Просмотр полной версии : [Инфо] Мавлоно Жалолиддин Румий "Маснавий" асари
Ассалому алайкум, қадрли форум аҳли!
Ушбу мавзуда Мавлоно Румий ҳазратларининг "Маснавийи маънавий" асарлари юзасидан илмий-бадиий мақола ёки қизиқарли ҳикоятлар, шарҳлар қўйиб борилади.
Мавлононинг руҳлари шод бўлсин, "Маснавий" қалбларимизга илоҳий илҳом бахш этсин!
https://img.uforum.uz/images/uhxjoqn4107521.jpg
Бишнав аз най чун ҳикоят мекунад,
Аз жудойиҳо шикоят мекунад.
Тингла найдин не ҳикоят айлагай,
Айрилиқлардин шикоят айлагай.
Мавлоно "бишнав", яъни "тингла!" - дейиш билан, бизга ҳам ўгит бермоқда, ҳам инсон қалбини гапиртирмоқда. Тингламоқ - илм олишнинг дастлабки босқичидир. Талаба тингламаса, у мударрис сабоқларидан бебаҳра қолади. Нафақат тинглаш, балки инсониятга неъмат қилиб берилган "кўриш", "ҳис қилиш" каби сезгилар ҳам ҳаётдан ибрат олиш, хулоса чиқариш ва умр давомида ҳақ ила ботилни фарқлаш учундир. Дастлабки маънога кўра, "бишнав" сўзи - орифнинг маъруфга хитоби.
Яратган - маърифатнинг, маънавиятнинг эгаси, буюк тарбиячи. Борлиқ Уники ва ҳеч бир жон Ундан пинҳон эмас. Онгимиздан тортиб моддий ҳаётимизга қадар содир бўлаётган барча ўзгаришлар, ҳаётдан олган ибрат ва англаган ҳақиқатларимиз ёрдамида юзага келади. Ишоратлар Тангри таоло томонидан берилган таълим бўлса, уларни қабул қилиш - кўриш, эшитиш ҳис қилиш каби неъматлар билан ҳосил бўлади.
Тинглаш - нафақат эшитиш, дунёни идрок этиш, ишоратларни фаҳмлаш, илоҳий таълимни қабул қилиш демак. Бизнинг сезги аъзоларимиз маърифатни, ташқи олам ҳодисотларини қалбга йўллагувчи восита ёхуд унга ўрнатилган дарича. Улардан бири беркилса, кўнгилга келиб қуюлувчи ҳикмат нурлари-да, биттага камаяди. "Қалб", "кўз", "қулоқ" ўз вазифасини бажармаса, улар қийматсиз жисмга айланади. Қуръони каримнинг "тинглаш" билан боғлиқ жуда кўп оятлари бор. (Бақара, 285) Илоҳий каломни тинглаш орқали инсон ҳидоят топади. Ушбу маънода тинглаш - ожизликни тан олиш, Яратувчи олдида таслим бўлиш ва Унга итоат қилиш ҳам экан.
"Тинглаш" кимларга хос? Дастлаб, толибларга хослигини айтдик. Сабоқ - муаллимдан, уни ўзлаштириш эса - талабалардан. Сўзламоқ - бермоқ бўлса, тингламоқ - олмоқ. Бермоқ, олмоқдан ҳамиша устун туради. Тинглаш жараёни, тингловчининг даврадаги ўрни, мавқеини ҳам кўрсатади. Ҳақ таоло неъмат ато этувчи, берувчи; инсоният уларни қабул қилиб олувчи, яъни тинглагувчидир. Тинглаш сифати, бандасининг Яратган олдида ожизлигига ишора қилади. (Наҳл, 4).
"Тингламоқ" - улуғ зот ҳисобланган пайғамбарлар, валийларга ҳам хосдир. Лекин уларнинг тинглаши билан оддий кишилар тинглашида катта фарқ бор. Бу улуғ зотлар, одатда нималарни тинглайди? Толиб сифатида Ҳақ амрини, Одам (а.с.) авлодига юборилган табиб сифатида дард аҳлининг дардини, шикоятларини тинглайди. Шу боис, шикаста қалбларга малҳам қўювчи табибларга ўхшайдилар. Бир қўллари самога бўй чўзган бўлса, бири заминга туташгандир. Ҳақдан олиб халққа етказувчи, халқникини Ҳақ сари олиб чиқувчи қилиб яратилган. Илло, ҳар бир иш азалдан Унга маълум. Аммо, улар (валийлар) Аллоҳ ва Унинг бандалари ўртасидаги кўприк ёхуд бир риштадирлар.
(с) давоми бор...
Шамс Табризий ва Жалолиддин Румий муносабатлари хакида ким нималарни билади. уртоклашсак, яхшийди.
Шамс Табризий ва Жалолиддин Румий муносабатлари хакида ким нималарни билади. уртоклашсак, яхшийди.
Xudo xohlasa bu haqda ham ma'lumot joylashtirishga harakat qilamiz. Agar sizlarda bo'lsa marhamat. Muammo shundaki, hozircha yuqoridagi baytning sharhi ketyapti. Shu sharhdan keyin bo'la qolsa nima deysizlar?
"Тингла найдин". Аллоҳ таоло пайғамбарларнинг барчасига ўз ҳукмларини эшиттирмоқдан ўзга йўл билан нозил этмади. Яъни ҳар бир пайғамбарнинг ер юзидаги баъсоти (яратилиши) айни "самъ" (эшитиш) воситасида юз кўрсатди. (1)
Абдулбоқий Гулпинарли шарҳида: "Маснавий шориҳлари айтдиларки: Қуръони Азимуш-шаън қандай "Бисмиллаҳир роҳманир роҳийм" билан бошланса, яъни "би" билан, Ҳазрати Мавлоно афандимиз ҳам "Маснавийи маънавий"ларини "би" ила бошлаганлар", - дейилади.
Яратганнинг 99 гўзал исмларидан бири "Самийъ" (У ҳамма нарсани эшитувчи), яна бири эса "Басийр" (У ҳамма нарсани кўрувчи. Унга ҳамма иш аён)дир. Қуръон оятларида ҳам, Асмои ҳуснада ҳам "Самийъ" сўзи "Басийр"дан олдин келган. (2)
Ойша (р.а.) айтадилар: "Қуръондан нозил бўлган энг аввалги оят "Яратган Роббинг номи билан ўқи" оятидир". Ҳадислардан маълумки, дастлаб Ҳақ таоло пайғамбарларга ваҳийлар юборган. Жумладан, ҳазрат Расули акрам (с.а.в.)га ҳам турли шаклларда ваҳий нозил бўлади ва кейинчалик "иқро" дея ўқишга, ваҳийни такрорлашга буюрилади.
Пайғамбаримиз (с.а.в.) ўқимоқдан илгари Жаброил (а.с.)нинг Аллоҳ томонидан етказиб бераётган (Ҳақ) каломини тингладилар. "У қалам билан илм ўргатгандир" (Алақ, 4). Ваҳийни қабул қилдилар, таълим олдилар ва шундан сўнг нозил этилаётган оятларни ўқидилар. Таълим олишнинг аввали, тингламоқ эканлигини шу ердан ҳам фаҳмласа бўлади.
Мавлоно ҳазратларининг "Маснавий" асари ҳам "бишнав" дея бошланиши бежиз эмас. "Бишнав" сўзи жамъи инсониятни илоҳий калом, Ҳақ томонидан берилган Қуръони карим оятларини тинглашга ундамоқда. Чунки, "Маснавий" Калом ва ҳадиси шарифлар таъсирида юзага келган бўлиб, оятларни тафсир этувчи бир китобдир. Шу боис унга "Паҳлавий тилидаги Қуръон" сифати берилган. (Мавлоно Абдураҳмон Жомий ҳазратлари шундай сифат бериб байт ёзганлар). Мавлоно "Маснавий"си Қуръон эмас, табиийки, аммо Каломдан сўзлагувчидир.
"Бишнав аз най" - "Тингла найдин". Шарҳловчилар "най"ни инсони комилга, Одам (а.с.)га, пайғамбаримиз Мустафо (с.а.в.)га, валий ва орифларга, баъзилар эса Мавлононинг ўзларига ҳам нисбат беришган.
Абдулбоқий Гулпинарли шарҳида: "Тингла бу найни. Бу ердаги найдан мақсад оддий найдир. Чунки най ҳақиқатан қамишдир ва унга пуфлагани замон, чиққан садо ҳақиқатан ҳам бир нола, афғонга ўхшаб кетади. Аммо, тингла бу найни дея хитоб қилишлари, у найга эмас, бу най учундир. Яъни, ўзларига хитоб қилаётирлар. Бу най нималардан шикоят қилади. Нега ўзларини най демоқдалар, Мавлоно?..." дейилади.
Суави Камол шарҳида эса "най" ҳазрати пайғамбаримиз (с.а.в.)га қиёс этилганлиги шундай баён қилинади: "Карл Марк фикрича, у ҳар нарсага тепадан боққан тарзда сенга "англатилган ҳикоятдир"дер. Билинган бир "мен"дир чунки у билинган "сен"га истеҳзо ила яқинлашишга хижолат чекмайди. Мавлоно эса "менлик", "сенлик" даъвосини қилмоқдадир. Буни "бишнав" дея тушунтира бошлайди. Унинг даъвоси "мен"ини исботламоқ ва ҳамсуҳбатини ўз хоҳишига кўра янги шаклга солиш эмас. Балки Мавлоно мақсадини най ифодалай олгани учун ҳам илк 18 байтни "най" ҳикояти билан бошлагандир. "Маснавий" шарҳчилари "най"нинг нима эканлиги хусусида жуда кўп мулоҳаза юритганлар. Мисол учун, Анкарави Русуҳи Дадага кўра "най" калимаси абжад ҳисобида 60 га тенг келади. Бу сонда "син" ҳарфи ётган бўлиб, "син" - Пайғамбаримиз (с.а.в.) рамзларидир. Анқаравийга кўра, Мавлоно "Бишнав" у "Пайғамбаримиз (с.а.в.)ни тингла" деган фикрни айтмоқчи бўлгандир. Ичи бўш, тамомила дунёдан (мосуво) кечган "най" у томондан хабар бераркан, инсони комилнинг ҳам тимсоли бўлиб келади".
Обидин Пошшо шарҳини табдил этган Асқар Маҳкамнинг "Маснавий" шарҳида "най" - ориф тимсолидир. "Мазкур байтда орифнинг, комил инсоннинг найга нисбатан ташбиҳ бўлинишида жуда кўп муносабатлар мавжуд. Улардан баъзиларини эслатиб қўйиш ўринлидир:
Биринчидан, най одатда қамишдан ясалади. Қамиш кесилмасидан бурун доимо нашъу намода ҳаёт кечиради. Кесилгандан сўнг қурийди. Комил инсоннинг руҳи ҳам руҳият оламида бениҳоят маънавий лаззатлар ичида яшайди. Ғаддор ва қуп-қуруқ бўлган дунёга келгач, айни зилол сувдек руҳлар оламидан жудо бўлади, гўё сувсизликдан қурий бошлайди.
Иккинчидан, найдан ошиқона, лаззатбахш садолар таралади: ориф инсондан ҳам ошиқона ва орифона сўзлар зуҳур этади.
Учинчидан, най ноласи тингловчи ишқини ошириб, қалбини алам ва изтиробдан озод этади.
Тўртинчидан, найнинг овози ва садосидан кўп ҳолларда ажиб бир ҳикоя, бир буюк ишқ можароси ҳис қилинади. Ориф сўзидан ҳам аксар чоғларда ҳақиқий ошиқларнинг олий аҳволлари ва олами лоҳутнинг асрори улувияси (руҳоният оламининг илоҳий сирлари) тингланади.
Бешинчидан, найнинг санъати зоҳирий жисмида эмас, балки унинг ичидадир. Орифнинг камолоти ҳам ботиндир.
Олтинчидан, қомати тўғридир. Орифнинг ҳам ҳолати тўғри ва хулқи каримдир.
Еттинчидан, най қамишликдан кесилгач, ўз оламидан жудо бўлди, яъни ғарибдир. Руҳоният оламидан айрилган ориф ҳам дунёда ғарибдир.
Саккизинчидан, найнинг ичи ҳар нарсадан холи, бўм-бўш, ёлғиз найчининг ишқига тўлгандир. Ориф ҳам нечук ғиллу ғашликдан бегона, қалби эса Раббоний ишқ билан безангандир.
Тўққизинчи, най кесилганидан сўнг ўз-ўзича ошиқона садо чиқара олмайди; уста бир найчининг дамига (нафасига) эҳтиёжи бор. Ориф ҳам улуғвор бир силсилага ворис бўлгани сабабидан бир файзбахш зотга дамсоздир".
__________
1. Жалолиддин Румий. Маънавийи маснавий. 1 жилд. Т. Шарқ, 1999 й., 23-б.
2. Ўша манба, 23-б.
Най нима? Пишган қамишдан кесиб ясалган чолғу асбоби; қайсики хом қамиш бунга ярамайди. Дунёдаги инсонларнинг ҳам баъзиси хом, баъзиси пишган. Улар орасида най каби майин ва ёқимли, мунгли ёки шўх садолар таратувчилари мавжуд. Гўё қамишлар орасидан най ясамоққа саралаб олинганари бўлганидек, инсонлар орасида Аллоҳ томонидан пайғамбарликка, валийликка сайланганлари бор. Бундай зотлар фақат Ҳақ амри билангина ўзларидан ёқимли куй чиқаради, инсониятни илоҳий наво воситасида қиёматга қадар тарбия қилади. Ягона вазифаси - кишиларни холис, ҳидоятга чақириш. Ҳазрат Жалолиддин Румий "Найнома"да:
Дар наёбад ҳоли пухта ҳеч хом,
Пас сухан кўтоҳ бояд, вассалом, -
"хом киши пухта (камолга етган) ҳолидан ҳеч нарса топмаса, ундан ибрат ола билмаса, сўзни калта қилгин, вассалом", - дейдилар. Табиатан инсонларнинг феъл-атвори, дунёқарашлари турлича бўлганидан, уларнинг даражалари, жамият ўрнида тутган ўрни ҳам бир-биридан фарқланади. Шу боис, одамларнинг даражасига, дунёқарашига кўра муомалада бўлиш керак. "Маснавий"даги Мусо (а.с.) ва чўпон ҳикояти бунга мисол. Чўпон ҳали ғўр, (хом) Мусо эса пухта (етилган). Шу боис пайғамбар Мусо (а.с.) чўпонга танбеҳ бердилар. Аллоҳ эса қалбимиздагиларни ҳам очиқ-ойдин билувчидир. У чўпоннинг сўзлари нораво бўлишидан қатъи назар, қалбидаги муҳаббатни тинглаб турган экан. Демак, қол илми ҳол илми билан баробар бўлмас экан. Илми ғайб, Яратганнинг Ўзига хос бўлган илоҳий илмдир. У фақат Ўзи истаган бандаларига бу илмдан насиба бериши мумкин. Хоҳ у минг чандон улуғ бир дин пешвоси, шариат уламоси бўлсин, ғайб илмига соҳиб бўлган оддий кимса олдида ҳамиша ожиз қолади. Худди Каҳф сурасида келтирилган ривоятдаги Мусо ва унинг ҳамроҳи (ғайб илмига муяссар бўлган киши) каби.
Ҳазрат Румий ҳам қол, ҳам-да ҳол илмидан ризқланган валийлардан эдилар. "Маснавий", "Фиҳи мо фиҳий", "Девони кабир" сингари дурдона асарларнинг ёзилиш асоси ҳам шунда. Нафақат Мавлоно, ҳазрат Навоий, ҳазрат Ибн Сино, Мавлоно Фаридиддин Аттор каби кўплаб шарқ алломаларининг тафаккури илоҳий илм ила пайваста эди. Лекин, бу зотлар ўзларини танитиш учун эмас, ризолиги учун инсониятни эзгуликка, маърифатга чорлаш умидида шундай асарлар ёзиб қолдирганлар. Улардан қолган маънавий-маърифий мерос, қиёматга қадар жамиятни тарбият этиш учун хизмат қилади.
Албатта, най тимсоли комил инсонга ўхшаб кетади. Унинг ташқи ҳолатига эътибор берсак - тик ҳолатда. Камолот соҳибларининг ҳар бир қилган ишлари эгриликдан, ғирромликдан холи, қоматлари ҳам "алиф" сингаридир.
Най - офтобда қизариб пишган қамишдан ясалган. Аллоҳнинг дўстлари ҳам ишқ оловида тобланибгина хослар мақомига етган бандалардандир. Қамиш, жуда мустаҳкам ўсимлик; эгилиши қийин. Ҳақ йўлида юрган кимсанинг қаддини ҳам букиб бўлмайди. Қанчалик маломат тошлари тегмасин, Аллоҳ у зотлар қадрини баланд, қоматларини тик қилиб қўяди. Чунки ишлари ҳам, сўзлари ҳам, диллари ҳам пок бўлган кимсалардир. ЎЗларини поклик ила зийнатлаган, Роббидан пинҳона қўрқадиган, дунёда тавозеъ билан юрадиган, ҳар қандай ҳолатида сабрли, шукрли бўла олувчи; азият етганида "саломатлик бўлсин" дейдиган кишилардир. (Фурқон сураси, 63-оятга қаранг)
Бу каби инсонлар най янглиғ дилда ишқ-муҳаббат оташини ёқадилар. Инсон яралибдики, ишқ ичра яшайди. Моддий оламга разм солсак, аввалу охир ишқдан иборат. Борлиқ - одамзод учун. (Фуссилат сураси, 10-оятга ишора).
Дунё тилларида “Маснавий”нинг жуда гўзал таржима, шарҳлари бор. Ўзбек тилида эса, шоир Асқар Маҳкам, Жамол Камол вариантлари ўз мухлисларини топиб улгирди. Бундан ташқари “Найнома” қисмини Мирзо Кенжабек каби бошқа ижодкорлар ҳам ўзбек тилига ўгирмоқдалар. Аммо “Маснавий” шундай сўзлардан таркиб топганки, унинг ҳар бир сўзи етти саккиз хил маъноларга тортиб кетади. Таржимада ҳамиша бундай серқирра сўзларни топиш қийин. Шу боис ҳар қанча таржима муваффақиятли чиқмасин, асарнинг аслига тенг бўла олмайди. “Маснавий” шарҳлари, таржималарининг сони кўплиги шундан бўлса керак эҳтимол. Ҳар бир китобхон ундан ўз олами доирасида маънолар махзанига эришади. Бу маънолар махзани эса, асло тугамайди. Масалан, илк байтдаги “чун ҳикоят мекунад” бирикмасини олайлик.
Байтдаги “чун” сўзи асосан, олти хил маънода қўлланилар экан:
1. чй гуна, чй тавр, чй хел – қандай, қанақа (ҳолат, рангга нисбатан).
Маро донй, ки бе ту ҳол чун аст,
Ба ҳар мижгон ҳазорон қатра хун аст. Анварй
2. чаро, барои чй – нега, нима учун.
Чун медонй, ки бе ту чун мегузарад,
Чун мепурсй ки дар фироқам чунй? “Таърихи Фаришта”
3. вақте ки..., ҳангоме ки... – вақтики, (ўша фурсатда маъносида)
Чун ба тахаллус расид, пурсид ки Восифй кист. Восифй
4. агар, вақте ки – агар
Зи ҳар донише чун сухан бишнавй,
Аз омўхтан як замон нағнавй. Фирдавсй
5. бинобарин он ки, азбаски, аз он чо ки, аз сабаби он ки – бинобарин шундай экан, сабабдан ки, жуда... учун, шу ердан, шу сабабли
Чун ҳама мардум ба ду дида хушанд,
Ранчи ду дида ба ду дида кашанд. Хисрави Деҳлавй
6. монанди..., мисли... – ўхшаш, сингари, мисли, монанд
Шояд дар сад қарн яке чун падари ту пайдо нашавад. “Мачмаъ-ул-ансоб” (1)
“Чун” сўзи байтда ўзининг барча изоҳларини қамраб олган. Яъни, Мавлоно айнан мана шу изоҳни назарда тутган дея олмаймиз. Луғатда келтирилган барча маънолар байт мазмунига уйғун. Масалан:
1. Найнинг қандай ҳикоят қилишига боқ. (бу ерда найнинг ранги, ҳолати назарда тутилган). У ранги сарғайган, айрилиқдан эзилган йўсинда шикоят қилади.
2. Най нега, нима учун ҳикоят қилмоқда? Чунки у дилдаги шикоятларини сўзламоқчи.
3. Най ҳикоят қилар экан, шу фурсатда у айрилиқдан шикоят қилади.
4. Тингла, агар най ҳикоят қилса, у жудоликдан шикоят қилади.
5. Тингла, бинобарин най ҳикоят қилар экан, у жудоликдан шикоят қилади.
6. Юқоридаги далилларга асосан, “чун” сўзининг “монанди” изоҳини
олиб, байтни насрий таржима қилганда, “Тингла, найни. У ҳикоят қилаётгандек. Худди айрилиқлардан шикоят қилаётгандек”, маъно тушунилади. Най ўзича бир ишга қодир эмас. У фақат ҳикоят қилаётганга, айрилиқлардан шикоят қилаётганга ўхшатилмоқда.
_________
1. Фарҳанги забони точикй. М. СЭ., 1969 й., 549-б.
Мана шу ўхшатиш бизга Мавлононинг бошқа байтини ёдимизга солади:
Мо чу ноему наво дар мо зи туст,
Мо чу кўҳему садо дар мо зи туст.
Биз наймиз, наво Сендин эрур,
Биз тоғмиз садо Сенидир эрур.
Инсониятнинг ҳеч бир хатти-ҳаракати ўзиники эмас. Олимларнинг айтганлари, донишмандларнинг сўзлаган панду насиҳати, ҳикматлари уларга берилган неъматдир. Қуёш, кўкда ўз ихтиёри билан туриб, шомга яқин яна ўз ихтиёрича ботмайди. Зеро, Аллоҳ хоҳлагани учун, коинотдаги ҳар бир жон белгиланган вақтда ҳаракатланади. Амр бўлмаса, вақт ҳам тўхтайди. Биз ўзимизча гапиряпмиз, йиғлаяпмиз деб ўйлаймиз, аммо ҳар бир аъзо, Яратганнинг изни билан фаолиятдадир. Кўнгил ғамга тўлмаса, кўз ёши қаердан бўлсин?! Кўнгилга ғам хори санчадиган нарса – сабаб. Сабабларни яратувчи – Аллоҳ. “Сизнинг бирон-бир хурмо дарахтини кесишингиз ёхуд уни кесмай ўз поясида қолдиришингиз, Аллоҳнинг изни-иродаси биландир...” (Ҳажр, 5).
Кимки, ҳаётдаги муваффақиятларини ўз ҳаракатларим, интилишларим билан қўлга киритяпман деса, мақсаддан адашади. Мавлоно Румий “Бишнав аз най чун ҳикоят мекунад” деганларида, мана шу ожизликни унутиб қўймасликка ишора қилган бўлишлари эҳтимолдан ҳоли эмас.
"Найнома"нинг шоир Жамол Камол қилган таржима варианти:
Тингла найдин, чун ҳикоят айлагай,
Айрилиқлардин шикоят айлагай.
Мен қамиш эрдим, кесиб келтирдилар,
Нолишимдин эл ҳама ўртандилар.
Сийна истармен тўло дарду фироқ,
Токи сўйлай шарҳи дарду иштиёқ.
Ким йироқ тушса, йўқотса аслини,
Боз излар рўзгори васлини.
Давралар кўрдим неча нолон бўлиб,
Хушдилу дилпора бирлан ўлтириб.
Ҳар кишиким бўлди бир дам ёр менга,
Билмади ёрдир нечук асрор менга.
Сиррим эрмас нола-оҳимдин йироқ,
Гарчи нур кўзу қароғимдин йироқ.
Танга жону жонга тан мастур эмас,
Жонни кўрмак кимсага дастур эмас.
Ўт эрур найнинг навоси, ел эмас,
Кимда ўт йўқдир, йўқолсин, эл эмас.
Найни ёндирган ўшал ишқ оташи,
Майни ёндирган ўшал ишқ оташи.
Ёрдин айрилганга най ёрдир, не бок,
Пардаси пардамни этмиш чок-чок.
Най каби бир заҳру тарёқ қайда бор?
Най каби дамсозу муштоқ қайда бор?
Қонли йўллардин ҳикоят айлагай,
Не эмиш савдойи Мажнун, сўйлагай.
Бўйла ҳушдир, маҳрами беҳуш, бас,
Муштари унга қулоқдин бошқамас.
Кунларим тун қаърига жо бўлдилар.
Ўртанишлар менга ҳамроҳ бўлдилар.
Ўтса кунлар, гўрга, майли, бок йўқ.
Сен омон бўл, эйки, сендек пок йўқ.
Ким балиқ эрмас, у қонгай сувга, чун,
Кимга кун йўқ, кунлари йилдек узун.
Пухтанинг ҳолини ҳеч билгайму хом?
Мухтасар этгил сўзингни, вассалом.
«Маснавийи маънавий»
Маснавий сўзини эшитганимизда, даставвал Мавлоно Румийнинг “Маснавий”си хаёлга келади. Зеро, “Форс тилидаги Румий Қуръони” дейилган ушбу асар инсонлар қалбини бутунлай ўзига ром эта олди. Бунинг боиси “Маснавий” илоҳий илҳом ва улкан истеъдод билан яратилганидан бўлса ажаб эмас. Асар муаллифи ўзининг 72 мазҳабга мансублигини маълум қилиб, инсониятни бағрикенглик, аҳиллик ва илоҳийлик сари чорлайди. “Маснавий” муаллифининг асл исми Муҳаммад бўлиб, асарнинг кириш қисмида Муҳаммад ибн Муҳаммад бин Ҳусайн ал-Балхий дея қайд этади. Ёру дўстлари томонидан Мавлоно сифатида эъзозланиб, “Жалолиддин”, “Румий”, “Мавлавий” каби бир неча тахаллусларга ҳам эга бўлган. Мавлоно ҳижрий-қамарий 604 йили, рабиъулаввал ойининг олтинчи (мелодий 1207, 30 сентябрь) куни Балхда дунёга келган. Унинг отаси Баҳоуддин Муҳаммад (Баҳовалад) шаҳарнинг энг машҳур воизларидан бўлган. Афлокийнинг айтишича, уни дастлаб отаси “Худовандигор” деб чақирган. “Худовандигор” сўзи “сарвар”, “жаноб” маъноларини англатиб, юксак маънавий ва ижтимоий ҳурматга сазовор кишиларга нисбатан “Хожа” ўрнида қўлланилган. Румийга нисбат берилган “Мавлоно” сўзи ҳам, арабчада “хўжа”, “жаноб” маъноларини берган. Ўзаги “мавло” бўлиб, кўплиги – “маволийдир”. “ نا” – биринчи шахс кўплик кўрсаткичини ифодалаб, сўзнинг тўлиқ таржимаси – “бизнинг хўжайинимиз” дир. Бундай сифат асосан, исломий олимлар ва диндорларга нисбатан қўлланилган. Ҳазрат Навоий “Мажолис-ун-нафоис” асарида “Мавлоно” сифатида эъзозланувчи бир қанча шоирлар ҳақида маълумот беради. Мавлоно Абдураҳмон Жомий, Мавлоно Муҳаммад Толиб, Мавлоно Гадоий, Мавлоно Бақоий ва ҳ.к. лар шулар жумласидандир. Навоий ижодида “мавлоно” сўзининг донишманд маъносида қўлланилганлигини ҳам кўриш мумкин. Назаримда бу сўз “ҳазрат” каби улуғлаш маъносига эга бўлиб, уни улуғ инсонлар, жумладан дин пешволари ва уламолари ёинки халқни маърифатга етаклай оладиган олим кишиларга нисбатан қўллаш одатий ҳол бўлган. Гарчи Мавлоно бир неча тахаллусга эга бўлса-да, унга оддийгина қилиб ҳамма қатори “Мавлоно” деб мурожаат қилишларини маъқул кўрган. Манбада келтирилишича, Баҳовалад ота томонидан пайғамбарнинг биринчи халифаси Абу Бакр Сиддиққа, она томонидан эса Хоразмшоҳийлар хонадонига мансуб эканлиги айтилган.
_________
М. Истиъломий. Илоҳий ишқ куйчиси Жалолиддин Румий. Ж. Муҳаммад таржимаси. Теҳрон, 2001 йил, 7-б. Форсча-ўзбекча луғат
Лекин Мавлоно жисмоний мансублик билан бирга руҳоний, маънавий яқинликка ҳам ишонади. Ва у маъно аҳлини авлиё фарзанди деб билади. Чалабий Ҳусомиддинни ҳам “Замона Жунайди, Сиддиқ бин Сиддиқ” деб атаган. Аслида эса Ҳисомиддиннинг Абу Бакр Сиддиққа ҳеч қандай мансублик жойи йўқ. Демак, шу нуқтаи назардан ҳам Мавлоно отасига замона Абу Бакри, Сиддиқнинг маънавий ва руҳоний фарзанди деб қарагани маноқибнавислар, муридлар ва Султон Валад фарзандларида ҳақиқатдан ҳам шу нисбага мансуб деган тасаввурни уйғотади. Румий авлодларининг шажара дарахтига кўра, Султон-ул Уламо бўлган Баҳоуддин Валаднинг бобоси сифатида Аҳмад Ҳотибий ва отаси Ҳусайн Ҳотибийлар кўрсатилган. Мавлононинг Мўмина исмли оналарининг шажараси ҳақида эса ҳеч нима дейилмаган. XXI асрга келиб Румийнинг 33-шажарасини давом эттираётган авлодларидан бири Форуқ Ҳамдам Чалабий (1950-) бўлиб, у кишининг завжалари Санам Мурсалўғли (1953-)дир. Ва уларнинг уч фарзандлари Жалол Чалабий (1977-), Насат Чалабий (1980-) ва Салин Чалабий (1985-)лардир. Баҳовалад ҳамда Мавлононинг узоқ сафарга отланиши 616 ёки 617 йиллари, яъни мўғуллар босқинининг тобора кучайиб бораётган вақтига тўғри келади. Ота-бола Нишопурга борганда Шайх Фаридуддин Аттор билан дийдор кўришган ва айтишларича атторлар бозорининг пири ёш Жалолиддиннинг ақл-заковатига маҳлиё бўлиб, унга “Асрорнома” китобини туҳфа этган. Шайх Баҳоваладга қараб “Ўғлингиз тез орада оламдаги барча куйганлар қалбига оташ солади” деган экан.
_____________
1[М. Истиъломий. Илоҳий ишқ куйчиси Жалолиддин Румий. Ж. Муҳаммад таржимаси, Теҳрон, 2001 йил, 9-б]
Манбаларга биноан, Мавлоно ҳамда Шамс Табризий учрашувлари ҳижрий 624 (мелодий 1244) йилда рўй берган. Бу ҳақда бир қанча ривоятлар бўлиб, Радий Фиш “Жалолиддин Румий” асарида ушбу ҳодисани шундай тасвирлайди: “Бу воқеа 1244 йилнинг 26 ноябрь куни содир бўлиб, Мавлоно ва Шамс Табризийнинг илк учрашган жойларини “Маржа-ал-баҳрайн” – “Икки денгиз учрашуви” деб атайдилар. Агар Кўниёга борсангиз “Салжуқпалас” меҳмонхонасини излаб топинг. Унинг маориф нозирлигига рўбарў тушган бурчагига бориб туринг. Одамлар бу жойни айнан “Маржа ал-баҳрайн” деб аташган”.
______________
1[Радий Фиш. Жалолиддин Румий. Жамол Камол таржимаси. Ғ.Ғ, 2005 йил, 158-б.] давоми бор…
Форс тилидаги Румий Қуръони” дейилган ушбу асар
Бу жумлани аввал кабул кила олмасдим. Назаримда шаккокликдай... туюларди. Маснавий мутолаасидан сунг, англадимки, бу китоб Куръони карим асосида яратилган экан. Гуёки илохий каломнинг эркин шархи дейиш мумкин.
Гуёки илохий каломнинг эркин шархи дейиш мумкин.
Tafsiri demoqchisiz...
Мавлоно ва Шамс Табризий ҳақларида турли ривоятлар етиб келган. Шулардан энг мукаммал ва ҳақиқатга яқинроғини Мулла Ҳиндистоний маърузаларидан эшитиб қолгандим ziyouz.com кутубхонаси орқали. Шу боис бу сайтдагилардан ҳам Аллоҳ рози бўлсин. Ҳозир шу ривоятни эсимда борича пост қилишга ҳаракат қиламан.
Шамс Табризий устозлари хизматларида юрар эканлар, кўпгина талабалар уйқуларида кўрган илоҳий нарсалардан ҳикоя қилиб бераркан. Аммо Шамс Табриз доимо бир четда сукут сақлаб ўтирар эканлар. Бир куни устозлари чақириб:
- Сен нега гапирмайсан, ё сенда ҳеч бир ҳодисот бўлмайдими? - деб сўрадилар.
- Менда ҳам бундай нарсалар бўлади-ю, лекин саводсизман, эплаб гапиришни билмайман. Менинг уқувим йўқ бу нарсалардан чиройли қилиб сўзлашга, деб жавоб қилибдилар Мавлоно Шамс.
Шунда устозлари:
- Вақтики, бир кун келади, сенинг даражангни Аллоҳ шундай улуғ қиладики, сен кўрган барча илоҳий-файзоний хислатларни шогирдинг китоб қилиб ёзгай. Сен Аллоҳ шундай шогирдни ато қилур, дейдилар.
Ўша кутилган вақт келиб, Мавлоно Шамсни устозлари бир куни ҳузурларига чақирадилар ва дейдиларки:
- Сен Коня томонга сафар қил, шогирдингни ўша ердан топасан. Ўша вақт келди, дея шогирдларига рухсат берадилар.
Шамс ҳазратлари йўлга чиқиб, Коняга келиб қоладилар. Ва бу ерда Мавлоно Румийнинг шуҳратларини эшитадилар. Шунда иззат-икром, мартабада юрган Мавлононинг Пахтафурушлар мадрасасидан чиқиб келаётганларида олдиларидан чиқиб:
- Тўхтанг, ё Мавлоно дейдилар.
Усти боши чанг, бир ялангоёқ дарвешсифат одамни кўриб турган Мавлоно:
- Нима дейсан, эй девона? - деб сўрайдилар.
- Сизга саволим бор.
- Айт саволингни.
- Боязид Бистомий улуғми, пайғамбаримиз Муҳаммад (с.а.в.) улуғларми?
- Ҳай, ҳай, ҳай, девона... Ёмон савол қилдинг-ку. Пағамбаримиз (с.а.в.) нинг мақомлари мингта Боязиддан афзаллик қилади-ку. Боязид ким бўлибди? - дейдилар Мавлоно Румий.
Худди шу жавобни кутган Шамс ҳазратлари муддаога ўтадилар:
- Унда нега :Жаноби Расулуллоҳ (с.а.в.) "Субҳонака мо аърафнак ҳаққа маърифатика" дедилару (Аллоҳни улуғлаш, ўзни хоксор тутиш маъносида). Боязид эса "Субҳони мо аъзами шаъни" (Худоликнинг даъвосини қилиш маъносида бўлиб, мен тамоми айблардан пок, шаъним улуғдир дегнанидир) дедилар?
Мавлоно жавоб қиладилар:
- Дарёи маърифатдан Боязиднинг идиши ниҳоятда кичик эди, тўлиб кетдим деб даъво қилди. Сарвари олам (с.а.в.)нинг идишлари ниҳоятда катта эди, ҳар қанча унга дарёи маърифатдан кирса ҳам у тўлмади.
Шу ерда Шамс ҳазратлари беҳуш бўлиб йиқиладилар. Мавлоно Румий у кишини уйларига олиб кетадилар.
(давоми бор...)
Маснавий сўзини эшитганимизда
Маснавий сузининг лугавий маъносини хам айтиб утсангиз.
Маснавий сўзини эшитганимизда
Маснавий сузининг лугавий маъносини хам айтиб утсангиз.
"Маснавий" - арабчадан ўзлашган бўлиб, "Фарҳанги забони точикй" луғатида: "Ҳар бир байти бир хил қофияга эга бўлган икки мисрадан таркиб топган назм" деб изоҳ берилмоқда.
Қўлимда фақатгина Ан-Наъийм луғати бор. Дарсда Омонулла Мадаев фольклоршунос домламиз маснавий сўзи арабчадаги "иснайний"дан келиб чиққан деганлари эсимда. "Иснайний" - "иккилик" эди адашмасам, аниқ таржимасини китобдан топа олмадим.
Аммо, "Маснавий" ҳақида қилинган тадқиқот ишларида мухтасар ишора қилинган экан: "Маснавий"ни шарҳлаганлар "бирор нарсани икки қатламоқ", "иккита қилмоқ" маъноларини берувчи ушбу сўзнинг асар мазмуни ва моҳиятига ишора эканлигини, бир-бирига мувофиқ илоҳий исмлар эса шаҳодат оламидаги бутун борлиқларнинг (сурат - маъни, борлиқ - йўқлик, ғайб - шаҳодат, ёруғлик - зулмат) жуфт-жуфт ёхуд қарама-қарши ҳолатда кўринишини, "Маснавий"нинг шаҳодат оламидаги нарса турлари ҳақиқатига, эшитиладиган нарсадан (махсусот) идрок этиладиган (маъқулот) нарсаларга қадар жуфт ёки зид ҳолларига доир китоб бўлганлиги сабабли шу ном берилганини илгари суришади.
Демак, шарҳловчилар фикрича "Маснавий" номи китобнинг ҳам шаклига, ҳам моҳиятига ишорадир..." (Жалолиддин Румий Маснавийи маънавий. Самих Жайҳон. Р. Ўнгуран. Турк тилидан С. Мейлиева таржимаси, Т., ЎзФА, 2006, 23-29 бетлар)
Яхши савол учун ташаккур, аммо мендаги бор маълумот шулар, рози бўласиз. Нега яхши савол дедим, фанга яна янгилик киритиш, "Маснавий"нинг луғавий маънолари хусусида ҳали кўп изланиш керакка ўхшаяпти назаримда. Балки мени хабарим йўқдир, чунки бу сўзни этимологияси билан ҳеч қизиқмаган ва изланмаган эканман талаба сифатида.
Агар бирортангизда шу сўзга ("Маснавий"нинг истилоҳий, луғавий маънолари) доир манбалар ёки маълумотлар бўлса, форумга жойлаштирсангиз миннатдор бўлар эдик.
Олдиндан ташаккур.
Мавлононинг уйлари бахмал кўрпачалар тўшалган, бир томони гулзор, чорбоғлари жаннатдек шинам ва гўзал маскан эди. Шамс ҳазратлари лойга беланган оёқлари билан бахмал кўрпачалар устига чиқиб оладилар-да, бир четда туран даста-даста китобларни кўриб: "Бу нима китоб?" дейдилар.
Мавлоно:
- Бу - илми қол. Биз дарс ўтамиз. Дарслик китобларимиз бизни, - дейдилар.
- Э, бу бемаъни китоб экан унда, буларни ҳовузга ташлаш керак, - дея уларни олиб сувга отиб юборадилар.
- Эҳ, Мавлоно, зое қилдингиз-ку. Буларнинг ҳаммаси тиллага топилмайдиган, дадамизнинг қўлёзма китоблари эди-ку. Ҳаммаси ивиб расво бўлди, энди... буни энди... - деб турганларида, Шамс Табризий:
- Мавлоно, хафа бўлдингизми, мана олинг китобларингизни, - деб сув ичидан китобларни қуруқ ҳолатда олиб, чангларини қоқиб, Румий ҳазратларининг қўлларига тутадилар. Шунда:
- Бу қанақа илм эди? - деб сўрайдилар Мавлоно.
- Бу илмни биз биламиз, сиз билмайсиз. Бу илмни илми ҳол дейдилар.
- Унда мен ўргансам бўлар экан.
- Бу илмни бахмал кўрпачаларни устида ўтириб ҳосил қила олмайсиз, бизга ўхшаб ялангоёқ юрсангиз шундан кейин биласиз. Сиз шу хилда дабдаба билан дунёга ғарқ бўлиб кетибсизу, шу илмни билармидингиз, билмайсиз буни.
- Унда, мен нима қилсам бўлади? - деб турганларида, Шамс Мавлонога уч хил топшириқ юклайдилар.
Дастлаб, у киши (яъни Румий ҳазратлари) бозорда ёнғоқ тўла хўржинни осиб олиб: "Мени тош бўрон қилинглар, кесак бўрон қилинглар. Ким яхшилаб урса кўпроқ ёнғоқ бераман" деб болаларга масхара бўлиб ёнғоқ улашадилар.
Кейин эса ҳамма хонадон эшигига бориб: "Мен, Мавлоно Румий бўламан. Дилозорлик қилган бўлсам кечиринглар, магар қарзим бўлса олинглар" деб узр айтиб чиқадилар. Бу билан Шамс Табризий Мавлонодаги нафсни хор қилиб, бутун дунёвий ишлардан алоқасини уздириб қўяди. Ва ниҳоят охирги шартга биноан, жуҳуд маҳалласига бориб Шамс айтган уйдан шароб олиб келишлари керак эди. Мавлоно кўнглига шайтон васваса солса ҳам, шубҳаларини тарқатиб, айтилган жойга борадилар. Ва эшикдан кириб қарасалар бир қанча мўйсафид кишилар давра қилиб ўтиришганини кўрадилар. Шаробни олиб ортга қайтгач, Шамс биринчи бўлиб Мавлонога лутф қиладилар. У киши кўзларини юмиб "Бисмиллаҳир роҳманир роҳийм" дея шаробни ичар эканлар, шароб эмас балки жаннатнинг шарбатларидан эканлигини фаҳмлайдилар. Шамс ҳазратларининг охирги имтиҳонидан ҳам ўтган Мавлоно буткул Аллоҳнинг ошиқ бандасига айланган эканлар. Шундан сўнг Шамс Табризий Мавлонога таълим берадилар ва "Маснавий" шу таълимнинг таъсирида юзага келган асар бўлиб олам юзини кўради дейдилар.
Gulchehra Ibragimova
28.06.2011, 22:56
Маснавий сўзини эшитганимизда
Маснавий сузининг лугавий маъносини хам айтиб утсангиз.
"Маснавий" - арабчадан ўзлашган бўлиб, "Фарҳанги забони точикй" луғатида: "Ҳар бир байти бир хил қофияга эга бўлган икки мисрадан таркиб топган назм" деб изоҳ берилмоқда.
Қўлимда фақатгина Ан-Наъийм луғати бор. Дарсда Омонулла Мадаев фольклоршунос домламиз маснавий сўзи арабчадаги "иснайний"дан келиб чиққан деганлари эсимда. "Иснайний" - "иккилик" эди адашмасам, аниқ таржимасини китобдан топа олмадим.
.
Агар бирортангизда шу сўзга ("Маснавий"нинг истилоҳий, луғавий маънолари) доир манбалар ёки маълумотлар бўлса, форумга жойлаштирсангиз миннатдор бўлар эдик.
Олдиндан ташаккур.
Кавсархон!
"Иснайний" ва "Маснавий" сўзига мазмун ва мантиқан ҳам келиб чиқиши жиҳатидан ҳам тўғри ёндошгансиз ва тўғри таъриф бергансиз. Раҳмат. Аммо аниқлик киритиш маъносида манба сўралгани учун қуйидагиларни қўшимча сифатида келтирмоқчиман:
"Иснайн" арабча сўздан олинган бўлиб "икки";
"Иснайният"-арабча сўздан олинган бўлиб "иккилик", "жуфтлик";
"Маснавий" арабча сўз бўлиб -ҳар икки мисраси қофиядош бўлган шеърий асар маъноларини билдиради.
МАНБА: "Ўзбек классик адабиёти асарлари учун қисқача луғат". 1983йил. Т; Тузувчилар:ф.ф.н.лари-П.Шамсиев, С.Иброҳимовлар. Китобнинг 139 ва 184 бетлари.
"Иснайн" арабча сўздан олинган бўлиб "икки"; "Иснайният"-арабча сўздан олинган бўлиб "иккилик", "жуфтлик"; "Маснавий" арабча сўз бўлиб -ҳар икки мисраси қофиядош бўлган шеърий асар маъноларини билдиради.
Rahmat, opajon! :) Katta yordam qildingiz. Alloh rozi bo'lsin... ))))
Darvoqe, arab izohli lug'atidanam bir ko'rish kerak. Menda shu kitob yo'qda, esiz...
Gulchehra Ibragimova
29.06.2011, 16:15
Darvoqe, arab izohli lug'atidanam bir ko'rish kerak. Menda shu kitob yo'qda, esiz...
Сизга раҳмат, биз каби "дангаса"ларни манба излашга мажбур қилиб, илм сирларидан янада бахраманд этаётганингиз учун! Мен юқорида келтирган адабиётда аввал араб тили(ёзуви)да келтирилган, сўнг эса ўзбек тилидаги маъноси келтирилган..Мабодо зарур бўлса уни Сиз учун бериб туришим мумкин..(Узр, "ЛС"гизга ёзиб бўлмади)http://uforum.uz/images/icons/icon7.gif
Яшнаб, очилиб, менга қараб келдингми?
Макрингни табассумга ўраб келдингми?
Ул кун кетиб эрдинг-ку олиб қалбимни,
Бул кун яна жонимни сўраб келдингми?
* * *
Ишқ ул - токи халқ учун саодат бўлсин!
Ишқ ул - бу саодат то қиёмат бўлсин!
Ул ишқ мени туғди аслида - она эмас,
Ул онага минг таҳсину раҳмат бўлсин!
* * *
Биз ошиқи ишқмиз-у, мусулмон бошқа,
Биз заиф чумолимиз, Сулаймон бошқа.
Биздан сўра куйган дилу сомон юзни,
Ким савдо қилар мол била - дўкон бошқа.
* * *
Қил яхшилик - яхшиликни билгай дунё,
Пойдордир у яхшилик туфайли танҳо.
Мол қолди-ку ҳаммадан, қолар сендан ҳам,
Қолдирди бахил - мол, яхшиликни доно.
"Муҳаббат тароналари" китобидан.
Gulchehra Ibragimova
30.06.2011, 15:53
МАВЛОНО ЖАЛОЛИДДИН РУМИЙ
Эй жону жаҳон, жону жаҳоним қайда?
Эй ой, замину осмоним қайда?
Сен майни қўлимгамас, лабимга тутгил,
Мастлик била билмасам даҳоним қайда?
***
Жонон келадир чаманда танҳо-танҳо.
Наргис кўзи пурхумору раъно-раъно.
Тўсдим йўлини, дедимки, бир бўса олай,
Фарёд солиб ҳайдади: яғмо-яғмо!..
17
Ҳар лаҳза ғаминг чекиб, ғаминг олғаймен,
Ҳар лаҳза ғаминг била яна қолгаймен,
Ҳар чандки каминг чекиб-чекиб, жон бердим.
Кам улки, ғаминг чекиб-чекиб, толгаймен...
***
Лаълинг, санамим, ҳамиша хандон бўлгай,
Ошиқ сен ила ҳурраму шодон бўлгай.
Ҳар кимса сени кўрсаю гар бўлмаса шод,
Бахт юзини кўрмагай у, сарсон бўлгай.
***
Жонимки, ҳариф эрди, бегона эмиш,
Ақлимки, табиб эрди, девона эмиш.
Вайронага шоҳлар беришар ганж, ажаб.
Вайрона дилим ганж ила вайрона эмиш...
***
Мен ўлсам агар, бошимда гирён бўлманг,
Жононима топширингу нолон бўлманг.
Жонсиз у лабимга лаб қўйиб жононим,
Жон менга ато айласа, ҳайрон бўлманг...
***
Эй муниси рўзгор, нечуксен менсиз?
Эй ҳамдаму ғамгузор, нечуксен менсиз?
Мен бори хазонмену харобмен сенсиз,
Эй юзлари гулбаҳор, нечуксен менсиз?
Кўнгил – таржимон
Ғайри нутқу ғайри иймоу сижил,
Сад ҳазорон таржимон хизд з- дил.
Кўнгил ойна кабидир
Чунки ул кўнгил ғубордин холидир,
Йўқ ажабким, ойина тимсолидир.
* * *
То кўнгил ойина бўлсин жилвагар,
Ҳар нафас акс этсин унда бир гўзал.
Кўнгил элга ота-онадир
Элга ота-она эрмишдир кўнгил,
Бахтлидир кўнгилни кўрган кимса ул.
Кўнгил қутби оламдир
Қутби олам бўлгудек кўнгил керак,
Жони одам бўлгудек кўнгил керак.
Дил саргаштадир
Бул дили саргаштага тадбир бер,
Бул камонларким эгилмиш, тир бер.
Қалб – инсоннинг тоғи
Тоғдайин қалбларни ҳам қўзғотди Ул,
Фаҳми тез қушни оёқдин осди Ул.
Кўнгил ҳис қулоғидир
Ҳис қулоғига сиз тиқинг пахтани,
Ҳам ечинг кўзларга боғлиқ латтани.
Дил – дарё, денгиздир
Тан этар ҳар дам қуруқ дунёни сайр,
Жон эса, айлар дили дарёни сайр.
Кўнгил бедор қолдирувчидир
Кимки бедордир, дилида дарди бор,
Кимки огоҳдир, юзида зарди бор.
Кўнгил иршод қилувчидир
Топди муршид бўйла бир иршод кўнгил,
Пок заминга пок уруғни экди ул.
Инсондаги қалб энг юқори ўринда туради. Румий, айниқса “Маснавий” асарида қалб-кўнгил мавзусини жуда яхши ёритиб берган. ”Маснавий” биринчи жилдининг сўз дебочасида шундай дейди:
“Маснавий” ҳақиқатга етишмоқ ва Аллоҳнинг сирларидан огоҳ бўлишни, уларни англашни истаганлар учун бир йўлдир. “Маснавий” дин аслларининг аслларидандир...”
“Маснавий”да инсоннинг кўнгли турли хил рамзлар воситасида ифода этилган. Бу рамзлар Мавлононинг қалбга берган таърифи ёки у ҳақдаги қарашлари дейиш мумкин. Зеро, дилга таъриф бериб бўлмайди. У шундай катта бир оламки, қалбни фақат фаноликда англаш мумкиндир агар жоиз бўлса. Аммо ҳазрат Румий илоҳий илҳом воситасида бизга қалб сифатлари нималарда намоён бўлишини содда қилиб рамзлар орқали тушунтирадилар.
Оламни англаш, қалбдан бошланади. Борлиқдаги барча жонзот бир-бирини кўнгил орқали англайди. Хусусан, инсон табиат ва борлиқни қалб кўзи билан идрок этади. Мавлоно асарларида кўнгил рамзларга кўчирилади, баъзан эса унинг турли хил сифатлари келтирилади:
Ғайри нутқу ғайри иймоу сижил,
Сад ҳазорон таржимон хизд з- дил.
Сўзламай сўз, ғайри иймону сижил,
Таржима этмоққа қодирдир кўнгил.
Кўнгил оддий таржимон эмас. У тилга кўчмаган сўзларни ўқий олади. Юзда ифода этаётган аломатларни, имо-ишораларни англай олади. Кўнгил ғайри тиллардан хабардор бўлиши шарт эмас, зеро у кўнгилни таржима қилади. Мавлоно яна бир ўринда – “Девони кабир”да дилни таржимон дейди:
“Кўнгилни керагича англаш учун бир замон, кўнгил маҳалласига кирдим, у ерда қолдим. Айнан кўнгил ҳолидан бир из, бир нишон топишга уриндим. Ҳайронман... “Кўнглимнинг ҳоли недир, қандайдир?”– дея ўйладим. Кўрдимки, ёлғиз мен эмас, бутун Дунё ундан шикоятчи, унинг дастидан фарёд чекмоқда. Ҳар ерда, ҳар шаҳарда, учраган олимлардан, ақлли кишилардан кўнгилга доир ўйларини, не достонлар сўйлаганларини сўрадим. Ҳаммаси ҳам кўнгил дастидан шикоят қилди, ёқа силкиди, ҳаммаси ҳам фарёдга келди. Бу ҳол мени ларзага солди. Кўнгил ҳақида бир шубҳага, бир гумонга бордим. Сўнгра ақлнинг бу ҳақда бир ишга ярамаслигини тушундим-да, ҳушимни йиғдим. Кўнгил сафарига чиқдим, йўлга тушдим, аммо уни ҳеч қаерда учратмадим. Аслида шу кўнгил ориф ила маъруфнинг, яъни билган ва билинганнинг орасида таржимонлик қилиб турмоқда эди. Кўнгил нелигини фақат кўнгил соҳибларигина биладилар. Руҳсиз киши кўнгил баҳосини қаердан билсин, Сен, кўнгил, фақат Аллоҳ ҳузурида, илоҳий даргоҳда бўла оларсан”.
(с)
Банда билан банда ўртасида ришта бўлганидек, банда билан Яратган ўртасида ҳам ришта бордир. Рамзий маънода ориф – Ҳақ таолога ва маъруф бандаи ожизга ишора бўлса, бу ерда инсон қалби бир риштадир. Инсон, моддий оламни бошқариб турган қандайдир илоҳий куч борлигини, ўзининг ожиз бир махлуқот эканлигини, сўзсиз англайди. Ақлан уни тасдиқлашида эса кўнгилдаги эътиқод туйғулари ёрдам беради. Қалб инсонга илоҳ маърифатини етказиб берувчи бир таржимондир.
Дил – инсондаги мураккаб ва сирли дунё. Аммо инсон қалбдаги илму маърифат нурларининг даражасига қараб дунёни идрок қила олади. “Маснавий”нинг биринчи дафтарида жуҳуд подшоҳи ва унинг маккор вазири ҳақидаги ҳикоят бор. Унда вазир Исо қавмини йўқотиш учун ҳийла қилган эди. Исавийларнинг ишончига кириб уларнинг пешвосига айлангач, “Инжил” ҳукмларини бузди. Кейин узлатга чекиниб, ҳар бир қавм сардорларига биттадан тумор қолдириб, ўзини ўлдирди. Вазир ўлими олдидан ҳар бир қавм сардорига: “Мендан сўнг сен раҳнамо бўлишинг керак” – дея уқтирди. Уларга айри-айри йўлларни кўрсатди. Шу сабаб, Исо қавми йўлдан адашди, ўзаро тортишиб, турли фирқаларга бўлиниб кетди. Хўш, исавийлар нега гуруҳларга бўлинди? Вазир уларга ҳақиқатан турли хил таълим бердими ёки улар битта йўлни, битта ваъзни ўзгача қабул қилдиларми? Вазир чиндан ҳам Исо қавмига ҳар хил ўгитлар қилган бўлиши мумкиндир... Аммо, асосийси бу эмас. Мақсад – қавм вазирнинг ваъзу насиҳатларини турлича (ўз билганича) қабул қилганлигидадир. Аслида ҳаммага бир хил гап айтилган-у, қавм эгалари уни ўзича англаган бўлиши мумкин.
Вазирнинг панд-насиҳати бир-бирини инкор қилади, аммо уларнинг ҳар бири комилликка элтувчи айри-айри йўллардир. Бу йўллар суратдагина ихтилофли, сийратида эса бир-бирини тўлдиради. Мавлононинг “Мен етмиш икки мазҳаб билан бирдирман...” деганини эслайлик. “Мазҳаб” арабча сўз бўлиб “бирор йўлдан кетиш”, “бир йўлни танлаш” каби маъноларни англатади. Агар мазҳабларни бирлаштирсак, ҳаммаси ҳам бир мукаммал динга бориб тақалади. Шундай экан, мазҳабчилик қилиб, ўзаро тортишишнинг нима ҳожати бор? Келинг, барчамиз якдил, якдин бўлиб бирлашайлик деган бўлсалар ажаб эмас, мавлоно ҳазратлари.
Қавм сардорлари суратдаги хилма-хил рангни кўрдилар-у, ботиндаги якрангликни кўрмадилар. Шунинг учун ҳам барча қавм амирлари ўз йўлларида собит туриб, бир-бирларини айблай бошлашди. Вазир чизиб қўйган қопқон чизиғидан чиқа олишмади. Улар қалбидаги ҳикмат нури турлича эди. Шу сабаб, зоҳиран эшитардилар-у, моҳиятга эътибор бермасдилар. Бу инсон қалбида турли фикр, рангин дунё, юз минглаб таржимон борлигига ишора эди. Кимдир (Ҳақ йўлида) риёзатни устун қўйса, кимдир таваккулни, кимдир саховатни, бошқаси тааммул деса, қолганлар ибодатни асосий вазифа қилиб олган бўлади.
(с)
Ваҳоланки, ҳаммаси ўз ўрнида лозим. Кўнгил соҳиби буларнинг қўлланилиш вақтини, ўрнини билиб амал қилади. Ўзини барча мазҳаблар билан бир даврада кўра олади ва ихтилофга бормайди.
Аммо Румий ҳазратлари назарда тутган дилнинг таржимонлик хусусияти ориф ва маъруф орасида содир бўлади. Бу нима дегани? Ориф – барча нарсадан огоҳ, воқиф бўлган киши. Ёки тасаввуф аҳлларидан бўлган сўфийдир. Маъруф эса – аён, билинган кимса. Одатда шуҳрат топган, барчага маълум ва машҳур бўлганларга маъруф нисбатини беришган. Ҳозирги замон нуқтаи назаридан қараганда – таниқли шахс.
Инсон кўнгли қандай қилиб бу иккиси орасида таржимонлик қилиши мумкин? Энди таржимон сўзига эътибор қаратсак. Таржимонлик тил топишиш ёхуд тушуниш демакдир. Орифга маъруфнинг ҳолати аён, унинг ботинини кўра олади. Шу боис маъруфнинг тилида сўзлайди. Маъруф ножоиз гапирганида ҳам, ориф уни тушунади, чунки маъруфнинг нима демоқчилиги ул зотга маълумдир. Гарчи суратан маъруфнинг деганлари нораво бўлиб кўринса ҳам, ориф бу сўзларнинг суратига эмас, сийратига разм солади. Ориф қалби бу ўринда таржимонлик қила олади. Аммо маъруф орифнинг илоҳий сўзларини тушунмаслиги мумкин, чунки у ориф эмас, маъруфдир. Маъруф қачонки, унинг ўз тилида сўзлаганидагина орифни тушунади. Бу ўринда маъруф қалби таржимон эмас.
Ҳаётда инсонларни қай даражада тушуна олишимиз, қалбимизнинг не чоғли таржимон бўла олганлигидан далолат беради. “Маснавий”даги узум билан боғлиқ ҳикоятни эслайлик. Тўрт киши тушунмай турган битта сўзни, тўрттовининг тилини тушунадиган бошқа бир инсон ораларидаги низони ҳал қилди. Тушунмоқ фақатгина зоҳиран тил билмак дегани эмас, балки ботин тилини билмак, англамак, суҳбатдошингиз сиздан нима исташини, ҳаётдан ва ўзидан нима хоҳлашини сезиб, кўриб туриш деганидир.
(с)
Ассалому алайкум
Ҳурматли КАВСАР, сизни постларингиздан тариқатга мойиллигингиз бор эканлигини билдим. Шунинг учун сиздан бир илтимосим бор, тасаввуфнинг буюк имомларидан Махдуми Аъзам Косонийнинг бобоси Бурҳониддин Қилич ҳақида маълумот керак эди. Интернетда топа олмадим, топишнинг иложи борми. Агар сизда маълумотингиз бўлса бошим кўкка етарди.
Яна ўша кишиларнинг пайғамбаримиз алайҳис-саломгача бўлган насабларини Махдуми Аъзам ҳақидаги китобда кўрган эдим.Шу китобни ҳам топа олмаяпман. Агар ўша насабни билсангиз менга хабар қилишингизни илтимос қиламан.
Жавобингиз учун Аллоҳ рози бўлсин.
Ваалайкум ассалом!
тасаввуфнинг буюк имомларидан Махдуми Аъзам Косонийнинг бобоси Бурҳониддин Қилич ҳақида маълумот керак эди.
Афсус менда бу ҳақда тушунча ҳам, ҳеч қандай маълумот ҳам йўқ эди. Чунки фақат Мавлонога қизиққанман адабиётда. Адабиётшуносман. Илмий мавзуим бевосита Румий фалсафаси, тасаввуф билан боғлиқ. Бизда бу фан дарслик сифатида ўтилади. Шу боис мумтоз асарлар ва тасаввуфга қизиқишим табиий бўлса керак.
Агар сизда Мавлоно ҳақларида саволлар бўлса, имкон борича жавоб беришга ҳаракат қиламан.
Яна ўша кишиларнинг пайғамбаримиз алайҳис-саломгача бўлган насабларини Махдуми Аъзам ҳақидаги китобда кўрган эдим.
Лекин бу саволни унча тушуна олмадим. Мени ундай илмим йўқ, лекин
сизга форумимиздаги AbdulAziz va Abu Muslim амакиларни тавсия қилишим мумкин.
http://uforum.uz/member.php?u=3233
http://uforum.uz/showthread.php?t=7392
Улардан саволингизга жавоб топасиз деб умид қиламан. Излаётган манбангиз бўлса, фақат шу икковларидан бирида бўлиши мумкин. (ziyouz.com va islom.uz saytlari kutubxonasini nazarda tutyapman)
Яратган барчамиздан рози бўлсин.
Хурматли Кавсар.
Ушбу мавзуда фикрлар беришдан тўхтаб қолдингиз.
Маснавий-маънавий асарида фикрлашиш ва тахлил қилиш учун
жуда кўплаб хикоятлар берилган. Давом эттириб борсангиз миннатдор бўлардик.
Кўнгил ойнадир
Мавлоно қўллаган ушбу рамзни турк олимларидан Карим Қора жуда гўзал шарҳлайди. Румийшуноснинг илмий қарашлари акс этган мақолани ўзбек тилидаги таржимасини тадқиқотчи Саодат Мейлиева “Кўзни юмгил кўзга айлансин кўнгил” номи остида Румийхон мухлислар эътиборига ҳавола этмоқда. Диссертацияда ушбу китобдан унумли фойдаланилган ҳолда, айни дамда иқтибос келтиришни лозим топдик:
“...Мавлоно Жалолиддин Румий “Маснавий” китобида кўнгилни турли хил ўхшатишлар асосида қиёслаган. Булардан энг асосийси “ойна”дир. Қалб ойнаси жуда кўп тилга олинади. “Ойна” рамзи тасаввуфий тизимнинг энг асосий тамойилларидан биридир. Тасаввуфда “Мен бир махфий хазина эдим, билинмоқни истаб, Одамни яратдим” ҳадиси шарифига асосан, Ҳақ таъоло исмларининг сифатлари зуҳур этган бир ойна эканлиги айтилади. Аҳмад Авний Қўнук “Табиат мартабаи илоҳийда собит бўлган асмоий суратларнинг интибоҳига (шакл ва суратининг кўринишига) имкон берилган ойнадан бошқа нарса эмас. Ва у ойнанинг, вужуди шунингдек, зоти латифаи Ҳақнинг тўпланиши билан мавжуд бўлгани учун зоҳирдир” дейди. Бу муқаддас ҳадиси қудсий оламнинг яратилишига “муҳаббат”, “зуҳур” ва “маърифат” асос бўлганидан ва маърифатнинг камоли илоҳий суратни қабул қилишга ижозат этилган бир катта ойна билан мумкин бўлганидан “Зоти улуҳият”нинг латиф вужуди бу илоҳий суратнинг изини қабул қиладиган мартабага эришганки, бу мартабага “шаҳодат олами” дейилади. “Шаҳодат олами” қанчалик илоҳий исмларнинг аҳком ва изларининг зуҳурига имкон берса ҳам, тамомила мужалла (жилоли, ёруғ) бир ойна бўлмагунча, илоҳий суратлар унда тўкис зоҳир бўлмайди. Шу сабаб “Шаҳодат олами”дан Ҳазрати Одамнинг яратилиши ва зуҳури, унинг жилоси сифатида воқе бўлгандир. Шундай қилиб олам, Ҳазрати Одам(а.с.)нинг вужуди билан бир миръоти мужалла (жилоли ойна) бўлганидан Ҳақни мутлоқ унда, илоҳий суратларини мушоҳада қилади. Лекин бу мушоҳада, узоқдан ва ўз вужудидан ташқарида рўй берган бир нарсага қараш билан қўлга киритилган томоша хилидан эмас, балки бутун зарраларда шахсан зуҳур ва ҳузур билан бўлган завқий мушоҳададир.
Олам ойна бўлгани билан тўла порлоқ ва жилоли эмас. Илоҳий суратларнинг аксини камоли билан қабул қилиб ва очиқ ҳолатда кўрсатувчи ойна бу оламда инсондир. Шунинг учун ҳам инсон илоҳий намунадир. Ҳазрати Мавлоно Румий “Ичиндаги ичиндадур” китобида қуйидаги байтни келтириб ўтади:
Байт: Эй инсон, сен номаи илоҳийнинг нусхасисан, Шоҳлик Жамолининг ойнаси сенсан. Оламда неки бор, сендан холи эмас. Тилаган нарсангни ўзингдан иста, зеро ҳаммаси ўзингсан.
Яъни:
Нарса йўқким хорижи олам эрур,
Ҳар не истарсен ўзингда жам эрур.
Мутасаввуфларга кўра, Аллоҳ таъоло ўз нисбатлари ва шууноти (ишлари) бўлган асмои бениҳоясининг (сўнгсиз исмларининг) “айн”ларини (ўзакларини, ҳақиқатларини) кўришни хоҳлаган вақт уларнинг сувор-и мунакси (акс этган суратлари) бўла оладиган ойнанинг тузилишини тақозо этди; бу ойнага зарур бўлган ашёни яратди. Босқичма-босқич “Шаҳодат олами”га туширди ва оламни яратди. Олам жилони қабул қила оладиган бир ойна эди. Тунда Ҳазрати Одам (а.с.)ни яратиш билан “Олам ойнаси”ни жилоли қилди. Зеро, Ҳазрати Одам асмои тажаллийларнинг барчасини қабул қилиш даражасида қобилиятли эди. Тааййун (борлиқ) оламида Унинг тааййуни (борлиғи) каби мукаммал ва мақбул бир тааййун йўқ. Мазҳари Одамда мутааййун фақат Ҳақ таъоло бўлганлигидан, Аллоҳ таъоло Ўз зотини миръоти Одамда мукаммал мушоҳада этади. Бинобарин Ҳазрати Одам барча мартаба-босқичларнинг мажмуидир. Шу сабабли, “камоли истижло” (Аллоҳ зотининг Ўз зоти учун тааййунатида зуҳур этиши) Ҳазрати Одамнинг вужуди билан юзага келган. Албатта, инсон Аллоҳ таъолонинг комил тажаллигоҳидир, чунки у Унинг “энг юксак баён”и, “оламларининг йиғиндиси”дир. У борлиқнинг ойнасида катта оламнинг ёки асмоий ва сифати, илоҳий мартабанинг (куч-қудратининг) камоллари акс этган кичик оламдир. Шунинг учун барча яратилганлар ичида фақатгина инсон Аллоҳ таъолонинг халифаси бўлишга ҳақлидир...” (1)
Карим Қоранинг фикрларига қўшилган ҳолда, “Маснавий”нинг 1-жилдида берилган “Румий ва чиний наққошлар мусобақаси” ҳақидаги ҳикоятнинг қисқача мазмунини келтирамиз.
Румий ва чиний рассомлар моҳирлик бобида тортишиб қоладилар. Шунда подшоҳ уларни ўзаро мусобақа қилдиради. Иккала томонга айтганлари муҳайё қилинади. Хонанинг ярми чинийларга, ярми румийларга берилади. Чинийлар бўёқ ёрдамида деворга гўзал санъат асари бўлган сурат соладилар. Румийлар эса, ўзларига берилган деворни яхшилаб ошлайдилар, токи рангсиз бир шиша бўлиб қолгунга қадар унга ишлов берадилар. Подшоҳ чинийларнинг санъат асарини кўриб тан беради ва навбат румийларга келганида, улар девор юзига қопланган пардани кўтарадилар. Не кўз билан кўрсинки, подшоҳ бу деворда чиний рассомлар чизган суратнинг янада тиниқлашган нусхасини кўради.
Ҳикоятда Румий ҳазратлари, инсон қалбини акс эттирганлар десак хато бўлмайди. Чунки:
Ойина софлиги фазли дил эрур,
Акси сувратга басе қобил эрур – (2)
деган байт келтирилади. Яъни, деворнинг ошланиши – қалбнинг покланиши. Чиний рассомлар шариат эгалари бўлса, румийлар тасаввуф аҳллари бўлмиш тариқат кишилари эди.
___________________
1. Карим Қора. Кўзни юмгил кўзга айлансин кўнгил. Саодат Мейлиева таржимаси. Т., Ноширлик ёғдуси, 2011 й., 4-6-б.
2. Мавлоно Жалолиддин Румий Маснавийи маънавий. Ж. Камол тарж., Т.: Фан, 2005 й., 1-китоб, 310-б.
Аҳли рум сўфий эдилар, эй падар,
Бекитобу беқироат, беҳунар. (1)
Ҳазрат ушбу ҳикоятда қалбнинг поклигига, шиша янглиғ нур таратишига ишора қиладилар. Байтда айтилгани каби аҳли тариқатнинг китоби, қироати ва ҳунари бўлмаслиги мумкин, аммо улар шу неъматларга кўнгил софлиги орқали эришадилар. Кўнгил қандай покланади? Бунинг йўллари кўпдир. Аммо, энг қисқа йўлни тасаввуф аҳли белгилаб берган. Кўнгил Исми Зотни айтиш билан шаффоф шиша янглиғ очилади. Яъни, “Дил ба Ёру даст ба кор”. Шариат аҳли йиллар давомида минг машаққат ила эришган илмларга сўфийлар бир лаҳзада эришиши мумкин. Чунки, шариат билишдан, ўрганишдан иборат бўлса, тариқат йўли унга амал қилишдан иборат.
Жалолиддин Румий ҳазратлари Мавлоно Шамс Табризийни учратмасларидан илгари шариат пешволаридан, маъруф бир уламолардан эдилар. Шамс ҳазратларини кўргач, у кишида ҳол илмига истак пайдо бўлди ва Мавлоно Шамснинг этакларидан тутиб, ул зотга мурид тушдилар. Илм – шариат йўлидан, амал – тариқат йўлига ўтдилар ва бу йўлда маърифат – илми ҳолни топдилар. Ҳол илми билан ҳикоятда кўнгил ҳақида шундай дедилар:
Ақл инчо сокит омад, ё музил,
З-онки, дил бо ўст, ёхуд ўст дил. (2)
Ақлу ҳуш сокит бу ерда ё ҳижил,
Ундадир кўнгил ва ёким ул – кўнгил. (3)
____________________
1. Мавлоно Жалолиддин Румий Маснавийи маънавий. Ж. Камол тарж., Т.: Фан, 2005 й., 1-китоб, 310-б.
2. R. A. Nicholson: Mowlavi (Jalaluddin Rumi) The Mathnavi. Hermes pub., 2003, p.:58
3. Мавлоно Жалолиддин Румий Маснавийи маънавий. Ж. Камол тарж., Т.: Фан, 2005 й., 1-китоб, 310-б.
“Маснавий” асарининг туркча таржималарида байт сал бошқача янграган:
“Gönül mü Allahtır, Allah mı gönül?”
Таржимаси: “Кўнгил Аллоҳми, ёки Аллоҳ кўнгилми?”
Аммо, биз унда бошқача бир маънони кўрамиз. Байтнинг насрий баёни: “Ақл бунда сокит эрур ёки телба. Шундан дил У биландир, ё У дил билан” бўлади. Тушунишимиз керак бўлган ҳикмат шундай: “Аллоҳ ишқида ёнган кимса ақлдан озар ва гумроҳ бўлар экан, унинг юраги ҳамиша Аллоҳ билан бўлади. Аллоҳ исмига тўлган, қалбидан Ундан ўзгаси бўлмайди. Ёки Аллоҳ унинг қалбидан жой олган, яъни Яратган севимли бандаси билан бирга бўлади ҳамиша”. Бу ҳар икки жумла айни бир маънони англатади – “Инсонлар севганлари билан биргадир”. Мавлоно балки ўша ҳадиси шарифга ҳам ишора қилган бўлсалар эжаб эмас.
Абу Мусо ал-Ашъарийдан (р.а.) ривоят қилинади. Расулуллоҳ (с.а.в.): “Киши яхши кўрган кишиси билан (Қиёмат куни) бирга бўлади”, дедилар. Имом Бухорий ва Муслим ривоятлари. (1)
Бошқа ривоятда келтирилишича, Расулуллоҳ (с.а.в.)га “Киши бир жамоани яхши кўради-да, лекин уларнинг мартабаларига ета олмайди”, дейилганида, Расулуллоҳ (с.а.в.): “Киши (Қиёмат куни) яхши кўрган кишиси билан бирга бўлади”, дедилар.
Анасдан (р.а.) ривоят қилинади. Бир бадавий Расулуллоҳ (с.а.в.)дан: “Қиёмат куни қачон?” деб сўраганида, у зот: “Қиёмат учун нима тайёрладинг?” дедилар. Ҳалиги бадавий: “Аллоҳ ва Унинг расули муҳаббатини” деб жавоб қилди. Шунда Расулуллоҳ (с.а.в.): “Сен (Қиёмат куни) яхши кўрган кишинг билан бирга бўласан”, дедилар. Имом Бухорий ва Муслим ривоятлари. 2
________________
1. Абу Закариё Яҳё ибн Шараф Нававий. Риёзус-солиҳийн. А. Аҳмад таржи., Т.: Мовороуннаҳр, 2004 й., 9-б.
2. Абу Закариё Яҳё ибн Шараф Нававий. Риёзус-солиҳийн. А. Аҳмад таржи., Т.: Мовороуннаҳр, 2004 й., 10-б.
Мавлоно тафаккурига кўра инсоннинг қалби ушбу коинотдан ҳам катта ва кенг оламдир:
Сувратеким, сиғдиролмас ҳеч фалак,
Аршу курси, баҳру дарёю самак.
Чун уларда чек, саноқ бордир чунон,
Лек кўнгил кўзгуси чексиздир, инон.
Яъни, Унинг сувратини фалак, дарёи самак сиғдира олмайди. Қурблари етмайди бунга. Чунки уларда ҳад, чегара бор. Аммо кўнгилга сиғиши мумкин. Чунки Аллоҳ қалбни макон тутгандир. Кўнгил гўё чексиз оламга ўхшайди.
Кўнгил элга ота-онадир
Элга ота-она эрмишдир кўнгил,
Бахтлидир кўнгилни кўрган кимса ул. (1)
Ота-она шарқда ниҳоятда улуғланади. Ҳадиси шарифларда ота-онанинг ризолигини топишга буюрилади. Бу ҳақда Боязид Бастомий ҳазратларининг ҳаётлари билан бир боғлиқ ривоят ҳам бор.
“Боязид Бастомий кичиклигидан таълим олишни бошлади. Қунт билан ўқишни давом эттирди. Кунларнинг бирида бир ояти каримадан таъсирланиб (Луқмон, 14 оят) уйга қайтди. Онасидан ташвишланиб, нега эрта қайтганининг сабабини шундай баён қилди: “Бугун ўрганган ояти каримада Аллоҳ Ўзига ва сизга итоат этишимни амр қилибди.
_______________
1. Ж. Румий. Маснавийи маънавий. Ж. Камол тарж., 5-китоб. Т.: Ал-Ҳудо, 2004 й., 83-бет.
Ё фақат сизнинг хизматингизни қилайин ёки Аллоҳ таоло ибодати билан машғул бўлайин” – деди. Онаси: “Сен мени қўявер, Аллоҳга ибодат қил”, деди. Шундан сўнг ёш Боязид ўзини Аллоҳ ибодатига бағишлади, ҳеч бир амрига нисбатан сусткашлик қилмади; онасининг хизматларини-да эътиборсиз қолдирмади. Унинг кичкина бир орзусини ҳам фарзи айн билиб, айтган ҳар бир шартини бажо этмоққа ҳозирланди. Зеро, Яратганнинг амри ҳам шундай эди.
Совуқ бир қиш кечаси бўлди. Онаси ётаркан, сув истади. У ҳам дарҳол ўрнидан турди. Аммо челакда сув қолмаганди. Чашмага бориб челакка сув тўлдирди. Уйга келганида онасининг яна қайтиб уйқуга кетганини кўрди. Ширин уйқусини бузмай деб, қўлида челак билан кутиб ўтирди. Бир оздан сўнг, “Сув, сув”, дея онаси яна безовта бўлиб уйғонди. Ўғлининг бу ҳолда турганини кўриб: “Болагинам эй, нега челакни қўлингда ушлаб турибсан?” деди. У эса: “Уйғонишингиз билан сувни сизга бера олишим учун сатил қўлимда кутаётгандим”, деди. Онаси: “Эй, Раббим, мен ўғлимдан розиман. Сен ҳам рози бўл”, дея дуо қилди. Балки, онасининг ушбу дуолари сабаб Аллоҳ унга валийликнинг юксак мақомига эришмоқликни насиб этди”.1
Ривоятдан маълумки, ота-она дуоси ижобатдир. Ота-она ризолиги Аллоҳ ризолигига етказади. Демак, инсон қалбининг рози бўлиши, Унинг розилигига олиб боради. Кўнгил дуоси ҳам ижобатдир. Қалб ота-онамизга эътибор берганимиздек эътибор билан қараладиган улкан неъмат. Шарқ мумтоз адабиётида кўнгил зиёрати Каъбатуллоҳ зиёратига тенг қўйилади. Ота-она фарзандини тарбия қилганидек, бир комил инсоннинг қалби жамиятни, халқни тарбият этади. Мусаффо қалб инсон руҳини, жисмини парваришлаб унга раҳнамолик қилади.
_______________________
1. www.ziyouz.com/kutubxona/Islamin buyuk alimleri/ (http://www.ziyouz.com/kutubxona/Islamin%20buyuk%20alimleri/) Турк тилидан K. Шодиева таржимаси
https://img.uforum.uz/images/trkuojn1245829.jpeg
Кўнгил қутби оламдир
Қутби олам бўлгудек кўнгил керак,
Жони одам бўлгудек кўнгил керак. (1)
Қутб – фалак меҳварининг Шимол ва Жанубини ташкил этади. Бу жуда катта кенглик бўлиб, унда икки хил дунё, икки хил табиат, икки хил иқлим икки хил инсон қавми яшайди. Шимол ва жануб эгалари ўзаро суратда ҳам, феълу атворда ҳам, урф-одату ирқда ҳам фарқланади.
Мавлоно Румий ҳазратлари ўшандай кенгликка ета оладиган, илоҳий файзоний хислатлари билан олам қутбларини ушлаб тура олувчи бир кўнгил соҳиби ёхуд қалб керак дейдилар. Валийлардан қутби замон бўлганлари ҳам мавжуд. Хожа Абдулхолиқ Ғиждувоний (қ.с.) ҳамда Хожа Баҳоуддин Нақшбанд Баҳоулҳаққи Вад-дин (қ.с.) ҳазратларини мисол қилиб келтириш мумкин. Ҳазрат Баҳоуддин Нақшбанд (қ.с.) таълимотлари, таратган зиёлари, кўнгил нурлари ҳалигача ер юзида ўзидан илоҳий-файзоний ҳикматлар таратиб, инсониятни тарбия қилмоқда. Гарчи бу бизнинг оддий кўзларимизга кўринмайди, аммо руҳониятдан келиб қалбида “Аллоҳ” деган ҳар бир банда қалбини тўғри томонга йўналтирмоқдалар. Улардаги кўнгил нури то қиёматга қадар кишиларни охиратга тайёрланишлари учун тарбия қилишга етади.
Ушбу омонатгина турган дунё ҳам кўнгил нурининг ҳурматидан саломатдир. Шу боис Мавлоно Румий ҳазратлари “кўнгил керак, аммо, гўшпорадан иборат дил эмас, балки қутби олам бўла олгулик кўнгилдир. У илоҳ маърифатига тўйинган, хаста қалбларга малҳам бўлгувчи бир мўмиё каби бўлсин” дейдилар.
_____________________________
1. Ж. Румий. Маснавийи маънавий. Ж. Камол тарж., 5-китоб. Т.: Ал-Ҳудо, 2004 й., 83-бет.
Мавлононинг ўзлари ҳам ўшандай қутби оламга соҳиб қалб кишиси бўлганларидан ҳозирга қадар инсоният ундан баҳра олмоқда. Ул зотнинг “Маснавийи маънавий”ларидаги пок руҳият Одам (а.с.) авлодини ҳалигача ислоҳ қилишда давом этади.
Кўнгил хилватхонадир
Дедиким, кўнгил уйи хилват эрур,
Унда бир бегона йўқ, жаннат эрур. (1)
Кўнгилга берилган энг гўзал таърифлардан бири – унинг хилватгоҳлиги. Хилват сўзи форс-тожик тилида “бегоналардан холи, бўш, сокин жой бўлиб, унда одамнинг ўзидан бўлак ҳеч ким бўлмайди” маъносида изоҳланади.
Кўнгил бир хилватнишин жойки, унга назар солган кимса осойишталик топади. У ташқи муҳит, одамларнинг гап-сўзлари, дунё ташвишлари, турли муаммолардан беркинадиган энг гўзал маскандир.
Инсон ҳаёт ташвишлари, ноҳақликлари, разилликларидан безиб кетганида ёлғизликни истайди. Хилватга чекинади. Чунки руҳ, қалб сокинликни истайди ўшал дамда. Ҳар қандай киши учун олам можароси бўлиб турган жойдан осойишта бир хароба афзалдир. Майли, у бир қулаётган хароба бўлсин, агар кимсасиз, ёмонликлардан бегона хилват жой бўлар экан, бу ўзини кўз-кўз қилаётган келинчак суратидаги дунё олдида жаннат каби ниҳоятда гўзалдир. Зеро, биҳишт – ғам-қайғудан йироқ, одам қалби таскин топгувчи Ҳақ таоло ўз оятларида аниқ белгилар билан тасвирлагани каби таъриф этишга тиллар ожизлик қилувчи боқий оламдаги энг гўзал маскандир.
___________________
1. Ж. Румий. Маснавийи маънавий. Ж. Камол тарж., 5-китоб. Т.: Ал-Ҳудо, 2004 й., 255-бет.
Кўнгил кўза кабидир
Бут – қаро сув эрса, кўнгил – кўзаси,
Нафсни билгил ул қаро сув чашмаси.
Мавлоно Румий оламига ошно қалб ўзини кўза суратида ҳам кўради. Кўзага нимаики (моддий ашё) сиғса, уни яшириб қўйишимиз мумкин бўлганидек, вужудимизда қандай ҳиссиёт жўш урмасин, биз уни дилда сақлаймиз. Тасаввур қилайлик, бир кўза сувни, бир кўза тупроқни ва бир кўза симу зарни. Улар орасида қанчалар фарқ бор. Инсон қалбдан зикр қилади. Кўнглининг зикри туфайли руҳият кишанлардан озод бўлади. Ушбу ҳолат кўза сувга тўлиб тошганда, унинг ташқариси (кўза идиши)ни ҳам сув билан поклагани ва чиройини очгани кабидир.
Ҳақ дегил,оғзинг, даҳонинг пок қил,
Зикри Ҳақ покдирки, ул келгач, тамом,
Даф бўлур ҳар неки ифлослик, ҳаром.
Зид қочур, зиддин ҳамиша, инчунин,
Тун қочур, зулмат қочур келганда кун.
Пок ном кирса оғизга, бил у дам,
Қолмагай кирлик, палидлик, дарду ғам...
Биз агар наймиз, наво Ҳақдин келур,
Биз агар тоғмиз, садо Ҳақдин келур.
Кўзани тупроққа тўлдириб қўйсак-чи... Инсондаги илму ҳикматнинг қалбдан хоксорона ўрин олишини биз қум билан тўлдирилган кўзага қиёслашимиз мумкин. Бу ҳол кўздан нақадар яширин, аммо маъноларга тўйинганлигини кўрамиз. Билишнинг ўзи ҳали илм учун кифоя қилмайди. Румий наздида илм қалбдан ўрин олгандагина яхши фазилатга айланади. Унинг эгаси Яратувчидир. Илм мисли омонатдирки, унинг ҳам вазифаларини бажармоқ керак. Бу вазифа унга амал қилиш ва бошқаларга насиба улашиш билан юзага келади. Киши камтарлик даражасига илм орқали эришади. Илмидан кибрланган инсон сийратсиз суратга ўхшаб қолади. Шу сабабли Мавлоно Румий илм моҳиятини қалбда нақшламоқ кераклигини айтганлар. Илм билан тўйинган қалб эса инсонни камтарлик даражасига олиб чиқади.
(c)
Илм агар кўнгилга сингса, ёр эрур,
Гар баданга сингса ул бекор эрур.
Илм Ҳудан келмаса бевосита,
Бир бўёқдирким, кетар билвосита.
Сен бу юкни яхшилик бирлан таши,
Юкдан ажралганда шод бўлгай киши.
Илм юкин элтма ҳавойи нафс учун,
Илм тулпорига мингайсен у кун.
Илм тулпорига сен бўлгач савор,
Қолмагай елкангда ул юкдин ғубор.
Симу зар, олтинни ўзида жамлаган кўза нафс ва ҳойи ҳаваслар исканжасида қолган кўнгилни эслатади бизга. Олтиннинг яратилиши ўзини ошкор қилиб, инсонлар орасида фитна уйғотгани каби, қалбнинг нафсга мойиллиги дилозорликка сабаб бўлади. Яъни кимнингдир нафс йўлида қилган иши ё айтган бир оғиз калимаси, қайсидир пок одамга зиён етказади, қалбини жароҳатлайди.
Нафс дўзахдир ва дўзах – аждаҳо,
Баҳру дарёйинг анга бўлмас вақо.
Етти дарёни симирса, ичса ҳам,
Чанқови қонмас, дегайким, менга кам.
Нафси дев оламни ҳам ямлаб ютар,
Наъралар тортиб, яна олам кутар.
Ломакондин Ҳақ қадам босган замон
Қолмагай андин бирор ному нишон.
Шер агар сафларни ёрмишдир, нетар,
Шер улким, нафсини мағлуб этар.
(c)
Демак, кўнгил – инсон вужудидаги кўза экан, биз унда нимани беркитмайлик, мазҳарида жилваланади. Севинч, шодлик, қайғу, ранж каби ҳисларнинг макони қалбдир. Агар дил сирларни, ғазаб ва андишаларни яшира олмаганида эди, бутун хазина (яхши ва ёмон)нинг зоҳирда очиқ қолишини тасаввур қилинг. Биз ҳаётда оқ ва қора деб белгилаган нисбий ҳодисалар, аслида бир хил рангда – оқдир. Шаклга қараб дунё ишларини турли рангларга ажратмайлик, уларнинг замирида фақат яхшилик ҳикмати яширинган бўлади. Бир яхшилик ва бир ёмонликда ҳам биз учун ибрат бордир. Баъзан тун, кун борлигини англатиш учун мавжуддай кўринади бизга. Оламда зидлик – шаклан зоҳирдир, моҳиятан улар бир бутунликда жамланади. Инсон қалбини уларни бир ерда жамловчи кўзага ўхшатдик. Дилнинг ўзига хос ушбу тилсимини биз Мавлоно Румий келтирган ҳикоятлар орқали теранроқ англаймиз. “Маснавий”даги подшоҳ ва канизак ҳикоятида канизакнинг ишқи, табибнинг мақсадини йўлга чиққан самарқандлик заргар билармиди? Табиийки, йўқ. Акс ҳолда у ҳийланинг қурбонига айланмасди. Кўнгил эса, канизакдаги исён кўтарган ишқ алангасини, табибнинг йигитни чақиртиришдан мақсадини ўзида сир тута олди ва ҳар иккисининг ниятлари ҳосил бўлди. Натижада, канизак шифо топиб, тўғри йўлни (Ҳақ ишқини) топди.Тасаввуф аҳли ушбу ҳикоятни шундай талқин этган: Ҳикоятдаги йигитдан мурод – қизнинг ўткинчи ҳаваси, нафси эди. Табиб эса пири комил сифатида қизни даволади. Унинг нафс исканжасидан халос бўлишига кўмаклашди. Канизак қиз эса – ҳақиқат йўлини излаган, аммо йўлда қийинчиликка дуч келган шогирддир. Номи оламга ёйилгану қизнинг дардига даво топа олмаган бошқа табибларни ўзини шайхман деб мақтаниб юрган сохта муршидларга қиёс этиш мумкин. Подшоҳдан мурод – рамзий маънода Ҳақ таоло дейиш мумкин.Чунки шоҳнинг амрига биноан табиблар чақиртирилиб, канизакнинг шифоси учун барча чоралар кўрилди. Бу ўринда табиб тилидан чиройли фикр баён этилади: “Агар сир-асроринг қабристони кўнглинг бўлса, яъни энг азиз розларинг яширин бўлса, ўшанда муродинг тезлик билан ҳосил бўлади”.
Сирларинг мозори гар кўнгил эрур,
Не муродинг бор, ҳосил эрур.
Дер Расулуллоҳ: “Ким сир сақлади,
Зумда ҳосил бўлди онинг матлаби”.
Ҳазрати Ҳотамун набий (с.а.в.) буюрадиларки, ким ўз матлабини сир сақласа, зумда муродига етади. (Ушбу ҳадиси шарифга ишора қилиняпти: “Ўз розу ниёзларингизни пинҳон ҳолатда сақлангиз. Ҳақиқатда, ҳар бир неъмат соҳибига ҳасад қиладилар”)
Дарҳақиқат, инсон энг азиз розларини қалбидагина асрайди.
(c)
_______
* Yuqoridagi postlarda kelgan she'rlar Usmon Nuriy To'pboshning "Bir ko'za suv" kitobidan olingan. T., Fan, 2007 yil, 197-198-sahifalar.
Pfefferminze
15.10.2011, 19:50
Румий наздида илм қалбдан ўрин олгандагина яхши фазилатга айланади. Унинг эгаси Яратувчидир. Илм мисли омонатдирки, унинг ҳам вазифаларини бажармоқ керак. Бу вазифа унга амал қилиш ва бошқаларга насиба улашиш билан юзага келади. Киши камтарлик даражасига илм орқали эришади. Илмидан кибрланган инсон сийратсиз суратга ўхшаб қолади. Шу сабабли Мавлоно Румий илм моҳиятини қалбда нақшламоқ кераклигини айтганлар. Илм билан тўйинган қалб эса инсонни камтарлик даражасига олиб чиқади.
(c)
Qanchalik shu haqiqat, kundalik hayotimizda judayam ko'p uchrataman ilmsiz insonlarning o'ta kibrli muomala qilishlarini..."Kerakli ilmni Allohdan har sahar bomdod namozida so'rang"'- deb aytgan ekanlar Rasul s.a.v....
R
Alisher Asror
17.10.2011, 15:17
Илм билан тўйинган қалб эса инсонни камтарлик даражасига олиб чиқади.
Ilm - qalb ko'zi, aql chirog'i. U qanchalik ravshan tortgan sari dunyo mohiyatini his qila boshlaysiz, shundanmi ko'pgina narsalarning qiymatiga o'zgacha baho berasiz...
Muhammad Dovud
04.11.2011, 17:46
Assalomu aleykum Kavsar. "Samoviy raqslar" haqida bilganlaringiz bilan o'rtoqlashsangiz.
Assalomu aleykum Kavsar. "Samoviy raqslar" haqida bilganlaringiz bilan o'rtoqlashsangiz.
Assalomu alaykum hurmatli Muhammad Dovud aka! Afsuski hali "Samoviy raqslar" borasida izlanganimcha yo'q, agar sizda qandaydir tushunchalar bo'lsa bu haqda, bemalol biz bilan o'rtoqlashsangiz biz xursand bo'lardik.
Lekin imkon qadar shu mavzuda ham izlanishga harakat qilib ko'raman.
Кўнгил тоғ кабидир
Бас дили чун кўҳро ангехт ў,
Мурғи зийрак бо ду по овехт ў.2
Тоғдайин қалбларни ҳам қўзғотди Ул,
Фаҳми тез қушни оёқдин осди Ул.3
Тоғ – табиатнинг энг гўзал манзараларидан бири. Қуръони каримда шундай оят бор: “Биз ерни бир тўшак, тоғларни эса қозиқлар қилиб қўймадикми?” (Наба, 6-7). Тоғ – заминни ушлаб тургувчи ва зилзилаларнинг олдини олувчи қозиқ сифатида ўрнатилгандир. Яна бир оятда: “У зот ер сизларни тебратмаслиги учун унда тоғларни барпо қилди..”(Наҳл,15) дейилади.
_____________
1. Ж. Румий. Маънавий маснавий. А. Маҳкам таржимаси, I – жилд, 1-китоб, Т.: Шарқ, 1999 й., 108-б.
2. Ж. Румий Маънавий маснавий. А. Маҳкам таржимаси, Т.: Янги аср, 2007й., 1-жилд 2-китоб, 127-б.
3. Ж. Румий Маснавийи маънавий. Ж.Камол таржимаси, Т.: Фан, 2005 й., 1-китоб, 61-б.
XIX асрнинг иккинчи ярмига келиб, Франк Преснинг ҳаммуаллифликда чиқарган “Ер” номли китобида, тоғлар чуқур илдизга эга бўлиб, у қозиққа ўхшаш деган фикр илгари сурилди. Тоғлар нафақат ички томондан, ташқи кўринишидан ҳам қозиқларга ўхшаши ва ер қобиғининг мустаҳкам туришида муҳим ўрин тутиши, зилзила жараёнларининг қийинлашишида ҳам унинг аҳамияти катталиги эътироф этилди.1 “Ва тоғларни собит қилди”(Назиат, 32). 2
Дарҳақиқат, тоғни ер юзида собит қилмаганида, Яратган уни қозиқ қилиб қўймаганида, Ер мувозанатини йўқотган ва зилзилалар юзага келган бўларди. Инсон жисмидаги юрак мисли тоғ каби собитдир. Агар у хасталанса, бошқа аъзоларга таъсир қилади. Демак, қалб жисмда қозиқлардек ўрнашган бир тоғ кабидирки, инсон усиз ҳаёт эмас.
Сангҳоу кофирон сангдил,
Андар оянд андар у зору хажел.3
Тошлару кофир жамоат – тошкўнгил,
Унга дуч келганда бўлгайлар хижил.4
Тоғ қаттиқ тош жисмларидан иборат. Кўнгил ҳам баъзан шу жисмлардек қаттиқ бўлиши мумкин. Мутасуввуф олимлар бу ҳолатга “қалбнинг қотиши” ёки “қалб қорайиши” деб таъриф берганлар. Қуйидаги оятларда ҳам қалбнинг қотиши мумкинлигига ишора берилган: “Бизнинг баломиз уларга етганда, тазарруъ қилсалар эди! Лекин қалблари қаттиқ бўлди ва шайтон уларга қилаётган ишларини зийнатлаб кўрсатди” (Анъом, 43); (Бақара, 74; Моида, 13; Зумар, 22; Ҳадид, 16)5
______________________
1. Magmatism_uz: http://ansatte.uit.no/
2. www.quran.uz/ (http://www.quran.uz/)
3. R. A. Nicholson: Mowlavi (Jalaluddin Rumi) The Mathnavi. Hermes pub., 2003, p.: 64.
4. Мавлоно Жалолиддин Румий Маснавийи маънавий. Жамол Камол таржимаси, Т.:Фан, 2005 й., 1-китоб, 133-б.
5. www.quran.uz/ (http://www.quran.uz/)
Тасаввуф китобларида қалб ва унинг қорайиши тўғрисида батафсил маълумотлар келтирилган. Кўнгил итоатсизлик ва нафсга берилиш оқибатида қораяр экан, у виждон амрига бўйсунмай қўяди. Ва қалб, тошдек қотади. Юқоридаги байтда осийлар юраги тошга ўхшатилмоқда. Зеро, тошнинг ичи қаттиқ бўлганидек, кофирнинг ҳам сурати ва сийрати тошга ўхшайди. Улар эшитмаслар ҳам, кўрмаслар ҳам. Осийга юзма-юз бўлган кишининг кўнгли доим хижил бўлади. Чунки улардан маънили гап чиқмайди. Қалбларида эса касаллик бордир. Бу касаллик – ғурур, ўзига бино қўйиш, ҳақиқатни тан олмаслик, дунёга ҳирс қўйиш, тажовузкорлик, ҳасад кабилардан иборат.
Тоғ устидаги қорларнинг эриши натижасида, ёки ундаги шаршараларнинг оқиши натижасида тошлар ювилиб, ялтираб туради. Ва тоғнинг чиройини янада очади. Худди шундай, инсон чеккан риёзатлари, эзгу амаллари натижасида унинг қалби покланади. Янада тиниқлашиб, сайқал топади. Фақат у кўнгилни поклаш йўлларини билмоғи ва унга интилмоғи керак. Шунда қалб илоҳий нурга тўлади; инсонни камолотга етаклайди.
Тоғдан вулқонлар отилиш хавфи бўлганидек, қалбда исёнлар яшириндир. Вақти келиб улар вулқондай отилиши мумкин. Яратган ҳамма нарсада меъёрни белгилади. Жумладан, инсоннинг нафси ҳам, ақли ҳам чекли. У тоқатидан ортиғини кўтаришга қодир эмас. Бу ҳам инсонга хос ожизликдир.
Мо чу ноему наво дар мо зи туст,
Мо чу кўҳему садо дар мо зи туст.1
Биз агар наймиз, наво сендин келур,
Биз агар тоғмиз, садо сендин келур.2
________________
1. R. A. Nicholson: Mowlavi (Jalaluddin Rumi) The Mathnavi. Hermes pub., 2003, p.:30.
Мавлоно Жалолиддин Румий Маснавийи маънавий. Жамол Камол таржимаси,Т.: Фан, 2005 й., 1-китоб, 67-б.
Тоғ акс-садо қайтаради. У ўзича овоз чиқаришга қодир эмас. Тоғни гапиртирган инсон ёки бошқа омиллардир. Демак, “Афъолий фано”га етган солик Ҳақ қудрати қошида ўзининг “мен”ини буткул унутади. Энди, унинг амаллари, феъли ўзиники эмас, барчаси илоҳиётдан бўлади. Қалбидаги нидолар ҳам, хатти-ҳаракати, одобли сўзлари ҳам руҳоният орқали юзага келади. “Сулук сари энди қадам ташлаган солик ҳали шахсияти, анонияти, тақлид ва яна кўплаб нописанд хулққа эга бўлиши мумкин. Бироқ пир ҳиммати ва ҳидояти билан шахсияти йўқ бўлади. Хоҳ ички – ботиний ҳолдан, хоҳ ташқи – зоҳирий томондан неки зоҳир бўлса, бу пир ижодидир ва унга қайтади, зеро ундан бошлангандир”.1
Олимлар томонидан тоғ жинси метаморфизмга учраши аниқланди. Литосфера плиталарининг ҳаракати ер қобиғининг доимо ўзгариб туришини таъминлайди. Геологик вазиятга қараб тоғ жинслар нураш жараёнларига дучор бўлиши, эриши ёки кристалланиш ва диагнез натижасида янгидан ҳосил бўлиши мумкин экан. 2
“Қалб” сўзи ҳам арабчада (“тақаллабун” ) “ўзгариш”, “тез ўзгарувчан”, “турғун эмас”, “иккиланиш”3 каби маъноларни англатади. Демак, кўнгил – ўзгарувчан. У иқлимга қараб мослашади. Ушбу оятлар фикримиз далилидир: “Худди аввал иймон келтирмаганларидек, қалблари ва кўзларини буриб қўярмиз ва туғёнларида довдираган ҳолларида тек қўярмиз” (Анъом, 110).4
“Агар икковингиз Аллоҳга тавба қилсангиз, батаҳқиқ, қалбларингиз (ҳаққа) моил бўлур. Агар унга қарши чиқсангиз, бас, албатта, Аллоҳ унинг ёрдамчисидир ва Жаброил ҳам, солиҳ мўминлар ҳам. Ундан сўнг фаришталар ҳам унга суянчиқдир” (Таҳрим, 4).5
_____________________________
1. А. Маҳкам: Жалолиддин Румий Маънавий маснавий. Т.: Янги аср, 2007й., 1-жилд 2-китоб, 157-б.
2. Magmatism_uz: http://ansatte.uit.no/
3. О.Носиров ва б. Ан-Наъийм (арабча-ўзбекча луғат). Т.: А.Қод., 2003 й., 680-б.
4. www.quran.uz/ (http://www.quran.uz/)
5. Ўша манба.
“Эй Роббимиз, бизни ҳидоят қилганингдан сўнг қалбларимизни оғдирмагин ва бизга Ўз ҳузурингдан раҳмат ато қилгин. Албатта Сенинг Ўзинг кўплаб ато қилувчисан” (Оли Имрон, 8).1
“Мусо ўз қавмига: «Эй қавмим, Аллоҳнинг Расули эканимни билиб туриб, яна нима учун менга озор берасиз», деганини эсла. Улар (ҳақдан) бурилган эдилар Аллоҳ уларнинг қалбини буриб қўйди. Аллоҳ фосиқ қавмларни ҳидоят қилмас” (Саф, 5).2
Қум ва гил, бу – бўшак чўкмалар, қумтош ва сланец эса чўкинди тоғ жинсларидир. Бўшак чўкмаларнинг қаттиқ тоғ жинсига айланиши диагнез дейилади. Тоғ жинсларидаги бўш жойлар ғовакдорлик дейилади. Тоғларда ғорлар, ғовакдор манзиллар бор. Қачонлардир у ерда ҳайвонлар яшаган, инсонлар маскан тутган ёки хазиналар кўмилган бўлиши мумкин. Ҳозирда олимларнинг илмий изланишлари натижасида ғорлардан қадимга даврга мансуб буюмлар, тош қуроллар топилмоқда. Бу ҳам ғорларнинг сир-синоатларга бой манзил эканлигидан далолат. Қалб мисоли ғоваклар каби десак, унда ҳам инсоннинг ўзига хос сир-асрори яшириндир: “Ва, албатта, Роббинг уларнинг диллари беркитган нарсани ҳам, ошкор қилган нарсани ҳам билур” (Намл, 74)3
Ғор қандайдир бўшлиқ ёки пана жой. У ерга одамлар хавфдан қочиб беркинишган, одатда.“Қачонки йигитлар каҳфдан жой олганларида: «Эй Роббимиз, бизга Ўз ҳузурингдан раҳмат бергин ва ишимизни ўзинг тўғрилагин», дедилар”. (Каҳф, 10)4Демак, ғорлар аввало пана вазифасини ўтаган. Тоғда қадимий ғорлар борки, у ерни жонзотлар, одамлар маскан тутган. Кўнгил масканидан эса сирлар, розлар ўрин олган.
______________________
1. www.quran.uz/ (http://www.quran.uz/)
2. Ўша манба.
3. Ўша манба.
4. Ўша манба.
Вар бигирйем абри пур раззоқи вай ойем,
Вар хандийем он замон барқ вай ойем.1
Йиғласак, биз чун булутлар тоғимиз,
Гар кулар бўлсак, анинг чақмоғимиз.2
Тоғлар юксаклигидан булутларга яқинроқ туради. Кўнгил ҳам ўз навбатида шубҳа-гумонлардан, хаёллардан холи эмас. Кўнгил покланишга уринган сари, иблис одамни бу йўлдан қайтаришга уринади. Ва кўнгилни шубҳа-гумонлар, васвасалар билан ўрай бошлайди. “Албатта фақат Аллоҳга ва охират кунига ишонмайдиганлар ва қалблари шубҳага тўлганларгина сендан изн сўрарлар. Бас, улар шубҳаларида иккиланаверадилар”(Тавба, 45).3
Тоғлар чўкиши, эриши мумкин. Кўнгил ҳам Аллоҳнинг иродаси билан юмшаши мумкин. Бирон нарсада қайсарлик қилиб турганида Аллоҳнинг изни билан дарҳол қалбида меҳр уйғониб кетади. Яъни тошдек қотиб турган қалб Яратганнинг иродаси билан эрийди.
Тоғ ер юзининг кўрки, гўзал манзараси ҳамдир. Қалб эса инсоннинг кўрки ва унинг юзидир. Чунки қалбдаги юзда ифода этади. Агар инсон чиройли кўринишни истаса, аввало қалбини поклаши керак бўлади. Чунки тоза ва саришта қалбдан Аллоҳнинг илму ҳикмати ўрин олгандир. Қалбдаги илоҳий нур эса кишининг юзида акс этади. Дунёни гўзаллаштиришни инсон дастлаб кўнгилдан бошлаши керак экан. Шундагина бу оламнинг ранг-баранглигини кўз кўра олади, юрак ҳис қила олади.
__________________________
1. R. A. Nicholson: Mowlavi (Jalaluddin Rumi) The Mathnavi. Hermes pub., 2003, p.:50.
2. Мавлоно Жалолиддин Румий Маснавийи маънавий. Ж.Камол таржимаси, Т.: Фан, 2005 й., 1-китоб,145-б.
3. www.quran.uz/ (http://www.quran.uz/)
Izoh: Ushbu qarashlar tasdiqlanib, filolog va o'zbek Rumiyshunos olimlar ko'rigidan o'tgan ilmiy dissertatsiyadan olib qo'yilyapti.
(c)
Yuqorida qalb haqida fikr ketgani bois shu yerda bir narsani yozib qoldirmoqchiman....Darhaqiqat, inson topganini hech qachon yoqotishni isytamasa, ayni holatda qalbini pok tutdimi shuni asrab-avaylab qolishni istasa, oyatu-karimalarda keltirilishicha, inson nopok qalblardan, uning qalbiga ozor bergan insonlardan yiroqda yursa, shunda ularning ta'siridan, ozorlaridan o'zini asrab qolgan bo'lar ekan...ta'nadagi bir parcha go'sht ozor cheksa butun vujud ozor chekadi, u qalbdir deyilgani ham bejiz emas...Mag'rur qalbni pok saqlash-insonning bu dunoyodagi eng katta oliy vazifasi deb bilaman....O'zini qalbini asragan odam- birovning ham qalbiga ozor yetqazishdan qo'rqib turadi...O'zini qalbiga bee'tibor bo'lgan inson, birovning ham qalbi bilan ishi bo'lmaydigan johillar toifasidan bo'lib qolganini sezmay qolishi-fojea, jaholat deb bilaman..Afsus va nadomlatlar bo'lsin, hozirig kunda judayam yaqqol bu narsa ko'zga tashlanadi...birovning qalbi birov uchun begonadek, vaholanki unutmasliklari kerak, har bir qalbning uyida Xudo yashaydi. Qalbni buzmoq-Xudoning uyini vayron qilgani bilan teng. Shuni odamlar bilganlarida, balki dilozorlik yoqolgan bo'lar edi Yer yuzidan...Aslida esa, u kabi insonlardan yiroq yurish eng to'g'ri yo'ldir. Yaratgan hamisha yaxshi insonlarga duch qilsin, yaxshi bilan yurgan unga ergashgan odam kamol topadi, baxt topadi, omadi chopadi...
Menda bitta savol bor edi, bundan 2 yil oldin Rumiynig Masnaviysini sotib olgan edim, ammo Jamol Kamol ustozimiz, 6 tomini ham tarjima qilganlar...shu 6 ta tomi ham nashrdan chiqqanmi?
Adashmasam bundan 3 kun oldin Rumiy Hazratlarining hikmatlarini quyidagisini o"qidim:
Buxl zanjiring qo'ling, bo'yningdan ol,
Charx aro baxting senga ochgay visol.
Buxl- baxilik degani
Shunda oyati karima yodimga tushdi. Qobil va Hobil bir qizni deb talashib qoladilar. Xudo yo"liga qurbonlik qilishni Odam a.s o'g'illariga buyuradilar hamda kimning qurbonligi Xudo yo'lida qabul qilinsa, o'shanga qizni nikohlab berishlarini aytadilar. Qobil o'z kasbi dexqonchilikdan eng sifatsiz bemazasini qurbonlik qilsa, Hobil esa chorvasidan eng yaxshisni tanlab, qurbonlik qiladi. Shunda Hobilning qurbonligi qabul qilinadi.
Demqochimanki, baxillik insonni (baxtni keng ma'noda tushunsak) baxtini bog'laydi. Insoning qo'li nafaqat hamisha hayrda bo'lishi kerak, balki hayir qilganda, sadaqaga eng yaxshi ko'rgan narsasini, eng sifatli narsani hayr qilishi kerak. Bu bilan u komilligini ko'rsatadi. Xudoga ham shunaqalar manzur ekan.
Bevafolik itga-nomusdir
***
Sen balandlarga ko'zingni tik mudom.
***
Etma badnom bandai Ollohni
***
Etma bovar ul necha ont ichsa ham
bilmagay ontu, qasamni muttaham.
***
Haddidin oshganga loyiqdir jazo
***
Sen yo'qotsan gar biron-bir narsani,
Bir halokatdan xalos etmish sani.
***
Ta'nalarga zarra parvo etmagum.
***
Noumidlar topmagay jonlarga nur.
***
Jahlu, nafsni sindurur er ilm ila.
***
Husni dil ehson ila paydo bo'lur.
***
Anglamoqqa hamma ham qodir emas.
***
Kunni zoe etma, pashsha o'ldurub.
***
Mehri poklarni aziz tut erta kech,
Mehri yo'qlarga ko'ngul berma hech.
Jaloliddin Rumiy
Shokirbek
06.12.2011, 16:05
Мавлононинг "Маснавий"ларининг тўлиқ
асли ва таржималарининг электрон вариантларини қаердан топиш мумкин?
Олдиндан раҳмат.
Мавлононинг "Маснавий"ларининг тўлиқ
асли ва таржималарининг электрон вариантларини қаердан топиш мумкин?
Олдиндан раҳмат.
Assalomu alaykum, rahmat Mavlonoga e'tibor uchun xursand bo'ldim Rumiy bobomizning muxlislari ko'pligidan..
Ilgari googledan izlab inglizcha variantini topgandim lekin sayt linki hozir aniq esimda yo'q. Mevlana Rumi deb izlasangiz topasiz. Agar inglizcha tarjimasi kerak bulsa download Mathnavi deb izlang by R. Nicholsonni tanlang. Men Jamol Kamol ustoz foydalangan Nicholson nusxasidan (forsiy) foydalangan edim. O'zbekcha elektronini ziyouz.com kutubxonasida ko'rganday bo'luvdim adashmasam Asqar Mahkam sharhli tarjimasini.
Menda bitta savol bor edi, bundan 2 yil oldin Rumiynig Masnaviysini sotib olgan edim, ammo Jamol Kamol ustozimiz, 6 tomini ham tarjima qilganlar...shu 6 ta tomi ham nashrdan chiqqanmi?
Assalomu alaykum, 6 tom 1 ta kitob holida albatta nashrdan chiqqan.
albatros
24.01.2012, 12:40
Menda bitta savol bor edi, bundan 2 yil oldin Rumiynig Masnaviysini sotib olgan edim, ammo Jamol Kamol ustozimiz, 6 tomini ham tarjima qilganlar...shu 6 ta tomi ham nashrdan chiqqanmi?
Kuni kecha kitob do'konlarini aylanib yurib, aynan JAloloddin Rumiy ijodlariga nazar tashlab yurgandim, siz aytgan "Masnaviy"lar yozilgan kitobni ko'rdim. Jamol Kamol tarjimasi bilan yozilgan ushbu masnaviylar yaxlit bitta katta kitob bo'lib nashrdan chiqqan va unda har bir masnaviylar juda ham mahorat va tushunarli tarzda tarjima qilingan ekan. O'zim esa Jaloddin Rumiy masnaviylarini rivoyatlar ila sharhlar shaklda yozilgan kitobchasidan oldim. Tez kunlarda ushbu mavzuda aynan o'sha kitobda yozilgan masnaviy va rivoyatlarni qo'yib borishga harakat qilaman.
albatros
26.01.2012, 12:44
Majnunning Laylisi *
Bir podshoh Majnunning dali-devona, ovvora-yu sarson bo'lib cho'llarda yurishining sababi bilan qiziqdi. Laylini topib huzuriga olib kelishlarini buyurdi. Podshoh Laylini ko'rib dong qotdi. Sababi qarshisidagi qop-qora, oddiygina bir qiz edi. Podshoh so'radi:
- Majnunni shu kuylarga solgan Layli senmisan hali? Ajab, senda favqulodda bir go'zallik yo'qku! Oddiy ayollardan hech bir farqing ko'rinmayapti. MAjnun sening nimangga oshiqu beqaror bo'ldiykin?
Layli hech taraddudlanmay javob berdi:
- Podshohim, jim bo'ling. Chunki siz Majnun emassiz. Mendagi go'zallikni ko'ra olishingiz uchun sizda Majnunning ko'zlari bo'lishi va menga uning nazari ila boqmog'ingiz lozim.
Podshoh bu haqli so'zlarga javoban hech nima deya olmadi, jimib qoldi. ("Masnaviy" , 1 - jild, 407 - bayt)
* * *
Mavlono Jaloliddnin Rumiy hikoyani eslatib, bir nuqtaga diqqatni jalb qilmoqchi. Majnunning Aqli hushini boshidan olgan Laylining tashqi go'zalligi boshqalardan ustun emas edi. Undagi ichkigo'zallikni ko'rgani uchun Qays Majnun bo'lgan edi. Bu xil go'zallik oddiy ko'zga ko'rinavermaydi. Uni faqat Majnunning ko'zi bilan ko'ra olish mumkin. Podshoh Layliga Majnunning ko'zi bilan qaramagani uchun ham undagi ichki go'zallikni ko'ra olmadi.
Shubhasiz, tashqi go'zallik ham Allohning bir lutfidir, u ham qadrli. Ammo tashqi go'zallikning o'zi yetarli emas, vaqt o'tib eskiradi, yo'qoladi. Asl qiymatli bo'lgani ichki go'zallik va ma'naviy kamollikdir. Bir hadisda shunday marhamat qilinadi: "Alloh sizlarning suratlaringizga, ya'ni tashqi ko'rinishlaringizga emas, faqat qalblaringizga qaraydi".
Bundan tashqari, tashqi go'zallik va moddiy unsurlar shartlidir. Birovga yoqqan narsa boshqa birovga xush kelmasligi mumkin. Bugun yaxshi ko'rib turgan kishingizdan ertaga zerikishingiz mumkin. Bularning hammasini yengadigan kuch esa sevgidir. Ha, sevgi eng kuchli tuyg'udir. Sevganingizning har jihati sizga xush yoqadi. Me'yoriy o'lchovlarga ko'ra xunuk hisoblangan bir kimsa sevganning nazarida eng go'zal, eng suyuklidir. Oshiqning ko'zi butun ayb-nuqsonlarni ko'rmaydi.
Ishqning barchasi maqtovga loyiq, chunki ko'ngil tomon eshiklar ochadi. Bu eshiklar insonni o'zgalar olamiga olib borsa, ilohiy huzurga yetkazsa, juda yaxshi. Chunonchi, bizning madaniyatimizda majzub (ilohiy ishq tufayli o'zgacha ma'naviy hol kasb etgan) va majnunlarga hamisha hurmat-ehtirom ko'rsatilgan.
Hikoyamizdagi podshoh Majnunni nega tushunmaganining javobini yana Mavlononing bir so'zidan topamiz. "Oshiqiy chist? - Oshiqlik nima?" savoliga javobni o'zi beradi: "Men bo'l va bil!"
Yana deydiki: "Ishq da'voga, jafo tortmoq esa guvohga o'xshaydi. Guvohing bo'lmasa, da'voda yutib chiqolmaysan-ku!"
*- A.Tilavovning " Jaloliddin Rumiy. Masnaviy hikoyalaridan darslar(40 hikoyaga 40 sharh)" kitobidan olindi.
albatros
12.02.2012, 23:54
E'tiboringizga Mavlono Jaloliddin Ro'miyning mashhuru manzur "Masnaviyi ma'naviy"dagi saylangan baytlari tarjimasi va ularga yozilgan sharhlarni havola etaman. Baytlar tarjimasi O'zbekiston Xalq shoiri Jamol Kamolga, sharhlar esa shoir, yozuvchi va adabiyotshunos Xayrulla Qosimga tegishli.
Kim yiroq tushsa, yo’qotsa aslini
Boz izlar ro’zg’orini vaslini.
Har bir inson o’zligidan yiroqlashgan sari qo’msash, o’rtanish hissi ortib boradi. Ilk makonu maskaniga yetishish, qaytish tadorigida chora izlaydi.
* * *
Ko’zga dengizni qo’y, ne bo’lg’osi?
Bir kuningga yetkudek suv bo’lg’usi.
Sen dengiz suvini bir ko’zaga joylamoqchimisan?Insof sohilida nafs tug’yonidan halok bo’lma.Aql bovar qilmas darajada haddingni unutma. Ehriyojingga yarasha bir kunlik nasiba senga kifoya. Zero, ididishingga shuncha suv sig’adi, xolos. Butun bir ummonni zabt qilish orzusidan kech. Ochko’zlikdan ko’zang nam ham bo’lmaydi. Sabrli bo’l, hirsdan qutulasan.
* * *
Kimki bo’lgay hamzabonidan judo,
Bezabondir, garchi unda yuz navo.
O’z millatdoshidan, bir-birini anglay oladigan suhbatdoshidan judo bo’lgan kishi garchan yuz nag’mani qoyil ado etsa-da, bezabodnir.
* * *
Kimda yo’qdir ishqqa bir parvo agar,
Ul qanotsiz qush erur, bebolu par.
Qalbingga ishq shavqi paydo bo’lmaguncha oshiqlik ,maqomini topmaysan. Qalbi ishqdan xoli inson parqanotsiz qushdan farqi yo’q.
* * *
Oyinang border, nechun g’ammoz yo’q?
Anda zang bo’lsa, ruhi mumtoz yo’q.
Ishq o’zining botini hammaga oshkor bo’lishini xohlaydi, ammo oyna o’zida aks etgan shaklni ko’rsatsa-da, yuzida zang, g’ubor borligidan bekamu ko’st ko’rsatishdan ojiz.
* * *
Ko’za bor ekanda suv yo’q erdi, bas,
Suv topildi – ko’zaga yetdi shikast.
Ko’za boshligida suv topilmadi. Endi suvga yetishilganda esa ko’zaga shikast yetdi. Dunyoning ishlari ostin-ustundir. Biri kam. Eshigi bor edi-yu jabduq kam edi. Jabduqqa yetishganda esa, hayhot, eshakni bo’ri yedi.
albatros
13.02.2012, 00:27
Robbimizdan barchaistarmiz adab,
Beadad ko’rmas jahonda lutfi Rab.
Allohga yetishishning go’zal yo’li adabdir. Adab har bir talab va harakatda namoyon bo’luvchi ma’naviy bir mezondir. MAna shu ezgu tuyg’udan benasib kishilar – beadablar esa Rabbimizning marhamatiga yetisha olmaydi. Beadablarning kasofati yaxshilarga ham o’z soyasini tushiradi. Shukur doirasidan chiqib, kufr ostonasiga o’tarlar. Gussohlik – ularning quroli.
Hadisi sharifda eslatilibdiki, limning boshi adabdir. Ilmning barchasi muyassar bo’lsayu, adab moyasi tang bo’lsa – shaytoniy maqomdir. Zero, shaytoni lain Allohning amriga sarkashlik qilgan ilk beadab – takabburdir.
* * *
Sufradin non yeb, anga aytmay shukr,
Ayblasang uy sohibin, bo’lgay kufr.
Seni mehmon qilib siylaganga rahmat demasang, kufr qilgan bo’lasan. Muso va ISo alayhissalomning och qolgan qavmlariga Alloh ilohiy ne’mat – dasturxon yubordi. Ammo ular shukr qiluvchilardan bo’lmay, talabi nafsda qattiq turdilar. Oqibat ikki dunyo uqubatlariga girifdor bo’ldilar.
* * *
Ko’k tutilsa ko’kda, gustohlik sabab,
Ko’kdan haydaldi Azozil beadab.
Osmonda kum tutilsa, bilgilki, bandalarning gustohligi sababdir. Hamma farishtalar Alloh hukmiga rozi holda Odam alayhissalomga sajda ado etdilar. Bosh farishta maqomidagi Azozil gustohlik poyasida turib, ilk odamning muborak jismiga tupurib yubordi. Oqibat jannatdan quvildi. Ya’ni, mardud bo’ldi. To qiyomat tavqi lan’at bo’yniga chambar bo’ldi.
* * *
Oftob ermish dalili oftob,
Kel, dalil istar esang, ko’rgil shut ob.
Sen oftobning qiyosiga dalil izlama, o’ziga boq. Tirik mavjudod, bu olam o’sish – taraqqiyotda ekan, unga Quyosh vositasida komillik baxsh etuvchi Murabbiyni anglamaslik nodonlikdir.
* * *
Ul quyoshkim, bizga ko’kdin nur tarar,
Gar yaqinlashsa, jahonni yondirar.
Olam ijodkorining san’atiga taslim va iqror bo’ldiki, Quyoshni na Yerdan uzoq, na Yerga yaqin yaratdi. Shunday bir ilohiy masofa, yo’l va izn berilganki, biz uning har kunlik harakatidan nuriga olamaro g’arq bo’lamiz. Nauzanbillah, uning Yerga yaqinlashishi simob qilib yuborishi yoxud uzoqlashsa, dunyoni muzlik zulumoti qoplashi muqarrar.
albatros
13.02.2012, 00:57
Gar tikan botsa oyoqqa begumon,
Tizzaga olgung oyoqni shul zamon.
Oyog’ingga arzimagan zirapcha kirsa, sabr-qaroring ixtiyoringdan ketadi. Turli yo’l bilan bo’lsa-da, undan xolos bo’lish tadorigida o’zingni har tomonga urasan. Endi ana shu tikan dilga sanchilganda qanchalik iztirob – alam yetkazishini tasavvuringga sig’dira olasanmi? Mashoyixlar: “Dilozor – Alloh dushmani” demishlar. “Bir musulmonning dilini nohaq og’ritish muazzam Ka’bani vayron qilish, Mushabni olovga otish bilan teng qabohatdir”, deyilgan naql ham mavjud.
* * *
Mustafo deydiki, kim sir tutgusi,
Sir nihon aylab, murodga yetgusi.
Rasululloh(s.a.v.) marhamat qiladilarki, kim boshqalar aybini, sirini yashirsa, Alloh jalla jaloluh uning barcha ayb-gunohini oxiratda pinhon qiladi. Bu inoyat bahosi cheksiz. Hikmati chuqur. E’tibor bering. Ekin urug’lari tuproq aro pinhon bo’lgani uchun oqibat ko’zni quvontiruvchi sabza-rayhonga aylanadi. Agar yer ostidagi konlar ko’zga oshkor ko’rinuvchi bo’lganida edi, xaloyiq to’zonini chiqarib, nom nishon qo’ymas edi.
* * *
Va’dani ahli karam – naqdi safo,
Noahllar va’dasi – ranju balo.
Iymonli kishilar biro ehtiyoj – yumush yuzasidan va’da bersalar, xotirjam bo’l. Ular o’z so’zlarida sobitdirlar. Uzrsiz holatda va’daga vafo qilmaslik kazzoblik, munofiqlikdir. Ulardan ko’nglingni uzmasang, bemurod xarob bo’lasan.
* * *
Talpinursan davlatu izzat sari,
Senga Azroyil degaykim, kel beri.
Nafs qo’lida orzu havaslaring havo qilib mansab, boylikka intilasan, joningni qiynab bu yo’lda ne mashaqqat kelsa-da, qaytmaysan. Sen ularga endi muyassar bo’lay deganingda nogoh ajal farishtasi o’ziga chorlaydi. Umringni yelga sovurganingni anglaganing bilan endi judayam kech. Mol-dunyo seni ranju balolardan qutqara olmaydi. Ular muvaqqatdir, muqum emas.
* * *
O’z pati tovusga dushmandir, qarang,
Chunki ul patning jilosi turfa rang.
Tovus patlarining beqiyos go’zalligi o’z boshiga musubat yetkazadi. Uni ko’rgan har kim chiroyliligiga tasanno, san’atkoriga sano aytishdan ko’ra patidan bir dona bo’lsada, yulib olish qasdida bo’ladi. Me’yoridan ortiq boylik ham o’z sohibiga shunday ranju azob, o’nglab bo’lmas tashvishlar keltiradi. Bunday xonadonlarga osuda-xotirjamlik begona.
albatros
13.02.2012, 01:23
Garchi devor soya solgaydir daroz,
Qaytadir soya o’shal devorga boz.
Devorning uzun soyasini ko’rib hayron bo’lma. Sen soyani paydo qilayotgan Quyoshni ko’r. Kun o’tgach, soya asliga singib yo’q bo’ladi. Uning kunduzgi holatiga razm solsang, yuz bor uzayib qisqaradi. Bu dunyodagi hayotning sarmoyasini soyaga qiyos qil.
* * *
Kimki to’ksa bir musulmon qonini,
Kofir o’lgum, tilga olsam nomini.
Musulmonlik – ikki dunyo sharafi. Uning muhofaza qilmoq, sha’nu maqomini tarbiyat qilmoq o’n hissa sharafdan ortiqdir. Uning to’kilgan qoni maqtulni babbaxt qiladi, hayotini ikki olamda past uxor aylaydi.
* * *
Larza solgay Arshga ham madhi shaqiy,
Badgumon bo’lgay bu so’zdin muttaqiy.
Kim asli yomonni o’z manfaati nuqtai nazaridan yoki qo’rquv va majburiyat ostida maqtasa, gunohi azimga botadi. Har qanday taqvodor, iymonli kishi ham madhiyaboz ta’sirida badgumon bo’lishi mumkin. Vaholanki, zolim va badxohlar sha’ni ulug’lansa, Allohning Arshi ham larzaga tushadi.
* * *
Sen azizlarni o’zingdek bilmagil,
Garchi o’xshashdir yozuvda “she’r”u “shir”.
Ba’zi insonlar kibrga berilib, o’zlarini ulug’larga tenglab yuboradilar. Yo’q, aslida haqiqat ular o’ylagancha jo’n emas. Garchand “sher” va “shir” so’zlariyozuvda deyarli bir xil aks etsada, sher-arslon, shir-sutdir. Zukkolik va adab sohiblari buni juda yaxshi farqlay oladilar. Farqiga yeta olmaganlar esa gumrohlikda Haq haqini idrok etolmasdi.
* * *
Ikki ohu bir giyoh yer, sarhisob:
Bittasidan go’ng, biridin mushki nob.
Ikki kiyik bir o’tloqda, bir xil sharoit va imkoniyatda yashasa ham, hammasi mushki anbanbar beravermaydi. Qamish bilan shakarqamishning tirikchiligida emas, xosiyatida farqi bor. Birining ichi naydek bo’m-bo’sh, g’ovak, ikkinchisi esa qand ashyosi – shiraga to’la. Binobarin, hamma ari ham bol beravermaydi.
albatros
13.02.2012, 12:24
Ikki suv suratda bir xil, bir jihat,
Bul shirindir, ul esa achchiq faqat.
Allohning qudratini, hassosligini tomosha qil: ashyolarga bir xil shakl, hatto bir xil rang berib, farq qoldirmabdi. Illo, sohibtamizlar chuchuk va sho'r suvni ajrata oladilar. Bu manzarada sehr ham, makr ham yo'q.
* * *
Gar munofiq bosh egib etsa namoz,
Hiyladir ul etgani, ermas niyoz.
Ko'pchilik bajarayotgan amalini chin mohiyatini anglamagan holda taqlidan shuru' qiladilar. Munofiq namozni el ko'ziga, malomatdan cho'chib, o'zgalarga taqlidan o'qiydilar. Uning bunday ibodatiga hech kim muhtoj bo'lmasada, o'zining hech kimdan kam emasligini ko'rsatish uchun toat qiladi, ehson qiladi, haj qiladi. Uning harakatlarida savob hosil qilish ilinji yo'q, o'zini ko'rsatish, faxr ustunroq. Taqlid masxara maqomida. Maymun odamga taqlidan bajargan amalida xayr yo'q. Ammo istehzo, tanbeh va achchiq kinoya mavjud. Ular munofiqdirlar. Munofiqning sifati kofirnikidan og'ir. Zero, Alloh tavfiq bersa, kofir iymon keltiradi, munofiq esa o'z holida do'zax qadar yetar.
* * *
Asl tillodirmu yoki soxta kor?
Bo'lmagay ul bemahak hech oshkor.
Tilloning sof modda ekani kimyoviy mahak toshi yordamida aniqlanadi. Ey inson, Alloh har bir inson qalbiga bir mahak tosh qo'yganki, uning ko'magida rost va yolg'onni, sof va soxtani ajrata bilgil. G'ofil bo'lma, haqni botilga almashtirib qo'ymaki, ziyon ko'rguvchilardan bo'lib qolasan.
* * *
Mingta luqma ichra bir cho'p tushsa gar,
Odamiy ul cho'pni darhol his etar.
Inson qalbiy his orqali juda ko'p hodisalar boisini anglab yetadi. Ming turli taom ichidagi cho'pni ko'rmasdan og'ziga solsa ham, sezadi, olib tashlaydi. Ana shu sezgilar ham senga omonat-ne'mat qilib berilgan. Bu ne'mat tufayli sen so'g'-salomat, muhofazada ekaningni hamisha yodingda tutib, haqqini bexiyonat, beriyo ado qil.
* * *
Ovchi chorlar qushchani hushtak chalib,
Qushcha ham kelgay bu sasga aldanib.
Mavlono mana shunday jo'n tamsillar orqali kishini kuchli mubohasaga, mulohazaga chorlaydilar. Har guruhning o'z odami, rahbari, ishqibozi bor. Chunonchi, ovchining o'y-xayoli o'ljada. Uni zabt etish uchun barcha chora-nayranglarni ishga solishdan qaytmaydi. Zero, uning hushtagiga aldangan sho'rlik qush tuzoqqa ilinadi. U qushga o'xshatib hushtak chala olgani uchun murodiga muyassar bo'ladi. Endi o'zgalarning gap so'zlarini o'zlashtirrib olib, xonish qilayotganlar, xaridor izlaganlarga nima deysiz? Hiyla g'oliblik keltirsa-da, nomardlikdir. Mard hamisha mardonadir. Ha, ustamonlarning fe'l atvorini, ich-tashini hushyor bo'lib kuzatsang, arslon terisini yopinib olgan tulkilarni ko'ra olasan.
albatros
13.02.2012, 12:52
Qahru shahvat kimsani aylar g'ilay,
Ko'p yomon yo'llarga boshlagay.
Qahr kelganda aql qochadi, demishlar mashoyixlar. ha, bu isyonda omonlik, diyonat parchalanib ketadi. Asliyat gumonda, haqiqat sarob pardasida mavh bo'ladi. Bu basirat adl qaror topmog'iga chin xalaqit beradi. HAmma zalolatda qoladi. Qahru shavhat ustida turgan kishi-rishvat egan qozining aynan o'zi. Poraxo'rning davogarlarning ham, javobgarning ham, zolimning ham, mazlumning ham arzi qiziqtirmaydi. Hukm pora berganga yon bosadi.
* * *
Tinglagil, axbori ul sadri sudur:
La solata samma illa bil huzur.
Namozni ko'ngil huzuri bilan ado eetish uchun o'sha ko'ngil xotirjam bo'lmog'i kerak. Zero, avval omborni kalamushdan xoli qilib, so'ng donni qo'y. Hadi zarofati buldurki, tavakkalni yolg'iz Allohga qil, ammo avval tuyangni tushovlab qo'y. Turli o'y-tashvishlar qurshovida ado etilgan ibodatimiz bir kun omborda dondan hech vaqo qolmaganiga o'xshash rang olmasin.
* * *
Gar hasad ko'nglingga solsa bir g'uluv,
Lan'ati Iblisning etgan kori bu.
Ko'nglingga paydo bo'lgan hasad g'avg'osi shaytonning senga yetkaza olgan ta'siridir. Chunki shayton Allohga qilgan shakkokligi uchun tavbasi qabul bo'lishiga ishonmay, jannatdan quvildi. Odamning jannatga Havvo bilan yurishi yuz chandon uni quturtirib, hasadini to'fon qildi. O'zi amrga shak keltirgan holda Odamu Havvoga ham taqiqlangan amalni bajartirishga muvaffaq bo'ldi. Oqibat ular ham jannatdan chiqarildilar. Shayton esa odam bolalarini haq yo'ldan toydirish, ig'vo, xusumat, urushlarga mubtalo qilish maqsadida to qiyomatgacha umr berishini Allohdan so'radi. Unga muhlat va izn berildi. Har qadamda uning qo'liga jamiki yomonliklarni mujassam etgan qabih qurol bor. A'uzu billahi minash-shaytonir-rojiym. Allohim! Shaytonning barcha yomonliklaridan Sening panohingga qochaman.
* * *
Gar kumushning rangi oqdir, lek shul dam
Qo'lga olsang, qo'l qoraygay, jamoa ham.
Sen kukushning oppoq yaltirashiga e'timod qilib, aldanib qolma. Uni qo'lingga olib tursang, barmoqlaringni qoraytiradi, kiyimingga ham dog' tushiradi. Zohirdagi ranglarga ko'p e'tibor berma. Yonayotgan o't cho'g'idan yuzing qizarsa ham, aft-angoringni qoraytirib yuborishidan, hatto kuydirib tashlashidan g'ofil qolma. Chaqmoqning chaqnashi hayratomuz tuyulsa ham, alhol, halokatli ekani yodingda tursin.
* * *
Oqibatni barcha ko'rsa, qil hisob,
Bo'lmas erdi zarra diniy ixtilof.
Insoonlarning qalbida ezgu e'tiqod bor: hammasi ham Yaratgandan umudvor holda ibodat qiladi. Ammo jaholat tufayli dindan ham imtiyozu imkoniyat izlab, turli ixtiloflarni maydonga chaqirishadi. ixtiloflar Alloh dushmanlarining nayrangidir. Ammo ular o'z hunarlarida naqadar ojiz ekanlarini idrok etishga qodir emaslar.
albatros
13.02.2012, 13:20
Amri Haq-la kelmaguncha navbahor,
Aylamas tuproq giyohni oshkor.
O'n sakkiz ming olamdagi yarlmish ins-jins, ashyolar Haq amridan tashqarida emas. Binobarin, bahorning kelishi hamma yoqda ko'klam bo'lishining belgisi emas. Alloh izni bilan o'likdan tirik, tirikdan o'lik zohir bo'ladi. Ya'ni, o'lik yerga sochilgan, to'kilgan giyohlarning o'lik urig'i qudrati ilohiyni tasdiq etganicha tuproqdan bosh ko'taradi.
* * *
Yer haloldir, bexiyonat har mahal,
Ekkaningni qaytarib bergay tugal.
Yer shu qadar tilsim va mo'jizalar mahzaniki, zamindan to oyga qadar inson qadami yetgan bizning kunlarimizda ham bu asror hikmatini hamma birday idrok etishdan ojiz. Yer biz uchun vatan va rizq, taraqqiyot, maishat, kamolot manbai qilib berilgan. Har narsa mavjudlikdan fanoga aytar, yerga qo'shilar. Uning halolligi, bexiyonatligi shunchaki sharhlash bilan asl mohiyatiga yetish mushkul. Samo-Arz so'zi Qur'oni karimda Hasan-Husandek yonma-yon keladi.
* * *
Nuqtalar kesgir po'latdek, ne iloj,
Gar sipar yo'q ersa senda, ortga qoch.
Sunday so'zlar borki, keskir po'latdan o'tadi. Sening layoqating shunga yarasha bo'lsa, maydonga tush. Ammo qo'lingdan kelmasa, ya'ni o'zingni himoya qilishga qalqoning bo'lmasa, yaxshisi, tek o'tir yoki ket. Chunki hech qaysi nodon olmos qarshisiga o'zini qalqonsiz urmaydi.
* * *
Har safar yong'oq chaqilsa, mag'iz bor,
Tan chopilsa, ruh qolgay beg'ubor.
Har qanday so'zning vazni, ta'suroti va kuchuni uning ma'nosini anglatadi. MA'noli so'z mag'izi to'la yong'oqdir.Ma'nosizlik puch mag'izdek gap. Yong'oqning chaqlishi zulmga o'xshasa-da, uning taqdiri shu. Aksincha mag'izni ko'rib bo'lmaydi. Yong'oqdan murod ham po'choq emas, mag'iz. Demak, ini chaqishda ozor emas, haqiqatga yetishish bor. Tana ham ruhimizning qobig'i. Tanaga halokat yetsada, ruh salomatdir, o'lmaydi. Tasavvur qilgilki, qilich qinda salomat va osudadir.
albatros
14.02.2012, 13:08
Mavji daryo boz daryoga ravon,
Qay tarafdan kelsa, ketgay ul tomon.
Lo'ndaginagina ma'nosi- har bir narsa qanday ashyodan tarkib topgan bo'lsa, oxir oqibat o'shanga aylanadi, qo'shiladi. Sohilda razm solsang, tinimsiz qirg'oqqa to'lqin uriladi va ortiga qaytadi.
Inson ham qazosi yetgach, ruhi almisoqdagi makoniga - malakut olamiga qaytadi, tuproqdan yaralgan jasad esa yana o'z javhariga yetishadi. O'zigina avvaliyu oxiri, daxlsiz mutlaqdir.
***
Nafsning makru riyosi bor chunon,
Yuz Fir'avn ga'rq bo'lgay begumon.
Nafs shu qadar xatarliki, uning istilosi iymonu e'tiqodni iskanjasiga oladi. Dunyodagi barcha urush-talashlar, arazu qasoslar, tajovuzlar, baxilliklar, o'g'irlik, fahishabozlikda nafs kirdikori havolanadi.
Halokat, falokat o'lchamlari cho'zilibketadi. Nafs g'ulg'ulasi shayton da'vatidan habis tarbuyat topadi.
***
Poklarga ta'na otgay gar kishi,
O'zini sharmanda etay qilmishi.
It daryoga tumshug'ini urgani bilan suvi bulg'anib qolmaydi. Tillani, gavharni balchiqqa otgan bilan, uni kukunga aylantirib ezgan bilan qimmati tushib ketmaydi. Jaholat bor ekan, malomat ham, halkat ham zuhur qiladi.Haq fosh etganda malomatkashlar omon qolmas. Tavbalari aybini oqlamas...
***
Kelsa boshingga musibat, tavba qil,
Kelgay ul Haq amri birlan, yaxshi bil.
Sen boshingga kelayotgan yaxshilikni yoki musubatni qabiul etib, shukr va sabr qiluvchilardan bo'lmasang, iymoning zaif ekanidan dalolatdir.
Alloh seni gunohlardan poklamoqchi, musubat yuborib O'zini senga eslatmoqchi, tavbalaringizni eshitib qabul qilmoqchi. Allohning bilganiga yetisholmasmiz. Bildirganidan u yog'iga izn yo'q.
albatros
14.02.2012, 13:25
Shukru ne'mat aylakim, qudrat bo'lur,
Etmasang, inkori ul na'mat bo'lur.
Sen chiroyli mehmon qilgan mezbonga tashakkur izhor qilganing holda o'sha nozu-ne'matlarni yaratgan va seni nasibador qilgan Razzoq ul-olamiynni unutishing naqadar qabohat va razolatdir. Uning ne'matlarini inkor qiluvchilar Iymon qal'asidan Tashqaridadirlar.
***
Bu jahon zindonu biz mahbus, xolos,
Tesh bu zindonni, o'zingni et xalos.
Aslida dunyo zindon va biz asr holatidamiz. Ammo Alloh hammaga kuch-quvvat, aql-idrok bergan. Hech narsani bu dunyodan tekinga olib ketolmaysan. Aqlingni ishlat, kuchingni ishga sol, ro'zg'or asboblarini harakatga keltirib, o'zingni ozod qil.
***
Suv agar doxil, ayanchdir kemaga,
Suv agar xorij, tayandir kemaga.
Har bir narsaning iki tomoni bor: kema ichida suv kira boshlashi xatarli, balki halokat. Ammo suvsiz aslo kemada harakat yo'q.Uning manzildan manzilga ishg'oloti suv boisdir.
***
Sen iymonni toza tutgil ham omon,
Bo'l amin kibru havodin har zamon.
Iymonningga zarb beruvchi omillardan ehtiyot bo'lKibru havo Azozilni Alloh dargohidan mardud etdi. Aslo kibrga berilma. Kibr kattalik, ya'ni kabirdir. Kabirni o'z zotiga yarashgan Parvardigori olamga xos sifatdir.
***
Sharh etarsan ul aziz Qur'onni, bas,
Sen o'zingni sharh qil, Qur'onnimas.
Ozgina ilmingni pesh qilib, Qur'oni karimni o'z holingcha sharhlashdan to'zta. Xato qarash va yanglish ma'no bilan tinglovchini ham, o'zingni ham xatarga solma.
albatros
16.02.2012, 09:57
Suv havo, otash va tuproq bandadir,
Gar o’likdir, Tangri birlan zindadir.
Sening nazdingda suv, havo, olov va tuproq o’lik jism. Ammo Alloh bu ashyolari bilan senu men yashab turgan dunyoni mukammal qilgan. Ulardan birining bo’lmasligi hayot asarini qoldirmaydi. Ilm-fan ham shu to’rt unsure jihatidan tarmoq olgan. O’lama, faqat jonzotlargina bandalik qiladi, deb, Alloh uchun har bir zarra tirik va hamd aytuvchi bandadir.
***
Yel agarda bilmasaydi Haqni haq,
Ul netib Od qavmini aylardi farq?
Avvalgi baytdagi fikrimizni davom attirsak, hatto yel(shamol) ham Allohning bandasi. Uning amri ila o’z haddilaridan o’tgan Od qavmini takabburligi sababli shamol bir xazon yanglig’ chirpirak qilib mahv etdi.
* * *
Soldi Haq amri-la dengiz guldiros,
Ahli Muso bo’ldi qibtiydan xalos.
Muso qavmini Fir’avn lashkarlari quvdi. Daryoga yetganda Haq amri bilan suv ikkiga bo’linib, Muso qavmi salomat narigi qirg’oqqa chiqib oldi. Izma-iz kelgan Fir’avn va qo’shinlari daryodan o’ta boshlaganda ilohiy amr-la suv tug’yonga kelib qo’shildi, kofirlar g’arq bo’ldi.
E’tibor bersang, olov ham ilohiy farmonga itoat qilib, Ibrohim payg’ambarni yondirmadi. Yer esa Haq azmi bilan bor molu dunyosi bilan sarkash Qorunni yutdi. Loydan yasalgan qush Iso qo’lidan sayrab ucharkan, tuproq ham, suv ham ilohiy Nizom hukmida edi. Dmakki, Suv, Havo, Olov, Tuproq o’lik emas, Yaratgan amriga hoziru nozir tirik bandadir.
* * *
O’g’zi berk ko’za ariqda cho’kmadi,
Bag’rida bodu havosi bor edi.
Ichida havo qamalgan ko’zaning suvda cho’masligi barchaga ayon. Ittifoqo, og’zi mahkam insonning ham boshi salomat. Og’izni til ochadi, boshni til yoradi bosh til bois tanidan judo bo’ladi. Bu yerda ko’zadagi havodan maqsad orzu va ishqdir. Ishq mubtalosi uchun dunyodagi barcha yaralmishning ikki pullik qimmati yo’q. U ozod, hur, hamisha bexatar.
* * *
Bolari etgan yumushni, yo’q shak,
Na arslon udda aylar, na eshak.
Har bir jonzot uchun o’z holiga yarasha goho ortiq vazifa belgilangan. Ot, tuya, eshak ulov, markab uchun. Uning yumushini asalari bajara olmaydi. Yoki aksincha, boshqa jonivor bolarining mehnatini takrorlay olmaydi. Alloh Odanmi yaratib, hamma narsani unga o’rgatdi. Ilm va bilim paydo qildi. Ammo nafsu havodan haqni unutgan malak past bo’ldi, shayton bo’ldi.
albatros
17.02.2012, 13:53
Uchta so'zga kam qimirlat sen labing,
Aqchangu yurmoq yo'ling ham mazhabing.
Mavlononing bu baytlari hushyor odamga har on kerak:qancha puling, mol-dunyoing borligi, ayoqqa ketayotganing va qaysi mazhabda ekaning yot jamoatdan sir saqlasang, turli baloyu ofatdan omonsan. Shu uch jumla tufayli hko'p nifoq-dushmanlik tug'ilishiga shohidman.
***
Qancha ko'rsa, olami unchadir,
Ko'zi qandoq ersa, dengiz shunchadir.
Inson ilmi qancha bo'lsa, o'shandan oshib tushmaydi. Qayerlargacha qadami yetgan bo'lsa, o'sha yergacha xayoli idrok etar. Bir qarashda qancha masofani ko'ra olsa, nihoyasini ilg'ay olmaydi. Zehni ne qadar bo'lsa, bilgani ham o'shancha. Olam shu hovuz, deydigan sho'rlik baqa, bundan baland cho'qqi yoq, deb axlatga qo'ngan pashshaga olamning kengligini anglatish mahol.
***
Yangilangay har nafas dunyoimiz,
Bexabarmiz, yo'q anga parvoyimiz.
O'tayotgan har bir lahzada umrimiz o'zgarayotganidan g'aflatdamiz. Oqar suvga boqing. Ko'z o'ngingizda shitob ila oqayotgan suv har soniyada yangilanib boradi. Fasllar almashaveradi. Suv esa muntazam tuslanishda. Mavjlari, shiddati o'zgacha. Xayolimizda go'yo oqim turg'undek tuyiladi. Shunga ko'nikib ketganmiz.
***
Uzru nodon aybidan og'ir erur,
Ilmi donish ahliga og'u kelur.
Nodonlar hamisha bir noqulaylik, ishkallik, kaltafahmlikning bo'yini sasitib, ilm egalari diliga ozorlik yetkazadilar. Go'yo odamgarchilikni biladegandek, o'z aybi uchun uzr so'rayotib, gunohidanda battarroq og'ir holatga soladilar. Go'yo "Bu rasvo kitob kimniki, debman-a, uzr, sizniki ekanini bilmabman" tarzida ikki bor ranjitadi.
***
Garchi dushman do'stona so'ylagay,
To'r yoyib, ming bir bahona so'ylagay.
Dushman go'yo o'z qilmishlariga pushaymondek ko'nglingni olayotib, boz oyoqlaring ostiga sezdirmay to'r yoya boshlaydi. Uning lutfu marhamati boshingga ne-ne xatar solishidan g'ofil qolma.
albatros
07.11.2012, 21:27
Ҳазрат Мавлоно Жалолиддин Румий қалб ва кўнгил одамидир.Унинг башарият тарихида, ўчмас из қолдирган энг олий жиҳати, инсонларнинг руҳига йўл топиши билан бирга, қалбларда тахт қуришидир.
Мирзо Улуғбек номидаги Ўзбекистон Миллий Университетида фаолият олиб бораётган тадқиқотчи ва журнлист Саодат Мейлиева Мавлоно Жалолиддин Румийнинг ҳикматлари жам бўлган таржима китобини нашрдан чиқарди. "Кўзни юмгил, кўзга айлансин кўнгил" деб номланувчи мазкур китобда кўнгиллар султони Жалолиддин Румий ижодида КЎНГИЛ, унинг турфа жилваларининг бадиий талқини таҳлил этилади. Ушбу китоб ҳақида гапирар экан муаллиф Саодат Мейлиева, адабиётшунос олим Баҳодир Каримов ва филология фанлари номзоди Абдумурод Тиловов шундай дейди:
f08d5ed79fd9393
vBulletin® v3.8.5, Copyright ©2000-2025, Jelsoft Enterprises Ltd. Перевод: zCarot