сифатида уни ҳаммадан кўп ниқташди. Ғазаби илгаридан ҳам баттар қайнаган ўргимчаклар қайтишмоқда. Беш нафар гном эса ҳамон пиллага ўралганча осилиб турибди.

[Shokir Dolimov]

Бильбо шох-шабба бўйлаб шу заҳоти сакраб ўтди-да, юқорига ўрмалаётган ўргимчакларни қиличи билан ҳайдашга киришди. Филини халос қилаётганида Сеҳрли узукни ечиб, қайта тақиб олишни унутган экан. Ўргимчаклар уни кўриб, сўлак сачратганча вишиллашти:

- Қўлга тушдингми, кўзга илинмас итвачча! Кўряпмиз энди сени! Ичингдагини сўриб, қуруқ устухонинг-у, терингни қолдирамиз ҳозир! Қаранг-а, Ниши ҳам бор экан унинг! Ҳеч қиси йўқ, бир осилиб турсин, оёғи осмондан келиб!

Бу пайтга келиб халос бўлган гномлар қолган асирларнинг арқонларини чопиш билан овора. Яна озгина фурсат ўтса, ҳамма халос бўлади. Кейин-чи? Ўргимчаклар уларни осонгина тутиб олишган эди-ю. Лекин у иш тунда бўлиб, гномлар ғафлатда қолишган эди. Ҳозир эса вазият мутлақо бошқача. Ҳаёт-мамот жанги бўлади чоғи!

Бир нечта ўргимчак ерда чўзилиб ётган Бомбурни ўраб олиб, яна боғлашмоқда. Дақиқа ўтиб, тортиб кетишлари муқаррар. Хоббит овози борича бақириб, Ниш-қиличини ўйнатганча, нимага қодирлигини кўрсатиб қўйди. Ниш-қилич ўргимчаклар учун нохуш янгилик бўлди. Қурол дарғазаб ярқираганча, душманни чопиб янчишга киришди. Хоббит ўн иккитача улкан ўргимчакни ер тишлатди. Қолганлар чекиниб, Бомбурни ўз ҳолига қўйишди.

- Ҳамма пастга, ерга тушсин! - бақириб буюрди Бильбо. - Ўтирманг у ерда, ов тўрига илинасиз!

Ўргимчаклар қўшни дарахтлар бўйлаб гномлар устидаги шохларга қуюқ оқимдай чиқиб келишмоқда. Ўн бир нафар гном шу заҳоти пастга сакради. Энди гномларнинг ҳаммаси, шу жумладан, амакиваччалари Бифур билан Бофурга суянган ҳолсиз бақалоқ Бомбур ҳам ерда туришибди. Ниш-қиличини ўйнатаётган Бильбо у ёқ, бу ёқ сакраб юрибди, юзлаб дарғазаб ўргимчаклар атрофда: ён томонда, пастда, тепада бақрайиб туришибди. Ниҳоятда аянчли вазият қарор топди.

Қақшатқич жанг бошланди! Баъзи гномлар пичоқ билан қуролланган, бошқалари қўлга таёқ олди, оёқ остида тош ётибди, Бильбо эса эльфлар ясаган ханжар билан қуролланган. Улар ўргимчакларнинг ҳамласини қайтариб, кўпчилигини ер тишлатди. Бироқ бу узоқ чўзилмаслиги аниқ. Бильбонинг тинкаси қуриб бўлди. Тўрт нафар гномгина оёқда ишончли турибди. Ўргимчаклар уларнинг барини ҳолдан тойган пашшаларни енгган каби осонгина енгиши мумкин. Махлуқлар янгитдан арқон тортишмоқда.

Қандай иш тутиш кераклигига боши қотган Бильбо гномларга Сеҳрли узук сирини очишдан ўзга чора қолмаганини тушунди. Илож қанча, бошқа йўл йўқ.

- Ҳозир мен кўринмас бўлиб қоламан, - деди у. - Ўргимчакларнинг эътиборини ўзимга жалб этишга уриниб кўраман, сизлар эса ҳаммангиз биргалашиб ҳаракат қилганча, қарама-қарши йўналиш бўйича, чапга, кеча эльфлар гулхани кўринган томонга ёриб чиқинг.

Фикр-мулоҳазаси ҳали ёришмаган, хода силтаб, тош улоқтираётган гномларга гап уқтириш қийин кечди. Ялангликда бақир-чақир кўтарилган бўлиб, режа ижросини чўзиб бўлмайди: ўргимчаклар қуршов ҳалқасини ҳосил қилишмоқда.

[Shokir Dolimov]

Сеҳрли узугини таққан хоббит гномларни ҳайратда қолдирганча кўздан ғойиб бўлди. Ўнг томондаги дарахтлар орасидан «тузоқ қўяётган қари аҳмоқ» «қорни қўвача хомсемиз» ўргимчак ҳақида қўшиқ мисралари янгради. Кутилмаган ушбу ҳолатдан шошиб қолган ўргимчаклар таққа тўхташди. Баъзилари Бильбонинг овози эшитилаётган томон югуришди. «Қари аҳмоқ» сўзларидан ғазаби қайнаган ўргимчаклар ақл-ҳушини йўқотиб, ўз хатти-ҳаракатларини идора қила олмай қолишди.

Хоббитнинг режасини ҳаммадан олдин фаҳмлаган Балин гномларни ҳужумга кўтарди. Гномлар жипс саф тортиб, чап томондаги ҳайвон-ўргимчакларнинг устига бир дунё тош ёғдирганча нари қувиб, қуршовни ёриб ўтишди.

Ўнг томонда эшитилаётган қўшиқ ва бақир-чақир бирданига тинди. Гномлар Бильбонинг жони омон бўлиб, қўлга олинмаслигига умид қилганча олға илгарилашди. Тинкаси қуриб, базўр каловланаётган гномларнинг ҳаракати жуда секин кечмоқда! Ўргимчаклар эса уларни изма-из таъқиб қилиб келишмоқда. Гномларга баъзан тўхтаб, мудҳиш махлуқларнинг ҳамласини қайтаришга тўғри келмоқда. Ўргимчакларнинг кўпчилиги юқорида шохдан шохга ирғиб, ёпишқоқ арқон туфлашмоқда.

Аҳвол чатоқ. Кутилмаганда пайдо бўлган Бильбо эсанкираб қолган ўргимчакларнинг ён томонидан ҳамла қилди.

- Қочинг, югуринг, уларни шу ерда ушлаб қоламан! - қичқирди у гномларга.

Хоббит чиндан ҳам йирик ҳайвон-ҳашаротларни ушлаб қолди! Орқа-олдинга югураётган Бильбо ўргимчакларнинг оёғини чопиб, арқонларини кесиб, йўғон териларини тешиб борди. Ўргимчаклар шишиб, қутуриб кетишмоқда, вишиллаб, заҳарли кўпик тупуришмоқда, даҳшатли тавқи лаънат ёғдиришмоқда, бироқ Ниш шундай қўрқув туғдирмоқда-ки, хоббитга яқинлашишга бирортасининг юраги дов бермаяпти. Лаънат-у қарғишлар кор бермай, ўлжа аста-секин қўлдан чиқиб кетяпти.

Мудҳиш жанг узоқ давом этди. Бир неча соат ўтиб, Бильбо қўлини кўтара олмайдиган, махлуқларга зарба бера олмайдиган ҳолатга етганда афтидан, ҳафсаласи пир бўлган ўргимчаклар тўсатдан жангни тўхтатиб, ўлжани ўз ҳолига қўйганча, келган жойига, Ёвуз ўрмоннинг қоронғи қаърига қайтиб кетишди.

Гномлар машъала ёқилиб, эльфларнинг зиёфати уюштирилган ялангликка келиб қолишганини фаҳмлашди. Ўтган тунда кўринган ялангликми бу, йўқми, айтиш қийин, лекин бундай жойларда қўлланилган эзгу жодунинг ижобий таъсири қолади шекилли, ўргимчаклар бу ерларни четлаб ўтишади. Ҳар қалай ўрмоннинг дарахт у қадар зич ўсмаган, қўрқинчли кўринмаётган ушбу қисми ёруғроқ, яшилроқ бўлиб, йўловчилар шу ерда дам олишга аҳд қилишди. Дастлаб улар шунчаки пишиллаб, ҳансираб ётишди, бироз нафас ростлаб олишгач эса Бильбони бир олам саволга кўмиб ташлашди, уларни кўпроқ хоббитнинг кўздан ғойиб бўлиши қизиқтирди. Сеҳрли узук ҳақидаги ҳикоя гномларни шу қадар ҳайратлантирди-ки, мавжуд муаммоларни унутиб қўйишди. Балин зимистондаги топишмоқлар ва Голлум билан боғлиқ ҳодисани бошидан ҳикоя қилиб, Сеҳрли узукнинг ўша ҳодисада тутган ўрнини батафсил тушунтириб беришни қатъий талаб қилиб туриб олди.

[Shokir Dolimov]

Кун аста-секин хиралашиб, энди саволларнинг бошқа оқими ёғдирилди. Қаерга келиб қолишди? Сўқмоқ қани? Егулик топса бўладими? Қандай иш тутиш керак энди? Ушбу саволлар тинимсиз такрорланиб, афтидан, ҳамма пакана хоббитдан жавоб кутмоқда. Кўриб турганингиздек, гномлар мистер Бэггинсга доир фикр-мулоҳазаларини Гэндальф билиб айтгандек, ўзгартириб, хоббитга ҳурмат-ла қарайдиган бўлиб қолишди. Бильбо бўлмаганда ўргимчак емига айланишини теран англаган гномлар энди унга вайсашмаяпти, аксинча, ўз миннатдорлигини такрор ва такрор изҳор этиб, хоббитдан ажойиб режа чиқишини кутишяпти. Уларнинг қайсидир бири эса Бильбонинг қаршисида икки букилиб таъзим бажо айлашга уриниб кўрди-ю, мадорсизликдан оёқда тура олмай, бурни билан ерга тиралиб қолди.

Сеҳрли узукка доир ҳақиқат Бильбонинг гномлар орасида қозонган обрўйига салбий таъсир кўрсатмади. Зеро, омади чопиб, Сеҳрли узук соҳибига айланганидан ташқари Бильбо ўз зеҳни ва топқирлигини намоён эта билди. Зеҳн-идроксиз эса бундай муваффақиятга эришиб бўлмаслигини гномлар яхши англашмоқда. Улар Бильбони мақтаб, шу даражада кўкка кўтариб юборишди-ки, хоббит ўзини ростдан ҳам жасур саргузаштлар ишқивозидай ҳис этиб, агар бироз тамадди қилиб олганда янада мард бўлиб қолишига амин бўлди.

Таассуфки, тамадди қилгани ҳеч нарса йўқ. Йўқотилган сўқмоқ қидирувига туриш учун мадор йўқ. Бильбо Ёвуз ўрмондан олиб чиқадиган сўқмоқни топиш ҳақида узоқ ўйланди, аммо чарчаган мияси иш бермагач, поёни йўқ ўрмоннинг охири кўринмас дарахт қаторига бақрайиб ўтирди. Ҳамма кўз юмиб, жимиб қолди. Фақат Балингина кулимсираб, ғулдурламоқда:

- Голлум!... Не хаёлларга борибман-а, мен! Шу тарзда ўта билган экан-да тумшуғим остидан, менга сездирмай! Тақиб олади-да... ҳа, тушунарли! «Ўғринча аста-секин, хоббитчасига эмаклаб келдим» денг, мистер Бэггинс? «Дарвоза остонасида бир олам тугма йўқотдим» денг? Қари тулкисиз, мистер Бэггинс, қари тулкисиз, қар... тул...

Балин ҳам ёнбошлаб ётган жойида тарашадек қотиб қолди. Ёвуз ўрмонда жимжитлик қарор топди. Шу ҳолатда улар узоқ ётишди. Кутилмаганда Двалин кўзини катта очиб, атрофга аланглади.

- Торин қани? - томдан тараша тушгандай сўраб қолди у.

Даҳшат! Улар чиндан ҳам ўн уч киши экан: ўн икки нафар гном ва бир нафар хоббит. Торин-чи, қаёққа гум бўлди у? Қандай қисматга йўлиқди экан? Сеҳр-жоду таъсирида қолдими, ё ўрмон махлуқларига ем бўлдими? Олдинига Бильбо билан гномлар даҳшатдан титраб ётишди, бироздан сўнг яна нотинч уйқуга кетишди. Ҳаммаси босинқираб чиқди. Оқшом тунга уланди. Мана шу ерга келганда ниҳоятда толиққан, ҳатто соқчи тайинламай ухлаб қолган йўловчиларни вақтинча холи қолдирамиз.

[Shokir Dolimov]

Ториннинг қисмати бошқача кечди. Уни ҳаммадан олдин осонгина қўлга олишди. Бильбо эльфларнинг ёритилган даврасига киргани эсингиздами? Торин ҳам сал ўтиб шундай қилган эди. Ўшанда гулханлар бараварига ўчиб, Торин, худди сеҳр қўлланилгандай ерга тошдай йиқилди. У гномларнинг бир-бирини излаб бақирганини, ўргимчаклар тортиб кетаётганда кўтарган айюҳанноси-ю, тўс-тўполонгини, эртаси куни кечган жангни эшитмади. Чунки уни югуриб келган ўрмон эльфлари қўл-оёғини боғлаганча кўтариб кетишган эди.

Ялангликда зиёфат уюштирган маҳлуқлар – ўрмон эльфлари эди, албатта. Улар табиатан бадкирдор, баттол эмас-у, бегоналарга шубҳа ила қараб, ҳамиша эҳтиёткорлик билан иш тутишади. Ўрмон эльфлари олий эьфлар, яъни Олий табақали ғарб эльфлари каби оқил бўлишмаса-да, лекин анча маккор бўлиб, улар ҳам сеҳр-жодуни маҳорат-ла қўллай билишади. Бошқача қилиб айтганда, ўрмон эльфларига дуч келиш хавфлидир. Ушбу эльфларнинг аксарияти, шу жумладан, уларнинг тоғ ва адирларда яшайдиган қариндошлари Ғарб чеккасидаги шонли Сеҳрли салтанатда ҳеч қачон бўлмаган қадимий қабилаларнинг авлоди саналади. Офтоб эльфлари, оқиллиги ила ажраб турадиган ғор эльфлари ва денгиз эльфлари бир замонлар Сеҳрли салтанатга сузиб кетиб, кўпдан-кўп асрлар давомида ўша ерда яшаб тарбия топишган, кўркига кўрк қўшилиб, янада оқил бўлишган, сеҳр-жоду қўллашнинг сир-асрорларини ўрганиб, ниҳоятда гўзал, ажиб нарсаларни ҳосил қилиш санъатини ўзлаштиришган. Кейинчалик уларнинг бир қисми Ўртаерга қайтишган.

Ўрмон эльфлари эса шу ерда қолиб, қуёш билан ой яратган ғира-шираликда яшашни давом этишган, улар кўпроқ юлдузли тунларни хуш кўришган. Денгиз ютмаган ҳудудларда азим дарахтлардан ташкил топган бепоён ўрмонлар пайдо бўлган. Ушбу эльфлар ҳамиша улкан ўрмонларнинг четида яшашган, баъзан ов қилиш ёки ойдин кечада юлдузли осмон остида шунчаки сайр қилиб келиш учун очиқ жойларга чиқишган. Бу ерларга одамлар кўчиб кела бошлагач эса ёруғликка чиқмай қўйиб, Марҳаматли халқ бўлганча қолиб, ўрмон қаърида бекиниб олишган.

Ўрмон эльфлари қироли Ёвуз ўрмоннинг шарқий чегарасидан бир неча миля наридаги улкан ғорда яшайди. Ўрмонли адирлардан оқиб тушаётган анҳор ушбу ғорнинг ҳайбатли тош эшиги олдидан ўтиб, пастликка, тоғ тизмаси бўсағасидаги дарахт ўсган ботқоқликка бориб қуйилади. Ер остидаги улкан ғор кўпдан-кўп заллар ва юриш йўлакларидан ташкил топган бўлиб, ундан ясси тоғ қаърига кириб кетадиган кўплаб майда ғорлар тармоғи бошланади. Мазкур ғор ҳам, ундаги юриш йўлаклари-ю, майда ғорлар тизими ҳам гоблинларнинг чуқур, мудҳиш, юриш хавфли кечадиган ғор-у йўлакларига қараганда анча ёруғ, яшаш учун қулай, шинам, ҳаётга тўла бўлиб, бемалол юрса бўлаверади.

[Shokir Dolimov]

Умуман айтганда, Ўрмон қиролининг табаалари аксар вақтни очиқ ҳавода ўтказишади, улар асосан ўрмонда яшаб, шикор билан шуғулланишади, ерда енгил қурилган ёғоч иморатлар ёки дарахт шохларида кун ўтказишади, кўпроқ қора қайинни хуш кўришади.

Ғор асосан қирол саройи, бойликлар сақланадиган хазина, душман ҳужум қиладиган бўлса – қалъа вазифасини ўтайди. У ерда йиғин заллари, зиёфат ўтказиш хоналари, кўплаб ертўла ва омборлар мавжуд. Асир олинганлар сақланадиган зиндонлар ҳам шу ғорда.

Торин ўша зиндонларнинг бирига қамалган. Эльфлар гномларни унчалик ёқтиришмагани боис, биров Торинга боадаб муносабат билдирмади.

Қадимда гномларнинг аллақайсидир қабиласи билан ўрмон эльфлари ўртасида уруш чиққан. Ўша қабила эльфларга қарашли хазинани ўғирлашда, аниқроқ айтиладиган бўлса, бировнинг бойлигини ғайриқонуний равишда ўзлаштириб олганда айбланган. Адолат юзасидан айтиш жоизки, гномлар ушбу ҳолатга бошқача тушунтириш беришади – улар ўзига тегишли буюмларни олишганини даъво қилишади. Гап шундаки, бир замонлар Эльфлар қироли гномлар қабиласига олтин ва кумуш тақдим этиб, ушбу металлардан ясаладиган қимматбаҳо заргарлик буюмларига буюртма беради. Буюртма бажарилгач эса қирол уста заргарларнинг иш ҳақини тўлашдан бош тортади. Меҳнатига ҳақ олмаган гномлар заргарлик буюмларини ўзларига олиб қолишади. Эльфлар қироли чиндан ҳам ўтакетган нокас бўлган. Кумуш ва оқ тошларни у жуда яхши кўрган. Хазинаси олтин, кумуш, олмосга лиқ тўла бўлишига қарамай, бойлик масаласида эльфларнинг ўтмишдаги буюк ҳукмдорларига тенглашишни истаган. Унинг табааси фойдали қазилма қазимайди, қимматбаҳо металл ва тошларга ишлов бермайди, савдо-сотиқ билан шуғулланмайди, қишлоқ хўжалик маҳсулотларини етиштирмайди, қимматбаҳо буюмлар эльфлар қасрига четдан кириб келади ва ҳар қандай гном буларнинг барини жуда яхши билади.

Ториннинг аждоди юқорида айтилган эски машмашага ҳеч қандай алоқаси йўқ. Унга қўлланилган жоду барҳам топгач, табиийки, қаттиқ ғазабланди. Ўзига бўлган муносабатни ҳақорат деб топиб, Сўққа тоғ, олтин-у, хазина ҳақида ҳеч кимга ғинг демасликка аҳд қилди. Эльфлар қироли ҳузурига туртиб киритилган Торинга ғазаб-ла қараб, кўпдан-кўп савол ёғдирди. Торин эса очдан ўлаётгани, унга егулик беришларини қатъий талаб қилганча туриб олди.

- Нима учун сен уч марта анави гномлар билан бирга зиёфат қилиб ўтирган табааларимга ҳамла қилдинг? - сўради қирол.

- Ҳамла қилмадим, овқат сўрамоқчи бўлдим, - жавоб берди Торин. - Чунки биз очдан ўлаётган эдик.

- Қани ҳозир улар? Нима билан шуғулланишяпти?

- Тасаввур ҳам қила олмаяпман. Очдан ўлаётган бўлишса керак.

- Ўрмонда нима қилиб юрган эдингиз?

- Егулик билан сув қидирдик. Чунки биз очлик ва ташналикдан ўлаётган эдик.

- Нима мажбур қилди сизларни Ёвуз ўрмонга кириб келишга? - сўради Ўрмон қироли ғазаби қайнаб.

Ушбу саволга жавоб бермасликка аҳд қилган Торин лабини қимтиб олди.

- Жуда соз! Олиб кетинг уни. Зиндонга ташлаб қўриқланг. Истаса юз йил ўйлансин, то ҳақиқатни айтмас экан, чиқарманг! - ҳукм қилди қирол.

Эльфлар гномнинг оёқ-қўлига кишан солиб, энг чуқур, мустаҳкам ёғоч эшикли зиндонга олиб бориб қамашди, лекин унга сув беришди, тансиқ таом бўлмаса ҳам, кўп овқат олиб келишди.

Ўрмон эльфлари асирлар билан мулоқот масаласида орклардан анча фарқ қилиб, нисбатан хушхулқ муносабат намоён этишади, гарчи баттол душман қўлга олинган бўлса ҳам. Улкан ўргимчаклар бундан истисно, албатта. Эльфлар уларни асир олмайди, учратган жойида бешафқат ўлдиришади.

Шундай қилиб, шўрлик Торин қирол зиндонига ташланди. Дастлаб у нон, гўшт ва сув учун эльфлардан кўп миннатдор бўлди, лекин қоронғиликда дағал тўшакда ётар экан, бахти қора дўстларини эслаб, миннатдорлик туйғуси хафагарчиликка алмашди, домангирлик ҳисси қайтди.

Кўп ўтмай, у бор гапдан хабар топди, бироқ бу ҳақда гап кейинги бобда боради. Унда хоббитнинг ҳаммага яна бир бор нафи теккан янги саргузашти ҳикоя қилинади.

[Shokir Dolimov]

Қадрли китобхон!

Таржимонлик меҳнатимнинг яна бир маҳсули, сизга «Гарри Поттер» ҳақидаги романлар туркумидан кейин таржима қилиб беришни ваъда қилган навбатдаги асар «Ҳоббит ёхуд бориб қайтиш»нинг ўзбек тилидаги таҳрири мана ниҳоят нашрдан чиқди.

Марҳамат, ўқинг ва завқланинг!

http://img.uforum.uz/images/dgizwhw6467513.jpg

http://https://img.uforum.uz/images/lujtnjo3289948.jpg

http://img.uforum.uz/images/frkiydv4458928.jpg

[Shokir Dolimov]

http://img.uforum.uz/images/lqpoxdk7282269.jpg